SFG3412 TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ G 06-06-17 İnceleme B.E. / A.S.Y. F.A. M.Ş. F 23-05-17 İnceleme B.E. / A.S.Y. F.A. M.Ş. E 17-04-17 İnceleme B.E. / A.S.Y. F.A. M.Ş. D 10-03-17 İnceleme B.E. / A.S.Y. F.A. M.Ş. C 15-02-17 İnceleme B.E. / A.S.Y. F.A. M.Ş. Disiplinler Arası B 13-02-17 B.E. / A.S.Y. F.A. M.Ş. Kontrol A 06-02-17 İç Kontrol B.E. / A.S.Y. F.A. M.Ş. Hazırlayan Kontrol Eden Onaylayan BOTAŞ Rev.No. Tarih Tanımlama SIGNATURE BOTAġ BORU HATLARI ĠLE PETROL TAġIMA A.ġ. Doküman Başlığı TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Doküman No. Toplam Rev. No. Sayfa (Ekler Hariç) Org. Kod Dok. Türü Disip. Kodu İlgi Alanı Seri. No. CNR REP ENM EXS 17/001 G 53 TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 1 of 53 ĠÇĠNDEKĠLER ĠÇĠNDEKĠLER ....................................................................................................................1 ġEKĠLLER LĠSTESĠ ...............................................................................................................3 FOTOĞRAFLAR LĠSTESĠ......................................................................................................4 TABLOLAR LĠSTESĠ .............................................................................................................5 KISALTMALAR LĠSTESĠ .......................................................................................................6 1. GĠRĠġ ....................................................................................................................7 1.1. Amaç.............................................................................................................................7 1.2. Kapsam .........................................................................................................................8 1.3. Materyal ve Metot ..........................................................................................................8 1.4. Tuz Gölü Doğal Gaz Depolama Kapasite Artış Projesinin Tanımı .................................9 1.5. Proje Etki Alanının Tanımlanması ve Neye Göre Belirlendiği ......................................11 1.6. Projenin Gerekçeleri ....................................................................................................13 2. YASAL ÇERÇEVE ...........................................................................................................15 2.1. Türk Çevre Mevzuatı.................................................................................................15 2.1.1. Türkiye‟de Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Prosedürü .....................................15 2.2. Türkiye Tarafından Kabul Edilen Uluslararası Antlaşmalar........................................16 2.3. Kurumsal Düzenlemeler ............................................................................................17 3. PROJENĠN TANIMI VE ÖZELLĠKLERĠ ............................................................................18 3.1. Proje Alanı ve Ünitelerin Konumu .............................................................................18 3.2. Proje Alanının Tasarımı ............................................................................................18 3.3. Proje İçin Seçilen Yer ve Kullanılan Teknoloji Alternatiflerinin Değerlendirilmesi .......20 3.4. Proje Kapsamında Planlanan Ekonomik Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri .....................22 4. PROJE ALANININ ÖZELLĠKLERĠ ...................................................................................24 4.1. Flora ve Fauna..........................................................................................................24 4.2. Peyzaj Özellikleri ......................................................................................................25 4.3. Genel Jeoloji .............................................................................................................25 4.3.1. İnceleme (Faaliyet) Alanı Jeolojisi .............................................................................25 4.3.2. Hidrojeolojik Özellikler ...............................................................................................25 4.3.3. Hidrolojik Özellikler ...................................................................................................26 4.3.4. Hidrolojik - Hidrojeolojik Değerlendirme ....................................................................26 4.4. Arazi Yapısı ve Toprak Özellikleri .............................................................................27 4.5. Kültürel Varlıklar ve Korunan Alanlar ........................................................................27 5. MEVCUT DURUM ÇALIġMALARI ...................................................................................28 5.1. Mevcut Doğal Gaz Depolama Projesi........................................................................28 TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 2 of 53 5.2. TG YDGD Kapasite Artışı Projesi Yerel ÇED Sürecinde Yapılan Çalışmalar ............29 5.3. TG YDGD Kapasite Artışı Projesi Kapsamında ÇSED Sürecinde Yapılan Çalışmalar .................................................................................................................30 6. PROJENĠN POTANSĠYEL ETKĠLERĠ VE ALINACAK ÖNLEMLER.................................31 6.1. Kapasite Artış Projesinin Hazırlık Çalışmaları ...........................................................31 6.2. Boru Hatlarının Kurulumu, Pompa İstasyonları, Depolama Tankları ve Yüzey Tesislerinin İnşaatı ....................................................................................................31 6.3. Sondaj ve Eritme Faaliyetleri.....................................................................................34 6.4. İşletme Safhası .........................................................................................................42 6.5. İşletme Sonrası Aşama .............................................................................................43 7. ÇEVRESEL & SOSYAL YÖNETĠM PLANI ......................................................................44 8. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ ............................................................................................45 8.1. İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili Mevcut Faaliyetler .....................................................45 8.2. İş Sağlık ve Güvenliği Üzerine Alınacak Tedbirler .....................................................45 8.3. Acil Müdahale Planı (AMP) .......................................................................................45 8.4. Tehlikelerin Tanımlanması (HAZID) – Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi (HAZOP) .......46 9. SOSYAL ETKĠ DEĞERLENDĠRMESĠ ..............................................................................48 10. KÜMÜLATĠF ETKĠ DEĞERLENDĠRMESĠ ......................................................................52 TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 3 of 53 ġEKĠLLER LĠSTESĠ Şekil 3.1.1. Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Tesisi Kapasite Artışı Projesi Kapsamında Planlanan Faaliyet Üniteleri ......................................................18 Şekil 3.2.1. Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi Kapsamında Sismik Çalışma Kapsamında Tespit Edilen Tuz Domu ve Tesisler ..........................................19 Şekil 3.4.1. Yeraltı Doğal Gaz Depolama Faaliyetlerinden Görünüm ................................21 Şekil 6.3.1. Hirfanlı Barajı'nın Seviye-Hacim İlişkisi ..........................................................35 Şekil 6.3.2. Tuz Gölü Seviyelerinin Sayısal Yükseklik Modeli (DEM) ile Yüzey Analizi .....38 Şekil 8.3.1. Acil Müdahale Planı Koordinasyon Şeması....................................................46 TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 4 of 53 FOTOĞRAFLAR LĠSTESĠ Fotoğraf 3.5.1. İnşaat Çalışmaları Devam Eden Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesine Kamp Sahasından Görünüm .....................................................23 Fotoğraf 6.3.1. Acıkuyu Köy Halkı ile Görüşme .................................................................37 TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 5 of 53 TABLOLAR LĠSTESĠ Tablo 3.2.1. Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi ve Planlanan Kapasite Artışı Projesine Ait Bilgiler .......................................................................................20 Tablo 6.3.1. Hirfanlı Barajı‟nın Uzun Yıllar Aylık Ortalama Su Seviyeleri ...........................35 Tablo 6.3.2. Su kullanımının Hirfanlı Barajı Su Depola ma Kapasitesine (Hacim) Etkisi .....36 Tablo 6.3.3. Tuz Gölü Su Seviyesi-Alan-Hacim İlişkisi .......................................................39 Tablo 6.3.4. Tuzlu Su Deşarjının Tuz Gölü Yıllık Ortalama Su Seviyesi Üzerindeki Etkisi .39 Tablo 6.3.5. Tuzlu Su Deşarjının Tuz Gölü Yıllık Ortalama Su Seviyesi Üzerindeki Etkisi - Buharlaşma Dahil ..........................................................................................40 Tablo 6.3.6. Her İki Havzada (Hirfanlı – Tuz Gölü) Düzenli Olarak Ölçümü Yapılan, Tuz Gölü Havzası İçinde Birikecek Bazı Kirletici Parametreler İçin Kütle Denge Hesap Tablosu ..............................................................................................40 Tablo 6.3.7. Nisan 2017‟de Tuz Gölü Havzasına Deşarj Edilen Tuzlu Sular İçindeki Kirletici Parametrelerin Analiz Sonuçları........................................................................41 Tablo 6.3.8. ÇED Süreci Sırasında, Tuz Gölü İçindeki Kirletici Parametrelerin Analiz Sonuçları .......................................................................................................41 Tablo 6.3.9. En kötü senaryoya göre (tüm zamanlarda analizi yapılan en yüksek kirletici değerleri/Tuz Gölü içindeki yıllık en az su hacmi), Havzalar arası Su Transferleri ve Tuzlu Su Deşarjları nedeniyle Tuz Gölü içindeki Toplam Kirletici Birikim Oranı ..................................................................................................41 Tablo 10.1. BOTAŞ ve ATLAS tarafından Tuz Gölü Havzasında uygulanan yeraltı doğalgaz depolama projelerinin fiziksel özellikleri ..........................................52 TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 6 of 53 KISALTMALAR LĠSTESĠ AAT : Atıksu Arıtma Tesisi AKM : Askıda Katı Madde AME : Acil Müdahale Ekibi BOİ : Biyolojik Oksijen İhtiyacı BOTAŞ : Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. CBS : Coğrafi Bilgi Sistemleri cm : Santimetre ÇED : Çevresel Etki Değerlendirmesi ÇSED : Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi ÇINAR : ÇINAR Mühendislik Müşavirlik A.Ş. ÇO : Çözünmüş Oksijen ÇŞB : Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇYP : Çevre Yönetim Planı DB : Dünya Bankası DSİ : Devlet Su İşleri Eİ : Elektriksel İletkenlik Ha : Hektar hm³ : Kübik hektometre HAZID : Tehlikelerin Tanımlanması (Hazard Identification) HAZOP : Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi (Hazard Operability) İSG : İş Sağlığı ve Güvenliği İSGÇ : İş Sağlığı ve Güvenliği, Çevre km : Kilometre KOİ : Kimyasal Oksijen İhtiyacı m : Metre MADA : Merkezi Atık Depolama Alanı OHSAS : İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri (Occupational Health and Safety Assessment Systems) ÖÇKB : Özel Çevre Koruma Bölgesi PROJE : Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi PS : Pompa İstasyonu (Pump Station) SED : Sosyal Etki Değerlendirmesi ST : Depolama Tankı (Storage Tank) TÇM : Toplam Çözünmüş Madde TG YDGD : Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama TGP : Tuz Gölü Projesi UGS : Yeraltı Gaz Depolama (Underground Gas Storage) TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 7 of 53 1. GĠRĠġ Bu Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme (ÇSED) Raporu, ÇINAR Mühendislik Müşavirlik A.Ş. tarafından Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Tesisi Kapasite Artışı Projesi için olası çevresel ve sosyal etkilerin değerlendirilmesi amacıyla hazırlanmıştır. Bu genişleme projesi, yakın zamanda devreye alınmış olan ve aynı bölgede yer alan mevcut depolama projesinin kapasitesini artıracaktır. Mevcut proje, Dünya Bankası (DB) kaynakları ile finanse edilmiş olup, proje için ÇSED uygulanmıştır. Buna ek olarak, ÇINAR Mühendislik Müşavirlik A.Ş. mevcut proje için ÇSED izleme hizmetleri vermektedir ve bu nedenle hazırlana n bu ÇSED Raporunda izleme çalışmaları sonucu elde edilen değerli veriler de bulunmaktadır. Ayrıca ÇINAR Mühendislik Müşavirlik A.Ş. yerel ÇED Yönetmeliği gereksinimlerin i yerine getirmek için Kapasite Artışı Projesi kapsamında bir Çevresel Etki Değerlendirme raporu hazırlamıştır ve bu doğrultuda 10 Mart 2017'de Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nın "ÇED Olumlu" kararı alınmıştır. 1.1. Amaç Bu raporda, Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi‟nin kapasite artışı süresince; inşaat, sondaj, eritme ve yardımcı faaliyetler sırasında ortaya çıkabilecek olan çevresel ve sosyal etkilerin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Ek olarak, bu etkilerin asgariye indirilmesi ve/veya olumlu etkiler yaratma konusundaki öneriler, raporda yapılan incelemeler, değerlendirmeler ve analizlerden sonra yapılacaktır. Raporun amaçları aşağıdaki gibi listelenebilir; - Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi kapasite artışı çalışmalarının açıklanması, - Proje alanlarındaki çevresel ve sosyal özeliklerin tanımlanması, - Aynı projeye ait araştırmalar ve deneyimlenen çalışmalar paralelinde proje alanlarında çevresel etkilere neden olacak olası faktörler üzerine çalışmalar, - Proje çalışmaları süresince, proje alanları etrafındaki olası çevresel etkiler ve mevcut sosyal duruma müdahalelerin sonuçlarının açıklanması, - Olumsuz çevresel ve sosyal etkilerin azaltılmasına ilişkin öneriler, - Olumlu çevresel ve sosyal etkilerin artırılması için planlanan çalışmaların açıklanması, - Proje çalışmaları sırasında çevresel ve sosyal etkiler konusunda alınması ge reken önlemlerin açıklanması, - Elde edilen ve oluşturulmuş temel verilerin açıklanması, - Yapılan analiz ve ölçüm sonuçlarının açıklanması, - Proje esnasındaki sağlık ve güvenlik koşullarının tanımı ve - Sosyal araştırma çalışmalarının sonuçlarının açıklanması. Mevcut projeye ek olarak; - 5 milyar Nm3‟lük depolama kapasitesinde 48 adet depo (kuyu), - 1 adet yüzey tesisi, - 1 adet doğal gaz branşman hattı (21 km, 40‟‟) TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 8 of 53 - 1 adet tatlı su temin hattı (130 km, 52 - 56‟‟) - 1 adet tuzlu su deşarj hattı (45 km, 52 - 56‟‟) - Kuyular arası bağlantı hatları, - 3 adet pompa istasyonu ve - 5 adet su depolama tankı proje sınırları içinde oluşturulacaktır. 1.2. Kapsam Hazırlanan raporun kapsamı, ÇSED yaklaşımıyla; ilgili faaliyet alanının araştırılması, ulusal ve uluslararası kanunlara uygunluğun sağlanması ve ayrıca proje alanı ve çevresinde gerçekleştirilecek, inşaat, sondaj, eritme ve işletme faaliyetlerinin aşağıda belirtilen başlıklar altında çevresel etkilerinin denetlenmesi, izlenmesi ve değerlendirilmesinden ibarettir; - Toprak Yönetimi, - Hava Kalitesi Yönetimi, - Atık/Tehlikeli Atık Yönetimi, - Atıksu Yönetimi, - Su Yönetimi, - Gürültü Yönetimi, - Kimyasal ve Tehlikeli Madde Yönetimi, - Tuzlu Su (Brine) Yönetimi, - Formasyon Atıkları ve Sondaj Çamuru Yönetimi, - Flora - Fauna Yönetimi, - Halk Sağlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetimi, - Ekolojik Restorasyon ve Eski Haline Getirme Yönetimi ve - Sosyal Değerlendirme ve Yönetimi. 1.3. Materyal ve Metot Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Tesisi (TG YDGD) Kapasite Artışı Projesinin çevresel ve sosyal etki değerlendirmesi yapılırken, ÇSED çalışma alanı içerisindeki proje etkilerini değerlendirmek için literatür taraması, orijinal projenin devam eden gözetim çalışmalarından gelen izleme verileri ve arazi araştırma verileri kullanılmıştır. Daha spesifik olarak da, devam eden izleme faaliyetleri, farklı mesleki disiplinlerden (Çevre Mühendisi, Flora ve Fauna Uzmanları, Jeoloji ve Hidrojeoloji Mühendisi, Ziraat Mühendisi, Peyzaj Mimarı, Sosyolog) gelen çok sayıda uzmanı içerir ve bu çalışmalarda toplanan kapsamlı veri, TG YDGD Kapasite Artışı ÇSED hazırlığında kullanılmıştır. Projeden etkilenecek alanı belirlemek için, projenin çevresel, ekonomik ve sosyal etkileri bütünsel olarak değerlendirilmiştir. Bu etkilerin bazıları doğrudan, bazıları da dolaylı olacaktır. "Proje Etki ve Araştırma Alanı"; hava kalitesi, gürültü, flora, fauna, tarım ve orman alanları vs. faktörler dikkate alınarak seçilmiştir. Her iki parametre de değerlendirildiğinde, etki alanı EPDK lisanslı alan için yaklaşık 150 metre, boru hatları ve yüzey tesisleri için 250 metre olarak belirlenmiştir. Etki alanı çalışmaları; planlanan TG YDGD Kapasite Artışı Projesi kapsamında, tesisler ve diğer birimler dahil olmak üzere il sınırları dahilinde planlanan boru hatlarında (tatlı su temin TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 9 of 53 hattı, tuzlu su deşarj hattı, doğal gaz branşman hattı), yüzey tesisleri ve yeraltı gaz depolama (UGS) sahalarında, pompa istasyonları ve depolama tanklarında (PS-ST) ve EPDK lisans alanında gerçekleştirilmiştir. Floristik araştırmalar; ofis (masa başı çalışmaları) ve arazi araştırmaları olmak üzere iki aşamalı olarak gerçekleştirilmiştir. Ofis araştırmaları kapsamında, Tuz Gölü Havzası ile ilgili arazi araştırmalarından elde edilen ve daha önce flora uzmanı tarafından araştırılan bu alandaki hassas noktalardan ve orijinal projenin ÇED Raporunda bahsedilen flora türlerini içeren bitki listelerinin projenin etki alanındaki önemi kontrol edilerek listeler güncellenmiştir. Kapasite artışı projesi yerel ÇED sürecinde flora ve fauna inceleme çalışmaları sırasında arazi araştırmaları; biyolog, herpetolog, ornitolog, hidrobiyolog ve flora Uzmanlarından oluşan bir ekip tarafından saha yürüyüşleri yapılarak gerçekleştirilmiştir. Ancak kış koşulları nedeniyle, DB ÇSED süreci kapsamında ek flora ve fauna inceleme çalışmaları yapılamamıştır. Vejetasyon dönemi saha çalışmaları aynı biyoloji ekibi tarafından 26 -28 Mayıs 2017 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma sonucu elde edilen veriler doğrultusunda, ÇINAR fauna ve flora uzmanları tarafından, kapasite artışı alanlarında kritik türlerin varlığı ve ayrıca Hirfanlı Barajı'ndan su transferi ile Tuz Gölü'ne yapılacak olan deşarjın etkileri değerlendirilecektir. Saha çalışmaları sonrasında elde edilen sonuçlar, Haziran ayının ikinci çeyreğinde sunulacak olan final ÇSED raporunda verilecektir. Bunlara ek olarak, ÇINAR Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Departmanı tarafından hazırlanan topografik haritalar ve KMZ dosyaları kullanılarak planlanan kapasite genişletme projesinin proje alanlarının sayısallaştırılması sağlanmış olup, bu güzergahların tümü topografik haritalarda ayrı ayrı işaretlenmiştir. 1.4. Tuz Gölü Doğal Gaz Depolama Kapasite ArtıĢ Projesinin Tanımı Proje, mevcut projeden %400 daha fazla kapasite sağlayacaktır. Proje 5 aşamadan oluşacaktır. Bunlar; - Hazırlık çalışmaları, - Boru hatlarının kurulumu, pompa istasyonları, depolama tankları ve yüzey tesislerinin inşaatı, - Sondaj ve eritme faaliyetleri, - İşletme aşaması ve - İşletme sonrası aşamalardır. Proje hazırlık çalışmaları süresince, mevcut projeye paralel olarak, boru hatlarının inş aat koridorları ve ana ve yardımcı ünitelerin (kamp sahaları, enerji iletim hatları, erişim yolları, vb.) alanları fizibilite çalışmaları kapsamında belirlenecektir (1. Aşama). Daha sonrasında eritme işlemi süresince gereken tatlı su ihtiyacı için tatlı temin su hattı, eritme işleminden kaynaklanan tuzlu suyun Tuz Gölü Havzasına deşarjı için tuzlu su deşarj hattı ve işletme aşamasında gaz depolama faaliyetleri için doğal gaz branşman hattı olmak üzere üç ana boru hattı ve boru hattı inşaat çalışmaları süresince ayrıca pompa istasyonları, depolama TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 10 of 53 tankları ve yüzey tesisleri inşa edilecek (2. Aşama) ve eritme işlemi öncesinde de sondaj faaliyetleri yürütülecektir (3. Aşama). Depolama mağaralarının (kavernalar) tamamlanması sonrasında BOTAŞ tarafından işletme faaliyetleri başlatılacaktır (4. Aşama) ve proje bitiminde de taşıma ve eski haline getirme faaliyetleri planlanacak ve gerçekleştirilecektir (5. Aşama). Kapasite artış projesi, mevcut devam eden proje ile benzer olacak ve temel olarak detaylandırılırsa; Hirfanlı Barajı kıyısında oluşturulacak ilk pompa istasyonunun su alma yapısından tatlı sular alınacak ve 130 km uzunluğunda (: 52-56‟‟) tesis edilecek tatlı su hattının içinden pompa istasyonları ve depolama tankları vasıtasıyla eritme işlemi için yüzey tesisleri ve sondaj sahalarına taşınacaktır. Eritme işlemi süresince, meydana gelen tuzlu sular, 45 km uzunluktaki (: 52-56‟‟) tuzlu su deşarj hattı ve difüzörler vasıtasıyla Tuz Gölü‟nün çorak alanlarına deşarj edilecektir. Mağaraların tamamlanması sonrasında, doğal gaz, Türkiye‟nin ana gaz hatlarının birinden (Kayseri – Konya – Seydişehir Doğal Gaz Ana Boru Hattı) 21 km uzunluktaki (: 40‟‟) doğal gaz branşman hattı içinden mağaralarda depolanmak için alınacaktır. Borular, boru hattı güzergahları boyunca, yaklaşık 28 – 40 m genişliğinde inşaat koridoru içinde, yüzeyden 3 - 3,5 m derinliğe gömülecektir. Boru hatları, arazi edinimi yapılan bölümlerde, mevcut boru hatlarının her iki tarafında 250‟şer m‟lik koridor içinde tesis edilecektir (toplamda 500 m genişlik). Planlanmaya göre, tüm boru hattı kurulumları, projenin başlangıcından itibaren 18 ay içinde tamamlanacaktır. Yüzey tesisleri olarak adlandırılan ana ve yardımcı üniteler, eritme ve gaz depolama işlemleri süresince, tatlı sular, tuzlu sular ve doğal gazlar için ana dağıtım merkezi olarak kullanılacaktır. Yüzey tesisleri yaklaşık 650 x 800 m‟lik dikdörtgen alan üzerine inşa edilecek olup; boru hatları, pompalar, tuzlu su havuzları, gaz devir -daim (kompresörler, ölçüm istasyonları, ısıtma ve soğutma üniteleri, filtreler, ayırıcılar, basınç kontrol üniteleri, rejenerasyon üniteleri ve bacalar, vb.) ekipman ve binalarından oluşacaktır. Planlamaya göre, yüzey tesislerinde, eritme işlemi için kullanılacak ana üniteler, proje başlangıcından itibaren 18 ay içinde tamamlanacak ve kalan 2 yılda da yüzey tesislerindeki gaz devir-daim ünitelerinin inşaatı devam edecektir. Mevcut proje ile aynı şekilde, tatlı su hattı üzerine, tatlı su temininin yeterli basınçta sağlanması için üç adet pompa istasyonu inşa edilecek ve eritme işlemi süresince tatlı su depolanması için beş adet depolama tankı kullanılacaktır. Planlamaya göre, pompa istasyonları ve depolama tanklarının bütün inşaat çalışmaları proje başlangıcından itibaren 18 ay içinde tamamlanacaktır. Boru hatlarının ve ana ünitelerin inşaat çalışmaları süresince, sondaj çalışmaları devam edecektir. Sondaj çalışmalarının tamamlanmasını müteakip, çözelti madenciliği teknikleri kapsamında eritme işlemleri gerçekleştirilecektir. Bir sondaj işlemi 2 – 3 ayda tamamlanacak ve bir sondaj sahasındaki eritme işlemi de yaklaşık 24 – 28 ay sürecektir. Projenin enerji iletim hatları ve erişim yolları, TG YDGD Kapasite Artışı Projesinin inşaat safhasının başlangıcında oluşturulacaktır. Genel olarak, projenin inşaat çalışmaları TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 11 of 53 süresince, mevcut erişim yolları kullanılacak ve gerektiğinde resmi kurumlar ve ayrıca BOTAŞ‟ın onayı sonrasında yeni erişim yolları açılacaktır. Enerji iletim hatları mevcut iletim hatlarının paralelinde planlanacak ve ayrıca uygun olması durumunda, tatlı su hattı üzerindeki pompa istasyonlarının enerji ihtiyaçlarına göre mevcut iletim hatları da kullanılabilecektir. Tüm kurulum, inşaat, sondaj ve eritme çalışmaları toplamda 7 yılda tamamlanacak ve gaz depolama mağaralarının tamamlanması sonrasında da işletme safhası parça parça başlatılacaktır. Bu raporun bir amacı olarak, kapasite artış projesinin potansiyel çevresel ve sosyal etkileri, bu raporda verilen açıklamalar kapsamında incelenecektir. 1.5. Proje Etki Alanının Tanımlanması ve Neye Göre Belirlendiği TG YDGD Kapasite Artışı Projesi İç Anadolu Bölgesi‟nin orta kısmında mevcut proje ile aynı şekilde Aksaray ili, Sarıyahşi, Ağaçören, Ortaköy, Eskil ve Merkez ilçeleri, Konya ili, Emirgazi ilçesi ve Ankara ili, Evren ilçesi sınırları içerisinde planlanmaktadır. Proje kapsamında tesis edilecek olan ana ve yardımcı ünite ve yapıların etrafı genel olarak tarım arazileri ve mera alanları ile kaplı olup, su alma yapısı Hirfanlı Barajı kıyısında olacaktır. Ayrıca, tuzlu su deşarj hattı difüzör noktası devam eden mevcut projede olduğu gibi Tuz Gölü‟nün güneyindeki kurak alanlarda tesis edilecektir. Planlanan tesisler ve üniteler göz önünde bulundurulduğunda yüzey tesisleri ile kuyu alanlarının büyük bir kısmının Aksaray ili, Merkez ilçeye bağlı Sultanhanı Beldesine ait araziler üzerinde kalması nedeniyle, projeden etkilenebilecek en önemli alanın Sultanhanı Beldesi olacağı düşünülmektedir. Proje kapsamında etki alanları incelendiğinde mevcut yeraltı doğal gaz depolama projesinin etki alanları ile benzer olacağı görülmektedir. Boru hatlarının inşaat faaliyetleri nedeniyle 18 ay boyunca tarım arazileri, mera alanları tarla ve köy yolları, ilçeler arasındaki ana yollar ağırlıklı olarak, Ankara – Aksaray ve Aksaray – Konya Karayolları ise minör derecede etkilenecek olup, söz konusu etkiler yüzey tesisleri ve sondaj alanlarının yapım aşamasında ve ayrıca eritme ve ilk gaz dolum operasyonları sırasında da devam edecektir. Proje kapsamında tatlı su hattı güzergahı üzerinde Sapmaz Köyü, Yukarı Mahalle ve sondaj alanlarına ait lisans sınırları içerisinde ise tarımsal faaliyetler kapsamında çiftçiler tarafından oluşturulan küçük toplu yerleşim yerleri söz konusu olup bunlar dışında planlanan boru hatları ve diğer tesisler herhangi bir köy, ilçe veya ilin direk olarak içinden veya bir bölümünden geçmemektedir. Proje etki alanı etrafında yer alan yerleşim alanları, işletme ve ulaşım ağına olan mesafeleri planlanan her bir ünite ve tesis için aşağıda sunulmuştur. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 12 of 53 Boru Hatları Tatlı Su Temin Hattı Yaklaşık 130 km uzunluğunda (: 52 - 56‟‟) planlanan tatlı su temin hattı Ankara ili, Evren ilçesi sınırlarından başlayarak, Aksaray ili, Sarıyahşi, Ağaçören, Ortaköy ve Merkez ilçeleri güzergahını takip ederek planlanan yüzey tesisleri ve kuyu alanlarına ulaşmaktadır. Tuzlu Su Deşarj Hattı Yaklaşık 45 km uzunluğunda (: 52 - 56‟‟) planlanan tuzlu su deşarj hattı Aksaray ili, Merkez ilçesi sınırlarından başlayarak, Aksaray ili, Eskil ilçesi güzergahını takip ederek yine Aksaray ili, Eskil ilçesi sınırları içerisinde planlanan tuzlu su deşarj noktasına ulaşmaktadır. Doğal Gaz Branşman Hattı Yaklaşık 21 km uzunluğunda (: 40‟‟) planlanan doğal gaz branşman hattı Aksaray ili, Merkez ilçesi sınırlarında, Doğu Anadolu Doğal Gaz Ana İletim Hattı‟nın Kayseri -Konya- Seydişehir bölümünden başlayarak, proje alanın yaklaşık 17 km kuzeyinde yer alan Sultanhanı Beldesini geçerek yine Aksaray ili, Merkez ilçesi sınırları içerisinde planlanan yüzey tesislerine ve oradan da kuyu alanlarına ulaşmaktadır. Pompa İstasyonları Tatlı su temini kapsamında Hirfanlı Baraj rezervuar alanı kıyısında suyun alınması için bir su alma yapısı tesis edilecek olup baraj rezervuar alanından alınan su, tatlı su hattı güzergahı üzerinde tesis edilecek olan 3 adet pompa istasyonu vasıtasıyla yüzey tesislerine ka dar ulaştırılacaktır. Su Tankları Tatlı su temini ile eritme prosesinin devamlılığı açısından olası bir su kesintisi ihtimaline karşılık Hirfanlı Barajından alınan su, tatlı su temin hattı güzergah üzerinde inşa edilecek 5 adet su tankında depolanacaktır. Yüzey Tesisleri / Kuyu Alanları Proje kapsamında yaklaşık 650 m x 800 m (52 ha)‟lik bir alanda, inşaat ve işletme aşamasında kullanılacak olan; çözeltme/eritme tesisleri (borulama, pompalar, tuzlu su havuzları, gaz dolum ve boşaltım ekipmanları) ile enjeksiyon ve üretim tesislerinden (ultrasonik ölçüm ünitesi, gaz türbinli turbo kompresörler, borulama, soğutma ve ısıtma üniteleri, filtreler ve ayırıcılar, basınç düşürücüler, glikol rejenerasyon ünitesi vb.) oluşacak yeni bir yüzey tesisi inşa edilecektir. Ayrıca planlanan yüzey tesisleri içerisinde inşaat süresince kullanılacak olan ve inşaat sonrasında kaldırılacak şantiye alanları, beton santralleri (60 m3/saat kapasiteli 2 adet mobil beton santrali) ve malzeme depolama alanları tesis edilecektir. Söz konusu tesis Aksaray ili, Merkez ilçe, Sultanhanı Beldesi sınırları içerisinde kalmaktadır. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 13 of 53 Proje kapsamında doğal gazın depolanacağı 48 adet kuyu oluşturulacak olup, planlanan 48 Adet kuyudan 41 tanesi Aksaray ili, Eskil ve Merkez ilçeleri sınırları içerisind e, kalan 7 tanesi ise Konya ili, Emirgazi ilçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Söz konusu lokasyonlar fizibilite çalışmaları ve sismik araştırmalar sonrasında değişebilecektir. Proje etki alanı içerisinde herhangi bir sağlık kuruluşu, sanayi alanı v e faaliyetine devam etmekte olan tesis yer almamaktadır. Planlanan TG YDGD Kapasite Artışı Projesi kapsamında öngörülen tesis ve ünitelerin inşa edileceği alanların mevcut arazi kullanımı genel olarak tarım arazileri ve mera alanlarından meydana gelmekte olup, proje alanının yakın çevresinde daha çok kırsal özellikte küçük ölçekli yerleşim birimleri bulunmaktadır. 1.6. Projenin Gerekçeleri Günümüzde nüfus artışının meydana getirdiği enerji talebi ve buna bağlı olarak doğal gaz kullanımının artması sonucunda doğal gazın yeraltında depolanması ve kullanımı Türkiye için büyük önem arz etmektedir. Artan bu talep doğrultusunda farklı projeler geliştirilmektedir. Planlanan bu projeler vasıtasıyla konut sektöründeki doğal gaz talebinin artmasına bağlı olarak gelecekte meydana gelecek mevsimsel dalgalanmaların önlenmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda BOTAŞ, Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. tarafından Tuz Gölü‟nün yaklaşık 40 km güneyinde yapılması planlanan TG YDGD Kapasite Artışı Projesi çok büyük önem arz etmektedir. Söz konusu projede, yaklaşık 1.000 m derinlikte bulunan geniş yeraltı doğal tuz yapısının bir bölümünün kontrollü olarak tatlı su ile eritilmesi (leaching) yoluyla yeraltı gaz depolama mağaraları (kavernalar) oluşturulacaktır. Bu bağlamda, ülke çapında özellikle yaz aylarında ortaya çıkan kullanım fazlası doğal gazın, proje sahasının yaklaşık 23 km kuzeyinden geçen Doğu Anadolu Doğal Gaz Ana İletim Hattı‟nın, Kayseri -Konya-Seydişehir kısmından bir branşman yardımıyla alınarak, oluşturulacak olan mağ aralarda / tuz kavernalarında depolanması sağlanacaktır. Projenin hayata geçirilmesi ile mağaralarda (kavernalarda) depolanan doğal gazın; yoğun dönemlerde ülke çapında artan gaz talebini karşılamak amacıyla, mağaralardan çekilerek tekrar Doğu Anadolu Doğal Gaz Ana İletim Hattı‟nın Kayseri-Konya-Seydişehir kısmına verilmesi sağlanacaktır. Mevcut durumda inşaat çalışmaları sürdürülen her biri 630.000 Nm 3 fiziksel hacimli olan 12 adet depolama mağarasından (kaverna) oluşan “Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Tesisi”nde ilk 6 depo 2017 yılında devreye alınacak olup, bu aşamada 500 milyon Nm 3‟lük depolama kapasitesine ulaşılacaktır. İkinci grup 6 deponun ise 2020 yılında tamamlanarak toplamda 1 milyar Nm3‟lük depolama kapasitesine ulaşılacaktır. TG YDGD Kapasite Artışı Projesi; 1 milyar Nm3 depolama kapasitesinde olacak 12 adet depo ve yüzey tesislerinden oluşan mevcut tesise ek olarak , 5 milyar Nm3 depolama kapasitesinde 48 adet depo, 1 adet yüzey tesisi ve 1 adet doğal gaz branşman hattından oluşacak olup, yardımcı üniteler olarak ise tatlı su temin hattı, tuzlu su deşarj hattı, kuyular arası bağlantı hatları, pompa istasyonları, su depolama tankları ve beton santralleri kurulması planlanmaktadır. Tesisin ihtiyaçlarına ve değişen koşullarına bağlı olarak söz konusu yardımcı ünitelerin sayılarında artma ve azalma olabilecektir. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 14 of 53 Projenin inşaat aşamasında yaklaşık 500 kişinin, işletme aşamasında ise Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Tesisi projesi de dahil olmak üzere toplam 100 kişinin çalışması ön görülmektedir. Arazi hazırlık ve inşaat ile işletme aşamalarında oluşacak atıkların cinsi ve çevresel etkiler ile alınacak önlemlere ilişkin değerlendirmeler Yönetici Özeti Bölüm 6‟da verilmiştir. Mevcut (Orijinal) Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesinin Duru mu Yukarıda tanımlanan çalışmalar çerçevesinde, 12 adet kuyu alanında (UGS) sondaj çalışmaları tamamlanmıştır. 3 kuyunun (kaverna) eritme işlemleri tamamlanmış olup, ilk 6 kuyunun eritme aşaması kapsamında diğer 3 kuyuda eritme çalışmalarına devam edilmektedir. Söz konusu çalışmalar sırasında eritme operasyonunu ve sürecini kontrol etmek ve ileriki aşamalarda eritme işleminin mühendislik tasarımını kolaylaştırmak için sonar görüntüleme yöntemi ile düzenli olarak ölçümler yapılmaktadır. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 15 of 53 2. YASAL ÇERÇEVE TG YDGD Kapasite Artışı Projesi inşaat ve işletme süreçleri çok sayıda ulusal ve uluslararası yasa ve yönetmelikle uyumlu olarak gerçekleştirilecektir. Nihai ÇED Raporunun oluşturulduğu tarihten bugüne değin mevzuatlardaki ve Bakanlık yapısındaki değişiklikler ve proje ile etkileşimi; inşaat ve işletme döneminde uyulacak olan politika ve yasal çerçeveye ait detaylar hazırlanan rapor içerisinde ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. 2.1. Türk Çevre Mevzuatı Faaliyetleri sırasında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve diğer bakanlıklar, kuruluşlar, hükümet ve sivil organizasyonlarla yakın işbirliği içindedir. Türkiye‟deki yeni Bakanlık yapılanması sonrasında çevresel yönetim ile sorumlu Bakanlık ve hükümet kuruluşları aşağıdaki gibidir: • Sağlık Bakanlığı • Kültür ve Turizm Bakanlığı - Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü • Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı - Tarımsal Araştırma ve Politikalar Genel Müdürlüğü - Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü - Tarım Reformu Genel Müdürlüğü • Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı - Maden İşleri Genel Müdürlüğü - Maden Tetkik ve Araştırma Genel Müdürlüğü (MTA) - Türkiye Elektrik Üretim AŞ. - Türkiye Elektrik İletim AŞ. - Türkiye Elektrik Dağıtım AŞ. • Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı - Devlet Karayolları Genel Müdürlüğü • Orman ve Su İşleri Genel Müdürlüğü, - Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü - Su Yönetimi Genel Müdürlüğü - Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 2.1.1. Türkiye’de Çevresel Etki Değerlendirme si (ÇED) Prosedürü Türkiye‟de ilk Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği 07.02.1993 tarih ve 21489 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanmıştır. Bu yönetmelik, sırasıyla 23.06.1997, 06.06.2002 ve 16.12.2003 tarihlerinde revize edilmiştir. ÇED Yönetmeliği‟nin son hali 25.11.2014 tarih ve 29186 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanmıştır. Bu yönetmeliğin amacı ÇED sürecinde uyulacak idari ve teknik usul ve esasları düzenlemektir. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 16 of 53 2.2. Türkiye Tarafından Kabul Edilen Uluslararası AntlaĢmalar Türkiye, çevreyi ve biyolojik çeşitliliği korumak için birçok uluslararası anlaşma ve sözleşme imzalamıştır. Bu proje için ihtiyaç duyulabilecek uluslararası anlaşmalar aşağıda verilmiştir:  29.08.1996 tarih ve 4177 sayılı Kanunla onaylanmış, 27.12.1996 tarih ve 22860 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanmış “Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi”,  20.06.1996 tarih ve 22672 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanmış olan “Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES)”,  09.01.1984 tarih ve 84-7601 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile onaylanarak 20.02.1984 tarih ve 18318 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanmış “Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi (BERN)”,  15.03.1994 tarihli ve 94/5434 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kabul edilip, 17.05.1994 tarihli ve 21937 sayılı Resmî Gazete‟de yayımlanan “Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR)”,  01.12.1966 tarih ve 797 sayılı Kanunla onaylanarak, 17.12.1966 tarih ve 12480 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanmış “Kuşların Korunması Hakkında Uluslararası Sözleşme”,  14 Şubat 1983 tarih ve 17959 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmış “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme”. Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi, CITES, BERN, RAMSAR, Kuşların Korunması Hakkında Uluslararası Sözleşmelere riayet edilerek flora ve fauna türlerinin korunması ve gelecek nesiller aktarımı sağlanmış olacaktır. Ayrıca, Kapasite Artışı Projesi ÇED Raporu Dünya Bankası Operasyonel Politikası / Banka Prosedürlerinde sınıflandırılan; çevresel değerlendirme, doğal yaşam alanları, kültürel kaynaklar, baraj güvenliği, gönülsüz yeniden yerleşim vb. politikalar dikkate alınarak hazırlanmıştır. Proje etkileri, Dünya Bankası tarafından takip edilen ve aşağıda sunulan çekirdek politikalara (çevresel ve sosyal koruma önlemi politikaları) göre raporda açıklanmıştır;  OP 4.01 – Çevresel Değerlendirme  OP 4.04 – Doğal Yaşam Alanları  OP 4.11 – Fiziksel Kültürel Kaynaklar  OP 4.37 – Baraj Güvenliği  OP 4.12 – Gönülsüz Yeniden Yerleşim TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 17 of 53 2.3. Kurumsal Düzenlemeler Etkili bir koordinasyon sağlamak için ; - BOTAŞ, - İnşaat Yüklenicileri ve Danışmanları, - BOTAŞ tarafından tutulacak bağımsız bir Çevresel İzleme Firması ve - T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB), ÇED İzleme ve Kontrol Bölümü ve ilgili birimleri teknik ve idari konularda işbirliği içinde çalışmalıdır. BOTAŞ ve Yükl enicilerin sorumlu grupları ve bilgi akışı ÇSED raporu içerisindeki Organizasyon Tablosunda sunulmuştur. BOTAŞ Yönetimi, inşaat faaliyetlerinden sorumlu olacak bölümle birlikte, Yüklenici firmaların inşaat faaliyetlerinin onaylanmış ÇSYP (ÇSED‟in bir parçası olarak) ile uyumlu olmasını sağlayacaktır. Bunu gerçekleştirmek için BOTAŞ, Yüklenicilerin sahadaki faaliyetlerini ve performansını denetçiler vasıtasıyla düzenli olarak izleyecek ve değerlendirecektir. BOTAŞ Yeraltı Depolama Müdürlüğü‟ne bağlı Çevre Mü hendisi ve Sosyal Uzman, izleme faaliyetlerinin koordinasyonu ve gözetiminden sorumlu olacaktır. BOTAŞ ayrıca, Yüklenicinin saha çalışmalarını denetleyecek ve doğrudan BOTAŞ‟a rapor edecek bir Çevre ve Sosyal İzleme Firması vasıtasıyla bağımsız bir denetim programı yürütecektir. BOTAŞ‟ın Yüklenicileri inşaat faaliyetleri sırasında ÇSED ve ÇSYP‟nin uygulanmasını kabul ederek, ÇSYP‟de belirtilen tüm önlemlerin uygulanmasından sorumlu olacaktır. Yüklenicilerin projenin çevresel standartları ve ÇSYP‟ye uygun olarak faaliyetlerini sürdürmesi gerekmektedir. BOTAŞ, Yüklenicilerin faaliyetlerinin bağımsız bir kanaldan da denetlenmesi ve izlenmesi için bağımsız Çevre ve Sosyal İzleme Firması tutacaktır. Çevre ve Sosyal İzleme Firması, Yüklenici tarafından hazırlanan ve sunulan haftalık raporları haftalık olarak inceleyip yorumlayacak, şantiye sahalarını denetleyecek, projenin çevresel performansını ve Yüklenicinin sahadaki faaliyetlerini gözden geçirecek, ÇSYP‟de belirtildiği şekilde çevresel kontrol analizlerini ve veri toplamayı gerçekleştirecek ve bulguları haftalık bazda BOTAŞ‟ın Çevre Mühendisine rapor olarak verecektir. BOTAŞ ve DB proje değerlendirme sırasında raporlama sürecine ait düzenlemeye karar verecektir. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 18 of 53 3. PROJENĠN TANIMI VE ÖZELLĠKLERĠ 3.1. Proje Alanı ve Ünitelerin Konumu TG YDGD Kapasite Artışı Projesi kapsamında faaliyet/hizmet üniteleri olarak; yüzey tesisleri, kuyu alanları, boru hatları, pompa istasyonları ve su depolama tankları inşa edilecektir. Buna göre 1 milyar Nm3 depolama kapasitesinde olacak 12 adet depo ve yüzey tesislerinden oluşan mevcut tesise ek olarak ana üniteler kapsamında; 5 milyar Nm 3 depolama kapasitesinde 48 adet depo, 1 adet yüzey tesisi ve 1 adet doğal gaz branşman hattı tesis edilecek olup, yardımcı üniteler olarak ise 1 adet tatlı su temin hattı, 1 adet tuzlu su deşarj hattı, kuyular arası bağlantı hatları, 3 adet pompa istasyonu, 5 adet su depolama tankı ve 2 adet mobil beton santrali kurulacaktır (Şekil 3.1.1.). ġekil 3.1.1. Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Tesisi Kapasite Artışı Projesi Kapsamında Planlanan Faaliyet Üniteleri 3.2. Proje Alanının Tasarımı Tuz Gölü Havzası; - Coğrafi konumu, - 40 inç‟lik Kayseri-Konya-Seydişehir Doğal Gaz Boru Hattı‟na yakın oluşu, - Alanda uygun derinlikte saf tuz kütleleri bulunması ve - Türkiye‟de sismik aktivitelerin en az olduğu bölgede olması nedeniyle tuz formasyonlarında gaz depolamak için en elverişli yerdir. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 19 of 53 2003 yılında ÇED Olumlu Kararı alınan ve inşaat çalışmaları devam (bazı birimler devreye alınmıştır) Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Tesisi kapsamında, mevcut çalışmalara devam edilen ve aynı zamanda kapasite artışının da planlandığı alan için teknik fizibilite çalışması kapsamında BOTAŞ tarafından sahanın sismik açıdan incelenmesi (Şekil 3.2.1.), tuz tabakalarının laboratuvar ortamında test edilerek mekanik karakteristiklerinin belirlenmesi, su temini, oluşacak tuzlu suyun deşarjı için hidrolojik çalışma gibi çok sayıda işlem gerçekleştirilmiştir. EPDK Lisans Sahası Sismik ÇalıĢma Sonucunda Tuz Domu Tespit Edilen Alan Mevcut Yüzey Tesisleri Alanı Mevcut Proje Kuyu Sahası ġekil 3.2.1. Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi Kapsamında Sismik Çalışma Kapsamında Tespit Edilen Tuz Domu ve Tesisler TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 20 of 53 Planlanan kapasite artışı projesi ile inşaat çalışmaları devam eden Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesinde kapsamında depolama yöntemi, boyutları, açılacak kaverna sayıları, kapasiteleri ve özellikleri Tablo 3.2.1.‟de verilmiştir. Tablo 3.2.1. Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi ve Planlanan Kapasite Artışı Projesine Ait Bilgiler ÇED Olumlu Kararı Alınan ve ĠnĢaat Projeye Ait Temel ÇalıĢmaları Devam Eden Tuz Gölü Planlanan Kapasite ArtıĢ Projesi Toplam Bilgiler Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi Depolama Tipi Tuz Formasyonu / Tuz Kavernası Tuz Formasyonu / Tuz Kavernası - Tuza Giriş Derinliği 500 m ile 860 m Arasında 500 m ile 860 m Arasında - >1.500 m (sondaj) , >1.500 m (sondaj) , Tuz Domu Derinliği - 1.500 - 2.000 m (sismik) 1.500 - 2.000 m (sismik) Kuyu/Kaverna Sayısı 12 Adet Kaverna 48 Adet Kaverna 60 Adet Kaverna Yaklaşık Bir Kaverna 3 ~ 630.000 ~ 630.000 - 750.000 m - Hacmi (Net) 3 3 3 Çalışma Gazı Hacmi ~ 1 milyar m ~ 5 milyar m ~ 6 milyar m Maksimum 3 3 3 ~ 30 milyon m /gün ~ 30 milyon m /gün ~ 60 milyon m /gün Enjeksiyon Debisi Maksimum (Toplam) 3 3 3 ~ 40 milyon m /gün ~ 40 milyon m /gün ~ 80 milyon m /gün Geri Üretim Debisi Kayseri-Konya Doğal Gaz İletim İletim Hattı Kayseri-Konya Doğal Gaz İletim Hattı - Hattı Durum Yapım Aşamasında Planlama Aşamasında - Projenin inşaat safhasının yaklaşık 7 yıl sürmesi beklenmekte ve ekonomik ömrü 30 yıl olarak tahmin edilmektedir. Tablo 3.2.1.‟de görüldüğü üzere 2020 yılında ilk gaz depolaması planlanan kapasite artış projesi ile 2023 yılının sonunda, inşaat çalışmaları devam eden Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi ile birlikte toplam 6 milyar Nm 3 çalışma gazı kapasitesine ulaşılması hedeflenmektedir. 3.3. Proje Ġçin Seçilen Yer ve Kullanılan Teknoloji Alternatiflerinin Değerlendirilmesi Doğalgazın, yer üstünde tanklarda sıvı ve gaz hallerde depolanmasının yanında, ikinci bir alternatif olan yeraltında depolama daha büyük miktarda depolama kapasitesine, daha düşük maliyetle olanak sağlaması açısından ön plana çıkmaktadır. Doğal gazın sıvı ve gaz halinde yeraltında depolanması; mevsimsel gaz çekişlerinin dengelenmesi, ani gaz çekişlerinin karşılanması, kesintisiz gaz arzının sağlanması, kesintili müşteri sayısının azaltılması ve alım-satım taahhütlerinin yerine getirilmesi açısından önem arz etmektedir. Yapılan araştırmalar sonucunda yeraltı depolama faaliyetlerinin, aşağıda belirtilen nedenlerle yerüstü depolama tesislerine göre daha iyi ve üstün olduğu kanıtlanmıştır. Buna göre; TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 21 of 53  Yeraltında depolama faaliyetlerinde; terkedilmiş petrol ve gaz rezervuarları, terk edilmiş maden ocakları, akiferler, sert kaya ve tuz kavernaları/mağaraları depolama amaçlı kullanılmakta olup, nispeten daha büyük olan yerüstü depolama tesislerine oranla inşa edilmeleri ve işletilmeleri daha ekonomiktir.  Yeraltında depolama faaliyetleri ile depolanacak olan doğal gaz; işletmeden kaynaklı oluşacak kaza riskleri (iş kazaları, güvenlik hataları vb.) ile deprem, olumsuz hava koşulları, yangın, patlama, infilak, sabotaj vb. çevresel tehlikelere karşı daha güvenilir bir ortamda korunmaktadır.  Yeraltında doğal gaz depolama tesislerinde, depolama faaliyetleri yeraltında gerçekleştirildiği için mekansal açıdan avantaj sağlamakla birlikte çevresel açıdan yerüstü tesislerine göre daha uygundur (Şekil 3.4.1.). ġekil 3.4.1. Yeraltı Doğal Gaz Depolama Faaliyetlerinden Görünüm Doğal gaz genel olarak terkedilmiş petrol ve gaz rezervuarlarında, terk edilmiş maden ocaklarında, akiferlerde ve tuz kavernalarında/mağaralarında depolanmaktadır. Doğal gazın yeraltında depolanması kapsamında kullanılabilecek alternatif alanlar; - Sert Kaya kavernaları, - Akiferler, - Terk edilmiş maden ocakları, - Tüketilmiş petrol ve gaz rezervuarları ve - Tuz kavernaları olarak sıralanabilir. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 22 of 53 TG YDGD Kapasite Artışı Projesi kapsamında orijinal Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi olduğu gibi doğal gazın yeraltında depolanması kapsamında alanın özelliklerine bağlı olarak tuz kavernaları kullanılacak olup, proje kapsamında oluşturulacak kavernalarda eritme işlemleri Çözelti Madenciliği (Solution Mining Process) - Su Temini ve Kavernanın Çözeltilmesi yöntemiyle kademeli olarak fazlar şeklinde gerçekleştirilecektir. 3.4. Proje Kapsamında Planlanan Ekonomik Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Tesisi Kapasite Artışı Projesi kapsamında planlanan sosyal ve altyapı faaliyetleri doğrultusunda; - Kuyuların/kavernaların eritme işlemlerinde, inşaat ve işletme aşamasında çalışacak personelin su ihtiyaçlarının karşılanması, inşaat çalışmalarında kullanılacak olan suyun temini ve oluşan atıksuyun deşarjı için su temini ve atıksu arıtma sistemleri, - Kuyuların/kavernaların eritme işlemleri sonucu oluşan tuzlu suyun deşarjı için tuzlu su deşarj hattı ve buna bağlı sistemler, - Oluşturulacak kuyularda depolanacak gazın, kuyulara iletimini sağlayacak olan doğal gaz branşman hattı ve buna bağlı sistemler, - Planlanan tesislerin inşaat ve işletme aşamasında gerçekleştirilecek olan faaliyetler kapsamında gerekli olan elektrik enerjisi için elektrik hatları, - Projenin inşaat aşamasında çalışması öngörülen 500 kişi ve işletme aşamasında çalışması öngörülen 100 kişinin barınma, sosyal ve sağlık ihtiyaçlarının ve hizmetlerinin karşılanması amacıyla kamp sahası ve sosyal tesisler, - İnşaat ve işletme aşamasında kullanılacak olan aydınlatma, güvenlik ve haberleşme sistemleri ile - Proje sahalarına erişim amaçlı servis yollarının oluşturulması planlanmaktadır. İnşaat ve işletme aşamasında çalışacak personelin su ihtiyaçlarının karşılanması için ise inşaat çalışmaları devam eden Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesinde olduğu gibi Sultanhanı Belediyesinden tankerlerle satın alınarak temin edilecektir. Ayrıca kapasite artışı projesi kapsamında ihtiyaç duyulması halinde iki adet yeraltı su kuyusu açılması planlanmakta olup, bu kapsamda 167 sayılı yer altı suyu kanunu gereğince gerekli izinler alınacaktır. Tesiste oluşacak evsel nitelikli atıksular için; işletme aşamasında kullanılacak biyolojik arıtma sistemine dayalı atıksu arıtma tesisi kullanılacak olup, atıksular arıtma tesisinde arıtıldıktan sonra çıkış suyu özelliklerinin uygun olması halinde alınacak atıksu deşarj izinleri sonrasında belirlenecek mevsimsel dereler ve doğal drenajlar gibi alıcı ortamlara deşarj edilecektir. Ayrıca tarımsal sulama izinlerinin alınmasını müteakip arıtılmış suyun peyzaj alanlarının sulanmasında kullanılması da mümkün olacaktır. Planlanan TG YDGD Kapasite Artışı Projesinin yapımı ve işletmesi sırasında gerekli olan enerji, pompa istasyonları ve depolama tankları için Şereflikoçhisar trafo merkezinden ve yüzey tesisleri ile kuyu alanları için ise Aksaray trafo merkezinden sağlanacaktır. TG YDGD Kapasite Artışı Projesi kapsamında personellerin barınma, sosyal ve sağlık ihtiyaçları Şekil 3.5.1.‟de görülen mevcut proje kapsamında kullanılan aydınlatma, güven lik TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 23 of 53 ve haberleşme sistemlerini bünyesinde barındıran kamp sahası ve kapasite artış projesi kapsamında tesis edilecek olan benzer özellikteki kamp sahalarından karşılanacaktır. Fotoğraf 3.5.1. İnşaat Çalışmaları Devam Eden Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesine Kamp Sahasından Görünüm Söz konusu proje kapsamında ulaşım amaçlı orijinal Projede kullanılan mevcut yollardan faydalanılacaktır. Söz konusu yollarda gerekli düzeltme ve iyileştirme çalışmaları yürütülecektir. Ayrıca planlanan Proje‟nin amacı Türkiye‟nin mevsimsel gaz çekişlerinin dengelenmesi, ani gaz çekişlerinin karşılanması, kesintisiz gaz arzının sağlanması, kesintili müşteri sayısının azaltılması ve alım-satım taahhütlerinin yerine getirilmesidir. Bu bağlamda, doğal gaz depolama ve kapasite artırımı faaliyetleri ulusal ölçekte Türkiye ekonomisi için büyük önem arz etmektedir. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 24 of 53 4. PROJE ALANININ ÖZELLĠKLERĠ 4.1. Flora ve Fauna TG YDGD Kapasite Artışı Projesi kapsamında, boru hatları da dahil olmak üzere proje alanlarında bulunan flora ve fauna türleri aşağıda detaylı olarak sunulmuştur. FLORA Faaliyet alanı, İran – Turan Fitocoğrafik Bölgesi sınırları içerisinde kalmaktadır. Iran -Turan Fitocoğrafik Bölgesi iklim, flora ve vejetasyon açısından oldukça iyi karakterize edilmektedir. Fizyonomik açıdan hemikriptofit ve kamefitlerin hakim olduğu bu bölge floristik açıdan komşu bölgelerle çok az bir yakınlık gösterir. Iran-Turan Fitocoğrafik Bölgesi tüm olarak bir çok türle birlikte tribus, cins ve seksiyon gibi diğer yüksek taksonların evrim ve gen merkezini teşkil eden bağımsız bir bölgedir. Ağaçsı olmayan kserofitler açısından doğu Holarktik alemin en zengin bölgesi olarak kabul edilir. Birçok monotipik cinsin yanında çok sayıda tür içeren Astragalus, Acantholimon, Cousinia gibi büyük cinslerin de çıkış merkezi yine Iran-Turan Fitocoğrafik Bölgesi‟dir. Flora çalışmaları sırasında proje sahalarında tespit edilen ve taslak ÇSED Raporunda sunulan tür ve alt tür listeleri ve fitocoğrafik bölgelere göre dağılımları mayıs ayında gerçekleştirilen arazi çalışmalarının sonuçlarına göre revize edilerek nihai ÇSED raporunda verilecektir. FAUNA Fauna türleri mevsimsel değişiklikler göstermekte olup, bir alanın fauna envanterinin belirlenmesi birkaç yıl sürebildiğinden, fauna listelerinde verilen türler; arazi çalışmasının yanı sıra, yöre halkının gözlem ve duyumları, bölgenin biyotop özellikleri ve mevcut yayılma alanları göz önüne alınarak hazırlanmıştır. Fauna listeleri, arazi çalışmaları sırasında görülen ve inceleme sırasında görülmeyen türleri de içermekte olup, bu türler literatür araştırmalarına göre tespit edilmiştir. Bu bağlamda, boru hattı güzergahlarında, yüzey tesislerinin bulunduğu alanlarda ve kuyu (UGS) bölgelerinde ÇINAR Fauna Uzmanı tarafından arazi etüt çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Ofis çalışmalarında güncellenmiş fauna listesinde yer alan türlerin bulunduğu alanlar ile, inşaat çalışmalarının yürütüleceği proje alanlarında çakışma noktalarında transekt yöntemi ile gözlemler yapılmış; fauna elemanlarının çeşitli izleri (ayak izi, dışkı vb.) gibi belirleyici parametreler doğrultusunda incelemeler yapılmıştır. Mevsimsel kısıtlamaların yoğun olduğu bu dönemde yapılan incelemelerde fauna elemanlarına ve izlerine az miktarda rastlanmıştır. Elde bulunan bilgileri doğrulamak ve/veya genişletebi lmek amacıyla yerel halkla görüşmeler de gerçekleştirilmiştir. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 25 of 53 Ek olarak; ÇSED Raporunun hazırlanması sırasında mevsimsel kısıtlamalardan dolayı, 2017 vejetasyon dönemi için flora ve fauna çalışmaları, Uzmanlar tarafından tamamen yerine getirilmemiş olup, bu çalışmalar Mayıs 2017‟de tamamlanmıştır. Sonuçlar nihai ÇSED Raporuna entegre edilecektir. 4.2. Peyzaj Özellikleri Projeye ait ana ünitelerin ve yardımcı tesislerin inşa edileceği alanlar peyzaj açısından incelendiğinde; bu alanların jeomorfolojik açıdan genellikle düze yakın bir arazi yapısına sahip olduğu, orman vejetasyonu açısından çok zayıf bir dokuya sahip olduğu, baskın olarak karasal step vejetasyonun hakim olduğu görülmektedir. 4.3. Genel Jeoloji Proje alanının yer aldığı Tuz Gölü Havzası, çaprazvari yapısal bir depresyon içinde yer alan KB-GD yönlü karalar arası bir havzadır. Kuzeyinde Ankara yükselimi Galatya volkanitleri, doğusunda Kırşehir masifi olan Kırşehir Kristalin Kompleksi, Güney ve Güneybatıdan Toros dağları Bolkardağları Birliği ve batısın da Sivrihisar-Bozdağ masifi ile çevrelenmiştir. Tuz Gölü Havzasında, yaşı Üst Kretase'den günümüze kadar değişen 10 km'ye kadar varan kalınlıkta istiflenme söz konusudur. Havzanın derin kısımlarında genel olarak fliş karakterli birbirleriyle yanal ve düşey yönde ilişkide bulunan şeyl, kumtaşı, çakıltaşı ve kireçtaşları gibi birimler çökelirken kenar kısımlarında ise karasal ve sığ denizel birimlerin çökeldiği araştırmacılar tarafından ortaya konmuştur. Sığ denizel ve karasal ortamlarda yüksek enerji ürünü olan konglomera ve kumtaşları çökelmiş olup sakin dönemlerde şeyl, kireçtaşı, jips ve anhidritler oluşmuştur (Arıkan, Y.,1975). 4.3.1. Ġnceleme (Faaliyet) Alanı Jeolojisi Proje kapsamındaki kapasite artışının planlandığı yeni sondaj alanları ve ana yüzey tesis alanı tamamen Miyosen yaşlı İnsuyu formasyonuna ait (gölsel kireçtaşı marn, çakıltaşı, kumtaşı, kiltaşı ve yer yer volkanik ara katkılı) kırıntılı birimler üzerinde bulunmaktadır. Planlanan tuzlu deşarj hattı ve doğalgaz branşman hattı güzergahlarında ise İn suyu formasyonuna ait (gölsel kireçtaşı marn, çakıltaşı, kumtaşı, kiltaşı ve yer yer volkanik ara katkılı) kırıntılı birimler ile Kuvaterner yaşlı Tuz gölü formasyonuna ait çakıl, kum, silt, kireçtaşı ve karbonatlı killer yüzeylemektedir. 4.3.2. Hidrojeolojik Özellikler Tuz Gölü çevresindeki yeraltı su kaynakları incelendiğinde söz konusu kaynakların daha çok Tuz Gölü güneyindeki Eşmekaya sazlıklarında ve Tuz Gölü güneybatısında bulunan sazlık - bataklık alanlarda olduğu gözlenmektedir. Eşmekaya sazlıkları proje alanı kuzeybatısında yaklaşık 22 km mesafede bulunmaktadır. Bunun dışında Tuz Gölü D -GD mevkiinde Peçenek akarsuyu yakınlarında alüvyon ile Peçenek formasyonunda (kum -çakıl) faylanmalar sonucu kaynak oluşumları mevcuttur. Tuz Gölü Alt Havzası içindeki kaynakların çoğunun kurumuş olduğu düşünülmektedir. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 26 of 53 4.3.3. Hidrolojik Özellikler TG YDGD Kapasite Artışı Projesi kapsamında planlanan yeni sondaj alanları, yüzey tesis alanı, bazı yardımcı yüzey tesisleri (su depolama tankları) tuzlu deşarj hattı, doğalgaz branşman hattı ve tatlı su temin hattının büyük bir kesimi Türkiye genelinde ayrılmış olan havzalardan Konya Kapalı Havzası içinde yer alırken tatlı su temin hattının küçük bir kesimi ve bazı planlanan yardımcı yüzey tesisleri (pompa istasyonları, su depolama tankı) Kızılırmak havzası içinde kalmaktadır. Proje kapasite artışı kapsamında planlanan yeni sondaj alanları ve yüzey tesis alanının bulunduğu bölgede birkaç mevsimsel akışa sahip kuru dere yatağı dışında önemli bir yüzey suyu bulunmamaktadır. 4.3.4. Hidrolojik - Hidrojeolojik Değerlendirme Proje güzergahlarının yer aldığı Tuz Gölü‟nün Doğusu ve Peçeneközü Havzası içerisinde akifer özelliği gösteren başlıca formasyonları; geniş yayılım gösteren Mesozoyik yaşlı mermerler, Peçeneközü Havzasının doğu kenarını kuzeybatı-güneydoğu yönünde yayılım gösteren Kratese yaşlı granitler, Pliyosen yaşlı kum ve çakılı birimler ile Kuvaterner yaşlı alüvyonlar oluşturmaktadır. Mesozoyik yaşlı mermerler, bol kırıklı-çatlaklı bir yapıya sahip olup, bu birimden kaynak boşalımı gözlenmemekle birlikte daha düşük kotlarda bulunan birimleri yeraltısuyu akışı ile beslemektedir. Kratese yaşlı granitler, yüzeye yakın kısımlarda ve özellikle yüksek kesimlerde bol kırıklı–çatlaklı bir yapıya sahiptir. Ancak bu çatlakların derinliği fazla olmayıp, uzunlukları ve birbirleri ile ilişkisi de geniş olmadığından, sadece böl - gesel ölçekte akifer özelliği göstermektedir. Tuz Gölü‟nün doğusu ve Peçeneközü Havzasında yeraltısuyu beslenimi yağıştan ve yüzeysel akıştan süzülme ile oluşmaktadır. Peçenek havzasında yeraltısuyunun beslenme alanları alüvyon, Pliosen'in geçirimli seviyeleri ve havzanın kuzeybatı-güneydoğu sınırını oluşturan mermerlerdir ve granitlerdir. Proje güzergahlarını yer aldığı Tuz Gölü güney kesimde ise Obruk -Sultanhanı ovasında yeraltısuyu taşıyan önemli birimler Kuvaterner yaşlı Alüvyonlar ve Neoje yaşlı birimlerin kireçtaşı seviyeleridir. Kuvaterner yaşlı Alüvyonların kum ve çakılları, ovanın yeraltısuyu bakımından önemli su depolarıdır. Ayrıca Neojen yaşlı birimler içinde yer alan bol kırıklı- çatlaklı kireçtaşları havzada önemli akiferleri oluşturmaktadır. Ayrıca söz konusu kireçtaşları karstik özellik göstermektedir. Obruk-Sultanhanı ovasında yeraltısuyu beslenimi yağıştan ve yüzeysel akıştan süzülme ile oluşmaktadır. Sonuç olarak, tuz karotlarının eritilmesi ile oluşacak eriyiğin Tuz Gölü ile aynı bileşime sahip olması ve Tuz Gölü‟ne direk olarak deşarj edilmemesinden dolayı, gölün mevcut kalitesini olumsuz etkilemeyecektir. Bu konu ile ilgili deşarj edilen tuzlu kalitesine ilişkin detaylı bir analiz yapılmış ve sonuçlar 2003 yılı orijinal projenin ÇED raporunda sunulmuştur. Bununla birlikte, Tuz Gölü'nün altında yer alan tuz yataklarının bir devamı niteliğinde ve göl ile aynı kompozisyona sahip bu yataklardan oluşacak tuzlu suyun Tuz Gölü'ne deşarj edilmesi sonucunda, sürekli olarak su kaybına maruz kalan Tuz Gölü‟nün bu durumdan olumsuz yönde etkilenmeyeceği ve buna ek olarak eritme işlemleri için ihtiyaç duyulan birim TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 27 of 53 zamandaki tatlı su miktarının artmasına paralel olarak deşarj edilecek olan tuzlu su miktarının artışının da Tuz Gölü üzerinde olumsuz bir etki yaratmayacağı öngörülmektedir. 4.4. Arazi Yapısı ve Toprak Özellikleri Proje kapsamında tesis edilecek olan ana ve yardımcı üniteler Aksaray ili, Sarıyahşi, Ağaçören, Ortaköy, Eskil ve Merkez ilçeleri, Konya ili, Emirgazi ilçesi ve Ankara ili, Evren ilçesi sınırları içerisinde kalmakta olup; gerçekleştirilen çevresel etüt çalışmaları esnasında tesis ve yapıların genel olarak tarım arazileri ve mera alanları içerisinde kaldığı görülmüştür. Söz konusu alanlarda daha çok pancar, yonca ve ayçiçeği yetiştirilmektedir. 4.5. Kültürel Varlıklar ve Korunan Alanlar Aksaray ilinde 2 adet Korunan alan söz konusudur. Bunlar: Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi ve Ihlara Vadisi Özel Çevre Koruma Bölgesi‟dir. Bunlardan Ihlara Özel Çevre Koruma Bölgesi Proje alanına yaklaşık 57 km kuş uçuşu uzaklığında bulunup, herhangi bir etki beklenmemektedir. Planlanan tatlı su hattının yaklaşık 46,5 km‟lik kısmı, planlanan tuzlu su deşarj hattının yaklaşık 23,5 km‟lik kısmı ve tuzlu su deşarj noktası ve doğal gaz branşman hattının yaklaşık 10,5 km‟lik kısmı Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi sınırları içerisinde kalmakta olup, planlanan kapasite artışı projesi Ç SED süreci sonrasında inşaat çalışmalarına başlanmadan önce söz konusu alanlar ile ilgili olarak, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü‟ne başvuruda bulunarak gerekli izinler alınacaktır. Ek olarak, TG YDGD Kapasite Artışı Projesi yerel ÇED sürecinde, Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulu'ndan Uzmanlar, boru hattı güzergahlarındaki ve ayrıca lisanslı sondaj yeri alanlarındaki kültürel varlıkların araştırılması için saha yürüyüşü gerçekleştirmiştir. Kapasite artışının proje çalışmalarından kaynaklanacak planlı proje alanlarında herhangi bir kritik etkisi bulunmamaktadır. Araştırma sonuçlarına göre; - Aşağı Sapmaz Köyü'ndeki Körü Höyüğü ve Baymış Köyü'ndeki Kuru Höyüğü Koruma Kurulu Uzmanları tarafından keşfedilmiş ve bu höyükler kurum tarafından tescillenmiştir. - Planlanan boru hatlarının yanındaki rota üzerinde (500 m koridor içerisinde) Emirgazi Mahallesinde Küllütepe Höyüğü ve Emirgazi Mahallesinde Adalının Höyüğü tespit edilmiştir. Bu höyüklerin çevresinde yürütülecek inşaat faaliyetleri, 2863 sayılı Kültür ve T abiat Varlıklarının Korunması Hakkındaki Kanun (5226 sayılı Kanunla Yapılan Değişiklik) ve Dünya Bankası‟nın OP 4.11 Politikası gereğince hassasiyetli bir şekilde yürütülecek ve otoritelere gerekli bilgilendirmeler yapılacaktır. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 28 of 53 5. MEVCUT DURUM ÇALIġMALAR I Bu raporda, devam eden Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi esnasında havaya, suya, toprağa, flora, faunaya, koruma alanlarına ve sosyal faaliyetlere olası etkileri hakkında yapılan çalışmalar açıklanmaktadır. Mevcut proje kapsamında, proje alanlarındaki inşaat ve işletme çalışmalarından en fazla etkilenen üç ana alan; - Su alma yapısında yer alan Hirfanlı Barajı, - Proje Yüzey Tesisleri, sondaj ve eritme sahaları ve - Tuz Gölü Havzasıdır. Bu aşamada, proje süresince 3 başlık altında olası ve beklenen etkiler için gerçekleştirilen çalışmalar ve analizler yapılacaktır; 1. Mevcut Doğal Gaz Depolama Projesi (Devam Eden Proje) / 3. Taraf İzleme Çalışmaları, 2. TG YDGD Kapasite Artışı Projesi için Yerel ÇED Çalışmaları ve 3. TG YDGD Kapasite Artışı Projesi için ÇSED Süreci. 5.1. Mevcut Doğal Gaz Depolama Projesi Halen devam etmekte olan Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi 3. taraf izleme çalışmaları kapsamında, proje sahalarının çevresindeki alanlara olan etkileri, PS1 su alma noktasındaki Hirfanlı Barajı suyundan, kuyu (UGS) mevkilerindeki yeraltı sularından ve deşarj noktasındaki ve yayılım alanlarında tuzlu sulardan alınan örneklere ait analizlerle ile aylık olarak tespit edilmekte ve analiz raporları açıklamalarla birlikte aylık çevresel izleme raporları ile düzenli olarak BOTAŞ'a sunulmaktadır. PS1 Sahasındaki Hirfanlı Baraj Suyundan Yüzey Suyu Örneklemesi PS1 sahasının su alma yapısında düzenli olarak, ÇINAR Uzmanları tarafından projenin olası etkilerinin belirlenmesi için Hirfanlı Baraj Gölü‟nün 0575407 -Doğu, 4321517-Kuzey küresel koordinatlarından su numuneleri alınmaktadır. Hirfanlı Barajı su kalitesi izleme çalışmaları kapsamında su kaynağının içme suyu kalitesinde olmasına bağlı olarak, Hirfanlı Barajı suyundaki analizler; Çözünmüş Oksijen (ÇO), Oksijen Doygunluğu, pH, Elektriksel İletkenlik (Eİ), Bulanıklık, Fekal Koliform, Toplam Koliform Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ), Biyolojik Oksijen İhtiyacı (BOİ), Nitrit Azotu, Nitrat Azotu, Amonyum Azotu, Çinko, Nikel, Kadmiyum, Kurşun, T. Fosfor, Cıva, Kjeldal Azotu, Askıdaki Katı Madde (AKM) ve Renk parametrelerine göre gerçekleştirilmiştir. Tuzlu Deşarj Noktasında Tuzlu Su Örneklemesi Deşarj edilen tuzlu su kalitesinin belirlenmesi için ÇINAR ve ÇINAR Çevre Laboratuvarı Uzmanları tarafından tuzlu su deşarj hattının son difüzöründen (0543614-East, 4253345- Kuzey), tuzlu su deşarj hattının difüzörlerine en yakın birikintiden (0543730-East, 4253373- North) ve en uzak birikintiden (0543835-East, 4253682-North) tuzlu su numuneleri alınmaktadır. ÇINAR tarafından eritme işleminin başlangıcından bu yana her ay deşarj TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 29 of 53 edilmiş tuzlu su kalitesi izlenmekte ve Tuz Gölü Havzası'na olası etkiler analiz sonuçları yardımıyla takip edilmektedir. Tuzlu su kalitesi izleme çalışmaları kapsamında deşarj edilen tuzlu sudaki analizler; pH, Elektriksel İletkenlik (Eİ), Tuzluluk, Toplam Çözünmüş Madde (TÇM), Askıdaki Katı Madde (AKM), Sülfat, Klorür, Alkalinite, Nitrat, Nitrit, Amonyum Azotu, Sodyum, Magnezyum, Kalsiyum, Yağ -Gres, Toplam Krom, Demir, Bakır, Çinko, Arsenik, Cıva ve Kurşun parametrelerine göre gerçekleştirilmiştir. Tuzlu Su Deşarj Noktasında Toprak Örneklemesi Tuzlu su yayılım alanlarındaki toprak analizleri kapsamında, toprak örnekleri tuzlu su deşarj noktasından (0543740-Doğu, 4253338-Kuzey) alınmaktadır. Bu doğrultuda, so n toprak örneği 2016 Nisan ayı ölçümleri kapsamında tuzlu su deşarj hattının difüzör noktasının çevresinden alınarak tuzlu suyun toprak yapısı üzerindeki etkileri tespit edilmiştir. Kuyu Alanlarında Yeraltı Suyu Örneklemesi Tüm analizlere ek olarak projenin yeraltı suyuna olası etkilerinin belirlenmesi için ÇINAR Uzmanları tarafından 0553338 -Doğu, 4216722-Kuzey küresel koordinat noktasındaki 8 numaralı kuyu sahasına (UGS 8) en yakın kuyudan su numuneleri alınmaktadır. Yeraltı suyu kalitesi izleme çalışmaları ve sondaj çalışmalarında kullanılan kimyasalların içeriğine bağlı olarak, yerleşim alanına ait kuyu suyundaki analizler; pH, Çözünmüş Oksijen (ÇO), Oksijen Doygunluğu, Elektriksel İletkenlik (Eİ), Tuzluluk, Sülfat, Klorür, Toplam Çözünmüş Madde ve Sodyum parametrelerine göre gerçekleştirilmektedir. Proje Alanlarında Gürültü Ölçümleri Üçüncü taraf izleme ve ölçüm faaliyetleri kapsamında gürültü seviyesi kontrol ölçümleri, ÇINAR Gürültü Uzmanı tarafından yüzey tesisleri ve kamp sahalarının çevresinde potansiyel gürültülü alanların bulunduğu bölgelerde gerçekleştirilmektedir. Proje Alanlarında Hava Kalitesi Ölçümleri Üçüncü taraf izleme ve ölçüm faaliyetleri kapsamında PM10 ve çöken toz ölçümleri, ÇINAR Uzmanları tarafından yılda bir kez iki aylık süreyle proje alanlarında yürütülmektedir. 5.2. TG YDGD Kapasite ArtıĢı Projesi Yerel ÇED Sürecinde Yapılan ÇalıĢmalar TG YDGD Kapasite Artışı Projesi için veri oluşturmak üzere; proje alanı, etki alanı ve çevresindeki mevcut durumu belirlemek amacıyla çevresel değerlendirme çalışmaları (hava, su, toprak ve gürültü kirliliği yük analizleri) gerçekleştirilmiştir. Mevcut durumu belirleme çalışmaları; PM10, çöken toz ölçümleri, toprak analizi, yeraltısuyu analizi ve gürültü ölçümlerinden oluşmaktadır. Mevcut durumu belirlemek için yapılan çalışmalar kapsamında aşağıda belirtilen analiz ve ölçümler yapılmıştır: - 4 noktada PM10 ölçümleri, - 4 noktada çöken toz ölçümü, - 5 noktada mevcut gürültü ölçümü, TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 30 of 53 - 2 noktada toprakta ağır metal analizi ve - 2 noktada Yeraltı suyu analizleri. Tüm ölçümler ve analizler ÇINAR Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuvarı tarafından gerçekleştirilmiştir. 5.3. TG YDGD Kapasite ArtıĢı Projesi Kapsamında ÇSED Sürecinde Yapılan ÇalıĢmalar ÇSED süreci kapsamında; tatlı su temin hattı güzergahının mevcut durumunu belirleme k için aşağıda verilen bazı analiz ve ölçümler gerçekleştirilmiştir. Mevcut durumu belirleme çalışmaları PM10, çöken toz ölçümleri, toprak ve yeraltı suyu analizlerini içermektedir . - 8 Noktada Çöken Toz Ölçümü, - 8 Noktada PM10 Ölçümü, - 10 Noktada Toprak Analizleri ve - 5 Noktada Yeraltı Suyu Analizleri. Tüm ölçüm ve analizler ÇED Sürecinde olduğu gibi ÇINAR Çevre ve Laboratuvarı A.Ş. tarafından gerçekleştirilmiştir. Çöken toz ve PM10 ölçümleri, PS1, PS2, PS3 ve ST3 bölgelerinde, Sultanhanı'nın güneydoğusunda ve Pig İstasyonunda, Sapmaz Köyü‟nde ve Yenikent Kasabasında gerçekleştirilmiştir. Buna ek olarak, rastgele örnekleme yöntemi ile boru hatlarının değişik bölümlerinde toprak ve yeraltı suları numuneleri alınmıştır. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 31 of 53 6. PROJENĠN POTANSĠYEL ETKĠLERĠ VE ALINACAK ÖNLEMLER TG YDGD Kapasite Artışı Projesinin potansiyel çevresel ve sosyal etkileri beş aşamada incelenebilir; 1. Kapasite artış projesinin hazırlık çalışmaları, 2. Boru hatlarının kurulumu, pompa istasyonları, depolama tankları ve yüzey tesislerinin inşaatı, 3. Sondaj ve eritme faaliyetleri, 4. İşletme aşaması, 5. İşletme sonrası aşama. 6.1. Kapasite ArtıĢ Projesinin Hazırlık ÇalıĢmaları Proje alanlarındaki hazırlık çalışmaları, fizibilite çalışmaları ile birlikte, kapasite artış projesinin başlaması öncesinde gerçekleştirilecektir. Projenin ofis çalışmaları paralelinde, proje alanlarındaki, boru hattı güzergahları, pompa ve depolama tank istasyonları, ana ve yardımcı üniteler, sondaj alanları, yeni enerji iletim hatları ve erişim yolları belirlenecektir. Hazırlık çalışmaları süresince geçici kamp alanları kurulacak ve ayrıca ekipman nakliye ve depolamaları, altyapı ve üst yapı işleri, güzergah işaretleme çalışmaları, yakıt ve yağ istasyonu çalışmaları, üst toprak sıyrılması, vb. projenin başlangıç çalışmaları başlatılacaktır. Bunların sonucu olarak, hazırlık çalışmaları safhasındaki ilk çevresel etkiler; - Araç hareketlerinden kaynaklanan toz emisyonu, - Organik, geri dönüşebilir ve olası tehlikeli atık oluşumu, - Atıksu tankları içinde atıksu oluşumu ve - Gürültü etkileri. Listelenen çevresel etkiler proje sahalarında alınan önlemlerle birlikte en aza indirilecektir. Bu kapsamda proje alanlarında gerekli olmadığı durumlarda araç hareketleri en aza indirilecektir, mevcut erişim yolları kullanılacaktır, organik ve geri dönüşebilir atıklar belediyelerin atık toplama noktalarına taşınacaktır, atıksular belediyelerin vidanjörleri tarafından alınacak ve olası gürültü kirliliği önlenecektir. Ek olarak, BOTAŞ, yükleniciler ve lisanslı firmalar arasında yapılacak olan danışmanlık ve izleme faaliyetleri, atık/atıksu bertarafı, hava/gürültü ölçümleri, yakıt/yağ temini, vb. tüm sözleşmeler tamamlanacak ve ayrıca projenin sosyal değerlendirme ve gereklilikleri de bu safhada başlatılacaktır. 6.2. Boru Hatlarının Kurulumu, Pompa Ġstasyonları, Depolama Tankları ve Yüzey Tesislerinin ĠnĢaatı Projenin bu safhasında yükleniciler tarafından sürdürülecek olan tüm boru hatları ve inşaat çalışmaları nedeniyle ana çevresel ve sosyal etkiler meydana gelecektir. Projenin bu safhasında, boru hatlarının kazılması ve kurulumu, proje alanlarının hazırlık çalışmaları, kamp sahalarının oluşturulması, enerji iletim hatlarının kurulumu ve erişim yollarının TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 32 of 53 oluşturulması gerçekleştirilecektir. Ayrıca, projenin bu bölümünde, olumsuz çevresel ve sosyal etkiler en aza indirilecek ve olumlu etkiler de iyileştirilecektir. Bu nedenle, ana çevresel çalışmalar ve sosyal incelemeler, BOTAŞ, yükleniciler ve alt yükleniciler tarafından bu safhada sürdürülecektir. Mevcut devam eden projede olduğu gibi, kazı işlemleri, kazı malzemesi taşımaları, araç hareketleri ve diğer inşaat çalışmaları, projenin boru hatlarında, inşaat alanlarında ve ayrıca nakliye güzergahlarında olası toz emisyonuna neden olacaktır. Bu sebeple, yoğun toz kirliliğine karşı, boru hattı güzergahlarının erişim yolları, inşaat alanları ve nakliye güzergahlarının stabilize bölümleri sulama araçları ile düzenli bir şekilde sulanacaktır. Bununla birlikte yüklenici, boru hattı güzergahları ve inşaat alanlarının etrafındaki tarım arazilerindeki çöken toz sorununa karşı dikkatli olacaktır. Ek olarak, toz, baca gazı ve egzoz emisyonları da lisanslı firmalar tarafından, hava kalitesi ölçümleri vasıtasıyla, düzenli olarak kontrol edilecektir. Boru hattı kurulumu ve inşaat faaliyetleri süresince meydana gelecek olası yüksek çevresel gürültü sorunu, proje çalışmalarının etrafında yapılacak periyodik gürültü ölçümleri ile kontrol edilecektir. Gürültü kirliliğine karşı, yüksek tonajlı iş makineleri, jeneratörler ve diğer gürültülü ekipmanlar için yüklenici tarafından gürültü perdeleri ve izolatörler kullanılacaktır. Boru hattı ve inşaat çalışmaları süresince oluşan atıklar, boru hatları boyunca ve inşaat alanlarında geçici olarak taşınabilir atık konteynerleri içinde biriktirilecektir. Projenin bu safhası süresince ayrıştırılmış atıkların (geri dönüşebilir atıklar, inert atıklar, tehlikeli atıklar, vb.) bertaraf zamanına kadar geçici olarak biriktirilmesi için yüzey tesislerinde Merkezi Atık Depolama Alanı (MADA) oluşturulacaktır. Çalışma alanlarında, atıklar, atık konteynerleri içinde biriktirilecek ve günlük olarak MADA‟ ya taşınacaktır. Mevcut devam eden projede olduğu gibi MADA, geri dönüşebilir atık odaları, inert atık alanı, tehlikeli atık odası ve ayrıca Yağ/Su ayırıcı, dökülme kiti, yangın söndürücü, vb. gibi çevre ve güvenlik malzemelerini içerecektir. Atık miktarı kayıtları, yüklenici tarafından günlük olarak güncellenecektir. - Organik atıklar, belediyelerin atık toplama noktası veya atık ara transfer istasyonlarına veya projenin inşaat alanlarında belirlenen atık noktalarına günlük olarak taşınacaktır. - Geri dönüşebilir ve tehlikesiz atıklar sözleşmesi yapılmış lisanslı firmalara gönderilecektir. - İnert atıklar izinli bertaraf tesislerine gönderilecektir. - Tehlikeli atıklar, atık yağlar, atık bitkisel yağlar ve tıbbi atıklar sözleşmesi yapılmış lisanslı bertaraf firmaları tarafından bertaraf edilecektir. - Kazı fazlası toprak yığınları izinli hafriyat döküm sahalarına nakledilecektir. - Atık piller, aküler, elektronik atıklar ve inert lastikler gibi diğer atıklar, ilgili yönetmeliklere göre bertaraf edilecektir. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 33 of 53 TG YDGD Kapasite Artışı Projesi kapsamında, inşaat çalışmaları süresince 500 kişi çalışacaktır. TUİK resmi sitesinden alınan bilgiye göre, kişi başı kullanılan su miktarı 180 lt/gün-kişi olacaktır. Kullanılacak suyun %80 oranında atık suya dönüştürüleceği varsayılarak; Projenin inşaat çalışmalarında 500 kişi x (180 lt/gün -kişi x 80/100) = 72 m3/gün atıksu oluşumu hesaplanmaktadır. Tesiste oluşan evsel atıksu için; işletme aşamasında da kullanılacak olan biyolojik arıtma sistemi temelli kurulan atıksu arıtma tesisi kullanılacaktır. Atıksular, arıtma tesisinde arıtıldıktan sonra çıkış suyu özelliklerinin uygun olması halinde, alınacak atıksu deşarj izinlerine uygun olarak belirlenecek ve onayı alınacak mevsimsel dereler ve doğal drenajlar gibi alıcı ortamlara deşarj edilecektir. Paket arıtma tesisinde evsel atıksuların arıtılması sonucu, atıksuların alıcı ortamlara boşaltılması bağlamında DSİ 4. Bölge Müdürlüğü‟ne danışılacaktır. Ayrıca, arıtılmış sular, tarımsal sulama izinlerine uygun olarak muhtemelen peyzaj alanlarının sulamasında kullanılacaktır. Boru hattı çalışmaları süresince işçilerin hijyenik ihtiyaçları için portatif tuvaletler kullanılacak ve tankların içinde biriktirilen atıksular belediyelerin vidanjörleri tarafından bertaraf edilecektir. TG YDGD Kapasite Artışı Projesi kapsamında oluşacak yıkama suları; kamp sahaları, atölyeler ve diğer çalışma alanlarındaki yıkama ve temizlik işleri ile beton santrali alanlarındaki beton yıkama alanı ve proje alanlarındaki trans-mikser ve beton yıkama sularından oluşacaktır. Kamp, atölyeler ve çalışma alanlarındaki yıkama ve temizlik suları, özel dizayn edilmiş kapalı sistemlerle, ana altyapı sistemine paralel kurulacak olan bir yağlı su toplama sistemine veya direk altyapı sistemine bağlanacaktır. Bu bölümlerde uygun alanlarda toplanan yağlı sular her bir alan için ayrı ayrı veya ortak kurulacak yağ tutucu sisteminden geçirilecek, laboratuvar analizleri ile yapılacak kalite değerlendirmesi sonrasında da uygun olması halinde ortak evsel atıksu arıtma tesisine alınacaktır. Proje inşaat faaliyetleri ve işletme dönemleri süresince, proje alanlarına düşen ve drene olan yağmur suları, inşaat ve tesis çevresine kurulacak yağmur suyu toplama kanalları ile inş aat alanından uzaklaştırılacaktır. İnşaat alanlarından proje alanlarının çevresine olası sediment taşınmasının engellenmesi için toplama veya biriktirme kanallarının sonuna yapılacak dengeleme ve çöktürme havuzlarından doğal drenajlara deşarj edilecektir. Kültürel mirasın korunması kapsamında 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ve mevzuatları açısından projenin uygulama aşamasında korunması gerekli kültür varlıklarına rastlanılması durumunda o bölgede yapılan faaliyet durdurulup, koruma alanı oluşturularak en yakın mülki amirliğe veya müze müdürlüğüne haber verilerek gerekli incelemelerin yapılması sağlanacaktır. Araştırmalar sonucunda gerekli görüldüğü takdirde proje alanlarında ve boru hattı güzergahlarında proje revizyonları yapılacaktır. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 34 of 53 Sosyal etkiler BOTAŞ, Danışman ve Yükleniciler tarafından düzenli bir şekilde izlenecek, BOTAŞ ve Yüklenici tarafından tam zamanlı sosyal uzman atanacaktır. Bununla birlikte, Danışmanın sosyal uzmanı her ay proje alanlarının etrafındaki yerel halkı ziy aret edecektir. Oluşturulan bilgilendirme, talep ve şikayet mekanizması sosyal değerlendirmelerin sonuçları ile geliştirilecektir. Ek olarak, projenin teknik olmayan personel için istihdam ihtiyacı tümüyle proje alanlarının etrafındaki halk yerleşimlerinden karşılanacaktır. Eski haline getirme çalışmaları kapsamında boru hatlarında görsel etkilerin en aza indirilmesi ve faaliyet sonrası alanın tekrar eski arazi kullanım durumuna kavuşturulması için güzergah koridorunun açılması sırasında sıyrılmış olan üst toprak gerekli tesviye ve temizlik (taş, projeden kaynaklı inşaat atıkları vb.) çalışmaları ile araç hareketlerinden kaynaklı sıkışmış alanların sürülmesi sonrasında yeniden serilecektir. 6.3. Sondaj ve Eritme Faaliyetleri Bu fazın etkileri inşaat aşamasının etkilerine benzeyecektir. Ancak, sondaj çamuru ve formasyon atıklarının oluşması nedeniyle ilave etkiler olacaktır. Mevcut devam eden projedeki izleme faaliyetleri sırasındaki deneyimlere göre, bu safha süresince sondaj çamuru ve formasyon atıkları, tuzlu suların (brine) çözünmeyen çamur atıkları, çözünmeyen çıkış suları ve çamur suları, vb. gibi özel atık ve çıkış suyu tipleri meydana gelecektir. Bu atıkların ve çıkış sularının çevresel etkileri ve olumsuz etkilerin azaltılması için alınan önlemler Ç SED raporunda açıklanmıştır. Sondaj ve eritme çalışmaları süresince işçilerin hijyenik ihtiyaçları için portatif tuvaletler kullanılacak ve oluşan atıksular belediyenin vidanjörleri tarafından bertaraf edilecektir. Bununla birlikte, Hirfanlı Barajı ve Tuz Gölü‟nde, tatlı su alım ve tuzlu su deşarj faaliyetlerinden dolayı daha fazla etkinin olması beklenmektedir. Hirfanlı Barajı ve Tuz Gölü üzerinde meydana gelebilecek olası etkiler, aşağıda ve ayrıca ÇSED raporu içinde “Özel Çevresel Etkiler” başlığı altında açıklanmıştır. Tatlısu Kullanımının Hirfanlı Barajı Üzerindeki Etkisi Kapasite artışı ile birlikte tuz mağaralarının oluşumu için gereken eritme işlemleri için Hirfanlı Barajı'ndan yaklaşık 60 milyon m3/yıl tatlısu pompalanacaktır. Barajın toplam su depolama kapasitesine pompalanacak tatlı suyunun etkisini yorumlamak için Hirfanlı Barajına ait Kot-Alan-Hacim verileri ile Hirfanlı Barajı'nın son 10 yıllık (2007 -2016) aylık ortalama su seviyeleri DSİ'den elde edilmiş ve hesaplamalarda kullanılmıştır. (Şekil 6.3.1. ve Tablo 6.3.1.) TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 35 of 53 ġekil 6.3.1. Hirfanlı Barajı'nın Seviye-Hacim İlişkisi Aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi mevsimsel değişiklikler nedeniyle Hirfanlı Barajı'nın tüm yıl boyunca su seviyesinde büyük bir değişim görülmemektedir . Tablo 6.3.1. Hirfanlı Barajı‟nın Uzun Yıllar Aylık Ortalama Su Seviyeleri Projede eritme işlemi nedeniyle Hirfanlı Barajı'ndan yaklaşık 5 hm 3/ay su pompalanacak olup su kullanımının baraj aylık toplam su depolama kapasitesi (hacim) üzerindeki etkisi Tablo 6.3.2.'de verilmektedir. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 36 of 53 Tablo 6.3.2. Su kullanımının Hirfanlı Barajı Su Depolama Kapasitesine (Hacim) Etkisi Sonuç olarak, pompalanan tatlısuyun aylık ortalama baraj hacmi üzerindeki etkisi %0,099 – 0,103 arasında olup toplam kullanılan suyun baraj uzun yıllar aylık ortalama hacmi üzerine etkisi ise %1,22‟dir. Bölgede Mayıs-Ekim arası dönemde, sıcaklık değerleri toplam yıllık ortalama sıcaklığın üzerinde seyretmektedir. Ancak kullanılan tatlı su söz konusu dönem için baraj hacmi üzerinde anlamlı bir fark yaratmamaktadır. Yukarıdaki çalışmalara ek olarak, BOTAŞ'ın Hirfanlı Barajı'ndan su alımının bölgedeki tarımsal sulama faaliyetleri üzerinde herhangi bir sosyal etkisinin olup olmadığını araştırmak için ek bir saha ziyareti gerçekleştirilmiştir. Hirfanlı Barajı ve Kesikköprü Barajı çevresindek i tüm yerleşimler ziyaret edilerek yöre halkıyla anket çalışması yürütülmüştür. Yapılan bu çalışma ile yerleşim yerlerinde hangi tarım uygulamalarının yapıldığı (sulu veya kuru tarım), hangi bitkilerin yetiştirildiği, sulu tarım yapılırsa arazinin nasıl sulandığı ve suyun nereden sağlandığı hakkında bilgi edinmek amaçlanmıştır. Aynı zamanda, katılımcılara BOTAŞ'ın Hirfanlı Barajı'ndaki su alma işlemi hakkında bilgi sahibi olup olmadıkları ve bu konu hakkında herhangi bir etki gözlenip gözlenmediği sorulmuştur (Fotoğraf 6.3.1.). TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 37 of 53 Fotoğraf 6.3.1. Acıkuyu Köy Halkı ile Görüşme Görüşmelerden elde edilen bilgilere göre arazi kullanıcıları, alanda bazı dönemlerde iklim koşullarından kaynaklandığı düşünü len, su seviyesinde bir düşüş olduğunu belirtilmiştir. Kullanıcılar, son yıllarda yağış miktarında azalma olduğu nu ve kuraklığın yaşandığını belirtmektedir. Bu araştırmanın ayrıntıları “Özel Çevresel Etkiler” başlığı altında ÇSED raporunda verilmiştir. Tuz Gölü’ne Tuzlu Su Deşarjının Etkileri Kapasite artışının eritme işlemi sırasında, yaklaşık 60 milyon m 3/yıl tuzlu su Tuz Gölü'ne deşarj edilecektir. Bu deşarjın Tuz Gölü'ne olan etkisini değerlendirmek için 2007 -2015 yılları arasında DSİ'ye ait (E16G019) göl seviyesi gözlem istasyonu aylık ortalama su seviyesi değerleri elde edilmiş ve kullanılmıştır. Tuz Gölü için Kot -Alan-Hacim ilişkisi CBS analizi ile gerçekleştirilen bir dizi yüzey analizi ile elde edilmiş ve hesaplanmıştır; sonuçlar aşağıda Şekil 6.3.2. ve Tablo 6.3.3.‟de sunulmuştur. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 38 of 53 ġekil 6.3.2. Tuz Gölü Seviyelerinin Sayısal Yükseklik Modeli (DEM) ile Yüzey Analizi TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 39 of 53 Tablo 6.3.3. Tuz Gölü Su Seviyesi-Alan-Hacim İlişkisi 2 3 Su Seviyesi Aralığı (m) Alan (m ) Hacim (m ) 903,5 904,0 1.131.812.280 565.906.140 904,0 904,5 1.271.942.547 1.201.877.413 904,5 905,0 1.523.984.692 1.963.869.759 905,0 905,5 1.597.700.159 2.762.719.839 905,5 906,0 1.664.640.489 3.595.040.084 906,0 906,5 1.727.023.549 4.458.551.858 2007 yılından bu yana elde edilmiş göl seviyesi gözlem istasyonu resmi verilerine göre; Tuz Gölü seviyesi 904,20 m. ile 905,90 m. arasında değişmekte olup ortalama su seviyesi 905,02 metredir. Sonuç olarak, altı yıl süreyle 60 milyon m 3/yıl tuzlu suyun Tuz Gölü'ne deşarj edilmesi durumu yıllık olarak hesaplanmış ve aşağıdaki Tablo 6.3.4.'te verilmiştir. Tablo 6.3.4. Tuzlu Su Deşarjının Tuz Gölü Yıllık Ortalama Su Seviyesi Üzerindeki Etkisi Ortalama Su Seviyesi 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl 6. Yıl Su Seviyesi (m) 905,02 905,07 905,11 905,15 905,19 905,22 905,26 3 Hacim (m ) 1.995.823.763 2.055.823.763 2.115.823.763 2.175.823.763 2.235.823.763 2.295.823.763 2.355.823.763 3 Tuzlu Su DeĢarjı (m ) - 60.000.000 60.000.000 60.000.000 60.000.000 60.000.000 60.000.000 Su Seviyesi DeğiĢimi (m) - 0,05 0,09 0,13 0,17 0,20 0,24 Görüldüğü üzere, tuzlu su deşarjından dolayı Tuz Gölü su seviyesinde sıfır buharlaşma tahminiyle bile değişim 0,05 -0,24 m arasında olup değişim Tuz Gölü'nün doğal normal su kotu olan (904,20 - 905,90 m.) arasındadır. Bölgede, Tuz gölü su seviyesine en yakın meteoroloji istasyonu olan Şereflikoçhisar Meteoroloji İstasyonuna verileri değerlendirilerek yapılan hidrolojik su bütçesine göre alandaki buharlaşma yılda ortalama %84 civarındadır. Söz konusu buharlaşma miktarını göz önünde bulundurulduğunda Tuz Gölü yüzeyine deşarj edilen tuzlu su 9.600.000 m 3/yıl miktarına düşecektir. Dolayısıyla buharlaşma etkisi dikkate alınarak hesaplar tekrarlandığında Tuz Gölü su seviyesindeki değişimin 0,01 – 0,05 m. arasında, yine Tuz gölü doğal normal su seviyesi içinde (9 04,20 – 905,90 m.) kaldığı görülmekte olup detayla r aşağıda Tablo 6.3.5.‟te verilmiştir. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 40 of 53 Tablo 6.3.5. Tuzlu Su Deşarjının Tuz Gölü Yıllık Ortalama Su Seviyesi Üzerindeki Etkisi-Buharlaşma Dahil Ortalama Su Seviyesi 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl 6. Yıl Su Seviyesi (m) 905,02 905,03 905,04 905,05 905,05 905,06 905,07 3 Hacim (m ) 1.995.823.763 2.005.423.763 2.015.023.763 2.024.623.763 2.034.223.763 2.043.823.763 2.053.423.763 3 Tuzlu Su DeĢarjı (m ) - 9.600.000 9.600.000 9.600.000 9.600.000 9.600.000 9.600.000 Su Seviyesi DeğiĢimi (m) - 0,01 0,02 0,03 0,03 0,04 0,05 Ek olarak; Hirfanlı Barajı‟ndan su transferleri ve ayrıca tuzlu suların deşarjları vasıtasıyla transfer edilecek ve Tuz Gölü Havzasında birikecek kirletici cins ve miktarlarına göre, Çinko (Zn), Kurşun (Pb) ve Civa (Hg) gibi iki havzada da analizi yapılan bazı parametreler için aşağıda verildiği gibi (Tablo 6.3.6) en kötü senaryoya göre (tüm zamanlarda analizi yapılan en yüksek kirletici değerleri/Tuz Gölü içindeki yıllık en az su hacmi) hesaplamalar yapılmıştır. Tablo 6.3.6. Her İki Havzada (Hirfanlı – Tuz Gölü) Düzenli Olarak Ölçümü Yapılan, Tuz Gölü Havzası İçinde Birikecek Bazı Kirletici Parametreler İçin Kütle Denge Hesap Tablosu Hirfanlı Barajı’ndan Tuzlu Su DeĢarjlarından PARAMETRELER Kaynaklanan Kaynaklanan Çinko KurĢu n Cıva Çinko KurĢun Cıva Analiz Değerleri (mg/L) 0.03 0.00056 0.016 1.5 0.133 0.219 (Tüm Zamanlardaki En Yüksek Miktarlar) Yıllık Transfer Edilecek Su Miktarı 60 60 60 60 60 60 (Milyar Litre) Yıllık Transfer Edilecek Su Miktarı içindeki Kirletici 1800 33,6 960 90000 7980 13140 Miktarı (kg) Deşarj Havzasının (Tuz Gölü) Yıllık Minimum 565,906 565,906 565,906 565,906 565,906 565,906 Hacimleri (Milyar Litre) Havzalar Arası Transfer Edilecek Suyun Toplam 0,01% 0,01% 0,01% 0,01% 0,01% 0,01% Hacme Oranı (%) Tuz Gölü Havzası İçinde Birikecek Kirletici Miktarı 0,19 0,00 0,10 9,54 0,85 1,39 (kg/yıl) Proje Süresince Tuz Gölü Havzası İçinde Birikecek 1,15 0,02 0,61 57,25 5,08 8,36 Kirletici Miktarı (kg/6 yıl) Kütle denge hesap tablosuna göre; proje boyunca, Tuz Gölü Havzası içinde, Hirfanlı Barajı‟ndan kaynaklı (iki havza arası su transferleri aracılığıyla) kirletici miktarlarının, deşarj edilen tuzlu sulara göre çok daha az birikeceği aşağıda verildiği gibi açık bir şekilde görülebilir; - Tuzlu su deşarjına göre Hirfanlı Barajı‟ndan %2 Çinko (Zn), - Tuzlu su deşarjına göre Hirfanlı Barajı‟ndan %0,42 Kurşun (Pb), - Tuzlu su deşarjına göre Hirfanlı Barajı‟ndan %7,31 Cıva (Hg). Ek olarak, Nisan 2017 tarihinde, deşarj edilen tuzlu sular içindeki bazı kirletici parametr elere ait ölçülen analiz değerlerinin karşılaştırılması ile deşarj edilen tuzlu suların etkileri tespit edilmiştir (Tablo 6.3.7., Tablo 6.3.8. ve Tablo 6.3.9.). TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 41 of 53 Tablo 6.3.7. Nisan 2017‟de Tuz Gölü Havzasına Deşarj Edilen Tuzlu Sular İçindeki Kirletici Parametrelerin Analiz Sonuçları Parametre Analiz Sonucu Ölçüm Belirsizliği Analiz Metodu Toplam Krom (mg / L) <0.001 % +/- 8.30 TS EN ISO 17294 – 1/2 Demir (mg / L) <0.005 % +/- 8.40 EPA 6020 A Bakır (mg / L) <0.005 % +/- 7.80 TS EN ISO 17294 – 1/2 Çinko (mg / L) <0.005 % +/- 8.20 TS EN ISO 17294 – 1/2 Arsenik (mg / L) <0.0005 % +/- 13.1 TS EN ISO 17294 – 1/2 Cıva (mg/L) <0.0001 % +/- 21.7 EPA 6020 A Kurşun (mg/L) <0.0005 % +/- 2.80 TS EN ISO 17294 – 1/2 Tablo 6.3.8. ÇED Süreci Sırasında, Tuz Gölü İçindeki Kirletici Parametrelerin Analiz Sonuçları Parametre Numune 1 Numune 2 Toplam Krom (mg / L) 0.002 0.002 Demir (mg / L) 4.7 0.38 Bakır (mg / L) 0.4 0.002 Çinko (mg / L) 0.2 0.1 Arsenik (mg / L) 0.37 0.136 Cıva (mg/L) 0.002 0.002 Kurşun (mg/L) 0.235 0.002 Tablo 6.3.9. En kötü senaryoya göre (tüm zamanlarda analizi yapılan en yüksek kirletici değerleri/Tuz Gölü içindeki yıllık en az su hacmi), Havzalar arası Su Transferleri ve Tuzlu Su Deşarjları nedeniyle Tuz Gölü içindeki Toplam Kirletici Birikim Oranı Parametre Çinko KurĢun Cıva Birikecek Toplam Kirletici (kg/yıl) 9.73 0.85 1.49 Tuz Gölü içindeki Toplam Kirletici Değeri (kg/yıl) 113,181.20 132,987.91 1,131.81 -5 -6 Birikim Oranı 8.6 x 10 6.4 x 10 0.001 Her Yıl Ġçin Etki Yüzdesi 0.01 0 0.13 Bu kıyaslanan sonuçlara göre; havzalar arası su transferleri ve ayrıca deşarj edilen tuzlu sular nedeniyle, Tuz Gölü içindeki kirletici etkilerinin, Tuz Gölü‟nün ölçülen parametrelerine göre genel olarak en az seviyede olacağı açık şekilde görülmekte dir ve bunun proje süresince de minimuma yakın olacağı kabul edilebilir. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 42 of 53 6.4. ĠĢletme Safhası İşletme safhasındaki çok az miktarlarda olası toz emisyonu, projenin erişim yollarındaki araç hareketlerinden kaynaklanacaktır ve olası toz kirliliğine karşı bu güzergahlar sulama kamyonları ile düzenli olarak sulanacaktır. Ek olarak, toz, baca gazı ve egzoz emisyonları lisanslı firmalar tarafından, hava kalitesi ölçümleri vasıtasıyla, düzenli olarak kontrol edilecektir. Proje kapsamında yeraltına depolanacak doğalgazın basınçlandırılması ve yeraltı kuyularına depolanması için kompresörler kullanılacak olup, kompresörde yakıt olarak doğalgaz kullanılacaktır (26.000 m3/gün). Kullanılması planlanan kompresörlerde, yakıt olarak kullanılacak doğalgazın yanma işlemi sonrası azot oksitler (NOx) ve karbon monoksit (CO) emisyonlarının oluşması beklenmektedir. Ancak, proje kapsamında kompresörlerin yılda sadece 40 -50 gün çalışacak olması ve 25 ppm (0,025 kg/m3) emisyon miktarının çok düşük seviyelerde olması sebebiyle proje kapsamında sera gazlarına konu olabilecek emisyon üretimi önemsiz seviyelerde kalmaktadır. Kapasite artışı projesinde kullanılacak olan kompresörler ulusal ve uluslararası tüm standartlara uygun olarak seçilecektir. İşletme safhası süresince, olası yüksek çevresel gürültü sorunu, kompresörler, jeneratörler, vb. gibi gaz devir-daim ekipmanlarından kaynaklanacak ve tesislerin etrafında yapılacak periyodik gürültü ölçümleri ile kontrol edilecektir. Gürültü kirliliğine karşı, gerektiğinde BOTAŞ tarafından gürültü perdeleri ve izolatörler kullanılacaktır. İşletme safhası süresince oluşan atıklar, tesisteki portatif atık konteynerleri içinde geçici olarak biriktirilecek ve; - Organik atıklar günlük olarak belediyelerin atık toplama noktasına taşınacaktır. - Geri dönüşebilir ve tehlikesiz atıklar sözleşmesi yapılmış lisanslı firmalara gönderilecektir. - Tehlikeli atıklar, atık yağlar, atık bitkisel yağlar ve tıbbi atıklar sözleşmesi yapılmış lisanslı bertaraf firmaları tarafından bertaraf edilecektir. İşletme aşamasında 100 kişi çalışacaktır. TUİK resmi sitesinden alınan bilgiye göre, kişi başı kullanılan su miktarı 180 lt/gün -kişi olacaktır. Kullanılacak suyun % 80 oranında atık suya dönüştürüleceği varsayılarak; İşletme safhasında 100 kişi x (180 lt/gün -kişi x 80/100) = 14,4 m3/gün atıksu oluşumu hesaplanmaktadır. İşletme safhasında, tesiste oluşacak evsel atıksu için, biyolojik arıtma sistemi temelli kurulan atıksu arıtma tesisi kullanılacaktır TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 43 of 53 Proje inşaat faaliyetleri ve işletme dönemleri boyunca, proje alanlarına düşen ve drene olan yağmur suları, inşaat ve tesis çevresine kurulacak yağmur suyu toplama kanalları ile inşaat alanından uzaklaştırılacaktır. İnşaat alanlarından proje alanlarının çevresine olası sediment taşınmasının engellenmesi için toplama veya biriktirme kanallarının sonuna yapılacak dengeleme ve çöktürme havuzlarından doğal drenajlara deşarj edilecektir İşletme safhası süresince, BOTAŞ tarafından sosyal etkiler düzenli olarak izlenecek ve tam zamanlı sosyal uzman atanacaktır. 6.5. ĠĢletme Sonrası AĢama İşletme aşamasının sonunda, tüm ekipman ve malzeme taşıma çalışmaları başlatılacak ve aynı zamanda eski haline getirme çalışmaları da sürdürülecektir. Bu safhadaki çevresel etkiler, projenin hazırlık çalışması bölümündekine benzer olacaktır. Bu safhada sosyal etkiler devam edecek ve BOTAŞ‟ın sosyal uzmanları, projenin sosyal etkilerini, terk etme ve eski haline getirme çalışmaları süresince yönetecektir. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 44 of 53 7. ÇEVRESEL & SOSYAL YÖNETĠM PLANI TG YDGD Kapasite Artışı Projesi ÇSED Raporunda detaylarıyla birlikte; hafifletici tedbirler, izleme planı, yasal çerçeve, kurumsal sorumluluklar, sosyal açıdan etkilenen gruplar ve planlar gibi konu başlıklarını içeren Çevre ve Sosyal Yönetim Planı (ÇSYP) hazırlanmıştır. Planlanan Kapasite Artışı Projesi kapsamında görev alacak tüm Yükleniciler yukarıda belirtilen bu plana paralel şekilde kendi ÇSYP‟lerini hazırlayacaktır . Bölüm 2.3.‟de belirtildiği üzere BOTAŞ, ÇSYP kapsamında Yüklenicilerin sahadaki faaliyetlerini ve performansını denetçiler vasıtasıyla düzenli olarak izleyecek ve değerlendirecektir. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 45 of 53 8. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ 8.1. ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili Mevcut Faaliyetler Devam etmekte olan projede, yüklenici İSGÇ izleme, eğitimler, çevre yönetimi, kamp yönetimi, peyzaj, vb. konularını içeren aylık İSGÇ Raporu hazırlamaktadır. Hazırlanan raporlar ay boyunca İSGÇ faaliyetlerini açıklamak için önümüzdeki ayın ilk haftasında BOTAŞ'a iletilmektedir. Kapasite Artışı projesi kapsamında da aşağıda örnek olarak verilen bazı başlıklara göre İSGÇ raporu hazırlanacaktır. - Proje ve Proje Saha Bilgileri - İSGÇ‟nin Amacı - İSG ve Çevresel İzleme - İSGÇ Eğitimi, - Genel Tertip ve Düzen, - O Aydaki İSGÇ Adam-saatleri - İSGÇ bilinci ve eğitimleri (düzenli eğitimler, oryantasyonlar, iş güvenliği toplantıları) - İSGÇ İstatistikleri - Projedeki İSGÇ Yönetimi - Saha İSGÇ Yönetim Süreci 8.2. ĠĢ Sağlık ve Güvenliği Üzerine Alınacak Tedbirler Kapasite artışı projesinin arazi hazırlığı ve inşası aşamasında, projenin insan sağlığına, inşaat faaliyetlerinde iş kazalarına ve potansiyel sağlık sorunlarına etkisini sınıflandırmak mümkündür. Bu konuda özellikle yapı işyerlerinde alınacak asgari sağlık ve güvenlik şartlarını içeren, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkartılarak, 23 Aralık 2003 tarih ve 25325 Resmi Gazete‟de yayımlanarak yürürlüğe giren „‟Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği‟‟ hükümlerine uygun olarak inşaat çalışmalarının yürütülmesi sağlanacaktır . 8.3. Acil Müdahale Planı (AMP) Tesis kapsamında herhangi bir acil duruma karşı Acil Müdahale Planı (AMP) oluşturulacak, planda dikkate alınması ve belirlenmesi gerekli ana hususlar ile alınacak önlemler belirlenecek, çalışanlara bu konularda gerekli eğitimler verilerek AMP‟ye uymaları ve bu plan doğrultusunda hareket etmeleri sağlanacaktır. Tesisteki acil müdahale planı ayrıca aşağıdaki konuları da içerecektir; - İş güvenliği ve ilk yardım planları ile - Sabotaj ve saldırılara karşı tesis ve çevresini koruma -emniyet ve güvenlik planı. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 46 of 53 AME acil müdahaleler konusunda gerekli eğitimi alacak ve eğitimler, araç ve ekipman bakım ve kontrolleri periyodik olarak yapılacaktır. Acil Müdahale Planı genel koordinasyon şeması Şekil 8.3.1.„de verilmiştir. ġekil 8.3.1. Acil Müdahale Planı Koordinasyon Şeması 8.4. Tehlikelerin Tanımlanması (HAZID) – Tehlike ve ĠĢletilebilirlik Analizi (HAZOP) TG YDGD Projesi kapsamında, farklı disiplinlerden tecrübeli mühendisler tarafından, projenin tasarım ve operasyon aşamasına ait temel tehlikelerin tanımlanmasını sağlayan HAZID gözden geçirme (Tehlikelerin Tanımlanması) çalışması yapılmıştır. Kapasite artışı projesi kapsamında da orijinal projeye ve detay mühendislik çalışmalarına göre HAZID ve HAZOP çalışmaları gerçekleştirilecektir. Tehlikelerin Tanımlanması (HAZID) Gözden Geçirme çalışmasının amacı, Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Tesisi Kapasite Projesi kapsamında yapılacak Eritme, Susuzlaştırma ve Gaz Operasyonları faaliyetlerinden kaynaklanabilecek olası tehlikelerin tanımlanması yoluyla Tesislerin tasarımının güvenlik açısından kontrol edilmesidir. Bu kapsamda aşağıdaki maddeler örnek çalışmalar olarak değerlendirilecektir; - Eritme sırasında mağara alanlarında azot sızıntısı, - Eritme sırasında jeolojik gaz sızıntısı, - Eritme sırasında gaz çıkış tankında aşırı basınç, - Tuzlu su boru hattı sistemlerinde kristalleşme, - Ortamın jeoteknik davranışının yanlış değerlendirilmesi, - Susuzlaştırma sırasında kontrolsüz gaz sızıntısı, - Gaz enjeksiyonu ve geri çekilmesi sırasında güç kesintileri, TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 47 of 53 - Doğal ve çevresel riskler (yangın, deprem, yıldırım, sel, vb. ) - Gaz enjeksiyonu ve gazın geri çekilmesi sırasında kesinti olması, - Pompa istasyonları ve depolama tanklarında yer alan tankların taşması, - Normal koşullarda valflerin yanlış/hatalı konumlandırılması, - Katı parçaların boruları tıkaması, - Elektrik kesinti problemleri vs. HAZID Gözden Geçirme çalışması, risklerin belirlenmesi ve analizi için “rehber kelimeler” ile temellendirilen ve yapılandırılan bir yöntemdir. HAZID Gözden Geçirme;  Risklerin belirlenmesi,  Risklerin analizi ve  Ekip tarafından, önceden hazırlanmış tehlike listesinin öğeleri üzerinden s pesifik tetikleyici olaylar, bunların neden olacağı olası tehlikeli durumlar, bu durumların muhtemel etkileri ve bağlı tedbirler hakkında beyin fırtınası yapılması öğelerini içerir. Bu tanımlama aşamasını takiben, ekip sistematik olarak;  Tetikleyici durumların tesis ve çevre üzerindeki olası etkilerini ve sonuçlarını,  Tanımlanan her tehlikeli durum için, bu durumların ortaya çıkış sebeplerini veya olası sonuçların ortaya çıkmasını engelleyici ve azaltıcı tedbirleri ve  Tehlikeli durumlarla ilgili alınacak bu tedbirlerin yeterli ve etkili olup olmadığını ele alır. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 48 of 53 9. SOSYAL ETKĠ DEĞERLENDĠRMESĠ Projenin ÇSED çalışmaları kapsamında gerçekleştirilen Sosyal Etki Değerlendirmesi, etki alanında yaşayan halkların Sosyo -ekonomik, demografik ve kültürel yapısının projeden nasıl etkilendiğini ve olumsuz etkilerin en aza indirilmesi için neler yapılabileceğini ortaya koymaktadır. Sosyal çalışma alanını; Tuz Gölü Yeraltı Doğalgaz Depolama Tesisi Kapasite Artışı Projesi için belirlenen lisans sınırının içerisinde veya çok yakınında kalan yakın yerleşim yerleri oluşturmuştur. Besci Mahallesi, Güneşli Mahallesi, Tömü, Mağrul ve Bucak Yaylalarında muhtarlar ve yöre halkı ile derinlemesine görüşmeler ve odak grup görüşmeleri yapılmıştır. Saha çalışmaları sırasında yapılan görüşmeler, projenin olası sosyal etkileri, yerel halkın ve yerel yönetimlerin proje ile ilgili yaklaşımları doğrultusunda değerlendirilmiştir. Projenin neden olabileceği düşünülen sosyal etkileri; toplum güvenliği, halk sağlığı, işgücü akışı ve sosyo-ekonomi, arazi alımı ve yeniden yerleşim gibi çok çeşitli başlıklar altında detaylandırılabilir. Değerlendirmeler, mevcut proje hakkında yapılan görüşmelerden elde edilen deneyimler ile yeni projeden etkilenecek kişilerin K apasite Artışı Projesi hakkında beklenti ve düşünceleri karşılaştırarak yapılmıştır. Mevcut proje burada yaşayan insanlar üzerinde önemli bir olumsuz etkiye sahip görünmese de, yeni proje ile ilgili düşünce ve endişelerin oluştuğu gözlemlenmiştir. Burada yaşayan insanların tarım ve hayvancılıktan başka gelir kaynağı bulunmadığı ve herhangi bir mesleki uzmanlaşma olmadığı, yaş ortalamasının yüksek olduğu ve insanların çoğunun başka bir iş yapma olanağının bulunmadığı gözlemlenmiştir. Proje, arazinin hem kalıcı hem de geçici olarak istimlak edilmes ini gerektirecektir ve dolayısıyla arazi odaklı etkilerinin olması beklenmektedir. Boru hatları (gaz, tuzlu su ve tatlı su boru hatları) geçici irtifak haklarının tesis edilmesini gerektirecek olsa da, kuyu lokasyonları ve yerüstü tesisler için araziler kalıcı olarak edinilecektir. BOTAŞ'ın mevcut lisans alanı (kuyuların ve operasyonel tesislerin yer alacağı alan), kalıcı kamulaştırmayı gerektirecek arazilerin çoğunluğunu oluşturacaktır. Bu alanın sınırları içinde hem kamusal hem de özel araziler bulunmakta olup, görüşmeler sırasında bu küçük yerleşim birimlerinde yaşayan birçok kişinin çoğunlukla hazine arazileri üzerine inşa edilmiş evler için tapuları olmadığı tespit edilmiştir. Bu durum, kuyu alanlarının inşası nedeniyle yeniden yerleşim durumunda ulusal yasalara göre hak talep edemeyeceklerini göstermektedir. Bu, yerel mevzuata uyum açısından bir sorun teşkil etmemesine rağmen, DB politikalarına göre, yasal haklara sahip olmalarına bakılmaksızın yasadışı kullanıcıların mağduriyetinin telafi edilmesi gerekmektedir. Bu, projenin sosyal etki değerlendirmesinde belirlenen, DB politikaları ile yerel mevzuat arasındaki en önemli boşluktur. Proje kapsamında meydana gelmesi beklenen sosyal etkiler ve bunların nasıl hafifletileceği ve sorumlu tarafın kim olacağı aşağıdaki tabloda özetlenmektedir. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 49 of 53 Sosyal Etki Azaltıcı Tedbir Responsible PartySorumlu Taraf -Yerel alana gelen işçilerle kültürel Bölgenin kültür ve sosyal alışkanlıklarını - BOTAŞ farklılıklar yabancı işçilere tanıtmak ve yerel halk -İşçiler ve yerel halk arasındaki ile işçiler arasındaki olası çatışmaları - İnşaat Yüklenicisi çatışmalar önlemek için eğitimler verilecektir. Toz emisyonları, özellikle - BOTAŞ Toz (ekili ürünlere ve halk sağlığına asfaltlanmamış yolların düzenli zarar vermesi) sulanması ile azaltılacaktır. - İnşaat Yüklenicisi - Proje çalışanları için trafik kuralları, hız limitleri ve halk için olası riskleri içeren eğitimler verilmelidir. - BOTAŞ Hız sınırlarını n aşılması ve halk için tehlike oluşturması gibi trafik sorunları - Tüm proje araçları, hız limitleri ve trafik kurallarına uyum için sürekli izlenmelidir. - İnşaat Yüklenicisi Yeniden yerleşim veya alanda yaşayan insanların uzaklaştırılmasından mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. Kaçınılamaz Göçe zorlanan insanların yaşam - BOTAŞ ise, yeniden yerleşim yardımı veya standartlarının düşürülmesi, maddi ödenek sağlanmalı veya hayatlarını kayıplar, projeye karşı olumsuz - İnşaat Yüklenicisi görüşlerin yayılması sürdürebilmeleri için zorluklarla karşılaşmamalarını sağlamak üzere diğer ek destekler verilmelidir. - Araziler için (arazi sahipleri için), yapılar, ekilmiş ürünler, ağaçlar vb için Arazilerin kalıcı veya geçici olarak değiştirme maliyetinde tam tazminat - BOTAŞ kamulaştırılması ve geçim kaynaklarının (yasal statüsüne bakılmaksızın hem kaybedilmesi nedeniyle arazi, yapı, ürün sahipleri hem de arazi kullanıcıları için). - İnşaat Yüklenicisi ve ağaç kaybı - Taşınma desteği, insan gücü desteği vb. gibi yeniden yerleşim yardımlarının sağlanması . - BOTAŞ ÇSED raporunda verilen, kirliliğin Kirlilik önlenmesi için alınması gereken - İnşaat Yüklenicisi önlemler takip edilmelidir. - BOTAŞ Gürültü ve görsel etkileri önlemek için İnşaat faaliyetlerinin yarattığı gürültü ve - İnşaat Yüklenicisi ÇSED Raporunda belirtilen önlemler görsel etkiler alınmalıdır. - Çalışanlara istihdamları boyunca periyodik olarak sağlık ve güvenlik farkındalığına yönelik eğitimler - BOTAŞ verilmelidir. Çalışanların iş güvenliği problemleri - İnşaat Yüklenicisi - Olası kazaları veya tehlikeleri önlemek için dünya çapında kabul görmüş güvenlik kurallarına uyulmalıdır . Alternatif mera alanları gösterilmeli veya - BOTAŞ boru hatları inşaatı sırasında geçiş Mera gibi ortak arazilerin kaybedilmesi noktaları oluşturacak şekilde boşluk - İnşaat Yüklenicisi bırakarak mera alanların a erişilebilirlik sağlanmalıdır. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 50 of 53 Dünya Bankası sosyal politikalarının bir parçası olarak, Proje, proje tasarımı sırasında uygulanacak ve proje döngüsü boyunca devam edecek paydaş katılım yaklaşımını benimseyecektir. Kapasite Artışı Projesi kapsamında, yerel ÇED gereklilikleri çerçevesinde yerel yetkililer ve yerel topluluklar da dahil olmak üzere yerel paydaşlarla zaten istişarelerde bulunulmuştur. BOTAŞ, projenin planlama, uygulama ve izleme aşamalarında da tüm paydaşları etmeye ve katılımda bulunmaya devam edecektir. BOTAŞ,, paydaş katılımı faaliyetlerini uygulayacak ve yönetecek ve Danışmanlarının ve Yüklenicilerin, ÇSED raporunun bir parçası olarak geliştirilen Paydaş Katılım Planında detaylı olarak belirtilen bu yaklaşımı benimsemesini sağlayacak bir uzmana sahip olacaktır. Projenin paydaş katılımı ile birlikte sosyal yönetimi, aşağıda verilen ana prensipleri içermelidir;  Proje ile yerel halk arasında olumlu, güvenli ilişkilerin kurulması,  Projenin potansiyel faydalarının mümkün olan en iyi se viyeye getirilmesi ve  Projeden kaynaklanan olumsuz sosyal etkilerin azaltılması. Bazı paydaş katılımı faaliyetleri hâlihazırda gerçekleştirilmiş olup, inşaat, operasyon ve kapanış aşamalarında da sürdürülebilirlikleri garanti altına alınacaktır. Üç ayrı H alkın Katılımı Toplantısı, 21-22 Kasım 2016 tarihlerinde Çevresel Etki Değerlendirme Yasalarına uygun olarak projenin sınırları içinde bulunduğu Ankara, Konya ve Aksaray illerinde yapılmıştır. Ulusal ve yerel kurum ve kuruluşlar, yerel otoriteler, BOTAŞ yetkilileri ve Projeden etkilenen yerel halk bu toplantılarda yer almıştır. Ayrıca, Aralık 2016‟da ÇSED‟in sosyal etki değerlendirme çalışmaları sırasında Projeden etkilenen yerel halk ile odak grup toplantıları ve derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Halkın Katılım Toplantıları sırasında üzerinde durulan genel sorunlar ve endişeler aşağıdadır; - Proje kapsamında kamulaştırma işlemlerinin nasıl gerçekleşeceği - Kamulaştırma uygulanacak alanların belirlenip belirlenmediği - Proje alanında inşaat ve kazı işlerinin nasıl yapılacağı - Kuru ve sulu tarım alanlarının görebileceği hasarlar - İnşaat sırasında kullanılacak araçların neden olduğu tapulu alanlarda oluşa bilecek hasarlar - Proje kapsamında kullanılacak olan su isale hattının yerel halka verilip verilemeyeceği - Projenin yeraltı suyuna etkisinin olup olmadığı ve - İnşaat sırasında yüzey toprağının nasıl korunacağı. Toplantılar sırasındaki endişeler ele alındığında en çok bahsedilen konu geçim kaynaklarının projeden nasıl etkileneceğidir. Bunun önemi dikkate alınarak proje faaliyetlerinin bölgedeki geçim kaynakları ve yerleşim yerleri üzerindeki negatif etkileri en aza indirgemek amaçlı planlanmalıdır. Yukarda belirtilen bütün konular Halkın Katılımı Toplantılarında tartışılmıştır TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 51 of 53 ve ÇSED raporunda yer almıştır. Ayrıca projenin sosyal etkileri ilgili bölümlerde detaylı bir şekilde değerlendirilmiştir. Projeyle ilgili temel verilerin toplanması ve sosyal etki değerlendirmeleri çalışmaları sırasında Aralık 2016‟da projeden etkilenen yerleşim yerlerindeki yerel halk ile odak grup görüşme leri ve muhtarlarla yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşmeler düzenlenmiştir. Herhangi bir özel dezavantajı olan hassas grup belirlenmediğinden odak grup toplantılarında hem kadın hem de erkekler yer almıştır. Görüşmeler sırasında ortaya çıkan sorunlar ve endişeler arasında dikkate alınması gereken en önemli konular şunlardır; - Lisans sınırları içindeki yerleşimlerinin kaldırılıp kaldırılmayacağı - Tapusuz evlere sahip kişilerin proje nedeniyle evlerinin kaldırılması hakkında endişeler - Kamulaştırma ücretlerinin tarım için alınan borçların ödenmesine yeterli olmayacağı hakkında endişeler Dile getirilen sorunlar ve endişeler detaylı bir şekilde ilgili bölümlerde değerlendirilmiştir. Projeden etkilenen insanların yeniden yerleşme ve geçim kaynakları hakkında endişeleri olduğu açıktır. Rapordaki sosyal etkileri azaltmak için alınan tedbirler, projenin yerel halkın yaşam standartları üzerinde olumsuz etkilerinin olmadığından emin olmak için düzenli olarak uygulanacak ve izlenecektir. Aynı zamanda, Paydaş Katılımı faaliyetleri, projenin başlangıcından hizmet süresinin sonuna kadar uygulanacaktır. BOTAŞ projenin başlangıç, operasyon ve kapanış aşamalarında paydaşlarla görüşmelerde kullanılacak yöntemleri ve materyalleri tanımlamak, görüşmelerin zamanlamasını ve içeriğini belirlemek amacıyla bir Paydaş Katılım Planı (PKP) hazırlamıştır. TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 52 of 53 10. KÜMÜLATĠF ETKĠ DEĞERLENDĠRMESĠ Kümülatif etkiler, bir projenin etkilerinin, mevcut veya planlanan diğer projelerin etkileri ile bir araya gelmesinden kaynaklanmaktadır. Her proje, kendi başına bazı birincil ve ikincil etkilere neden olmakla birlikte, kümülatif etkiler aynı yörede ya da bölgede yer alan iki ya da daha fazla projenin doğrudan ve dolaylı etkilerinin toplamını ifade etmektedir. Yapılması planlanan faaliyetlerde kümülatif etkilerin göz önüne alınması önemli bir husustur. Her bir proje başına gerçekleşen etkiler tek başına önemli görünmeyebilir, ancak toplamdaki kayıp, bir başka deyişle kümülatif etkiler son derece önemli olabilmektedir. Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Tesisi Kapasite Artırışı Projesi kapsamında, yeraltı doğalgaz depolama projesinin kümülatif etkileri, bu kümülatif etki değerlendirmesinde aşağıdaki şekilde incelenmektedir: - Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi: Devam Eden Proje - Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Tesisi Kapasite Artışı Projesi: Kapasite Artışı Projesi - ATLAS Petrol ve Doğal Gaz A.Ş. Doğal Gaz Depolama Projesi: Özel Proje Bu kapsamda yeraltı doğal gaz depolama projelerinin fiziksel özellikleri Tablo 10.1 .'de verilmiştir. Tablo 10.1. BOTAŞ ve ATLAS tarafından Tuz Gölü Havzasında uygulanan yeraltı doğalgaz depolama projelerinin fiziksel özellikleri BOTAġ ATLAS Fiziksel özellikler Devam Eden Kapasite ArtıĢı Özel Proje Proje Projesi Kavernaların Açılma Süresi (ay) 77 66 96 12 kaverna (2‟li gruplar 12 kaverna (6‟lı 48 kaverna (6‟lı gruplar Açılacak Kaverna Sayısı gruplar halinde) halinde) halinde) 3 Her Bir Kaverna Hacmi (m ) 630,000 630,000 – 750,000 630,000 Hirfanlı Baraj Gölü Hirfanlı Baraj Gölü (tesis Hirfanlı Baraj Gölü (tesis Su Temin Noktası (tesis edilen boru hattı edilecek boru hattı ile) edilecek boru hattı ile) ile) Ġhtiyaç Duyulacak Su Miktarı (milyon 3 15 45 10.8 m /yıl) Tuz Gölü çorak alanı Tuz Gölü çorak alanı Tuz Gölü çorak alanı DeĢarj Noktası (tesis edilen boru hattı (tesis edilecek boru hattı (tesis edilecek boru hattı ile) ile) ile) Tuz Gölü 15 Tuz Gölü 10.8 Tuz Gölü DeĢarj Edilecek Tuzlu Su Miktarı (milyon (~1.760.000 m³ tuz (~1.260.000 m³ tuz iht iva 3 45 (~5.300.000 m³ tuz m /yıl) ihtiva etmektedir) ihtiva etmektedir) etmektedir) Kaynak: Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projelerine ait Atlas A.Ş. ÇED Raporu ve BOTAŞ Nihai ÇED Raporu TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESĠ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Doküman Başlığı: TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA TESĠSĠ KAPASĠTE ARTIġI PROJESĠ Rev.G YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Sayfa 53 of 53 Kümülatif Etki Değerlendirmesi çalışması kapsamında oluşabilecek maksimum etkinin değerlendirilmesi amacıyla söz konusu projelerin inşaat faaliyetlerinin (eritme ve deşarj aktiviteleri) aynı anda gerçekleştirilmesine göre oluşabilecek etkiler aşağıda listelenmiştir. Buna göre;  Her üç projenin eritme işlemlerinde kullanılacak olan suyun Hirfanlı Baraj Gölü‟nden aynı anda temin edilmesi ve bu durumun Hirfanlı Baraj Gölü ve diğer kullanıcılar (köylüler ve çiftçiler) üzerindeki etkisi,  Deşarj işlemlerinin aynı anda yapılması sonucunda alıcı ortam olan Tuz Gölü üzerinde oluşabilecek etkilerin değerlendirilmesi,  Su temin ve deşarj işlemleri sırasında faaliyet alanları ve yakın çevresindeki flora ve fauna üzerinde oluşabilecek etkiler olarak özetlenebilir. Ayrıca, Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi Su Kaynakları Yönetim Planı Projesi‟nde Bölüm 9 Su Kaynakları Yönetim Planı ve Esaslarının Oluşturulması başlığı altında bu konuyla ilgili yer alan plan esaslarında da Tuz Gölü‟ne dışardan yapılacak takviyelerin Tuz Gölü‟nün sürdürülebilirliği açısından büyük önem taşıdığı şeklindedir. Konuyla ilgili alınan plan esasları; - Mamasın Barajından Kontrollü Su Bırakımı Sağlanarak Göl Seviyesi Denetim Altında Tutulması. Tuz Gölünü Yüzeysel Akış ile Besleyen Akarsuların En Önemlilerinden Biri Olan Melendiz Çayı Suları Mamasın Barajından Kontrollü Su Bırakımı Tuz Gölüne Ulaştırılması ve Göl Seviyesi Denetim Altında Tutulması. - Tuz Gölü‟nün hacmi 565.906.140 m3 ile 3.595.040.084 m3 arasında değişmekte olup buharlaşmanın da etkisi ile eritme işlemleri sonucu deşarj edilecek toplam suyun, göl seviyesinde 1-5 cm‟lik bir artışa sebep olacağı hesaplanmıştır. BOTAŞ Yeraltı Doğalgaz Depolaması ile Tuz Gölüne Basılacak Suyun Göl Seviyesini çok az da olsa yükselteceği öngörülmektedir. Yukarıda belirtilen hususlar doğrultusunda projelerin inşaat aktiviteleri boyunca; her üç proje kapsamında eritme işlemleri sonucunda oluşan tuzlu suyun hem ayrı ayrı hem de aynı and a Tuz Gölü‟ne deşarj edilmesi sonucu oluşabilecek olumsuz bir etkinin izleme ve kontrol çalışmaları ile önlenebileceği sonucuna varılmaktadır. Ayrıca Yönetici Özeti Bölüm 6.3.‟de belirtildiği üzere eritme için kullanılan tatlı su miktarı da Hirfanlı Baraj hacmi üzerinde anlamlı bir fark yaratmamaktadır. Kümülatif etki değerlendirme çalışmalarının bir parçası olarak ele alınan son konu, tatlı su tedarikiyle ilgili tesislerin inşası ve tuzlu su deşarj işlemleri sırasında proje güzergahlarında ve yakın çevrelerinde bulunan flora ve fauna türleri üzerinde oluşabilecek genel etkilerdir. Kapasite Artışı ÇSED Raporunun Flora ve Fauna Bölümünde bu ünitelerin tesis edilmesi işlemleri sırasında oluşması muhtemel etkiler ve alınacak önlemler değerlendirilmekte olup, belirtilen önlemlerin alınması (üst toprak yönetimi, hassas noktalarda mevsimse l olarak çalışmaların durdurulması vb.) ile Flora ve Fauna üzerinde oluşacak geçici etkilerin minimize edilmesi sağlanmış olacaktır.