Toám taæt T RONG NHÛÄNG THÊÅP NIÏN VÛÂA QUA, TUY ÀAÄ COÁ nhûäng tiïën böå vûúåt bêåc vïì sûå bònh àùèng giúái nhûng sûå phên biïåt giúái vêîn phöí biïën trong moåi mùåt cuãa cuöåc söëng vaâ trïn Bònh àùèng giúái khùæp thïë giúái. Baãn chêët vaâ mûác àöå phên biïåt àöëi xûã giûäa caác laâ vêën àïì trung nûúác vaâ caác khu vûåc khaác nhau rêët xa, nhûng hònh thaái phên têm cuãa phaát biïåt àöëi xûã thò nöíi bêåt. Khöng möåt khu vûåc naâo cuãa caác triïín - baãn thên nûúác àang phaát triïín phuå nûä laåi coá quyïìn bònh àùèng vúái nam giúái vïì luêåt noá àaä laâ möåt phaáp, xaä höåi vaâ kinh tïë. Khoaãng caách vïì giúái rêët sêu röång trong viïåc tiïëp muåc tiïu phaát cêån vaâ kiïím soaát caác nguöìn lûåc, trong caác cú höåi kinh tïë, quyïìn lûåc vaâ tiïëng triïín noái chñnh trõ. Phuå nûä vaâ caác beá gaái phaãi gaánh chõu trûåc tiïëp nhêët vaâ lúán nhêët caái giaá cuãa sûå bêët bònh àùèng - nhûng caái giaá àoá hoaân toaân khöng àöìng àïìu trong xaä höåi vaâ cuöëi cuâng àïìu laâm töín haåi àïën têët caã moåi ngûúâi. Vò nhûäng lyá do àoá nïn bònh àùèng giúái àaä trúã thaânh vêën àïì trung têm cuãa phaát triïín - baãn thên noá laâ möåt muåc tiïu phaát triïín, àöìng thúâi cuäng laâ möåt yïëu töë àïí nêng cao khaã nùng tùng trûúãng cuãa quöëc gia, xoáa àoái giaãm ngheâo vaâ quaãn lyá nhaâ nûúác coá hiïåu quaã. Vò thïë, nêng cao sûå bònh àùèng giúái laâ möåt phêìn quan troång trong chiïën lûúåc phaát triïín nhùçm cho pheáp têët caã moåi ngûúâi - caã phuå nûä vaâ nam giúái - thoaát caãnh àoái ngheâo vaâ nêng cao mûác söëng. Phaát triïín kinh tïë àang múã ra nhiïìu hûúáng ài àïí nêng cao sûå bònh àùèng giúái trong daâi haån. Coá rêët nhiïìu bùçng chûáng trïn khùæp thïë giúái minh chûáng cho nhêån àõnh naây. Nhûng möåt mònh sûå tùng trûúãng thò khöng taåo ra àûúåc nhûäng kïët quaã mong muöën. Coân cêìn phaãi coá möåt möi trûúâng thïí chïë àïí mang laåi quyïìn haån vaâ cú höåi bònh àùèng cho phuå nûä vaâ nam giúái, vaâ cêìn coá nhûäng giaãi phaáp chñnh saách àïì cêåp àïën sûå bêët bònh àùèng dai dùèng àoá. Baáo caáo naây cho rùçng, cêìn coá möåt chiïën lûúåc vúái ba nöåi dung sau àïí nêng cao sûå bònh àùèng giúái: 1 ÀÛA VÊËN ÀÏÌ GIÚÁI VAÂO PHAÁT TRIÏÍN l Caãi caách caác thïí chïë àïí mang laåi quyïìn haån vaâ cú höåi bònh àùèng cho phuå nûä vaâ nam giúái. Cêìn phaãi caãi caách caác thïí chïë phaáp lyá vaâ kinh tïë àïí xêy dûång möåt nïìn taãng cho viïåc taåo lêåp quyïìn haån vaâ cú höåi bònh àùèng giûäa Baáo caáo naây àïì phuå nûä vaâ nam giúái. Do luêåt phaáp úã nhiïìu nûúác vêîn tiïëp tuåc duy trò caác xuêët möåt chiïën quyïìn bêët bònh àùèng giûäa phuå nûä vaâ nam giúái nïn cêìn coá nhûäng cuöåc caãi lûúåc ba phêìn àïí caách phaáp lyá, nhêët laâ luêåt gia àònh, chöëng baåo lûåc, quyïìn vïì àêët àai, viïåc nêng cao sûå laâm vaâ caác quyïìn chñnh trõ. bònh àùèng giúái l Duy trò phaát triïín kinh tïë àïí cuãng cöë nhûäng àöång cú khuyïën khñch viïåc phên phöëi nguöìn lûåc bònh àùèng hún. Tùng thu nhêåp vaâ giaãm mûác àöå àoái ngheâo coá xu hûúáng laâm giaãm sûå chïnh lïåch vïì giúái trong giaáo duåc, y tïë vaâ dinh dûúäng. Àöìng thúâi, tùng nùng suêët vaâ taåo ra nhiïìu cú höåi laâm viïåc múái cuäng goáp phêìn giaãm búát sûå bêët bònh àùèng giúái trong viïåc laâm. Àêìu tû vaâo cú súã haå têìng cú baãn nhû àiïån, nûúác vaâ giao thöng cuäng seä giuáp giaãm búát sûå phên biïåt giúái trong khöëi lûúång cöng viïåc. l Thûåc hiïån nhûäng biïån phaáp tñch cûåc khùæc phuåc sûå phên biïåt dai dùèng nhùçm àoâi thïm nguöìn lûåc vaâ tiïëng noái chñnh trõ. Vò nhûäng caãi caách thïí chïë vaâ phaát triïín kinh tïë coá thïí vêîn chûa àuã - hoùåc chûa coá sùén - nïn cêìn coá nhûäng biïån phaáp tñch cûåc àïí khùæc phuåc nhûäng bêët bònh àùèng vïì giúái trong ngùæn haån vaâ trung haån. Bònh àùèng giúái - vïì quyïìn haån, nguöìn lûåc vaâ tiïëng noái G IÚÁI LAÂ MÖÅT THUÊÅT NGÛÄ ÀÏÍ CHÓ VAI TROÂ XAÄ HÖÅI, HAÂNH vi ûáng xûã xaä höåi vaâ nhûäng kyâ voång liïn quan àïën nam vaâ nûä. Phuå nûä vaâ nam giúái khaác nhau vïì mùåt sinh hoåc - nhûng moåi vùn hoáa àïìu lyá giaãi vaâ quy àõnh chi tiïët nhûäng khaác biïåt sinh hoåc vöën coá àoá thaânh möåt hïå thöëng nhûäng kyâ voång xaä höåi vïì nhûäng haânh vi vaâ hoaåt àöång àûúåc coi laâ thñch húåp, vaâ nhûäng quyïìn haån, nguöìn lûåc hay quyïìn lûåc maâ hoå coá. Tuy nhûäng kyâ voång trong caác xaä höåi khaác nhau thò khöng giöëng nhau nhûng vêîn coá nhûäng àiïím tûúng àöìng nöíi bêåt. Thñ duå, hêìu nhû têët caã caác xaä höåi àïìu coi phuå nûä vaâ caác beá gaái coá vai troâ chñnh yïëu trong viïåc chùm soác treã em vaâ con caái, coân nghôa vuå quên sûå hay tham gia quöëc phoâng laâ viïåc cuãa nam giúái. Giöëng nhû maâu da, chuãng töåc vaâ àùèng cêëp, giúái laâ möåt phaåm truâ xaä höåi coá vai troâ quyïët àõnh chuã yïëu àïën cú höåi cuöåc söëng cuãa con ngûúâi, xaác àõnh vai troâ cuãa hoå trong xaä höåi vaâ trong nïìn kinh tïë. Trong khi möåt vaâi xaä höåi khöng coá sûå phên biïåt vïì maâu da hay chuãng töåc thò têët caã caác xaä höåi laåi àïìu 2 TOÁM TÙÆT coá sûå khöng tûúng xûáng vïì giúái - khaác biïåt vaâ thiïn lïåch - úã caác mûác àöå khaác nhau. Thöng thûúâng, nhûäng sûå khöng tûúng xûáng àoá cêìn phaãi coá thúâi gian àïí thay àöíi, nhûng coân lêu múái àaåt túái traång thaái öín àõnh. Quaã thûåc, taåi nhûäng thúâi àiïím khaác nhau, chuáng coá thïí thay àöíi khaá nhanh trûúác caác chñnh saách hoùåc caác àiïìu kiïån kinh tïë - xaä höåi thay àöíi. Thuêåt ngûä bònh àùèng giúái àûúåc àõnh nghôa theo nhiïìu caách khaác nhau trong böëi caãnh cuãa sûå phaát triïín. Trong baáo caáo naây, chuáng töi coi bònh àùèng giúái laâ sûå bònh àùèng vïì luêåt phaáp, vïì cú höåi (bao göìm caã sûå bònh àùèng trong thuâ lao cho cöng viïåc vaâ viïåc tiïëp cêån àïën nguöìn vöën con ngûúâi vaâ caác nguöìn lûåc saãn xuêët khaác cho pheáp múã ra caác cú höåi naây), vaâ bònh àùèng vïì "tiïëng noái" (khaã nùng taác àöång vaâ àoáng goáp cho quaá trònh phaát triïín). Chuáng töi khöng àõnh nghôa bònh àùèng giúái theo sûå bònh àùèng vïì kïët quaã do hai nguyïn nhên. Thûá nhêët, caác xaä höåi vaâ nïìn vùn hoáa khaác nhau coá thïí coá caách ài riïng àïí theo àuöíi sûå bònh àùèng giúái. Thûá hai, bònh àùèng haâm yá rùçng phuå nûä vaâ nam giúái àûúåc tûå do lûåa choån nhûäng vai troâ khaác nhau (hoùåc giöëng nhau) vaâ nhûäng kïët quaã khaác nhau (hoùåc giöëng nhau) tuây theo súã thñch vaâ muåc àñch cuãa hoå. Baáo caáo naây sûã duång nhiïìu loaåi söë liïåu vaâ phên tñch khaác nhau àïí baân àïën caác vêën àïì liïn quan àïën bêët bònh àùèng giúái trong caác nûúác àang phaát triïín. Tuy nhiïn, ào lûúâng vaâ àaánh giaá trïn nhiïìu khña caånh sûå bêët bònh àùèng giúái laâ möåt viïåc laâm tïë nhõ vaâ khoá khùn, vaâ viïåc thiïëu vùæng caác söë liïåu cuäng nhû sûå phên tñch theo giúái trong nhiïìu khña caånh quan troång cuãa sûå bònh àùèng vïì giúái thûåc sûå laâ möåt trúã ngaåi lúán. Vò úã caác nûúác phaát triïín, bùçng chûáng thûåc tïë phong phuá vaâ sùén coá hún úã caác nûúác àang phaát triïín nïn baáo caáo naây cuäng khaão saát caã kinh nghiïåm cuãa caác nûúác cöng nghiïåp. Baáo caáo naây laâ möåt sûå kïët húåp giûäa caác phên tñch cêëp cú súã, cêëp quöëc gia, vaâ liïn quöëc gia vaâ hïå thöëng laåi caác nghiïn cûáu thûåc nghiïåm cuãa nhiïìu ngaânh khoa hoåc xaä höåi khaác nhau. Mùåc duâ àaä coá tiïën böå nhûng sûå phên biïåt vïì giúái vêîn coân töìn taåi úã têët caã caác nûúác Bêët bònh àùèng giúái trong giaáo N duåc vaâ y tïë àaä ÙM MÛÚI NÙM CUÖËI THÏË KYÃ XX ÀAÄ CHÛÁNG KIÏËN MÖÅT sûå tiïën böå vûúåt bêåc trong àõa võ "tuyïåt àöëi" cuãa phuå nûä cuäng nhû giaãm maånh - trong sûå bònh àùèng giúái úã hêìu hïët caác nûúác àang phaát triïín. nhûng vêîn coân möåt khoaãng l Trûâ möåt söë ñt ngoaåi lïå, trònh àöå hoåc vêën cuãa phuå nûä àaä coá caãi thiïån àaáng caách lúán kïí. Tó lïå theo hoåc tiïíu hoåc cuãa caác beá gaái àaä tùng gêìn gêëp àöi úã Nam 3 ÀÛA VÊËN ÀÏÌ GIÚÁI VAÂO PHAÁT TRIÏÍN AÁ, chêu Phi Haå Sahara, Trung Àöng vaâ Bùæc Phi. Tó lïå naây tùng maånh hún nhiïìu so vúái tó lïå naây cuãa caác beá trai. Àiïìu àoá àaä nhanh choáng thu heåp khoaãng caách lúán vïì giúái trong vêën àïì giaáo duåc. l Tuöíi thoå bònh quên cuãa phuå nûä àaä tùng thïm tûâ 15 àïën 20 nùm úã caác nûúác àang phaát triïín. Nhúâ coá sûå àêìu tû maånh hún vaâo phuå nûä vaâ caác beá gaái vaâ nhúâ sûå caãi thiïån trong mûác àöå tiïëp cêån caác dõch vuå y tïë maâ hònh thaái sinh hoåc dûå kiïën vïì tuöíi thoå cuãa phuå nûä vaâ nam giúái àaä tùng lïn úã têët caã caác khu vûåc àang phaát triïín; lêìn àêìu tiïn vaâo nhûäng nùm 1990, phuå nûä úã Nam AÁ àaä coá tuöíi thoå trung bònh cao hún nam giúái. l Phuå nûä tham gia nhiïìu hún vaâo lûåc lûúång lao àöång. Kïí tûâ nùm 1970, tó lïå tham gia lûåc lûúång lao àöång cuãa nûä giúái àaä tùng trung bònh 15% úã chêu Myä Latinh vaâ Àöng AÁ. Mûác tùng naây nhanh hún so vúái nam giúái, do àoá àaä thu heåp khoaãng caách giúái trong vêën àïì viïåc laâm. Khoaãng caách giúái trong tiïìn lûúng cuäng giaãm dêìn. Tuy coá nhûäng tiïën böå nhû vêåy nhûng sûå bêët bònh àùèng giúái vïì quyïìn haån, nguöìn lûåc vaâ tiïëng noái vêîn coân töìn taåi àaáng kïí úã caác nûúác àang phaát triïín - vaâ trong nhiïìu lônh vûåc, sûå tiïën böå coân chêåm chaåp vaâ khöng àöìng àïìu. Hún nûäa, sûå thay àöíi kinh tïë xaä höåi nhanh choáng úã möåt söë nûúác àaä gêy ra nhûäng trúã lûåc lúán, gêy khoá khùn thïm cho nhûäng thaânh tûåu vöën àaä khöng dïî gò àaåt àûúåc. Quyïìn haån Khöng úã núi naâo maâ phuå nûä vaâ nam giúái laåi coá quyïìn bònh àùèng vïì kinh 1 tïë, xaä höåi vaâ phaáp luêåt (Hònh 1) . ÚÃ nhiïìu nûúác, phuå nûä coân chûa coá quyïìn àöåc lêåp trong viïåc súã hûäu àêët àai, quaãn lyá taâi saãn, àiïìu haânh kinh doanh, thêåm chñ khöng coá caã quyïìn ài laåi khi khöng coá sûå àöìng yá cuãa chöìng. ÚÃ nhiïìu nûúác thuöåc vuâng chêu Phi Haå Sahara, phuå nûä coá àûúåc quyïìn vïì àêët àai chuã yïëu thöng qua ngûúâi chöìng chûâng naâo hön nhên cuãa hoå coân töìn taåi, vaâ seä mêët ngay quyïìn àoá khi ly dõ hoùåc chöìng chïët. Sûå phên biïåt quyïìn haån theo giúái àaä haån chïë nhûäng cú höåi lûåa choån daânh cho phuå nûä trong nhiïìu mùåt cuãa cuöåc söëng - thûúâng àaä haån chïë ghï gúám khaã nùng tham gia hoùåc hûúãng lúåi tûâ sûå phaát triïín cuãa hoå. Nguöìn lûåc Phuå nûä vêîn tiïëp tuåc àoâi hoãi ñt coá hïå thöëng haâng loaåt nhûäng nguöìn lûåc quan troång nhû giaáo duåc, àêët àai, thöng tin vaâ taâi chñnh. ÚÃ Nam AÁ, phuå nûä 4 TOÁM TÙÆT coá söë nùm ài hoåc trung bònh chó bùçng nûãa cuãa nam giúái, vaâ tó lïå nhêåp hoåc Ñt coá àiïìu kiïån cuãa caác beá gaái úã cêëp trung hoåc chó bùçng hai phêìn ba tó lïå àoá úã caác beá trai. tiïëp cêån caác Nhiïìu phuå nûä khöng àûúåc súã hûäu àêët àai, vaâ vúái nhûäng phuå nûä naâo coá àûúåc nguöìn lûåc vaâ quyïìn àoá thò thûúâng chó àûúåc phêìn súã hûäu ñt hún cuãa nam giúái. Vaâ úã phêìn khaã nùng taåo thu lúán caác khu vûåc àang phaát triïín, caác doanh nghiïåp do phuå nûä àiïìu haânh nhêåp keám àaä thûúâng thiïëu vöën, khoá tiïëp cêån àïën caác nguöìn lûåc nhû maáy moác, phên boán, haån chïë quyïìn thöng tin vaâ tñn duång hún caác doanh nghiïåp do nam giúái àiïìu haânh. Nhûäng lûåc cuãa ngûúâi sûå phên biïåt nhû thïë, cho duâ laâ trong giaáo duåc hay caác nguöìn lûåc saãn xuêët phuå nûä trong naâo khaác, àïìu laâm phûúng haåi àïën khaã nùng tham gia vaâo quaá trònh phaát viïåc taác àöång triïín cuãa phuå nûä vaâ khaã nùng àoáng goáp vaâo viïåc nêng cao àúâi söëng cho gia àònh hoå. Nhûäng sûå phên biïåt àoá cuäng goáp phêìn laâm tùng thïm àöå ruãi ro vaâ àïën nhûäng nguy cú dïî töín thûúng cuãa ngûúâi phuå nûä, nhêët laâ luác tuöíi giaâ, khi àûáng quyïët àõnh phên trûúác nhûäng cuöåc khuãng hoaãng caá nhên hay gia àònh vaâ trong nhûäng cuá söëc böí nguöìn lûåc vaâ kinh tïë. àêìu tû trong gia Mùåc duâ gêìn àêy, tó lïå ài hoåc úã phuå nûä coá tùng nhûng hoå vêîn nhêån àûúåc àònh 5 ÀÛA VÊËN ÀÏÌ GIÚÁI VAÂO PHAÁT TRIÏÍN thuâ lao thêëp hún nam giúái trïn thõ trûúâng lao àöång - ngay caã khi hoå coá cuâng trònh àöå vaâ söë nùm kinh nghiïåm nhû nam giúái. ÚÃ caác nûúác àang phaát triïín, phuå nûä thûúâng chó boá heåp trong möåt söë nghïì nghiïåp nhêët àõnh vaâ thûúâng bõ gaåt ra khoãi caác võ trñ quaãn lyá trong khu vûåc chñnh thûác. ÚÃ caác nûúác cöng nghiïåp, phuå nûä trong khu vûåc àûúåc traã lûúng chó kiïëm àûúåc trung bònh bùçng 77% mûác thu nhêåp cuãa nam giúái; coân úã caác nûúác àang phaát triïín laâ 73%. Chó coá möåt phêìn nùm sûå chïnh lïåch vïì mûác lûúng àoá coá thïí giaãi thñch àûúåc bùçng sûå khaác biïåt vïì giúái trong giaáo duåc, kinh nghiïåm cöng taác hay àùåc àiïím nghïì nghiïåp maâ thöi. Tiïëng noái Ñt coá àiïìu kiïån tiïëp cêån caác nguöìn lûåc vaâ khaã nùng taåo thu nhêåp keám - duâ trong nhûäng hoaåt àöång tûå thuâ lao hay trong nhûäng cöng viïåc àûúåc traã lûúng - àaä haån chïë quyïìn lûåc cuãa ngûúâi phuå nûä trong viïåc taác àöång àïën nhûäng quyïët àõnh phên böí nguöìn lûåc vaâ àêìu tû trong gia àònh. Quyïìn haån khöng bònh àùèng vaâ àõa võ kinh tïë xaä höåi thêëp hún so vúái nam giúái cuäng àaä haån chïë khaã nùng cuãa ngûúâi phuå nûä trong viïåc taác àöång àïën caác quyïët àõnh trong cöång àöìng cuäng nhû úã cêëp quöëc gia. Phuå nûä vêîn rêët ñt coá mùåt trong quöëc höåi vaâ höåi àöìng nhên dên àõa phûúng, chó chiïëm trung bònh chûa àïën 10% söë ghïë trong quöëc höåi (trûâ úã Àöng AÁ, con söë naây lïn àïën 18-19%). Khöng úã möåt khu vûåc àang phaát triïín naâo maâ phuå nûä chiïëm nhiïìu hún 8% caác võ trñ böå trûúãng. Hún nûäa, hêìu hïët caác vuâng àïìu gêìn nhû khöng coá tiïën böå gò vïì mùåt naây kïí tûâ nhûäng nùm 1970. Vaâ úã Àöng Êu, sûå hiïån diïån cuãa nûä giúái àaä giaãm tûâ khoaãng 25% xuöëng coân 7% kïí tûâ khi bùæt àêìu chuyïín àöíi kinh tïë vaâ chñnh trõ àïën nay. Sûå phên biïåt giúái coá xu hûúáng diïîn ra gay gùæt nhêët trong nhoám ngûúâi ngheâo S ÛÅ PHÊN BIÏÅT GIÚÁI TRONG GIAÁO DUÅC VAÂ Y TÏË THÛÚÂNG diïîn ra gay gùæt nhêët trong nhoám ngûúâi ngheâo. Möåt nghiïn cûáu gêìn àêy vïì tó lïå àïën trûúâng cuãa caác beá trai vaâ beá gaái úã 41 nûúác àaä cho thêëy, trong nhûäng nûúác naây, sûå phên biïåt vïì giúái trong tó lïå àïën trûúâng giûäa nhoám ngûúâi ngheâo thûúâng lúán hún giûäa nhûäng nhoám khöng ngheâo (Hònh 2). Nhûäng hònh thaái tûúng tûå giûäa caác höå gia àònh ngheâo vaâ khöng ngheâo àaä diïîn ra khi xeát àïën tó lïå tûã vong cuãa treã em dûúái 5 tuöíi giûäa caác beá trai vaâ beá gaái. 6 TOÁM TÙÆT Khi so saánh giûäa caác nûúác ngheâo vaâ caác nûúác khöng ngheâo cuäng thêëy xuêët hiïån nhûäng hònh thaái tûúng tûå. Tuy sûå bònh àùèng trong giaáo duåc vaâ y tïë àaä coá sûå caãi thiïån roä rïåt trong voâng 30 nùm qua úã caác nûúác ngaây nay coân thuöåc diïån thu nhêåp thêëp, nhûng sûå chïnh lïåch vïì söë nam vaâ nûä àïën trûúâng úã nhûäng nûúác naây vêîn lúán hún úã caác nûúác coá thu nhêåp trung bònh vaâ cao (Hònh 3). Vaâ mùåc duâ giûäa phaát triïín kinh tïë vaâ bònh àùèng giúái coá möëi quan hïå nhêët àõnh, sûå hiïån diïån cuãa phuå nûä trong quöëc höåi vêîn coân khiïm töën. Möåt söë ñt caác nûúác thu nhêåp thêëp, nhû Trung Quöëc vaâ Uganda, àaä coá nhûäng cöë gùæng àùåc biïåt àïí daânh thïm ghïë trong quöëc höåi cho phuå nûä. Hoå thêåm chñ àaä àaåt àûúåc tó lïå hiïån diïån cuãa phuå nûä trong quöëc höåi cao hún caác nûúác coá thu nhêåp cao. Àiïìu naây cho thêëy taác àöång tiïìm taâng cuãa möåt nöî lûåc xaä höåi phêën àêëu cho sûå bònh àùèng giúái. Àiïìu quan troång cêìn lûu yá laâ nhûäng chó söë naây múái chó laâ möåt vaâi dêëu hiïåu ào lûúâng àûúåc cuãa sûå bònh àùèng giúái. Cêìn phaãi coá thöng tin hïå thöëng hún vïì caác phûúng diïån khaác - tûâ viïåc kiïím soaát caác taâi saãn vêåt chêët vaâ taâi chñnh àïën quyïìn tûå chuã - àïí coá thïí hiïíu roä hún xem àaä àaåt àûúåc nhûäng 7 ÀÛA VÊËN ÀÏÌ GIÚÁI VAÂO PHAÁT TRIÏÍN gò vaâ coân gò phaãi phêën àêëu tiïëp. Bêët bònh àùèng giúái gêy thiïåt haåi phuác lúåi vaâ laâm chêåm tiïën trònh phaát triïín B ÊËT BÒNH ÀÙÈNG GIÚÁI ÀAÄ GÊY RA CAÁI GIAÁ NÙÅNG NÏÌ VÏÌ sûác khoeã vaâ phuác lúåi cuãa nam giúái, phuå nûä vaâ treã em, vaâ aãnh hûúãng àïën khaã nùng caãi thiïån cuöåc söëng cuãa chñnh hoå. Ngoaâi nhûäng caái 8 TOÁM TÙÆT giaá phaãi traã mang tñnh caá nhên àoá, bêët bònh àùèng giúái coân laâm giaãm nùng suêët trong caác nöng traåi vaâ doanh nghiïåp, do àoá àaä haån chïë tiïìm nùng xoaá àoái giaãm ngheâo vaâ duy trò tiïën böå kinh tïë. Bêët bònh àùèng giúái cuäng laâm suy yïëu khaã nùng quaãn lyá nhaâ nûúác cuãa möåt quöëc gia - qua àoá àaä giaãm búát hiïåu lûåc cuãa caác chñnh saách phaát triïín. Phuác lúåi Trong söë nhûäng caái giaá phaãi traã cho sûå bêët bònh àùèng giúái thò nùång nïì Trong söë nhûäng nhêët laâ nhûäng töín haåi vïì cuöåc söëng con ngûúâi vaâ chêët lûúång cuöåc söëng. caái giaá phaãi traã Nhêån daång vaâ ào lûúâng àêìy àuã mûác àöå cuãa nhûäng caái giaá phaãi naây laâ rêët cho sûå bêët bònh khoá khùn - nhûng vö söë bùçng chûáng tûâ caác nûúác trïn khùæp thïë giúái àaä chûáng àùèng giúái thò toã xaä höåi naâo coá sûå bêët bònh àùèng giúái gay gùæt vaâ dai dùèng thò xaä höåi àoá seä nùång vïì nhêët laâ phaãi traã giaá àùæt hún bùçng sûå ngheâo àoái, suy dinh dûúäng, öëm àau vaâ nhûäng nhûäng töín haåi sûå bêìn cuâng khaác. vïì cuöåc söëng lTrung Quöëc, Haân Quöëc vaâ Nam AÁ coá tó lïå tûã vong cuãa phuå nûä cûåc kyâ con ngûúâi vaâ cao. Nguyïn nhên úã àêu? Nhûäng àõnh kiïën xaä höåi "troång nam" cöång chêët lûúång cuöåc vúái chñnh saách chó àeã möåt con cuãa Trung Quöëc àaä khiïën tó lïå tûã vong söëng cuãa beá gaái cao hún cuãa beá trai. Möåt söë ûúác tñnh cho thêëy söë phuå nûä àang söëng hiïån nay ñt hún tûâ 60 àïën 100 triïåu ngûúâi so vúái con söë khi khöng coá sûå phên biïåt àöëi xûã theo giúái. l Coá rêët nhiïìu bùçng chûáng cho thêëy treã em chõu thiïåt thoâi trûåc tiïëp tûâ viïåc meå chuáng muâ chûä hoùåc khöng àûúåc àïën trûúâng. Khöng àûúåc ài hoåc dêîn àïën chêët lûúång chùm soác con caái thêëp, àiïìu naây laåi khiïën tó lïå tûã vong vaâ suy dinh dûúäng úã treã em vaâ treã sú sinh cao. Nhûäng baâ meå coá trònh àöå hoåc vêën cao hún thûúâng coá haânh vi baão vïå sûác khoeã cho con caái phuâ húåp hún, chùèng haån nhû cho con caái ài tiïm chuãng (Hònh 4). Möëi liïn hïå naây vêîn giûä nguyïn giaá trõ, kïí caã khi àaä tñnh àïën thu nhêåp cuãa höå gia àònh vaâ caác yïëu töë khaác coá taác àöång nêng cao chêët lûúång sûác khoãe. l Cuâng vúái viïåc ngûúâi meå àûúåc àïën trûúâng, thu nhêåp cuãa höå gia àònh tùng lïn cuäng gùæn liïìn vúái tó lïå söëng cuãa treã em cao hún vaâ mûác àöå dinh dûúäng töët hún. Nhûng nïëu thu nhêåp tùng thïm trong höå gia àònh àûúåc ngûúâi meå quaãn lyá thò coá thïí coá taác àöång tñch cûåc lúán hún so vúái khi nhûäng thu nhêåp naây do nam giúái quaãn lyá, nhû nhûäng nghiïn cûáu úã Bangladesh, Brazil, vaâ Cöte d'Ivoire àaä cho thêëy. Àaáng tiïëc, nhûäng àõnh kiïën xaä höåi khùæt khe vïì sûå phên cöng lao àöång phuâ húåp theo giúái tñnh vaâ nhûäng cú höåi viïåc laâm àûúåc traã lûúng hiïëm hoi cho phuå nûä àaä haån chïë khaã nùng taåo thu nhêåp cuãa hoå. 9 ÀÛA VÊËN ÀÏÌ GIÚÁI VAÂO PHAÁT TRIÏÍN l Sûå bêët bònh àùèng giúái trong viïåc àïën trûúâng vaâ viïåc laâm úã àö thõ àaä laâm gia tùng tó lïå nhiïîm HIV (Hònh 5). Naån dõch AIDS seä lan traân nhanh choáng hún trong thêåp kyã túái - cho àïën khi àaåt tó lïå cûá 1 trong 4 phuå nûä vaâ 1 trong 5 nam giúái bõ nhiïîm HIV, nhû trûúâng húåp àaä xaãy ra úã möåt söë nûúác Tiïíu Sahara chêu Phi. l Tuy phuå nûä vaâ beá gaái, nhêët laâ trong nhoám ngûúâi ngheâo, thûúâng phaãi gaánh chõu hêåu quaã cuãa sûå phên biïåt giúái, caác àõnh kiïën vaâ khuön mêîu cuä vïì giúái cuäng gêy thiïåt haåi cho caã nam giúái nûäa. Trong caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi úã Àöng Êu, tuöíi thoå bònh quên cuãa nam giúái trong nhûäng nùm qua àaä giaãm àaáng kïí. Tó lïå tûã vong úã nam giúái tùng - möåt mûác tùng kyã luåc trong thúâi bònh - coá liïn quan àïën nhûäng cùng thùèng vaâ mïåt moãi ngaây caâng tùng do tònh hònh thêët nghiïåp úã nam giúái àang gia tùng nhanh choáng. Nùng suêët vaâ tùng trûúãng kinh tïë Caái giaá phaãi traã vïì cuöåc söëng con ngûúâi cuäng laâ caái giaá cho sûå phaát triïín - vò nêng cao chêët lûúång cuöåc söëng nhên dên laâ muåc tiïu cuöëi cuâng 10 TOÁM TÙÆT cuãa sûå phaát triïín. Nhûng bêët bònh àùèng giúái cuäng gêy thiïåt haåi cho nùng suêët, tñnh hiïåu quaã vaâ tiïën böå kinh tïë. Bùçng caách caãn trúã quaá trònh tñch luäy vöën con ngûúâi taåi nhaâ vaâ trïn thõ trûúâng lao àöång, bùçng caách gaåt boã möåt caách coá hïå thöëng phuå nûä hoùåc nam giúái khöng cho tiïëp cêån vúái caác nguöìn lûåc, dõch vuå cöng cöång hay caác hoaåt àöång saãn xuêët, sûå phên biïåt àöëi xûã theo giúái àaä kòm haäm khaã nùng tùng trûúãng cuãa nïìn kinh tïë vaâ nêng cao mûác söëng cho nhên dên. l Töín thêët vïì saãn lûúång laâ do sûå phi hiïåu quaã trong phên böí caác nguöìn lûåc saãn xuêët giûäa nam giúái vaâ phuå nûä trong höå gia àònh. Trong caác gia àònh úã Buöëckina Phaxö, Camïrun vaâ Kïnia, nïëu viïåc kiïím soaát caác àêìu vaâo vaâ thu nhêåp nöng nghiïåp àûúåc phên chia bònh àùèng hún giûäa nam vaâ nûä thò saãn lûúång thu hoaåch coá thïí tùng thïm möåt phêìn nùm mûác saãn lûúång hiïån taåi. 11 ÀÛA VÊËN ÀÏÌ GIÚÁI VAÂO PHAÁT TRIÏÍN l Mûác àêìu tû thêëp vaâo giaáo duåc cho phuå nûä laâm giaãm saãn lûúång chung cuãa àêët nûúác. Möåt nghiïn cûáu àaä ûúác tñnh rùçng, nïëu caác nûúác Nam AÁ, chêu Phi Haå Sahara, Trung Àöng vaâ Bùæc Phi xuêët phaát tûâ khoaãng caách chïnh lïåch vïì giúái trong söë nùm ài hoåc trung bònh nhû úã Àöng AÁ trong nùm 1960, vaâ thu heåp dêìn khoaãng caách àoá vúái töëc àöå nhû cuãa Àöng AÁ trong giai àoaån tûâ 1960 àïën 1992 thò thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi cuãa hoå coá thïí tùng thïm tûâ 0,5 àïën 0,9% möåt nùm - möåt sûå gia tùng àaáng kïí so vúái töëc àöå tùng trûúãng thûåc tïë (Hònh 6). Möåt nghiïn cûáu khaác ûúác tñnh, ngay caã vúái caác nûúác coá thu nhêåp trung bònh vaâ cao coá trònh àöå giaáo duåc ban àêìu cao hún, thò cûá 1% tùng thïm trong tó lïå theo hoåc cêëp trung hoåc úã phuå nûä seä laâm thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi tùng thïm 0,3%. Nghiïn cûáu naây giaã àõnh tó lïå theo hoåc trung hoåc úã nam giúái vaâ caác biïën söë khaác liïn quan àïën viïåc tùng trònh àöå hoåc vêën khöng àöíi. 12 TOÁM TÙÆT Quaãn lyá nhaâ nûúác Ngûúâi phuå nûä coá nhiïìu quyïìn haån hún vaâ tham gia bònh àùèng hún vaâo àúâi söëng cöång àöìng so vúái nam giúái seä giuáp caác doanh nghiïåp vaâ chñnh phuã trong saåch hún, àöìng thúâi cöng taác quaãn lyá nhaâ nûúác cuäng thuêån lúåi hún. ÚÃ nhûäng nûúác maâ aãnh hûúãng cuãa ngûúâi phuå nûä trong àúâi söëng cöång àöìng cao hún thò mûác àöå tham nhuäng seä giaãm búát. Àiïìu naây cuäng àuáng ngay caã khi caác nûúác so saánh coá cuâng mûác thu nhêåp (Hònh 7), mûác àöå tûå do dên chuã, giaáo duåc vaâ thïí chïë phaáp lyá. Tuy múái chó mang tñnh gúåi múã nhûng nhûäng kïët luêån naây àaä taåo cú súã àïí uãng höå maånh meä hún cho möåt sûå àaåi diïån sêu röång cuãa phuå nûä trong lûåc lûúång lao àöång vaâ trïn chñnh trûúâng - vò phuå nûä coá thïí laâ möåt lûåc lûúång hûäu hiïåu àïí àaãm baão hiïåu lûåc thûåc thi luêåt phaáp vaâ cho möåt chñnh phuã töët. 13 ÀÛA VÊËN ÀÏÌ GIÚÁI VAÂO PHAÁT TRIÏÍN Phuå nûä trong kinh doanh ñt coá xu hûúáng höëi löå quan chûác nhaâ nûúác hún, coá thïí vò hoå coá chuêín mûåc cao hún vïì haânh vi àaåo àûác hoùåc laâ nhûäng ngûúâi gheát ruãi ro hún. Möåt nghiïn cûáu àöëi vúái 350 doanh nghiïåp úã Cöång hoâa Georgia àaä kïët luêån rùçng, nhûäng doanh nghiïåp do nam giúái súã hûäu hoùåc quaãn lyá thûúâng coá tó lïå traã nhûäng khoaãn thuâ lao khöng chñnh thûác cho quan chûác nhaâ nûúác cao hún 10% so vúái nhûäng doanh nghiïåp do phuå nûä súã hûäu hoùåc quaãn lyá. Kïët quaã naây khöng phuå thuöåc vaâo loaåi hònh doanh nghiïåp, vñ duå nhû chuáng hoaåt àöång trong khu vûåc naâo, quy mö doanh nghiïåp vaâ nhûäng àùåc àiïím cuãa ngûúâi chuã súã hûäu hoùåc ngûúâi quaãn lyá nhû trònh àöå hoåc vêën. Nïëu khöng tñnh àïën nhûäng yïëu töë naây thò söë caác doanh nghiïåp do nam giúái quaãn lyá àûa höëi löå coân cao gêëp àöi. Phên biïåt giúái êín Taåi sao sûå phên biïåt giúái vêîn coân àeo àùèng? chûáa trong caác N thïí chïë, quyïët ÏËU SÛÅ BÊËT BÒNH ÀÙÈNG GIÚÁI LAÂM TÖÍN HAÅI PHUÁC LÚÅI àõnh cuãa höå gia nhên dên vaâ triïín voång phaát triïín cuãa àêët nûúác thò taåi sao sûå phên biïåt giúái àêìy tai haåi nhû thïë vêîn cûá töìn taåi úã rêët nhiïìu nûúác? Taåi àònh vaâ chñnh sao möåt söë kiïíu bêët bònh àùèng vïì giúái laåi khoá thuã tiïu hún so vúái nhûäng kiïíu saách kinh tïë khaác? Chùèng haån, vïì caác phûúng diïån nhû y tïë vaâ giaáo duåc thò sûå caãi thiïån àang caãn trúã diïîn ra nhanh choáng hún, trong khi vïì caác phûúng diïån khaác nhû tham gia con àûúâng chñnh trûúâng hay coá quyïìn bònh àùèng vïì taâi saãn thò sûå caãi thiïån laåi rêët chêåm chuyïín àöíi möëi chaåp hoùåc gêìn nhû khöng coá? Yïëu töë naâo aãnh hûúãng àïën quaá trònh chuyïín quan hïå giûäa àöíi quan hïå vïì giúái vaâ caách thûác xoáa boã sûå bêët bònh àùèng giúái? Caác thïí chïë, phuå nûä vaâ nam höå gia àònh vaâ nïìn kinh tïë. giúái Caác thïí chïë xaä höåi - caác chuêín mûåc, têåp quaán xaä höåi, quyïìn haån, luêåt lïå - cuäng nhû caác thïí chïë kinh tïë nhû thõ trûúâng, chùèng haån nhû caác thõ trûúâng àang àõnh hònh cho vai troâ vaâ möëi quan hïå giûäa nam vaâ nûä, taác àöång àïën loaåi nguöìn lûåc naâo maâ hoå àûúåc tiïëp cêån àïën, hoaåt àöång naâo maâ hoå àûúåc pheáp hay khöng àûúåc pheáp tham gia, vaâ hoå coá thïí tham gia vaâo nïìn kinh tïë vaâ xaä höåi dûúái hònh thûác naâo. Chuáng quy àõnh àöång cú khuyïën khñch hoùåc khöng khuyïën khñch caác thaânh kiïën. Ngay caã khi chuáng khöng cöng khai phên biïåt nam nûä thò nhûäng thïí chïë chñnh thûác hoùåc khöng chñnh thûác vêîn thûúâng chõu taác àöång búãi caác chuêín mûåc xaä höåi (hoùåc cöng khai hoùåc ngêëm ngêìm) vïì nhûäng vai troâ thñch húåp theo giúái. Rêët nhiïìu trong söë caác thïí chïë xaä höåi naây àïìu coá sûác yâ cuãa chñnh noá, khiïën rêët khoá vaâ rêët chêåm thay àöíi. Nhûng chuáng cuäng khöng cöë àõnh möåt chöî. Cuäng giöëng nhû caác thïí chïë, höå gia àònh àoáng vai troâ cú baãn trong viïåc àõnh hònh möëi quan hïå giúái ngay tûâ nhûäng buöíi àêìu cuöåc söëng con ngûúâi vaâ chuyïín taãi chuáng tûâ thïë hïå naây sang thïë hïå khaác. Con ngûúâi àûa ra hêìu hïët 14 TOÁM TÙÆT nhûäng quyïët àõnh cú baãn cuãa cuöåc söëng trong phaåm vi höå gia àònh - nhû viïåc coá con vaâ nuöi daåy chuáng, ài laâm hay nghó ngúi, vaâ àêìu tû cho tûúng lai. Nhûäng nhiïåm vuå vaâ nguöìn lûåc saãn xuêët àoá àûúåc phên böí nhû thïë naâo giûäa con trai vaâ con gaái, chuáng àûúåc trao quyïìn tûå chuã àïën àêu, vaâ kyâ voång cuãa cha meå úã nhûäng àûáa treã naây coá khaác nhau hay khöng - têët caã nhûäng àiïìu naây seä taåo ra vaâ khoeát sêu hay seä giaãm búát sûå phên biïåt giúái. Nhûng quyïët àõnh cuãa caác gia àònh laåi khöng àûúåc àûa ra möåt caách biïåt lêåp vúái nhau. Chuáng àûúåc àûa ra trong khuön khöí cöång àöìng vaâ phaãn aánh taác àöång cuãa nhûäng àöång cú khuyïën khñch maâ möi trûúâng thïí chïë vaâ möi trûúâng chñnh saách bao quaát hún àaä xaác lêåp. Ngay caã caác Vaâ búãi vò nïìn kinh tïë quyïët àõnh rêët nhiïìu cú höåi maâ con ngûúâi coá thïí nêng cao mûác söëng cuãa mònh nïn chñnh saách vaâ sûå phaát triïín kinh tïë coá taác chñnh saách phaát àöång maånh meä àïën sûå bêët bònh àùèng giúái. Thu nhêåp cao hún coá nghôa laâ triïín roä raâng nhûäng haån chïë vïì nguöìn lûåc trong höå gia àònh khiïën cha meå phaãi cên nhùæc trung lêåp vïì giúái giûäa àêìu tû cho con trai vaâ con gaái seä ñt hún. Nhûng phuå nûä vaâ nam giúái bõ cuäng coá thïí coá aãnh hûúãng chñnh xaác ra sao búãi sûå phaát triïín kinh tïë coân phuå thuöåc vaâo viïåc caác kïët cuåc khaác nhûäng hoaåt àöång taåo thu nhêåp hiïån coá laâ gò, chuáng àûúåc töí chûác ra sao, phuå nûä vaâ nam giúái coá thïí tham gia bònh àùèng nhû nhau hay khöng vaâ nhûäng nöî biïåt vïì giúái lûåc, kyä nùng cuãa hoå àûúåc thuâ lao thïë naâo. Roä raâng laâ caác chñnh saách phaát triïín trung tñnh vïì giúái vêîn coá thïí taåo ra nhûäng kïët cuåc phên biïåt vïì giúái - möåt phêìn laâ do caách thûác maâ caác thïí chïë vaâ quyïët àõnh cuãa höå gia àònh kïët húåp vúái nhau trong viïåc àõnh hònh vai troâ vaâ caác möëi quan hïå vïì giúái. Sûå phên cöng lao àöång theo giúái trong cöng viïåc nhaâ, caác chuêín mûåc vaâ àõnh kiïën xaä höåi, nguöìn lûåc khöng àöìng àïìu, têët caã àaä caãn trúã phuå nûä vaâ nam giúái, khiïën hoå khöng thïí têån duång caác cú höåi kinh tïë nhû nhau - vaâ khöng thïí khùæc phuåc nhûäng ruãi ro hay caác cuá söëc kinh tïë giöëng nhau. Khöng nhêån thûác àûúåc sûå khaác biïåt vïì giúái khi thiïët kïë caác chñnh saách coá thïí coá haåi cho hiïåu lûåc cuãa caác chñnh saách àoá, xeát caã trïn khña caånh cöng bùçng lêîn hiïåu quaã. Vò thïë, caác thïí chïë xaä höåi, höå gia àònh vaâ nïìn kinh tïë noái chung seä cuâng nhau quyïët àõnh cú höåi vaâ triïín voång cuöåc söëng, xeát theo khña caånh giúái, cuãa con ngûúâi. Chuáng cuäng thïí hiïån nhûäng àiïím àöåt phaá quan troång cho chñnh saách cöng cöång nhùçm giaãi quyïët sûå bêët bònh àùèng giúái dai dùèng. Chiïën lûúåc ba phêìn àïí nêng cao sûå bònh àùèng giúái V IÏÅC BÊËT BÒNH ÀÙÈNG GIÚÁI GÊY RA CHI PHÑ NHÊN BAÃN rêët cao vaâ haån chïë triïín voång phaát triïín cuãa caác quöëc gia àaä nïu ra möåt tònh huöëng buöåc phaãi coá nhûäng haânh àöång chung vaâ riïng àïí 15 ÀÛA VÊËN ÀÏÌ GIÚÁI VAÂO PHAÁT TRIÏÍN nêng cao sûå bònh àùèng giúái. Roä raâng nhaâ nûúác àoáng vai troâ thiïët yïëu trong viïåc nêng cao phuác lúåi cho caã phuå nûä vaâ nam giúái, vaâ bùçng caách àoá, nhaâ nûúác cuäng thu àûúåc nhûäng lúåi ñch xaä höåi to lúán nhúâ caãi thiïån tònh traång tuyïåt àöëi vaâ tûúng àöëi cuãa phuå nûä vaâ beá gaái. Caác haânh àöång chung àùåc biïåt quan troång vò, nïëu àïí möåt mònh caác caá nhên, thò nhiïìu thïí chïë xaä höåi vaâ phaáp lyá vöën àang duy trò sûå bêët bònh àùèng giúái laåi hïët sûác khoá khùn, nïëu khöng muöën noái laâ khöng thïí, thay àöíi àûúåc. Khuyïët têåt cuãa thõ trûúâng, chùèng haån nhû sûå thiïëu vùæng thöng tin vïì hiïåu suêët cuãa ngûúâi phuå nûä trïn thõ trûúâng lao àöång (do hoå daânh phêìn lúán thúâi gian laâm viïåc vaâo caác hoaåt àöång phi thõ trûúâng, hay vò möåt thõ trûúâng lao àöång coân chûa coá hoùåc chûa phaát triïín) roä raâng laâ nhûäng trúã ngaåi lúán. Nêng cao hiïåu lûåc cuãa caác thïí chïë xaä höåi vaâ àaåt àûúåc tùng trûúãng kinh tïë laâ nhûäng vêën àïì àûúåc chêëp nhêån röång raäi nhû nhûäng yïëu töë then chöët cho möåt chiïën lûúåc phaát triïín daâi haån. Nhûng thûåc hiïån thaânh cöng chiïën lûúåc naây laåi khöng àuã àaãm baão coá sûå bònh àùèng giúái. Àïí nêng cao sûå bònh àùèng giúái, caác chñnh saách vïì thay àöíi thïí chïë vaâ phaát triïín kinh tïë cêìn xem xeát vaâ àïì cêåp àïën sûå bêët bònh àùèng giúái hiïån nay trong quyïìn haån, nguöìn lûåc vaâ tiïëng noái. Caác chûúng trònh vaâ chñnh saách cêìn khùæc phuåc sûå phên biïåt dai dùèng giûäa nam vaâ nûä. Thûåc tïë cho thêëy, coá thïí cêìn möåt chiïën lûúåc ba phêìn àïí nêng cao bònh àùèng giúái. Yïëu töë thiïët yïëu 1 - Caãi caách caác thïí chïë àïí xaác lêåp quyïìn haån vaâ cú höåi bònh trong viïåc nêng àùèng cho phuå nûä vaâ nam giúái cao sûå bònh àùèng giúái laâ taåo Vò caác thïí chïë xaä höåi, phaáp lyá vaâ kinh tïë seä xaác àõnh khaã nùng tiïëp cêån lêåp möåt "sên nguöìn lûåc cuãa nam giúái vaâ phuå nûä, cú höåi vaâ quyïìn lûåc tûúng àöëi cuãa hoå, chúi" thïí chïë nïn yïëu töë thiïët yïëu trong viïåc nêng cao bònh àùèng giúái laâ phaãi taåo lêåp möåt bònh àùèng giûäa "sên chúi" thïí chïë bònh àùèng giûäa nam vaâ nûä. nam vaâ nûä Àaãm baão sûå bònh àùèng vïì nhûäng quyïìn cú baãn. Baãn thên sûå bònh àùèng giúái vïì quyïìn haån àaä laâ möåt muåc tiïu phaát triïín quan troång. Caác quyïìn phaáp lyá, xaä höåi vaâ kinh tïë seä taåo ra möåt möi trûúâng thuêån lúåi cho pheáp phuå nûä vaâ nam giúái coá thïí tham gia hiïåu quaã vaâo àúâi söëng xaä höåi, àaãm baão chêët lûúång cú baãn cuãa cuöåc söëng, têån duång nhûäng cú höåi múái maâ sûå phaát triïín àaä mang laåi. Bònh àùèng hún vïì quyïìn cuäng liïn quan chùåt cheä vaâ coá hïå thöëng àïën sûå bònh àùèng hún vïì giúái trong giaáo duåc, y tïë vaâ tham gia chñnh trõ - nhûäng taác àöång khöng phuå thuöåc vaâo thu nhêåp (Hònh 8). Nïëu caác nûúác Nam AÁ, chêu Phi Haå Sahara, Trung Àöng vaâ Bùæc Phi caãi thiïån àûúåc sûå bònh àùèng giúái vïì quyïìn haån lïn ngang vúái mûác cuãa nhûäng nûúác "bònh àùèng nhêët" trong khu vûåc cuãa hoå thò tó lïå àaåi diïån trong quöëc höåi 16 TOÁM TÙÆT cuãa nûä so vúái nam seä tùng hún gêëp àöi úã Trung Àöng vaâ Bùæc Phi, coân seä tùng trïn 60% úã hai khu vûåc coân laåi. Tuy caãi thiïån sûå bònh àùèng giúái vïì quyïìn haån chó coá aãnh hûúãng rêët khiïm töën (nhoã beá) àïën sûå bònh àùèng giúái trong giaáo duåc nhûng nïëu quyïìn haån àûúåc nêng cao thò cuäng àuã àïí àûa caác nûúác naây tiïën xa trong viïåc àaãm baão tó lïå àïën trûúâng giûäa beá trai vaâ beá gaái. Chó coá úã Nam AÁ, ngûúâi ta cho rùçng möåt khoaãng caách lúán vïì giúái trong tó lïå àïën trûúâng vêîn seä tiïëp tuåc töìn taåi, ngay caã khi àaä coá sûå caãi thiïån lúán vïì quyïìn haån. Vò thïë, caãi caách phaáp lyá coá möåt vai troâ cêëp thiïët laâ mang laåi quyïìn bònh àùèng vaâ sûå baão vïå nhû nhau àöëi vúái nam vaâ nûä. Nhûng caãi caách phaáp lyá khöng thöi thò khoá coá thïí coi laâ àuã. ÚÃ nhiïìu nûúác àang phaát triïín, nùng lûåc thûåc thi nhûäng caãi caách phaáp lyá rêët yïëu. Àiïìu àoá 17 ÀÛA VÊËN ÀÏÌ GIÚÁI VAÂO PHAÁT TRIÏÍN coân bõ hïå thöëng luêåt phaáp chöìng cheáo vaâ thiïëu nhêët quaán laâm cho phûác taåp hún. Thñ duå, luêåt dên sûå úã Uganda cho pheáp coá quyïìn ly dõ nhû nhau - nhûng khi phên chia taâi saãn gia àònh laåi xûã theo luêåt tuåc, vaâ ngûúâi vúå sau ly dõ khöng thïí àoâi quyïìn sûã duång àêët. Trong nhûäng trûúâng húåp baåo lûåc coá liïn quan àïën vêën àïì giúái, yïu cêìu phaãi coá nhûäng bùçng chûáng roä raâng vaâ caác trúã ngaåi khaác vïì mùåt thuã tuåc (kïí caã thaái àöå cuãa ngûúâi thi haânh cöng vuå) àaä chi phöëi caách xeát xûã úã nhiïìu quöëc gia. Trong hoaân caãnh àoá, nhûäng nöî lûåc nhùçm tùng cûúâng hiïåu lûåc thûåc thi cuãa caác cú quan haânh chñnh vaâ tû phaáp cuãa àêët nûúác laâ yïëu töë quan troång àïí àaåt àûúåc sûå bònh àùèng hún vïì giúái trong caác quyïìn cú baãn. Trong hêìu hïët caác trûúâng húåp, laänh àaåo chñnh trõ coá vai troâ quyïët àõnh. Taåo ra caác àöång cú khöng khuyïën khñch sûå phên biïåt àöëi xûã theo giúái. Cú cêëu thïí chïë kinh tïë cuäng goáp phêìn thuác àêíy hoùåc caãn trúã sûå bònh àùèng giúái theo nhiïìu caách quan troång. Thõ trûúâng chûáa àûång haâng loaåt àöång cú maånh meä, coá taác àöång àïën caác quyïët àõnh vaâ haânh àöång ài laâm, tiïët kiïåm, àêìu tû vaâ tiïu duâng. Mûác lûúng tûúng àöëi giûäa nam vaâ nûä, hiïåu suêët cuãa caác tû liïåu saãn xuêët, giaá caã cuãa caác haâng hoáa vaâ dõch vuå, hêìu nhû têët caã àïìu àûúåc Caác chñnh saách quyïët àõnh búãi cú cêëu thõ trûúâng. Thûåc tiïîn cuãa Mexico vaâ Myä cho thêëy, caác vaâ àêìu tû nhùçm doanh nghiïåp hoaåt àöång trong möi trûúâng caånh tranh ñt coá sûå kyâ thõ phuå nûä phaát triïín thõ trong viïåc tuyïín duång vaâ traã lûúng hún laâ nhûäng doanh nghiïåp coá möåt sûác trûúâng theo maånh thõ trûúâng lúán vaâ hoaåt àöång trong möi trûúâng àûúåc baão höå. Tûúng tûå, chiïìu sêu vaâ úã caã nöng thön vaâ thaânh thõ Trung Quöëc, trong nhûäng cöng viïåc phên cöng khùæc phuåc sûå cho hoå theo löëi haânh chñnh, ngûúâi phuå nûä àïìu phaãi chõu sûå phên biïåt vïì tiïìn lûúng lúán hún nhiïìu so vúái trong nhûäng cöng viïåc maâ hoå coá àûúåc qua caác phên biïåt giúái kïnh caånh tranh. trong viïåc tiïëp Khaái quaát hún, caác chñnh saách vaâ àêìu tû nhùçm hoaân thiïån thõ trûúâng theo cêån thöng tin seä chiïìu sêu vaâ khùæc phuåc sûå phên biïåt giúái trong viïåc tiïëp cêån nguöìn thöng tùng cûúâng caác tin - cuâng vúái sûå trûâng phaåt àöëi vúái nhûäng keã coá haânh vi phên biïåt àöëi xûã - àöång cú thûåc seä giuáp tùng cûúâng nhûäng àöång cú khuyïën khñch sûå bònh àùèng giúái trïn thõ hiïån sûå bònh trûúâng lao àöång. Thñ duå úã Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam, viïåc hoaân thiïån thõ àùèng giúái trong trûúâng lao àöång nöng thön àaä taåo ra cêìu rêët lúán vïì lao àöång nûä trong caác viïåc tham gia doanh nghiïåp phi nöng nghiïåp, múã ra cú höåi viïåc laâm vaâ tòm kiïëm thu nhêåp múái cho ngûúâi phuå nûä. kinh tïë Xêy dûång caác hònh thûác cung cêëp dõch vuå àïí taåo àiïìu kiïån tiïëp cêån bònh àùèng. Viïåc thiïët kïë caác hònh thûác triïín khai chûúng trònh - nhû hïå thöëng trûúâng hoåc, trung têm y tïë, töí chûác taâi chñnh hay caác chûúng trònh khuyïën nöng - àïìu coá thïí thuác àêíy hoùåc gêy trúã ngaåi cho sûå tiïëp cêån bònh àùèng giûäa nam vaâ nûä. Hún nûäa, nïëu cöång àöìng àûúåc tham gia vaâo viïåc thiïët kïë hònh thûác cung cêëp caác dõch vuå cöng cöång thò seä giuáp àaáp ûáng àûúåc nhûäng nhu cêìu cuå thïí trong böëi caãnh àõa phûúng, àiïìu naây thûúâng coá taác 18 TOÁM TÙÆT àöång tñch cûåc àïën khaã nùng tiïëp cêån vaâ sûã duång nguöìn lûåc cuãa phuå nûä. Thñ duå, úã Bùnglaàeát, Kïnia vaâ Pakistan, so vúái beá trai, viïåc ài hoåc cuãa beá gaái nhaåy caãm hún àöëi vúái chêët lûúång trûúâng lúáp vaâ caác yïëu töë böí trúå cuå thïí khaác cho giaáo duåc - nhû trûúâng coá caác cö giaáo khöng, trûúâng lúáp vaâ trang thiïët bõ coá sûå phên biïåt giûäa nam vaâ nûä khöng, viïåc ài túái trûúâng vaâ tûâ trûúâng vïì nhaâ coá an toaân khöng. Quan têm àïën nhûäng àiïìu àoá coá thïí laâm tùng maånh nhu cêìu cho con gaái ài hoåc cuãa caác bêåc phuå huynh. Trong nhiïìu vuâng úã Têy Phi, caác "caán böå ngên haâng lûu àöång" (hay úã Ghana goåi laâ nhûäng nhên viïn tñn duång susu) àûa dõch vuå taâi chñnh àïën têån thõ trûúâng àõa phûúng, àïën núi laâm viïåc vaâ àïën nhaâ, giuáp ngûúâi phuå nûä khöng phaãi ài xa khi muöën tiïët kiïåm hay vay tiïìn nûäa. Coân úã Bùnglaàeát, chûúng trònh cho vay theo nhoám àaä sûã duång caác nhoám höî trúå vaâ aáp lûåc cuãa cöång àöìng laâm möåt hònh thûác thay thïë cho khoaãn thïë chêëp ngên haâng truyïìn thöëng àïí àaãm baão ngûúâi ài vay seä traã tiïìn. Caã hai caách laâm naây àïìu nêng cao khaã nùng tiïëp cêån nguöìn taâi chñnh cuãa phuå nûä. 2 - Duy trò tùng trûúãng kinh tïë àïí cuãng cöë nhûäng àöång cú khuyïën khñch viïåc phên phöëi nguöìn lûåc bònh àùèng hún vaâ sûå tham gia cuãa phuå nûä Trong hêìu hïët caác thiïët chïë, phaát triïín kinh tïë gùæn liïìn vúái viïåc caãi thiïån tònh traång cuãa phuå nûä vaâ beá gaái, vaâ àaãm baão sûå bònh àùèng hún vïì giúái - thöng qua möåt söë kïnh: Phaát triïín kinh l Caác höå gia àònh quyïët àõnh viïåc ài laâm, tiïu duâng vaâ àêìu tû möåt phêìn tïë múã röång cú dûåa vaâo mûác giaá vaâ caác tñn hiïåu thõ trûúâng khaác. Thay àöíi nhûäng tñn hiïåu naây coá thïí taåo ra sûå phên böí laåi nguöìn lûåc. Khi phaát triïín kinh tïë höåi vaâ nguöìn nêng cao àûúåc mûác àöå sùén coá vaâ chêët lûúång caác dõch vuå cöng cöång nhû lûåc, vaâ núái loãng traåm y tïë vaâ trûúâng hoåc thò noá seä laâm giaãm chi phñ àêìu tû vaâo vöën con caác raâng ngûúâi cuãa caác höå gia àònh. Nïëu chi phñ cho phuå nûä giaãm nhanh hún cho buöåc - nhêët laâ nam giúái, hoùåc nïëu - nhû rêët nhiïìu bùçng chûáng cho thêëy - àêìu tû vaâo àöëi vúái phuå nûä phuå nûä nhaåy caãm vúái sûå thay àöíi giaá hún laâ àêìu tû vaâo nam giúái thò vaâ caác beá gaái ngûúâi phuå nûä seä hûúãng lúåi nhiïìu hún. l Khi phaát triïín kinh tïë laâm tùng thu nhêåp vaâ giaãm àoái ngheâo thò sûå bêët bònh àùèng giúái cuäng seä thu heåp. Vò khi caác gia àònh thu nhêåp thêëp buöåc loâng phaãi thùæt chùåt chi tiïu cho giaáo duåc, y tïë vaâ dinh dûúäng thò phuå nûä vaâ beá gaái thûúâng phaãi chõu thiïåt phêìn lúán, vaâ khi thu nhêåp cuãa höå gia àònh tùng thò sûå phên biïåt giúái trong vöën con ngûúâi thûúâng giaãm. Coân vúái quyïìn cú baãn, khi thu nhêåp cao hún thò thûúâng dêîn àïën sûå bònh 19 ÀÛA VÊËN ÀÏÌ GIÚÁI VAÂO PHAÁT TRIÏÍN àùèng hún vïì giúái trong phên phöëi nguöìn lûåc, bêët kïí àoá laâ y tïë hay giaáo duåc (Hònh 9). Trong giaáo duåc, nhiïìu mö phoãng àaä cho thêëy, sûå caãi thiïån lúán nhêët nhúâ thu nhêåp tùng thûúâng diïîn ra úã nhûäng vuâng ngheâo nhêët: Nam AÁ vaâ chêu Phi Haå Sahara. Hún nûäa, hiïåu ûáng thu nhêåp coá veã rêët maånh úã cêëp trung hoåc. Nhûng phên tñch mö phoãng cuäng cho thêëy, thu nhêåp cêìn tùng rêët maånh àïí àaåt àûúåc sûå bònh àùèng hoùåc gêìn nhû bònh àùèng trong giaáo duåc trung hoåc úã Nam AÁ vaâ chêu Phi Haå Sahara - chùèng haån nhû nïëu muöën àaåt mûác trung bònh cuãa OECD. Sûå tùng trûúãng nhû vêåy laâ khöng thûåc tïë trong ngùæn haån vaâ trung haån. Thu nhêåp cuäng cêìn tùng rêët nhiïìu nïëu muöën coá àûúåc sûå caãi thiïån roä rïåt trong bònh àùèng giúái vïì vêën àïì àaåi diïån trong quöëc höåi. l Khi phaát triïín kinh tïë múã röång cú höåi viïåc laâm, noá cuäng laâm tùng lúåi suêët àêìu tû vaâo vöën con ngûúâi, tùng cûúâng khuyïën khñch caác gia àònh àêìu tû vaâo sûác khoãe vaâ giaáo duåc cho con gaái vaâ cho ngûúâi phuå nûä àïí tham gia lûåc lûúång lao àöång. Bùçng caách thay àöíi àöång cú laâm viïåc, 20 TOÁM TÙÆT phaát triïín kinh tïë seä taác àöång àïën bònh àùèng giúái. lPhaát triïín kinh tïë seä laâm xuêët hiïån nhûäng thõ trûúâng lao àöång maâ trûúác àêy chûa hïì coá. Khi àoá, noá khöng chó taåo ra hoùåc cuãng cöë nhûäng tñn hiïåu thõ trûúâng vïì hiïåu suêët cuãa lao àöång maâ coân xoáa boã möåt söë sûå phi hiïåu quaã kinh tïë. Chùèng haån, khi coá caác thõ trûúâng lao àöång nùng àöång thò lao àöång laâm thuï seä thay thïë cho lao àöång gia àònh cuãa phuå nûä trong nhûäng cöng viïåc àöìng aáng hay chùm soác nhaâ cûãa, con caái. Àiïìu naây cho pheáp caác höå gia àònh sûã duång thúâi gian hiïåu quaã hún, coá thïí giaãm búát khöëi lûúång cöng viïåc cuãa phuå nûä. Khi thõ trûúâng lao àöång khöng töìn taåi hoùåc hoaåt àöång keám thò khöng thïí coá sûå thay thïë nhû vêåy. lTùng trûúãng kinh tïë thûúâng ài keâm vúái viïåc múã röång àêìu tû vaâo cú súã haå têìng - nûúác saåch, àûúâng saá, giao thöng vaâ nhiïn liïåu. Àiïìu naây cuäng coá thïí laâm giaãm búát thúâi gian maâ phuå nûä phaãi daânh cho viïåc chùm soác nhaâ cûãa, con caái. ÚÃ Burkina Faso, Uganda vaâ Zambia, phuå nûä vaâ caác em gaái coá thïí tiïët kiïåm haâng trùm giúâ lao àöång möåt nùm nïëu coá thïí giaãm búát thúâi gian ài böå àïí kiïëm chêët àöët hay lêëy nûúác xuöëng coân 30 phuát hay ñt hún (Hònh 10). Phaát triïín cú súã haå têìng kinh 21 ÀÛA VÊËN ÀÏÌ GIÚÁI VAÂO PHAÁT TRIÏÍN tïë coân giuáp giaãm àaáng kïí thúâi gian phuå nûä daânh cho cöng viïåc vùåt haâng ngaây, àiïìu àoá coá lúåi ñch tiïìm taâng cho sûác khoãe cuãa hoå, sûå tham gia cuãa hoå vaâo caác hoaåt àöång taåo thu nhêåp vaâ viïåc hoåc haânh, nïëu àoá laâ caác beá gaái. Tuy phaát triïín kinh tïë coá thïí thuác àêíy bònh àùèng giúái, nhûng taác àöång cuãa noá laåi khöng àuã maånh hoùåc khöng tûác thúâi. Noá cuäng khöng diïîn ra möåt caách àûúng nhiïn. Taác àöång cuãa phaát triïín kinh tïë àïën bònh àùèng giúái phuå thuöåc rêët lúán vaâo tònh traång caác quyïìn hoå coá, khaã nùng tiïëp cêån vaâ kiïím soaát caác nguöìn lûåc saãn xuêët (nhû àêët àai, tñn duång) vaâ tiïëng noái chñnh trõ. Kinh nghiïåm cuãa caác nûúác chuyïín àöíi, caác nûúác vaâ laänh thöí tùng trûúãng cao úã Àöng AÁ vaâ caác nûúác àang àiïìu chónh cú cêëu úã chêu Phi Haå Sahara vaâ chêu Myä Latinh àaä cho thêëy, caác chñnh saách xaä höåi àêëu tranh chöëng sûå phên biïåt àöëi xûã trïn thõ trûúâng lao àöång hoùåc höî trúå viïåc chùm soác treã em seä giuáp àaåt àûúåc caái maâ möåt mònh sûå phaát triïín kinh tïë khöng thïí laâm àûúåc trong viïåc giaãm búát sûå bêët bònh àùèng giúái. Caác chñnh saách baão trúå xaä höåi nhêån thûác àûúåc sûå khaác biïåt vïì giúái trong cöng viïåc trïn thõ trûúâng vaâ viïåc nhaâ, cuäng nhû sûå khaác biïåt trûúác nhûäng ruãi ro, laâ nhûäng chñnh saách quan troång àïí baão vïå phuå nûä (cuäng nhû nam giúái) trûúác nhûäng cuá söëc kinh tïë hay sûå àònh trïå kinh tïë keáo daâi. Cuöåc tranh luêån gêìn àêy vïì giúái vaâ phaát triïín coá xu hûúáng àem ra cên nhùæc giûäa phûúng thûác phaát triïín àõnh hûúáng tùng trûúãng vúái caác phûúng thûác thïí chïë hoùåc dûåa trïn quyïìn haån khaác. Nhûng thûåc tiïîn àaä cho thêëy, caã phaát triïín kinh tïë vaâ thay àöíi thïí chïë àïìu laâ caác yïëu töë then chöët cuãa möåt chiïën lûúåc daâi haån nhùçm àêíy maånh bònh àùèng giúái. Thñ duå, khi thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi vaâ bònh àùèng giúái vïì quyïìn haån coân thêëp thò viïåc nêng cao bònh àùèng giúái vïì quyïìn haån hay tùng mûác thu nhêåp àïìu seä laâm tùng sûå bònh àùèng giúái trong trònh àöå giaáo duåc. Nïëu laâm àûúåc caã hai thò seä caãi thiïån àûúåc nhiïìu hún nûäa (Hònh 11). Caãi caách thïí chïë nhùçm tùng cûúâng quyïìn cú baãn vaâ caác chñnh saách nhùçm duy trò phaát triïín kinh tïë coá thïí coá taác àöång tûúng höî lêîn nhau. ÚÃ caác nûúác chêu Phi Haå Sahara, viïåc trao quyïìn súã hûäu àêët àai cho phuå nûä àaä giuáp tùng nùng suêët trïn nhûäng maãnh ruöång do phuå nûä quaãn lyá - nhúâ àoá tùng thu nhêåp cho hoå vaâ caã gia àònh hoå nûäa. Tûúng tûå, giuáp cho ngûúâi phuå nûä coá khaã nùng tiïëp cêån dïî daâng hún àïën caác töí chûác tiïët kiïåm vaâ tñn duång seä nêng cao àûúåc àõa võ kinh tïë vaâ àöå an toaân cho hoå, àöìng thúâi giuáp caãi thiïån phuác lúåi gia àònh. ÚÃ Bangladesh, khi nùng lûåc vay vöën tûâ caác chûúng trònh tñn duång nhoã cuãa phuå nûä tùng lïn thò àõa võ vaâ tiïëng noái cuãa hoå trong gia àònh tùng, tûâ àoá tiïu duâng (vaâ thu nhêåp) cuãa höå gia àònh cuäng tùng. 22 TOÁM TÙÆT 3 - Thûåc hiïån nhûäng giaãi phaáp chñnh saách tñch cûåc khùæc phuåc sûå phên biïåt giúái dai dùèng nhùçm àoâi thïm nguöìn lûåc vaâ tiïëng noái chñnh trõ Taác àöång töíng húåp cuãa caãi caách thïí chïë vaâ phaát triïín kinh tïë muöën thïí hiïån roä cêìn phaãi coá thúâi gian; vò thïë, thûúâng phaãi àaãm baão coá caác biïån phaáp tñch cûåc trong ngùæn haån vaâ trung haån. Caác biïån phaáp tñch cûåc naây laâ nhûäng bûúác ài cuå thïí (thûúâng coá muåc tiïu roä raâng) nhùçm khùæc phuåc nhûäng hònh thûác phên biïåt àöëi xûã vaâ loaåi trûâ ngûúâi phuå nûä - kïí caã trong gia àònh, trong cöång àöìng vaâ taåi núi laâm viïåc. Caác biïån phaáp àoá seä àêíy maånh nhûäng thaânh tûåu trong viïåc khùæc phuåc sûå bêët bònh àùèng giúái dai dùèng - vaâ chuáng thûúâng 23 ÀÛA VÊËN ÀÏÌ GIÚÁI VAÂO PHAÁT TRIÏÍN rêët hûäu ñch àïí àõnh hûúáng vaâo möåt nhoám dên cû naâo àoá, nhû nhoám ngûúâi ngheâo chùèng haån. Àoá laâ nhûäng nhoám maâ sûå bêët bònh àùèng giúái thûúâng diïîn Caác nhaâ hoaåch ra àùåc biïåt nghiïm troång. Vò baãn chêët vaâ mûác àöå bêët bònh àùèng giúái thûúâng khaác nhau rêët xa giûäa àõnh chñnh saách caác nûúác nïn khöng phaãi têët caã nhûäng biïån phaáp can thiïåp baân àïën úã àêy cêìn coá sûå choån àïìu phuâ húåp vúái moåi hoaân caãnh. Quyïët àõnh vïì viïåc liïåu nhaâ nûúác coá nïn loåc têåp trung can thiïåp khöng vaâ nïëu coá thò nïn aáp duång giaãi phaáp tñch cûåc naâo thûúâng chiïën lûúåc vaâo cêìn dûåa trïn sûå thêëu hiïíu vaâ phên tñch roä thûåc traång trong nûúác. Vaâ vò caác nhûäng núi maâ giaãi phaáp tñch cûåc àïìu àoâi hoãi chi phñ nhûäng nguöìn lûåc thûåc tïë nïn caác nhaâ sûå can thiïåp cuãa hoaåch àõnh chñnh saách phaãi biïët choån loåc nhûäng giaãi phaáp naâo seä thûåc hiïån, chñnh phuã mang chuá troång chiïën lûúåc àïën caác lônh vûåc maâ sûå can thiïåp cuãa nhaâ nûúác mang laåi lúåi ñch xaä höåi laåi lúåi ñch xaä höåi lúán nhêët. Àiïìu naây coá nghôa laâ phaãi têåp trung vaâo nhûäng lônh vûåc thêët baåi thõ trûúâng hay caác hiïåu ûáng lan toaã coá nhiïìu khaã nùng àaåt lúán nhêët lúán nhêët. Noá cuäng coá nghôa laâ phaãi têåp trung vaâo nhûäng lônh vûåc maâ khu vûåc tû nhên khoá coá thïí thûåc hiïån àöåc lêåp hoùåc thûåc hiïån khöng töët. Bïn caånh viïåc àaánh giaá xem liïåu möåt sûå can thiïåp naâo àoá coá thûåc sûå àûúåc tiïën haânh hay khöng coân cêìn phaãi cên nhùæc vïì mûác àöå can thiïåp nhû thïë naâo cho chñnh xaác. Thñ duå: liïåu coá cêìn nhaâ nûúác trûåc tiïëp cung cêëp haâng hoáa vaâ dõch vuå khöng? Hay àïí thûåc hiïån cuâng möåt muåc tiïu tûúng tûå thöng qua viïåc cung cêëp thïm thöng tin, caác nöî lûåc lêåp phaáp vaâ thûåc thi luêåt àõnh hoùåc thöng qua sûå trúå cêëp cuãa nhaâ nûúác cho caác töí chûác tû nhên. Baáo caáo naây têåp trung vaâo böën lônh vûåc then chöët chñnh cuãa möåt chñnh saách tñch cûåc. Nêng cao bònh àùèng giúái trong viïåc tiïëp cêån caác nguöìn lûåc saãn xuêët vaâ nùng lûåc taåo thu nhêåp. Nhûäng nöî lûåc nhùçm nêng cao sûå bònh àùèng giúái trong viïåc tiïëp cêån vaâ kiïím soaát caác nguöìn lûåc saãn xuêët - giaáo duåc, taâi chñnh Tiïëp cêån cöng hay àêët àai - vaâ nhùçm àaãm baão khaã nùng tiïëp cêån cöng bùçng, bònh àùèng àïën bùçng vaâ nhû caác cú höåi viïåc laâm coá thïí àêíy maånh quaá trònh bònh àùèng giúái noái chung nhau àïën caác cuäng nhû laâm tùng hiïåu quaã kinh tïë. Caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách coá rêët nguöìn lûåc saãn nhiïìu àiïím àöåt phaá coá thïí coá cho chñnh saách can thiïåp: xuêët vaâ cú höåi l Giaãm chi phñ hoåc àûúâng, giaãi quyïët sûå lo ngaåi cuãa cha meå liïn quan viïåc laâm coá thïí àïën sûå an toaân vaâ tñnh e deâ cuãa con gaái mònh, tùng thïm lúåi suêët cho àêíy maånh bònh caác gia àònh àêìu tû vaâo viïåc hoåc haânh cho phuå nûä bùçng caách nêng cao àùèng giúái vaâ chêët lûúång giaáo duåc, têët caã nhûäng caách àoá àïìu coá thïí giaãi quyïët àûúåc nêng cao hiïåu caác raâo caãn xaä höåi vaâ kinh tïë àöëi vúái viïåc hoåc haânh cuãa caác beá gaái, ngay quaã kinh tïë caã trong nhûäng xaä höåi coá sûå phên hoáa sêu sùæc vïì giúái. l Xêy dûång caác töí chûác taâi chñnh theo nhûäng phûúng thûác tñnh àïën caác trúã ngaåi àùåc thuâ vïì giúái - coá thïí bùçng caách sûã duång caác nhoám cöång àöìng thay cho hònh thûác thïë chêëp truyïìn thöëng, àún giaãn hoáa caác thuã 24 TOÁM TÙÆT tuåc ngên haâng, hay mang dõch vuå taâi chñnh àïën têån nhaâ, têån chúå hay núi laâm viïåc - coá thïí giuáp ngûúâi phuå nûä tiïëp cêån dïî daâng hún àïën caác nguöìn tiïët kiïåm vaâ tñn duång. lCaãi caách vïì àêët àai cho pheáp caã vúå vaâ chöìng cuâng àûáng tïn quyïìn sûã duång hay phuå nûä àûúåc quyïìn àûáng tïn àöåc lêåp coá thïí giuáp ngûúâi phuå nûä coá nhiïìu khaã nùng kiïím soaát àêët àai hún trong nhûäng trûúâng húåp maâ luêåt phaáp coá vai troâ chi phöëi. Khi luêåt phaáp vaâ luêåt tuåc cuâng töìn taåi song song thò phaãi tñnh àïën taác àöång qua laåi giûäa hai hïå thöëng naây, nïëu muöën nhûäng cöë gùæng nhùçm tùng cûúâng khaã nùng tiïëp cêån àêët àai cuãa phuå nûä àûúåc thaânh cöng. lÚÃ nhûäng nûúác coá thõ trûúâng lao àöång tûúng àöëi phaát triïín vaâ khaã nùng thûåc thi luêåt phaáp khaá töët thò caác chûúng trònh haânh àöång tñch cûåc vïì viïåc laâm ûu àaäi phuå nûä coá thïí giuáp ngûúâi phuå nûä tùng cûúâng khaã nùng laâm viïåc trong khu vûåc chñnh thûác. ÚÃ nhûäng núi coá sûå phên biïåt àöëi xûã nùång nïì trong viïåc thuï mûúán vaâ àïì baåt thò haânh àöång tñch cûåc coá ûu àaäi phuå nûä coân coá thïí laâm tùng nùng suêët trong doanh nghiïåp vaâ nïìn kinh tïë noái chung. Giaãm búát chi phñ caá nhên cho ngûúâi phuå nûä khi thûåc hiïån nghôa vuå gia àònh cuãa hoå. Hêìu nhû trong têët caã caác xaä höåi, têåp quaán vïì giúái àïìu quan niïåm rùçng phuå nûä vaâ beá gaái chó coá traách nhiïåm chñnh laâ chùm soác nhaâ cûãa vaâ con caái. ÚÃ caác nûúác àang phaát triïín, traách nhiïåm gia àònh thûúâng choaán mêët nhiïìu thúâi gian laâm viïåc, maâ àiïìu naây àaä haån chïë khaã nùng caác beá gaái àûúåc tiïëp tuåc àïën trûúâng vaâ cuãa caác baâ meå àûúåc tham gia vaâo caác cöng viïåc trïn thõ trûúâng. Coá nhiïìu caách can thiïåp àïí giaãm búát chi phñ caá nhên àöëi vúái ngûúâi phuå nûä vaâ caác beá gaái khi hoå phaãi thûåc hiïån nghôa vuå gia àònh cuãa mònh. lNhûäng caách can thiïåp nhùçm tùng cûúâng giaáo duåc, tùng lûúng vaâ múã röång khaã nùng tham gia thõ trûúâng lao àöång - cuâng vúái viïåc taåo àiïìu kiïån tiïëp cêån thoãa àaáng àïën caác dõch vuå sûác khoãe sinh saãn cú baãn vaâ kïë hoaåch hoáa gia àònh - têët caã seä giuáp ngûúâi phuå nûä nêng cao vai troâ cuãa mònh khi quyïët àõnh sinh con. Nhûng vò phuå nûä vaâ nam giúái thûúâng coá quan niïåm khaác nhau vïì qui mö gia àònh vaâ viïåc phoâng traánh thai nïn dõch vuå kïë hoaåch hoáa gia àònh cêìn àõnh hûúáng àïën caã nam giúái vaâ phuå nûä. lHöî trúå cuãa nhaâ nûúác cho dõch vuå tröng treã coá thïí giaãm búát chi phñ chùm soác con caái, cho pheáp ngûúâi phuå nûä tham gia vaâo caác hoaåt àöång kinh tïë röång raäi hún vaâ caác beá gaái úã tuöíi hoåc àûúâng àûúåc ài hoåc nhiïìu hún. ÚÃ Kenya, giaãm chi phñ tröng treã àaä laâm tùng àaáng kïí söë baâ meå coá viïåc laâm àûúåc traã lûúng vaâ söë beá gaái lúán tuöíi àûúåc àïën trûúâng (Hònh 12). 25 ÀÛA VÊËN ÀÏÌ GIÚÁI VAÂO PHAÁT TRIÏÍN l Caác qui àõnh baão höå thõ trûúâng lao àöång thûúâng laâ con dao hai lûúäi, vûâa gêy ra chi phñ vûâa mang laåi lúåi ñch cho ngûúâi phuå nûä laâm viïåc trong khu vûåc chñnh thûác. Thñ duå, khi chi phñ nghó àeã hoaân toaân do caác doanh nghiïåp phaãi chõu thò doanh nghiïåp coá thïí ngêìn ngaåi khi thuï phuå nûä. Nhûng khi nhûäng chi phñ naây do ngûúâi phuå nûä phaãi chõu hoaân toaân thò àöång cú àïí cho ngûúâi phuå nûä tiïëp tuåc laâm viïåc laåi bõ yïëu ài. Nhûäng giaãi phaáp giuáp san seã chi phñ coá con (hay caác quyïët àõnh gia àònh khaác) giûäa ngûúâi sûã duång lao àöång, ngûúâi lao àöång vaâ thêåm chñ caã nhaâ nûúác nûäa, coá thïí laâm lúåi ñch tùng hún so vúái chi phñ àöëi vúái phuå nûä vaâ gia àònh cuãa hoå. l Àêìu tû coá troång àiïím vaâo nûúác saåch, giao thöng vaâ caác cú súã haå têìng tiïët kiïåm thúâi gian khaác coá thïí àêíy nhanh quaá trònh giaãm nheå khöëi lûúång cöng viïåc nhaâ cho phuå nûä vaâ caác beá gaái, nhêët laâ úã caác vuâng nöng thön ngheâo - giaãi phoáng caác beá gaái àïí àïën trûúâng vaâ phuå nûä àïí laâm caác cöng viïåc khaác, coá thïí àïí taåo thïm thu nhêåp hoùåc tham gia caác cöng viïåc cöång àöìng. 26 TOÁM TÙÆT Cung cêëp baão trúå xaä höåi phuâ húåp vïì giúái. Phuå nûä vaâ nam giúái thûúâng phaãi àöëi phoá vúái nhûäng ruãi ro liïn quan àïën vêën àïì giúái trong caác cuá söëc kinh tïë vaâ nhûäng lêìn caãi caách chñnh saách. Phuå nûä àoâi hoãi ñt nguöìn lûåc hún àïí giaãm nheå taác àöång cuãa caác cuá söëc, trong khi nam giúái, vúái vai troâ truyïìn thöëng laâ truå cöåt gia àònh, laåi toã ra àùåc biïåt dïî bõ töín thûúng trûúác nhûäng cùng Xeát àïën sûå khaác thùèng do sûå thay àöíi lúán hay nhûäng bêët trùæc vïì viïåc laâm gêy ra. Xem xeát caã biïåt giúái vïì khña khña caånh khaác biïåt vïì giúái trong vêën àïì ruãi ro vaâ khaã nùng dïî bõ töín thûúng caånh ruãi ro vaâ trong khi thiïët kïë caác chûúng trònh baão trúå xaä höåi laâ àùåc biïåt quan troång vò nguy cú dïî bõ phuå nûä vaâ nam giúái trong cuâng möåt gia àònh coá thïí khöng phaãi laâ àöëi tûúång töín thûúng laâ chõu ruãi ro giöëng nhau. àiïìu rêët quan l Àïí baão vïå caã phuå nûä vaâ nam giúái, caác chûúng trònh baão trúå xaä höåi cêìn troång àïí thiïët tñnh àïën caác yïëu töë coá thïí gêy ra sûå thiïn võ giúái caã vïì khña caånh tham kïë hïå thöëng baão gia chûúng trònh lêîn hûúãng thuå lúåi ñch. Thñ duå, caác chûúng trònh maång àaãm xaä höåi hûäu lûúái an sinh (coá thïí chó laâ vö tònh) àaä loaåi trûâ ngûúâi phuå nûä do khöng hiïåu tñnh àïën sûå khaác biïåt vïì giúái trong haânh vi cung cêëp lao àöång, khaã nùng tiïëp cêån thöng tin hay loaåi hònh cöng viïåc maâ ngûúâi phuå nûä vaâ nam giúái coi laâ thñch húåp vúái mònh. l Caác chûúng trònh baão hiïím tuöíi giaâ khöng tñnh àïën sûå khaác biïåt vïì giúái trong viïåc laâm, thu nhêåp, vaâ "ruãi ro" vïì tuöíi thoå bònh quên nïn àaä khiïën ngûúâi phuå nûä - nhêët laâ nhûäng ngûúâi goáa buåa - rêët dïî bõ caãnh àoái ngheâo àe doåa luác vïì giaâ. Möåt nghiïn cûáu gêìn àêy úã Chile àaä cho thêëy, so vúái nam giúái, phuác lúåi hûu trñ cuãa phuå nûä nhaåy caãm hún nhiïìu vúái nhûäng àùåc àiïím thiïët kïë cuå thïí cuãa hïå thöëng baão hiïím tuöíi giaâ (Hònh 13). Tùng cûúâng tiïëng noái vaâ sûå tham gia hoaåt àöång chñnh trõ cuãa phuå nûä. Sûå thay àöíi thïí chïë nhùçm taåo ra sûå bònh àùèng giúái trong caác quyïìn cú baãn laâ hoân àaá taãng àïí àaãm baão sûå bònh àùèng giúái lúán hún trong tiïëng noái vaâ sûå tham gia hoaåt àöång chñnh trõ. Tûúng tûå, caác chñnh saách vaâ chûúng trònh nêng cao sûå bònh àùèng vïì giaáo duåc vaâ tiïëp cêån thöng tin (kïí caã caác thöng tin phaáp luêåt) coá thïí cuãng cöë caác töí chûác àaåi diïån cuãa phuå nûä vaâ do àoá, tùng cûúâng nùng lûåc tham gia vaâo diïîn àaân chñnh trõ cuãa phuå nûä. Nhûng giöëng nhû taác àöång cuãa phaát triïín kinh tïë noái chung, nhûäng caách tiïëp cêån naây àoâi hoãi phaãi coá thúâi gian àïí mang laåi nhûäng lúåi ñch cuå thïí. Kinh nghiïåm gêìn àêy cuãa hún 30 quöëc gia, bao göìm caã Argentina, Ecuador, ÊËn Àöå, Philippines vaâ Uganda, cho thêëy viïåc "daânh ghïë" trong caác töí chûác chñnh trõ coá thïí chó laâ caách hûäu hiïåu àïí tùng mûác àöå tham gia vaâ àaåi diïån vïì mùåt chñnh trõ cuãa phuå nûä trong caác höåi àöìng àõa phûúng vaâ quöëc gia trong nhûäng khoaãng thúâi gian tûúng àöëi ngùæn. Caác qui àõnh vïì 27 ÀÛA VÊËN ÀÏÌ GIÚÁI VAÂO PHAÁT TRIÏÍN viïåc "daânh ghïë" naây diïîn ra úã möîi nûúác möåt khaác, nhûng nhòn chung noá yïu cêìu phaãi daânh möåt söë lûúång (hay tó lïå) töëi thiïíu ûáng cûã viïn cuãa caác àaãng phaái chñnh trõ hay caác ghïë àûúåc bêìu trong caác höåi àöìng àõa phûúng vaâ quöëc gia cho phaái nûä. Nhûäng thaách thûác àöëi vúái tûúng lai - hûúáng ài túái B ÙÇNG CHÛÁNG TRONG BAÁO CAÁO NAÂY ÀAÄ CUNG CÊËP MÖÅT lyá do rêët hêëp dêîn cho sûå can thiïåp cuãa nhaâ nûúác nhùçm nêng cao sûå bònh àùèng giúái. Quaã thûåc, nhaâ nûúác, caác töí chûác xaä höåi dên sûå vaâ 28 TOÁM TÙÆT cöång àöìng quöëc tïë àïìu àoáng vai troâ rêët thiïët yïëu trong viïåc àêëu tranh chöëng kyâ thõ giúái, vaâ bùçng caách àoá àaä cho pheáp caác xaä höåi thu àûúåc nhûäng lúåi ñch to lúán. Tuy vêåy, vêîn coân möåt söë thaách thûác quan troång. Kiïån toaân chñnh saách thöng qua sûå phên tñch vïì giúái Laâm thïë naâo àïí hiïíu biïët sêu sùæc hún möëi quan hïå giûäa bònh àùèng giúái vaâ phaát triïín vaâ àïí phaãn aánh möëi quan hïå àoá trong caác quyïët àõnh chñnh saách laâ möåt thaách thûác chuã yïëu àöëi vúái hiïån taåi vaâ tûúng lai. Baáo caáo àûa vêën àïì giúái vaâo phaát triïín àaä mang àïën nhiïìu bùçng chûáng vïì möëi quan hïå naây, nhûng vêîn coân nhiïìu vêën àïì chûa biïët hoùåc chûa hiïíu roä, àoâi hoãi phaãi thu thêåp thïm vaâ töët hún caác dûä liïåu àïí phên tñch taách biïåt theo giúái. Hai Laâm thïë naâo àïí lônh vûåc cêìn phên tñch sêu hún laâ: hiïíu biïët sêu l Taác àöång vïì giúái cuãa caác chñnh saách vô mö vaâ chñnh saách ngaânh cuå thïí sùæc hún möëi laâ gò? Caác phûúng aán chi tiïu cöng cöång coá thïí thuác àêíy hoùåc caãn trúã quan hïå giûäa sûå bònh àùèng giúái vaâ hiïåu quaã kinh tïë nhû thïë naâo? Caác nhaâ hoaåch àõnh bònh àùèng giúái chñnh saách àang àûáng trûúác nhiïìu nhu cêìu caånh tranh vúái nhau vïì vaâ phaát triïín vaâ nguöìn lûåc vaâ thu huát sûå chuá yá cuãa nhaâ nûúác, trong khi ngên saách taâi àïí phaãn aánh möëi khoáa vaâ haânh chñnh laåi rêët khan hiïëm. Trûúác nhûäng haån chïë naây, thöng tin vaâ sûå phên tñch seä giuáp chñnh phuã àaåt àûúåc lúåi ñch xaä höåi töëi àa quan hïå àoá thöng qua nhûäng biïån phaáp can thiïåp vïì giúái maâ hoå lûåa choån. Hún nûäa, trong chñnh saách vò baãn chêët cuãa sûå phên biïåt giúái trong caác xaä höåi khaác nhau laåi khöng laâ möåt thaách giöëng nhau nïn möåt chñnh saách hûäu hiïåu phaãi biïët cùn cûá vaâo nhûäng thûác chuã yïëu phên tñch chñnh saách coá löìng gheáp caác vêën àïì giúái taåi cêëp àõa phûúng vaâ cêëp quöëc gia. l Ngaây caâng thêëy roä rùçng, àiïìu hïët sûác quan troång laâ phaãi nhòn xa hún tûâ chöî xem caác chñnh saách vaâ chûúng trònh taác àöång ra sao àïën nhûäng yïëu töë phaát triïín thöng thûúâng cuãa chuáng ta (nhû caác chó söë vïì giaáo duåc, sûác khoãe, hay lûåc lûúång lao àöång), àïën chöî xem xeát caác hònh thûác can thiïåp cuå thïí àaä nêng cao nhû thïë naâo quyïìn tûå chuã, khaã nùng laänh àaåo vaâ tiïëng noái cuãa phuå nûä, kïí caã trong gia àònh lêîn trong xaä höåi noái chung. Àïí hiïíu roä caách can thiïåp naâo laâ hiïåu quaã nhêët nhùçm àaåt àûúåc àiïìu naây àoâi hoãi phaãi coá sûå phên tñch giúái sêu sùæc hún. Giaãi quyïët nhûäng vêën àïì phaát sinh Àiïìu thûåc sûå thaách thûác àöëi vúái caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách laâ phaãi coá têìm nhòn xa khi àûáng trûúác nhûäng tònh huöëng àang thay àöíi nhanh 29 ÀÛA VÊËN ÀÏÌ GIÚÁI VAÂO PHAÁT TRIÏÍN choáng. Coá nhiïìu vêën àïì phaát sinh maâ caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách vaâ nghiïn cûáu chñnh saách cêìn àùåc biïåt quan têm vïì phûúng diïån giúái, nhû quaá trònh toaân cêìu hoaá, phi têåp trung hoaá trong chñnh phuã, sûå lan traân cuãa HIV/AIDS vaâ sûå giaâ ài cuãa dên söë thïë giúái. Thñ duå: l Khi tó lïå sinh giaãm vaâ con ngûúâi coá tuöíi thoå lêu hún thò dên söë thïë giúái seä giaâ ài. Cuâng vúái caác yïëu töë khaác, àiïìu naây seä khiïën söë lûúång phuå nûä goáa trïn khùæp thïë giúái seä tùng nhanh choáng trong thïë kyã 21. Sûå thay àöíi nhên khêíu hoåc naây coá yá nghôa gò àöëi vúái caác hïå thöëng baão trúå xaä höåi, y tïë vaâ caác lônh vûåc khaác cuãa chñnh saách cöng cöång? Tòm hiïíu khña caånh giúái trong xu hûúáng nhên khêíu hoåc laâ möåt thaách thûác lúán àöëi vúái nghiïn cûáu chñnh saách trong nhûäng nùm túái. l Tûúng tûå, quaá trònh toaân cêìu hoáa, cuâng vúái cöng nghïå thöng tin múái àang laâm biïën àöíi caách thûác töí chûác saãn xuêët vaâ chia seã thöng tin trïn khùæp thïë giúái. Liïåu nhûäng thay àöíi naây coá àêíy nhanh nhûäng tiïën böå vïì bònh àùèng giúái hay laåi laâm múã röång hún khoaãng caách giúái trong cú höåi kinh tïë? Tòm hiïíu roä hún nhûäng cú höåi vaâ nguy cú liïn quan àïën nhûäng lûåc lûúång naây laåi laâ möåt thaách thûác khaác àöëi vúái caác nhaâ nghiïn cûáu vaâ hoaåch àõnh chñnh saách. Möåt thaách thûác Múã röång thïm quan hïå àöëi taác khaác àöëi vúái caác nhaâ hoaåch àõnh Thaách thûác lúán thûá ba àöëi vúái caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách - trong möåt chñnh saách laâ nöî lûåc nhùçm nêng cao sûå bònh àùèng giúái - laâ phaãi múã röång quan hïå àöëi taác phaãi múã röång cuãa hoå vúái caác töí chûác xaä höåi dên sûå, caác nhaâ taâi trúå vaâ nhûäng àöëi tûúång quan hïå húåp taác khaác trong cöång àöìng quöëc tïë. Tuy giúái hoaåch àõnh chñnh saách coá vai troâ vúái caác töí chûác laänh àaåo quan troång nhûng nöî lûåc àêëu tranh chöëng sûå bêët bònh àùèng giúái cuãa hoå seä àûúåc cuãng cöë thïm vúái sûå phöëi húåp tñch cûåc vúái caác töí chûác xaä höåi xaä höåi dên sûå, dên sûå vaâ caác töí chûác quöëc tïë. Cöång àöìng caác nhaâ taâi trúå coá thïí goáp phêìn caác nhaâ taâi trúå bùçng caách höî trúå viïåc thu thêåp vaâ phên tñch caác söë liïåu phên theo giúái, löìng vaâ caác àöëi tûúång gheáp viïåc phên tñch giúái vaâo nöåi dung àöëi thoaåi cuãa hoå vúái caác nhaâ hoaåch khaác trong cöång àõnh chñnh saách quöëc gia, vaâ chia seã nhûäng "kinh nghiïåm hay" cuãa quöëc tïë. àöìng quöëc tïë Tûúng tûå, caác töí chûác xaä höåi dên sûå vaâ caác nhaâ nghiïn cûáu trong nûúác coá thïí àoáng goáp nhûäng thöng tin vaâ sûå phên tñch quan troång dûåa trïn nhûäng kiïën thûác trong nûúác, àiïìu naây seä laâm giaâu thïm nöåi dung àöëi thoaåi chñnh saách cuãa chñnh phuã. Duy trò sûå tham gia röång raäi vaâ sûå minh baåch trong quaá trònh ra quyïët àõnh hûáa heån seä mang laåi nhûäng thaânh quaã to lúán, caã vïì bònh àùèng giúái lêîn phaát triïín àêët nûúác noái chung. Múã röång thaão luêån cöng cöång vaâ hoaåch àõnh chñnh saách, cho pheáp caác nhoám phuå nûä àûúåc tham gia sêu röång hún seä trûåc tiïëp taåo 30 TOÁM TÙÆT quyïìn cho hoå - vaâ seä cuãng cöë taác àöång cuãa chñnh saách vaâ chûúng trònh. Kïët luêån cuãa möåt nghiïn cûáu vïì möëi quan hïå giûäa sûå tham gia cuãa phuå nûä trong àúâi söëng xaä höåi caâng cao cho thêëy thò mûác àöå tham nhuäng caâng thêëp. Noá cho thêëy, taåo àiïìu kiïån trao àöíi röång raäi caác quan àiïím vaâ sûå minh baåch hún trong viïåc ra quyïët àõnh chñnh saách - vaâ cho pheáp phuå nûä àûúåc tham gia tñch cûåc hún vaâo àúâi söëng xaä höåi - têët caã àïìu goáp phêìn cuãng cöë hoaåt àöång quaãn lyá nhaâ nûúác vaâ hiïåu lûåc noái chung cuãa caác chñnh saách phaát triïín. Thïë giúái naây khöng thïí boã qua nhûäng taác àöång hûäu ñch to lúán nhû thïë. Chuá thñch 1. Chó söë bïn phaãi trong Hònh 1, 8, vaâ 11 laâ giaá trõ àiïím tûâ 1 àïën 4) so vúái nhûäng quyïìn àaä àûúåc qui àõnh trung bònh cuãa ba chó söë bònh àùèng giúái vïì quyïìn haån trong caác phûúng tiïån thûåc haânh nhên quyïìn cuãa Liïn àûúåc Humana thu thêåp tûâ hún 100 quöëc gia (1992). húåp quöëc. Chó söë vïì quyïìn caá nhên chuá troång vaâo sûå bònh àùèng Xem Khung 1.1 àïí biïët thïm chi tiïët vïì caác chó söë vïì quyïìn chñnh trõ vaâ phaáp lyá, quyïìn kinh tïë vaâ xaä quyïìn haån. Xem Phuå luåc 1 àïí biïët tïn caác nûúác àûúåc höåi, vaâ quyïìn kïët hön vaâ ly dõ cuãa phuå nûä. Nhûäng chó phaãn aánh trong Hònh 1, 2, 3, 4, 7, 8, 9 vaâ 11. Xem Phuå söë naây àûúåc xêy dûång dûåa vaâo möåt phûúng phaáp luåc 2 vïì kïët quaã höìi quy cú baãn liïn quan àïën caác thöëng nhêët giûäa caác nûúác, trong àoá coá àaánh giaá vïì Hònh 3, 8, 9 vaâ 11. mûác àöå thûåc thi thûåc sûå caác quyïìn àoá (theo thang 31 ÀÛA VÊËN ÀÏÌ GIÚÁI VAÂO PHAÁT TRIÏÍN 32