73807
© 2012 Bản quy�n thuộc Ngân hàng Thế giới.                   32(077)
                                                   Mã số:
Xuất bản lần đầu tiên vào tháng 11 năm 2012.                CTQG-2013
Xuất bản lần thứ hai vào tháng 1 năm 2013.



                                               2
4
L�i Nhà xuất bản



H
               iện nay, vấn đ� tham nhũng đang thu hút sự quan tâm của m�i ngư�i dân. Ở
               Việt Nam cũng như các nước khác, việc đánh giá chính xác v� tình hình tham
               nhũng diễn ra trong thực tế là rất khó khăn, vì tham nhũng cũng giống như một
tảng băng trên biển, thư�ng chỉ nhận biết được phần nổi qua những vụ việc đã được phát
hiện, xử lý.
      Thông qua kết quả phát hiện, xử lý các vụ việc tham nhũng trong những năm qua và căn
cứ vào việc đánh giá của các cÆ¡ quan chức năng, Ä?ảng và Nhà nÆ°á»›c ta đã khẳng định tình hình
tham nhũng ở Việt Nam là nghiêm tr�ng. Tình trạng tham nhũng còn khá phổ biến trong quan
hệ giữa công chức nhà nước với ngư�i dân và doanh nghiệp, giữa nhân viên các cơ sở dịch vụ
công với khách hàng, gây bức xúc trong dư luận xã hội.
      Ở nước ta, trong những năm qua, nhất là kể từ khi ban hành Luật phòng, chống
tham nhũng năm 2005, công tác phòng chống tham nhũng có nhi�u tiến bộ, có chuyển
biến trong hành động nhưng chưa rõ nét nên tình hình tham nhũng vẫn nghiêm tr�ng,
chưa cải thiện được nhi�u. Mục tiêu ngăn chặn và từng bước đẩy lùi tham nhũng chưa
làm được.
      Ä?ể giúp bạn Ä‘á»?c có thêm tÆ° liệu vá»? vấn Ä‘á»? tham nhÅ©ng hiện nay ở nÆ°á»›c ta, Nhà xuất
bản Chính trị quốc gia - Sự thật xuất bản cuốn sách Tham nhũng từ góc nhìn của ngư�i dân,
doanh nghiệp và cán bộ, công chức, viên chức - Kết quả khảo sát xã hội h�c do Thanh tra
Chính phủ chủ trì; Ngân hàng Thế giới và Thanh tra Chính phủ thực hiện, cùng với sự hỗ trợ
của Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung ương v� Phòng chống tham nhũng, Công ty TNHH tư vấn
Quản lý và Chuyển đổi tổ chức T&C, Bộ Phát triển Quốc tế Vương quốc Anh và Chương trình
Phát triển Liên hợp quốc.
      Nội dung cuốn sách cung cấp cho ngư�i đ�c nhi�u dữ liệu và những phân tích trên
một số khía cạnh v� tình hình tham nhũng ở Việt Nam. Những đi�u đó giúp cho ngư�i
đ�c, đặc biệt là các nhà nghiên cứu, các nhà hoạch định chính sách, có thêm thông tin v�



                                               5
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




mức độ phổ biến và hình thức tham nhũng ở Việt Nam, nguyên nhân của tham nhũng và
những nhân tố hạn chế hiệu lực của công tác phòng chống tham nhũng, phương hướng và giải
pháp cần đẩy mạnh trong phòng chống tham nhũng của Việt Nam trong những năm tới.
     Mặc dù cuộc khảo sát được thực hiện ở 10 tỉnh/thành phố lớn trên cả nước và không
phản ánh ý kiến của tổng thể dân số, doanh nghiệp và đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức ở
Việt Nam, nhưng kết quả của nghiên cứu lại rất có ý nghĩa và được coi như một kênh tham
khảo quan tr�ng giúp đ� ra được những giải pháp thích hợp thúc đẩy công tác phòng chống
tham nhũng ở Việt Nam.
     Chống tham nhũng là vấn đ� khó và phức tạp, tuy nhiên như cuốn sách này đã chỉ ra,
đây là vấn đ� không phải không làm được. Chúng tôi mong nhận được những ý kiến đóng
góp của bạn đ�c để có thể xuất bản được những cuốn sách hay v� vấn đ� này, góp phần thực
hiện công tác phòng chống tham nhũng ngày càng tốt hơn.
     Xin giới thiệu cuốn sách với bạn đ�c.


                                                  Tháng 11 năm 2012
                                 NHÀ XUẤT BẢN CH�NH TRỊ QU�C GIA - SỰ THẬT




                                             6
L�i cảm ơn


B
       áo cáo này và toàn bộ cuộc Khảo sát xã hội h�c v� Phòng chống tham nhũng do Thanh tra Chính
       phủ chủ trì, phối hợp với Văn phòng Ban chỉ đạo Trung ương v� Phòng chống tham nhũng và
       Ngân hàng Thế giới thực hiện. Quy trình khảo sát chung được chỉ đạo bởi Ban Cố vấn gồm 10
thành viên đại diện cho Thanh tra Chính phủ, Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung ương v� Phòng chống tham
nhũng, Văn phòng Chính phủ, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Văn phòng Doanh nghiệp
vì sự phát triển b�n vững thuộc Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, và Ngân hàng Thế giới.
Ban Cố vấn do ông Trần Ä?ức Lượng, Phó Tổng Thanh tra Chính phủ làm Trưởng ban, và ông Lê Văn Lân,
Phó Chánh Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung ương v� Phòng chống tham nhũng làm Phó Trưởng ban.
      Cuộc khảo sát và báo cáo này được tài trợ bởi Ngân hàng Thế giới và Bộ Phát triển Quốc tế Vương
quốc Anh (DFID) thông qua Quỹ tín thác GAPAP và VGEMS. Cố vấn v� kỹ thuật do chuyên gia của các
tổ chức nói trên và chuyên gia của UNDP thực hiện. Cuộc khảo sát do Công ty TNHH tư vấn Quản lý
và Chuyển đổi tổ chức (T&C) và Viện Quản lý châu � - Thái Bình Dương (APIM) thực hiện với sự hỗ trợ
của Thanh tra Chính phủ, Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung ương v� Phòng chống tham nhũng và Ngân
hàng Thế giới.
      Chịu trách nhiệm phối hợp và trực tiếp tham gia cuộc Khảo sát xã hội h�c v� Phòng chống tham
nhũng là Tổ Công tác gồm 10 thành viên từ Thanh tra Chính phủ và Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung ương
v� Phòng chống tham nhũng. Tổ Công tác do ông Ngô Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Cục Chống tham
nhũng làm Tổ trưởng; ông Trần Anh Tuấn, Phó Vụ trưởng Vụ Nghiên cứu Tổng hợp và Quan hệ quốc
tế, Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung ương v� Phòng chống tham nhũng làm Tổ phó, được thành lập nhằm
hỗ trợ và giám sát quá trình nghiên cứu. Tổ Công tác chịu trách nhiệm kết nối giữa Nhóm tư vấn và các
cán bộ đầu mối cấp bộ và cấp tỉnh để thu thập dữ liệu, theo dõi và hỗ trợ quá trình thu thập dữ liệu. Tổ
Công tác cũng đưa ra các góp ý quan tr�ng cho cách tiếp cận nghiên cứu, phân tích dữ liệu ban đầu và
kết quả nghiên cứu.
      Nhóm Ngân hàng Thế giới chịu trách nhiệm hướng dẫn kỹ thuật và tham gia vào quá trình
khảo sát thử, hỗ trợ tập huấn đi�u tra viên, theo dõi và kiểm soát chất lượng trong quá trình thu
thập dữ liệu. Nhóm cũng phối hợp với Nhóm Tư vấn trong phân tích dữ liệu và dự thảo Báo cáo
này. Các thành viên chủ chốt của nhóm Ngân hàng Thế giới gồm ông James H. Anderson, bà Trần
Thị Lan HÆ°Æ¡ng, bà Nguyá»…n Thị PhÆ°Æ¡ng Loan và bà Ä?á»— Thị PhÆ°Æ¡ng Thảo. Chúng tôi chân thành
cảm ơn sự hỗ trợ và động viên của bà Victoria Kwakwa, Giám đốc quốc gia và ông Deepak Mishra,
Kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới trong suốt quá trình nghiên cứu. Thanh tra Chính phủ,
Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung ương v� Phòng chống tham nhũng, các đối tác phát triển khác gồm



                                                   7
                 Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




Ngân hàng Thế giới, UK-DFID và UNDP, cùng Nhóm tư vấn của T&C và APIM đã phối hợp thiết kế
bảng h�i và cách tiếp cận nghiên cứu. Nhóm tư vấn của T&C và APIM được giao nhiệm vụ triển khai
quá trình khảo sát. Bên cạnh đó, còn có sự đóng góp quý báu của ông Jairo Acuna- Alfaro (UNDP), bà
Ä?á»— Thị Thanh Huyá»?n (UNDP), ông Renwick Irvine (UK-DFID) và bà Nguyá»…n Thị Kim Liên (UK-DFID)
trong quá trình khảo sát.
      Nhóm tÆ° vấn gồm 10 nghiên cứu viên/chuyên gia từ T&C và APIM (Ä?ại há»?c Kinh tế quốc dân).
Các thành viên nòng cốt của Nhóm tư vấn gồm các ông Nguyễn Văn Thắng (Trưởng nhóm), Vũ Cương,
Lê Quang Cảnh, Bùi Ä?ức Tuân và VÅ© Ä?ông HÆ°ng. Nhóm tÆ° vấn há»— trợ thiết kế bảng há»?i, chịu trách
nhiệm chính v� thu thập dữ liệu và kiểm soát chất lượng dưới sự giám sát chặt chẽ của Nhóm Ngân
hàng Thế giới, Tổ Công tác của Thanh tra Chính phủ và Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung ương v� Phòng
chống tham nhũng. Nhóm tư vấn huy động sự hỗ trợ của 10 trưởng nhóm cấp tỉnh và trên 100 đi�u tra
viên để thu thập dữ liệu.
      Việc phân tích số liệu và viết báo cáo do ông James H. Anderson và bà Trần Thị Lan Hương (Ngân
hàng Thế giới), ông Nguyễn Văn Thắng, ông Lê Quang Cảnh và ông Vũ Cương (T&C và APIM) thực
hiện. Ông Jairo Acuna-Alfaro (UNDP), bà Ä?á»— Thị Thanh Huyá»?n (UNDP), ông Renwick Irvine (UK-DFID)
và bà Nguyễn Thị Kim Liên (UK-DFID) đã góp ý cho các dự thảo báo cáo. Những phát hiện ban đầu đã
được trình bày trước Thanh tra Chính phủ và Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung ương v� Phòng chống tham
nhũng vào tháng 4-2012 và tại hai cuộc hội thảo, mỗi cuộc hai ngày trong tháng 5-2012 với Ban Cố vấn
và đại diện các bên hữu quan đến từ các bộ và tỉnh/thành phố. Các ý kiến của đại biểu tham dự hội thảo
là cơ sở để giúp chúng tôi hoàn thiện báo cáo. Chúng tôi đặc biệt ghi nhận các góp ý của các chuyên gia
thuá»™c Văn phòng Quốc há»™i, Văn phòng Trung Æ°Æ¡ng Ä?ảng, Văn phòng Chính phủ, Ủy ban Trung Æ°Æ¡ng
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Văn phòng Doanh nghiệp vì sự phát triển b�n vững thuộc Phòng Thương
mại và Công nghiệp Việt Nam, các bộ, ngành và địa phương liên quan. Chúng tôi cũng xin bày t� sự
cảm Æ¡n chân thành đến ông Trần Ä?ức Lượng, Phó Tổng Thanh tra Chính phủ và ông Lê Văn Lân, Phó
Chánh Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung ương v� Phòng chống tham nhũng đã chủ trì các cuộc hội thảo.
Cuối cùng, xin cảm ơn các chuyên viên Cục Chống tham nhũng (Thanh tra Chính phủ) đã giúp chúng
tôi tổ chức thành công các buổi hội thảo này.
       Cuộc khảo sát sẽ không thể triển khai được nếu không có sự hợp tác của cơ quan Thanh tra thuộc
10 tỉnh và 5 bộ được khảo sát, cùng với hàng trăm trưởng thôn/tổ trưởng dân phố và sự hỗ trợ tại chỗ
của Thanh tra Chính phủ và Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung ương v� Phòng chống tham nhũng. Chúng
tôi gửi l�i cảm ơn đặc biệt đến 5.460 ngư�i dân, lãnh đạo các doanh nghiệp và cán bộ, công chức, viên
chức đã dành th�i gian và đưa ra những câu trả l�i thẳng thắn cho cuộc khảo sát.
      Chúng tôi cũng bày t� sự biết ơn đến nhóm chuyên gia thực hiện cuộc Khảo sát v� Phòng chống
tham nhÅ©ng năm 2005 mà cuá»™c khảo sát năm 2012 này đã sá»­ dụng rất nhiá»?u kết quả từ đó. Ä?ặc biệt, xin
cảm Æ¡n GS. Nguyá»…n Ä?ình Cá»­, Viện Dân số và các vấn Ä‘á»? xã há»™i, Ä?ại há»?c Kinh tế quốc dân, Trưởng nhóm
khảo sát năm 2005 đã giúp chúng tôi làm rõ nhi�u vấn đ� để nhóm có thể tiến hành so sánh một số kết
quả của hai cuộc khảo sát.




                                                  8
Mục lục
Hình . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Bảng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Danh mục từ viết tắt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14


Phần I - GIỚI THIỆU TỔNG QUAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

          1.1. Sự cần thiết của cuộc khảo sát . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

          1.2. Mục tiêu và phạm vi của cuộc khảo sát . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

          1.3. Phương pháp nghiên cứu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

          1.4. Hạn chế của phương pháp nghiên cứu dựa vào khảo sát . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

          1.5. Bố cục của báo cáo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26


Phần II - C�C KẾT QUẢ KHẢO S�T . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

          2.1. Cảm nhận và trải nghiệm v� tham nhũng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

                  2.1.1. Cảm nhận v� tham nhũng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

                  2.1.2. Trải nghiệm v� tham nhũng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

                  2.1.3. Các nguồn thông tin v� tham nhũng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

                  2.1.4. Thách thức mới nổi lên: Nhóm lợi ích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

          2.2. Hiệu quả của các biện pháp phòng chống tham nhũng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

                  2.2.1. Tiến triển và thách thức trong việc thực hiện phòng chống tham nhũng . . . . . . . . . . 60

                  2.2.2. Nguyên nhân gây ra tham nhũng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

                  2.2.3. Phản ứng với các tình huống có nguy cơ tham nhũng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

                  2.2.4. Doanh nghiệp tổ chức các hoạt động phòng chống tham nhũng của h�
                            như thế nào? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

                  2.2.5. Ä?ấu thầu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

                  2.2.6. Tuyển dụng và đ� bạt cán bộ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

                  2.2.7. Vai trò của cơ quan truy�n thông . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72



                                                                                     9
                          Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




                2.2.8. Sự cần thiết của các biện pháp phòng chống tham nhũng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
                2.2.9. Bằng chứng thực tế: biện pháp nào có hiệu quả? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
         2.3. So sánh với Khảo sát năm 2005 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
         2.4. So sánh với các cuộc khảo sát khác . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
                2.4.1. Cảm nhận và trải nghiệm của ngư�i dân so với PAPI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
                2.4.2. Nhận thức và trải nghiệm của lãnh đạo doanh nghiệp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90


Phần III - KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
         3.1. Hoạch định chính sách . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
         3.2. Thực hiện chính sách . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
         3.3. Giám sát tham nhũng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
         3.4. Nâng cao nhận thức của công chúng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
         3.5. Kết luận . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111


Phần IV - PHỤ LỤC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
         Phụ lục 1. Thông tin thêm v� phương pháp nghiên cứu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
                A.1.1. Mẫu khảo sát . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
                A.1.2. Khảo sát thử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
                A.1.3. Tập huấn đi�u tra viên . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
                A.1.4. Há»— trợ của TTCP và VPBCÄ?TƯ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
                A.1.5. Ä?ảm bảo chất lượng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
                A.1.6. Khó khăn đối với nhóm khảo sát . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
         Phụ lục 2. Các yếu tố thể chế liên quan đến tham nhũng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123




Hình

Hình 1. Ba vấn đ� bức xúc nhất đối với Việt Nam, theo quan điểm của CBCC,
              doanh nghiệp và ngư�i dân (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Hình 2. “Tham nhũng� là gì? (tỷ lệ phần trăm số ngư�i cho rằng “chắc chắn đó là
              tham nhũng�) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Hình 3. Cảm nhận của ngư�i dân v� mức độ phổ biến của tham nhũng (tỷ lệ
              phần trăm số ngư�i cho tham nhũng là phổ biến, theo nhóm thu nhập) . . . . . . . . .32



                                                                                10
                      Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




Hình 4.     Cảm nhận của ngư�i dân v� mức độ nghiêm tr�ng của tham nhũng (tỷ lệ
            phần trăm số ngư�i cho tham nhũng là nghiêm tr�ng, theo nhóm thu nhập) . . . . . . 33
Hình 5.     Cảm nhận của CBCC cấp trung ương và cấp địa phương v� mức độ phổ biến
            của tham nhũng (tỷ lệ phần trăm CBCC cho tham nhũng là phổ biến) . . . . . . . . . .34
Hình 6.     Cảm nhận của CBCC cấp trung ương và cấp địa phương v� mức độ nghiêm tr�ng
            của tham nhũng (tỷ lệ phần trăm CBCC cho tham nhũng là nghiêm tr�ng) . . . . . 34
Hình 7.     Mức độ phổ biến của tham nhũng trong các ngành, lĩnh vực theo ý kiến
            của CBCC, doanh nghiệp và ngư�i dân (tỷ lệ phần trăm số ngư�i cho
            tham nhũng là phổ biến trong số những ngư�i có ý kiến) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Hình 8.     Ngành tham nhũng nhất theo quan điểm của CBCC, doanh nghiệp và
            ngư�i dân (tỷ lệ phần trăm số ý kiến ch�n là 1 trong 3 ngành tham nhũng nhất) . . . .37
Hình 9.     Yêu cầu với doanh nghiệp (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Hình 10. Khó khăn do CBCC gây ra cho doanh nghiệp (trong số các doanh nghiệp
            có giao dịch với cơ quan nhà nước) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Hình 11. Phản ứng của doanh nghiệp trước những khó khăn do cơ quan quản lý
            nhà nước gây ra (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Hình 12. Vì sao doanh nghiệp chi trả ngoài quy định (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Hình 13. Tác động của chi phí không chính thức đến doanh nghiệp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Hình 14. Các cơ quan hay gây khó khăn và ba cơ quan gây khó khăn nhi�u nhất
            (tỷ lệ phần trăm doanh nghiệp) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Hình 15. Tương quan giữa tỷ lệ cơ quan gây khó khăn và việc biếu quà/ti�n . . . . . . . . . . . . 43
Hình 16. Trả các khoản ti�n không chính thức cho ai? Ai là ngư�i gợi ý? . . . . . . . . . . . . . . . 44
Hình 17. Giữ quan hệ tốt với CBCC, trải nghiệm của doanh nghiệp trong 12 tháng qua . . . . . . . 45
Hình 18. Doanh nghiệp trả phí không chính thức thì kinh doanh kém hiệu quả . . . . . . . . . 46
Hình 19. Tỉnh/thành phố có hiện tượng đưa hối lộ nhi�u hơn thì doanh nghiệp
            cũng kinh doanh kém hơn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Hình 20. Tỷ lệ phần trăm ngư�i dân sử dụng các dịch vụ khác nhau trong 12 tháng
            trước đó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Hình 21. Sử dụng dịch vụ, theo nhóm thu nhập (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Hình 22. Xác suất phải đưa hối lộ khi sử dụng dịch vụ hoặc giao dịch với các
            cơ quan nhà nước, trong số những ngư�i dân có giao dịch (%) . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Hình 23. Xác suất phải đưa hối lộ lớn khi sử dụng các dịch vụ hoặc giao dịch với
            cơ quan nhà nước, trong số những ngư�i có giao dịch (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Hình 24. Tỷ lệ trong toàn bộ dân số phải đưa hối lộ, theo ý kiến của ngư�i dân (%) . . . . . . . . . . . 51
Hình 25. Phản ứng và kết quả lần được gợi ý chi trả khoản ti�n ngoài quy định
            gần đây nhất (tỷ lệ phần trăm ngư�i dân trả l�i) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52



                                                                            11
                      Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




Hình 26. Cán bộ gợi ý hoặc yêu cầu đưa ti�n ngoài quy định hoặc quà biếu như
             thế nào? (tỷ lệ phần trăm số ngư�i khẳng định có chi trả
             ngoài quy định trong 12 tháng qua) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Hình 27. Khi ngư�i dân phải trả ti�n ngoài quy định hoặc biếu quà, đó là
             tự nguyện hay do bị gợi ý? (tỷ lệ phần trăm số ngư�i có trả ti�n ngoài
             quy định hoặc biếu quà trong 12 tháng qua) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Hình 28. Vì sao ngư�i dân trả ti�n ngoài quy định, ngay cả khi không bị yêu cầu?
             (tỷ lệ phần trăm số ngư�i nói đã có lần “tự nguyện“ đưa ti�n ngoài quy định) . . . . . . . 54
Hình 29. Hành vi mà CBCC đã gặp trong công việc 12 tháng qua (tỷ lệ
             phần trăm CBCC) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Hình 30. Nguồn thông tin v� tham nhũng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Hình 31. Quan điểm của doanh nghiệp v� nhóm lợi ích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Hình 32. Nhóm lợi ích gây ảnh hưởng với ai vì mục đích tiêu cực? (trong số các
             doanh nghiệp chỉ thừa nhận các khía cạnh tiêu cực của nhóm lợi ích -
             sử dụng hối lộ hoặc quan hệ chứ không giúp truy�n tải các khó khăn) . . . . . . . . . 59
Hình 33. Nhóm lợi ích gây ảnh hưởng với ai vì mục đích tích cực? (trong số các doanh
             nghiệp chỉ thừa nhận khía cạnh tích cực của nhóm lợi ích - giúp truy�n tải
             các khó khăn, nhưng không sử dụng quan hệ hoặc hối lộ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Hình 34. Kiến thức và thái độ của CBCC v� các vấn đ� phòng chống tham nhũng . . . . . . . . . . 60
Hình 35. Ä?ánh giá của CBCC trung Æ°Æ¡ng và địa phÆ°Æ¡ng vá»? hiệu quả của các
             biện pháp phòng chống tham nhũng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Hình 36. Nhận định của CBCC v� việc phát hiện, xử lý tham nhũng hiện nay . . . . . . . . . . . 62
Hình 37. Cảm nhận v� các yếu tố hạn chế kết quả đấu tranh chống tham nhũng . . . . . . . . . . 64
Hình 38. Mức độ tin tưởng của CBCC vào khả năng phát hiện tham nhũng . . . . . . . . . . . . 65
Hình 39. � kiến v� nguyên nhân dẫn đến tham nhũng (tỷ lệ phần trăm đồng ý
             và rất đồng ý) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Hình 40. Phản ứng của ngư�i dân trước một công chức tham nhũng . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Hình 41. Lý do không tố cáo tham nhũng (tỷ lệ phần trăm đồng ý hoặc rất đồng ý) . . . . . . . . 68
Hình 42. Các hoạt động phòng chống tham nhũng do doanh nghiệp thực hiện . . . . . . . . . 69
Hình 43. Ä?ánh giá của CBCC vá»? hoạt Ä‘á»™ng đấu thầu trong cÆ¡ quan, Ä‘Æ¡n vị . . . . . . . . . . . . . 70
Hình 44. Ä?ánh giá của doanh nghiệp vá»? hoạt Ä‘á»™ng đấu thầu mà há»? tham gia . . . . . . . . . . . 71
Hình 45. Tầm quan tr�ng của các yếu tố trong tuyển dụng công chức . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Hình 46. Tầm quan tr�ng của các yếu tố trong đ� bạt công chức . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Hình 47. Vai trò của cơ quan truy�n thông trong việc giúp đấu tranh chống
             tham nhũng (tỷ lệ phần trăm đồng ý và rất đồng ý) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Hình 48. Ai có cái nhìn tích cực hơn v� cơ quan truy�n thông? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74



                                                                     12
                     Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




Hình 49. Sự đồng thuận v� tính cấp thiết của các biện pháp phòng chống
             tham nhũng giữa các đối tượng CBCC, doanh nghiệp và ngư�i dân (tỷ lệ
             phần trăm nói cần thiết) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Hình 50. CBCC quan sát thấy những hành vi nào trong năm 2005 và 2012? (tỷ lệ
             phần trăm số ngư�i chứng kiến trong 12 tháng qua) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Hình 51. Các hình thức tham nhũng mà ngư�i dân đã chứng kiến trong
             năm 2005 và 2012 (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Hình 52. Hình thức tham nhũng mà doanh nghiệp đối mặt trong năm 2005 và 2012 . . . . . . . . . 83
Hình 53. Phản ứng của doanh nghiệp trước những hình thức tham nhũng,
             năm 2005 và năm 2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Hình 54. Vì sao các doanh nghiệp đưa hối lộ, năm 2005 và năm 2012 (%) . . . . . . . . . . . . . . . 85
Hình 55. PAPI và Khảo sát xã hội v� PCTN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Hình 56. PCI và Khảo sát xã hội h�c v� PCTN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Hình 57. Ä?ối tượng CBCC trong mẫu khảo sát, phân theo cấp hành chính . . . . . . . . . . . . . 115
Hình 58. Ä?ối tượng CBCC trong mẫu khảo sát, phân theo lÄ©nh vá»±c công tác . . . . . . . . . . . 115
Hình 59. Mẫu khảo sát doanh nghiệp dự kiến và thực tế . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Hình 60. Hệ thống giám sát đảm bảo chất lượng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120




Bảng

Bảng 1. Cơ cấu CBCC trong mẫu khảo sát tại mỗi tỉnh/thành phố . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Bảng 2. Số đối tượng được khảo sát, theo tỉnh/thành phố và nhóm đối tượng . . . . . . . . . . . 22
Bảng 3. Các yếu tố thể chế gắn với mức độ tham nhũng thấp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Bảng 4. Các ngành/lĩnh vực có tham nhũng phổ biến nhất trong Khảo sát
            năm 2005 và Khảo sát năm 2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Bảng 5. PAPI và Khảo sát xã hội h�c v� PCTN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Bảng 6. PCI và Khảo sát xã hội h�c v� PCTN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Bảng 7. Số đối tượng ngư�i dân trong mẫu khảo sát . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Bảng 8. Ä?ặc Ä‘iểm chung của mẫu khảo sát . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Bảng 9. Phân tích cấp tỉnh v� các yếu tố thể chế liên quan đến mức tham nhũng thấp . . . . . . . . . 124
Bảng 10. Phân tích cấp quận/huyện v� các yếu tố thể chế liên quan đến mức
            tham nhũng thấp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126



                                                                  13
Danh mục từ viết tắt

 APIM      Viện Quản lý kinh tế châu � - Thái Bình Dương
 CBCC      Cán bộ, công chức, viên chức
 DFID      Bộ Phát triển Quốc tế Vương quốc Anh
 DN        Doanh nghiệp
 GIRI      Viện Nghiên cứu Thanh tra
 HÄ?ND      Há»™i đồng nhân dân
 NHTG      Ngân hàng Thế giới
 PCTN      Phòng chống tham nhũng
 TD&Ä?G     Theo dõi và đánh giá
 T&C       Công ty TNHH tư vấn Quản lý và Chuyển đổi tổ chức
 TPHCM     Thành phố Hồ Chí Minh
 TTCP      Thanh tra Chính phủ
 UBND      Ủy ban nhân dân
 UNDP      Chương trình Phát triển Liên hợp quốc
 VPBCÄ?TƯ   Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung Æ°Æ¡ng vá»? Phòng chống tham nhÅ©ng




                                  14
Phần I
Giới thiệu tổng quan


N
          ăm 2005, Ban Ná»™i chính Trung Æ°Æ¡ng Ä?ảng đã chủ trì má»™t nghiên cứu nhằm nắm bắt
          thực trạng mức độ, hình thái và bản chất tham nhũng ở Việt Nam. Nghiên cứu năm
          2005 là công cụ để đưa ra các định hướng cho việc xây dựng Luật PCTN năm 2005,
trong đó giới thiệu những cách tiếp cận mới trong công tác PCTN như kê khai tài sản của
CBCC, chuyển đổi vị trí công tác và nhấn mạnh hơn đến tính minh bạch. Nghiên cứu năm 2005
và Luật PCTN có hiệu lực từ năm 2006 đã tiên đoán v� một giai đoạn mà xã hội sẽ quan tâm
nhi�u hơn đến hậu quả của tham nhũng và những thách thức trong đấu tranh phòng, chống
tham nhũng.
      Bảy năm sau, tham nhũng vẫn tiếp tục thu hút sự quan tâm của công chúng. Trong các
cuộc đối thoại v� PCTN do TTCP và các đối tác phát triển đồng tổ chức định kỳ nửa năm một
lần1, các bên đã bàn đến nhi�u biện pháp kỹ thuật và trao đổi ý tưởng. Mặc dù quan điểm còn
khác nhau nhưng có một thực tế mà các bên đ�u công nhận: tham nhũng vẫn còn là một thách
thức lớn đối với quá trình phát triển của Việt Nam.
      Kể từ cuộc Khảo sát v� PCTN năm 2005, kinh tế - xã hội của Việt Nam đã có nhi�u
thay đổi. N�n kinh tế đã tăng trưởng thêm 50%; 10% lực lượng lao động đã chuyển từ
lĩnh vực nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ. Chính phủ đã chi tiêu và thu thuế
nhi�u hơn, trong đó cả thu và chi đ�u đã tăng hơn hai lần. Bộ phận dân cư ngày càng
giàu có hơn đã dần dần chuyển từ đi lại bằng xe đạp sang sử dụng xe máy, và từ xe máy
sang ôtô - số xe máy đã tăng thêm 60% và số lượng ôtô đã tăng thêm 600%. Mỗi gia đình
sở hữu số máy tính và điện thoại di động nhi�u hơn hai lần so với trước. Các dịch vụ xã
hội như giáo dục và y tế đang từng bước được xã hội hóa, chuyển các gánh nặng chính
thức và phi chính thức sang cho ngư�i dân. Tính chất và cơ chế tương tác giữa ngư�i dân,
doanh nghiệp và Nhà nước cũng đã thay đổi: các trung tâm giao dịch một cửa, một sáng


      1. Thụy Ä?iển là trưởng nhóm đối tác trong lÄ©nh vá»±c PCTN trong phần lá»›n thá»?i gian của thá»?i kỳ
này. Hiện nay, Vương quốc Anh là trưởng nhóm đối tác trong lĩnh vực PCTN.



                                               15
                Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




kiến đã nở rộ từ những năm 1990, cũng đang gia tăng cả v� số lượng lẫn phạm vi. Vai trò của
Nhà nước trong n�n kinh tế cũng dần dịch chuyển, thoạt tiên là sự hợp nhất của nhi�u doanh
nghiệp nhà nước thành các tập đoàn kinh tế lớn, và bây gi� là sự nhấn mạnh trở lại yêu cầu cổ
phần hóa - chuyển quy�n sở hữu sang cho khu vực tư nhân - và chịu sự chi phối ngày càng lớn
hơn của thị trư�ng.
      Mặc dù ở một số phương diện Việt Nam không có nhi�u thay đổi, vẫn là một quốc gia
đầy hoài bão phấn đấu cho hòa bình và thịnh vượng, nhưng ở một số phương diện khác, Việt
Nam đã thay đổi so với bảy năm trước đây. Khi Việt Nam bước vào nhóm các nước có thu
nhập trung bình, đó cũng là lúc cần xem lại bản chất và nguyên nhân của tham nhũng, là th�i
điểm cần thu thập các dữ liệu thực nghiệm mới v� vấn đ� này và cũng là lúc phải tiếp thêm
sức mạnh mới cho cuộc đấu tranh chống tham nhũng.


      1.1. Sự cần thiết của cuộc khảo sát

      Phương pháp nghiên cứu khảo sát để hiểu v� tham nhũng không có gì mới. Trong một
thập kỷ rưỡi kể từ khi cách tiếp cận này được giới thiệu trên khắp thế giới, những cuộc khảo
sát như vậy đã cho thấy đây là công cụ hữu ích để giúp chuyển cuộc tranh luận v� tham nhũng
từ chỗ chỉ dựa vào các tình huống nh� lẻ và nhận định chủ quan sang dựa trên sự kiện và bằng
chứng diện rộng. Khảo sát giúp xác định liệu tham nhũng có phải là hiện tượng mà ngư�i dân
và cộng đồng doanh nghiệp phải đối mặt thư�ng xuyên nhất hay không và các nhóm ngư�i
khác nhau nhìn nhận như thế nào v� tham nhũng.
      Trong bảy năm qua kể từ cuộc Khảo sát 2005, bằng chứng thu được từ khảo sát khác
ở Việt Nam rất phong phú. Khảo sát doanh nghiệp và ngư�i dân 2 ngày càng khẳng định
sự cần thiết phải tiếp thêm sức mạnh cho cuộc đấu tranh chống tham nhũng. Nghiên


       2. Các cuá»™c Ä‘iá»?u tra doanh nghiệp bao gồm Ä?iá»?u tra Chỉ số cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) (tổ chức
hằng năm kể từ năm 2005), Ä?iá»?u tra doanh nghiệp của NHTG (2009), Ä?iá»?u tra mẫu lặp vá»? doanh
nghiệp nhá»? và vừa của Ä?ại há»?c Côpenhaghen và Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế trung Æ°Æ¡ng (2005,
2007, 2009) và Khảo sát doanh nghiệp của Sáng kiến minh bạch và liêm chính trong kinh doanh (2011),
Khảo sát ngÆ°á»?i dân bao gồm Môđun Quản trị nhà nÆ°á»›c trong Ä?iá»?u tra mức sống há»™ gia đình (2008),
Phong vũ biểu tham nhũng toàn cầu do tổ chức Minh bạch quốc tế thực hiện (2011), và Chỉ số Kết quả
n�n hành chính công và quản trị nhà nước cấp tỉnh (PAPI) (2011-2). Các nghiên cứu cụ thể theo ngành
bao gồm nghiên cứu của tổ chức Hướng tới sự minh bạch v� ngành y tế (2011) và thanh niên (2011),
và những nghiên cứu khác do TTCP đ� xướng với sự hỗ trợ của UNDP v� giáo dục, y tế và đất đai.
Các khía cạnh có liên quan đến quản trị nhà nước, chẳng hạn như việc tiếp cận thông tin, cũng là chủ
đ� của các khảo sát, ví dụ như nghiên cứu của NHTG v� tính minh bạch trong các tài liệu liên quan
đến đất đai.



                                                16
                                Phần I - giỚi Thiệu TỔng quan




cứu này dựa trên khảo sát các đối tượng ngư�i dân, doanh nghiệp và CBCC, sẽ hỗ trợ thêm
cho các khảo sát khác và bổ sung những khía cạnh mới, quan tr�ng vào hiểu biết của chúng ta
v� tham nhũng.
     Mặc dù đã có nhi�u cuộc khảo sát ngư�i dân và doanh nghiệp được thực hiện kể từ sau
cuộc Khảo sát 2005, khảo sát v� trải nghiệm của CBCC lại hiếm được thực hiện. Những cuộc
khảo sát CBCC giúp chúng ta hiểu được quan điểm của h� v� tham nhũng và, quan tr�ng hơn,
giúp chúng ta nhận diện được những khía cạnh nào trong chính sách và thể chế v� chống tham
nhũng có vẻ có hoặc không có tác dụng. Chúng giúp chỉ ra được những lĩnh vực mà cải cách
có nguy cơ vấp phải sự phản kháng từ trong nội bộ bộ máy hành chính, bên cạnh những lĩnh
vực dễ được CBCC ủng hộ. Khảo sát CBCC cũng có thể giúp nhận diện các khía cạnh mà n�n
hành chính công có tính liêm chính cao nhất, và ngược lại, nhận diện các khía cạnh có nguy cơ
tham nhũng cao nhất, hoặc có hiệu quả thấp.
     Tương tự, khảo sát doanh nghiệp và ngư�i dân sẽ cung cấp thêm các bằng chứng mới,
bổ sung cho các cuộc khảo sát hiện có. Trong cuộc khảo sát này, khảo sát ngư�i dân và doanh
nghiệp không chỉ h�i v� các dạng tham nhũng h� gặp phải mà còn v� cách tham nhũng diễn
ra. H� cũng được h�i sâu v� hàng loạt các vấn đ� phức tạp và nhạy cảm xung quanh việc các
doanh nghiệp liên kết với nhau để gây ảnh hưởng đến chính sách, theo cả nghĩa tích cực và
tiêu cực. Bằng cách đặt câu h�i trực tiếp với doanh nghiệp, cuộc khảo sát đã cung cấp các dữ
liệu liên quan đến vấn đ� lợi ích nhóm - một thách thức đang nổi lên cùng với quá trình chuyển
đổi của n�n kinh tế Việt Nam.
     Cuối cùng, lợi ích cơ bản của việc ph�ng vấn ba nhóm đối tượng v� những vấn đ� tương
tự nhau là để giúp xác định các lĩnh vực mà ngư�i dân, doanh nghiệp và CBCC có ý tưởng
không đồng nhất v� các chuẩn mực xã hội. Với một lĩnh vực nhạy cảm như tham nhũng, việc
hiểu được các chuẩn mực xã hội là rất quan tr�ng để xác định xem cách tiếp cận nào trong
phòng, chống tham nhũng có khả năng mang lại kết quả.


     1.2. Mục tiêu và phạm vi của cuộc khảo sát
     Chính phủ Việt Nam đang trong quá trình đánh giá việc thực hiện Luật PCTN, Nghị
quyết của Ä?ảng vá»? PCTN năm 2006 và chuẩn bị trình Quốc há»™i Luật PCTN (sá»­a đổi), thay thế
Luật PCTN năm 2005. Ä?ể cung cấp thêm thông tin cho công việc nói trên, TTCP và VPBCÄ?TƯ
đã Ä‘á»? xuất nghiên cứu này. DÆ°á»›i sá»± chỉ đạo của TTCP và VPBCÄ?TƯ, cuá»™c nghiên cứu đã được
tiến hành nhằm cung cấp thông tin khách quan v� bản chất, nguyên nhân và hậu quả của tham
nhũng ở Việt Nam từ góc nhìn của CBCC, doanh nghiệp và ngư�i dân. Cụ thể, mục tiêu của
cuộc nghiên cứu này là:



                                              17
                Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




      · Hiểu rõ v� mức độ phổ biến và nghiêm tr�ng3 cũng như các hình thức tham nhũng ở
Việt Nam.
      · Xác định nguyên nhân của tham nhũng, các yếu tố hạn chế hiệu lực của công tác PCTN.
      · Ä?á»? xuất những hÆ°á»›ng Ä‘i và giải pháp Æ°u tiên trong ná»— lá»±c PCTN của Việt Nam trong
những năm sắp tới
      Các địa phương và lĩnh vực nghiên cứu
      Cuộc khảo sát được triển khai tại 10 tỉnh/thành phố, trong đó có 7 tỉnh/thành phố nằm
trong diện khảo sát của cuộc Khảo sát năm 2005 (Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Sơn La,
Hải DÆ°Æ¡ng, Ä?ồng Tháp, Nghệ An và Thừa Thiên Huế) và ba thành phố má»›i bổ sung (Ä?à
Nẵng, Hải Phòng và Cần Thơ). Việc lựa ch�n 10 tỉnh/thành phố này không phải là lựa ch�n
ngẫu nhiên mà mục đích là tập trung vào các thành phố lớn và các vùng đô thị của Việt Nam,
nơi diễn ra nhi�u hoạt động kinh tế - xã hội và cũng là nơi được cho là có nguy cơ tham nhũng
cao hơn. Do đó, kết quả khảo sát không đại diện cho tổng thể dân số, doanh nghiệp và đội
ngũ cán bộ, công chức của Việt Nam. Mặc dù vậy, kết quả nghiên cứu là rất có ý nghĩa bởi 10
tỉnh/thành phố trong mẫu khảo sát chiếm đến 30% dân số cả nước và đóng góp hơn 65% GDP
của Việt Nam.
      Cuộc khảo sát cũng được tiến hành với CBCC của 5 bộ, trong đó có 3 bộ đã tham gia
cuộc khảo sát năm 2005 (Bộ Giao thông vận tải, Bộ Xây dựng và Bộ Công Thương) và 2 bộ mới
(Bộ Tài chính và Bộ Tài nguyên và Môi trư�ng). Bộ Tài chính và Bộ Tài nguyên và Môi trư�ng
được bổ sung vào khảo sát là do hai bộ này quản lý những lĩnh vực được cho là có nguy cơ
tham nhũng cao trong nhi�u nghiên cứu trước đây (như thuế, hải quan, đất đai và khoáng
sản). Mặc dù khảo sát các cơ quan như Bộ Công an, Bộ Tư pháp hay hệ thống tòa án sẽ có thể
có thêm nhi�u hiểu biết có giá trị v� vấn đ� tham nhũng và công tác PCTN, nhưng do hạn chế
v� th�i gian và nguồn lực nên cuộc khảo sát này chưa tiếp cận đến các đối tượng đó (Các hạn
chế khác của cuộc khảo sát được trình bày chi tiết trong Mục 1.4 dưới đây).
      Ä?ối tượng khảo sát
      Ba nhóm đối tượng tham gia cuộc khảo sát bao gồm:
      - Ngư�i dân: Ngư�i dân được khảo sát là đại diện cho các hộ gia đình. Công dân từ
18 tuổi trở lên có thể tham gia khảo sát. Do mục tiêu của cuộc khảo sát là tìm hiểu trải
nghiệm của đối tượng khi tiếp xúc với các cơ quan nhà nước và CBCC nên mẫu khảo sát


       3. “Mức độ phổ biến� ở đây được hiểu là mức độ mà các hành vi tham nhũng diễn ra trên diện
rộng: số vụ tham nhũng, số đối tượng tham nhũng bị phát hiện và xử lý. “Mức độ nghiêm tr�ng� được
hiểu là những thiệt hại v� kinh tế do tham nhũng gây ra, mức độ phức tạp của vụ việc tham nhũng và
khó khăn trong việc phát hiện tham nhũng.



                                               18
                                  Phần I - giỚi Thiệu TỔng quan




đã được thiết kế để tập trung vào những đối tượng gần đây đã có giao dịch tại các Trung
tâm một cửa.
      - Doanh nghiệp: Ä?ối tượng khảo sát là các doanh nghiệp có đăng ký chính thức. NgÆ°á»?i
đại diện cho doanh nghiệp để trả l�i có thể là thành viên của Ban giám đốc hoặc lãnh đạo
các bộ phận Kế hoạch, Vật tư, Hành chính hoặc Kế toán. Mỗi doanh nghiệp ch�n một ngư�i
trả l�i.
      - CBCC4: Ở cấp bộ, ngư�i trả l�i là lãnh đạo, chuyên viên thuộc cục, vụ hoặc các phòng
ban (Bộ trưởng/thứ trưởng không thuộc diện khảo sát). Ở cấp tỉnh, ngư�i trả l�i là cán bộ, công
chức đến cấp giám đốc sở, ngành, lãnh đạo HÄ?ND tỉnh (Chủ tịch hoặc Phó Chủ tịch UBND
tỉnh/thành phố không thuộc diện khảo sát).
      Loại thông tin được thu thập trong khảo sát:
      Cuộc khảo sát tập trung vào các hành vi có nguy cơ tham nhũng phát sinh trong các giao
dịch giữa CBCC và ngư�i dân, CBCC và doanh nghiệp cũng như giữa các CBCC. Tham nhũng
trong khu vực tư nhân (như giao dịch giữa các doanh nghiệp) không thuộc phạm vi khảo sát.
      Xuyên suốt trong Báo cáo này, cuộc khảo sát đã tìm hiểu mức độ quan tâm đến vấn đ�
tham nhũng của cả ba nhóm đối tượng, nhận thức và trải nghiệm của h� v� tham nhũng ở các
cấp, các ngành khác nhau và trong quá trình sử dụng dịch vụ công. Quan điểm v� nguyên
nhân gây ra tham nhũng, hành vi tố cáo và mua sắm công, cũng như các biện pháp tăng cư�ng
hiệu quả của công tác PCTN đ�u được phản ánh trong cuộc khảo sát. Cuộc khảo sát cũng mong
muốn tìm hiểu những vấn đ� mới nổi lên và còn nhi�u tranh cãi như vấn đ� lợi ích nhóm hay
công tác tuyển dụng, đ� bạt trong khu vực công.


      1.3. Phương pháp nghiên cứu
      Phương pháp luận của cuộc khảo sát này được xây dựng trong khoảng 15 năm qua
và triển khai ở hàng chục quốc gia trên khắp thế giới. Những nước này có một đặc điểm
chung: h� đ�u có một chính phủ luôn thể hiện cam kết giải quyết vấn nạn tham nhũng
và mong muốn biết được bản chất và nguyên nhân gây ra tham nhũng. Cuộc khảo sát
này được tiến hành dựa trên những nguyên tắc căn bản như sau: (i) Cuộc khảo sát tập
trung vào nhóm đối tượng có nhi�u trải nghiệm nhất trong giao dịch với các cơ quan công
quy�n, do đó nó không đại diện cho tổng thể dân số Việt Nam; (ii) tính ngẫu nhiên trong
quá trình ch�n mẫu được tôn tr�ng ở mức tối đa; (iii) tất cả các buổi khảo sát đ�u là


     4. “CBCC“ trong cuá»™c khảo sát CBCC bao gồm cả cán bá»™ làm việc trong HÄ?ND các cấp ở địa
phương và viên chức trong các đơn vị sự nghiệp công.



                                                19
                Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




ph�ng vấn, đối thoại trực tiếp với cá nhân đối tượng trả l�i; và (iv) việc theo dõi và giám sát nhằm
bảo đảm chất lượng khảo sát được tiến hành chặt chẽ trong tất cả các bước của quy trình khảo
sát, từ việc chuẩn bị khảo sát, tiến hành khảo sát trên thực địa và giám sát sau khảo sát cho
đến quá trình nhập liệu và phân tích kết quả.
      Chuẩn bị cho cuộc khảo sát. Cuộc khảo sát này được tiến hành dưới sự chỉ đạo và hỗ
trợ tích cá»±c của TTCP và VPBCÄ?TƯ. Quy trình chung do Ban Cố vấn hÆ°á»›ng dẫn, vá»›i sá»±
tham gia của các thành viên đến từ hai cơ quan này, ngoài ra còn có đại diện của Văn phòng
Chính phủ, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ
quốc Việt Nam và NHTG. Má»™t Tổ công tác do TTCP và VPBCÄ?TƯ đứng đầu đã được thành
lập để hỗ trợ và giám sát quá trình nghiên cứu. Từ phía các đối tác phát triển, UK-DFID và
UNDP đã phối hợp cùng NHTG để hỗ trợ v� chuyên môn, kỹ thuật, và nguồn lực. Nhi�u
cuộc hội thảo chuyên môn đã được tổ chức giữa các bên trong quá trình chuẩn bị để sắp xếp
tổ chức, hậu cần và thống nhất mục tiêu, cách tiếp cận và phương pháp khảo sát, như được
trình bày chi tiết dưới đây.
      Bảng há»?i và cách tiếp cận để khảo sát do TTCP, VPBCÄ?TƯ, các đối tác phát triển (NHTG,
UK-DFID và UNDP) và nhóm chuyên gia của T&C và APIM phối hợp thiết kế. Nhóm Tư vấn
của T&C và APIM được giao nhiệm vụ trực tiếp tiến hành khảo sát. Ba bộ bảng h�i dành cho
CBCC, lãnh đạo doanh nghiệp và ngư�i dân trong cuộc Khảo sát xã hội h�c 2005 được sử dụng
làm tài liệu tham khảo ban đầu. Trong quá trình xây dựng bảng h�i, nhóm đã tham khảo nhi�u
bảng há»?i của các cuá»™c khảo sát tÆ°Æ¡ng tá»± khác do NHTG thá»±c hiện ở khu vá»±c Ä?ông Âu và Trung
�, và bảng h�i PAPI của Việt Nam (bảng h�i này do UNDP phối hợp cùng Mặt trận Tổ quốc
Việt Nam và CECODES thực hiện). Nh� đó, trong cả ba bộ bảng h�i, nhóm đã loại b� hoặc cập
nhật các câu h�i không còn phù hợp với bối cảnh hiện nay và bổ sung những câu h�i liên quan
đến những vấn đ� mới nổi lên như việc đánh giá tình hình tham nhũng, vấn đ� v� lợi ích
nhóm... Bản thảo của bảng h�i đã được sửa đổi, đi�u chỉnh sau khi khảo sát thử tại tỉnh Vĩnh
Phúc, trong quá trình tập huấn trưởng nhóm và đi�u tra viên, sau đó được hoàn thiện trước
khi sử dụng cho cuộc khảo sát chính thức.
      Cách ch�n mẫu được thiết kế nhằm phục vụ nhi�u mục đích. Vì mục tiêu chính của cuộc
khảo sát là để hiểu rõ hơn v� tham nhũng nên cả địa bàn và đối tượng ph�ng vấn đ�u được
lựa ch�n sao cho có thể cung cấp được những ý kiến và trải nghiệm phong phú nhất.
      Tổng cộng có tất cả 2.601 ngư�i dân, 1.058 doanh nghiệp và 1.801 CBCC được
khảo sát. Mẫu khảo sát ngư�i dân được ch�n từ các hộ dân gần đây có sử dụng các dịch
vụ công. Ä?ể phục vụ cho cuá»™c khảo sát, má»—i tỉnh/thành phố đã chá»?n ngẫu nhiên ba
quận/huyện và trong mỗi quận/huyện đã ch�n ra ba xã/phư�ng cũng trên nguyên tắc



                                                20
                                Phần I - giỚi Thiệu TỔng quan




ngẫu nhiên. Ở mỗi xã/phư�ng, yêu cầu hai thôn/tổ dân phố - một thôn/tổ ở khu vực trung tâm
xã/phư�ng và một ở xa - cung cấp danh sách những hộ dân đã sử dụng dịch vụ công. Danh
sách này có thể do văn phòng UBND xã/phư�ng hoặc trưởng thôn/tổ trưởng dân phố cung
cấp má»™t cách khách quan và không được thông báo trÆ°á»›c vá»? mục đích của cuá»™c khảo sát. Ä?ối
tượng ph�ng vấn cũng không được biết h� được lựa ch�n để trả l�i dựa trên cơ sở nào. Từ
danh sách đó, các đối tượng ph�ng vấn được lựa ch�n ngẫu nhiên để trả l�i theo hình thức
ph�ng vấn trực tiếp. Với những hộ dân không gặp được sẽ thay thế bằng hộ dân khác trong
danh sách theo một nguyên tắc thay thế đã được thống nhất từ trước. Số hộ dân được khảo sát
tại mỗi tỉnh/thành phố có dao động tương ứng với quy mô dân số của tỉnh/thành phố, tức là
các thành phố lớn nhất sẽ có số đối tượng ngư�i dân được ph�ng vấn nhi�u nhất.
     Khảo sát CBCC tiến hành với 1.801 CBCC, trong đó 95% (1.710 ngư�i) thuộc các cấp chính
quy�n địa phương và 5% (90 ngư�i) là CBCC của các bộ, ngành. Lý do tỷ lệ CBCC địa phương
trong mẫu khá cao là nhằm phản ánh đúng thực tế cơ cấu CBCC hiện nay của Việt Nam. Cơ
cấu CBCC từ cấp bộ đến cấp xã/phư�ng được ch�n trước theo ngành, vị trí chức danh và ngh�
nghiệp, nhưng danh tính từng cá nhân cụ thể thì chỉ đến khi ph�ng vấn mới được biết. Mỗi bộ
sẽ ch�n ra 5 vụ/cục và 1 tổng cục, và trong mỗi đơn vị đó sẽ ph�ng vấn 3 cán bộ, gồm một lãnh
đạo đơn vị và 2 chuyên viên. Cơ cấu CBCC trong mẫu khảo sát tại mỗi tỉnh/thành phố được
phản ánh trong Bảng 1, còn chi tiết v� mẫu CBCC được mô tả trong Phụ lục A1.

           Bảng 1. Cơ cấu CBCC trong mẫu khảo sát tại mỗi tỉnh/thành phố




     Khảo sát doanh nghiệp tiến hành với 1.058 doanh nghiệp thuộc 10 tỉnh/thành phố và
được ch�n dựa trên quy trình ch�n mẫu phân tầng theo ngành, quy mô và loại hình sở hữu
của doanh nghiệp sao cho cơ cấu mẫu doanh nghiệp được khảo sát gần sát với cơ cấu tổng
thể thực tế. Phân loại doanh nghiệp đăng ký để thực hiện ch�n mẫu phân tầng tuân theo
quy định phân ngành trong Hệ thống ngành Kinh tế Việt Nam, ban hành theo Quyết định
số 10/2007/QÄ?-TTg ngày 23-01-2007 của Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ. Tiêu chí phân loại doanh
nghiệp nhá»?, vừa và lá»›n theo quy mô lao Ä‘á»™ng và vốn theo Nghị định 56/NÄ?-CP ngày 30-6-
2009; và loại hình sở hữu của doanh nghiệp dựa trên quy định của Luật doanh nghiệp:



                                             21
                Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




doanh nghiệp có 100% vốn nhà nước, doanh nghiệp có trên 50% vốn nhà nước, doanh nghiệp có
dưới 50% vốn nhà nước, doanh nghiệp tư nhân trong nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước
ngoài. Số doanh nghiệp được khảo sát tại mỗi tỉnh/thành phố được xác định dựa trên số liệu thực
tế các doanh nghiệp đang hoạt động theo Kết quả tổng đi�u tra doanh nghiệp năm 2010 của Tổng
cục Thống kê. Việc thay thế các doanh nghiệp trong mẫu chỉ được thực hiện khi không tìm thấy
doanh nghiệp dự kiến hoặc h� từ chối không tham gia khảo sát sau ít nhất ba lần liên hệ.
     Cơ cấu các đối tượng được khảo sát theo tỉnh/thành phố và nhóm đối tượng trong mẫu
được phản ánh trong Bảng 2 dưới đây.

     Bảng 2. Số đối tượng được khảo sát, theo tỉnh/thành phố và nhóm đối tượng




     Khảo sát thử được triển khai trong hai ngày 21 – 22-12-2011 tại tỉnh Vĩnh Phúc nhằm kiểm
định kế hoạch khảo sát và các công cụ khảo sát trên thực tế. 27 cuộc ph�ng vấn thử đã được
thực hiện. Sau mỗi ngày khảo sát tại thực địa đ�u có buổi h�p ngắn và toàn bộ ngày thứ ba
được dùng để rút kinh nghiệm và bài h�c từ cuộc khảo sát thử.
     Tập huấn trưởng nhóm cấp tỉnh và các đi�u tra viên. Nhóm chuyên gia nòng cốt đã triển khai
hai đợt tập huấn cho trưởng nhóm khảo sát cấp tỉnh, một đợt ngay sau khi kết thúc khảo sát
thử tại Vĩnh Phúc và một đợt trước khi tiến hành khảo sát chính thức. Các đi�u tra viên tham
dự một đợt tập huấn hai ngày do các trưởng nhóm khảo sát cấp tỉnh tổ chức, với sự hỗ trợ của
nhóm chuyên gia nòng cốt. Trưởng nhóm cấp tỉnh được tập huấn v� cách thức tổ chức ph�ng
vấn, cách tập huấn lại cho các đi�u tra viên v� phương pháp ph�ng vấn và phương thức theo
dõi, giám sát quá trình phá»?ng vấn. Ä?ợt tập huấn Ä‘iá»?u tra viên đặc biệt nhấn mạnh đến những
kỹ năng làm thế nào để ngư�i trả l�i cảm thấy cởi mở khi chia sẻ những trải nghiệm và nhận
thức của mình v� các vấn đ� nhạy cảm.



                                              22
                                 Phần I - giỚi Thiệu TỔng quan




      Khảo sát tại thực địa. Hầu hết các cuộc ph�ng vấn đ�u được triển khai trong giai đoạn
từ 12-3-2012 đến 10-4-2012. Ph�ng vấn ở Hà Nội mất nhi�u th�i gian hơn nên được triển khai
sớm hơn (từ 26-2-2012 đến 10-4-2012).
      Tất cả các cuộc ph�ng vấn đ�u được tổ chức theo hình thức ph�ng vấn cá nhân trực tiếp.
Ä?ối tượng dá»± phá»?ng vấn được nhận má»™t bản sao bảng há»?i để giúp theo dõi được các câu há»?i.
Sau khi giới thiệu v� đợt nghiên cứu, đi�u tra viên đ�c từng câu h�i, đánh dấu câu trả l�i của
đối tượng vào phiếu h�i của đi�u tra viên trước mặt đối tượng được ph�ng vấn.
      TTCP và VPBCÄ?TƯ đóng vai trò rất quan trá»?ng để kết nối nhóm khảo sát vá»›i các cÆ¡ quan
đầu mối tại địa phương, tức là Thanh tra tỉnh/thành phố và/hoặc Văn phòng Ban Chỉ đạo
tỉnh/thành phố Phòng chống tham nhũng. Trưởng nhóm khảo sát cấp tỉnh chịu trách nhiệm
ph�ng vấn trực tiếp đối tượng CBCC cấp tỉnh/thành phố và theo dõi, giám sát quá trình ph�ng
vấn với các đối tượng khác do đi�u tra viên địa phương thực hiện. Ngược lại, đi�u tra viên chịu
trách nhiệm ph�ng vấn CBCC cấp quận/huyện và xã/phư�ng, ngư�i dân và lãnh đạo các doanh
nghiệp. Nhóm chuyên gia nòng cốt trực tiếp tiến hành tất cả các buổi ph�ng vấn CBCC cấp bộ.
      Giám sát trong và sau quá trình khảo sát tại thực địa. Một cấu trúc giám sát đa tầng đã
được thiết kế trong quá trình khảo sát tại thực địa, do Giám sát chung và cũng là tư vấn đi�u
phối tổng thể đi�u hành. Tầng tiếp theo là ba Giám sát vùng dành cho ba mi�n Bắc, Trung và
Nam. Mỗi Giám sát vùng sẽ chịu trách nhiệm theo dõi tiến độ và kiểm tra ngẫu nhiên kết quả
thực địa tại ba tỉnh/thành phố. Ngoài các kênh theo dõi thư�ng xuyên, NHTG, TTCP và
VPBCÄ?TƯ và đối tác cấp tỉnh (Thanh tra tỉnh/thành phố) cÅ©ng tiến hành kiểm tra Ä‘á»™c lập ngẫu
nhiên tại thực địa.
      Chất lượng của các phiếu khảo sát sau khi hoàn tất được thẩm định theo bốn kênh: (i) tự
kiểm định; (ii) trưởng nhóm khảo sát cấp tỉnh thẩm định lại toàn bộ; (iii) giám sát vùng kiểm
tra xác suất; và (iv) cán bộ NHTG và cán bộ của T&C thẩm định lại.
      Sau khi kết thúc các đợt khảo sát tại thực địa, nhóm giám sát đã liên hệ ngẫu nhiên với
một số doanh nghiệp và ngư�i dân đã tham gia ph�ng vấn để đảm bảo các cuộc ph�ng vấn
đ�u được tiến hành một cách chuyên nghiệp và chính xác. Giám sát sau không áp dụng với
đối tượng là CBCC vì m�i cuộc ph�ng vấn với đối tượng này đ�u đã lên lịch cố định từ trước
và bắt buộc phải tuân thủ nghiêm ngặt.
      Nhập dữ liệu và phân tích. Nhóm đã tổ chức việc nhập dữ liệu theo quy trình chuẩn để
giảm thiểu các sai số. Tất cả các bảng dữ liệu đ�u được hai nhóm cán bộ độc lập nhập vào
chương trình máy tính hai lần, sau đó đối chiếu để phát hiện và xử lý tất cả các sai lệch nếu có.
Tương tự, để giảm thiểu sai số trong quá trình phân tích, việc phân tích do các chuyên gia của
NHTG và T&C/APIM phối hợp tiến hành, trong đó chuyên gia này sẽ thẩm định lại tính toán
của chuyên gia kia và m�i sai lệch phát hiện đ�u được nhóm thống nhất trước khi đưa vào báo
cáo cuối cùng.



                                               23
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




     Các phát hiện ban đầu của cuá»™c khảo sát được trình bày trÆ°á»›c TTCP và VPBCÄ?TƯ vào
tháng 4-2012, và dự thảo đầu tiên của báo cáo này được tham vấn trong hai hội thảo chuyên
môn, má»—i há»™i thảo kéo dài hai ngày vào tháng 5-2012 vá»›i Ban Cố vấn, TTCP, VPBCÄ?TƯ, Văn
phòng Quốc há»™i, Văn phòng Trung Æ°Æ¡ng Ä?ảng, các bá»™, tỉnh/thành phố tham gia khảo sát và
với sự hợp tác của các đối tác phát triển DFID và UNDP. Các góp ý xây dựng do các bên hữu
quan chia sẻ đã giúp đưa ra những định hướng quan tr�ng cho nhóm nghiên cứu để đi�u
chỉnh, hoàn thiện nội dung của báo cáo này. Bản dự thảo báo cáo sửa đổi được gửi cho Ban Cố
vấn, TTCP và VPBCÄ?TƯ vào tháng 7-2012 để các bên cho ý kiến cuối cùng.
     Phụ lục 1 cung cấp thêm các thông tin chi tiết v� phương pháp nghiên cứu, đặc biệt là
vấn đ� ch�n mẫu và cơ chế đảm bảo chất lượng khảo sát.


     1.4. Hạn chế của phương pháp nghiên cứu dựa vào khảo sát
     Lợi ích của phương pháp nghiên cứu dựa vào khảo sát để tìm hiểu v� vấn đ� tham nhũng
đã được trình bày ở phần trên. Bên cạnh đó, khảo sát chỉ là một kênh trong nhi�u nguồn thông
tin khác v� hiện tượng tham nhũng, chứ đây không phải là công cụ duy nhất cho phép trả l�i
m�i câu h�i. Các số liệu do khảo sát cung cấp chỉ giúp minh h�a quy mô của vấn đ�, chứ nó
khó có thể phản ánh tác động của tham nhũng đến phẩm giá con ngư�i hay những cơ hội bị
mất do tham nhũng gây ra.
     · Khảo sát là phương pháp thích hợp nhất để minh h�a tham nhũng trong sự tương tác
giữa CBCC và các đối tượng ngư�i dân, doanh nghiệp nhưng nó lại không thích hợp cho việc
nhận dạng tham nhũng ở những mảng không nằm trong sự tương tác đó, chẳng hạn như hiện
tượng tham ô tài sản hay sử dụng công quỹ sai mục đích.
     · Vì cuộc khảo sát chú tr�ng đến các giao dịch giữa CBCC với ngư�i dân và doanh nghiệp
nên tr�ng tâm của báo cáo này chủ yếu nhằm vào những khoản chi trả không chính thức và
“tham nhũng vặt“, nhưng đi�u đó không có nghĩa là tham nhũng quy mô lớn không quan
tr�ng. Tương tự, cách tiếp cận của khảo sát nhằm vào những dạng hành vi tham nhũng mà đa
số đối tượng ph�ng vấn có thể trải nghiệm. Những hành vi đặc biệt mà chỉ một nhóm nh� đối
tượng trả l�i có thể biết (như thu hồi cho những dự án lớn, tham ô tài sản công) không phải là
tr�ng tâm của cuộc khảo sát này. Mặc dù những hành vi tham nhũng đặc biệt này có thể rất
nghiêm tr�ng nhưng một cuộc khảo sát ch�n mẫu như cuộc khảo sát này, ngay cả khi cỡ mẫu
tương đối lớn, cũng khó có thể tìm được nhi�u đối tượng trả l�i nêu được những trải nghiệm
như vậy.
     · Hạn chế v� nguồn lực chỉ cho phép cỡ mẫu ở cấp tỉnh/thành phố tương đối lớn
(như mô tả dưới đây), nhưng không đủ lớn để có thể phân tích đầy đủ hơn v� kết quả
trả l�i của tất cả các nhóm đối tượng. Do đó, kết quả khảo sát không đại diện cho ý
kiến của tổng thể dân số, doanh nghiệp và đội ngũ cán bộ, công chức của Việt Nam.



                                             24
                                   Phần I - giỚi Thiệu TỔng quan




Thí dụ, một phân tích sâu hơn v� tham nhũng trong hệ thống tòa án sẽ yêu cầu phải ph�ng
vấn cả đi�u tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán và luật sư, cũng như các đối tượng có liên quan
đến tố tụng. Ä?iá»?u này cÅ©ng đúng vá»›i các dịch vụ nhÆ° y tế và giáo dục. Khảo sát này không thể
đáp ứng được những yêu cầu đó, nhưng đây sẽ là đ� tài cần thiết cho các nghiên cứu tiếp theo.
      · Cỡ mẫu trung bình ở cấp tỉnh/thành phố (260 ngư�i dân và 106 doanh nghiệp) tương
tự như cỡ mẫu đã sử dụng trong các cuộc khảo sát khác như PAPI (217 ngư�i dân) và PCI (141
doanh nghiệp). Ä?ồng thá»?i, cỡ mẫu lá»›n hÆ¡n sẽ làm tăng Ä‘á»™ chính xác của các Æ°á»›c lượng trong
nghiên cứu này. Như đã giải thích ở Hộp 1, cỡ mẫu lớn hơn cũng đồng nghĩa với việc sẽ hạn
chế hơn v� số lượng và độ sâu của các câu h�i cũng như th�i gian dành cho nghiên cứu. Do
cuộc khảo sát được thực hiện ở 10 tỉnh/thành phố, kết quả được phân tích phản ánh tốt nhất
hiện trạng của các tỉnh/thành phố này, thay vì phản ánh hiện trạng của cả nước.


       Hộp 1. So sánh cỡ mẫu trong Khảo sát tham nhũng với các khảo sát khác:
                              Cỡ mẫu này có đủ lớn hay không?

         Trong m�i cuộc khảo sát, quy mô mẫu gắn li�n với đi�u kiện v� nguồn lực. Ước lượng sẽ
  chính xác hơn khi mẫu có nhi�u quan sát hơn, nhưng sẽ tốn kém hơn. Quy mô mẫu càng lớn thì
  càng mất nhi�u th�i gian để khảo sát và chi phí cao hơn. Với một ngân sách và th�i lượng có hạn,
  cỡ mẫu lớn có nghĩa là số lượng và độ sâu của các câu h�i sẽ bị ảnh hưởng.
         Mối quan hệ giữa cỡ mẫu và độ chính xác của các ước lượng được phản ánh qua một thí dụ.
  Một câu h�i trong khảo sát là ngư�i trả l�i có biết làm thế nào để tố cáo một hành vi tham nhũng
  hay không. Ở tất cả 10 tỉnh/thành phố và với 2.601 ngư�i dân, 47,3% số ngư�i được h�i đã trả l�i là
  “có“, nhưng đây chỉ là một ước lượng. Chúng ta có 95% tin tưởng rằng tỷ lệ số ngư�i thực sự biết
  cách tố cáo một hành vi tham nhũng là trong khoảng từ 45,4% đến 49,3%.
         Tuy nhiên, ở cấp tỉnh/thành phố, các ước lượng sẽ kém chính xác hơn nhi�u. Thí dụ, ở một
  tỉnh nh� hơn với 180 quan sát, 56,7% số ngư�i trả l�i “có“ nhưng vì có ít quan sát hơn nên ước
  lượng này thiếu chính xác hơn. Chúng ta có 95% tin tưởng rằng số ngư�i thực sự biết cách tố cáo
  một hành vi tham nhũng ở tỉnh này là trong khoảng 49,4% đến 64,0%5.
                     Số quan sát trung bình trong một tỉnh         Biên độ sai số gần đúng của
                                                                            các ước lượng
  Ngư�i dân                       260                                          ±6%
  Doanh nghiệp                    106                                          ±10%
  CBCC                            180                                          ±7%



      5. Thí dụ minh h�a ở đây giả định dạng câu h�i có/không có xấp xỉ 50% số ngư�i ch�n câu trả l�i
“có“. Con số này Ä‘Æ°a ra chỉ có tính chất minh há»?a. Ä?ối vá»›i CBCC, đối tượng chÆ°a có số liệu chi tiết vá»?
tổng thể, ước lượng v� khoảng tin cậy đặc biệt thiếu chính xác.



                                                 25
                 Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




                      Tất cả 10 tỉnh/thành phố        Biên độ sai số gần đúng của các ước lượng
  Ngư�i dân                      2.601                                   ±2%
  Doanh nghiệp                   1.058                                   ±3%
  CBCC                           1.801                                   ±2%
         Vì ước lượng ở cấp tỉnh/thành phố kém chính xác nên trong Báo cáo này, chúng tôi thư�ng
  không rút ra kết luận v� mức độ tham nhũng ở cấp tỉnh/thành phố mà tập trung vào những phát
  hiện v� bản chất và nguyên nhân gây ra tham nhũng ở cấp độ tổng quát hơn.




     1.5. Bố cục của Báo cáo
     Ngoài phần giới thiệu tổng quan này, Báo cáo được kết cấu như sau: Phần II trình bày
những phát hiện chính v� mức độ và dạng tham nhũng theo phản ánh của các đối tượng ph�ng
vấn, nghiên cứu cách hiểu v� thuật ngữ “tham nhũng“, nhận thức v� tham nhũng ở các cấp,
các ngành khác nhau và trải nghiệm thực tế với hiện tượng tham nhũng ở các cơ quan nhà
nước. Phần này cũng liên hệ với các cuộc khảo sát khác như PAPI và PCI, và so sánh kết quả
của lần khảo sát năm 2005 với lần khảo sát năm 2012 này. Phần III đưa ra những kết luận và
khuyến nghị chính. Phần IV là phần phụ lục bổ sung thêm thông tin v� phương pháp nghiên
cứu và một số các phân tích khác.




                                                 26
Phần II
Các kết quả khảo sát


      2.1. Cảm nhận và trải nghiệm v� tham nhũng
      Hiểu rõ mức độ, hình thức và bản chất của tham nhũng sau sáu năm thực hiện Luật
PCTN có ý nghĩa hết sức quan tr�ng để chúng ta có thể nhận diện được những thách thức mới
đối với Việt Nam. Như đã đ� cập trong phần giới thiệu tổng quan, các kết quả thể hiện quan
điểm của 10 tỉnh trong cuộc khảo sát mà không nhất thiết đại diện cho cả Việt Nam. Do 10 tỉnh
trong cuộc khảo sát có dân số chiếm 30% tổng dân số của cả nước và đóng góp 65% GDP của
cả nước, các kết quả này lại rất ý nghĩa.
      Phần này bắt đầu bằng việc so sánh mức độ quan tâm của công chúng với các vấn đ�
kinh tế, xã hội bức xúc khác và thăm dò ý kiến của m�i ngư�i v� “tham nhũng“. Sau đó, báo
cáo trình bày những phát hiện chính liên quan đến cảm nhận của đối tượng được khảo sát v�
mức độ phổ biến và nghiêm tr�ng của tham nhũng ở các cấp và các ngành khác nhau. Ngoài
ra, cuộc khảo sát không chỉ tìm hiểu cảm nhận v� tham nhũng mà còn đặt câu h�i v� những
trải nghiệm với tham nhũng. Tiếp theo, phần này sẽ tập trung vào nguồn thông tin hình thành
nên nhận thức v� tham nhũng của các đối tượng. Sau đó, phần này sẽ phân tích những đánh
giá của doanh nghiệp v� nhóm lợi ích - một thách thức đang nổi lên hiện nay.


      2.1.1. Cảm nhận v� tham nhũng
      2.1.1.1. So với các vấn đ� khác, tham nhũng thu hút sự quan tâm của dư luận đến đâu?
      Tham nhũng là một hiện tượng tồn tại ở tất cả các nước, song mức độ tham nhũng thì có
khác nhau. Tham nhũng đã được thừa nhận là một trở ngại đối với tăng trưởng kinh tế và phát
triển b�n vững của quốc gia, làm giảm hiệu lực của n�n hành chính công và khiến chi tiêu công
trở nên kém hiệu quả. Ä?ặc biệt, tham nhÅ©ng làm xói mòn ná»?n pháp quyá»?n và gây tổn hại đến
uy tín của nhà nước cũng như làm giảm ni�m tin của ngư�i dân vào hệ thống chính trị, nhất
là các cơ quan nhà nước.



                                             27
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




      Bên cạnh tham nhũng, xã hội cũng phải đối mặt đồng th�i với rất nhi�u vấn đ� bức xúc
khác. Ä?ể đánh giá toàn diện hÆ¡n mối quan ngại vá»? tham nhÅ©ng, cả ba nhóm đối tượng phá»?ng
vấn đ�u được yêu cầu thể hiện mức độ quan tâm của h� với 10 vấn đ� mà xã hội đang gặp
phải. Kết quả cho thấy tham nhũng thu hút được rất nhi�u sự quan tâm của xã hội. Cho dù
tham nhũng không phải là vấn đ� được quan tâm thư�ng xuyên nhất nếu so với những vấn
đ� khác mà xã hội đang đối mặt, nhưng xét v� con số tương đối thì mức độ quan tâm vẫn rất
cao: khoảng 75% số ngư�i được h�i trong ba nhóm đối tượng đ�u cho biết h� quan tâm hoặc
rất quan tâm đến vấn đ� tham nhũng.
      Mặc dù một số ngư�i dân quan tâm nhi�u hơn đến các vấn đ� khác, như chất lượng giáo
dục, giá cả sinh hoạt, an toàn thực phẩm... nhưng rõ ràng tham nhũng vẫn được xem là một
vấn đ� nghiêm tr�ng. Khi được h�i v� ba vấn đ� bức xúc nhất với Việt Nam hiện nay thì hơn
1/3 số ngư�i được h�i đã ch�n tham nhũng (Hình 1). Số CBCC ch�n tham nhũng là một trong
những vấn đ� bức xúc nhất của quốc gia cao hơn bất cứ vấn đ� nào khác trong danh sách 10
vấn Ä‘á»? được nêu. Ä?ối vá»›i doanh nghiệp, tham nhÅ©ng được chá»?n là vấn Ä‘á»? bức xúc thứ hai, chỉ
sau giá cả sinh hoạt. Kết quả này không đáng ngạc nhiên - do những đợt lạm phát gần đây đã
gây ra bất ổn lá»›n cho doanh nghiệp. Ä?ối vá»›i ngÆ°á»?i dân, khi chá»?n ba vấn Ä‘á»? bức xúc nhất ở Việt
Nam thì tham nhũng đứng thứ ba, chỉ sau giá cả sinh hoạt và tai nạn giao thông. Rõ ràng, từ
quan điểm của những ngư�i được ph�ng vấn, tham nhũng vẫn là một trong những mối quan
ngại lớn nhất của toàn xã hội.

     Hình 1. Ba vấn đ� bức xúc nhất đối với Việt Nam, theo quan điểm của CBCC,
                             doanh nghiệp và ngư�i dân (%)




                                             28
                              Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




     Thực ra, nhi�u vấn đ� khác mà Việt Nam đang gặp phải, như đã nêu trong Hình 1,
đ�u có thể liên quan đến tham nhũng. Thí dụ, nếu m�i ngư�i lo ngại v� tai nạn giao thông
thì h� cần có ni�m tin rằng các cơ quan quản lý giao thông và thực thi Luật giao thông đang
ra quyết định để tăng mức độ an toàn giao thông chứ không phải để tham nhũng. Phần sau
của Báo cáo sẽ trình bày nhận thức v� tham nhũng trong lĩnh vực cảnh sát giao thông, y tế,
giáo dục và thị trư�ng việc làm trong cơ quan nhà nước. Vì tham nhũng làm giảm chất
lượng các dịch vụ như y tế, giáo dục, làm phương hại đến sự công bằng hay coi tr�ng tài
năng trong thị trư�ng việc làm trong cơ quan nhà nước, hoặc làm giảm tính nhất quán trong
thực thi luật giao thông nên tham nhũng cũng đang góp phần gây ra nhi�u vấn đ� xã hội
khác ở Việt Nam.
     2.1.1.2. “Tham nhũng“ được m�i ngư�i hiểu như thế nào?
     Mặc dù Luật PCTN đã nêu rõ khái niệm tham nhũng và quy định cụ thể 12 hành vi
tham nhũng, nhưng việc tìm hiểu xem m�i ngư�i hiểu thuật ngữ này như thế nào cũng rất
quan tr�ng. Trước hết, cuộc khảo sát đã h�i đối tượng được ph�ng vấn v� nhận thức của h� v�
tham nhũng - nắm được cách diễn giải từ “tham nhũng“ sẽ giúp chúng ta lý giải được các câu
h�i khác trong cuộc khảo sát. Thứ hai, cách diễn giải từ “tham nhũng“ đã ngầm cho biết xã
hội nghĩ hành vi nào chấp nhận được, hành vi nào không. Việc nắm chắc hơn nhận thức của
ngư�i dân, các nhà quản lý doanh nghiệp và CBCC ở Việt Nam v� thuật ngữ này, sẽ giúp
chúng ta xây dựng chiến lược và chiến dịch truy�n thông phù hợp để nhằm thay đổi nhận
thức của công chúng.
     Tất cả các nhóm đối tượng được ph�ng vấn đ�u được trao đổi v� tám tình huống giả
định khác nhau và sau đó đánh giá các tình huống đó theo các phương án “chắc chắn là tham
nhũng“, “chắc chắn không phải là tham nhũng“ hay “trong một số trư�ng hợp là tham nhũng“.
Các ý kiến trả l�i cho thấy nhi�u tình huống bị coi là “tham nhũng“ với mức độ thống nhất
cao, ngay cả khi theo Luật PCTN năm 2005 chúng chưa bị coi là tham nhũng. Còn các tình
huống khác, tuy có thể không thích hợp, nhưng chưa đủ để tạo nên hành vi tham nhũng. Việc
tặng quà không bị cấm và những hành vi này chỉ bị coi là tham nhũng nếu các cơ quan hoặc
CBCC bị phát hiện là đã bóp méo quy định để thu lợi cá nhân. Việc nhi�u hành vi vẫn bị quy
cho là “tham nhũng“ mặc dù Luật không quy định chứng t� chuẩn mực v� các dịch vụ công
đang có sự thay đổi.
     Có nhi�u điểm đáng lưu ý từ kết quả ở Hình 2. Thứ nhất, trong các nhóm đối
tượng ph�ng vấn, ngư�i dân có xu hướng quy một hiện tượng nào đó là “tham nhũng“
nhiá»?u hÆ¡n so vá»›i hai đối tượng kia. Ä?iá»?u này đúng cho cả 8 tình huống giả định, và sá»±
khác biệt lớn nhất là khi bàn đến việc chi trả ngoài quy định cho dịch vụ y tế: trong khi



                                            29
                 Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




           Hình 2. “Tham nhũng� là gì? (tỷ lệ phần trăm số ngư�i cho rằng
                              “chắc chắn đó là tham nhũng�)




      Ghi chú:
      * Tình huống giả định được đánh dấu “*� là những tình huống được coi là tham nhũng
      theo quy định của pháp luật.


chỉ có 32,1% số CBCC coi việc trả chi phí ngoài quy định khi khám chữa bệnh là “tham
nhũng“ thì có đến 45,3% ngư�i dân đồng ý như vậy. Thứ hai, ngay cả trong những tình
huống có vẻ như rõ ràng đã làm trái quy định, một số ngư�i vẫn không cho những



                                             30
                              Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




hành vi đó là “tham nhũng“. Thí dụ, chỉ có 2/3 số CBCC và doanh nghiệp coi việc một giáo
viên nhận quà để sửa điểm cho sinh viên là “tham nhũng“. Số còn lại hoặc cho rằng đây không
phải là tham nhũng hoặc chỉ nói rằng “trong một số trư�ng hợp, đó là tham nhũng“.
     Kết quả này cũng nêu bật sự cần thiết phải xây dựng được một hiểu biết chung v�
tham nhũng. Có thể đi�u đáng khích lệ ở đây là những ngư�i làm việc trong một lĩnh vực
nhất định có xu hướng ít sẵn sàng tha thứ cho một hành vi nào đó hơn là công chúng nói
chung. Thí dụ, CBCC làm việc trong ngành y tế có tỷ lệ cao hơn rất nhi�u so với CBCC nói
chung khi cho rằng cán bộ y tế nhận khoản ti�n 300.000 đồng ngoài quy định “chắc chắn là
tham nhũng“. Trong khi chỉ có 31% CBCC nói chung coi hành vi trên “chắc chắn là tham
nhÅ©ng“ thì có đến 42% CBCC làm việc trong ngành y tế có quan Ä‘iểm nhÆ° vậy. Ä?iá»?u này
cũng đúng trong ngành giáo dục, mặc dù sự khác biệt thì không lớn như trong ngành y tế:
một giáo viên nhận quà để nâng điểm cho sinh viên bị coi “chắc chắn là tham nhũng“ bởi
72% CBCC làm việc trong ngành giáo dục, so vá»›i tá»· lệ 69% của CBCC nói chung. Ä?ồng thá»?i,
cũng có bằng chứng cho thấy những ai từng chi trả một khoản chi phí ngoài quy định nào
đó thì ít có xu hướng coi khoản ti�n đó là “tham nhũng“. Thí dụ, trong số những ngư�i dân
có xin nhà trư�ng một đi�u gì đó liên quan đến chuyện h�c hành của con cháu h� thì có
69% nói việc giáo viên nhận quà để nâng điểm cho sinh viên “chắc chắn là tham nhũng“
trong khi tỷ lệ này ở các nhóm dân cư còn lại là 75% (Sự khác biệt tương tự trong ngành y
tế nhưng không có ý nghĩa thống kê). Cho dù kiểu hành vi như vậy có được luật pháp chính
thức công nhận là tham nhũng hay không thì việc có cách hiểu thống nhất v� hành vi nào
được chấp nhận và hành vi nào không sẽ giúp hạn chế việc công chúng sẵn sàng tiếp tay
đưa ti�n cho các đối tượng nhận hối lộ.
     2.1.1.3. CBCC và ngư�i dân nhận thức ra sao v� mức độ phổ biến và nghiêm tr�ng của
tham nhũng?
     Một khía cạnh quan tr�ng của cuộc khảo sát là tìm hiểu xem công chúng nhận thức
như thế nào v� mức độ phổ biến (mức độ thư�ng xuyên diễn ra) và nghiêm tr�ng (mức độ
thiệt hại gây ra) của tham nhũng ở Việt Nam. Ngư�i dân được h�i v� nhận thức của h� liên
quan đến mức độ phổ biến và nghiêm tr�ng của tham nhũng trong phạm vi cả nước, ở
tỉnh/thành phố, quận/huyện và phư�ng/xã nơi h� đang sinh sống. Tương tự, CBCC được
h�i v� đánh giá của h� ở ba phạm vi: cả nước, tại địa phương nơi h� đang công tác và trong
ngành (như tài nguyên môi trư�ng, tài chính...). Kết quả cho thấy m�i ngư�i nhìn nhận
tham nhũng là quốc nạn, nhưng ít sẵn sàng nhận diện tham nhũng như một vấn đ� của địa
phương mình, của ngành mình.



                                            31
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




     Ä?ại bá»™ phận (82,3%) ngÆ°á»?i dân trong mẫu khảo sát Ä‘á»?u tin rằng tham nhÅ©ng phổ biến
hoặc rất phổ biến ở phạm vi cả nước6. Tuy nhiên, h� đánh giá mức độ phổ biến của tham nhũng
ít dần khi h�i tới những cấp thấp hơn: ở tỉnh/thành phố của h� (61%), ở quận/huyện (34,8%),
và ở phư�ng/xã (14%). Khá ngạc nhiên là tỷ lệ ngư�i dân trả l�i “không biết“ đã tăng từ 6,2%
khi được h�i v� mức độ phổ biến của tham nhũng trong phạm vi cả nước lên 9% khi h�i v�
tỉnh/thành phố nơi h� đang sinh sống, 14,8% khi h�i v� quận/huyện và tới 16,9% khi h�i v�
phÆ°á»?ng/xã của há»?. Ä?iá»?u này có thể phản ánh má»™t Ä‘iá»?u là má»™t số ngÆ°á»?i dân ngần ngại khi Ä‘á»?
cập đến tham nhũng ở địa phương của h�.
     Hiểu rõ các đối tượng ph�ng vấn nhận thức như thế nào v� tham nhũng theo các đặc
điểm khác nhau sẽ giúp nhận diện được nhóm nào chịu tác động lớn nhất từ tham nhũng.
Những ngư�i tự nhận mình thuộc nhóm ngư�i nghèo thấy tham nhũng ở phạm vi cả nước và
tỉnh/thành phố tương đối ít phổ biến hơn so với những ngư�i tự đánh giá thuộc nhóm giàu.
Tuy nhiên, những ngư�i nghèo lại thấy tham nhũng phổ biến hơn ở cấp phư�ng/xã (17%) so
với đối tượng thu nhập trung bình (15%) và so với nhóm ngư�i giàu (10%). Một cách giải thích
là ở cấp phư�ng/xã, ngư�i nghèo chịu tác động thư�ng xuyên hơn và nghiêm tr�ng hơn bởi
tham nhũng, trong khi các quyết định đưa ra ở cấp chính quy�n cao hơn lại có tác động mạnh
hơn đến các đối tượng thu nhập trung bình và giàu có.

        Hình 3. Cảm nhận của ngư�i dân v� mức độ phổ biến của tham nhũng
     (tỷ lệ phần trăm số ngư�i cho tham nhũng là phổ biến, theo nhóm thu nhập)




     6. Ä?ể tiện cho việc trình bày, mức Ä‘á»™ phổ biến và rất phổ biến được gá»™p làm má»™t.



                                               32
                                Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




      Hình 4. Cảm nhận của ngư�i dân v� mức độ nghiêm tr�ng của tham nhũng
   (tỷ lệ phần trăm số ngư�i cho tham nhũng là nghiêm tr�ng, theo nhóm thu nhập)




       Ä?ánh giá của ngÆ°á»?i dân vá»? mức Ä‘á»™ nghiêm trá»?ng của tham nhÅ©ng (nhấn mạnh đến tham
nhũng quy mô lớn gây thiệt hại lớn nhất cho xã hội) cũng cho thấy tình hình tương tự, trong
đó số ngư�i dân coi tham nhũng ở phạm vi cả nước là nghiêm tr�ng và rất nghiêm tr�ng7 chiếm
tỷ lệ cao (86,5%), thấp hơn đáng kể ở phạm vi tỉnh/thành phố (66,7%) và quận/huyện (44,1%),
và đặc biệt thấp ở cấp phư�ng/xã (19,8%). Tương tự, số ngư�i trả l�i “không biết“ khi h�i v�
mức độ nghiêm tr�ng của tham nhũng ở phạm vi phư�ng/xã là cao nhất (17,5%), rồi đến
quận/huyện (15%), tỉnh/thành phố (9%) và cuối cùng là phạm vi cả nước (6,5%).
      Tương tự, so sánh giữa các nhóm thu nhập cho thấy một sự khác biệt rõ ràng giữa các
nhóm thu nhập trong cảm nhận v� mức độ nghiêm tr�ng của tham nhũng trong phạm vi cả
nước và cấp phư�ng/xã. Ở phạm vi cả nước, ngư�i giàu có xu hướng bức xúc hơn ngư�i có
thu nhập trung bình, và đối tượng này đến lượt mình lại t� ra bức xúc hơn ngư�i nghèo khi
h�i v� mức độ nghiêm tr�ng của tham nhũng (Hình 4). Ở cấp phư�ng/xã, xu hướng này đảo
ngược: 23% số ngư�i nghèo coi tham nhũng nghiêm tr�ng hoặc rất nghiêm tr�ng, trong khi
con số này ở ngư�i thu nhập trung bình là 21% và ngư�i giàu chỉ là 12%. Một lần nữa, ngư�i
nghèo dư�ng như phải chịu thiệt hại nhi�u hơn các đối tượng khác bởi tình trạng tham nhũng
ở cấp phư�ng/xã.
      CBCC cũng được h�i câu h�i tương tự liên quan đến cảm nhận của h� v� mức độ phổ
biến của tham nhũng ở phạm vi cả nước, tại địa phương nơi h� làm việc và trong ngành của
h�. Kết quả, 78% CBCC đánh giá tham nhũng ở phạm vi cả nước là phổ biến. Con số này thấp
hơn nhi�u khi được h�i v� mức độ phổ biến của tham nhũng ở phạm vi địa phương (37,5%)
và trong ngành (20,4%).


     7. Ä?ể tiện cho việc trình bày, mức Ä‘á»™ nghiêm trá»?ng và rất nghiêm trá»?ng được gá»™p làm má»™t.



                                               33
                  Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




      So sánh ý kiến của CBCC ở các cấp chính quy�n địa phương khác nhau cho một số kết
quả đáng lưu ý. Trong khi tỷ lệ tương đối thấp CBCC cấp quận/huyện và phư�ng/xã coi tham
nhũng ở địa phương h� là phổ biến thì tỷ lệ này lại cao hơn đối với CBCC ở cấp trung ương và
cấp tỉnh/thành phố: 72% CBCC cấp trung ương và 56% cấp tỉnh/thành phố coi tham nhũng ở
địa phương h� là phổ biến. Tương tự, nhi�u CBCC cấp trung ương (39%) và cấp tỉnh/thành
phố (32%) đánh giá tham nhũng trong ngành của h� là phổ biến hơn CBCC cấp quận/huyện
và phư�ng/xã (27%).

Hình 5. Cảm nhận của CBCC cấp trung ương và cấp địa phương v� mức độ phổ biến
           của tham nhũng (tỷ lệ phần trăm CBCC cho tham nhũng là phổ biến)




         Ghi chú: Các cột trong hình chỉ hiển thị tỷ lệ số ngư�i trả l�i tham nhũng là “phổ biến� và “rất phổ biến�
 trong số các phương án đưa ra, bao gồm cả “hoàn toàn không phổ biến�, “rất ít phổ biến�, “ít phổ biến� và “khó
 trả l�i�;

   Hình 6. Cảm nhận của CBCC cấp trung ương và cấp địa phương v� mức độ nghiêm
      tr�ng của tham nhũng (tỷ lệ phần trăm CBCC cho tham nhũng là nghiêm tr�ng)




        Ghi chú: Các cột trong hình chỉ hiển thị tỷ lệ số ngư�i trả l�i tham nhũng là “nghiêm tr�ng�, “rất nghiêm
 tr�ng� và “đặc biệt nghiêm tr�ng�, trong số các phương án đưa ra, bao gồm cả “không nghiêm tr�ng�, “ít nghiêm
 tr�ng�, và “khó trả l�i�.



                                                        34
                                Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




     So sánh giữa CBCC nam và nữ cho thấy có sự khác biệt nhất định trong nhận thức của
h� v� mức độ phổ biến của tham nhũng trong phạm vi cả nước (80% đối với nữ và 77% đối với
nam). Nam công chức có xu hướng đánh giá tham nhũng phổ biến hơn so với nữ công chức
khi đánh giá ở cấp địa phương (40% đối với nam và 33% đối với nữ) và trong ngành (22% đối
với nam, 17% đối với nữ). Cần có những nghiên cứu sâu hơn để tìm hiểu nguyên nhân dẫn
đến sự khác biệt giới tính trong nhận thức v� tham nhũng này.
     Hình thái v� mức độ nghiêm tr�ng của tham nhũng cũng tương tự như hình thái v� mức
độ phổ biến: 86,6% CBCC coi tham nhũng là nghiêm tr�ng ở phạm vi cả nước, 46,7% ở cấp địa
phương và 28,4% khi đánh giá trong ngành. So sánh ý kiến của CBCC cấp trung ương và các
cấp địa phương cho thấy một cái nhìn có tính phê phán hơn của CBCC cấp trung ương và cấp
tỉnh/thành phố. Cả bốn nhóm (CBCC cấp phư�ng/xã, quận/huyện, tỉnh/thành phố và trung
ương) đ�u thể hiện nhận thức ít nhi�u giống nhau v� mức độ nghiêm tr�ng của tham nhũng
ở phạm vi cả nước. Tuy nhiên, có nhi�u CBCC cấp trung ương (68%) và cấp tỉnh/thành phố
(50%) coi tham nhũng ở phạm vi địa phương là nghiêm tr�ng hơn so với CBCC cấp quận/huyện
(35%) và phư�ng/xã (31%). CBCC cấp trung ương cũng t� ra nghiêm khắc hơn khi nói v� ngành
của h�, với 33% số CBCC cho rằng tham nhũng trong ngành là nghiêm tr�ng. Những con số
này ở các nhóm đối tượng khác chỉ khoảng 20%.
     Nói tóm lại, khoảng 80-86% số ngư�i dân và CBCC coi tham nhũng ở phạm vi cả nước
là phổ biến và nghiêm tr�ng. Tuy nhiên, tỷ lệ ngư�i dân và CBCC coi tham nhũng là phổ biến
và nghiêm tr�ng ở địa phương và trong ngành (đối với CBCC) của h� thì thấp hơn nhi�u. Tuy
vậy, ngay cả trong trư�ng hợp tốt nhất thì cũng có đến khoảng 20% số ngư�i được h�i trong
khảo sát ngư�i dân đánh giá tham nhũng ở phư�ng/xã h� là nghiêm tr�ng và trên 25% số
CBCC coi tham nhũng trong ngành h� là nghiêm tr�ng hoặc rất nghiêm tr�ng. Ngư�i nghèo
có phần ít quan tâm đến tham nhũng ở phạm vi cả nước hơn là ngư�i giàu. Một cách giải thích,
như chúng ta thấy trong Mục 2.1.1.4, là ngư�i nghèo chịu tác động thư�ng xuyên và nặng n�
hơn bởi tình hình tham nhũng ở cấp phư�ng/xã, trong khi các loại dịch vụ mà ngư�i giàu sử
dụng là do cấp tỉnh cung cấp.
     2.1.1.4. Tham nhũng trong ngành, lĩnh vực nào được đánh giá là phổ biến nhất?
     Tham nhũng có thể đi từ các dạng lũng đoạn chính trị cấp cao đến những khoản hối lộ
cấp thấp. Tham nhũng diễn ra dưới nhi�u hình thức và khác nhau rất nhi�u giữa các ngành,
lĩnh vực cũng như giữa các nạn nhân của tham nhũng. Trong cuộc khảo sát này, cả ba nhóm
đối tượng đ�u được h�i v� quan điểm của h� xem tham nhũng trong các ngành, lĩnh vực phổ
biến đến mức nào. Theo ý kiến của đối tượng khảo sát, mức độ phổ biến của tham nhũng khác
nhau giữa các ngành, và có sự nhất quán cao giữa cả ba nhóm đối tượng ph�ng vấn v� mức độ
phổ biến của tham nhũng ở các ngành, lĩnh vực (Hình 7).



                                             35
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




    Hình 7. Mức độ phổ biến của tham nhũng trong các ngành, lĩnh vực theo ý kiến
  của CBCC, doanh nghiệp và ngư�i dân (tỷ lệ phần trăm số ngư�i cho tham nhũng
                       là phổ biến trong số những ngư�i có ý kiến)




     Theo ý kiến của các đối tượng ph�ng vấn, bốn ngành, lĩnh vực tham nhũng phổ biến
nhất là cảnh sát giao thông, quản lý đất đai, hải quan và xây dựng. Trên 75% số đối tượng trong
cả ba nhóm cho rằng tham nhũng trong những ngành, lĩnh vực này là phổ biến. Doanh nghiệp
đánh giá hai ngành tài chính và ngân hàng ít tham nhũng hơn so với quan điểm của CBCC và
ngư�i dân. Bốn ngành, lĩnh vực ít tham nhũng nhất là bưu điện, báo chí, kho bạc và cảnh sát
khu vá»±c.
     Mỗi nhóm đối tượng đ�u được h�i quan điểm của h� v� ba ngành, lĩnh vực tham nhũng
phổ biến nhất trong số 22 ngành điển hình, và kết quả được nêu trong Hình 8. Các nhóm đ�u
thống nhất cho rằng tham nhũng trong cảnh sát giao thông và quản lý đất đai là rất phổ biến,
sau đó là đến ngành xây dựng và hải quan. Như đã nêu ở phần trước, phương pháp khảo sát
chú tr�ng đến tham nhũng mà nhi�u doanh nghiệp và ngư�i dân trải nghiệm, nhưng không
nhất thiết đó là những dạng tham nhũng nghiêm tr�ng nhất. Thí dụ, thu hồi đất đai, quản lý
sai hoặc tham ô tài sản nhà nước có thể rất tai hại kể cả khi chúng ít được nêu bật trong khảo
sát. Hình 8 chú tr�ng vào cảm nhận v� những ngành tham nhũng nhất mà có sự c� xát nhi�u
nhất với xã hội, do đó không có gì phải nghi ng� rằng những dạng tham nhũng này sẽ gây sự
bất bình lớn trong công chúng nếu không được xử lý thích hợp.



                                              36
                               Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




     Hình 8. Ngành tham nhũng nhất theo quan điểm của CBCC, doanh nghiệp và
    ngư�i dân (tỷ lệ phần trăm số ý kiến ch�n là 1 trong 3 ngành tham nhũng nhất)




     2.1.2. Trải nghiệm v� tham nhũng
     Biết rõ công chúng - ngư�i dân, doanh nghiệp và CBCC - nhận thức như thế nào v� tham
nhũng là cực kỳ quan tr�ng, vì đó là cách nhìn mà dựa vào đó, doanh nghiệp ra các quyết định
đầu tÆ°, và ngÆ°á»?i dân ra quyết định tìm kiếm dịch vụ... Ä?ồng thá»?i, hiểu rõ vá»? trải nghiệm thá»±c
tế cũng rất cần thiết để nắm được ở đâu ngư�i dân thực sự phải đối mặt với tham nhũng và
tham nhũng diễn ra như thế nào. Hiểu rõ hơn v� cách thức vận hành của tham nhũng cũng
giúp định hướng và đưa ra giải pháp cho vấn đ� này. Mục này trình bày các kết quả khảo sát
v� việc doanh nghiệp, ngư�i dân và CBCC đã trải nghiệm như thế nào v� tham nhũng và mỗi
nhóm đối tượng đã nói gì v� các hình thức tham nhũng.
     2.1.2.1. Doanh nghiệp nhận được những yêu cầu gì từ phía cán bộ, công chức?
     Có những loại yêu cầu gì, liệu đó có phải là tham nhũng không, mà doanh nghiệp
nhận được từ phía các CBCC? Doanh nghiệp được h�i trong 12 tháng qua h� có nhận
được các dạng “yêu cầu“ khác nhau từ CBCC hay không. Những yêu cầu này bao gồm
việc doanh nghiệp bán tài sản hoặc đất đai cho CBCC với giá rẻ, tuyển dụng hoặc đ�
bạt h� hàng hoặc ngư�i quen của công chức, và chi trả các khoản chi tiêu nhất định cho
cá nhân hoặc cơ quan của CBCC. Không đầy 5% số doanh nghiệp nhận được đ�



                                             37
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




nghị bán tài sản với giá rẻ, hoặc cho cá nhân công chức thuê tài sản và máy móc thiết bị, và tỷ
lệ số doanh nghiệp nhận được đ� nghị chi trả cho CBCC các chi phí nghiên cứu, tham quan
hoặc chi tiêu cá nhân cũng chỉ cao hơn một chút. Gần 8% số doanh nghiệp nhận được đ� nghị
tuyển dụng h� hàng hoặc ngư�i thân của CBCC. Hơn 15% số doanh nghiệp đã trải qua tình
huống trong đó CBCC lợi dụng quy�n lực, tên tuổi hoặc uy tín đơn vị h� để gợi ý doanh nghiệp
trả ti�n hoặc tặng quà cho h�. Tổng hợp lại, 23% số doanh nghiệp đã cho rằng h� phải gặp phải
một trong sáu dạng yêu cầu từ phía công chức trong 12 tháng qua.

                          Hình 9. Yêu cầu với doanh nghiệp (%)




     2.1.2.2. Vì sao doanh nghiệp đưa hối lộ và đưa cho ai?
     Phần trước của Báo cáo cho thấy một số doanh nghiệp nhận được yêu cầu trục lợi từ
phía công chức. Nhưng vì sao một số CBCC lại tin rằng doanh nghiệp sẽ làm theo những yêu
cầu đó và vì sao trên thực tế, doanh nghiệp lại chấp nhận?
     Doanh nghiệp được h�i v� những loại khó khăn nào mà các cơ quan nhà nước hay
gây ra cho h�, và có khoảng một nửa số doanh nghiệp đã trả l�i câu h�i đó. Nửa còn lại
hoặc không gặp bất cứ khó khăn nào hoặc không nhớ. Trong số những doanh nghiệp có trả
l�i, 63% cho rằng công chức cố tình kéo dài th�i gian giải quyết công việc, 58% nói công
chức không hướng dẫn cụ thể thủ tục nhưng cố tình soi xét, bắt lỗi để từ chối giải quyết, và
28% cho rằng công chức bám vào các quy định không chặt chẽ, không rõ ràng để bắt bí
doanh nghiệp (Hình 10).



                                              38
                             Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




                Hình 10. Khó khăn do CBCC gây ra cho doanh nghiệp
           (trong số các doanh nghiệp có giao dịch với cơ quan nhà nước)




     Doanh nghiệp gặp khó khăn do các cơ quan nhà nước gây ra được h�i xem h� xử
lý những khó khăn đó như thế nào (Hình 11). 78% doanh nghiệp ch�n cách tiếp tục ch�
đợi, và 86% doanh nghiệp sẽ đưa ra các lý lẽ thuyết phục để cơ quan quản lý giải quyết.
Ä?áng chú ý, có khoảng 51% doanh nghiệp nhá»? ngÆ°á»?i có ảnh hưởng tác Ä‘á»™ng để giải
quyết, và 59% doanh nghiệp ch�n cách đưa quà hoặc ti�n cho cán bộ có thẩm quy�n giải



                                          39
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




quyết công việc. Chỉ có 13% doanh nghiệp tìm đến các cơ quan bảo vệ pháp luật và chưa tới
6% đ� nghị cơ quan báo chí can thiệp.

              Hình 11. Phản ứng của doanh nghiệp trước những khó khăn
                        do cơ quan quản lý nhà nước gây ra (%)




      Doanh nghiệp được h�i h� có trả ti�n ngoài quy định cho các cơ quan quản lý nhà nước
hay không, và nếu có thì vì sao (Hình 12). Khoảng 32% doanh nghiệp có chi trả chi phí ngoài
quy định nói rằng đây là cách nhanh nhất và dễ thực hiện nhất để được việc. Khoảng 26% tin
rằng chi phí ngoài quy định rất nh� so với lợi ích mang lại khi công việc được giải quyết, và
các doanh nghiệp khác cũng làm như vậy. Khoảng 18% doanh nghiệp tin rằng nếu không có
những khoản chi trả ngoài quy định như thế thì không giải quyết được công việc.

                Hình 12. Vì sao doanh nghiệp chi trả ngoài quy định (%)




                                             40
                              Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




      Như đã nêu từ trước, nhi�u doanh nghiệp dính líu vào tham nhũng như một cách
giải quyết công việc thuận tiện. Các đối tượng ph�ng vấn trong khu vực doanh nghiệp
được h�i v� tác động của chi phí không chính thức đến doanh nghiệp của h� (Hình 13).
Khoảng 60% số doanh nghiệp được h�i tin rằng chi phí không chính thức khá tốn kém.
Tuy nhiên, hơn 50% cho rằng lợi ích từ chi phí không chính thức lớn hơn so với chi phí b�
ra. Gần 63% số doanh nghiệp trả l�i tin rằng chi phí không chính thức “tạo ra cơ chế ngầm
giải quyết được công việc một cách nhanh chóng“, và hơn 53% cho rằng nó khiến cán bộ
tích cực thực hiện công việc. Vì thế, đứng từ cách nhìn ngắn hạn của doanh nghiệp, trả
chi phí không chính thức mang lại nhi�u lợi ích hơn cho doanh nghiệp so với việc không
trả chi phí.

                   Hình 13. Tác động của chi phí không chính thức
                                   đến doanh nghiệp




      Việc một số doanh nghiệp coi tham nhũng mang lại một số lợi ích không có nghĩa
tham nhũng là hiệu quả, vì tham nhũng có thể làm đạo đức xuống cấp và khiến hệ thống
hành chính v� bản chất trở nên bất công. Nhi�u doanh nghiệp đã công nhận đi�u đó:
khoảng 37% nói rằng chi phí không chính thức làm hư h�ng cán bộ của doanh nghiệp, và
28% nghĩ chi phí không chính thức đang gây trở ngại khi giải quyết công việc. Hơn nữa,
có đến 57% doanh nghiệp nghĩ chi phí không chính thức gây ra sự bất công trong giải quyết



                                           41
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




công việc của các cơ quan nhà nước. Một hệ thống hành chính như vậy không chỉ tạo ra sự
bất công mà còn tạo động cơ để cán bộ, công chức có chức, có quy�n tùy tiện cố tình gây
khó khăn cho doanh nghiệp để thu v� những khoản ti�n không chính thức. Doanh nghiệp
được h�i h� có phải gặp phải khó khăn gì không, có phải tặng quà/ti�n không chính thức
không và nếu có thì h� xử lý như thế nào. Hình 14 phản ánh tỷ lệ phần trăm doanh nghiệp
có giao dịch với một cơ quan quản lý nhà nước và cho rằng cơ quan đó đang gây khó khăn
cho h�, và tỷ lệ phần trăm doanh nghiệp nói rằng cơ quan đó là một trong ba cơ quan hay
gây khó khăn cho doanh nghiệp nhi�u nhất.

                        Hình 14. Các cơ quan hay gây khó khăn
        và ba cơ quan gây khó khăn nhi�u nhất (tỷ lệ phần trăm doanh nghiệp)




     Kết quả khảo sát cho thấy ít nhất 10% doanh nghiệp đã khẳng định h� bị gây khó
khăn khi sử dụng các dịch vụ công do các cơ quan nhà nước cung cấp, thậm chí với một
số dịch vụ, tỷ lệ này còn cao hơn. Hải quan, cảnh sát giao thông và cơ quan thuế đ�u bị ít
nhất 30% số doanh nghiệp nêu tên như các cơ quan hay gây khó khăn. Khi được h�i v� ba
cơ quan hay gây khó khăn nhất thì 58% ch�n cơ quan thuế, các cơ quan quản lý chuyên



                                           42
                               Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




ngành đứng thứ hai (23%), vị trí thứ ba và thứ tư thuộc v� cảnh sát giao thông (21%) và
tài nguyên môi trư�ng (20%).

                 Hình 15. Tương quan giữa tỷ lệ cơ quan gây khó khăn
                                   và việc biếu quà/ti�n




     Khi cơ quan nhà nước gây khó khăn cho doanh nghiệp, đi�u đó không nhất thiết đồng
nghĩa với tham nhũng, nhưng nó tạo cơ hội cho tham nhũng. Quả thực, như Hình 15 đã cho
thấy, cơ quan nào có xu hướng hay gây khó khăn cho doanh nghiệp nhất thì nhìn chung đó
cũng là cơ quan mà doanh nghiệp phải trả các chi phí không chính thức một cách thư�ng xuyên
nhất. Ä?iá»?u này có nghÄ©a cÆ¡ quan nhà nÆ°á»›c nào hay chủ Ä‘á»™ng gây khó khăn cho doanh nghiệp
thì cơ hội để tham nhũng sẽ tăng lên.
     Các đối tượng khảo sát cũng được h�i v� trải nghiệm trực tiếp của h� trong việc đưa hối
lộ (Hình 16). Tỷ lệ doanh nghiệp có tiến hành biếu quà hoặc trả ti�n không chính thức khác
nhau giữa các loại hình cơ quan quản lý mà doanh nghiệp phải tiếp xúc. Doanh nghiệp nói
rằng h� phải trả ti�n không chính thức thư�ng xuyên nhất khi giao dịch với cơ quan thuế (33%).
Còn khi liên hệ với các cơ quan quản lý chuyên ngành, 20% số doanh nghiệp nói h� có phải
chi ti�n không chính thức. Ba ngành tiếp theo là ngân hàng (17%), cảnh sát giao thông (16%),
và hải quan (16%).



                                             43
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




                  Hình 16. Trả các khoản ti�n không chính thức cho ai?
                                     Ai là ngư�i gợi ý?




     Trong số các doanh nghiệp phải trả phí ngoài quy định, một tỷ lệ lớn các doanh nghiệp
đã chủ động đưa quà biếu/ti�n, số còn lại được yêu cầu khi sử dụng dịch vụ. Kết quả khảo sát
cho thấy hơn 70% số trư�ng hợp có trả phí ngoài quy định là do doanh nghiệp chủ động đ�
nghị, còn dưới 30% số trư�ng hợp là được cán bộ, công chức yêu cầu. Trong số các ngành được
khảo sát, quản lý thị trư�ng đứng đầu trong danh sách các cơ quan đòi phí ngoài quy định,
thứ hai là cảnh sát giao thông, sau đó đến công an kinh tế, quản lý tài nguyên và môi trư�ng,
và xây dựng. Tham nhũng không chỉ biểu hiện ở việc những cá nhân chịu trách nhiệm hoặc
ngư�i cung cấp dịch vụ vòi vĩnh mà còn phần lớn do ngư�i sử dụng dịch vụ chủ động đ� xuất.
     Ngoài việc chi trả ti�n/quà biếu ngoài quy định khi sử dụng dịch vụ, tham nhũng còn
diễn ra dưới nhi�u hình thức khác. Những chuyến viếng thăm không cần thiết, tặng ti�n/quà
biếu trong các dịp lễ, Tết, trả ti�n cho các bữa tiệc hoặc vui chơi giải trí cũng là những hình
thức ẩn chứa tham nhũng. Hình 17 phản ánh cách thức tham nhũng diễn ra, theo trải nghiệm
của các doanh nghiệp, trong vòng 12 tháng qua.



                                              44
                                Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




           Hình 17. Giữ quan hệ tốt với CBCC, trải nghiệm của doanh nghiệp
                                     trong 12 tháng qua




      Theo trả l�i của các doanh nghiệp, xấp xỉ 10% số doanh nghiệp nói rằng h� phải tiếp đón
các chuyến viếng thăm không chính thức từ các cơ quan và đối tượng liên quan. Cơ quan kế
hoạch và đầu tư và thanh tra, kiểm tra là hai cơ quan đứng đầu trong số những cơ quan tiến
hành quá nhi�u các cuộc viếng thăm không chính thức trong 12 tháng qua. Chỉ chưa đầy 5% số
doanh nghiệp được h�i phải trả chi phí ngoài quy định cho tiệc tùng, giải trí của cơ quan cung
cấp dịch vụ, và đi�u này diễn ra thư�ng xuyên nhất với cơ quan thuế, cơ quan quản lý chuyên
ngành, ngân hàng, thanh tra và kiểm tra. Cuối cùng, hình thức phổ biến nhất là tặng ti�n/quà
biếu trong các dịp lễ tết. Kiểu giao dịch này không nhất thiết diễn ra tại th�i điểm cung cấp/sử
dụng dịch vụ, vì thế nhi�u ngư�i không coi đó là hành vi tham nhũng chính thức. Theo kết quả
khảo sát, cơ quan thuế đứng đầu với 44% số doanh nghiệp được khảo sát đã áp dụng cách làm
này, và ba ngành tiếp theo là cơ quan quản lý chuyên ngành, ngân hàng và cảnh sát khu vực.
     2.1.2.3. Liệu tham nhũng có thực sự mang lại lợi ích gì không?
     Phần phân tích trên đây cho thấy nhi�u doanh nghiệp đơn phương chi trả các khoản
ti�n ngoài quy định để giải quyết nhanh công việc và tháo gỡ những khó khăn do các cơ



                                              45
                Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




quan nhà nước gây ra. Dư�ng như khá nhi�u doanh nghiệp coi đây là một chi phí cần thiết
khi kinh doanh. Tuy vậy, liệu chiến lược này có thực sự mang lại lợi ích cho doanh nghiệp hay
không lại là câu chuyện khác. Các doanh nghiệp được h�i xem h� đánh giá như thế nào v�
hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp khi so sánh với hai năm trước đây. Các doanh nghiệp có
thể ch�n một trong năm phương án trả l�i, từ kém hơn nhi�u cho đến tốt hơn nhi�u so với
trước. Nhìn chung, 51% số doanh nghiệp nói công việc làm ăn của h� tốt hơn, so với 35% nói
tồi đi. Con số này cũng nhất quán với tình hình tăng trưởng chung của n�n kinh tế Việt Nam.
     Liệu doanh nghiệp đưa hối lộ có kinh doanh tốt hơn các doanh nghiệp không làm việc
này hay không? Câu trả l�i là “không“. Tính trung bình, các doanh nghiệp có đưa hối lộ trong
vòng 12 tháng qua trên thực tế tăng trưởng chậm hơn các doanh nghiệp không làm việc này
(phần bên trái của Hình 18). Tác động này còn rõ nét hơn khi tìm hiểu cách thức các doanh
nghiệp xử lý những tình huống khó khăn. Nhìn chung, những doanh nghiệp tăng trưởng
nhanh nhất là doanh nghiệp nói thư�ng xuyên không đối phó với những khó khăn do các cơ
quan nhà nước gây ra bằng cách đưa biếu quà/ti�n cho cán bộ phụ trách (phần bên phải của
Hình 18). Trái lại, doanh nghiệp nào nói h� thư�ng xuyên áp dụng chiến thuật này thì xét trung
bình kết quả kinh doanh lại không tốt lên, thậm chí còn tồi đi8.

     Hình 18. Doanh nghiệp trả phí không chính thức thì kinh doanh kém hiệu quả




      8. Những tác động này vẫn còn rất mạnh khi giữ nguyên các yếu tố như quy mô, tính chất sở
hữu, ngành/lĩnh vực hoạt động và tỉnh/thành phố. Khi giữ nguyên các biến này, tác động vẫn còn
đáng kể ở mức ý nghĩa thống kê 10% với việc doanh nghiệp có đưa hối lộ hay không và mức ý nghĩa
thống kê 5% với việc doanh nghiệp thư�ng xuyên đến đâu trong việc dùng quà biếu để giải quyết
khó khăn.



                                              46
                               Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




     Kết quả doanh nghiệp tham gia hối lộ có mức tăng trưởng chậm thực sự có nhi�u ý nghĩa.
Thứ nhất, nó cho thấy việc trả các khoản ti�n không chính thức không phải là một chiến lược
kinh doanh hiệu quả, mặc dù trên thực tế có nhi�u doanh nghiệp tin như vậy. Giúp doanh
nghiệp hiểu được các lựa ch�n v� pháp lý của h� và những chiến lược khác để giải quyết khó
khăn có thể giúp hạn chế động cơ của bên đưa hối lộ. Thứ hai, nó cũng chứng t� là nói chung,
văn hóa tham nhũng trong đó các doanh nghiệp phải thư�ng xuyên sử dụng các khoản chi
không chính thức đang cản trở sự tăng trưởng của cả khu vực doanh nghiệp. Quả thực, có thể
có một cuộc đua tụt hạng trong đó các doanh nghiệp cố gắng cải thiện vị thế của mình, song
vô tình h� đang cùng nhau làm tình hình xấu thêm vì các cán bộ sẽ có thói quen nhận hối lộ
mới giải quyết công việc. Khi xét kết quả tăng trưởng trung bình của các tỉnh/thành phố, những
địa phương nào có nhi�u doanh nghiệp đưa hối lộ thì nhìn chung cũng là những địa phương
mà doanh nghiệp đánh giá rằng h� đang tăng trưởng chậm hơn (Hình 19).

    Hình 19. Tỉnh/thành phố có hiện tượng đưa hối lộ nhi�u hơn thì doanh nghiệp
                                cũng kinh doanh kém hơn




     2.1.2.4. Ngư�i dân trả chi phí ngoài quy định cho ai?
     NgÆ°á»?i dân cÅ©ng được há»?i vá»? trải nghiệm của há»? vá»›i việc chi trả phí ngoài quy định. Ä?ầu
tiên, h� được h�i xem có sử dụng một vài dịch vụ công hay không, và nếu có, liệu h� có phải
trả phí ngoài quy định hay không. Câu h�i tiếp theo là h� đánh giá số ti�n mà h� phải trả thêm
lớn đến mức nào và h� có tự nguyện trả hay không.



                                             47
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




     Nhìn chung, ngư�i dân cho biết có tham gia nhi�u giao dịch với các cơ quan hoặc tổ
chức của nhà nước. Gần 3/4 có sử dụng dịch vụ y tế và hơn 1/3 có làm việc với cơ quan thuế
để kê khai tính thuế hoặc làm đơn xin vay vốn ở ngân hàng hoặc tổ chức tín dụng (Hình 20).
Ở phía bên kia của bức tranh, rất ít ngư�i dân được khảo sát nói có giao dịch với hệ thống
tòa án.

            Hình 20. Phần trăm ngư�i dân sử dụng các dịch vụ khác nhau
                                trong 12 tháng trước đó




     Ở phần trước, chúng ta thấy rằng những ngư�i dân tự đánh giá mình thuộc nhóm
nghèo có xu hướng thừa nhận tham nhũng ở cấp địa phương nhi�u hơn, trong khi những
ngư�i thuộc nhóm giàu lại có xu hướng ghi nhận tham nhũng ở cấp trung ương và cấp
tỉnh/thành phố. Một lý do dẫn đến nhận thức khác nhau này là dịch vụ mà ngư�i nghèo
sử dụng chủ yếu được cung cấp ở cấp địa phương, trong khi những ngư�i dân giàu có
lại có xu hướng sử dụng nhi�u những dịch vụ do cấp cao hơn cung ứng. Quả thực, cách
lý giải này có vẻ phù hợp. Trong số 16 dịch vụ mà ngư�i dân được yêu cầu nêu rõ trải
nghiệm của h� thì mỗi cấp có hai loại dịch vụ rõ ràng được cung ứng ở các cấp tỉnh/thành
phố, quận/huyện và phư�ng/xã. Như đã thấy rõ trong Hình 21, ngư�i dân thuộc tất cả



                                           48
                               Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




các nhóm thu nhập đ�u sử dụng các dịch vụ ở cấp phư�ng/xã, nhưng ngư�i giàu lại sử dụng
nhi�u hơn các dịch vụ ở cấp quận/huyện và tỉnh/thành phố.

                   Hình 21. Sử dụng dịch vụ, theo nhóm thu nhập (%)




     Kết quả khảo sát khẳng định khi sử dụng dịch vụ công, ngư�i dân phải trả phí ngoài
quy định (Hình 22). Trong số những ngư�i có sử dụng dịch vụ, tỷ lệ ngư�i dân phải trả phí
ngoài quy định cho cảnh sát giao thông là cao nhất, chiếm khoảng 47% số ngư�i trả l�i. Hơn
30% nói h� phải trả chi phí ngoài quy định khi xin h�c cho con cái. Khi xin việc trong các cơ
quan nhà nước, 29% nói h� phải chi trả ngoài quy định. Dịch vụ y tế và xin giấy phép xây
dựng, sửa chữa nhà cửa có tỷ lệ khoảng 25%. Một số ngư�i sử dụng dịch vụ nói h� vẫn phải
trả phí ngoài quy định ngay cả với những loại dịch vụ mà thông thư�ng chúng ta không nghĩ
đi�u này có thể xảy ra, chẳng hạn như khi ngư�i nghèo sử dụng “bảo hiểm hay phúc lợi xã
hội“ và “đăng ký khai sinh“ cho trẻ sơ sinh.



                                               49
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




  Hình 22. Tỷ lệ phải đưa hối lộ khi sử dụng dịch vụ hoặc giao dịch với các cơ quan
                 nhà nước, trong số những ngư�i dân có giao dịch (%)




      Vì nhi�u khoản chi trả ngoài quy định có thể có giá trị nh� nên những ngư�i phải trả ti�n
được h�i xem h� coi khoản ti�n đó là “lớn“ hay “nh�“ (Hình 23). Trong số những ngư�i phải
trả phí ngoài quy định, các khoản ti�n lớn ngoài quy định phải trả khi xin việc trong cơ quan
nhà nước hay xin cấp sổ đ�. Khi đến gặp hoặc giao dịch với một cơ quan nhà nước để xin việc,
12% nói h� phải trả khoản ti�n ngoài quy định “lớn“. Các ngành khác có xác suất phải trả
những khoản ti�n lớn ngoài quy định là giáo dục và trư�ng h�c, cảnh sát giao thông và xin
cấp sổ đ� nhà đất (Tỷ lệ phần trăm này tính trong số những ngư�i có giao dịch với cơ quan
nhà nước).

     Hình 23. Tỷ lệ phải đưa hối lộ lớn khi sử dụng các dịch vụ hoặc giao dịch với
               cơ quan nhà nước, trong số những ngư�i có giao dịch (%)




                                              50
                                Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




      Số liệu trong Hình 22 và Hình 23 phản ánh xác suất phải đưa hối lộ hoặc trả một khoản
ti�n hối lộ lớn khi giao dịch với các cơ quan nhà nước. Tuy nhiên, cách so sánh này không
cho biết mức độ chi trả các khoản ngoài quy định trong phạm vi cả nước vì một số dịch vụ,
như dịch vụ y tế, được đông đảo công chúng sử dụng trong khi một số dịch vụ khác, như hệ
thống tòa án chẳng hạn, lại có rất ít ngư�i sử dụng. Trong Hình 24, chúng ta thấy tỷ lệ trong
toàn bộ mẫu khảo sát ngư�i dân cho biết h� có phải chi những khoản ngoài quy định cho
từng cơ quan. Vì thế, mặc dù xác suất phải trả phí ngoài quy định cho cảnh sát giao thông
và giáo dục là lớn nhất, nhưng tổng số những lần phải trả phí ngoài quy định trong ngành
y tế ở các tỉnh trong diện khảo sát lại là cao nhất vì có một tỷ lệ lớn ngư�i dân đã từng phải
đến các cơ sở y tế.

  Hình 24. Tỷ lệ trong toàn bộ dân số phải đưa hối lộ, theo ý kiến của ngư�i dân (%)




      2.1.2.5. Vì sao ngư�i dân phải trả phí ngoài quy định?
      Ngư�i dân được h�i vì sao h� lại chấp nhận trả ti�n ngoài quy định. H� cũng được h�i
v� phản ứng khi gặp tình huống gợi ý cần phải chi trả ngoài quy định. Cụ thể, những ngư�i
dân có giao dịch với cơ quan nhà nước hoặc cán bộ trong 12 tháng qua được h�i lần gần đây
nhất khi được gợi ý tặng quà hoặc chi ti�n ngoài quy định thì h� xử lý như thế nào. Kết quả,
được thể hiện trong phần bên trái của Hình 25, cho thấy khoảng một nửa số ngư�i được h�i
nói h� có trả ti�n ngoài quy định. Chỉ có 3% số ngư�i được h�i nói h� báo với cơ quan có thẩm
quy�n. Trong số những ngư�i có trả ti�n ngoài quy định, được thể hiện ở phần bên phải của
Hình 25, dư�ng như việc chi trả này có hiệu quả: 58% nói công việc được giải quyết triệt để và
24% nói được giải quyết một phần.



                                             51
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




    Hình 25. Phản ứng và kết quả lần được gợi ý chi trả khoản ti�n ngoài quy định
                    gần đây nhất (tỷ lệ phần trăm ngư�i dân trả l�i)




     Cơ chế gợi ý đưa ti�n ngoài quy định cũng là vấn đ� đáng quan tâm. Khi những ngư�i
dân phải chi ti�n ngoài quy định trong vòng 12 tháng qua được h�i cán bộ thư�ng gợi ý đưa
ti�n ngoài quy định hoặc quà biếu như thế nào thì có khoảng 18% cho biết cán bộ gợi ý trực
tiếp và 17% nói h� qua “cầu trung gian“ (Hình 26). Phương án được trả l�i nhi�u nhất là cán
bộ chủ ý gây khó khăn hoặc trì hoãn giải quyết công việc, với 29% số ngư�i dân có đưa ti�n
ngoài quy định khẳng định đi�u này.

Hình 26. Cán bộ gợi ý hoặc yêu cầu đưa ti�n ngoài quy định hoặc quà biếu như thế nào?
 (tỷ lệ phần trăm số ngư�i khẳng định có chi trả ngoài quy định trong 12 tháng qua)




                                            52
                                 Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




     Trải nghiệm nói trên không đồng nhất trong tất cả các loại dịch vụ hoặc các cơ quan.
Ngư�i dân nói có phải trả thêm chi phí dưới dạng ti�n mặt, quà biếu hoặc các ưu đãi khác,
ngoài mức phí chính thức, thư�ng nói rằng h� làm đi�u đó một cách tự nguyện (Hình 27).
Ä?iá»?u này đặc biệt đúng vá»›i dịch vụ. Có rất nhiá»?u ngÆ°á»?i trả tiá»?n ngoài quy định cho việc
sửa chữa, lắp đặt đư�ng nước (88%), dịch vụ cơ quan thuế hay (83%) dịch vụ y tế (76%)
đ�u nói h� trả ti�n tự nguyện. Trái lại, 50% số ngư�i trả ti�n ngoài quy định để được cấp
sổ đ� nhà đất và 41% số ngư�i trả ti�n cho việc xin giấy phép sửa chữa nhà cửa hay xin
việc ở các cơ quan nhà nước đ�u nói các khoản ti�n ngoài quy định đó được gợi ý chứ
không phải tự nguyện.

           Hình 27. Khi ngư�i dân phải trả ti�n ngoài quy định hoặc biếu quà,
 đó là tự nguyện hay do bị gợi ý? (tỷ lệ phần trăm số ngư�i có trả ti�n ngoài quy định
                           hoặc biếu quà trong 12 tháng qua)




        Ghi chú: Một số dịch vụ có ít hơn 20 quan sát thì không được đưa vào làm cơ sở ước lượng.


     Nhìn chung, 21% số ngư�i dân nói ít nhất h� đã tự nguyện trả ti�n ngoài quy định một
lần. Có thể có nhi�u lý do khiến ngư�i dân ch�n cách trả ti�n ngoài quy định cho dù không
trực tiếp bị gợi ý đưa ti�n. Phiếu khảo sát ngư�i dân đã h�i những ngư�i đưa ti�n vì sao h� tự
nguyện làm như vậy (Hình 28). Trong số những ngư�i ít nhất có một lần tự nguyện đưa ti�n
ngoài quy định, nhi�u ngư�i cho rằng vì ngư�i khác cũng làm thế (41%) hoặc thà mất ti�n còn
hơn phải đương đầu với các thủ tục rắc rối (32%). Chỉ có 17% nói rằng “không đưa ti�n thì
không xong việc“.



                                               53
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




   Hình 28. Vì sao ngư�i dân trả ti�n ngoài quy định, ngay cả khi không bị yêu cầu?
     (tỷ lệ phần trăm số ngư�i nói đã có lần “tự nguyện� đưa ti�n ngoài quy định)




          Ghi chú: Ngư�i trả l�i có thể ch�n nhi�u hơn một phương án trả l�i.




     2.1.2.6. CBCC quan sát thấy những hiện tượng tham nhũng nào?
     Khảo sát ngư�i dân và doanh nghiệp giúp minh h�a các dạng tham nhũng trong sự
tương tác giữa cơ quan nhà nước và xã hội. Tuy nhiên, như đã nêu trong phần giới thiệu,
một số dạng tham nhũng lại không nằm trong sự tương tác đó. CBCC trong mẫu khảo sát
đã được h�i liệu h� có biết rõ trư�ng hợp nào trong 12 hành vi tham nhũng trong 12 tháng
qua, và kết quả được thể hiện trong Hình 29. Bốn hành vi được hơn 20% CBCC biết rõ bao
gồm: sử dụng phương tiện của cơ quan phục vụ nhu cầu riêng của cá nhân và gia đình
(26%); nhận ti�n hoặc quà biếu để giải quyết công việc có lợi cho ngư�i đưa ti�n/quà (25%);
cố tình gây khó khăn khi giải quyết công việc để buộc đối tượng phải hối lộ (22%); và m�i
ngư�i có chức quy�n đi du lịch, ăn uống, vui chơi để vụ lợi (20%). Hai hành vi tiếp theo
được nhi�u ngư�i đ� cập đến nhất là đ� bạt những ngư�i không có năng lực để vụ lợi (17%)
và g�i điện, viết thư tay can thiệp để mưu lợi cho ngư�i thân (16%). Cần lưu ý là nhi�u hành
vi thể hiện trong Hình 29 không nằm trong sự tương tác giữa CBCC nhà nước với công
chúng mà chúng hoàn toàn là vấn Ä‘á»? ná»™i bá»™ của ná»?n hành chính công. Ä?iá»?u này chứng tá»?
còn nhi�u việc phải làm trong lĩnh vực cải cách hành chính công, tăng cư�ng quản lý nguồn
nhân lực và quản lý tài sản công.



                                                54
                               Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




            Hình 29. Hành vi mà CBCC đã gặp trong công việc 12 tháng qua
                                  (tỷ lệ phần trăm CBCC)




     2.1.3. Các nguồn thông tin v� tham nhũng
     Có rất nhi�u nguồn thông tin giúp hình thành quan điểm ý kiến của đối tượng ph�ng
vấn v� mức độ tham nhũng trong các ngành khác nhau. Tivi, đài, báo là những nguồn thông
tin phổ biến nhất với 93% số ngư�i được h�i sử dụng kênh này. Dư luận nhân dân là nguồn
thông tin phổ biến thứ hai đối với cả ba nhóm đối tượng ph�ng vấn. Trái lại, báo cáo và đánh
giá của các cơ quan nhà nước hay địa phương nơi các đối tượng trả l�i sinh sống dư�ng như
lại cung cấp ít thông tin nhất v� tham nhũng. Chỉ có 5% số ngư�i dân được ph�ng vấn, 10%
doanh nghiệp và 16% CBCC biết được tình hình tham nhũng qua kênh thông tin này. Trong
khi gần 2/3 số doanh nghiệp và CBCC coi internet là một nguồn thông tin, thì chỉ có 18% ngư�i
dân có ý kiến tÆ°Æ¡ng tá»±. Ä?iá»?u này cho thấy mức Ä‘á»™ phổ cập internet trong nhân dân còn hạn
chế. Và tuy có đến gần một nửa số doanh nghiệp đã từng tự chứng kiến các hành vi tham
nhũng, chỉ có 29% ngư�i dân và 31% CBCC là đã có cơ hội tương tự.



                                             55
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




                         Hình 30. Nguồn thông tin v� tham nhũng




     2.1.4. Thách thức mới nổi lên: Nhóm lợi ích
     Các thảo luận và trao đổi trước đây mới chỉ đ� cập đến các hình thức khác nhau của
tham nhũng liên quan đến việc thực hiện các chính sách và pháp luật. Tuy nhiên, kinh
nghiệm từ các nước khác đang chuyển đổi sang kinh tế thị trư�ng có thể giúp chúng ta dự
đoán và nhận diện sự biến đổi của các hình thức tham nhũng. Khi vai trò của nhà nước
chuyển mạnh hơn sang việc xác lập các quy tắc cạnh tranh và trao đổi chứ không còn chỉ
đạo trực tiếp n�n kinh tế nữa, thì doanh nghiệp có xu hướng ngày càng tìm cách tác động
để tạo ra những lợi thế riêng cho bản thân h�. Trên thực tế, h� tự tổ chức thành các nhóm
lợi ích cho mục đích này.
     Ä?ồng thá»?i, doanh nghiệp cÅ©ng có thể tá»± tổ chức thành các nhóm lợi ích vì mục tiêu tích
cực. Cá nhân từng doanh nghiệp có thể có rất ít động cơ để chịu chi phí truy�n tải các vấn đ�
của h� với các nhà hoạch định chính sách mà việc đó mang lại lợi ích cho nhi�u doanh nghiệp
khác. Trong trư�ng hợp này, các doanh nghiệp tổ chức lại với nhau thành các hiệp hội kinh
doanh để có thể cùng nhau nói lên những vấn đ� quan tâm của h� thì sẽ hiệu quả hơn. Theo
cách này, việc hình thành các nhóm lợi ích có thể đóng vai trò tích cực trong việc thúc đẩy sự
tương tác giữa cộng đồng doanh nghiệp với các nhà hoạch định chính sách.
     Cuộc khảo sát này tìm hiểu xem doanh nghiệp coi nhóm lợi ích như thế nào, quan
điểm của h� v� xu hướng tác động tích cực và tiêu cực của các nhóm lợi ích (Hình 31).



                                             56
                                       Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




Nhìn tổng thể, các câu h�i v� nhóm lợi ích có tỷ lệ câu trả l�i “Không biết“ lớn hơn nhi�u
so vá»›i Ä‘a phần các câu há»?i khác. Ä?iá»?u này chứng tá»? khái niệm “nhóm lợi ích“ còn khá má»›i
mẻ ở Việt Nam.

                      Hình 31. Quan điểm của doanh nghiệp v� nhóm lợi ích


           Coù aûnh höôûng maïnh hôn                                      Duøng quan heä ñeå truïc lôïi

                        Rất không                                                      Rất không
                         đồng ý       Không                                              đồng ý       Không
                            1%        đồng ý                                               1%         đồng ý
     Không rõ/                          9%                                                             16%
    không trả l�i                                                  Không rõ/
       21%                                                        không trả l�i
                                                                     22%
                                               Trung lập
                                                  19%

 Rất
                                                                 Rất
đồng ý
                                                                đồng ý
 6%
                                                                 6%


                                                                                                           Trung lập
                                                                                                              21%

                                                                         Ä?ồng ý
                    Ä?ồng ý                                                34%
                     44%

  Giuùp neâu khoù khaên cuûa doanh nghieäp                           Söû duïng hoái loä ñeå ñaït muïc ñích
                         Rất không                                                     Rất không
                          đồng ý                                                         đồng ý
                             2%                                                            3%
                                     Không
                                     đồng ý                                                           Không
  Không rõ/                           13%                                                             đồng ý
 không trả l�i                                                Không rõ/                                25%
    26%                                                      không trả l�i
                                                                31%



                                                 Trung lập
                                                    22%
  Rất
 đồng ý
  4%                                                                Rất
                                                                   đồng ý                                 Trung lập
                                                                    3%                                       22%
                      Ä?ồng ý                                                      Ä?ồng ý
                       33%                                                         16%




                                                           57
                Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




      Doanh nghiệp ở Việt Nam nêu cả khía cạnh tích cực và tiêu cực của nhóm lợi ích. V�
mặt tích cực, khoảng 37% cho rằng nhóm lợi ích trong lĩnh vực kinh doanh của h� giúp đưa
những khó khăn trong quá trình kinh doanh đến được với các nhà hoạch định chính sách,
trong khi số không đồng ý chỉ chiếm 15%. Ä?ồng thá»?i, tá»· lệ doanh nghiệp đồng ý rằng nhóm
lợi ích trong lĩnh vực kinh doanh của h� sử dụng hối lộ để đạt mục đích có ít hơn một chút
so với tỷ lệ doanh nghiệp không đồng ý. V� mặt tiêu cực, việc chỉ có 28% số doanh nghiệp
không đồng ý với nhận định trên cho thấy có một số điểm cần lưu tâm. Thậm chí đáng lo
ngại hơn nữa, khi được h�i liệu doanh nghiệp có sử dụng các mối quan hệ với quan chức
để trục lợi không thì có đến 40% doanh nghiệp đồng ý và chỉ có 17% doanh nghiệp phản
đối. Cuối cùng, khi được h�i liệu các nhóm lợi ích ngày càng có ảnh hưởng mạnh hơn hay
không thì có đến 50% số doanh nghiệp đồng ý và chỉ có 10% doanh nghiệp không đồng ý
mà thôi.
      Phân tích câu trả l�i của các loại doanh nghiệp sẽ cho ta những hiểu biết sâu sắc v�
bối cảnh đang thay đổi liên quan đến nhóm lợi ích ở Việt Nam. Nói chung, các doanh nghiệp
lớn có xu hướng coi nhóm lợi ích đang trở nên chủ động hơn và các doanh nghiệp lớn cũng
có xu hướng nhấn mạnh nhi�u hơn đến các khía cạnh tích cực của nhóm lợi ích. Doanh
nghiệp có vốn nhà nước có xu hướng cho rằng các nhóm lợi ích đang trở nên chủ động hơn
và đ� cập đến cả khía cạnh tích cực và tiêu cực của việc hình thành chúng. Tương tự như
vậy, so với các doanh nghiệp không tham gia hiệp hội, thành viên các hiệp hội doanh nghiệp
có vẻ đồng ý nhi�u hơn với nhận định rằng nhóm lợi ích đang trở nên chủ động hơn và
chúng giúp thúc đẩy sự trao đổi tích cực, cũng như h� sử dụng quan hệ với quan chức để
tranh thủ lợi thế.
      Vì nhi�u yếu tố này có liên quan với nhau nên cần sử dụng những phân tích tinh xảo
hơn để nhận diện yếu tố nào có quan hệ chặt chẽ nhất với các đánh giá khác nhau v� nhóm lợi
ích. M�i yếu tố khác như nhau, doanh nghiệp có nhi�u đối thủ cạnh tranh và doanh nghiệp
hoạt động trong lĩnh vực xây dựng có xu hướng cho rằng nhóm lợi ích trong lĩnh vực kinh
doanh của h� đang sử dụng hối lộ để đạt mục đích nhi�u hơn các doanh nghiệp khác.
      Doanh nghiệp cũng được đ� nghị nhận diện các cơ quan mà nhóm lợi ích thư�ng cố
gắng gây ảnh hưởng nhất. Xét riêng mẫu gồm các doanh nghiệp nói rằng nhóm lợi ích
trong mạng lưới doanh nghiệp của h� đang sử dụng quan hệ hoặc sử dụng hối lộ để đạt
mục đích của mình nhưng không hỗ trợ giải quyết những vướng mắc của doanh nghiệp,
các câu trả l�i dư�ng như đánh giá tiêu cực nhất là lãnh đạo UBND và tích cực nhất là đại
biểu Quốc hội (Hình 32). Trên thực tế, hình thái này cũng xuất hiện khi xét riêng mẫu các
doanh nghiệp chỉ nhấn mạnh đến khía cạnh tích cực, tức là nhóm lợi ích giúp tăng



                                            58
                              Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




cư�ng trao đổi, nhưng không dùng quan hệ hoặc hối lộ để đạt mục đích. Việc các nhóm lợi ích
hướng nhi�u nhất tới lãnh đạo UBND không nhất thiết phản ánh hiện tượng tham nhũng mà
chính xác hơn, nó phản ánh mức độ quy�n lực mà h� có liên quan đến các vấn đ� có vai trò
quan tr�ng đối với khả năng sinh lợi của doanh nghiệp.

          Hình 32. Nhóm lợi ích gây ảnh hưởng với ai vì mục đích tiêu cực?
 (trong số các doanh nghiệp chỉ thừa nhận các khía cạnh tiêu cực của nhóm lợi ích -
        sử dụng hối lộ hoặc quan hệ chứ không giúp truy�n tải các khó khăn)




          Hình 33. Nhóm lợi ích gây ảnh hưởng với ai vì mục đích tích cực?
   (trong số các doanh nghiệp chỉ thừa nhận khía cạnh tích cực của nhóm lợi ích -
       giúp truy�n tải các khó khăn, nhưng không sử dụng quan hệ hoặc hối lộ)




                                            59
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




     2.2. Hiệu quả của các biện pháp phòng chống tham nhũng
     Mục trước đã trình bày tình trạng tham nhũng ở Việt Nam sau sáu năm thực hiện Luật
PCTN. Mục này chú tr�ng vào công tác PCTN. Những giải pháp được nêu trong Luật PCTN
2005 có tác dụng như thế nào? Những giải pháp nào đã được thực thi và những giải pháp bổ
sung nào được ngư�i dân, doanh nghiệp và CBCC Việt Nam ủng hộ để đưa cuộc đấu tranh
chống tham nhũng lên tầm cao mới?


     2.2.1. Tiến triển và thách thức trong việc thực hiện phòng chống tham nhũng
     Cuộc khảo sát nhằm tìm hiểu những tiến bộ đã đạt được trong các biện pháp PCTN
trong thập kỷ vừa qua, CBCC được h�i hàng loạt câu h�i liên quan đến hiểu biết và thái độ
của h� v� vấn đ� PCTN, hệ thống luật pháp và tổ chức PCTN. Mục này trình bày các kết
quả đó.
     Khoảng 85% CBCC được ph�ng vấn tin rằng nhận thức của CBCC v� các vấn đ� PCTN
đã tăng lên (Hình 34). Tuy nhiên, 64% cho rằng một số CBCC sẵn sàng tiếp tay cho đối tượng
tham nhũng và 86% cho rằng tâm lý e ngại khi đấu tranh chống tham nhũng vẫn còn phổ biến
trong CBCC. Vì thế, mặc dù nhận thức v� vấn đ� tham nhũng đã được cải thiện nhưng mức
độ sẵn sàng đấu tranh chống tham nhũng vẫn còn chưa rõ ràng trong nhi�u CBCC.

   Hình 34. Kiến thức và thái độ của CBCC v� các vấn đ� phòng chống tham nhũng




                                           60
                                 Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




     CBCC được h�i v� quan điểm của h� liên quan đến pháp luật và hiệu lực thực thi pháp
luật vá»? PCTN. Ä?a số tin rằng pháp luật vá»? cÆ¡ bản đã đầy đủ (62%). Tuy nhiên, CBCC cÅ©ng bày
t� sự quan ngại của h� v� chất lượng của pháp luật PCTN, với khoảng 78% CBCC tin rằng các
quy định pháp luật quá chung chung, chỉ mang tính hình thức và nhi�u nội dung đã lạc hậu,
chậm được đi�u chỉnh, sửa đổi.
     CBCC được đ� nghị đưa ra nhận định của h� v� hiệu quả của 9 biện pháp PCTN trong
cơ quan, đơn vị của h�. Tuyệt đại bộ phận CBCC đồng ý rằng công khai, minh bạch (90%) và
xây dựng, thực hiện các chế độ, định mức, tiêu chuẩn (89%) là các biện pháp hiệu quả. Cải cách
hành chính và xây dựng, thực hiện các quy tắc ứng xử, quy tắc đạo đức ngh� nghiệp đứng ở
vị trí tiếp theo, với các tỷ lệ đồng ý lần lượt là 86% và 83%. Nhỉnh hơn một nửa số CBCC tin
vào hiệu quả của các biện pháp kê khai thu nhập và tài sản hiện nay. Chỉ có 24% CBCC nghĩ
rằng quy định nộp lại quà biếu của CBCC là có hiệu quả.
     So sánh giữa CBCC cấp địa phương (phư�ng/xã, quận/huyện và tỉnh/thành phố) và trung
ương cho thấy CBCC các cơ quan trung ương ít lạc quan hơn CBCC các cơ quan địa phương
khi đánh giá v� hiệu quả thực hiện 7 trên 9 biện pháp nêu trên. Hai nhóm cán bộ này đánh giá
giống nhau v� hiệu quả của hai biện pháp đầu (công khai minh bạch và xây dựng, thực hiện
các chế độ, định mức, tiêu chuẩn).

       Hình 35. Ä?ánh giá của CBCC trung Æ°Æ¡ng và địa phÆ°Æ¡ng vá»? hiệu quả của
                         các biện pháp phòng chống tham nhũng




                                              61
              Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




     CBCC cũng được h�i ý kiến v� hệ thống phát hiện, xử lý các hành vi tham nhũng
hiện nay. 92% CBCC đồng ý rằng ít trư�ng hợp tham nhũng bị phát hiện hơn chỉ có nghĩa
là tham nhũng ngày càng trở nên tinh vi và khó phát hiện hơn mà thôi. CBCC t� ra hoài
nghi v� hiệu lực thực hiện: 61% đồng ý rằng nếu một địa phương không truy tố được
trư�ng hợp tham nhũng nào thì là do địa phương đó chưa kiên quyết đấu tranh chống
tham nhũng, và 75% cho rằng khả năng tự phát hiện tham nhũng trong các cơ quan, đơn
vị nhà nước còn yếu.

     Hình 36. Nhận định của CBCC v� việc phát hiện, xử lý tham nhũng hiện nay




     CBCC tương đối thẳng thắn v� việc xử lý các trư�ng hợp tham nhũng. Thí dụ,

91% cho rằng thiếu xử lý nghiêm và kịp th�i các vụ việc tham nhũng nghiêm tr�ng



                                         62
                               Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




đang gây ra tâm lý hoài nghi trong công chúng. Tiếp nữa, 89% tin rằng cơ chế bảo vệ ngư�i

tố cáo tham nhũng còn yếu kém đã khiến ngư�i dân e ngại khi báo cáo các trư�ng hợp tham

nhÅ©ng. Ä?ối tượng trả lá»?i cÅ©ng thể hiện mong muốn có các hình thức xá»­ phạt khắt khe hÆ¡n:

81% CBCC tin rằng nhi�u trư�ng hợp đáng lẽ phải truy cứu trách nhiệm hình sự thì trên

thực tế chỉ bị xử lý bằng các biện pháp hành chính, kinh tế, và 85% tin rằng việc thu hồi tài

sản tham nhũng và yêu cầu bồi thư�ng thiệt hại cho nạn nhân của tham nhũng chưa tích

cực và chưa hiệu quả. Ở những nơi thực hiện được các biện pháp cứng rắn hơn thì CBCC

cũng khẳng định sẽ có tác dụng: 69% CBCC tin rằng việc xử lý các vụ việc tham nhũng đã

có tác dụng tích cực trong việc răn đe và PCTN. Tuy nhiên, rõ ràng ít có sự tin tưởng rằng

ngư�i đứng đầu các cơ quan, đơn vị kiên quyết chống tham nhũng: 69% CBCC đồng ý rằng

một số ngư�i đứng đầu cơ quan, đơn vị có xu hướng xử lý nhẹ các vụ việc tham nhũng

trong cơ quan để giữ uy tín cho cơ quan và bản thân mình.

     Mặc dù trong thập kỷ vừa qua, Việt Nam đã có những nỗ lực b�n bỉ đấu tranh chống

tham nhũng nhưng tham nhũng vẫn còn phổ biến trong phạm vi cả nước. Khảo sát này tìm

hiểu vì sao các biện pháp PCTN không có hiệu quả như mong muốn. Tất cả ba nhóm đối tượng

ph�ng vấn đ�u được h�i quan điểm v� các nguyên nhân hạn chế công tác PCTN. Tỷ lệ phần

trăm các đối tượng trả l�i trong mỗi nhóm đồng ý hoặc rất đồng ý với mỗi yếu tố được phản

ánh trong Hình 37.

     Cuộc khảo sát cho thấy hơn 90% số ngư�i được h�i tin rằng đối tượng tham nhũng

chưa phải chịu những hình phạt thích đáng. 80% đối tượng trả l�i trong cả ba nhóm đ�u

cho rằng chưa có sự chú tr�ng làm trong sạch đội ngũ cán bộ, và 76-82% cho rằng các biện

pháp PCTN còn dàn trải, thiếu tr�ng tâm, tr�ng điểm. 75% CBCC và 85% hai nhóm đối

tượng còn lại đồng ý là ngư�i có thẩm quy�n chưa thực sự quyết tâm.

     Ngư�i dân gay gắt hơn khi nói đến thái độ và năng lực của CBCC so với hai nhóm

đối tượng còn lại: 80% ngư�i dân tin rằng có sự tiếp tay giữa công chức và đối tượng tham

nhũng, 87% cho rằng một số cấp trên bao che cho cấp dưới có hành vi tham nhũng và 76%

nghĩ rằng CBCC thiếu năng lực. Các con số này đ�u thấp hơn 75% đối với mẫu CBCC và

doanh nghiệp.



                                             63
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




              Hình 37. Cảm nhận v� các yếu tố hạn chế kết quả đấu tranh
                                   chống tham nhũng




      Trong tổ chức các cơ quan PCTN của Việt Nam cho tới th�i điểm thực hiện cuộc khảo
sát, Chủ tịch UBND tỉnh/thành phố cÅ©ng là ngÆ°á»?i đứng đầu của BCÄ? PCTN tỉnh/thành phố.
Cuộc khảo sát đã h�i các đối tượng ph�ng vấn xem h� có thấy cách tổ chức như vậy là phù
hợp hay không. Trên thực tế, 52% doanh nghiệp, 59% ngư�i dân và 62% CBCC cho rằng cách
tổ chức như vậy là không phù hợp. Mặc dù các tỷ lệ này đ�u thấp hơn so với các yếu tố khác,
nhưng vẫn cao hơn 50% và cách tổ chức này nên được xem xét lại trong chiến lược PCTN trong
tÆ°Æ¡ng lai.

      CBCC cũng được h�i h� tin tưởng như thế nào v� mức độ hiệu quả trong phát hiện tham
nhũng của các cơ quan chức năng (Hình 38). Hầu hết CBCC tin tưởng vào các cơ quan chức
năng. Mức Ä‘á»™ tin tưởng cao nhất là đối vá»›i cÆ¡ quan kiểm tra của Ä?ảng, tiếp đến là cÆ¡ quan
thông tấn, báo chí. Ä?áng lÆ°u ý là mức Ä‘á»™ không tin tưởng vào hiệu quả phát hiện tham nhÅ©ng
của bất cứ cơ quan nào cũng đ�u rất thấp.



                                            64
                              Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




      Hình 38. Mức độ tin tưởng của CBCC vào khả năng phát hiện tham nhũng




     2.2.2. Nguyên nhân gây ra tham nhũng
      Có nhi�u nguyên nhân dẫn đến tham nhũng. Tất cả các nhóm đối tượng đ�u được yêu
cầu chia sẻ quan điểm của h� v� 16 nguyên nhân gây ra tham nhũng thư�ng được đ� cập đến
(Hình 39). Những nguyên nhân gây ra tham nhũng này đã được đ� cập đến trong nhi�u báo
cáo của chính phủ hoặc được bình luận trên các phương tiện truy�n thông. Nói chung, hơn 1/2
cho đến 2/3 số ngư�i được h�i đ�u đồng ý hoặc rất đồng ý với những nguyên nhân này, trừ
một quan niệm chung rằng “ai có cơ hội tham nhũng mà không tham nhũng là dại“. Chưa đến
1/3 số CBCC và ít hơn 1/2 số nhân dân và lãnh đạo doanh nghiệp đồng ý với câu phát biểu đó.
“Chưa xử lý nghiêm“ đối với đối tượng tham nhũng là nguyên nhân mà cả ba nhóm đối tượng
ph�ng vấn đ�u nhất trí nhi�u nhất.
     Lãnh đạo doanh nghiệp và ngư�i dân có xu hướng chỉ trích các thói quen nhi�u hơn
CBCC. Liên quan đến các nguyên nhân “CBCC đã quen nhận quà biếu và hối lộ từ ngư�i
dân“ và “ngư�i dân có thói quen đưa hối lộ cho CBCC để giải quyết được việc“, CBCC có
xu hướng ít đồng ý hơn so với ngư�i dân và doanh nghiệp. Trong khi chỉ có 57% CBCC
đồng ý và hoàn toàn đồng ý với nhận định “Cán bộ nhận ti�n, quà biếu liên quan đến



                                            65
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




công vụ đã trở thành thói quen“, thì có đến 83% doanh nghiệp và 76% ngư�i dân đồng ý hoặc
hoàn toàn đồng ý với nhận định đó.
      Khi bàn v� “ti�n lương thấp“ là một nguyên nhân gây ra tham nhũng, 79% CBCC đồng
ý hoặc hoàn toàn đồng ý đây là một nguyên nhân dẫn đến hiện tượng tham nhũng. Tuy nhiên,
ngư�i dân lại ít tin đi�u này hơn, vì chỉ có 58% đồng ý với nguyên nhân này. Ngư�i dân ít đồng
tình vá»›i việc lấy tiá»?n lÆ°Æ¡ng thấp là má»™t lý do để tham nhÅ©ng. Ä?iá»?u thú vị đáng lÆ°u ý là có
nhi�u CBCC hơn ngư�i dân và doanh nghiệp đồng ý rằng “quy định v� quy�n hạn, trách nhiệm
của quan chức cấp cao chưa chặt chẽ“ và “còn nhi�u kẽ hở trong các quy định“ là những
nguyên nhân gây ra tham nhũng.

                  Hình 39. � kiến v� nguyên nhân dẫn đến tham nhũng
                         (tỷ lệ phần trăm đồng ý và rất đồng ý)




                                             66
                               Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




      2.2.3. Phản ứng với các tình huống có nguy cơ tham nhũng
      Mục tiêu chính của n�n tảng PCTN là xây dựng một hệ thống trong đó m�i ngư�i sẵn
sàng và có thể cảnh báo vá»›i các nhà chức trách khi phát hiện có tham nhÅ©ng. Ä?ể má»™t hệ thống
như vậy vận hành được, cần có sự hiểu biết rộng rãi v� các hậu quả tai hại của tham nhũng và
sự tin tưởng rằng những ngư�i cung cấp thông tin v� tham nhũng cho nhà chức trách sẽ không
bị phản ứng tiêu cực. Cuộc khảo sát xã hội h�c v� PCTN này cố gắng nhận diện những trở
ngại đang hạn chế sự vận hành hiệu quả của hệ thống khiếu nại, tố cáo.
      Nhìn chung, một hệ thống trong đó CBCC có thể tố cáo tham nhũng dư�ng như đang
nhận được sự hậu thuẫn mạnh mẽ. Khi được h�i cá nhân sẽ làm gì nếu h� biết rõ một hành vi
tham nhũng tại cơ quan, có đến 79% CBCC nói h� chắc chắn sẽ báo với ngư�i có thẩm quy�n.
Chỉ có 4% nói rằng h� sẽ không tố cáo.
      Ä?ối vá»›i ngÆ°á»?i dân, khoảng 42,9% nói nhiá»?u khả năng há»? sẽ báo vá»›i ngÆ°á»?i có thẩm quyá»?n
nếu h� biết rõ một CBCC tham nhũng. Một tỷ lệ tương tự ngư�i dân nói h� sẽ ít khả năng làm
như vậy. Trong khi 65,7% ngư�i dân cho rằng h� sẽ không thông báo với báo chí, đài phát
thanh và truy�n hình v� một CBCC tham nhũng thì có đến 63,1% ngư�i dân nói h� sẽ tâm sự
với bạn bè, ngư�i quen và hàng xóm và 58,7% cho rằng h� sẽ giữ im lặng, không nói cho ai
biết (Hình 40).

          Hình 40. Phản ứng của ngư�i dân trước một công chức tham nhũng




                                            67
                  Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




     Những phát hiện này cho thấy mặc dù các cơ quan truy�n thông được xem như một lực
lượng hữu hiệu để phòng ngừa tham nhũng, như đã trình bày trong Mục 2.2.7 của Báo cáo
này, nhưng cần làm nhi�u hơn nữa để báo chí thực sự chiếm được lòng tin của ngư�i dân và
để ngư�i dân cùng với các cơ quan truy�n thông có thể liên minh với nhau trong những nỗ lực
PCTN. Kết quả cũng chứng t� một khi ngư�i dân biết rõ một quan chức tham nhũng, hầu hết
bạn bè, ngư�i thân và cộng đồng cũng sẽ biết đi�u đó. Vì thế, công chúng có xu hướng đ�u
biết rõ v� tham nhũng, có nghĩa là việc tính đến vai trò của ngư�i dân trong nỗ lực PCTN sẽ
rất quan tr�ng.
     Tại sao ngư�i dân, CBCC và doanh nghiệp lại dè chừng khi tố cáo tham nhũng? Cả ba
nhóm đối tượng đ�u được đ� nghị đưa ra quan điểm của h� v� nguyên nhân h� không tố cáo
tham nhũng. Ngư�i dân có xu hướng cho rằng đối tượng tham nhũng có quan hệ với ngư�i
có thẩm quy�n, với gần hai phần ba số ngư�i dân đồng ý hoặc rất đồng ý với lý do đó. Trong
khi đó, con số này lần lượt là 55% và 49% đối với doanh nghiệp và CBCC. Mặc dù hơn 50% số
ngư�i được ph�ng vấn sợ bị trả thù hoặc không tin tưởng vào ngư�i có thẩm quy�n, thì chỉ có
gần 20% ngư�i dân và doanh nghiệp và 30% CBCC đồng ý hoặc rất đồng ý với vấn đ� h� không
tố cáo tham nhũng là do làm như thế cũng không được khen thưởng. Thiếu cơ chế khen thưởng
rõ ràng không phải là một lý do chính khiến ngư�i dân, CBCC và doanh nghiệp không muốn
tố cáo tham nhũng. Các nguyên nhân khác như thiếu tin tưởng vào ngư�i có thẩm quy�n hay
sợ bị trù dập mới là các yếu tố cản trở mạnh hơn.

                          Hình 41. Lý do không tố cáo tham nhũng
                          (tỷ lệ phần trăm đồng ý hoặc rất đồng ý)




                                             68
                               Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




    2.2.4. Doanh nghiệp tổ chức các hoạt động phòng chống tham nhũng của
h� như thế nào?
     Chúng ta đã thấy trong Mục 2.1.2.2 rằng các doanh nghiệp thư�ng nói h� chấp nhận chi
ti�n ngoài quy định là để giải quyết công việc nhanh chóng. Tuy nhiên, một số doanh nghiệp
có vai trò chủ động hơn trong việc cố gắng giảm bớt tham nhũng. Doanh nghiệp được h�i h�
có thực hiện bất kỳ biện pháp PCTN nào trong vòng 12 tháng qua hay không. 52% số doanh
nghiệp đã thực hiện một số biện pháp PCTN trong 12 tháng qua, trong khi có 43% doanh
nghiệp chưa làm gì.
     Trong số các doanh nghiệp đã thực hiện các biện pháp PCTN, 74% nói doanh nghiệp có
ban hành quy tắc ứng xử, 50% nói doanh nghiệp có phát động chiến dịch “nói không với tham
nhũng“ và 37% doanh nghiệp có tổ chức các sự kiện nhằm nâng cao kiến thức v� PCTN. Cả ba
biện pháp này đ�u là các hoạt động nhằm tăng cư�ng nhận thức. Biện pháp để khuyến khích
các hành vi PCTN như rà soát và chuyển đổi các vị trí công tác dễ xảy ra tham nhũng hay tham
gia vào các sáng kiến PCTN ít nhận được sự phản hồi hơn, lần lượt với các tỷ lệ 25% và 12%.
Tất nhiên, nếu tính tỷ tr�ng trong tổng số doanh nghiệp thì con số này nh� hơn, đi từ 45% số
doanh nghiệp có quy tắc ứng xử trong kinh doanh đến 7% doanh nghiệp tham gia vào các hoạt
Ä‘á»™ng PCTN.

    Hình 42. Các hoạt động phòng chống tham nhũng do doanh nghiệp thực hiện




                                            69
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




     2.2.5. Ä?ấu thầu

     Một lĩnh vực nằm ở trung tâm của sự tương tác giữa doanh nghiệp và nhà nước ti�m ẩn
nhi�u nguy cơ tham nhũng là đấu thầu mua sắm hàng hóa và dịch vụ của các cơ quan công
quy�n. Cuộc khảo sát đã h�i các đối tượng ph�ng vấn v� quan điểm và trải nghiệm của h�
trong lĩnh vực đấu thầu. 28% CBCC và 17% doanh nghiệp nói đơn vị của h� có tham gia
và/hoặc tổ chức các hoạt động đấu thầu trong 12 tháng qua.
     Trong số các CBCC nói cơ quan của h� có các hoạt động đấu thầu thì 19,2% đánh giá
việc đấu thầu chỉ là hình thức, 11% cho rằng có sự chạy ch�t hoặc thông đồng để thắng thầu
và 13,9% nói việc đấu thầu không công khai, minh bạch (Hình 43). Những con số này thậm
chí còn đáng lo ngại hơn khi h�i doanh nghiệp, với 26% cho rằng đấu thầu chỉ là hình thức,
27% nói có sự chạy ch�t, thông đồng để thắng thầu và khoảng 21% cho rằng đấu thầu không
minh bạch (Hình 44). Lưu ý rằng trong số các đối tượng nói h� có thông đồng, chạy ch�t để
thắng thầu thì có đến 32% CBCC và 28% doanh nghiệp cũng vẫn nói rằng quy trình là minh
bạch, rõ ràng. Hoàn thiện cơ chế đối tr�ng và kiểm soát trong quy trình đấu thầu rõ ràng
chỉ là má»™t phần của chÆ°Æ¡ng trình cải cách cần có. Ä?iá»?u quan trá»?ng nữa là phải tăng cÆ°á»?ng
kiểm soát những ngư�i chịu trách nhiệm tổ chức đấu thầu - thừa nhận vai trò đặc biệt quan
tr�ng của việc phải có được lòng tin công chúng của ngư�i nắm giữ vị trí đó, đồng th�i cần
chú tr�ng hơn nữa đến việc kiểm tra lối sống của h�.

      Hình 43. Ä?ánh giá của CBCC vá»? hoạt Ä‘á»™ng đấu thầu trong cÆ¡ quan, Ä‘Æ¡n vị




                                           70
                               Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




      Hình 44. Ä?ánh giá của doanh nghiệp vá»? hoạt Ä‘á»™ng đấu thầu mà há»? tham gia




     2.2.6. Tuyển dụng và đ� bạt cán bộ
     Hình 45 và Hình 46 minh h�a các kết quả trả l�i của CBCC khi được h�i v� tầm quan
tr�ng của một số tiêu chí trong công tác tuyển dụng và đ� bạt cán bộ trong cơ quan, đơn vị
của h�. Trong khi một tỷ lệ áp đảo số ngư�i trả l�i tin rằng năng lực và thành tích là hai yếu
tố chính trong tuyển dụng và đ� bạt cán bộ, thì vẫn còn một con số khá lớn cho rằng quan
hệ với ngư�i có thế lực và sự thân quen, bạn bè đóng vai trò quan tr�ng. Khoảng 18-19% số
ngư�i trả l�i cho rằng quan hệ với những ngư�i có thế lực giúp được tuyển dụng và đ� bạt.
Tương tự, có 13-16% số ngư�i trả l�i đồng ý rằng có quan hệ bạn bè, thân quen là yếu tố
quan tr�ng trong tuyển dụng và đ� bạt. Mặc dù có ít CBCC nói rằng tặng quà, ti�n đóng vai
trò quan tr�ng trong tuyển dụng, nhưng chúng ta vẫn thấy trong Mục 2.1.2.4 rằng nhi�u
ngư�i dân cho biết h� phải chi trả các khoản chi phí không chính thức để xin việc trong các
cơ quan nhà nước. Có thể có ngư�i tự h�i vì sao ngư�i dân lại hối lộ để xin việc trong các
cơ quan nhà nước cho dù mức lương nhận được trong khu vực công rất thấp. Có rất nhi�u
các cơ hội hoặc động cơ khác để thu hồi được khoản “đầu tư“ này thông qua các khoản lót
tay hoặc “phong bì“ trong khu vực công có thể giải thích cho thực tế có vẻ mâu thuẫn này.
Kiên trì các nỗ lực tăng cư�ng coi tr�ng tài năng trong hệ thống công vụ của Việt Nam để
hạn chế tình trạng “chạy chức“ và “mua chỗ“, đồng th�i cũng giảm thiểu cơ hội trục lợi
trong khu vực này vẫn sẽ là những nội dung quan tr�ng trong chương trình PCTN của Việt
Nam trong những năm tới.



                                             71
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




         Hình 45. Tầm quan tr�ng của các yếu tố trong tuyển dụng công chức




           Hình 46. Tầm quan tr�ng của các yếu tố trong đ� bạt công chức




     2.2.7. Vai trò của cơ quan truy�n thông

     Các cơ quan truy�n thông từ lâu đã được công nhận là một lực lượng hùng hậu trong
cuá»™c chiến chống tham nhÅ©ng. Luật PCTN năm 2005 đã dành Ä?iá»?u 86 nói vá»? vai trò và trách
nhiệm của báo chí, kêu g�i sự chủ động, tích cực của lực lượng này trong việc đăng tải các
trư�ng hợp tham nhũng và thúc đẩy sự hiểu biết, nhận thức của công chúng v� PCTN, đồng
th�i cũng yêu cầu tính chuyên nghiệp trong việc đăng tải thông tin một cách trung thực,
khách quan.



                                           72
                                Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




      Những ngư�i được ph�ng vấn trong cuộc khảo sát doanh nghiệp và CBCC đã khẳng
định sự nhất trí cao của h� với nhận định cho rằng các cơ quan truy�n thông đã thành công
trong việc phát hiện các vụ việc tham nhũng và gây áp lực buộc các cơ quan chức năng phải
vào cuộc trong những vụ tưởng như đã “chìm xuồng“ (Hình 47). Hơn 80% đối tượng thuộc
hai nhóm này đồng ý rằng các cơ quan truy�n thông đã phát hiện thành công nhi�u vụ việc và
buá»™c phải xá»­ lý, trong khi chỉ có chÆ°a đến 10% không đồng ý vá»›i nhận định này. Ä?ồng thá»?i,
những ngư�i trả l�i cũng có xu hướng đồng ý rằng, cho dù ở một chừng mực ít phổ biến, báo
chí đôi khi cũng thổi phồng sự việc và có thể chưa đóng vai trò tích cực trong việc tuyên truy�n
các yếu tố tích cực hay chỉ rõ những nơi, những ngành đã làm tốt công tác PCTN.

          Hình 47. Vai trò của cơ quan truy�n thông trong việc giúp đấu tranh
                chống tham nhũng (tỷ lệ phần trăm đồng ý và rất đồng ý)




      CBCC các cơ quan trung ương cũng có cái nhìn tích cực v� cơ quan truy�n thông,
mặc dù ít tích cực hơn hai nhóm còn lại: Trong khi 84% CBCC cấp phư�ng/xã tin rằng
báo chí đã phát hiện được nhi�u vụ việc tham nhũng thì chỉ có 77% CBCC cấp bộ và các
cơ quan trung ương tin vào đi�u đó (Hình 48). Xu hướng này đảo ngược khi h�i v� việc
báo chí đôi khi thổi phồng sự việc: 83% CBCC cấp bộ và cơ quan trung ương nói rằng



                                              73
                Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




báo chí đôi khi đã cư�ng điệu hóa tình hình, thì chỉ có khoảng 70% CBCC cấp phư�ng/xã
và quận/huyện có ý kiến như vậy.

             Hình 48. Ai có cái nhìn tích cực hơn v� cơ quan truy�n thông?




      Tuy cuộc khảo sát cho thấy hầu hết đối tượng trả l�i ph�ng vấn trong khối CBCC và
doanh nghiệp đ�u nhìn thấy cả mặt tích cực và tiêu cực của cơ quan truy�n thông, nhưng đi�u
quan tr�ng cần lưu ý là các đánh giá tích cực nhi�u hơn nhi�u so với các nhận định tiêu cực.
Hơn nữa, khi được h�i v� các ngành hoặc lĩnh vực có hiện tượng tham nhũng thì chưa đến 1%
số ngư�i trả l�i ch�n báo chí trong số các ngành, lĩnh vực tham nhũng nhất (Hình 8), và khoảng
93% số ngư�i trả l�i cho rằng h� biết được v� tham nhũng là nh� các cơ quan truy�n thông
(Hình 30). Nhìn tổng thể, đối tượng ph�ng vấn đánh giá báo chí như một đồng minh quan
tr�ng và đầy ti�m năng trong cuộc đấu tranh chống tham nhũng.


      2.2.8. Sự cần thiết của các biện pháp phòng chống tham nhũng

      Khi thiết kế các cuộc cải cách PCTN, rất cần thiết để biết được cải cách nào sẽ được ủng
hộ và cải cách nào sẽ bị phản đối quyết liệt. Cuộc khảo sát h�i các đối tượng ph�ng vấn xem
h� có cảm thấy hàng loạt những cải cách dự kiến có cần thiết hay không, và kết quả được trình
bày trong Hình 49. Mức độ phổ biến và nghiêm tr�ng của tham nhũng đã khiến xã hội quan
tâm và công chúng sẵn sàng làm bất cứ đi�u gì để giảm tham nhũng. Với mỗi biện pháp được
đ� xuất, ít nhất có hai phần ba số ngư�i trả l�i cho rằng cải cách đó là cần thiết.



                                               74
                               Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




       Hình 49. Sự đồng thuận v� tính cấp thiết của các biện pháp phòng chống
          tham nhũng giữa các đối tượng CBCC, doanh nghiệp và ngư�i dân
                               (tỷ lệ phần trăm nói cần thiết)




     Phản hồi v� sự cần thiết của các biện pháp PCTN có sự đồng thuận rất cao giữa các nhóm
đối tượng ph�ng vấn. Ngư�i dân mong đợi việc áp dụng bất cứ biện pháp gì mà các nhà hoạch
định chính sách đưa ra nhằm hạn chế tham nhũng. Quả thực, những phản hồi có tính chất ủng
hộ của ngư�i dân cao hơn so với CBCC và doanh nghiệp trong hầu hết các trư�ng hợp. Trong
nhóm CBCC, ủng hộ các giải pháp PCTN khá cao, nhưng sự hậu thuẫn của h� cho giải pháp
“Công khai hóa tài sản và thu nhập“ là thấp nhất trong ba nhóm đối tượng. Cần lưu ý rằng,
mặc dù có sự khác biệt nhưng hơn hai phần ba số CBCC đồng ý với việc phải công khai hóa
tài sản. Ä?ồng thá»?i, CBCC cÅ©ng ủng há»™ giải pháp “NgÆ°á»?i nhận hối lá»™ nếu tá»± giác ná»™p lại tiá»?n/quà
biếu trước khi bị phát hiện sẽ không bị truy cứu trách nhiệm hình sự“ cao hơn so với ngư�i
dân và doanh nghiệp. Cuối cùng, sự nhất trí cao v� việc phải định kỳ lấy phiếu tín nhiệm đối
với lãnh đạo cho thấy tầm quan tr�ng của giới lãnh đạo trong việc gây dựng ni�m tin cho nhân
viên và công chúng, coi đây là một yếu tố cực kỳ quan tr�ng trong các nỗ lực chống tham
nhũng có tính hệ thống.



                                             75
                Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




      2.2.9. Bằng chứng thực tế: biện pháp nào có hiệu quả?
      Mặc dù không có một công thức đơn giản để hạn chế tham nhũng nhưng kết quả cuộc
khảo sát này có thể gợi mở một số giải pháp hiệu quả. Với mục tiêu cố gắng tìm ra những
khuyến nghị có khả năng áp dụng vào thực tế, kết quả khảo sát sẽ giúp chúng ta nhận diện
những giải pháp phát huy tác dụng để có thể nhân rộng, và nhận diện những giải pháp dư�ng
như không có tác dụng. Những giải pháp nào chưa phát huy hiệu quả thì sẽ được đi�u chỉnh
hoặc bớt ưu tiên. Trong một số trư�ng hợp, kết quả khảo sát có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn
vì sao một số giải pháp lại không phát huy được tác dụng và cần sửa đổi như thế nào.
      Ä?ể xác định được giải pháp nào có tác dụng, giải pháp nào không, nhóm nghiên cứu đã
tận dụng lợi thế của phương pháp khảo sát xã hội h�c. Cuộc khảo sát này phản ánh quan điểm
của cả CBCC, những ngư�i nắm vững v� môi trư�ng thể chế mà h� đang làm việc, ngư�i dân
và doanh nghiệp, những đối tượng có thể cho biết trải nghiệm thực tế của h� với các khoản chi
phí ngoài quy định. Việc kết hợp kết quả của ba loại khảo sát này có thể giúp nhận diện khía
cạnh môi trư�ng thể chế và giải pháp PCTN nào đang thực sự phát huy tác dụng.
      Ä?ể tiến hành phân tích này, nhóm nghiên cứu đã lấy kết quả đánh giá của CBCC vá»? hàng
loạt các giải pháp PCTN khác nhau đang được thực hiện và tính giá trị trung bình của chúng
ở cấp tỉnh/thành phố và quận/huyện. 13 nhóm vấn đ� được đánh giá - từ việc áp dụng hệ thống
coi tr�ng tài năng trong công vụ, mức độ hiệu quả của biện pháp kê khai tài sản, đến mức
lương - có thể được xem như những “nhân tố“ để giảm tham nhũng.
      Tiếp đó, nhóm nghiên cứu cũng tính toán tỷ lệ ngư�i dân và doanh nghiệp tại mỗi
tỉnh/thành phố và quận/huyện nói rằng h� phải đưa hối lộ trong 12 tháng qua cũng như nhận
thức của ngư�i dân v� mức độ tham nhũng tại tỉnh/thành phố và quận/huyện nơi h� sinh sống.
Như đã nêu trên đây, nắm được cả trải nghiệm thực tế lẫn nhận thức v� tham nhũng đ�u rất
quan tr�ng, vì các doanh nghiệp và ngư�i dân đưa ra quyết định của mình dựa trên cảm nhận
của h�. Có ba thước đo v� tham nhũng - hai thước đo dựa vào trải nghiệm thực tế và một thước
đo dựa vào nhận thức - có thể được xem như các “kết quả“ của phương trình tham nhũng.
      Kết hợp số liệu khảo sát từ các đối tượng khác nhau theo cách này cho phép chúng ta nhận
diện được mối quan hệ giữa môi trư�ng thể chế với mức độ tham nhũng tốt hơn rất nhi�u so với
khi chỉ sử dụng số liệu khảo sát từ một đối tượng duy nhất. Cuộc khảo sát này chỉ thực hiện ở 10
tỉnh/thành phố nên sẽ không có gì ngạc nhiên khi thấy số liệu chỉ phản ánh một sự tương quan
lá»?ng giữa các yếu tố thể chế và mức Ä‘á»™ tham nhÅ©ng ở cấp tỉnh/thành phố. Ä?ể tăng số quan sát,
chúng tôi cũng tính toán tất cả các biến tương tự ở cấp quận/huyện. Với 3 quận/huyện cho mỗi
tỉnh/thành phố, tổng cộng có 30 quận/huyện. Con số này giúp cho bộ số liệu có ý nghĩa hơn v� mặt
thống kê và có thể sử dụng để phân tích. Tham nhũng do nhi�u nguyên nhân gây ra nên ngay cả
30 quan sát cũng chưa phải là con số lớn. Vì vậy, nếu mối tương quan chưa đạt tới mức có ý nghĩa



                                              76
                                  Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




thống kê thì cũng là đi�u dễ hiểu. Nhưng đi�u lo ngại đã không xảy ra và các kết quả tính toán
đ�u có mức ý nghĩa thống kê đủ lớn.
       Kết quả phân tích cho thấy ở nhi�u nơi, việc thực hiện các biện pháp v� thể chế nói chung
và PCTN nói riêng (từ khảo sát ý kiến của CBCC) thực sự có làm giảm mức độ tham nhũng (từ
khảo sát ý kiến của ngư�i dân và doanh nghiệp). Mặc dù có thể có hàng loạt các yếu tố quan
tr�ng khác để giải thích đồng th�i cho mức độ tham nhũng và môi trư�ng thể chế, việc phân
tích mối tương quan đơn giản ít nhất cũng cho chúng ta những bằng chứng và gợi mở ban đầu
là liệu các biện pháp PCTN và thể chế có liên quan đến mức độ tham nhũng hay không. Kết
quả này được gộp chung thành hai nhóm lớn: các biện pháp có vẻ đang phát huy tác dụng làm
giảm tham nhũng; và các biện pháp chưa phát huy tác dụng. Nói cách khác, đó là những biện
pháp có mối tương quan rất yếu v� mặt thống kê với mức độ tham nhũng thấp. Bảng 3 tóm tắt
lại các kết quả (Phụ lục 2 trình bày chi tiết hơn v� mức ý nghĩa thống kê và biểu đồ tán xạ phản
ánh tất cả các mối tương quan).

               Bảng 3. Các yếu tố thể chế gắn với mức độ tham nhũng thấp




       Tất cả các tương quan đ�u có dấu âm, có nghĩa là những nơi quan tâm hơn đến các yếu tố thể chế
 này thì có mức độ tham nhũng thấp hơn. Mức ý nghĩa của các tương quan này được thể hiện như sau:
       *** mức ý nghĩa 1%
       ** mức ý nghĩa 5%
       * mức ý nghĩa 10%



                                                 77
          Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




Các biện pháp có mối tương quan rõ ràng nhất đến mức độ tham nhũng thấp là:

(i) Xây dựng và thực hiện các chế độ, định mức, tiêu chuẩn. Ở cả cấp tỉnh/thành phố lẫn
    cấp quận/huyện, và theo nhận định v� tham nhũng của cả ngư�i dân và doanh
    nghiệp, những nơi mà CBCC đánh giá việc “xây dựng và thực hiện các chế độ,
    định mức, tiêu chuẩn có hiệu quả hạn chế tham nhũng ở nơi làm việc“ cũng là
    những nÆ¡i có mức Ä‘á»™ tham nhÅ©ng thá»±c tế thấp. Ä?ây là má»™t thí dụ rõ ràng cho
    thấy thực hiện thật tốt các chính sách PCTN trong cơ quan, đơn vị có thể mang
    lại kết quả tích cực.

(ii) Công khai và minh bạch. Ở cả cấp tỉnh/thành phố và cấp quận/huyện, nơi nào CBCC
    đánh giá “công khai, minh bạch hoạt động của cơ quan, đơn vị là một biện pháp
    hiệu quả để hạn chế tham nhũng ở nơi làm việc“ thì nơi đó có mức độ tham nhũng
    thá»±c tế thấp, theo nhận định vá»? tham nhÅ©ng của cả ngÆ°á»?i dân và doanh nghiệp. Ä?ây
    là một thí dụ khác cho thấy việc thực hiện và nhân rộng các chính sách đảm bảo tính
    minh bạch có thể tạo ra kết quả tích cực.

(iii) Cải cách hành chính. Ở cả cấp tỉnh/thành phố và cấp quận/huyện, cải cách hành chính
    được thể hiện rõ nét nhất qua cảm nhận của ngư�i dân, những nơi mà CBCC đánh
    giá cải cách hành chính có tác dụng hạn chế tham nhũng ở nơi làm việc dư�ng như
    là những nơi mức độ tham nhũng thấp.

(iv) Chuyển đổi vị trí công tác của CBCC. Chính sách “chuyển đổi vị trí công tác của CBCC“
    có liên quan đến mức độ tham nhũng thấp (theo cảm nhận của ngư�i dân), và ở cấp
    quận/huyện còn gắn với cả mức hối lộ thấp.

(v) Chính sách nhân sự dựa trên tài năng. Ở cấp tỉnh/thành phố, việc tuyển dụng và đ�
    bạt cán bộ dựa trên năng lực và thành tích của đối tượng chứ không dựa vào sự hậu
    thuẫn của những ngư�i có thế lực hoặc quan hệ thân quen, có gắn với mức tham
    nhÅ©ng thấp, theo ý kiến của cả ngÆ°á»?i dân và doanh nghiệp. Ä?iá»?u đáng lÆ°u ý là kết
    luận này chỉ đúng ở cấp tỉnh/thành phố, chứ không đúng ở cấp quận/huyện. Có thể
    là do phạm vi tạo ra áp lực cạnh tranh ở cấp tỉnh/thành phố lớn hơn vì thị trư�ng
    lao động ở cấp này lớn hơn ở cấp quận/huyện.

(vi) Mức độ sẵn sàng tố cáo. Các tỉnh có nhi�u CBCC nói rằng nếu h� biết một
    trư�ng hợp tham nhũng ở nơi làm việc, chắc chắn h� sẽ báo với ngư�i có
    thẩm quyá»?n thÆ°á»?ng cÅ©ng là những nÆ¡i có mức Ä‘á»™ tham nhÅ©ng thấp. Ä?iá»?u



                                        78
                               Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




          này cũng đúng với những nơi mà m�i ngư�i cảm thấy tự tin trong việc tố cáo
          tham nhũng.

     Phân tích này cũng chỉ ra nhi�u biện pháp chưa phát huy tác dụng rõ nét, bao gồm hệ
thống kê khai tài sản và thu nhập, quy định buộc ngư�i đứng đầu cơ quan, đơn vị phải chịu
trách nhiệm v� tình hình tham nhũng trong tổ chức của mình, sử dụng bộ quy tắc ứng xử hay
quy tắc đạo đức ngh� nghiệp, và trả lương qua tài khoản ngân hàng. Những biện pháp này,
như hiện nay đang làm, chỉ có tương quan l�ng lẻo với mức độ tham nhũng thấp. Trong th�i
gian tới, có thể giảm mức độ ưu tiên cho các biện pháp này hoặc có sự đi�u chỉnh cần thiết để
các biện pháp này phát huy tác dụng tốt hơn. Hai yếu tố khác nữa cũng không có nhi�u ý nghĩa
trong việc giảm mức Ä‘á»™ tham nhÅ©ng ở cấp tỉnh/thành phố và cấp quận/huyện. Ä?ó là quy định
v� việc CBCC nộp lại quà biếu và mức lương của CBCC.


     2.3. So sánh với Khảo sát năm 2005

     Vì khảo sát v� PCTN năm 2005 được tiến hành khi Luật PCTN chưa được ban hành, cuộc
khảo sát này là xuất phát điểm để xây dựng bộ bảng h�i cho Khảo sát năm 2012 nên một số
câu há»?i được giữ nguyên nhằm cho phép so sánh kết quả giữa hai đợt khảo sát này. Ä?ể đảm
bảo tính chặt chẽ và phù hợp trong so sánh, chúng tôi tập trung vào 7 tỉnh và 3 bộ đã là đối
tượng khảo sát năm 2005. Trong mục này, chúng tôi tóm tắt những điểm giống và khác nhau
cơ bản v� kết quả của hai cuộc khảo sát.

     Trong cả hai cuộc khảo sát năm 2005 và 2012, đối tượng dự ph�ng vấn được yêu cầu nêu
cảm nhận của h� v� những ngành/lĩnh vực tham nhũng nhất. Ở cả hai cuộc khảo sát, 3 nhóm
đối tượng đ�u có sự đồng thuận rất cao khi nêu ý kiến v� những ngành/lĩnh vực có tham nhũng
phổ biến nhất. Bốn trong năm ngành được các đối tượng khảo sát cho là tham nhũng phổ biến
nhất trong Khảo sát năm 2005 vẫn đứng đầu danh sách trong Khảo sát năm 2012. Tài chính
công và thuế, ngành đứng vị trí thứ tư trong Khảo sát năm 2005, đã ra kh�i danh sách “5 ngành
đứng đầu“ trong Khảo sát năm 2012. Giao thông được cả ngư�i dân và CBCC xếp vào “5 ngành
đứng đầu“ trong Khảo sát năm 2012 và quản lý khoáng sản cũng được doanh nghiệp xếp vào
danh sách này năm 2012, cho dù chúng không có mặt trong danh sách tương tự của Khảo sát
năm 2005. Mặc dù chúng ta có thể đã chứng kiến những cải thiện đáng kể trong một số ngành, thí
dụ như hải quan, nhưng mức độ cải thiện vẫn chưa đáp ứng được sự kỳ v�ng của công chúng



                                             79
                 Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




và hải quan vẫn tiếp tục đứng trong tốp 5 ngành tham nhũng nhất, theo cảm nhận của
ngư�i dân9.

                 Bảng 4. Các ngành/lĩnh vực có tham nhũng phổ biến nhất
                       trong Khảo sát năm 2005 và Khảo sát năm 2012




      Trong cả Khảo sát năm 2005 và Khảo sát năm 2012, phiếu khảo sát CBCC có nêu 12
hành vi tham nhũng và h�i rằng liệu CBCC có biết rõ hành vi nào trong khoảng th�i gian
12 tháng trước đó hay không. Kết quả Khảo sát năm 2012 đã được trình bày trong Hình 29.
Kết quả so sánh với Khảo sát năm 2005 được trình bày ở Hình 50. Một sự thay đổi tích cực
là đối với tất cả các hành vi tham nhũng, tỷ lệ CBCC có chứng kiến trong năm 2012 đã giảm
so với năm 2005. Kiểu hành vi này cũng khá tương đồng giữa hai cuộc khảo sát: việc xếp
hạng các hành vi theo tần suất của chúng gần như là giống hệt nhau10.



      9. Thí dụ, Ä?iá»?u tra doanh nghiệp của Ngân hàng Thế giá»›i đã cho thấy mức Ä‘á»™ phổ biến của việc
chi trả chi phí không chính thức đã giảm từ năm 2005 đến năm 2009, và Chỉ số Hiệu quả Logistic của
Ngân hàng Thế giới cũng phản ánh những tiến bộ tương tự với 62% số doanh nghiệp được đi�u tra nói
rằng hiện tượng vòi vĩnh chi trả ngoài quy định đã được cải thiện từ năm 2009.
      10. Vì Hình 50 chỉ dựa trên số liệu của 7 tỉnh/thành phố và 3 bộ đã tham gia Khảo sát năm 2005
nên con số trong Hình 50 không giống như trong Hình 29, vốn được phân tích dựa trên số liệu của tất
cả 10 tỉnh/thành phố và 5 bộ.



                                                 80
                                 Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




     Hình 50. CBCC quan sát thấy những hành vi nào trong năm 2005 và 2012?
               (tỷ lệ phần trăm số ngư�i chứng kiến trong 12 tháng qua)




      Ghi chú: Số liệu thể hiện của năm 2012 được giới hạn trong 7 tỉnh/thành phố nằm trong mẫu
khảo sát năm 2005. Ä?ối vá»›i cả 2 năm, các thanh thể hiện phần trăm tổng số ngÆ°á»?i trả lá»?i, kể cả những
ngư�i trả l�i “không biết�.




                                                81
                Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




      Cuộc khảo sát ngư�i dân năm 2005 và năm 2012 cũng có nhi�u câu h�i giống nhau, cho
phép chúng ta có thể so sánh được. Một câu h�i xoay quanh bốn hình thức tham nhũng mà
CBCC tạo ra khi giao dịch với ngư�i dân. Kết quả (Hình 51) cho thấy tình trạng ngư�i dân gặp
phải những hình thức đó đã có xu hướng giảm trong khoảng th�i gian 2005-2012, với tỷ lệ
ngư�i dân phải tiếp xúc với ba trong bốn hình thức đó đã giảm, còn một hình thức nữa là gợi
ý trực tiếp thì tỷ lệ gần như không đổi.

            Hình 51. Các hình thức tham nhũng mà ngư�i dân đã chứng kiến
                               trong năm 2005 và năm 2012 (%)




          Ghi chú: Ä?ồ thị này thể hiện tá»· lệ số ngÆ°á»?i được phá»?ng vấn nói đến các hình thức này, đó là
   cách tính toán các con số năm 2005. Vì thế, kết quả năm 2012 không trực tiếp so sánh được với những
   con số được thể hiện trong Hình 26, vì Hình 26 tập trung vào phân nhóm đối tượng ph�ng vấn khẳng
   định có chi các khoản ngoài quy định.



      Ä?ối vá»›i khảo sát doanh nghiệp, cÅ©ng có thể so sánh những câu há»?i giống nhau trong
hai cuộc khảo sát này. Vì mẫu Khảo sát năm 2005 chỉ bao gồm các doanh nghiệp nhà nước
nên chúng tôi tách mẫu doanh nghiệp Khảo sát năm 2012 thành hai nhóm để tiện so sánh:
doanh nghiệp có vốn nhà nước và doanh nghiệp không có vốn nhà nước. Một lần nữa, chỉ
có 7 tỉnh/thành phố được đưa vào phân tích để đảm bảo sự tương đồng trong so sánh.

      Các doanh nghiệp được h�i liệu h� có phải đối mặt với hình thức nào trong số 6
hình thức gây khó khăn của các cơ quan nhà nước không, và kết quả của cả hai cuộc



                                                 82
                                  Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




khảo sát năm 2005 và năm 2012 được biểu diễn trong Hình 52. Năm trong sáu hình thức gây
khó khăn có tỷ lệ doanh nghiệp phải đối mặt trong năm 2012 cao hơn so với năm 2005. Chỉ có
một hình thức là doanh nghiệp trong Khảo sát năm 2012 ít gặp hơn, đó là CBCC “gợi ý doanh
nghiệp làm theo ý muốn của cán bộ phụ trách“. Vì thế, mặc dù việc so sánh kết quả trong khảo
sát ngư�i dân và CBCC cho thấy có một số dấu hiệu tiến triển lạc quan thì so sánh dữ liệu khảo
sát doanh nghiệp lại không chứng t� sự cải thiện này.

                 Hình 52. Hình thức tham nhũng mà doanh nghiệp đối mặt
                                     trong năm 2005 và 2012




 Ghi chú: Hình 52 thể hiện phần trăm trên tổng số ngư�i trả l�i đã gặp phải vấn đ� nói trên, do đây là
 cách số liệu năm 2005 được thể hiện.



     Các doanh nghiệp được h�i h� đã làm gì khi đối mặt với các hình thức tham nhũng
của cán bộ/cơ quan nhà nước. So sánh giữa Khảo sát năm 2005 và Khảo sát năm 2012 cho
thấy các doanh nghiệp áp dụng ít hơn đối với hầu hết các giải pháp được đưa ra. H�
cũng ít tìm đến sự can thiệp của những ngư�i có thế lực, tòa án hoặc các cơ quan thông



                                                 83
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




tin đại chúng. Tuy nhiên, h� cũng phần nào sử dụng nhi�u hơn giải pháp “trực tiếp đưa hối
lộ cho cán bộ phụ trách“. Xu hướng hành xử này nhất quán với các phát hiện khác trong
cuộc khảo sát rằng cần có nhi�u nỗ lực hơn nữa để biến các doanh nghiệp thành đồng minh
trong cuộc chiến đấu chống tham nhũng.

      Hình 53. Phản ứng của doanh nghiệp trước những hình thức tham nhũng,
                                  năm 2005 và năm 2012




 Ghi chú: Số mẫu chỉ giới hạn trong 7 tỉnh/thành phố và doanh nghiệp nhà nước như ở Khảo sát
 năm 2005



     Doanh nghiệp được h�i vì sao h� đưa hối lộ. Năm 2005, các doanh nghiệp có xu hướng
ch�n nhi�u lý do giải thích hơn so với năm 2012. Chỉ có một ngoại lệ là tỷ lệ doanh nghiệp
ch�n phương án “các doanh nghiệp khác cũng làm như thế“ là tương tự như nhau trong cả
hai đợt khảo sát (Hình 54).



                                             84
                                Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




       Hình 54. Vì sao các doanh nghiệp đưa hối lộ, năm 2005 và năm 2012 (%)




     Tóm lại, so sánh kết quả Khảo sát năm 2005 và Khảo sát năm 2012 cho chúng ta một
bức tranh lộn xộn v� tiến bộ đạt được trong ki�m chế tham nhũng. Một mặt, có sự tương
đồng đáng kể ở cả hai cuộc khảo sát v� những ngành được cho là tham nhũng phổ biến
nhất. Bốn trong năm ngành đ�u xuất hiện trong cả hai cuộc khảo sát, tuy thứ tự thì có
hoán đổi: cảnh sát giao thông, quản lý đất đai, hải quan và xây dựng. Mặc dù có thể đã
có những cải thiện nhất định ở những ngành này trong th�i gian qua, song mức độ tiến
bộ chưa đủ để làm thay đổi nhận thức của xã hội v� hình ảnh những ngành có tình trạng
tham nhÅ©ng phổ biến nhất 11. Ä?ánh giá của ngÆ°á»?i dân và CBCC cho thấy có những dấu
hiệu v� sự chuyển biến tích cực. So sánh với Khảo sát năm 2005, tỷ lệ CBCC năm 2012
chứng kiến 12 hành vi tham nhũng đã giảm. Tương tự, tỷ lệ ngư�i dân cho biết h� có đối
mặt với các hình thức tham nhũng trong năm 2012 cũng đã thấp hơn. Trái lại, mẫu doanh
nghiệp lại cho thấy một bức tranh tiêu cực hơn v� xu hướng tham nhũng giữa hai cuộc
khảo sát. Năm 2012 có nhi�u doanh nghiệp phải đối mặt với các hình thức tham nhũng
hơn so với năm 2005, trong đó chỉ có “đưa hối lộ trực tiếp“ là hình thức ít có sự


     11. Thí dụ, xem Chú thích 10 mô tả bằng chứng v� những cải thiện trong ngành hải quan.



                                              85
                Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




khác biệt. Trong cả hai cuộc khảo sát, khoảng một phần tư số doanh nghiệp tự nguyện đưa hối
lá»™ vì “các doanh nghiệp khác cÅ©ng làm nhÆ° vậy“. Ä?iá»?u này cho thấy cần có những biện pháp
thúc đẩy các hành động tập thể tích cực, không thể cứ để mặc doanh nghiệp tự h�c lẫn nhau
v� hành vi tham nhũng.


     2.4. So sánh với các cuộc khảo sát khác
     Mẫu khảo sát ngư�i dân và doanh nghiệp - một bộ phận của khảo sát xã hội h�c v� PCTN -
là một trong số nhi�u cuộc khảo sát khác v� nhận thức và trải nghiệm v� tham nhũng. V� mặt
định tính, khảo sát này có nhi�u sự nhất quán với các cuộc khảo sát khác: vai trò của hối lộ khi
xin việc trong cơ quan nhà nước được xác định trong PAPI 2011, và tần suất trả phí ngoài quy
định trong dịch vụ y tế cũng đã được PAPI và Báo cáo Phát triển Việt Nam năm 2010 chỉ ra.
Việc nhi�u doanh nghiệp sẵn sàng đưa hối lộ để được việc cũng được chỉ ra trong nghiên cứu
v� hiện trạng tham nhũng trong kinh doanh của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam
và DEPOCEN. Các phát hiện cụ thể theo ngành trong ngành giáo dục và quản lý đất đai nói
chung đ�u thống nhất với các nghiên cứu của GIRI và Công ty Tư vấn T&C, còn phát hiện v�
y tế và cảnh sát giao thông cũng phản ánh kết luận trong các nghiên cứu của Tổ chức Hướng
tới Minh bạch, trong đó có cả Phong vũ biểu Tham nhũng toàn cầu. Phát hiện v� những tiến
bộ nhất định trong một số hình thức tham nhũng liên quan đến thực hiện các luật, chính sách
và quy định tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° kết luận của Chỉ số Cạnh tranh cấp tỉnh năm 2012, Ä?iá»?u tra Doanh
nghiệp của Ngân hàng Thế giới (2005-2009) và Báo cáo Phát triển Việt Nam năm 2010.
     Ä?ể khẳng định má»™t cách hệ thống hÆ¡n xu hÆ°á»›ng tÆ°Æ¡ng đồng hay khác biệt trong các kết
quả của Khảo sát xã hội h�c v� PCTN so với cuộc khảo sát tương tự khác, nhóm nghiên cứu
tìm cách xác định những câu h�i nhìn chung là tương tự với các cuộc khảo sát khác ở phạm vi
quốc gia. Hai cuộc khảo sát phù hợp nhất là Chỉ số Hiệu quả quản trị và hành chính công cấp
tỉnh (PAPI) - cuộc khảo sát ngư�i dân do UNDP, CECODES và Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tiến
hành, và Chỉ số Cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) - cuộc khảo sát doanh nghiệp do VNCI và Phòng
Thương mại và Công nghiệp Việt Nam tiến hành. Cả hai cuộc khảo sát này đ�u triển khai trên
63 tỉnh/thành phố. Tất cả 10 tỉnh/thành phố tham gia cuộc Khảo sát xã hội h�c v� PCTN này
đ�u nằm trong diện khảo sát của PAPI và PCI.


     2.4.1. Cảm nhận và trải nghiệm của ngư�i dân so với PAPI
     Bảng h�i PAPI có những câu h�i liên quan đến 5 loại giao dịch khác nhau giữa ngư�i dân
và Nhà nước mà trong Khảo sát xã hội h�c v� PTCN cũng có: y tế, giáo dục, đất đai, xây dựng
và xin việc trong khu vực nhà nước. Các câu h�i không giống nhau và sẽ có những khác biệt
nhất định do tr�ng tâm của các câu h�i khác nhau và cách ch�n mẫu cũng khác nhau... Tuy nhiên,
kết quả trong PAPI và trong Khảo sát xã hội h�c v� PCTN lại giống nhau đến lạ lùng.



                                              86
                               Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




     Cách tiếp cận khi đặt câu h�i trong PAPI bao hàm những yếu tố vừa mang tính cảm nhận,
vừa mang tính trải nghiệm. Hầu hết các câu h�i là v� sự tương tác nói chung, chứ không đi
sâu vào trải nghiệm thực tế, song các câu h�i lại hướng tr�ng tâm vào các dạng giao dịch mà
ngư�i dân đã từng trải nghiệm và cách sử dụng cụm từ “những ngư�i như tôi“ sẽ hướng sự
chú ý của ngÆ°á»?i được phá»?ng vấn vào những trải nghiệm thá»±c tế của há»?. Ä?ồng thá»?i, vì câu há»?i
không đ� cập đến trải nghiệm thực tế và được đặt ra cho tất cả các đối tượng trả l�i, kể cả
những ngư�i không tham gia các giao dịch, nên câu h�i PAPI cũng hàm chứa các yếu tố của
cảm nhận. Vì lý do này, nhóm nghiên cứu đã xem xét mối tương quan với cả những câu h�i v�
“cảm nhận“ lẫn câu h�i “trải nghiệm thực tế“ của những ngư�i đã có giao dịch với các cơ quan
nhà nước trong Khảo sát xã hội h�c v� PCTN. Bảng 5 tóm tắt các kết quả.

                     Bảng 5. PAPI và Khảo sát xã hội h�c v� PCTN




                                            87
                Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




     Ở cấp tỉnh/thành phố, chỉ có 10 quan sát nên việc chỉ tìm thấy những mối tương quan ít
ý nghĩa thống kê cũng là đi�u dễ hiểu, ngay cả khi thực sự có mối tương quan đó trong tổng
thể. Tuy nhiên, đối với ba loại tương tác, mối tương quan giữa PAPI và Khảo sát xã hội h�c v�
PCTN là khá cao. Ä?ối vá»›i cả ngành y tế và giáo dục, mức Ä‘á»™ tÆ°Æ¡ng quan giữa câu há»?i PAPI và
Khảo sát xã hội h�c v� PCTN v� trải nghiệm liên quan đến tham nhũng là hết sức cao, còn v�
vấn đ� tìm việc thì mức độ tương quan cũng rất cao.
     Hình 55 biểu diễn đồ thị tán xạ v� đánh giá cấp tỉnh/thành phố trong cả Khảo sát xã hội
h�c v� PCTN và PAPI.

                       Hình 55. PAPI và Khảo sát xã hội h�c v� PCTN




 Ghi chú: Do tỷ lệ xích của các câu h�i khác nhau nên con số trên các trục không liên quan đến nhau.
 Ä?Æ°á»?ng xu thế phản ánh mối quan hệ có ý nghÄ©a thống kê vá»›i mức ý nghÄ©a 10% trở lên.




                                                88
                                Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




      Với những câu h�i liên quan đến đất đai và xây dựng, không có mối tương quan có ý
nghĩa thống kê với các đánh giá ở cấp tỉnh/thành phố. Có nhi�u lý do khiến y tế, giáo dục và
việc làm thể hiện mối tương quan mạnh, trong khi các câu h�i v� đất đai và xây dựng lại
không. Lý do thứ nhất là, những ước lượng ở cấp tỉnh/thành phố v� các khoản chi trả ngoài
quy định v� đất đai và xây dựng do Khảo sát xã hội h�c v� PCTN cung cấp dựa trên một số
lượng quan sát tương đối ít. Vì câu h�i tập trung vào trải nghiệm thực tế nên câu h�i v� cấp
“sổ đ�“ chẳng hạn chỉ được đặt ra cho một mẫu nh� các đối tượng trả l�i ph�ng vấn có tìm
cách xin “sổ đ�� trong 12 tháng qua. Mặc dù số hộ trong toàn bộ mẫu có xin cấp “sổ đ�� và
có trả l�i câu h�i v� khoản chi trả không chính thức là tương đối lớn (386 ngư�i), nhưng số
ngư�i trên mỗi tỉnh/thành phố đôi khi lại không nhi�u. Ba tỉnh/thành phố có ít hơn 30 quan
sát trên mỗi tỉnh/thành phố. Sự khác biệt này còn lớn hơn trong trư�ng hợp xin giấy phép
xây dựng: chỉ có hai tỉnh/thành phố có trên 30 hộ dân tham gia khảo sát đã xin giấy phép
xây dựng, sửa chữa nhà cửa trong 12 tháng qua. Trái lại, ước lượng v� y tế chính xác hơn
nhi�u: mỗi tỉnh/thành phố có ít nhất 120 ngư�i trả l�i. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng số quan sát
trong mỗi tỉnh/thành phố v� giáo dục và việc làm cũng không lớn, do đó đây chỉ là một phần
của l�i giải thích.

      Lý do thứ hai dẫn đến sự khác biệt là câu h�i và cách tiếp cận trong PAPI và Khảo sát xã
hội h�c v� PCTN khác nhau ở nhi�u khía cạnh quan tr�ng. Mặc dù cả PAPI và Khảo sát xã hội
h�c v� PCTN đ�u h�i đối tượng khảo sát v� chi trả ngoài quy định cho việc xin cấp giấy chứng
nhận quy�n sử dụng đất (hay “sổ đ��), nhưng PAPI đặt câu h�i với tất cả các đối tượng. Do
đó, có thể câu h�i v� đưa hối lộ khi xin cấp “sổ đ�� có chứa yếu tố cảm nhận v� những vụ tham
nhũng quy mô lớn liên quan đến việc cấp đất. Quả thực, tương quan với câu h�i trong Khảo
sát xã hội h�c v� PCTN v� nhận thức liên quan đến tham nhũng trong quản lý đất đai tỷ lệ
thuận ở mức ý nghĩa thống kê 15%, mặc dù câu h�i v� trải nghiệm tham nhũng thì không có
tương quan đó.

      Xét tổng thể, hai cuộc khảo sát này có mối tương quan rất lớn. Với 10 tỉnh/thành
phố và 5 ngành, tổng cộng có 50 ngành, tỉnh/thành phố để so sánh kết quả. Hệ số
tương quan 0,62 là rất có ý nghĩa. Trong đi�u kiện chỉ có 10 tỉnh/thành phố được khảo
sát thì độ tương quan giữa PAPI và Khảo sát xã hội h�c v� PCTN rất đáng kinh ngạc,
cho chúng ta sự tin tưởng rằng khác biệt v� cách ch�n mẫu và phương pháp nghiên



                                             89
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




cứu giữa hai cuộc khảo sát này đã không chi phối đáng kể đến hầu hết các kết quả.
Ä?ồng thá»?i, sá»± khác biệt trong kết quả nhắc chúng ta phải thận trá»?ng khi diá»…n giải kết
quả. Quan tr�ng hơn, sự khác nhau trong câu h�i và cách tiếp cận chứng t� cả hai
cuộc khảo sát đ�u có đóng góp hữu ích vào hiểu biết của chúng ta v� tham nhũng ở
Việt Nam.


     2.4.2. Nhận thức và trải nghiệm của lãnh đạo doanh nghiệp

     Mẫu khảo sát doanh nghiệp trong khuôn khổ Khảo sát xã hội h�c v� PCTN không phải
là nỗ lực đầu tiên để nắm bắt quan điểm của những ngư�i lãnh đạo doanh nghiệp v� vấn đ�
tham nhũng. Một khảo sát tương tự được biết đến nhi�u nhất là cuộc khảo sát làm n�n tảng
cho việc xây dựng Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) do Sáng kiến v� Năng lực cạnh
tranh Việt Nam (VNCI) và Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam tính toán. Cuộc
khảo sát này, được tiến hành định kỳ hằng năm kể từ năm 2005, có một số câu h�i rất giống
với những câu h�i trong khảo sát doanh nghiệp nằm trong Khảo sát xã hội h�c v� PCTN.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng trong khi phương pháp khảo sát của Khảo sát xã hội h�c v� PCTN
và PAPI tương tự như nhau thì đi�u đó lại không đúng với PCI. Trong khi Khảo sát xã hội
h�c v� PCTN dùng cách ph�ng vấn đối thoại trực tiếp thì PCI lại khảo sát qua thư. Trong số
các doanh nghiệp được liên hệ để ph�ng vấn trong Khảo sát xã hội h�c v� PCTN có đến 80%
số doanh nghiệp cuối cùng đã tham gia khảo sát thì tỷ lệ phản hồi ở PCI chỉ khoảng 35%.
Mặc dù khác nhau v� phương pháp và tỷ lệ trả l�i, tìm hiểu những điểm giống và khác nhau
trong kết quả của hai cuộc khảo sát sẽ giúp đặt các kết quả của Khảo sát xã hội h�c v� PCTN
vào đúng bối cảnh hơn.

     Bảng 6 phản ánh ba câu h�i giống nhau nhất giữa PCI và Khảo sát xã hội h�c v� PCTN,
và độ tương quan trong các câu trả l�i ở cấp tỉnh/thành phố. Trong số ba câu h�i giống nhau
này, hai câu cho thấy mối tương quan có ý nghĩa thống kê giữa các đánh giá ở cấp tỉnh/thành
phố trong PCI và Khảo sát xã hội h�c v� PCTN: mức độ doanh nghiệp bị gợi ý đưa hối lộ và
mức độ khoản ti�n hối lộ giúp đạt kết quả mong muốn. Mặc dù chỉ có 10 tỉnh/thành phố được
đưa ra so sánh, nhưng các xu hướng mà Khảo sát xã hội h�c v� PCTN và PCI nêu lên lại tương
tá»± nhÆ° nhau.




                                            90
                               Phần II - c�c kẾT quẢ khẢo s�T




                       Bảng 6. PCI và Khảo sát xã hội h�c v� PCTN




     Hình 56 thể hiện bằng đồ thị mối quan hệ giữa các chỉ báo cấp tỉnh/thành phố trong Khảo
sát xã há»™i há»?c vá»? PCTN vá»›i PCI. Ä?á»™ tÆ°Æ¡ng quan cao giữa hai trong ba chỉ báo này rất rõ. CÅ©ng
như với PAPI, những tương quan này cho phép chúng ta tin vào sự tương đồng tổng thể giữa
hai cuộc khảo sát, đồng th�i sự khác biệt giữa chúng khiến hai cuộc khảo sát bổ sung cho nhau,
chứ không loại trừ nhau.



                                             91
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




                       Hình 56. PCI và Khảo sát xã hội h�c v� PCTN




Ghi chú: Do tỷ lệ xích của các câu h�i khác nhau nên con số trên các trục không liên quan đến nhau.
Ä?Æ°á»?ng xu thế phản ánh mối quan hệ vá»›i mức ý nghÄ©a thống kê từ 10% trở lên.




                                               92
Phần III
Kết luận và khuyến nghị



T
        ham nhũng vẫn còn là một vấn đ� nghiêm tr�ng ở Việt Nam. Mặc dù các đối tượng
        trả l�i ph�ng vấn đ�u xác định các vấn đ� khác thậm chí còn nghiêm tr�ng hơn, nhưng
        một bộ phận lớn công chúng vẫn quan ngại v� tham nhũng, với ít nhất một phần ba
tổng số ngư�i được h�i coi tham nhũng là một trong ba vấn đ� nghiêm tr�ng nhất mà nước ta
đang phải đối mặt. Một tỷ lệ lớn các đối tượng trả l�i đã trực tiếp trải nghiệm việc chi trả các
khoản không chính thức: trong 12 tháng trước khi khảo sát, 44% doanh nghiệp và 28% ngư�i
dân đã phải trực tiếp trả chi phí không chính thức và 45% CBCC biết v� hành vi tham nhũng.
Việc tất cả các nhóm đối tượng đ�u có vẻ sẵn sàng muốn thử áp dụng m�i giải pháp chỉ cốt để
hạn chế tham nhũng là một dấu hiệu cho thấy cần phải tiếp thêm sức mạnh cho cuộc đấu tranh
chống tham nhũng. Mặc dù đã có những tiến bộ nhất định trong việc giảm tham nhũng hành
chính ở cấp thấp, nhưng nhìn chung m�i ngư�i đ�u nhất trí rằng ít trư�ng hợp tham nhũng bị
phát hiện hơn chỉ có nghĩa rằng tham nhũng đang trở nên phức tạp và tinh vi hơn, chứ không
phải tình hình tham nhũng đã thuyên giảm.

     Các khuyến nghị dưới đây được rút ra trực tiếp từ các phát hiện của Khảo sát xã hội h�c
v� PCTN, từ việc xác định vấn đ� đến phân tích biện pháp nào đang phát huy tác dụng và biện
pháp nào cần phải được đi�u chỉnh như đã đ� cập ở các phần trên.

     Trong phần này, chúng tôi bắt đầu từ những khuyến nghị liên quan đến hoạch định chính
sách, mà đi�u này đòi h�i những thay đổi v� luật pháp và quy định. Sau đó, chúng tôi chuyển
sang việc thực hiện chính sách, nêu bật những lĩnh vực then chốt mà việc thực hiện các chính
sách hiện nay cần được cải thiện. Giám sát sự tiến bộ trong giảm tham nhũng là vấn đ� kế tiếp,
sau đó là sự cần thiết phải tăng cư�ng nhận thức của công chúng sao cho cả xã hội đ�u cùng
hướng theo một mục tiêu chung.



                                              93
                 Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




      3.1. Hoạch định chính sách

      Tạo ra đi�u kiện tiếp cận thông tin thực sự
      Phân tích ở Mục 2.2.9 cho thấy rõ ràng là một trong những chính sách hiện hành
thành công trong việc hạn chế tham nhũng là sự công khai, minh bạch. Trụ cột này của
Luật PCTN năm 2005, Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phư�ng, thị trấn và nhi�u luật
khác, đã có tác động to lớn đến việc giảm tham nhũng. Các tỉnh/thành phố và quận/huyện
nào kiên quyết thực hiện chính sách công khai, minh bạch, thì thực sự ở đó mức độ tham
nhũng thấp hơn.
      Mặc dù có nhi�u quy định v� vấn đ� tiếp cận thông tin nhưng thiếu các quy định nêu rõ
trách nhiệm cụ thể và thiết lập một hệ thống giám sát và bảo đảm hiệu lực của luật pháp
dẫn đến tình trạng thực hiện không đồng đ�u các đi�u khoản v� minh bạch. Những nghiên
cứu trước đây12 đã cho thấy, mặc dù Việt Nam có hơn 30 luật, quy chế, quy định yêu cầu v�
công khai thông tin nhưng trên thực tế thư�ng chưa được thực hiện nghiêm túc. Thậm chí
ngay cả với những đi�u khoản khá tiến bộ v� công khai, minh bạch trong Luật PCTN năm
2005, Luật này chỉ cho phép ngư�i dân yêu cầu cung cấp thông tin v� hoạt động và đi�u hành
của các tổ chức nơi ngư�i dân làm việc hoặc tại Ủy ban nhân dân phư�ng/xã nơi h� đang sinh
sống mà thôi. Việc ngư�i dân có thể yêu cầu được cung cấp thông tin v� hoạt động và đi�u
hành của Ủy ban nhân dân từ cấp quận/huyện trở lên vẫn chưa được đảm bảo trong quy định
của pháp luật. Tăng cư�ng khả năng tiếp cận thông tin đòi h�i phải thực hiện tốt hơn các luật
hiện có, nhưng nếu không có sự thay đổi v� luật pháp thì m�i sự cải thiện trong việc thực hiện
nhÆ° thế cÅ©ng khó lòng có được. Ä?ại bá»™ phận các đối tượng trong ba nhóm mẫu (87%) Ä‘á»?u cho
rằng cần ban hành Luật tiếp cận thông tin. Ban hành luật này sẽ là một bước tiến lớn của Việt
Nam trong cuộc chiến chống tham nhũng.
      Dự thảo Luật tiếp cận thông tin đã được Bộ Tư pháp soạn thảo năm 2009, nhưng
chưa được trình ra Quốc hội. Ban hành luật này sẽ giúp cải thiện nhi�u mặt hệ thống
hiện hành. Thứ nhất, nó sẽ tạo cơ hội để làm rõ trách nhiệm trong việc cung cấp thông
tin. Ä?a số luật ở Việt Nam Ä‘iá»?u chỉnh việc cung cấp thông tin Ä‘á»?u không quy định rõ ai
là ngư�i chịu trách nhiệm cung cấp thông tin khi được yêu cầu, mặc dù luật nêu nghĩa
vụ của phư�ng/xã rõ hơn nghĩa vụ của các cơ quan nhà nước hoặc cấp chính quy�n khác.
Thứ hai, Luật tiếp cận thông tin có thể hình thành một cơ quan hoặc hệ thống thực thi


      12. Báo cáo Phát triển Việt Nam năm 2010 - Các thể chế hiện đại của Ngân hàng Thế giới và các đối
tác khác.



                                                 94
                                    Phần III - kẾT luận và khuyẾn nghị




luật nhằm đảm bảo luật sẽ được thực hiện và định ra chế tài khi luật không được thực hiện.
Một cách mà nhi�u nước khác (như Thái Lan hoặc Mêhicô) đã làm là thiết lập một ủy ban
thông tin hoặc một cơ quan độc lập nào đó có sứ mệnh hỗ trợ việc tuân thủ luật13. Cách làm
này có thể đặt thể chế của Việt Nam vào nhóm các nước có thu nhập trung bình. Các quốc
gia thu nhập trung bình có nhi�u hơn gấp đôi khả năng so với các nước thu nhập thấp trong
việc thiết lập được một cơ quan thực thi nhằm đảm bảo khả năng tiếp cận thông tin và nhi�u
hơn một phần ba khả năng chỉ ra được cụ thể các đầu mối yêu cầu thông tin 14. Cuối cùng,
Việt Nam sẽ tiến một bước xa theo hướng hiện đại nếu định ra được một nguyên tắc rằng tất
cả thông tin đ�u phải được coi là công khai, chỉ trừ những thông tin được pháp luật quy định
là bí mật (như bí mật quốc gia, bí mật đ�i tư, hoặc bí mật kinh doanh của doanh nghiệp).
Thảo luận và thông qua Luật tiếp cận thông tin sẽ mang đến cho Việt Nam nhi�u cơ hội
hiện đại hóa các thể chế của mình cũng theo hướng đó.

      Dù việc ban hành Luật tiếp cận thông tin có thể sẽ tạo ra những thay đổi lớn trong hệ
thống thực thi pháp luật và thừa nhận rằng tất cả các thông tin đ�u được công khai, trừ khi có
quy định khác, thì việc sửa đổi Luật phòng chống tham nhũng sắp tới cũng là một cơ hội để
đi�u chỉnh những hạn chế trong việc thực hiện các đi�u khoản v� minh bạch rất tiến bộ của
Luật phòng chống tham nhũng. Các đi�u khoản trong Luật phòng chống tham nhũng quy
định rất nhiá»?u các tài liệu, thông tin phải được công bố, chẳng hạn Ä?iá»?u 31 vá»? quyá»?n yêu cầu
cung cấp thông tin của cơ quan, tổ chức cho phép các cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ
chức chính trị - xã hội, cơ quan báo chí quy�n này nhưng doanh nghiệp hay các tổ chức khác
lại không được Ä‘á»? cập đến trong Ä‘iá»?u này. Hay quan trá»?ng hÆ¡n, Ä?iá»?u 32 vá»? quyá»?n yêu cầu cung
cấp thông tin của cá nhân thì cho phép cán bộ, công chức, viên chức và ngư�i lao động khác
quy�n tiếp cận thông tin đặc biệt hơn, trong khi ngư�i dân lại chỉ có quy�n yêu cầu “Chủ tịch
Ủy ban nhân dân xã, phư�ng, thị trấn nơi mình cư trú cung cấp thông tin“, mà lại chỉ “thông
tin v� hoạt động của Ủy ban nhân dân, xã, phư�ng, thị trấn đó“. Hạn chế quy�n tiếp cận thông
tin bằng cách này sẽ làm giảm tính hiệu quả của các đi�u khoản tích cực khác trong Luật. Sửa
đổi Luật phòng chống tham nhũng sắp tới là một cơ hội để đi�u chỉnh những hạn chế này.


       13. Mục này được rút ra từ Báo cáo Phát triển Việt Nam năm 2010 - Các thể chế hiện đại của Ngân
hàng Thế giới và các đối tác khác và từ Kinh nghiệm quốc tế v� giám sát thực hiện tiếp cận thông tin của Jairo
Acuna-Alfaro.
       14. Theo cơ sở dữ liệu Cơ chế Trách nhiệm giải trình công của Ngân hàng Thế giới:
https://agidata.org/pam/



                                                     95
                 Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




Thông qua Luật tiếp cận thông tin sẽ có tác động mạnh mẽ hơn vì nó mở ra khả năng tăng
cư�ng thực thi các đi�u khoản v� công khai, minh bạch.

      Ä?iá»?u chỉnh hệ thống quản lý đất Ä‘ai để giảm tham nhÅ©ng

      Trong khảo sát này, quản lý đất đai là ngành có nhi�u vấn đ� tham nhũng lớn - kết luận
này cũng nhất quán với các báo cáo của cơ quan truy�n thông và nhi�u nghiên cứu trước
đây15. Cùng với cảnh sát giao thông, quản lý đất đai được một bộ phận lớn những ngư�i được
ph�ng vấn cho là một trong những lĩnh vực tham nhũng diễn ra nghiêm tr�ng nhất. Từ kết
quả khảo sát, rõ ràng khi nói v� tham nhũng trong quản lý đất đai, m�i ngư�i không chỉ nghĩ
đến các khoản chi phí không chính thức để có được giấy chứng nhận quy�n sử dụng đất, mà
còn là tham nhũng liên quan đến việc cấp đất, giải phóng mặt bằng và quản lý đất. Sửa đổi
Luật đất đai, với lộ trình sẽ đưa ra trước Quốc hội năm 2012 (để thảo luận) và năm 2013 (để
phê chuẩn), trong đó đặc biệt lưu ý đến những cơ hội mà hệ thống quản lý đất đai làm nảy
sinh tham nhũng, sẽ giúp hạn chế tham nhũng và xung đột xung quanh vấn đ� đất đai nói
chung. Các nghiên cứu trước đây16 đã nhấn mạnh rằng xuyên suốt các quá trình cấp giấy
chứng nhận quy�n sử dụng đất, thu hồi và cấp đất, bồi thư�ng và tái định cư đã mở ra
những cơ hội để tham nhũng cũng như làm tăng mức độ của việc tham nhũng. Các kẽ hở
trong quản lý đất đai này phần nhi�u là do quy�n ra quyết định tương đối lớn của chính quy�n
cấp tỉnh, huyện trong khi thiếu vắng các cơ chế minh bạch và giải trình trách nhiệm để kiểm
soát các quy�n này.

      Khi sửa đổi Luật đất đai, nhi�u thay đổi sẽ giúp hạn chế mức độ phổ biến của tham
nhũng trong quản lý đất đai. Trên hết đó là phải hạn chế việc cưỡng chế thu hồi đất để
giao cho những dự án mà thực chất là dự án tư nhân . Nói cách khác, khi dự án thực
chất mang tính kinh tế hoặc thương mại, sự th�a thuận giữa ngư�i sử dụng đất và nhà


       15. Một số vấn đ� ẩn chứa nguy cơ tham nhũng trong lĩnh vực cấp và chuyển nhượng quy�n sử dụng
đất/sở hữu nhà, 2010, Viện Khoa h�c Thanh tra và Công ty T&C.
       16. Mục này trích từ Nhận diện và giảm thiểu những rủi ro dẫn đến tham nhũng trong quản lý đất đai
(2011) của Ä?ại sứ quán Ä?an Mạch, Ngân hàng Thế giá»›i và Ä?ại sứ quán Thụy Ä?iển; CÆ¡ chế thu hồi đất và
chuyển dịch đất đai tự nguyện ở Việt Nam (2011) của Ngân hàng Thế giới; Báo cáo Phát triển Việt Nam năm
2010 - Các thể chế hiện đại của Ngân hàng Thế giới và các đối tác khác; Khung đánh giá quản trị đất đai
(2010) của Ngân hàng Thế giới và Tổ chức Nông lương Thế giới; Một số vấn đ� ẩn chứa nguy cơ tham nhũng
trong lĩnh vực cấp và chuyển nhượng quy�n sử dụng đất/sở hữu nhà, 2010, của Viện Khoa h�c Thanh tra và
Công ty T&C. Xem thêm Sửa đổi Luật đất đai để thúc đẩy phát triển b�n vững ở Việt Nam, Tài liệu chính sách
của Ngân hàng Thế giới (2012).



                                                   96
                                     Phần III - kẾT luận và khuyẾn nghị




đầu tư cần được xây dựng trên cơ sở tự nguyện chứ không phải dùng quy�n lực của chính
quy�n địa phương để ép buộc ngư�i sử dụng đất phải giao đất như ở một số nơi hiện nay.
Bằng việc giới hạn chỉ sử dụng hình thức cưỡng chế thu hồi đất đối với những trư�ng hợp
đáp ứng tiêu chí “lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng“, chúng ta không những làm giảm cơ
hội tham nhũng mà còn giảm sự xung đột lan tràn v� đất đai cũng như nâng cao hiệu quả
kinh tế. Ä?iá»?u này nhất quán vá»›i kinh nghiệm của nhiá»?u quốc gia khác, mà những nÆ°á»›c này
(như Pêru chẳng hạn) thậm chí còn quy định trong hiến pháp của h� rằng chỉ thu hồi đất
cho các dự án phục vụ công chúng chứ không dành cho các dự án kinh tế tư nhân. Một dạng
tham nhũng nữa xung quanh cơ chế ước tính “giá thị trư�ng“ cho những trư�ng hợp cần
thu hồi đất cho dự án công, thí dụ như để làm đư�ng. Xác lập vững chắc đi�u kiện phải có
thẩm định đất đai độc lập cũng sẽ làm giảm xung đột và cơ hội để tham nhũng. Hình thức
này sẽ giúp giảm thiểu các cơ hội tham nhũng phát sinh do quy�n ra quyết định quá lớn của
chính quy�n địa phương. Một số tỉnh/thành phố đang thử nghiệm và tiếp cận những hệ thống
như vậy với những thành công nhất định - biến những cách làm này trở thành quy tắc chứ
không phải là ngoại lệ sẽ giúp giảm tham nhũng.

       Cuối cùng, cần lưu ý rằng tăng cư�ng minh bạch cũng hứa hẹn sẽ làm giảm mạnh
tham nhũng trong quản lý đất đai . Một nghiên cứu khác năm 2011 đã đo lư�ng một cách
hệ thống mức độ minh bạch thực sự trong các tài liệu v� đất đai 17. Nhi�u tài liệu được
nêu cụ thể là thông tin công khai nhưng thực tế không thể tiếp cận được các thông tin
này tại đa số các tỉnh/thành phố, quận/huyện và phư�ng/xã trong nghiên cứu. Mặc dù
vậy, một số tài liệu không được yêu cầu cụ thể là phải công khai hóa lại được các
tỉnh/thành phố, quận/huyện và phư�ng/xã cung cấp. Vì thế, tăng cư�ng tính minh bạch
của những tài liệu liên quan đến đất đai thực sự là việc làm trong tầm tay. Nghiên cứu
v� minh bạch trong quản lý đất đai đã nhận diện được hàng loạt nguyên nhân dẫn đến
việc tiếp cận thông tin bị hạn chế, từ những hạn chế v� năng lực đến hệ thống lưu giữ hồ
sơ nghèo nàn hay CBCC không nhận thức được đầy đủ nghĩa vụ của h� trong việc cung
cấp thông tin. Ä?ồng thá»?i, má»™t số loại thông tin nhất định cần được công khai hóa, chẳng
hạn như giá mà các nhà đầu tư thực sự trả, lại chưa được quy định bắt buộc phải


       17. Nghiên cứu năm 2010 của Viện Khoa h�c Thanh tra và Công ty T&C chỉ ra rằng, 69% hộ gia
đình lấy thông tin từ cán bộ địa chính và chi phí trung bình không chính thức cho các cán bộ địa chính để có được
thông tin “bắt buộc công bố theo luật pháp“ là 811.000 VND. “Báo cáo khảo sát tình hình công khai thông tin
trong quản lý đất đai� do Trung tâm Nghiên cứu chính sách và phát triển thực hiện cho Ngân hàng Thế
giá»›i, 2010.



                                                      97
                 Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




trở thành thông tin chung. Cần phải sửa đổi luật pháp để bắt buộc công khai hóa những
thông tin như vậy. Tăng cư�ng tính minh bạch sẽ làm giảm mức độ tham nhũng. Ngoài
phân tích trong Mục 2.2.9 cho thấy tỉnh/thành phố và quận/huyện nào chú tr�ng đến công
khai, minh bạch thì ở nơi đó mức độ tham nhũng thấp, một nghiên cứu khác gần đây đã
phân tích số liệu v� tính minh bạch trong quản lý đất đai và thấy rằng các tỉnh/thành phố
có mức độ tiếp cận thông tin tốt hơn hơn cũng có ít tham nhũng hơn18.

      Xây dựng thể chế để giải quyết xung đột v� lợi ích

      Xung đột lợi ích là một khái niệm mới ở Việt Nam. Khi áp dụng cho CBCC, thuật ngữ
“xung đột v� lợi ích“ có nghĩa là tình huống trong đó một công chức có thể hưởng lợi từ
một quyết định đưa ra trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ của mình. Mặc dù Luật PCTN
năm 2005 định nghĩa rõ ràng rằng “lạm dụng chức vụ và quy�n hạn để sử dụng trái phép
tài sản công vì vụ lợi“ là một hành vi tham nhũng, nhưng Luật lại hướng dẫn rất ít v� việc
làm thế nào tránh được những tình huống mà công chức (ngay cả những công chức trung
thực) tự nhận thấy mình đang trong tình trạng xung đột v� lợi ích. Thí dụ, mặc dù rõ ràng
nhận hối lộ là tham nhũng và bất hợp pháp, nhưng không rõ luật sẽ xử lý tình huống này
như thế nào khi một thành viên trong gia đình công chức có thể được lợi từ quyết định của
anh ta, hoặc công chức được phép có những loại lợi ích kinh doanh nào ở bên ngoài19. Một
hệ thống phòng ngừa và giải quyết xung đột v� lợi ích đang là phần cốt lõi của n�n tảng
PCTN ở nhi�u nước.

      Hoàn thiện hệ thống đi�u chỉnh những xung đột v� lợi ích sẽ giúp xử lý được
những thách thức đang nổi lên v� nhóm lợi ích. Nhóm lợi ích có thể có vai trò tích cực
nhá»? đã mang lại tiếng nói cho cá»™ng đồng doanh nghiệp. Ä?ồng thá»?i, nó cÅ©ng có thể có
tác động tiêu cực khi cố gắng chi phối khuôn khổ luật pháp để trục lợi bằng các hành vi
tham nhũng hay các hình thức khác. Theo ý kiến của 50% số doanh nghiệp (và chỉ có
10% phản đối), nhóm lợi ích đang ngày càng có ảnh hưởng mạnh ở Việt Nam. Nhi�u
lãnh đạo doanh nghiệp nhìn nhận khía cạnh tích cực của nhóm lợi ích: 37% nói rằng


       18. Báo cáo Phát triển Việt Nam năm 2012 - Kinh tế thị trư�ng khi Việt Nam trở thành quốc gia có thu
nhập trung bình của Ngân hàng Thế giới và các đối tác khác.
       19. Ví dụ, một nghiên cứu của Thanh tra Chính phủ và Công ty T&C v� tham nhũng trong giáo
dục thực hiện năm 2010 chỉ ra rằng 24% phụ huynh được h�i trả l�i rằng giáo viên hay công chức chính
phủ những ngư�i là thành viên trong gia đình hoặc bạn bè giúp con cái h� được h�c ở những trư�ng
trái tuyến.



                                                   98
                                 Phần III - kẾT luận và khuyẾn nghị




nhóm lợi ích giúp cộng đồng doanh nghiệp truy�n tải được những khó khăn của h� đến các
nhà hoạch định chính sách. Tuy vậy, một tỷ lệ lớn doanh nghiệp lại nhìn v� khía cạnh tiêu cực:
40% nói rằng nhóm lợi ích dùng quan hệ để trục lợi, và 19% cho rằng nhóm lợi ích dùng tham
nhũng để đạt mục đích của mình.
      Do đó, thách thức đối với Việt Nam là phải kiểm soát được mức độ nhóm lợi ích bóp
méo sân chơi để trục lợi, trong khi vẫn dành cho h� một sân chơi để h� đ� đạt những quan
ngại chính đáng của mình đến các nhà hoạch định chính sách. Ngay ở những nước tiên tiến
thì vẫn phải không ngừng đấu tranh để cân bằng hai mục tiêu có vẻ mâu thuẫn nhau này. Vì
nhóm lợi ích có thể đóng vai trò tích cực nên giải pháp không phải là cấm không cho hình
thành hay không cho phép h� nói lên những quan ngại của mình. Trái lại, giải pháp cho vấn
đ� hóc búa này là hạn chế khả năng gây ảnh hưởng theo hướng tiêu cực. Xác định và kiểm
soát phạm vi ra quyết định đối với CBCC để hạn chế xung đột v� lợi ích của chính h� là một
phần thiết yếu trong chuỗi cải cách cần tiến hành nhằm hạn chế khả năng lũng đoạn chính
sách để trục lợi của các nhóm lợi ích.
      Ä?iá»?u tiết xung Ä‘á»™t lợi ích là vấn Ä‘á»? quan trá»?ng, không chỉ liên quan đến nhóm lợi ích, mà
còn là phần n�n tảng để xây dựng một n�n hành chính công có chuẩn mực đạo đức nói chung.
Ngay một công chức trung thực cũng có thể rơi vào tình trạng xung đột v� lợi ích20. Việt Nam
rất cần lập các quy trình thủ tục rõ ràng hơn để giải quyết xung đột v� lợi ích nhằm hạn chế
mức độ phổ biến của tham nhũng. Một khi đã được xác định, hệ thống này cần một cơ quan
có hiệu lực thực thi để giúp giải quyết những tình huống xung đột lợi ích, và tư vấn cho công
chức để h� có thể tránh những tình huống đó ngay từ đầu. Nhi�u nước (gần đây bao gồm cả
�cmênia và Mông Cổ) đã làm đi�u này bằng cách thành lập các ban đạo đức hoặc một cơ quan
chấp pháp tương tự để xử lý những trư�ng hợp này. Quả thực, khi các nước trở thành quốc
gia có thu nhập trung bình, và sau đó lên đến trình độ phát triển cao hơn, thì các cơ quan chấp
pháp như vậy được thành lập càng nhi�u. Theo một cơ sở dữ liệu, trong số các nước có luật
đi�u chỉnh những xung đột v� lợi ích, chỉ có 30% các nước thu nhập thấp có cơ quan chấp pháp,
so với 40% và 64% tương ứng của các nước thu nhập trung bình thấp và trung bình cao21. Trong
quá trình hiện đại hóa các thể chế của mình, Việt Nam sẽ tiến một bước xa nếu thiết lập được
các cơ chế để đi�u tiết xung đột v� lợi ích.

      20. Nghiên cứu của Viện Khoa h�c Thanh tra và Công ty T&C - Một số vấn đ� ẩn chứa nguy cơ
tham nhũng trong lĩnh vực cấp và chuyển nhượng quy�n sử dụng đất/sở hữu nhà, 2010, chỉ ra rằng khi hộ
gia đình thuê đơn vị trung gian giúp h� đăng ký quy�n sử dụng đất thì có 51% hộ gia đình trả ti�n
thuê cho cán bộ địa chính cung cấp dịch vụ này. Cũng báo cáo đó cho biết, 15,6% cán bộ địa chính
thừa nhận rằng h� giúp bên môi giới (cò) cho dịch vụ “tất cả trong một“ và 19% trong số h� giúp
“dịch vụ lấy nhanh“.
      21. Cơ sở dữ liệu Trách nhiệm giải trình công của Ngân hàng Thế giới, https://agidata.org/ pam/



                                                 99
                 Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




     Một chuỗi cải cách khác có liên quan cũng cần được đ� cập đến ở đây. Trong phân tích
ở Mục 2.2.9, nhóm giải pháp PCTN có thể giải thích tốt nhất cho hình thái tham nhũng giữa
các tỉnh/thành phố và quận/huyện là mức độ xây dựng và thực hiện các chế độ, định mức
tiêu chuẩn. Những quy định được nêu trong Mục 2 của Luật PCTN năm 2005 nhằm tạo ra
một hình thức kiểm soát nội bộ đối với cán bộ cao cấp và các cơ quan trong việc sử dụng
ngân sách nhà nước (thí dụ, cấp vụ trưởng được phép nhận một số ti�n phụ cấp điện thoại
nhất định hàng tháng, hay Bộ trưởng được phép có xe ôtô và lái xe riêng để phục vụ cho h�
khi đi làm công vụ). Những quy định này nhằm hạn chế việc CBCC trong các cơ quan, đơn
vị tùy tiện và lạm dụng ngân sách nhà nước. Mặc dù những quy định này liên quan nhi�u
hơn đến việc phòng ngừa sử dụng sai mục đích hoặc tham ô tài sản trong bộ máy nhà nước,
chứ ít liên quan đến việc giảm tình trạng hối lộ trong các giao dịch giữa Nhà nước và xã
hội, nhưng nó vẫn có tác động làm răn đe nhất định: khi lãnh đạo một cơ quan phải chịu sự
kiểm soát nội bộ như thế thì kỷ luật trong cơ quan sẽ được củng cố. Nhìn chung, 90% số
CBCC coi biện pháp này là có hiệu quả. Khi Việt Nam sửa Luật PCTN, bản thân các định
mức, tiêu chuẩn chắc chắn cũng phải được cập nhật và thay đổi. Tuy nhiên, đi�u quan tr�ng
là phải đảm bảo giữ được các tác động tích cực của việc thực hiện chế độ, định mức, tiêu
chuẩn và có thể nhân rộng thêm nh� áp dụng rộng rãi hơn cho các chức vụ và các loại chế
độ khác nhau.
     Tương tự, sửa đổi Luật PCTN sắp tới cũng sẽ là một cơ hội để làm rõ hơn v� vấn đ�
tặng và nhận quà biếu: cái gì được tặng và nhận, cái gì không được tặng và nhận. Hiện tại,
quy định v� tặng và nhận quà biếu đã hướng dẫn tương đối rõ v� giá trị quà biếu mà CBCC
hay cơ quan được phép tặng, tuy nhiên quy định này lại không hướng dẫn rõ v� giá trị quà
biếu mà CBCC hay cơ quan được nhận. Kết quả khảo sát PCTN cho thấy có rất nhi�u ngư�i
trả l�i, thậm chí cả bản thân CBCC, coi nhi�u hành vi nhận quà là “tham nhũng“, ngay cả
khi một số hành vi không phải là tham nhũng theo quy định của Luật Phòng chống tham
nhũng hiện hành. Xác định rõ giá trị quà và khi nào được phép nhận sẽ giúp giảm bớt những
mảng tranh tối tranh sáng đang dung dưỡng tham nhũng hiện nay đối với vấn đ� tặng và
nhận quà biếu.
     Sửa đổi hệ thống kê khai, công khai tài sản và thu nhập
     Phát hiện chính từ phân tích trong Mục 2.2.9 cho thấy dư�ng như mối tương quan
giữa mức độ thực hiện chế độ kê khai thu nhập, tài sản với mức độ tham nhũng thực tế
là không rõ ràng. Ä?ồng thá»?i, các phân tích cÅ©ng cho thấy quận/huyện nào thá»±c hiện việc
kê khai thu nhập, tài sản nghiêm túc hơn thì thực sự ngư�i dân cảm thấy cũng ít có



                                            100
                                    Phần III - kẾT luận và khuyẾn nghị




tình trạng hối lộ hơn. Khi Việt Nam chuẩn bị sửa Luật PCTN, câu h�i then chốt là làm thế nào
để hệ thống này vận hành tốt hơn.
      Kê khai thu nhập và tài sản là một trong những tr�ng tâm của Luật PCTN năm 2005.
Luật bắt buộc phải kê khai thư�ng xuyên, và đến nay, việc chấp hành chính thức quy định
này của Luật đạt gần 100%. Mặc dù Luật có nêu quy trình xác minh nhưng do có rất nhi�u
ngư�i kê khai nên chỉ có thể xác minh được một phần trong số các bản kê khai. Hơn nữa,
cho đến rất gần đây thì thông tin kê khai vẫn là thông tin mật. Gần đây, bản kê khai đã được
công khai hóa phần nào, và được đăng tải trong một th�i gian ngắn ở công sở nơi CBCC
làm việc.
      Khả năng xã hội giúp phát hiện các trư�ng hợp mà nhà hoạch định chính sách có xung
đột v� lợi ích có thể làm cho việc kê khai thu nhập, tài sản trở nên chặt chẽ hơn, và công khai
hơn đối với cán bộ cấp cao. Biện pháp này cũng đã nhận được sự ủng hộ của nhi�u đối tượng
ph�ng vấn: 68% CBCC và thậm chí còn một tỷ lệ cao hơn các lãnh đạo doanh nghiệp và ngư�i
dân tin rằng việc công khai hóa kết quả kê khai là cần thiết. Việc kê khai thu nhập, tài sản
nhưng không gắn với công khai, minh bạch nên tác dụng, hiệu quả kê khai thu nhập, tài sản
trong PCTN rất thấp, vẫn đang chỉ là hình thức.
      Công khai hóa việc kê khai, củng cố nó bằng cách công bố lợi ích, tài sản cũng như
thu nhập có thể giúp các cơ quan truy�n thông hiệu quả hơn trong việc phát hiện các trư�ng
hợp có mối liên hệ quá mật thiết giữa các nhóm lợi ích và các nhà hoạch định chính sách.
      Kinh nghiệm quốc tế22 cho thấy có nhi�u thành tố của một hệ thống kê khai thu nhập và
tài sản hiệu quả. Ä?ó là: (i) số ngÆ°á»?i phải kê khai vừa phải; (ii) hệ thống quản lý dữ liệu tốt
để quản lý hồ sơ; (iii) có biện pháp xử phạt hiệu quả những ngư�i không chấp hành; và (iv)
công bố thông tin kê khai thu nhập và tài sản cho công chúng.
      Cũng như Việt Nam, nhi�u nước đã ch�n chế độ kê khai thu nhập và tài sản với
một diện rộng các đối tượng phải kê khai. Nhưng với số lượng lớn ngư�i phải kê khai
thì rất khó quản lý được h� và xác minh các thông tin được nộp lên. Dù chỉ là một biểu
mẫu kê khai đơn giản với những thông tin r�i rạc hay là những biểu mẫu phức tạp hơn,
với yêu cầu kê khai chi tiết thì hệ thống kê khai thu nhập và tài sản vẫn chỉ là một công
cụ yếu ớt để chống tham nhũng, nếu như thông tin đưa vào những hệ thống đó vượt quá


       22. Phần này dựa trên và tóm lược lại tác phẩm Việc công, lợi ích tư - trách nhiệm giải trình qua việc
kê khai thu nhập và tài sản. Sáng kiến thu hồi tài sản bị đánh cắp, Ngân hàng Thế giới và UNODC, 2012
(Ấn phẩm này cũng có bản tiếng Việt, www.worldbank.org/vn/quantrinhanuoc.)



                                                    101
                Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




năng lực đi�u tiết và theo dõi của hệ thống. Nếu Việt Nam giới hạn đối tượng phải kê khai
trong đội ngũ cán bộ cấp cao, chẳng hạn từ Bộ trưởng trở lên (như thư�ng thấy ở các nước thu
nhập trung bình cao và thu nhập cao) hoặc CBCC có lương trên một ngưỡng nhất định (thí dụ
như ở Goatêmala) thì sẽ làm hệ thống kê khai thu nhập và tài sản trở nên hiệu quả hơn.
     Một hệ thống quản lý hồ sơ tốt rất quan tr�ng khi hệ thống kê khai thu nhập và tài sản
phát triển theo th�i gian. Theo dõi được danh sách ngư�i kê khai, giảm khối lượng công việc
giấy t� cho bản thân CBCC và các cơ quan đang quản lý việc kê khai thu nhập và tài sản, phát
hiện ra những sai lệch trong thông tin của ngư�i kê khai và mức thu nhập, tài sản thực tế của
h�, tất cả đ�u là những yêu cầu cần thiết. Sử dụng công nghệ thông tin để cải thiện công tác
quản lý dữ liệu của việc kê khai thu nhập và tài sản, như đã được triển khai ở nhi�u nước có
trình độ phát triển khác nhau (Hàn Quốc, Inđônêxia, Thái Lan, Mông Cổ và �chentina) có thể
giúp quản lý được hệ thống này. Là một nước thu nhập trung bình, Việt Nam cũng có thể làm
được đi�u đó.
     M�i hệ thống kê khai thu nhập và tài sản muốn vận hành tốt đ�u cần đến những chế
tài xử phạt hữu hiệu áp dụng cho những ai không chấp hành hoặc đưa ra thông tin sai
lệch. �p dụng các chế tài, cho dù đó là chế tài hành chính hay hình sự, đối với những trư�ng
hợp không tuân thủ sẽ ngăn chặn không để CBCC né tránh nghÄ©a vụ kê khai của há»?. Ä?ồng
th�i, nó giúp củng cố sự tin tưởng của công chúng rằng chính phủ đang nghiêm túc chống
tham nhũng và hệ thống kê khai thu nhập và tài sản có thể là một công cụ chống tham nhũng
đắc lực.

     Trên thế giới, tranh luận v� việc công bố thu nhập và tài sản của CBCC cho công
chúng biết luôn xoay quanh vấn đ� quy�n riêng tư của CBCC và bảo mật thông tin, vì thế
đã khiến một số nước không thể có những bước đi mạnh dạn trong việc công khai hóa
việc kê khai. Tuy nhiên, việc kê khai thu nhập, tài sản nhưng không gắn với công khai,
minh bạch sẽ làm giảm tác dụng, hiệu quả của kê khai thu nhập, tài sản trong PCTN và
có thể trở nên hình thức. Một số nơi (�chentina, Mỹ) đã tiến đến việc công bố toàn bộ
thông tin v� thu nhập và tài sản của CBCC, còn một số nơi khác (Hồng Kông, Croatia,
Inđônêxia) thì mới công bố một phần. Thực ra, công khai hóa việc kê khai thu nhập và tài
sản đã cho phép các cơ quan truy�n thông và tổ chức xã hội dân sự ở những nước như
Croatia, Rumani và �chentina trở thành các đồng minh quan tr�ng trong cuộc chiến chống
tham nhũng, bổ sung vào thiếu hụt v� nguồn lực và năng lực của các cơ quan chịu trách
nhiệm vận hành hệ thống kê khai thu nhập và tài sản, kiểm tra lối sống của CBCC, tăng
cư�ng phát hiện tham nhũng và thậm chí còn phát hiện được tham nhũng từ rất sớm.



                                            102
                               Phần III - kẾT luận và khuyẾn nghị




Sửa đổi Luật PCTN để cho phép công bố toàn bộ thông tin kê khai thu nhập và tài sản
của cán bộ cấp cao sẽ là một bước tiến lớn của Việt Nam.

     Ä?Æ¡n giản hóa thủ tục hành chính
     Phân tích trong Mục 2.2.9 đã cho thấy nhóm giải pháp có vẻ có tác dụng nhất trong việc
giảm mức độ tham nhũng thực tế là cải cách hành chính. Dễ thấy vì sao biện pháp này quan
tr�ng. Khảo sát xã hội h�c v� PCTN đã cho thấy CBCC tùy tiện trong quyết định của mình bị
nhìn nhận như đang gây khó khăn cho ngư�i dân và doanh nghiệp để vòi các khoản ti�n không
chính thức. Nhìn chung, những ngành bị xác định là gây nhi�u khó khăn cho ngư�i dân và
doanh nghiệp cũng là những ngành bị tham nhũng bao vây nhi�u nhất. Nhi�u doanh nghiệp
nói rằng h� phải trả những khoản ngoài quy định chỉ để giải quyết nhanh công việc và tránh
các thủ tục phi�n hà: 32% số doanh nghiệp nói rằng h� trả ti�n ngoài quy định vì đây là cách
để giải quyết nhanh. Ä?ẩy nhanh cải cách thủ tục hành chính, nhÆ° đã làm tốt trong Ä?á»? án 30, là
đi�u cần tiếp tục thực hiện. Tiếp tục làm rõ khung khổ pháp lý để loại b� sự tùy tiện đang
giúp CBCC có thể lạm dụng chức vụ để tham nhũng cũng sẽ làm giảm cơ hội tham nhũng.
Ä?ây không phải má»™t Ä‘á»? xuất pháp lý má»›i mà chỉ là nhiá»?u thay đổi nhá»? trong chính sách để
giảm cơ hội phát sinh tham nhũng.

     Trao quy�n cho các cơ quan truy�n thông
     Khảo sát xã hội h�c v� PCTN đã chứng t� tầm quan tr�ng của báo chí trong cuộc chiến
chống tham nhũng. Những đánh giá tích cực v� báo chí vượt xa những nhận định tiêu cực v�
lực lượng này. Cả CBCC (82%) và lãnh đạo doanh nghiệp (84%) đ�u nhất trí rằng các cơ quan
thông tin đại chúng phát hiện được nhi�u vụ tham nhũng trước khi các cơ quan chức năng vào
cuá»™c. Ä?ồng thá»?i, 71% CBCC và 62% lãnh đạo doanh nghiệp cho rằng đôi khi báo chí thổi phồng
thông tin v� sự việc. Hơn nữa, khi được h�i v� các ngành hoặc lĩnh vực có tham nhũng, chưa
đến 1% số ngư�i được h�i ch�n báo chí là một trong những lĩnh vực tham nhũng nhất, và
khoảng 93% tổng số ngư�i được ph�ng vấn nói h� biết v� tham nhũng qua báo chí. Tựu trung
lại, đối tượng khảo sát coi báo chí là một đồng minh hết sức quan tr�ng trong cuộc chiến chống
tham nhũng. Nâng cao chất lượng và số lượng thông tin để các cơ quan truy�n thông khai
thác cho các phóng sự của mình sẽ làm tăng tính khách quan trong cách viết, giúp h� thu
thập bằng chứng nhanh hơn và hiệu quả hơn, đồng th�i giúp h� sử dụng dễ dàng hơn các
kỹ năng đi�u tra để phát hiện những trư�ng hợp tham nhũng.
     Nhưng chỉ tiếp cận thông tin thì chưa đủ. Nhà báo cần sự tin tưởng rằng những bài
viết mạnh mẽ của h� không khiến h� phải gánh chịu những hậu quả tiêu cực. Hơn 80%



                                            103
                 Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




số ngư�i dân và doanh nghiệp đồng ý rằng một trong những nguyên nhân hạn chế hiệu
quả PCTN là thiếu những cơ chế hiệu quả để thúc đẩy vai trò tham gia của ngư�i dân và
các cơ quan truy�n thông trong việc phát hiện và đấu tranh với tham nhũng. Tuy chỉ có 70%
CBCC đồng ý, ý kiến này vẫn chiếm đại đa số các đối tượng khảo sát. Ngư�i dân, cộng đồng
doanh nghiệp và CBCC đ�u sẵn sàng chứng kiến các cơ quan truy�n thông sẽ đóng một vai
trò tích cực hơn. Thay đổi luật pháp để những sai sót trong viết báo chỉ phải chịu trách
nhiệm dân sự chứ không phải các chế tài hình sự sẽ giúp tăng cư�ng quy�n lực cho báo
chí để viết mạnh dạn hơn v� tham nhũng ở m�i cấp. Ở các nước khác, báo chí là công cụ
đặc biệt hữu hiệu trong phát hiện các trư�ng hợp có mối liên hệ quá mật thiết giữa các nhóm
lợi ích và các nhà hoạch định chính sách - tăng cư�ng khả năng báo chí thực hiện vai trò
này cũng sẽ hạn chế được khía cạnh tiêu cực của nhóm lợi ích, trong khi vẫn duy trì được
vai trò tích cực mà những nhóm này có được trong việc truy�n tải các quan ngại đến các
nhà hoạch định chính sách.


      3.2. Thực hiện chính sách
      Khảo sát xã hội h�c v� PCTN cho thấy hầu hết CBCC đ�u tin rằng hệ thống pháp luật có
nhi�u nhược điểm, đặc biệt là luật quá chung chung, nhưng một tỷ lệ khá lớn cho rằng vấn đ�
là hiệu lực thực thi pháp luật hiện hành chưa nghiêm. Trong mục này, chúng tôi trình bày
những khuyến nghị xoay quanh vấn đ� thực hiện chính sách.

      Xây dựng n�n công vụ coi tr�ng tài năng và ít cơ hội cho tham nhũng
      Cải cách công vụ của Việt Nam đã đặt mục tiêu rõ ràng là làm cho n�n công vụ có
tính chuyên nghiệp và dựa trên năng lực. Khảo sát xã hội h�c v� PCTN cho thấy chặng
đư�ng cải cách công vụ còn dài. Khoảng 28% ngư�i dân phải trả chi phí không chính
thức khi xin việc trong các cơ quan nhà nước, một kết quả nhất quán với các nghiên cứu
khác 23. Trong tất cả giao dịch giữa ngư�i dân và Nhà nước, xin việc đi kèm với nguy cơ
cao nhất phải trả các khoản chi trả ngoài quy định. Mặc dù có ít CBCC nói rằng việc
tuyển dụng và đ� bạt phải trả hối lộ, nhưng 17% nói h� đã chứng kiến việc đ� bạt những
ngư�i không đủ năng lực để vụ lợi trong 12 tháng qua. Rõ ràng cần nỗ lực hơn nữa để
làm cho quy trình tuyển dụng và đ� bạt trong n�n công vụ thực sự chú tr�ng tài năng
hơn là các yếu tố khác. Nỗ lực này sẽ gặt hái được thành quả. Phân tích trong Mục 2.2.9
cho thấy các tỉnh/thành phố quyết định tuyển dụng và đ� bạt dựa trên tài năng thực tế


       23. Kết quả này nhất quán với một phát hiện chính của Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công
cấp tỉnh ở Việt Nam (PAPI), 2011.



                                                 104
                                   Phần III - kẾT luận và khuyẾn nghị




có mức độ tham nhũng thấp hơn. Có thêm các biện pháp để tăng cư�ng yếu tố tài năng trong
các chính sách nhân sá»± sẽ giúp giảm tham nhÅ©ng hÆ¡n nữa. Ä?iá»?u này cÅ©ng nhất quán vá»›i nhiá»?u
nghiên cứu quốc tế cho thấy tầm quan tr�ng của hệ thống công vụ coi tr�ng tài năng trong
việc giảm tham nhũng24.

      Mặc dù phân tích ở Mục 2.2.9 đã chứng t� tầm quan tr�ng của chính sách nhân sự coi
tr�ng tài năng đối với việc hạn chế tham nhũng, nhưng mối tương quan giữa mức lương và
mức độ tham nhũng rất ít. Trong khi 79% CBCC tin rằng ti�n lương thấp góp phần gây ra tham
nhũng, thì chỉ có 58% số ngư�i dân tin như vậy - ngư�i dân ít tha thứ hơn nhi�u cho lý do
lương thấp so với CBCC. Bất cứ cuộc cải cách ti�n lương nào cũng cần đi cùng một cuộc cải
cách rộng lớn hơn trong hệ thống công vụ nói chung. Ở Việt Nam, việc chú tr�ng đến các khoản
phụ cấp ti�n lương cơ bản khiến hệ thống càng thêm thiếu minh bạch. Quả thực, mặc dù phân
tích trong Mục 2.2.9 không tìm thấy mối liên hệ nào giữa tổng mức thù lao và tình hình tham
nhũng nhưng khi tách riêng lương cơ bản và phụ cấp ngoài lương thì thực tế có một chút tương
quan thuận chi�u giữa mức độ lệ thuộc của thù lao vào phụ cấp và mức độ tham nhũng - những
nơi mà mức thù lao phụ thuộc nhi�u vào phụ cấp ngoài lương thì có mức độ tham nhũng cao
hÆ¡n, chứ không phải thấp hÆ¡n. Ä?iá»?u này cÅ©ng phù hợp vá»›i kinh nghiệm quốc tế chứng tá»? bản
thân mức lương không phải là yếu tố quan tr�ng để giải thích cho mức độ tham nhũng như
việc Ä‘Æ°a tài năng, thành tích và kết quả công việc tốt vào chế Ä‘á»™ đãi ngá»™. Ä?Æ¡n giản hóa thang
bậc lương bằng cách ưu tiên hơn cho những kỹ năng mà ở đó ti�n lương chưa phản ánh
được nhi�u nhất, tăng lương có ch�n l�c và gắn li�n với việc nâng cao trình độ, kỹ năng,
trách nhiệm chứ không phải thâm niên phục vụ, tất cả sẽ là phần thưởng cho những ai làm
việc tốt.

      Phân tích ở Mục 2.2.9 đã nêu bật nhóm biện pháp khác gắn li�n với n�n công vụ có
vẻ hiệu quả trong kiểm soát tham nhũng và có thể nhân rộng. Ở những tỉnh/thành phố và
quận/huyện triển khai mạnh mẽ việc chuyển đổi vị trí công tác của cán bộ, công chức theo
quy định tại Mục 3, Luật PCTN, thì cảm nhận của công chúng v� tình hình tham nhũng
cũng ít hơn. Mặc dù không có hiệu ứng đáng kể trong trải nghiệm của ngư�i dân và doanh
nghiệp v� hối lộ, nhưng tác động đến cảm nhận v� tham nhũng vẫn đáng lưu tâm, vì
thuyên chuyển công tác có thể giúp khắc phục tham nhũng có tính hệ thống vốn không
chỉ dừng lại ở hối lộ, vì nó đã phá vỡ mạng lưới làm cơ sở cho tham nhũng hệ thống.


      24. Phần tóm tắt này được trích từ Báo cáo Phát triển Việt Nam năm 2010 - Các thể chế hiện đại, Tlđd,
trang 18.



                                                   105
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




Khi Việt Nam sửa đổi Luật PCTN, quan tâm đến cách thức để thực hiện triệt để chính sách
này có thể giúp giảm tham nhũng hơn nữa.

     Tạo sự tin tưởng cần thiết cho những ngư�i tố cáo tham nhũng

     Mặc dù có vẻ m�i ngư�i sẵn sàng tố cáo tham nhũng ở chừng mực nào đó, nhưng đi�u
này rõ ràng đã bị cản trở do thiếu sự tin tưởng rằng việc này sẽ không bị trả thù. Phân tích ở
Bảng 3 cho thấy ở những nơi CBCC tự tin hơn khi tố cáo tham nhũng thì mức độ tham nhũng
cũng thấp hơn. Hệ thống tố cáo cũng nhận được sự ủng hộ nhất định: 42% ngư�i dân nói
rằng nếu há»? biết rõ hành vi tham nhÅ©ng thì há»? sẽ báo cho ngÆ°á»?i có thẩm quyá»?n. Ä?ồng thá»?i,
trong số những ngư�i nói sẽ không tố cáo, 61% doanh nghiệp và 69% ngư�i dân giải thích là
vì h� không tin vào những ngư�i có thẩm quy�n. Tăng cư�ng bảo vệ ngư�i tố cáo tham nhũng
sẽ giúp giải quyết được vấn đ� này. Hiểu được mức độ hiệu quả của hệ thống bảo vệ ngư�i
tố cáo hiện nay và hiện trạng của việc trả thù đối với ngư�i tố cáo sẽ rất cần thiết. Xây dựng
những kênh tố cáo hiệu quả, thu thập thông tin, xử lý và theo dõi kết quả một cách có hệ
thống đối với các trư�ng hợp cũng là những yếu tố quan tr�ng cho một hệ thống bảo vệ ngư�i
tố cáo tốt. Hệ thống bảo vệ ngư�i tố cáo cũng chỉ đáng tin khi có những quy định xử phạt với
những ngư�i trả thù ngư�i tố cáo và những quy định đó được thực hiện nghiêm minh đối
với những ngư�i trả thù. Quan tr�ng nhất là phải làm cho việc đi�u tra và truy tố các đối
tượng tham nhũng nghiêm khắc hơn nhằm tạo ni�m tin cho ngư�i dân rằng h� sẽ không gặp
phải rủi ro khi tố cáo tham nhũng, đồng th�i có chính sách tôn vinh và khen thưởng th�a
đáng cho ngư�i tố cáo.

     Tăng cư�ng hiệu lực của hệ thống thực thi pháp luật

     Tuy có nhi�u nguyên nhân gây ra tham nhũng, nhưng rõ ràng công chúng thấy còn có
sự nương nhẹ trong xử lý những đối tượng tham nhũng - khoảng 90% số ngư�i được h�i trong
cả ba nhóm đ�u nói rằng nguyên nhân chính là không xử lý nghiêm minh đối tượng tham
nhũng. Nhi�u ngư�i còn cảm thấy rõ ràng là đối tượng tham nhũng không bị xử lý, và đi�u đó
gây nên sự hoài nghi trong dân chúng. Cuộc khảo sát cho thấy, 69% CBCC đồng ý rằng một số
ngư�i đứng đầu cơ quan, đơn vị thư�ng có xu hướng xử lý nhẹ các vụ việc tham nhũng để giữ
uy tín cho đơn vị và bản thân mình. Xóa b� xung đột v� lợi ích này bằng cách giao tr�ng trách
ngư�i đứng đầu chỉ đạo cuộc đấu tranh chống tham nhũng độc lập với những ngư�i thừa
hành pháp luật và cũng có thể sẽ bị đi�u tra sẽ mở đư�ng cho việc nâng cao hiệu lực thực thi
pháp luật.



                                            106
                                Phần III - kẾT luận và khuyẾn nghị




      Xây dựng cách tiếp cận theo ngành

      Cần phân biệt rõ ràng giữa việc chịu trách nhiệm phát hiện và đi�u tra hành vi tham
nhũng trong cơ quan, đơn vị với việc chịu trách nhiệm phòng ngừa tham nhũng bằng cách
xây dựng các quy tắc đạo đức và thực hiện các biện pháp hạn chế tham nhũng trong cơ quan,
đơn vị. Như đã thảo luận ở trên, khi Luật PCTN giao tr�ng trách chống tham nhũng cho ngư�i
đứng đầu cơ quan, tổ chức có thể gây ra xung đột v� lợi ích và làm hiệu lực của Luật Phòng
chống tham nhũng kém đi, đi�u đó không có nghĩa là ngư�i đứng đầu cơ quan hay tổ chức
không phải chịu trách nhiệm khi để xảy ra tham nhũng trong cơ quan, tổ chức đó. Kết quả
khảo sát xã hội h�c v� PCTN cho thấy quan điểm này được ủng hộ: 77% CBCC tin vào hiệu
quả của việc xử lý ngư�i đứng đầu cơ quan, đơn vị khi để xảy ra tham nhũng, và như chúng
ta đã thấy trong phân tích ở Mục 2.2.9, biện pháp này thực sự dẫn đến tình trạng hối lộ ít hơn
trong các doanh nghiệp ở cấp quận/huyện.

      Ä?ồng thá»?i, việc buá»™c các cÆ¡ quan, Ä‘Æ¡n vị phải chịu trách nhiệm vá»? chính sách phòng ngừa
tham nhũng của chính h� lại được ủng hộ nhi�u hơn. Theo phân tích trong Mục 2.2.9, nhi�u
biện pháp phòng ngừa tham nhũng có vẻ có hiệu quả lại không được thực hiện đồng đ�u giữa
các tỉnh/thành phố và quận/huyện, thậm chí giữa các tổ chức. Quả thực, chính việc thực hiện
không thống nhất đã đặt ra yêu cầu phải có nghiên cứu này. Yếu tố quyết định nhất trong việc
thực hiện các biện pháp này là mức độ quan tâm, chỉ đạo trong cơ quan, đơn vị, hoặc tỉnh/thành
phố, quận/huyện. Ä?iá»?u này minh há»?a cho các phát hiện trong nhiá»?u nghiên cứu quốc tế25 rằng
yếu tố quyết định chính đối với mức độ tham nhũng là sự lãnh đạo, và đó là yếu tố quan tr�ng
nhất cần có khi cấu trúc thể chế chưa đạt trình độ tiên tiến.

      Trong khi hầu hết các biện pháp chính sách bàn đến trong báo cáo này - quản lý
nhân sự, kê khai tài sản, đi�u tra... đ�u là những biện pháp áp dụng chung được cho tất
cả các tổ chức thì vẫn cần nhớ rằng các yếu tố tạo cơ hội cho tham nhũng lại khác nhau
giữa các ngành. Khảo sát xã hội h�c v� PCTN nhận thấy tham nhũng được coi là đặc biệt
nghiêm tr�ng trong lĩnh vực cảnh sát giao thông, quản lý đất đai, xây dựng, hải quan,
giáo dục, y tế. Mặc dù tham nhũng trong một số ngành, lĩnh vực này có thể không được
coi là “nghiêm tr�ng“ khi nói đến mức độ thiệt hại v� kinh tế hay xét v� giá trị của một


     25. Anderson, Reid, và Ryterman (2003), Hiểu v� kết quả hoạt động trong khu vực công - Một
đóng góp bằng thực nghiệm, Ngân hàng Thế giới. Báo cáo này có bản tiếng Việt tại
www.worldbank.org/vn/quantrinhanuoc



                                              107
                 Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




khoản hối lộ trung bình, nhưng những ngành, lĩnh vực được g�i là “tham nhũng vặt“ này lại
có nhi�u giao dịch nhất trong xã hội - chính vì vậy không thể coi nhẹ tác động tiêu cực của
chúng đến xã hội26.
      Nhưng những yếu kém hệ thống dẫn đến tham nhũng trong mỗi ngành là khác nhau.
Ä?ối vá»›i quản lý đất Ä‘ai, má»™t nghiên cứu năm 201127 đã khảo sát toàn bá»™ quy trình thu hồi và
cấp đất cũng như việc cấp giấy chứng nhận quy�n sử dụng đất, và phát hiện ra là hệ thống
này có quá nhi�u yếu tố rủi ro dẫn đến tham nhũng. Tương tự, trong ngành xây dựng, các quy
định yêu cầu phải có vô số loại giấy phép cÅ©ng mở ra nhiá»?u cÆ¡ há»™i cho tham nhÅ©ng28. Ä?ối vá»›i
cảnh sát giao thông, sự kết hợp giữa quy�n cưỡng chế và khả năng xử phạt hay áp dụng các
chế tài khác là một “quân bài“ cho tham nhũng ở khắp m�i nơi. Bản chất các giao dịch trong
giáo dục và y tế lại có tính chất hoàn toàn khác, vì đó là những dịch vụ mà ai cũng cần29. Khi
m�i ngư�i nhận thấy khả năng tiếp cận và chất lượng của những dịch vụ này phụ thuộc vào
những khoản chi ngoài quy định thì động cơ để tham nhũng là rõ ràng. Vai trò lãnh đạo là hết
sức quan tr�ng để giảm tham nhũng. Việc ngư�i đứng đầu các cơ quan, đơn vị này xây dựng
kế hoạch cụ thể phòng ngừa tham nhũng là yêu cầu then chốt để xác lập trách nhiệm giải trình.
Phát hiện, truy tố và xét xử các công chức tham nhũng có thể là trách nhiệm của các cơ quan
bảo vệ pháp luật, nhưng trách nhiệm phòng ngừa tham nhũng ngay từ đầu phải là của từng
cÆ¡ quan, Ä‘Æ¡n vị, tỉnh/thành phố, quận/huyện và phÆ°á»?ng/xã. Ä?ể đảm bảo thu được những kết
quả nhất định thì cần phải có hệ thống giám sát.


      3.3. Giám sát tham nhũng

      Các khuyến nghị được nêu trong phần này cho đến nay xoay quanh việc làm rõ và
củng cố khung khổ pháp luật cho cuộc đấu tranh chống tham nhũng và tăng cư�ng thực
thi các quy định hiện hành. Vấn đ� không kém phần quan tr�ng là phải thiết lập được


      26. Phát hiện này cũng nhất quán với các nghiên cứu của Viện Khoa h�c Thanh tra và Công ty
T&C trong lĩnh vực quản lý đất đai cũng như khảo sát của Thanh tra Chính phủ và Công ty T&C trong
lĩnh vực giáo dục, 2010.
      27. Nhận diện và giảm thiểu những rủi ro dẫn đến tham nhũng trong quản lý đất đai (2011) của
      Ä?ại sứ quán Ä?an Mạch, Ngân hàng Thế giá»›i và Ä?ại sứ quán Thụy Ä?iển.
      28. Davidsen và cá»™ng sá»± (2009), Ä?ánh giá thá»±c hiện Luật phòng chống tham nhÅ©ng: Việt Nam đã Ä‘i đến
mức nào? Má»™t nghiên cứu vá»? ngành xây dá»±ng. Bá»™ Ngoại giao Ä?an Mạch.
    29. Ví dụ, xem Hình thức và hậu quả của tham nhũng trong ngành giáo dục Việt Nam (2011) - Tổ chức
Hướng tới Minh bạch.



                                                 108
                               Phần III - kẾT luận và khuyẾn nghị




má»™t khuôn khổ theo dõi và đánh giá (TD&Ä?G) để theo dõi kết quả qua các năm, cho phép định
kỳ đánh giá lại xem cái gì thành công và cái gì cần sửa đổi.

     Thanh tra Chính phủ gần đây đã xây dá»±ng và ban hành má»™t khung tiêu chí TD&Ä?G toàn
diện với mục đích theo dõi được tình hình tham nhũng và đánh giá công tác phòng, chống
tham nhÅ©ng trên phạm vi cả nÆ°á»›c. Khung tiêu chí TD&Ä?G được thiết kế vá»›i cách tiếp cận má»›i,
kết hợp các thông tin truy�n thống lấy từ báo cáo đánh giá của các cơ quan nhà nước với phát
hiện từ các khảo sát xã há»™i há»?c. Vá»›i việc ban hành khung tiêu chí TD&Ä?G, lần đầu tiên từ năm
2012 trở đi, các báo cáo chính thức v� PCTN sẽ được xây dựng dựa trên bằng chứng, chứ không
chỉ là những ph�ng đoán hiện tượng tham nhũng như trước đây.

     Mặc dù xây dựng một khung tiêu chí và đưa vào đó các chỉ số đánh giá độc lập chứ
không đơn thuần chỉ bao gồm các báo cáo tự đánh giá là một nỗ lực đáng kể của Chính phủ,
nhÆ°ng việc làm cho khung tiêu chí đó trở thành má»™t công cụ TD&Ä?G thá»±c sá»± hữu ích lại còn
khó khăn hÆ¡n. Khung tiêu chí TD&Ä?G dá»±a vào các chỉ số được tổng hợp từ nhiá»?u tham số
khác nhau, từ cảm nhận của ngư�i dân và doanh nghiệp v� tham nhũng đến những chỉ số
phức tạp hơn v� quy mô thiệt hại kinh tế do tham nhũng gây ra cho doanh nghiệp và ngư�i
dân. Trong khi đó, phần lớn những thông tin như vậy lại chưa có sẵn hoặc Chính phủ chưa
quản lý. Tận dụng triệt để các dữ liệu do các cuộc Khảo sát xã hội h�c v� PCTN cung cấp sẽ
giúp bÆ°á»›c đầu vận hành được hệ thống tiêu chí TD&Ä?G này. Ngoài ra, cần tiến hành cập nhật
thư�ng xuyên các khảo sát để theo dõi được thay đổi theo th�i gian. Các bộ dữ liệu sẵn có và
được thu thập định kỳ khác, như PAPI hay PCI, cũng sẽ cung cấp thêm thông tin bổ ích cho hệ
thống tiêu chí TD&Ä?G. Cuối cùng, Ä‘Æ¡n giản hóa hệ thống tiêu chí TD&Ä?G khi triển khai, để
Chính phủ hoàn toàn sở hữu nó xét cả v� mặt thu thập dữ liệu và phân tích, sẽ giúp đảm bảo
rằng hệ thống này được vận hành một cách hiệu quả.


     3.4. Nâng cao nhận thức của công chúng

     Ä?a số các khuyến nghị vá»? hoạch định và thá»±c hiện chính sách Ä‘á»?u tập trung vào bên cầu,
nhằm giảm cơ hội cho tham nhũng và tăng cư�ng khả năng phát hiện và ngăn chặn tham
nhÅ©ng. Ä?iá»?u này không phải hoàn toàn không phù hợp. Cuá»™c khảo sát cho thấy CBCC vá»›i
nhi�u quy�n hành trong các quyết định của mình được nhìn nhận như đang gây khó khăn cho
ngư�i dân và doanh nghiệp để vòi vĩnh những khoản ti�n không chính thức. Nhìn chung,
ngành nào được nhận diện là ngành gây ra nhi�u vướng mắc nhất cho doanh nghiệp và ngư�i
dân thì cũng là những ngành có nhi�u cơ hội cho tham nhũng nhất.



                                             109
                 Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




      Tuy nhiên, một chủ đ� được nhắc đi nhắc lại trong Khảo sát xã hội h�c v� PCTN lại là
tham nhÅ©ng do cả bên cung lẫn bên cầu nuôi dưỡng30. Ä?a số các doanh nghiệp (60%) Ä‘á»?u
nói tham nhũng là tốn kém, nhưng hơn một nửa cũng lại cho rằng nó mang lại lợi ích cho
doanh nghiệp. Khi phải trả các khoản chi phí không chính thức, 70-90% số doanh nghiệp
nói rằng h� chủ động đưa hối lộ tùy vào từng ngành, lĩnh vực. Phát hiện của cuộc khảo sát
rằng nhi�u doanh nghiệp sẵn sàng chấp nhận và tham dự vào hành vi tham nhũng, hối lộ
là một sự thật đáng thất v�ng, nhưng đó cũng là cơ hội để biến cộng đồng doanh nghiệp
thành đồng minh, vì phần lớn các doanh nghiệp rõ ràng đã sẵn sàng chung tay chống tham
nhũng. Khoảng một nửa số doanh nghiệp nói rằng h� đã tự tổ chức các hoạt động PCTN
trong doanh nghiệp mình, nhất là việc xây dá»±ng bá»™ quy tắc ứng xá»­. Ä?ào tạo doanh nghiệp
để xây dựng và thực hiện các quy tắc ứng xử hay phối hợp với các chương trình kinh doanh
trong trư�ng đại h�c để đưa vấn đ� đạo đức vào chương trình đào tạo v� trách nhiệm xã
hội của doanh nghiệp là những ý tưởng hợp lý. Cuộc khảo sát cũng đã chứng t�, mặc dù
doanh nghiệp dính líu vào hành vi hối lộ và tin rằng đấy là cách có lợi để giải quyết được
việc nhưng trên thực tế, nhìn chung h� lại đang làm ăn kém hơn so với các doanh nghiệp
lựa ch�n chiến lược khác. Việc giúp các doanh nghiệp hiểu được chi phí của tham nhũng và
lợi ích của những hoạt động tập thể có thể biến h� trở thành đồng minh trong cuộc chiến
chống tham nhũng, thay vì việc trở thành tòng phạm. V� mặt này, lãnh đạo các hiệp hội
doanh nghiệp có vai trò tr�ng yếu.

      Tương tự, khảo sát ngư�i dân cho thấy cần phải giáo dục công chúng v� chi phí của
tham nhũng và quy�n của h� khi bị gây khó dễ. Khi được h�i vì sao lại chịu trả chi phí
ngoài quy định, chỉ có 17% ngư�i nói rằng nếu không trả thì không xong việc. Những
ngư�i dân đã phải đưa hối lộ có xu hướng cho rằng làm thế còn hơn phải dính dáng đến
các thủ tục phi�n hà (32%), đó là món quà cảm ơn những ngư�i giúp mình (38%) hoặc
đơn giản là những ngư�i khác cũng làm thế (41%)31. Giáo dục ngư�i dân để h� biết cách


       30. Ä?iá»?u này phù hợp vá»›i nghiên cứu năm 2012 vá»? hiện trạng tham nhÅ©ng trong kinh doanh tại Việt
Nam do VCCI và DEPOCEN thực hiện.
       31. Nghiên cứu trước đây v� tham nhũng trong lĩnh vực quản lý đất đai (do Viện Khoa h�c
Thanh tra và Công ty T&C thực hiện năm 2010) chỉ ra rằng 46% công dân được h�i trong mẫu phiếu
tin rằng h� nên trả phí “đen“ cho cán bộ khi làm việc v� các vấn đ� liên quan đến đất đai. Một nghiên
cứu khác v� tham nhũng trong ngành giáo dục (do Thanh tra Chính phủ và Công ty T&C thực hiện
năm 2010) thấy rằng 67% phụ huynh tin rằng trả ti�n “đen“ để con cái h� h�c ở những trư�ng tốt là
một việc bình thư�ng.



                                                110
                                   Phần III - kẾT luận và khuyẾn nghị




tránh nuôi dưỡng hệ thống này và tận dụng những công cụ sẵn có như những đi�u khoản
v� công khai, minh bạch trong quy định của pháp luật, cũng sẽ giúp ki�m chế bên cung
của tham nhũng.

      Bên cạnh việc giáo dục cho cộng đồng doanh nghiệp và ngư�i dân, cần bổ sung việc giáo
dục cho chính bản thân đối tượng CBCC, tạo đi�u kiện và phát huy quy�n làm chủ của CBCC
và ngư�i dân trong việc thực hiện Luật PCTN. Nâng cao chất lượng thực thi luật pháp yêu cầu
CBCC phải biết rõ v� nghĩa vụ của mình. Thí dụ, thách thức trong thực hiện nhi�u quy định
v� minh bạch trong Luật PCTN năm 2005 một phần là do thiếu nhận thức đầy đủ v� trách
nhiệm cung cấp các thông tin cụ thể mà luật yêu cầu. Trong nhi�u nghiên cứu, CBCC phản
ánh rằng h� thấy khó xử khi được yêu cầu cung cấp thông tin32. Một lợi ích của việc ban hành
Luật tiếp cận thông tin, như đã đ� xuất trong phần trước của mục này, là nó sẽ nâng cao nhận
thức rằng tiếp cận thông tin là một quy�n của công dân và là nghĩa vụ của các cơ quan công
quy�n. Tương tự, các chiến dịch giáo dục đại trà để hình thành nhận thức cho tất cả các đối
tượng xã hội v� cách thức ngăn chặn và phòng chống tham nhũng có thể giúp đảm bảo toàn
xã hội sẽ đồng lòng đưa Việt Nam tiến lên.


      3.5. Kết luận

      Ä?a số CBCC tin rằng mặc dù tham nhÅ©ng vẫn còn là má»™t thách thức lá»›n nhÆ°ng đã có
những thành công nhất định: 85% tin rằng nhận thức của CBCC v� tham nhũng đã được nâng
lên đáng kể. Nhưng kiến thức thôi thì chưa đủ. Cải cách thể chế tổng thể - tạo sự minh bạch
thực sự trong Luật tiếp cận thông tin, sửa Luật đất đai để hạn chế những hình thức cưỡng chế
thu hồi đất cho các dự án tư nhân, sửa Luật PCTN với những đi�u khoản ít hạn chế hơn v�
quy�n thông tin của ngư�i dân, có những biện pháp hữu hiệu hơn để kiểm soát xung đột v�
lợi ích và có những hành động cứng rắn trong kê khai thu nhập và tài sản, hay đưa n�n công
vụ coi tr�ng tài năng hơn - tất cả những biện pháp đó đ�u cần thiết. Thực hiện những cải cách
này sẽ cần th�i gian nhưng khi Việt Nam trở thành nước có thu nhập trung bình thì lúc này
chính là th�i điểm để hiện đại hóa các thể chế của mình.


       32. Những nghiên cứu này bao gồm nghiên cứu của Bá»™ TÆ° pháp và Ä?ại há»?c Quốc gia Hà Ná»™i vá»?
thực trạng tiếp cận thông tin ở bốn tỉnh, được trích dẫn trong Báo cáo Phát triển Việt Nam năm 2010 -
Những thể chế hiện đại, và khảo sát v� Tình hình công khai thông tin trong quản lý đất đai do DEPOCEN thực
hiện theo yêu cầu của Ngân hàng Thế giới.



                                                  111
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




     Cũng cần thay đổi thái độ của ngư�i dân, doanh nghiệp và kể cả CBCC: 64% CBCC nói
rằng một số CBCC sẵn sàng tiếp tay cho tham nhũng, để mặc nó diễn ra, và 86% nói rằng tâm
lý lo sợ khi chống tham nhũng vẫn còn phổ biến trong dân cư. Cuộc đấu tranh chống tham
nhũng của Việt Nam cần có thêm những hành động dứt khoát của những ngư�i lãnh đạo cao
nhất để chứng t� cho ngư�i dân thấy rằng cuộc chiến chống tham nhũng này là nghiêm túc.
Nhi�u nước đã có những biện pháp quyết liệt để tạo ra sự chuyển biến v� thái độ. Ở Hồng
Kông và Xingapo, đấu tranh chống tham nhũng bắt đầu bằng việc làm trong sạch lực lượng
cảnh sát giao thông. Ở Grudia, tất cả các cảnh sát giao thông tham nhũng bị cho thôi việc và bị
thay thế. Tại nhiá»?u quốc gia Ä‘ang chuyển đổi ở Ä?ông Âu, kê khai tài sản, thu nhập và các lợi
ích được đăng tải trên internet để cả thế giới được biết. Ở Mông Cổ và Inđônêxia, cơ quan
chống tham nhũng độc lập đã được trao quy�n để tiến hành đi�u tra riêng với quan chức cấp
cao. Ở Rumani, cơ quan công tố đặc biệt v� chống tham nhũng đã được thành lập và trao quy�n
để tập trung vào các cuộc đi�u tra ở cấp cao. Những biện pháp như thế không h� dễ dàng,
nhưng chúng phát ra tín hiệu cho công chúng thấy rằng không thể nhân nhượng với tham
nhũng và không ai được miễn trừ trách nhiệm giải trình.




                                             112
Phần IV
Phụ lục


        PHụ LụC 1. THôNG TIN THêM V� PHươNG PH�P NGHIêN CỨu
     Phụ lục này cung cấp thêm thông tin v� phương pháp khảo sát được mô tả trong Phần I
của báo cáo.


     A.1.1. Mẫu khảo sát
     Mẫu ngư�i dân:
     Mẫu ngư�i dân ở mỗi tỉnh/thành phố như sau:

                Bảng 7. Số đối tượng ngư�i dân trong mẫu khảo sát




                                         113
              Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




     Mẫu CBCC:
     Cơ cấu khảo sát CBCC ở địa phương như sau:
     CÆ¡ quan dân cá»­: Trong má»—i tỉnh/thành phố, có 23 thành viên của HÄ?ND ở cả ba cấp được
ph�ng vấn, trong đó cấp tỉnh/thành phố có 5 ngư�i, cấp quận/huyện có 9 ngư�i (mỗi
quận/huyện có 3 ngư�i) và cấp phư�ng/xã có 9 ngư�i (mỗi phư�ng/xã có 1 ngư�i).
     v Ở cấp tỉnh/thành phố, 5 đại biểu HÄ?ND tỉnh/thành phố được chá»?n, bao gồm: Chủ
        tịch/Phó Chủ tịch HÄ?ND, Trưởng Ban Kinh tế ngân sách, Trưởng Ban Văn hóa Xã
        há»™i, Trưởng Ban Pháp chế, Trưởng Ban Dân tá»™c và má»™t cán bá»™ văn phòng HÄ?ND. Ở
        những nơi không có Ban Dân tộc thì thay bằng một chuyên viên khác.
     v Ở cấp quận/huyện, ba ngÆ°á»?i được phá»?ng vấn là lãnh đạo HÄ?ND quận/huyện, Trưởng
        Ban Kinh tế xã hội và Trưởng Ban Pháp chế.
     v Ở cấp phÆ°á»?ng/xã, ngÆ°á»?i được chá»?n phá»?ng vấn là lãnh đạo HÄ?ND.
     Cán bộ hành pháp: Quy mô mẫu ở mỗi tỉnh/thành phố là 52 ngư�i, trong đó cấp tỉnh/thành
phố 10 ngư�i, cấp quận/huyện là 24 ngư�i (mỗi quận/huyện 8 ngư�i) và cấp phư�ng/xã là 18
ngư�i (mỗi phư�ng/xã 2 ngư�i).
     v Ở cấp tỉnh/thành phố: mỗi Sở tương ứng với 5 bộ được khảo sát có 2 ngư�i được
        ph�ng vấn (một lãnh đạo và một chuyên viên). Ngoài ra còn có thêm 1 cán bộ từ
        Thanh tra tỉnh/thành phố và 1 cán bộ của Ban Chỉ đạo PCTN tỉnh.
     v Ở cấp quận/huyện: 8 ngư�i được ph�ng vấn gồm lãnh đạo UBND quận/huyện, Văn
        phòng UBND, phòng Tài chính Kế hoạch, phòng Tài nguyên Môi trư�ng, phòng
        Công ThÆ°Æ¡ng, phòng Giáo dục và Ä?ào tạo, phòng Y tế, phòng Nông nghiệp và Phát
        triển nông thôn (đối vá»›i các huyện) hoặc phòng Ä?ô thị/Xây dá»±ng (đối vá»›i các quận
        nội thành).
     v Ở cấp phư�ng/xã: Có 2 ngư�i được ph�ng vấn là Chủ tịch/Phó Chủ tịch UBND và
        cán bộ tư pháp.
     Chuyên viên và các đơn vị sự nghiệp: 96 ngư�i được ph�ng vấn ở cấp tỉnh/thành phố, 27
ngư�i ở cấp quận/huyện (mỗi quận/huyện 9 ngư�i) và 54 ngư�i ở cấp phư�ng/xã (mỗi
phư�ng/xã 6 ngư�i) được đưa vào mẫu khảo sát.
     v Ở cấp tỉnh/thành phố: 15 chuyên viên cung cấp dịch vụ công ở cấp tỉnh/thành phố,
        trong đó có 5 ngư�i từ các Sở trực thuộc 5 bộ tham gia khảo sát, 1 chuyên viên Thanh
        tra tỉnh, 1 chuyên viên Ban Chỉ đạo PCTN tỉnh, 1 chuyên viên của Sở Lao động,
        Thương binh và Xã hội, 1 chuyên viên Cục Thuế, 3 viên chức của trư�ng chuyên thuộc
        tỉnh và 3 viên chức của Bệnh viện đa khoa tỉnh.
     v Ở cấp quận/huyện: Mỗi phòng, ban cử một chuyên viên tham gia: phòng Tài chính
        Kế hoạch, phòng Tài nguyên Môi trư�ng, phòng Công Thương, phòng Giáo



                                           114
                               Phần IV - phỤ lỤc




   dục và Ä?ào tạo, phòng Y tế, phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (đối
   vá»›i huyện thuần nông) hoặc phòng Ä?ô thị/Xây dá»±ng (đối vá»›i các quận ná»™i
   thành), phòng Lao động, Thương binh và Xã hội, một trư�ng công và Bệnh viện
   đa khoa huyện.
v Ở cấp phư�ng/xã: 6 cán bộ được ph�ng vấn là cán bộ địa chính, hiệu trưởng trư�ng
   công, trạm trưởng trạm y tế, cán bộ văn phòng thống kê hoặc cán bộ văn xã, chủ tịch
   Mặt trận Tổ quốc hoặc Hội Cựu chiến binh và chủ tịch Hội Phụ nữ.
Mô tả v� mẫu CBCC được thể hiện trong Hình 57 và Hình 58.

 Hình 57. Ä?ối tượng CBCC trong mẫu khảo sát, phân theo cấp hành chính




Hình 58. Ä?ối tượng CBCC trong mẫu khảo sát, phân theo lÄ©nh vá»±c công tác




                                     115
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




     Mẫu doanh nghiệp:

     Do đối tượng doanh nghiệp có thông tin chính xác hơn nên cách ch�n mẫu ở đây cũng
ít tính chất phi thể thức hơn. Doanh nghiệp được ch�n dựa trên quy trình ch�n mẫu phân
tầng theo ngành, quy mô và loại hình sở hữu của doanh nghiệp sao cho cơ cấu mẫu doanh
nghiệp được khảo sát gần sát với cơ cấu tổng thể thực tế. Số doanh nghiệp được khảo sát ở
mỗi tỉnh/thành phố được xác định dựa trên số liệu thực tế của các doanh nghiệp hiện đang
hoạt động. Dựa trên danh sách các doanh nghiệp hiện tại và khung ch�n mẫu, các doanh
nghiệp đã được lựa ch�n một cách ngẫu nhiên. Tổng số có 1.058 doanh nghiệp ở 10
tỉnh/thành phố theo quy tắc ch�n mẫu phân tầng đã trình bày. Hình 59 mô tả mẫu theo loại
hình doanh nghiệp.

                Hình 59. Mẫu khảo sát doanh nghiệp dự kiến và thực tế




     Ä?ặc Ä‘iểm mẫu khảo sát:
     Bảng 8 phản ánh một số thông tin cơ bản v� đối tượng ph�ng vấn trong ba nhóm đối
tượng khảo sát. Tỷ lệ đối tượng nữ tương đối nh� phản ánh thực tế là mẫu ngư�i dân tập trung
vào những đối tượng đã đến giao dịch tại trung tâm “một cửa“.



                                            116
                                     Phần IV - phỤ lỤc




                       Bảng 8. Ä?ặc Ä‘iểm chung của mẫu khảo sát




     A.1.2. Khảo sát thử

     Quá trình khảo sát thử được triển khai trong hai ngày 21 và 22 tháng 12 năm 2011 tại
Vĩnh Phúc. Mục tiêu chính của khảo sát thử là để kiểm định kế hoạch và công cụ khảo sát. Bài
h�c rút ra từ khảo sát thử được sử dụng để hoàn thiện bảng h�i khảo sát, hướng dẫn ph�ng
vấn và kế hoạch khảo sát. Nhóm khảo sát thử gồm 21 thành viên đến từ Nhóm tư vấn (10
ngư�i), Tổ Công tác của Thanh tra Chính phủ và Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung ương v� phòng
chống tham nhũng (9 ngư�i) và Ngân hàng Thế giới (2 ngư�i). Nhóm đã được sự giúp đỡ của
Thanh tra tỉnh và Văn phòng Ban Chỉ đạo PCTN tỉnh để liên hệ với các đối tượng tham dự
ph�ng vấn. 27 cuộc ph�ng vấn thử đã được thực hiện.

     Sau mỗi ngày khảo sát tại thực địa đ�u có buổi hội ý ngắn, và toàn bộ ngày thứ ba được
dùng để rút kinh nghiệm và bài h�c từ cuộc khảo sát thử. Khảo sát thử đã cho nhóm khảo sát
những hiểu biết sâu rất hữu ích để chỉnh sửa các công cụ nghiên cứu (bảng h�i và hướng dẫn),
kế hoạch thu thập dữ liệu và quy định thực hiện quy trình ph�ng vấn.


     A.1.3. Tập huấn đi�u tra viên

     Tập huấn trưởng nhóm khảo sát cấp tỉnh: Sau đợt khảo sát thử, Nhóm chuyên gia
nòng cốt đã tổ chức tập huấn chung cho tất cả các trưởng nhóm khảo sát cấp tỉnh. Ä?ợt tập
huấn có sự tham gia của các thành viên trong nhóm Ngân hàng Thế giới và đại diện Tổ
Công tác. Các trưởng nhóm khảo sát cấp tỉnh được tập huấn v� cách thức tổ chức



                                            117
              Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




ph�ng vấn, phương pháp tập huấn đi�u tra viên, và phương thức giám sát/theo dõi quá trình
ph�ng vấn. Trong đợt tập huấn đã thảo luận v� những rủi ro mới phát sinh cũng như cách
thức bố trí hậu cần cho đợt thu thập dữ liệu. Tập huấn cho trưởng nhóm cấp tỉnh được tổ
chức vào hai ngày 6 và 7 tháng 1 năm 2012.

     Tập huấn đi�u tra viên: Mỗi trưởng nhóm khảo sát cấp tỉnh đ�u tổ chức tập huấn hai
ngày cho đi�u tra viên trong tỉnh/thành phố do mình phụ trách. Biểu mẫu và tài liệu tập
huấn do Công ty T&C và APIM biên soạn chung, và các đơn vị này đã phối hợp với Nhóm
Ngân hàng Thế giới để giám sát quá trình tập huấn. Nội dung tập huấn bao gồm việc thảo
luận chi tiết từng câu h�i, chuẩn bị và cách tiến hành ph�ng vấn và ph�ng vấn đóng vai.
Các đợt tập huấn đi�u tra viên được tiến hành trong khoảng th�i gian từ 23 tháng 2 đến 5
tháng 3 năm 2012.


     A.1.4. Há»— trợ của TTCP và VPBCÄ?TÆ°

     TTCP và VPBCÄ?TƯ đóng vai trò rất quan trá»?ng trong việc há»— trợ nhóm phá»?ng vấn tiếp
cận CBCC và ngư�i dân dự ph�ng vấn. Những hoạt động hỗ trợ chính bao gồm:

     - TrÆ°á»›c tập huấn, TTCP và VPBCÄ?TƯ đã làm việc tích cá»±c vá»›i Nhóm tÆ° vấn vá»? kế hoạch
        ph�ng vấn. Kế hoạch ph�ng vấn đã được đi�u chỉnh phù hợp với lịch làm việc của Tổ
        Công tác để có thể hỗ trợ tối đa cho nhóm ph�ng vấn.

     - Sau phá»?ng vấn, TTCP và VPBCÄ?TƯ đã kết nối Nhóm tÆ° vấn vá»›i các cÆ¡ quan đầu mối
        cấp tỉnh (thÆ°á»?ng là Thanh tra tỉnh/thành phố hoặc VPBCÄ? tỉnh/thành phố) và cán bá»™
        đầu mối. Các cơ quan và cán bộ đầu mối cấp tỉnh giúp nhóm ph�ng vấn liên hệ với
        các CBCC thuộc diện ph�ng vấn ở cấp tỉnh. H� cũng giúp giới thiệu nhóm ph�ng vấn
        với cán bộ đầu mối cấp huyện (và sau đó, cán bộ đầu mối cấp huyện giới thiệu nhóm
        với xã) để tạo thuận lợi cho quá trình ph�ng vấn CBCC các cấp cũng như đối tượng
        ngÆ°á»?i dân. TTCP/VPBCÄ?TƯ giúp liên hệ vá»›i cán bá»™ đầu mối ở các bá»™ để há»— trợ nhóm
        xây dựng lịch ph�ng vấn CBCC cấp trung ương.

     - Trong th�i gian ph�ng vấn, Tổ Công tác đã cử ngư�i đến các tỉnh/thành phố khác
        nhau để theo dõi quá trình ph�ng vấn và hỗ trợ nhóm khi phát sinh bất cứ vấn đ� gì
        trong việc tiếp cận đối tượng ph�ng vấn.

     Sá»± tham gia trá»±c tiếp và sâu sát của TTCP và VPBCÄ?TƯ đã đóng góp rất lá»›n để hoàn
thành việc ph�ng vấn CBCC và ngư�i dân cũng như giúp tăng tỷ lệ ngư�i tham trả l�i
ph�ng vấn.



                                             118
                                      Phần IV - phỤ lỤc




     A.1.5. Ä?ảm bảo chất lượng
     Việc đảm bảo chất lượng rất được chú tr�ng và được xem như một yếu tố then chốt quyết
định sự thành công của đợt khảo sát. Nhi�u biện pháp khác nhau đã được triển khai trước,
trong và sau quá trình ph�ng vấn tại thực địa.
     Biện pháp đảm bảo chất lượng trước khi khảo sát
     Nhóm chuyên gia nòng cốt đã biên soạn tài liệu hướng dẫn khảo sát, trong đó các nguyên
tắc và quy trình kiểm soát chất lượng đã được quy định rõ đối với các thành viên của nhóm
khảo sát cấp tỉnh. Ä?ồng thá»?i, các biểu mẫu cÅ©ng đã được thiết kế làm công cụ theo dõi, giám
sát các hoạt động ph�ng vấn tại thực địa và kiểm soát chất lượng cũng như tính nhất quán
trong các câu trả l�i của đối tượng được ph�ng vấn.
     Tất cả trưởng nhóm cấp tỉnh đ�u phải tham gia hai đợt tập huấn tại Công ty T&C: đợt
thứ nhất được tổ chức ngay sau khi khảo sát thử ở Vĩnh Phúc và đợt thứ hai được tổ chức trước
Tết Nguyên đán. Các đợt tập huấn nhằm giúp trưởng nhóm nắm vững phiếu h�i, quy trình
khảo sát và các công cụ kiểm soát chất lượng. Vì các trưởng nhóm đóng vai trò là tập huấn
viên cho các đi�u tra viên khi h� quay v� tỉnh/thành phố nên việc h� phải nắm vững tài liệu
hướng dẫn khảo sát sẽ đảm bảo cho h� có thể tập huấn cho đi�u tra viên một cách chuẩn xác
và thống nhất.
     Trong các đợt tập huấn tại tỉnh/thành phố, các thành viên của Nhóm chuyên gia nòng
cốt và cán bộ Ngân hàng Thế giới đã tham dự để hỗ trợ trưởng nhóm ở một số thành phố, bao
gồm Hà Nội, Hải Phòng, Thành phố Hồ Chí Minh và Cần Thơ.
     Biện pháp đảm bảo chất lượng trong quá trình khảo sát
     Một hệ thống giám sát đa tầng đã được thiết kế để theo dõi quá trình khảo sát. Tầng trên
cùng do Giám sát chung và cũng là tư vấn đi�u phối tổng thể đi�u hành. Tầng tiếp theo là ba
Giám sát vùng dành cho ba mi�n Bắc, Trung, Nam. Mỗi Giám sát vùng sẽ chịu trách nhiệm
theo dõi tiến độ và kiểm tra ngẫu nhiên kết quả thực địa tại ba tỉnh/thành phố phụ trách.
     Ở mỗi tỉnh/thành phố, trưởng nhóm cấp tỉnh trực tiếp tiến hành khảo sát CBCC cấp tỉnh.
Ä?ồng thá»?i, há»? có trách nhiệm giám sát quá trình khảo sát doanh nghiệp, CBCC cấp quận/huyện
và xã/phÆ°á»?ng, và ngÆ°á»?i dân do các Ä‘iá»?u tra viên địa phÆ°Æ¡ng tiến hành. Ä?iá»?u tra viên địa
phương cũng chịu sự giám sát thư�ng xuyên của cơ quan chủ quản - Cục Thống kê tỉnh - đơn
vị ký hợp đồng tư vấn với Công ty T&C.
     Hàng tuần, các trưởng nhóm cấp tỉnh được yêu cầu gửi báo cáo tiến độ cho Giám sát
vùng theo mẫu đã soạn sẵn. Ä?ến lượt mình, các Giám sát vùng soạn báo cáo tổng hợp hÆ¡n để
gửi cho Giám sát chung. Giám sát chung có trách nhiệm gửi báo cáo tổng thể cho NHTG, TTCP
và VPBCÄ?TƯ.



                                            119
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




     Ngoài các kênh theo dõi thÆ°á»?ng xuyên, NHTG, TTCP và VPBCÄ?TƯ và đối tác cấp tỉnh
(Thanh tra tỉnh/thành phố) cũng tiến hành kiểm tra độc lập ngẫu nhiên tại thực địa. Hệ thống
giám sát của nghiên cứu này được minh h�a trong Hình 60.

                       Hình 60. Hệ thống giám sát đảm bảo chất lượng




     Trong quá trình khảo sát tại thực địa, trưởng nhóm cấp tỉnh đã thực hiện các biện pháp
kiểm soát chất lượng như trực tiếp tham dự ph�ng vấn do các đi�u tra viên tiến hành, kiểm tra
đột xuất tại địa bàn, kiểm tra nhật ký ph�ng vấn của đi�u tra viên và xác nhận lại qua các cán
bộ dẫn đư�ng ở địa bàn.
     Thành viên Tổ Công tác TTCP, VPBCÄ?TƯ đã giám sát Ä‘á»™c lập vào tuần thứ hai, NHTG
tuần thứ ba và cán bộ Công ty T&C vào các tuần sau đó của đợt khảo sát.
     Giám sát chung và Giám sát vùng tiến hành kiểm tra từ xa đối với các trưởng nhóm cấp
tỉnh qua điện thoại.
     Chất lượng đi�n các phiếu h�i được kiểm tra qua bốn vòng:
     - Vòng 1: Tự kiểm tra. Ở một số tỉnh/thành phố, như Hải Phòng, đi�u tra viên đã truy�n
        tay nhau các phiếu h�i đã đi�n xong để tự kiểm tra.
     - Vòng 2: Trưởng nhóm cấp tỉnh thẩm định. Trưởng nhóm cấp tỉnh được yêu cầu thẩm
        định toàn bộ các phiếu h�i đã hoàn thành và ký xác nhận. Các phiếu h�i chưa được
        trưởng nhóm xác nhận sẽ phải gửi lại địa phương để hoàn tất quy trình.



                                            120
                                        Phần IV - phỤ lỤc




      - Vòng 3: Giám sát vùng kiểm tra ngẫu nhiên. Mỗi Giám sát vùng có thể ch�n ngẫu
         nhiên một mẫu các phiếu h�i đã đi�n xong để kiểm tra tính nhất quán và logic giữa
         các phương án trả l�i.
      - Vòng 4: Thẩm định lại. Cán bộ NHTG sẽ xác nhận lại ngẫu nhiên một mẫu phiếu h�i
         đã đi�n xong trong các đợt giám sát tại thực địa hoặc tại văn phòng NHTG ở Hà Nội.
         V� phía Công ty T&C đã tổ chức kiểm tra toàn bộ các phiếu h�i được gửi v� Công ty
         T&C qua bưu điện.
      Tất cả các phiếu há»?i có nghi ngá»? Ä‘á»?u sẽ được kiểm tra lại vá»›i trưởng nhóm cấp tỉnh. Ä?ến
lượt mình, trưởng nhóm cấp tỉnh phải liên hệ với đi�u tra viên để xác nhận thông tin. Nếu chất
lượng của các phiếu h�i đã ph�ng vấn xong không đạt yêu cầu (thí dụ như: có câu h�i theo
mẫu chưa được trả l�i hoặc đánh dấu sai cách dẫn đến không xác định chính xác được câu trả
l�i...), trưởng nhóm được yêu cầu tiến hành cuộc ph�ng vấn khác để thay thế.
      Giám sát sau khảo sát
      Ghi chép và giám sát sau khảo sát được thực hiện chủ yếu với doanh nghiệp và hộ dân
để đảm bảo rằng các cuộc ph�ng vấn đã được tiến hành một cách chuyên nghiệp và chính xác.
Giám sát sau không triển khai với đối tượng CBCC vì m�i cuộc ph�ng vấn với đối tượng này
đ�u đã được lên lịch cố định từ trước và bắt buộc phải theo đúng.
      Ä?ể chuẩn bị cho việc giám sát sau khảo sát, tất cả các Ä‘iá»?u tra viên Ä‘á»?u được yêu cầu
phải nhắc đối tượng dự ph�ng vấn sau khi ph�ng vấn xong rằng có thể sẽ có ai đó trong nhóm
nghiên cứu g�i điện lại cho h� để lấy ý kiến nhận xét của h� v� chất lượng cuộc ph�ng vấn và
thái Ä‘á»™ của Ä‘iá»?u tra viên. Ä?ối tượng phá»?ng vấn được Ä‘á»? nghị cung cấp số Ä‘iện thoại cá nhân
để liên lạc, nếu h� không thấy phi�n.
      Dựa trên danh sách đối tượng ph�ng vấn và nhật ký ph�ng vấn của đi�u tra viên, trưởng
nhóm cấp tỉnh tiến hành g�i điện lại cho đối tượng dự ph�ng vấn với số lượng tối thiểu là 18
ngư�i (hai đối tượng cho mỗi đi�u tra viên). Trưởng nhóm cấp tỉnh có thể ch�n cách g�i điện
cho đối tượng (nếu h� cung cấp số điện thoại), hoặc kiểm tra địa chỉ của đối tượng qua nhật
ký ph�ng vấn hay qua cán bộ dẫn đư�ng ở địa phương, sau đó đến gặp trực tiếp đối tượng tại
nhà. Tất cả các cuộc g�i điện hoặc gặp mặt trực tiếp sau ph�ng vấn đ�u được ghi lại, kể cả
thông tin liên lạc với đối tượng dự ph�ng vấn. Dựa trên báo cáo này, giám sát chung và các
giám sát Ä‘á»™c lập của NHTG, TTCP hoặc VPBCÄ?TƯ Ä‘á»?u có thể kiểm tra lại lần nữa, nếu thấy
cần thiết.


      A.1.6. Khó khăn đối với nhóm khảo sát
      Nhóm khảo sát đã gặp rất nhi�u thách thức trong suốt quá trình triển khai khảo
sát, bên cạnh những khó khăn chung của phương pháp nghiên cứu dựa trên khảo sát.



                                              121
               Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




Ghi lại những thách thức đặc biệt này sẽ có ích cho những đợt khảo sát có tính chất tương tự
trong tÆ°Æ¡ng lai.
     Chủ đ� nhạy cảm: Tham nhũng là một chủ đ� rất nhạy cảm khi khảo sát, nhất là với cán
bá»™, công chức, viên chức và doanh nghiệp. Vá»›i sá»± giúp đỡ của TTCP và VPBCÄ?TƯ, để cán bá»™,
công chức, viên chức đồng ý dự ph�ng vấn không có quá nhi�u khó khăn. Tuy nhiên, đôi khi
các cơ quan (chẳng hạn như Bộ hoặc Sở) yêu cầu tiến hành 5-6 cuộc ph�ng vấn cùng một lúc.
Ä?iá»?u này đòi há»?i nhóm phải bố trí đồng thá»?i 6 Ä‘iá»?u tra viên. Ngoài ra, để các đối tượng trả lá»?i
được cởi mở và thành thật không h� dễ dàng, nhất là khi bắt đầu cuộc ph�ng vấn.
     Mặt khác, việc tiếp cận các doanh nghiệp cũng rất khó khăn. Ngoài những thách thức
chung do gặp doanh nghiệp “ma“ (những doanh nghiệp đã đóng cửa mà chưa khai báo) hoặc
sai địa chỉ, thì việc để doanh nghiệp đồng ý nhận l�i ph�ng vấn là hết sức vất vả. Doanh nghiệp
ở các thành phố lá»›n (Hà Ná»™i, Ä?à Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh) có xu hÆ°á»›ng ít sẵn sàng nhận
l�i ph�ng vấn hơn so với doanh nghiệp ở các tỉnh/thành phố khác. Trong một số trư�ng hợp,
doanh nghiệp yêu cầu phải có thư giới thiệu trực tiếp từ TTCP trong đó có ghi tên đích danh
doanh nghiệp (và chúng tôi có 2.600 doanh nghiệp trong mẫu). Có khi đi�u tra viên phải đến
gặp doanh nghiệp 3 lần để được phép ph�ng vấn. Tình huống ph�ng vấn doanh nghiệp bị
gián đoạn nhi�u lần cũng không phải hiếm gặp.
     Ã?p lá»±c vá»? thá»?i gian: Ä?ể có được những thông tin đầu vào kịp thá»?i cho Chính phủ và kỳ
há»?p Ban Chấp hành Trung Æ°Æ¡ng Ä?ảng tháng 5 năm 2012, toàn bá»™ công việc tại thá»±c địa phải
hoàn thành trong 4 tuần (từ 12 tháng 3 đến 10 tháng 4 năm 2012), trong đi�u kiện phải tuân
thủ nghiêm ngặt quy trình kiểm soát chất lượng. Kết hợp với những thách thức trong tiếp
cận doanh nghiệp và lên lịch ph�ng vấn CBCC, đi�u này đã đặt ra những khó khăn rất lớn
cho nhóm.
     Dưới đây là một số biện pháp đã được thực hiện để khắc phục những khó khăn nói trên:
     - Ä?ối vá»›i CBCC, chúng tôi vận dụng má»™t lịch gặp linh hoạt. Nhóm đã chuẩn bị cho tình
        huống có thể phải ph�ng vấn 5-6 ngư�i cùng một lúc. Tập huấn đi�u tra viên, ch�n
        th�i điểm và địa điểm ph�ng vấn kỹ lưỡng để CBCC thấy thoải mái trong việc trả l�i
        câu h�i.
     - Ä?ể tiếp cận doanh nghiệp, nhóm đã huy Ä‘á»™ng sá»± giúp đỡ của nhiá»?u cÆ¡ quan, Ä‘Æ¡n vị
        khác như cơ quan thuế, viện nghiên cứu, trư�ng đại h�c... nếu cần. Những cơ quan
        này đã giới thiệu để đi�u tra viên “qua được cửa“ doanh nghiệp, nhưng không can
        thiệp sâu vào quá trình ph�ng vấn.




                                             122
                                      Phần IV - phỤ lỤc




      PHụ LụC 2. CÃ?C Yếu Tố THể CHế LIêN QuAN Ä?ếN THAM NHÅ©NG

     Như đã mô tả trong phần nội dung chính, nhóm nghiên cứu đã xem xét mối tương quan
cục bộ v� đánh giá của cấp tỉnh/thành phố liên quan đến môi trư�ng thể chế (từ khảo sát CBCC)
với tỷ lệ trung bình ngư�i dân và doanh nghiệp có đưa hối lộ ở tỉnh/thành phố đó, cũng như
mức cảm nhận trung bình v� tham nhũng của ngư�i dân tại đó. Ở cấp quận/huyện chúng tôi
cũng làm tương tự. Trong phần kết luận của báo cáo, chúng tôi đã trình bày bảng tóm tắt các
phát hiện. Trong Phụ lục này, chúng tôi biểu thị các mối tương quan của từng cặp hai biến số
đó. Vì mỗi cặp chỉ là tương quan cục bộ nên có thể còn có những yếu tố khác chi phối đến mối
tương quan này. Tuy nhiên, vì đánh giá lấy từ nhi�u cuộc khảo sát khác nhau nên có thể loại
b� những khả năng quan hệ nhân quả sai như vậy. Tuy kết quả không nhất thiết phản ánh
quan hệ nhân quả nhưng nó cung cấp bằng chứng cho thấy nơi nào thực hiện các biện pháp
nhất định thì có vẻ như nơi đó ít tham nhũng hơn.
     Mỗi điểm trong biểu đồ tán xạ thể hiện một tỉnh/thành phố hoặc một quận/huyện, và
trục tung là đánh giá của yếu tố thể chế đang khảo sát, còn trục hoành biểu diễn mức đánh
giá trung bình v� tham nhũng. Thí dụ, hình đầu tiên ở góc trên bên trái của Bảng 9 cần được
Ä‘á»?c nhÆ° đã chỉ dẫn. Ä?iá»?u này chứng tá»? tỉnh/thành phố được CBCC đánh giá tốt hÆ¡n vá»? hiệu
quả của chính sách công khai, minh bạch nhìn chung đ�u thực sự có tình trạng tham nhũng
thấp hơn.




                                            123
Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




    Bảng 9. Phân tích cấp tỉnh v� các yếu tố thể chế
          liên quan đến mức tham nhũng thấp




                           124
Phần IV - phỤ lỤc




      125
    Tham nhũng Từ góc nhìn của ngư�i dân, doanh nghiệp và cBcc




Bảng 10. Phân tích cấp quận/huyện v� các yếu tố thể chế liên quan
                   đến mức tham nhũng thấp




                               126
Phần IV - phỤ lỤc




      127
                             chịu trách nhiệm xuất bản
                             Ts. nguyỄn duy hÙng
                             chịu trách nhiệm nội dung
                              Ts. Ä?á»– quang dÅ©ng
                                 Biên tập nội dung:
                              Ts. Ä?á»– quang dÅ©ng
                             Ths. phẠm Thị kim huẾ
                           Trình bày bìa, chế bản vi tính:
                               Ä?Æ°á»?ng há»’ng mai
                                hoàng minh T�m
                                    sửa bản in:
                           B�ch diệp - ThẢo nguyÊn
                                  Ä?á»?c sách mẫu:
                                    minh huệ




In 1.000 cuốn, khổ 20,5 x 28 cm, tại Công ty TNHH một thành viên In và Văn hóa phẩm.
                Số đăng ký kế hoạch xuất bản: 61-2013/CXB/21-30/CTQG.
            Quyết định xuất bản số: 2629-QÄ?/NXBCTQG, ngày 22-01-2013.
                      In xong và nộp lưu chiểu tháng 01 năm 2013.



                                        128