Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгох нь 2017 оны 4-р сар ©2017 Олон Улсын Сэргээн Босголт, Хөгжлийн Банк/Дэлхийн Банк 1818 H Street NW, Washington, DC 20433 Утас: 202-473-1000; Интернет хаяг: www.worldbank.org Зохиогч зарим эрхийг эзэмшинэ. Энэхүү ажлыг Дэлхийн Банкны хамт олон гадны тусламжтайгаар хамтран бүтээв. Судалгааны үр дүн, түүний тайлбар, дүгнэлтүүд нь Дэлхийн Банк, түүний ТУЗ, аль эсвэл үйл ажиллагаа явуулж буй улс орны Засгийн газрын байр суурийг бүрэн төлөөлөхгүй. Энэхүү бүтээлд орсон мэдээллийн үнэн мөнийг Дэлхийн Банк баталгаажуулахгүй болно. Тус бүтээлд орсон аливаа газрын зурагт заасан, хил хязгаар, нэршил, бусад мэдээллээр дамжуулж Дэлхийн Банк ямар нэг нутаг дэвсгэрийн хууль ёсны статус, хил хязгаарыг хүлээн зөвшөөрөх үзэл бодлоо илэрхийлээгүй болно. Энэхүү орчуулгыг Дэлхийн Банк бүтээгээгүй ба Дэлхийн Банкны албан ёсны орчуулга гэж тооцогдохгүй. Орчуулгын ажлын агуулга, алдаанд Дэлхийн Банк хариуцлага хүлээхгүй. Энэ бүтээлд орсон аливаа зүйл Дэлхийн Банкинд олгогдсон онцгой эрхийг хязгаарлах, эсвэл түүнээс чөлөөлөгдөх шалтгаан бөгөөд зөвшөөрөл болохгүй. Тусгай эрх ба зөвшөөрөл Энэхүү бүтээл нь Creative Commons Attribution 3.0 IGO license (CC BY 3.0 IGO) http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/ igo холбоосоор гарч ирэх ба Creative Commons Attribution зөвшөөрлийн дагуу энэхүү бүтээлийг дараах нөхцлүүдийг ханган олшруулах, тараах, дамжуулах, хувирган ашиглах боломжтой. Эш татах - Бүтээлээс эш татахдаа: "Singh, Gayatri. 2017. Urban Poverty In Ulaanbaatar: Understanding the Dimensions and Addressing the Challenges. World Bank. Washington DC. License: Creative Commons Attribution CC BY 3.0 IGO" гэж бичнэ. Хувиргах - Энэхүү ажлыг хувирган ашиглах гэж байгаа бол дараах өгүүлбэрийг өмнөх үгэнд оруулна: "Энэхүү бүтээлийг Дэлхийн Банкны бүтээлээс хувирган авав. Хувирган авсан бүтээлд орсон үзэл бодлыг хувиргасан бүтээлийн зохиогч хариуцах ба Дэлхийн Банкны байр суурь гэж үзэхгүй". Гуравдагч талын бүтээл - Энэхүү бүтээлд орсон агуулгын бүх бүрдэл хэсгийг Дэлхийн Банк эзэмшдэггүй. Тиймээс энэхүү бүтээлд орсон гуравдагч талын эзэмшдэг контентыг ашигласнаар гуравдагч талын эрх зөрчигдөхгүй байх баталгааг Дэлхийн Банк олгож чадахгүй болно. Эрх зөрчигдсөн тухай гомдлыг тухайн материалыг авч ашигласан хүнд мэдүүлэх юм. Энэхүү бүтээлд ашиглагдсан агуулгыг дахин ашиглах гэж байгаа бол тухайн агуулгын зохиогчийн эрхийг эзэмшигчээс ашиглах зөвшөөрөл авах шаардлагатай эсэхийг тодорхойлох нь хэрэглэгчийн үүрэг байна. Тухайн агуулга нь хүснэгт, график, зураг зэрэг байж болно. ii ГАРЧИГ ТАЛАРХАЛ v ТОВЧИЛСОН ҮГС vi ҮГСИЙН ТАЙЛБАР vii ХУРААНГУЙ viii 1.0 УДИРТГАЛ 1 1.1. Хотоос иргэдэд хүргэх үйлчилгээ ба хүртээмжтэй хөгжил 1 1.2. Зорилго ба аргачлал 2 2.0 СУУРЬ МЭДЭЭЛЭЛ БА НӨХЦӨЛ БАЙДАЛ 5 2.1. Сүүлийн үеийн эдийн засгийн чиг хандлага 6 2.2. Хотын ядуурал 7 2.3. Хотын тэлэлт ба барилгажилтын хэлбэр 10 3.0 ИРГЭДЭД ХҮРЧ БУЙ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ӨНӨӨГИЙН НӨХЦӨЛ БАЙДАЛ 12 3.1. Өнөөгийн нөхцөл байдал 13 3.2. Иргэдэд үзүүлж буй үйлчилгээний чанар 16 4.0 ЗАСАГЛАЛЫН ТОГТОЛЦОО БА ҮЙЛЧИЛГЭЭ ХҮРГЭХЭД ТУЛГАРДАГ БЭРХШЭЭЛҮҮД 38 4.1. Улаанбаатар хотын үйлчилгээ хүргэх тогтолцоо 40 4.2. Үйлчилгээ хүргэхэд тулгардаг бэрхшээлүүд 45 iii 5.0 ХОТЫН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ САНХҮҮЖИЛТ 52 5.1. Төсөв хоорондын харилцаа 52 5.2. Зарлагын үүрэг хариуцлага ба зохион байгуулалт 56 5.3. Хуваарилалтын үр ашиг ба эрх тэгш байдал 61 6.0 БОДЛОГЫН ДҮГНЭЛТ БА ЗӨВЛӨМЖҮҮД 65 6.1. Хот байгуулалтын төлөвлөлт ба менежментийг сайжруулах 66 6.2. Засаглал ба санхүүжилтийг сайжруулах 67 АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ 72 Хавсралт 1: Монгол Улсын засаг захиргаа хоорондын төсвийн харилцаа 74 Хавсралт 2: Үйлчилгээ авах боломжийг харуулсан зураглалууд 76 Хавсралт 3: Нийслэл ба дүүргээс үзүүлж буй үйлчилгээнүүд 80 iv Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь ТАЛАРХАЛ Т ус тайланг Жуди Бейкир (багийн ахлагч), Хуонг Мей Нгуен ба Дэвид Райн Мэйсон нарын бүрэлдэхүүнтэй баг бэлтгэсэн бөгөөд Мөн Румана Хак, Тоёоко Кодама ба Гаури Гадгил нар судалгааны багт тустай саналуудыг ирүүлсэн. Изабель Дуарте А.Жуниор, Арайлым Мескерем Брхане (өмнөх багийн ахлагч), Мурат нар захиргааны дэмжлэг үзүүлсэн. суурь судалгааны бүтээлүүдийн зохиогч нар болох Хернандо Гарзон (хотын санхүү), Тус тайлангийн консепци болон төслийг Дэвид Райн Мэйсон (хотын үйлчилгээ), Хуонг Мескерем Брхане, Артуро Ардила Гомез, Рама Мей Нгуен (засаглал), Гаяатри Сингх (хотын Кришнан Венкатесуаран, Петер Блант, Матт ядуурал ба нийгмийн халамжийн үйлчилгээ) Гласьер, Лили Лью ба Ритү Наяар-Стоун нар мөн Жан Паул Велес (нийтийн тээвэр) нарын хянасан. Түүнчлэн, Тэ-Хёнь Ли, Б. Даваадалай, өргөн бүрэлдэхүүнтэй багийн боловсруулсан Ш.Алтанцэцэг, Г.Пагма, Рабиа Али, судалгааны хөтөлбөрт суурилсан болно. Ч.Тунгалаг, Апарнаа Соманатан болон Жунко Түүнчлэн, тус тайлангийн тулгуур нотолгоог Ониши нар тустай саналуудыг ирүүлсэн. цуглуулахаар Хуонг Мей Нгуен болон Д.Баттуяа нарын бүрэлдэхүүнтэй судалгааны Уг судалгааны ажлыг Абхас Жха (Сектор багийг Гаяатри Сингх удирдан ажилласан. менежер), Корали Жеверс (Монгол Улсыг Өрхийн түвшний асуулга судалгаа, фокус хариуцсан менежер асан), Марк Ландел бүлгийн ярилцлагуудыг Монголиа Маркетинг (Монгол ба Хятад Улсыг хариуцсан тогтвортой Консалтинг Груп, үйлчилгээний ашиглалтын хөгжлийн салбарын менежер асан), Жеймс талаарх талбар дахь судалгааны ажлыг Эм Андерсон (Монгол Улсыг хариуцсан менежер) Эй Ди тус тус гүйцэтгэсэн. Лидия Ю Лью, мөн Берт Хофман (Хятад, Монгол, Солонгосыг Д.Баттуяа нар мэдээллийн дүн шинжилгээг хариуцсан захирал) нарын удирдлага дор хийн, судалгаанд дэмжлэг үзүүлж ажилласан. гүйцэтгэв. Жозеф Мюлхаусен ба Гаяатри Сингх нар нэмэлт зураглалыг боловсруулсан. Б.Эрдэнэ- Энэхүү судалгааны ажлыг Швейцарийн Очир, Чандан Деүскар ба Артесса Салдивар- Хөгжил, Хамтын Ажиллагааны Агентлагийн Сали нар тус тайлангийн консепцийг өгөөмөр дэмжлэгээр хэрэгжүүлэх боломжтой боловсруулахад үнэтэй саналуудыг ирүүлсэн. болсон болно. v ТОВЧИЛСОН ҮГС ТТХ Төсвийн тухай хууль ХБТ Хотын бизнесийн төв НЭЗБТХ Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хууль ААНОАТ Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар ИНХ Иргэдийн нийтийн хурал ФБЯ Фокус бүлгийн ярилцлага СЖ Санхүүгийн жил ДНБ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн ГМС Газарзүйн мэдээллийн систем ГОУХАН Германы Олон Улсын Хамтын Ажиллагааны Нийгэмлэг МХХТ Мэдээлэл, харилцаа холбооны технологи ЗЗНДНТУТХ Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хууль ОНХС Орон нутгийн хөгжлийн сан ХБИНХТХ Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний нийгмийн хамгааллын тухай хууль АННХТХ Ахмад настны нийгмийн хамгааллын тухай хууль ТӨГ Монгол Улсын мөнгөн тэмдэгт НӨҮГ Нийслэлийн өмчит үйлдвэрийн газар УХЗ Улаанбаатар хотын захиргаа ТББ Төрийн бус байгууллага ҮСХ Үндэсний Статистикийн Хороо НЗТШ Нээлттэй зорчилт төлөвлөлтийн шинжээч НЦҮ Нэг цэгийн үйлчилгээ ОСНААУГ Орон сууц, нийтийн аж ахуйн удирдах газар ТХХТ Төр хувийн хэвшлийн түншлэл ТБУСТХ Төрийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хууль ХМДШП Хотын менежмент, дүн шинжилгээний платформ НХТХ Нийгмийн халамжийн тухай хууль УБ Улаанбаатар НҮБ-ХАС НҮБ-ын Хүн Амын Сан УСУГ Ус сувгийн удирдах газар vi Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь ҮГСИЙН ТАЙЛБАР Аймаг: Мужийн хэмжээний засаг захиргааны Хашаа: Оршин суух зориулалтаар хувь хүнд нэгж. Монгол Улсад 21 аймаг байдаг. олгосон хэсэг газар. Улаанбаатар хотод нэгж талбар газрын хэмжээ 700 м2-аас хэтрэхгүй Дүүрэг: Тус тайланд хөдөө орон нутгийн байна. дүүрэг (сум)-ээс ангид хоёрдугаар түвшний засаг захиргааны нэгж болох хотын Хороо: Дүүрэг доторх засаг захиргааны нэгж. дүүргүүдийн талаар авч хэлэлцсэн болно. УБ УБ хотод 152 хороо байдаг. хот 9 дүүрэгтэй, 6 нь зэрэгцэн оршдог. Сум: Аймаг доторх орон нутгийн засаг Гэр: Малчид сууцын зориулалтаар уламжлан захиргааны нэгж. Монгол Улсад 331 сум ашигладаг зөөврийн сууц. Гэр нь эсгийгээр байдаг. бүрсэн, хураагддаг дугуй модон бүтэцтэй бөгөөд жижиг зуухаар халдаг. vii ХУРААНГУЙ Удиртгал Дэлхий даяар улс онуудын эдийн засгийн үйлчилгээнүүдийн чанар, хүртээмжийг өсөлтийг хангах, ядуурлыг бууруулах тодорхойлон, тоон хэлбэрээр үзүүлэн; боломжийг хотжилт олгож ирсэн. Хүн ам, аж ii. иргэдэд хүргэж буй үйлчилгээнүүдийн ахуйн нэгжийн нягтрал, орон зайн төвлөрөлөөс дүүргүүд болон нийгэм-эдийн засгийн нөхцөлдөн бүрэлдсэн далайцийн хэмнэлтээс бүлгүүдийн хооронд буй ялгаатай улбаалан хотууд үйлчилгээ хүргэхэд ихээхэн байдалд нөлөөлж буй техникийн болон тохиромжтой нөхцөлд оршин тогтнодог. улс төр-эдийн засгийн хүчин зүйлст дүн Гэсэн хэдий ч хянамгай удирдан чиглүүлж, шинжилгээ хийн; төлөвлөөгүй тохиолдолд хотжилтын үр өгөөж iii. хотоос иргэдэд хүргэж буй бүгдэд эрх тэгш хүрэлгүй харин хотын хүн үйлчилгээний үр ашиг, чанар, амын өсөлт нь үйлчилгээ, ажил эрхлэлт, найдвартай ажиллагаа мөн эрх тэгш орон сууцжуулалтын хүртээмж дэх тэгш бус байдлыг бууруулж байж магадгүй байдлыг даамжруулах нь бий. Энэ нь нэн институцийн болон санхүүжилтийн ялангуяа хурдацтай хөгжиж буй хотуудад асуудлуудыг тодорхойлон; тохиолддог бөгөөд эдгээр хотуудад үйлчилгээ iv. олон улсын шилдэг туршлагуудад эрэлтийг гүйцэх боломжгүй, ажлын байрны тулгуурлан бодлогын хувилбарууд ойролцоох байршилтай газрууд ихэвчлэн болон удирдлагын стратегиудыг хязгаарлагдмал байдаг. дэвшүүлэн, иргэдэд хүргэж буй үйлчилгээг сайжруулахад УБ хотоос авч Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар (УБ) хэрэгжүүлэх боломжтой арга хэмжээний хотын хүн ам хурдацтай өсөн, 1.4 саяд чиглэлүүдийг тодорхойлсон. дөхөж очоод байна. Энэхүү хурдацтай өсөлт, хотжилтын онцлог хэлбэр мөн төсвийн сул Судалгааны тайлангийн Нэгдүгээр бүлэгт менежмент нь хот байгуулалтын менежмент, удиртгал, Хоёрдугаар бүлэгт суурь мэдээлэл тэр дундаа төрийн үйлчилгээг хүргэхэд олон ба нөхцөл байдлын талаар танилцуулан, тооны асуудлыг үүсгэсэн байна. Гуравдугаар бүлэгт боловсрол, эрүүл мэнд, нийтийн тээвэр, гудамжны гэрэлтүүлэг зэрэг Энэхүү судалгаа нь УБ хотод үзүүлж буй хотын зарим үйлчилгээг хүргэхэд тулгарч буй үйлчилгээг хүргэх бодлого, төлөвлөлтийг асуудлуудыг газрын зураг, хиймэл дагууллын сайжруулах жишгийг тогтоох, нэн тэргүүнд болон хорооны түвшний мэдээллийг ашиглан шийдвэрлэх асуудлуудыг тодорхойлох шинжлэн, Дөрөвдүгээр бүлэгт үйлчилгээг зорилгоор тус хотын иргэдэд хүргэж буй хүргэхтэй холбогдуулан засаглалын үйлчилгээний гүйцэтгэл, чанар мөн эрх тэгш асуудлуудыг хэлэлцэж, Тавдугаар бүлэгт хотын байдлыг үнэлэхэд чиглэсэн. Судалгаа нь: үйлчилгээний санхүүжилтэнд дүн шинжилгээ хийнэ. Зургаадугаар бүлэгт зөвлөмжүүдийг i. УБ хотоос хүргэж буй хотын үндсэн танилцуулав. Энэхүү хураангуйд гол үйлчилгээ, тэр дундаа нэн ядуу дүгнэлтүүд болон зөвлөмжүүдийг тоймлон иргэдийн аж амьдрал, амьжиргаанд танилцуулав. хамгийн их ач холбогдолтой viii Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Суурь мэдээлэл ба нөхцөл байдал асар их дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалт шаардлагатай болж байна. УБ хотод 2000-2013 УБ нь хурдацтай хөгжиж буй хот бөгөөд хүн онд явагдсан шинэ тэлэлтийн наян долоо хувь ам нь 2001-2011 оны хооронд хоёр дахин нь гэр хорооллын барилгажилтын хэлбэрийг нэмэгдсэн. Одоогийн байдлаар улсын нийт 3 тусгасан бага нягтралтай, тасалдсан хотжилтын сая хүн амын ойролцоогоор 43.8% тус хотод хэлбэрээр явагдсан байна. амьдран сууж байна. Ядуурлын түвшин сүүлийн жилүүдэд дорвитой буурч, 2010 онд Уг нягтрал багатай хотжилтын хэлбэр 31.8% байсан бол 2014 онд 16.4% болсон байна. үйлчилгээг иргэдэд нэн ялангуяа гэр хороололд Гэхдээ ядуурлын бууралтын хувь 2010-2012 хүргэхэд олон тооны асуудал үүсгэн, иргэдэд онтой харьцуулахад 2012-2014 онд нилээд үйлчилгээ хүргэхэд бусад хотуудад бий удааширч, тэгш бус байдлын түвшин өндөр болдог аггломерацийн давуу талуудыг үгүй байсаар байна. Үндэсний Статистикийн Хороо хийж байна. Энэхүү тэлэлтийн тархай хэлбэр (ҮСХ)-ны өрхийн нийгэм-эдийн засгийн харьцангуй хол зайг хамран, улмаар иргэдэд судалгааны мэдээллийг ашиглан хийсэн дэд бүтэц, нийтийн тээврийн үйлчилгээ Дэлхийн Банкны саяхны тооцоо (2014)-гоор УБ үзүүлэх нэгж өртгийг нэмэгдүүлж байна. хотын Жини коэффициент 0.45% гарсан байна. Гэр хорооллын оршин суугчдын дийлэнх УБ хотын ядуурал гэр хороололд, ялангуяа ариутгах татуургын шугам эсвэл төвийн захын болон дундын гэр хороололд хамгийн их халалтын шугамд холбогдоогүй, усны тэргээр байна. Дэлхийн Банкны 2014 онд гүйцэтгэсэн, түгээх цэвэр усны хангамж, ариун цэврийн УБ хотыг нийтэд хамарсан санамсаргүй энгийн байгууламж, нүүрсээр халах зуухнаас түүврийн судалгаагаар захын болон дундын хамааралтай байна. гэр хорооллын өрхүүдийн дундаж орлого гэр хорооллын бус өрхүүдийн орлогын хагаст УБ хот усны хангамж, ариун цэвэр, ариутгах дөхөж очиж байна. татуурга, нийтийн тээвэр, авто зам, гүүр, орон сууцжуулалт мөн гудамжны гэрэлтүүлэг, УБ хотын өсөлт хүн амын өсөлтөөрөө цэвэрлэгээ, хог зайлуулалт зэрэг нийтийн аж ялгарахын сацуу хотжилтын хэлбэр дэх их ахуйн үйлчилгээг үзүүлэх үүрэгтэй. Монгол хэмжээний тэлэлтээр мөн ялгардаг. Олон улсын Улс үйлчилгээ үзүүлэх, санхүүжүүлэх, түвшинтэй харьцуулахад нягтрал бага ба энэ зарцуулах чиг үүргийг орон нутагт шилжүүлэн, нь хотын бүртгэлтэй оршин суугч тус бүрт үйлчилгээ үзүүлэх ажиллагааны төвлөрлийг 700 м2 хүртэл газрыг үнэгүй олгодог одоогийн задлах чиглэлээр сүүлийн үеийн шинэчлэлийг газрын харилцааны бодлогоор дэмжигддэг хэрэгжүүлэхээр оролдож байна. Шинэ хуулиуд байна. Бодит байдал дээр газруудын олонх УБ хотын захиргаанд авто зам, нийтийн тээвэр, нь бага хэмжээтэй (400-550 м2-ын хооронд) ч харилцаа холбоо, мэдээллийн технологи мөн энэхүү газар олголт нь дэлхийн аль ч хоттой зарим талаар эрчим хүч гэх мэт дэд бүтцийн харьцуулахад хамгийн өгөөмөр эрх байж шугамыг бий болгох, шинэ эх үүсвэрээс болох юм. Оршин суух зориулалттай талбар орлого бүрдүүлэх нөхцлийг бүрдүүлэн, газруудын огцом тэлэлтийн үр дүнд тус нийгмийн халамжийн үйлчилгээ, туслалцааг хотын барилгажилтын зонхилох хэлбэр нь гэр санхүүжүүлэх үүргийг хотод шилжүүлсэн. хороолол болсон байна. Хот гадагш тэлэх тусам Гэвч эдгээр шинэчлэлээр УБ хотын иргэдэд эдгээр нягтрал багатай газруудад хүн амын 60 хүргэх үйлчилгээ бодит байдал дээр дорвитой хувь амьдарч, шинээр суурьшсан газруудад сайжраагүй байна. ix Үйлчилгээ хүргэхэд тулгарч буй сорилтууд • Эрүүл мэндийн үйлчилгээний хувьд ч мөн эмнэлэгийн байгууламжууд хотын Үйлчилгээний хүртээмж дэх орон зайн ялгаа төв хэсэгт төвлөрөн, суурьшлын бүсийн ихээхэн хэсгүүдэд үйлчлэхгүй орхиж Олон тооны үйлчилгээ авах боломж иргэдийн байгаа тул тэдгээр байгууламжуудын хаана амьдарч байгаагаас хамааралтай орон зайн тархалтанд асуудал байна. байна. Хотын хэмжээнд болон дүүргүүдэд Оршин суугаа хорооны харьяалал нь боловсрол, эрүүл мэндийн үйлчилгээний бас нэг орон зайн бэрхшээл юм. Учир хүртээмж ба чанар, гудамжны гэрэлтүүлэг, нь уг шаардлагын дагуу оршин суугчид нийтийн тээврийн үйлчилгээнд хүрэх цэгийн амьдарч буй газартай нь ойр боловч орон зайн ялгаа нэлээд их байна. Энэхүү өөр хороонд байрладаг учраас тухайн судалгааны тайланд орлогын түвшин нь эрүүл мэндийн байгууллагад хандах үйлчилгээ авах боломжийг илэрхийлэх албагүй боломжгүй байдаг. гэж дүгнэж байна. Харин иргэдийн захын гэр хороолол эсвэл төвийн орон сууцны дүүрэгт • Тус хотын бага нягтралтай хотжилтын амьдарч буй зэрэг хотод оршин сууж буй хэлбэр нь гаднах суурьшлууд руу байршилтай үйлчилгээний чанар, хүртээмж автобусны чиглэлийг сунгахад өндөр нягт холбоотой байна. Жишээлбэл, хотын өртөгтэй болгон, улмаар өндөр чанартай хэмжээнд хамгийн өндөр болон бага орлоготой үйлчилгээг дагалдах давтамжтай (таван бүлгүүдийн) бүлгийн аль альных нь 30 үйлчилгээг үзүүлэх зардлыг нэмэгдүүлж гаруй хувь хатуу хог хаягдлыг сард хэд хэдэн байгаагаас автобусны ихэнх чиглэлүүд удаа ачдаг гэж мэдээлсэн байна. Гэтэл захын ХБТ хавиар давхцаж байна. Нийтийн гэр хорооллын оршин суугчидтай харьцуулбал тээвэр дэх уг асуудлаас улбаалан хоёр дахин их гэр хороолол амьдардаггүй иргэд зорчих хугацаа харьцангуй урт буюу энэхүү үйлчилгээний давтамжийг мэдээлсэн 37 минут гэж тооцоологдсон нь энэ байна. Эндээс харахад зарим үйлчилгээний хэмжээний хотын хувьд урт буюу Зүүн хүртээмжийг сайжруулахад нягтрал болон Азийн ихэнх хотуудаас урт байгаа ба далайцийн хэмнэлтийг ашиглах боломжтой юм. зөвхөн Бангкок, Манила, Бээжин зэрэг их хотуудын хойно орж байгаа юм. Хот • Гэр хорооллын оршин суугчдын хувьд даяар авто замын чанар, хамрах хүрээ орон тооны хязгаарлалт болон иргэдийн жигд бус, туслах зам байхгүйгээс дүүрэг амьдарч буй газартай хамааруулан хоорондын холбогдох боломж бага мөн сургуулиудын байршлаас шалтгаалсан хотын төвөөс холдох тусам нийтийн боловсролын үйлчилгээний хүртээмжтэй тээврийн үйлчилгээнд хүрэх цэгүүдийн холбоотой асуудлууд хамгийн чухал тоо буурч байна. Гэр хорооллын байна. Захын хорооллын сургуулиуд хувьд гудамж талбайн ердөө 10 хувь хамран сургах сууршлын бүсээсээ хучилттай байгаа нь тээврийн аль ч хол байрладаг, харин төвийн хэсгийн хэлбэрээр зорчиход хүндрэлтэй болгож сургуулиудын багтаамж дахь эрэлт байгаа ба ялангуяа хатуу чанга цаг нийлүүлэлтээсээ давсан байна. Орон уурын нөхцөлд зорчих боломжгүй болж сууцанд амьдардаг хүүхдүүдтэй байна. харьцуулахад гэр хороололд амьдардаг хүүхдүүд сургуульдаа очихдоо дундажаар • Гудамжны гэрэлтүүлэг1 нь ерөнхийдөө хоёр дахин урт зайнд алхах шаардлагатай болдог байна (өөрөөр хэлбэл 9 минуттай 1 Дүүргүүдийн хооронд бодитойгоор ажиглах, харьцуулахад 18 минут зарцуулдаг). харьцуулах боломжтой мөн санхүүгийн болон бусад мэдээллүүдийг ашиглах боломжтой хотоос үзүүлдэг x Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь олон нийтийн аюулгүй байдлыг эмнэлэгийн хүрэлцээ бага, эрэлт өндөр байхад сайжруулахад цухал зүйлээс гадна хээл хахуульд автах боломжийг ихэсгэдэг. ихэнх хотууд дахь эдийн засгийн Фокус бүлгийн ярилцлага (ФБЯ)-ын үеэр үйл ажиллагааг тодотгож өгдөг. иргэд өвчтөнг сувилсны төлөө эрүүл мэндийн УБ хотын хувьд уг үйлчилгээний байгууллагын ажилтнуудад эсвэл ойр орчмын байршил, чанар хотын хаа сайгүй сургуулиудад сурагчдад орон тоо гаргаж ихээхэн ялгаатай байгаа нь эрх тэгш өгсний төлөө cургуулийн албан тушаалтнуудад бус байдлыг үүсгэн, аюулгүй байдлын “талархах” зорилгоор өгдөг “бэлэг” хэлбэртэй эрсдлүүдийг нэмэгдүүлж байна. Энэ нь хахуулиудын талаар мэдээлсэн. Эдгээр жигд бус тархсан гэрэл суурилуулалт, зардлууд ялангуяа ядуу иргэдэд хүнд тусч гэрэлтүүлгийн олон янзын болно. Нийтийн тээврийн үйлчилгээний хувьд төхөөрөмжүүд, тэдгээрийн гэрэлтэх албан бус үйлчилгээ үзүүлэгчид эрэлтийг чадал болон тус бүрд шаардлагатай хангахын тулд нийтийн тээврийн үйлчилгээ арчилгааны зардал янз бүр байгаагаас сайтар хүрдэггүй чиглэлүүдэдийг барьж авч, болж байна. Гэр хорооллын хувьд хэдий зорчигчдын аюулгүй байдал эсвэл иргэд гудамжны гэрэлтүүлэг байхгүй тасалбарын үнийн дүнгийн баталгаа байхгүй мөн жижиг сажиг гэмт хэрэг, хулгай ч нийтийн тээврийн үйлчилгээ авах боломж өртөмхий байдал өндөр, шөнийн цагаар хамгийн бага байдаг гэр хорооллын иргэдэд нэн явган хүний осол их тохиолддог талаар хэрэгцээтэй үйлчилгээг үзүүлж байна. мэдээлсэн байна.2 Иргэдэд хүргэх үйлчилгээний удирдлага: Хотын иргэдэд хүрэх эдгээр үйлчилгээний Хариуцлага ба зохицуулалт орон зайн зөрүүтэй байдал нь үйлчилгээ үзүүлэгчдын дунд авлига эсвэл хувийн ашиг Хотын зохицуулалтын болон ачааллын хонжоо хайх үйлдэлийг хөхиүлэн дэмжих нь асуудлуудыг шийдвэрлэн, хариуцлагыг бий. Сургууль болон эмнэлэгийн хүрэлцээ нэмэгдүүлэх зорилгоор оролцоонд эсвэл байршил тааруу байгаа тохиолдолд тулгуурласан үйл ажиллагааг нэгтгэснээр иргэд эдгээр үйлчилгээг авахгүй байх эсвэл үйлчилгээний хүртээмжийг сайжруулах эдгээр үйлчилгээг хаа нэгтээ авахын тулд боломжтой. Хотын үйлчилгээний хүртээмж илүү өндөр зардал төлөх болдог. Сургууль, дэх орон зайн асуудлууд нь шийдвэр гаргах үйлчилгээг сонгох зорилгоор энэхүү тайлангийн үйл ажиллагаанд иргэдийн дуу хоолойг судалгаагаар гудамжны гэрэлтүүлэгт анхаарал оруулах, институцийн уялдаа мөн хариуцлагын хандууулсан. Ажиллагаатай гудамжны гэрэлтүүлэгийг тогтолцоо дох дутагдлуудтай холбоотой юм.3 шөнийн цагийн хиймэл дагууллын дүрслэлээс ажиглах боломжтой учир орон зайн дүн шинжилгээ хийх Дараах гурван үндсэн дүгнэлт гарч байна: боломжийг олгохын сацуу асуулга судалгаа болон фокус бүлгийн ярилцлагаас уг үйлчилгээний үр Нэгд, хотоос иргэдэд үйлчилгээ хүрэхэд ашгийн талаарх хүмүүсийн туршлагад дүн шинжилгээ хотын захиргаа, үйлчилгээ үзүүлэгчид болон хийв (Дэлхийн Банкны 2014 оны судалгаа). 2 Жишээлбэл гудамжны гэрэлтүүлэг байхгүй үед иргэдийн хооронд тасралтгүй эргэх холбоо ялангуяа гол зам дээр шөнийн цагт жолоочдын ихэнх холын гэрлээ авто зам дээрх муруй, траншейний 3 УБ хотын иргэд өөрсдийн төлөөллийг төрийн олон нүх зэргээс зайлсхийх зорилгоор ашиглахад хүрдэг. шатанд сонгох боломжтойгоос гадна дүүргийн Улмаар эсрэг урсгалд явж буй жолооч харах чадваргүй иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал (орон нутгийн зарим болж, явган зорчигч болон жолоочийн аль алины албан татвар, хураамжийн хувь хэмжээг тогтоох хувьд маш аюултай авто замын орчинг бий болгодог эрх бүхий)-ын төлөөлөгчдийг сонгох мөн хорооны байна. Цаашлаад АНУ болон Их Британи улсад саяхан түвшинд Иргэдийн нийтийн хуралд оролцох, хэсгийн хийгдсэн судалгаагаар гудамжны гэрэлтүүлэг олон ахлагчидтай уулзах эсвэл “Улаанбаатар сонсож байна” нийтийн газар дахь гэмт хэргийн тохиолдлыг ихээхэн хотын цахим болон дуудлагын системд холбогдох хэмжээгээр бууруулдаг гэж дүгнэсэн байна. (Уэльс ба зэргээр үйлчилгээг нэмэгдүүлэх, сайжруулах санал, Фаррингтон 2008). хүсэлтгээ илэрхийлэх боломжтой байдаг. xi шаардлагатай байна. Иргэдийн оролцоо засаг захиргаанаас нэг ижил үйлчилгээг болон төрөөс хариу арга хэмжээ авах байдлыг үзүүлэх зорилгоор өөр өөр үйлчилгээ үзүүлэгч нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн улс төрийн амлалт, нартай тус тусдаа гэрээ байгуулах нь бий. бодит арга хэмжээ сүүлийн үед их байгаа Цаашлаад төрийн бусад шатнаас үйлчилгээний хэдий ч өргөн хүрээг хамарсан сонгогчдын, төлөвлөлт, хөрөнгө оруулалтын ажиллагааг нэн ялангуяа хамгийн бага орлоготой болон орон нутгийн засаг захиргаа, үйлчилгээ эмзэг хэсгийхний дуу хоолой, төлөөллийг үзүүлэгч нараас хамааралгүйгээр болон үйлчилгээний хүртээмжийн талаарх шийдвэр харилцан уялдаагүйгээр хийх нь бий. гаргах үйл ажиллагаанд тусгахгүй байна гэсэн санаа зовоосон асуудал байсаар байна. • Хотын өмчит болон орон нийтийн өмчит үйлдвэрийн газруудтай хэрхэн • ФБЯ-ын үеэр оролцогчид иргэдийн гэрээ байгуулан, тэдгээрийн үр дүнгийн хурлын үеэр өгсөн санал, хүсэлтээс үр биелэлтийг хянаж мөн тэдгээрийн хотын дүн гардаггүй талаар дурдаж, санал, төсөвт үзүүлэх санхүүгийн нөлөөг гомдлыг нь нухацтай авч үздэггүй тооцож, тайлагнадаг талаарх ойлголт гэжээ. Тухайлбал, бага орлоготой иргэд дутмаг байна. Хөрөнгө оруулалтын үр хорооны албан тушаалтнуудын хариу ашиг, ашиглалтын хувьд үйлчилгээний цээрлүүлэлтийн талаар дурдсан ба стандартад нийцэж буйг баталгаажуулах тэдгээр иргэдийн хэлсэнчлэн энэхүү үйлчилгээ үзүүлэгчдэд зориулсан үр “засгийн зуулт” нь хүмүүсийн жинхэнэ дүнгийн тодорхой үзүүлэлт байхгүй санал, гомдлын талаарх дуу хоолойгоо байна. Эдгээр байгууллагуудын албан идэвхтэй хүргэхэд саад болдог байна. тушаалтнуудыг сонгох бус томилдог учир сонгогчдын өмнө хариуцлага Хоёрт, хот болон дүүргийн захиргаанд хүлээх болон хариу арга хэмжээ авах иргэдийн өмнө хүлээх хариуцлагаа сайжруулах чадвар улам сул болж байна. зорилгоор үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг үр дүнтэйгээр үнэлэх цөөн тооны хэрэгслүүд • Гудамжны гэрэлтүүлгийн хамрах байна. Хотын төсвөөс санхүүжүүлдэг хотын хүрээнд тодорхойлсон зөрүүтэй өмчит үйлдвэрийн газрууд эмнэлэг, номын зүйлс нь зарим талаар үйлчилгээ сан, музейгээс эхлээд олон нийтийн мэдлэг, хүргэх зохион байгуулалтаас мөн мэдээлэл, суртчилгаа хүртэл төрөл бүрийн гудамжны гэрэлтүүлгийн ашиглалт, үндсэн үйчилгээг үзүүлж байна. Хотын өмчит арчилгааны байдлаас шалтгаалж байгаа үйлдвэрийн газруудын нэгэн адил, Дүүргийн ба бусад үйлчилгээг ч мөн хүргэхэд иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаас орон нутгийн хотод тулгардаг институцийн болон өмчит үйлдвэрийн газар болон орон нутгийн захиргааны асуудлуудыг харуулж өмчит аж ахуйн тооцоот үйлдвэрийн газруудыг байна. УБ хот нь дүүрэг нэг бүрийн адил байгуулах боломжтой.4 Хот болон дүүргийн гудамжны гэрэлтүүлгийг үйлчилгээг 4 УБ хотын долоон дүүргийн цахим хуудаснаа нутгийн өмчит үйлдвэрийн газар байгуулсан ба тус тавигдсан мэдээллээс харахад (тухайлбал Багахангай, бүр нь хог хаягдал ачих, гудамж талбай, автозамын Баянгол, Баянзүрх, Хан-Уул, Налайх, Сонгинохайрхан, цэвэрлэгээг хариуцдаг бол Сонгинохайрхан дүүрэг Сүхбаатар) хатуу хог хаягдлыг зайлуулах мөн гудамж, Нийтлэг үйлчилгээний төв гэсэн нэртэй орон нутгийн талбай, авто замын засвар үйлчилгээ хийх зорилгоор өмчит аж ахуйн тооцоотой үйлдвэрийн газрыг хог орон нутийн өмчит аж ахуйн тооцоотой үйлдвэрийн хаягдал тээвэрлэх, “Тохижилт, цэвэрлэгээ үйлчилгээ” газруудыг байгуулсан байна. Гэхдээ дээрх дүүргүүдэд нэртэй ижил төрлийн орон нутгийн өмчит үйлдвэрийн дээр дурдсан үйлчилгээг үзүүлэх үйлдвэрийн газрыг авто зам/гудамж талбайн цэвэрлэгээг газруудыг байгуулахад нэгдсэн бодлого байдаггүй хариуцуулан байгуулсан байна. Харин Чингэлтэй бололтой мэт харагдсан. Жишээлбэл, Баянзүрх дүүрэг дүүргийн хувьд дээрх төрлийн үйлчилгээг хувийн Нийтлэг үйлчилгээний газар нэртэй дөрвөн орон хэвшлээр гэрээлэн гүйцэтгүүлдэг байна. xii Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь хариуцдаг. Улмаар гэрэлтүүлэгт Эрх тэгш, үр ашигтай байдлыг сайжруулахад оруулах хөрөнгө оруулалт мөн хотын үйлчилгээг санхүүжүүлэх нь тэдгээрийн арчилгаа дүүргүүдийн нэн тэргүүнд шийдвэрлэх асуудал болон Хотын зүгээс илүү үр ашигтай бөгөөд чадавхийн дагуу ялгаатай байх ба хүртээмжтэй үйлчилгээ үзүүлэх боломжийг далайцийн хэмнэлтийн давуу талыг тодорхойлохын тулд өөрийн төсвийн ашиглахгүй байна.5 зарцуулалтын талаар илүү сайн ойлголттой болох хэрэгтэй байна. Төвлөрлийг сааруулах Гуравт, үйлчилгээ үзүүлэгчид болон шинэчлэлүүдийн хүрээнд орон нутгийн хэрэглэгчдийн хооронд шууд бөгөөд нээлттэй түвшинд үйлчилгээ үзүүлэх нэмэлт үүрэг холбоо дутагдалтайгаас улбаалан үйлчилгээ хуваарилсан. Гэхдээ хот болон дүүргийн үзүүлэх, хөрөнгө зарцуулах, хөрөнгө оруулалт засаг захиргаануудын хариуцан үзүүлж буй хийх тухай шийдвэрүүд бодит хэрэгцээ, үйлчилгээнүүдийг санхүүжүүлэхэд олон эрэлтэнд тулгуурлаж байгаа мэт харагдахгүй тооныг сорилтууд тулгарч буй бөгөөд эдгээр нь байна. Нэн ялангуяа гудамжны гэрэлтүүлэг, үйлчилгээг хүргэх хүрээ, түвшин, чанар болон нийтийн тээвэр шиг сүлжээний үйлчилгээний үр ашигт шууд нөлөө үзүүлж байна. Хотод хувьд ихээхэн хэмжээнд хэсэгчилсэн байдлаар тулгарч буй гол асуудал нь орон нутгийн засаг үйлчилгээ үзүүлж буйгаас Нийслэлийн өмчит захиргааны орлогын нийтлэг эх үүсвэр болох үйлдвэрийн газар (НӨҮГ)-ууд болон үйлчилгээ хэрэглэгчийн төлбөр, үйлчилгээний хураамж үзүүлэгчдэд хариуцлага тооцох чадавх бага эсхүл үл хөдлөх хөрөнгийн албан татвар зэрэг байгааг илтгэж байна. Одоогийн байдлаар одоо ногдуулж буй албан татвараас бүрдүүлдэг олон тооны мэдээллийн системүүд харьцангуй өөрийн эх үүсвэрийн орлого бус шилжүүлэгт сүүлийн үед шинэчлэгдэн, чухал мэдээллийг хамааралтай байгаа байдал юм. Энэ болон агуулж байгаа хэдий ч эдгээр мэдээллийг одоогийн төсөв тайлагнах тогтолцоо нь үр бусад хэлтэс, агентлагуудтай хуваалцдаггүй дүн болон өртгийн үр ашгийг үнэлэхийн тулд нь тэдгээр байгууллагуудын хүргэж буй үйлчилгээгээр зарлагыг хянахад хүндрэлтэй үйлчилгээний төлөвлөлт, хөрөнгө оруулалтыг болгож байгаа юм. Одоогий төсөв хоорондын сайжруулах боломжийг бууруулж байна. харилцаа нь төв засгийн газраас тогтоосон зарлагын хуваарилалтаас гадна шаардлагатай 5 Хотын захиргаанаас сүүлийн жилүүдэд шинэ, илүү үр орлогын хуваарилалтын талаарх тодорхойгүй ашигтай мөн зарим тохиолдолд нарны эрчим хүчээр ажилладаг гудамжны гэрэлтүүлгийг суурьлуулсан. байдалд суурилсан бөгөөд энэ нь иргэнд хүргэх Ялангуяа гэр хороололд донор байгууллагууд болон үйлчилгээг үр дүнтэй бөгөөд үр ашигтай болгох хотын захиргаанаас гудамжны гэрэлтүүлгийн дэд түлхэцийг сулруулдаг юм. бүтцийг бий болгох, шинэчлэхэд ихээхэн хэмжээний цаг хугацаа, хөрөнгийг зориулсан байдаг. Жишээлбэл, Швейцарийн хөгжлийн агентлаг мөн ГОУХАН гэр • Шийдвэр гаргах эрх мэдэл болон хорооллын гудамжны гэрэлтүүлгийг сайжруулах үйл зарцуулах үүрэг хариуцлагын хооронд ажиллагааг өөрсдийн хөтөлбөрүүдээрээ дамжуулан томоохон зөрүү байна. Жишээлбэл, дэмжсэн байдаг. Гудамжны гэрэлтүүлэг нь Азийн Сангаас санаачилсан “Манай хороо” иргэдийн боловсролын салбар дахь багш нарын оролцоотой зураглалын сангийн нэг бүрэлдэхүүн тоо, цалингийн талаарх шийдвэрийг хэсэг юм. Уг санг гэр хорооллын зураглалыг бий дээд түвшинд гаргадаг учир орон болгоход чиглэн, Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын албатай хамтран хөгжүүлсэн. Гэсэн хэдий нутгийн түвшинд нөөцийн зохицуулалт ч дүн шинжилгээгээр харуулсны дагуу гэр сууц хийх боломж бага байна. Норм, хэмжээг болон орон сууц давамгайлсан хороодын хооронд улсын хэмжээнд тогтоодог хирнээ гудамжны гэрэлтүүлгийн хүртээмж их хэмжээгээр тэгш бус хэвээр байгаа тул гэр хорооллын гудамжны хотоос чанартай үйлчилгээ хүргэхэд гэрэлтүүлгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх хотын хүчин хангалттай нөөц байгаа эсэхийг чармайлт зарим талаар бодлогогүй мэт харагдаж баталгаажуулах зохион байгуулалттай байна. xiii бүтэц алга байна. Нийтийн тээврийн УБ хотын хөрөнгө оруулалт төлөвлөлтийн үйлчилгээний хувьд хотын нягтрал жагсаалтанд суурилж байна. багатай хэлбэр нь зорчигчдын тоо болон тасалбарын орлогыг дээд зэргээр Сүүлийн гол асуудал нь дүүргүүдийн дотоод нэмэгдүүлэх автобусны үр ашигтай эдийн засгийн суурь, улмаар тэдгээрийн маршрутуудыг төлөвлөхөд хүндрэлтэй төсвийн чадавх дахь хоорондын ихээхэн байна. хэмжээний ялгаатай холбоотой юм. Энэ нь харьцангуй ядуу дүүргүүдийн дотооддоо • Санхүүжилтийг урьдаас мэдэх үйлчилгээ үзүүлэхэд хувь нэмэр оруулах боломжгүй байгаа байдал нь төлөвлөлт санхүүгийн боломж бага байн, улмаар хийхэд хүндрэл учруулан, энэ тогтолцоо үйлчилгээний түвшин дэх хотын даяар ихээхэн нь албан татварын хуваарилалт буюу хэмжээний тэгш бус байдлыг бий болгож шилжүүлгийг танаснаар орон нутгийн байна. орлого нэмэгдүүлэлтийг шийтгэж байна. Түүнчлэн, одоогийн төсвийн тогтолцоо Зөвлөмжүүд дох томоохон алдагдал нь УБ хотыг төв засгийн газрын шилжүүлгээс ихээхэн Энэхүү тайланд хөндөгдсөн, хотын хүн хамааралтай болгож байгаа ба ингэснээр ам зүйн хурдацтай өсөлт болон тэлэлт, орон нутгийн төсвийн хязгаарлалтыг орон зайн тархсан тэлэлт, засаглал болон сулруулан, дунд хугацааны зарлагын санхүүжилтийн ярвигтай бүтэцтэй холбоотой төлөвлөгөөг бий болгоход хүндрэл олон янзын асуудлууд нь УБ хотын иргэдэд учруулж байна.6 өндөр чанартай бөгөөд төлбөрийн чадварт нийцсэн үйлчилгээнүүдийг үр ашигтайгаар Төсвийн хөрөнгө оруулалтын талаарх хотын хүргэхтэй холбогдуулан хэд хэдэн сорилтыг ихэнх шийдвэрийг УБ хотын захиргаанаас бий болгож байна. Зөвлөмжүүд нь үйлчилгээ дүүргийн захиргаатай өргөн хүрээнд үзүүлэгчид болон иргэдийн хоорондын эргэх зөвлөлдөхгүйгээр гаргаж байна. Энэ нь хөрөнгө холбоо, харилцааг сайжруулснаар хот даяар оруулалт болон үйлчилгээний хамрагдалтын хүргэж буй үйлчилгээний орон зайн ялгаатай давхардал, хийдэлд хүргэх нь бий. Мөн байдлыг багасгахад чиглэсэн. Уг тайланд одоогийн тогтолцоонд шийдвэр гаргагчид хотоос хүргэж буй үйлчилгээний уялдаа болон олон нийтийн аль аль нь яг хэдий болон санхүүжилтийг сайжруулах зорилгоор хэмжээний хөрөнгийг аль нэгэн байгууллага чадавх дээшлүүлэх чиглэлүүдийг бас санал аль нэг тухайн үйлчилгээнд зарцуулсан мөн болгоно. Эрх тэгш байдал, үр ашиг, чанарын тухайн үйлчилгээний ямар бодит эрэлтэнд зарчмыг эрхэмлэн, хэд хэдэн гол салбар дах суурилан зарцуулсныг мэдэх боломж бүрдээгүй үйлчилгээний хүрэлцээ, хүртээмжид хийсэн байна. Энэ нь үйлчилгээ хүргэхээр зарцуулж дүн шинжилгээнд тулгуурлан УБ хотын засаг буй зарлагын ил тод байдлыг бууруулан, захиргаанаас авч хэрэгжүүлэхийг зөвлөмж иргэний нийгмийн бүлгүүдийн сайжруулалт болгох нэн тэргүүний зарим чиглэлүүдийг хийхийг шаардах ёстой орон зайг хязгаарлаж тодорхойлов. Тэдгээр нь одоо баримтлагдаж өгч байна. Эцэст, төсвийн тогтолцоо нь буй олон тооны бодлогуудад суурилсан хэдий хэсэгчлэгдсэн буюу дүүргийн хөрөнгө ч нэн ялангуяа хотын байгуулалтын төлөвлөлт оруулалтын төлөвлөлт нь улсын төсвийн болон ба менежментийг сайжруулах мөн засаглал ба 6 УБ хотын санхүү болон төсвийн тайлагналтын талаарх санхүүжилтийг сайжруулах гэсэн хоёр үндсэн үнэлгээ (Улаанбаатар хотын санхүүгийн байдлын чиглэлээр хэрэгжилтийг эрчимжүүлэхийг үнэлгээ)-г 2014 онд тус хотын захиргааны хүсэлтээр уриалж байна. Дэлхийн Банкны техникийн туслалцааны хөтөлбөрийн нэг хэсэг болгон хийсэн. xiv Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Хот байгуулалтын төлөвлөлт ба болон үйлчилгээ, ажил эрхлэлтийн төвүүд менежментийг сайжруулах хоорондын хослуулаагүй байдлыг нэмэгдүүлж байна. Ерөнхий төлөвлөгөөнд хотын төв УБ хотод зохих бодлогын хэрэгслүүд болон хэсгийн гадна арилжаа худалдааны бүс болон хот байгуулалтын төлөвлөлт, газар зохион үйлчилгээний төвүүдийг байрлуулснаар байгуулалтын төлөвлөлт, газрын албан татвар, бөглөрлийг бууруулах эхний алхмуудыг бүсчлэлийн зохицуулалтын талаарх эрх мэдэл тусгасан. Мөн нийтийн тээврийн үйлчилгээнд байдаг хэдий ч бодит байдалд дээр тэдгээр зорчигчдын эрэлттэй чиглэлүүдийг байнга нь хэрэгжихгүй байна. Эдгээр гол бодлогууд уялдуулдаггүй зөрүүтэй байдал байна. хэрэгжсэнээр эцсийн дүнд үйлчилгээний Замын хөдөлгөөний удирдлага, нийтийн хүртээмжийн түвшин сайжрахын сацуу улам үр тээврийн автобусны чиглэлийн төлөвлөлт, ашигтай, төлбөрийн чадварт нийцсэн болох ба зорчигчдын эрэлтийн талаарх дүн шинжилгээ хотын иргэдэд үйлчилгээ улам эрх тэгш хүрэх болон МХХТ-ийн системийг хамруулсан боломжтой болох юм. Ингэж хэрэгжүүлэхийн нийтийн тээврийн төлөвлөлтийн илүү системт тулд хотоос нэн тэргүүний зорилт болгон, хандлага нь эрэлт ба нийлүүлэлтийг илүү сайн бодлого боловсруулагчид болон хотын албан тэнцүүлэн, цаашдын хөрөнгө оруулалтын эсвэл тушаалтнуудыг хөхиүлэн дэмжихэд түлхэц ашиглалтын талаарх хөрөнгө оруулалтын нэн болох зүйлсийг нэвтрүүлэх шаардлагатай юм. тэргүүний зорилтын суурь болох боломжтой юм. Газар ашиглалт ба нийтийн тээврийн Хот даяар нягтрал ба төрөлжүүлэлтийг төлөвлөлтийг нэгтгэснээр гол коридор зам дэмжих төлөвлөлт, газар зохион болон уулзварын дагуух хувийн хэвшлийн байгуулалтын зохицуулалтыг хамгийн бүтээн байгуулалттай авто зам, нийтийн чухалд тавих. Хотын хүн ам өсөн нэмэгдэн, тээврийн дэд бүтцэд хийх төсвийн хөрөнгө хотоос хүргэдэг үйлчилгээний эрэлт оруулалтыг илүү сайн уялдуулах боломжоор хэрэгцээтэй хөл нийлүүлэхийг оролдох тусам хангагдана. Нийтийн тээврийн үйлчилгээнд нягтралыг дэмжихэд чиглэсэн илүү сайн нэгдсэн байдлаар хандахад нийтийн тээврийн хот байгуулалтын төлөвлөлт болон газрын секторийг бэхжүүлэн, хэрэглэгчдийн хувьд менежмент тогтвортой бөгөөд амьдрахад илүү найдвартай, аюулгүй, үйлчилгээнд тааламжтай хотыг бий болгоход нэн чухлаас чиглэсэн болгоход зохицуулалтын орчин, гадна үйлчилгээ үзүүлэхэд ихээхэн хэмжээний лиценз олгох ажиллагаа, чиглэлийн хамрах хэмнэлтийг бий болгоно. Одоо байгаа хүрээ зэрэгт томоохон хэмжээний өөрчлөлт бодлогын хэрэгслүүдийг хэрэгжүүлэхэд хийх шаардлагатай болно. Энэхүү нэгдсэн улс төрийн нэгдсэн хүчин чармайлт гаргах, хандлагад албан ёсны секторийн одоогоор нотолгоонд суурилсан мэдээллийг ашиглан хангаж чадахгүй байгаа эрэлтийн хийдлийг илүү үндэслэлтэй шийдвэр гаргадаг болох дүүргэж буй, өсөн нэмэгдэж буй албан бус шаардлагатай байна. Жишээ болгон дурдахад секторын ач холбогдол мөн хязгаарлалтыг үйлчилгээний мэдээлэл болон өрхийн түвшний ойлгох нь чухал юм. асуулгуудыг төсвийн хөрөнгө оруулалтыг илүү үр дүнтэй төлөвлөхөд УБ хотын захиргаанаас Засаглал ба санхүүжилтийг сайжруулах суурь мэдээлэл болгон ашиглах боломжтой юм. Одоогийн тогтолцооны олон бүрэлдэхүүн Хүртээмж, хөдөлгөөнийг дээшлүүлэхэд хэсгүүд үйлчилгээг илүү сайн хүргэхэд газар ашиглалт болон нийтийн тээврийн засаглал, санхүүжилтийг сайжруулах бат нэгдсэн төлөвлөлтийг нэмэгдүүлэх. Хотын суурь болно. Гэвч эдгээр бодлогын олонх бага нягтрал болон газар ашиглалтын хэрэгждэггүй ба үйлчилгээг илүү стратегитай, сегментчлэл нь оршин суух зориулалттай үр дүнтэй, үр ашигтай бөгөөд эрх тэгш хүргэх xv аргыг бий болгох гол зорилтын хүрээнд бусад үйлчилгээний хэрэгцээ шаардлагад нь шийдвэрлэгдэх хэрэгтэй бусад асуудлууд суурилан нэмэлт хөрөнгийг хуваарилах нь байсаар байна. зүйтэй. Дунд хугацааны зарлагын хүрээг нэвтрүүлэх. Нотолгоонд тулгуурласан хөрөнгө оруулалт Одоогийн хөрөнгө оруулалт төлөвлөлтийн төлөвлөлтийн тогтолцоог бий болгох. Одоо тогтолцоо нь нэг жилийн хугацаагаар байгаа мэдээллийн эх үүсвэрийг ашиглан, хязгаарлагдсан ба хөрөнгө оруулалтыг дүүрэг болон хорооны түвшин дэх иргэдийн эрэмбэлэх стратегийн олон жилийн төлөвлөлт оролцооны одоогийн аргуудыг хөшүүрэг болон эрэлт, хэрэгцээ болон үйлчилгээ хүргэх болгосон хөрөнгө оруулалт төлөвлөлтийн хувилбаруудыг үнэлэх шалгууруудын аль аль нотолгоонд суурилсан тогтолцоог бий нь байхгүй байна. Дунд хугацааны хөрөнгө болгосноор богино хугацаанд хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөөг боловсруулснаар оруулалтын бодит хэрэгцээг тодорхойлоход төсвийн төлөвлөлт ба хөрөнгө оруулалтын тус болно. Одоо байгаа мэдээллийн эх шүтэлцээг сайжруулах боломжтойгоос гадна үүсвэрүүд ялангуяа ГМС болон хүн ам зүйн иргэдийн болон орон нутгийн нэгжийн тогтмол мэдээллийг илүү системтэйгээр хэрэглэснээр оролцоог дэмжих нэг арга зам байж болох юм. хотын үйлчилгээний хэрэгцээ, хүртээмжийн Хэрхэн ингэх боломжтой талаарх жишээг тус түвшингийн талаарх илүү сайн зураглалыг тайланд дурдсан болно. гаргахад ашиглаж болно. Олон нийтийн мэдээлэл, танилцуулгын кампанит ажлуудыг Орлого хуваарилалтын тогтолцоог ашиглан, орон нутгийн түвшин дэх хурал шинэчлэх. Орон нутгийн засаг захиргаанд уулзалтын оролцоог дэмжиж, үйлчилгээ илүү их орлого бүрдүүлэх эрх мэдэл авагчдын эрх, үүрэг болон журмуудыг олгох болон албан татварыг хуваарилах танилцуулж болно. илүү тогтвортой тогтолцоог нэвтрүүлэх зэрэг сайжруулалтаар дамжуулан орон Үйлчилгээ үзүүлэгчдэд зориулан стандарт, нутгийн түвшин дэх төсвийн сахилга батыг чанарын хяналт ба ил тод байдлын нэмэгдүүлнэ. Зарлагын хуваарилалтыг механизмуудыг нэвтрүүлэх. НӨҮГ-ууд эрх мэдэлтэй тохируулснаар орон нутгийн эмнэлэг, номын сан, музей, олон нийтийн хариуцлага хүлээх чадварыг сайжруулна. мэдлэг, мэдээлэл, суртчилгаа зэрэг олон Дээр нь засгийн газраас санхүүжилтийг төрлийн үндсэн үйлчилгээг үзүүлдэг ч хялбарчлах механизм (нэг дансны санхүүжилт)- тэдгээрийн гүйцэтгэлд тавих хяналт харьцангуй ийг бий болгон, шилжүүлэг хуваарилахдаа бага байна. НӨҮГ-уудын удирдлагыг сонгох тэгшитгэх томъёоллыг ашиглаж мөн бодлого бус томилдог учраас сонгогчдын өмнө боловсруулах, хяналт тавих болон үнэлэх зэрэг хариуцлага хүлээх, хариу арга хэмжээ авах төрийн үйлчилгээг улсын хэмжээнд нэгтгэн чадавх хязгаарлагдмал байна. Хотоос худалдан үзүүлбэл зохино. авах ажиллагааны болон гүйцэтгэлийн үнэлгээний стандартуудыг ашигласнаар Үйлчилгээний хүртээмж дэх эрх тэгш үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй байгуулж буй байдлыг хангахын тулд зарлагын гэрээний ил тод байдлыг сайжруулан, үзүүлж хуваарилалтыг ядуу иргэдийг дэмжихэд буй үйлчилгээний чанарыг хянах аргатай чиглүүлэх. Дүүргүүдийн төсвийн шилжүүлэг болох боломжтой юм. Түүнчлэн хяналтыг болон орлого хуваарилах тогтолцоонд ядуурал, ойртуулснаар хамгийн бага орлоготой гачигдлын үзүүлэлтийг оруулах хэрэгтэй байна. иргэдэд хамгийн хүнд тусдаг хээл хахуулийн Жишээлбэл, ядуурлын түвшин өндөр бөгөөд өнөөгийн тогтолцоог арилгахад чиглэх сургууль дутагдалтай дүүргүүдэд эдгээр болон боломжтой. Дээр нь хорооны иргэдийн xvi Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь хурал, орон нутгийн хөгжлийн сан (ОНХС)- түвшин дэх уялдаа, зохицуулалтыг ийн уулзалт, дүүргийн засаг даргын тамгын сайжруулснаар иргэдэд хүргэх үйлчилгээг газар зэрэг иргэдийн оролцооны одоо байгаа бүхэлд нь сайжруулах боломжтой юм. Төсөв сувгуудаар дамжуулан тухайн орон нутаг, хавь хоорондын шилжүүлгийн тогтворгүй байдал орчим дох үйлчилгээний хүртээмж, чанарын болон Нийслэл хот ба засгийн газар хоорондын талаарх иргэдийн санал, хүсэлтийг авахад үйлчилгээ үзүүлэх хуваарилалт дахь өөрчлөлт чухал хувь нэмэр болох боломжтой. Бодлого нь хотын мэдлээс гадна зүйлс боловч үйлчилгээ боловсруулахад иргэдийн дуу хоолой, оролцоог үзүүлэх нэмэлт хариуцлага, эрх мэдэл тодорхой дэмжих зорилгоор бүх дүүрэгт “Иргэний байхад хотын төлөвлөлт, санхүүжилтийн танхим” байгуулан, түүний салбарыг зарим стратегиудыг боловсруулах боломж сайжирна. хороодод бий болгоод байна7. Төрийн олон шат дахь хамтын ажиллагааг дэмжих зорилгоор шат шатны байгууллагуудыг Хийдэл, давхардалтаас зайлсхийх зорилгоор хамруулсан ажлын хэсэг эсвэл хороог төрийн шат шатан дахь уялдаа холбоог ажиллуулан, үйлчилгээн дэх хийдэл, сайжруулах тогтолцоог бий болгох. давхардлын талаар мэдээллийг цуглуулж, Гудамжны гэрэлтүүлгийн үйлчилгээг хүргэхэд ашигладаг тогтолцоог бий болгосноор эцсийн ажиглагдсан хэсэгчлэгдсэн байдлын жишээ дүнд иргэдэд хүрэх үр дүн сайжирч, үр ашигтай нь төрийн шат болгонд үүрэг хариуцлагын байдлыг хангана. давхардлын асуудлыг харуулж байгаа ба улмаар үйлчилгээ хангалтгүй хүрэхэд хүргэж Эдгээр санал болгож буй зөвлөмжүүдийг байна. Эрүүл мэндийн салбарт оршин суугаа хэрэгжүүлэхэд техникийн талаас боломжтой газрын харьяаллын шаардлагын дагуу иргэд боловч орон нутгийн засаг захиргааны өөрсдийн хорооны өрхийн эмнэлэгт очих ёстой бат зүтгэл шаардлагатай болно. Дээрх боловч тухайн өрхийн эмнэлэг нь зайн хувьд шинэчлэлийн үр өгөөжөөр УБ хотод олон хамгийн ойрхон нь биш байх боломжтой ба сайжруулалтыг хийх боломжтой ба улмаар цаг улмаар эмнэлэгт очиход хүндрэл учрах нь бий. хугацааны явцад амьдрахад улам тааламжтай, Хороодын дунд болон хот, дүүрэг, хорооны тогтвортой бөгөөд эрх тэгш хотыг бий болгоно. 7 Японы нийгмийн хөгжлийн сангийн санхүүжилттэй Иргэдийн оролцоотой гэр хорооллын бичил дэд бүтцийг сайжруулах Дэлхийн Банкны төслийн хоёр дугаар шат (2011-2015)-анд иргэний танхим санаачлагыг дэмжин, УБ хотын 6 хороонд иргэний танхим байгуулсан. xvii Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь 1.0 УДИРТГАЛ 1.1. ХОТООС ИРГЭДЭД ХҮРГЭХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ БА ХҮРТЭЭМЖТЭЙ ХӨГЖИЛ Хамтын хөгжлийг дэмжих ба хэт ядуурлыг үйлчилгээнээс харж болох юм.8 Хотууд арилгахад хотууд хөгжил нь эдийн засгийн нягтрал ба орон зайн ойр байдлаас шалтгаалан хөгжлийн хөдөлгүүр болохын сацуу амьдрахад үйлчилгээнд шинээр хүмүүс хамруулах өртөг таатай орчныг бүрдүүлдэг арга зам байсаар нь буурч байдаг дэд бүтцийн шугам сүлжээний ирсэн ба цаашид ч байх болно. Гэвч хотжилтын давуу талтай байдаг (Дэлхийн Банк 2009; үр өгөөжийг бүгд эрх тэгш хүртдэггүй учир Алтшулер ба бусад. 1993). Жишээлбэл, цэвэр ямарваа сорилтгүй байна гэсэн үг биш юм. усны шугамтай ойр байрладаг нэг өрхийг нэмж Хотын хүн амын өсөлтийг сайтар төлөвлөж, холбох зардал нь хотын гадна байрлах өрхийг зохицуулахгүй бол хотын хүн амын өсөлт нь тухайн шугамд холбох зардлаас хамаагүй бага үйлчилгээ, ажил эрхлэлт, орон сууцжуулалтын байдаг. Ингэснээр цэвэр ус, бохир, халаалтын хүртээмж дэх тэгш бус байдлыг даамжруулах нь шугам, авто зам болон цахилгааны шугам зэрэг бий. Энэ нь нэн ялангуяа хурдацтай хөгжиж буй шугам сүлжээний үйлчилгээг барих болон хотуудад тохиолддог бөгөөд эдгээр хотуудад арчлах төрийн зардал тухайн шугам сүлжээг үйлчилгээ эрэлтийг гүйцэх боломжгүй, ажлын ашигладаг хэрэглэгчдийн орон зайн байршлын байрны ойролцоох байршилтай газрууд нягтрал өндөр байх тохиолдолд ихээхэн ихэвчлэн хязгаарлагдмал байдаг. хэмжээгээр буурдаг. Хотууд төлбөрийн чадварт нийцсэн бөгөөд үр Нөгөө талаас үйлчилгээг байнга эрх тэгш ашигтай үйлчилгээг хүргэснээр хүртээмжтэй хүргэнэ гэж байдаггүй ба ихэнхдээ татварын өсөлтийг дэмжих ховор боломжоор хангагдсан орлогод суурилдаг. Бага орлоготой районд байдаг. Нэг талаас хотууд хүн ам болон аж амьдарч буй иргэдийг хамруулах зорилгоор ахуйн нэгжийн нягтрал, орон зайн төвлөрлөөс ядуу болон хамгийн эмзэг бүлгийн хүмүүст нөхцөлдөн бүрэлдэх далайцийн хэмнэлтээс эрх тэгш хүртээмж, боломж, хамгааллыг улбаалан олон тооны үйлчилгээг үзүүлэхэд бүрдүүлэхэд орон нутгийн зорилтот үйлчилгээ тохиромжтой байдаг. Үүнийг ялангуяа тухайн ба үйл ажиллагаанууд чухал үүрэгтэй байдаг. хотын оршин суугч эсэх, албан татвараар Гэхдээ энэ ямагт ийм байдаг гэсэн үг биш ба дамжуулан шууд хувь нэмэр оруулдаг эсэхээсээ УБ хотын бага орлого бүхий гэр хороололд үл хамааран хэн ч үр өгөөжийг нь хүртэх үйлчилгээний хүртээмж доогуур байдаг боломжтой цагдаа, гал команд, олон нийтийн жишээнээс харж болно. цэцэрлэгт хүрээлэн, гудамжны гэрэлтүүлэг зэрэг хотоос үзүүлдэг зарим нийтийн 8 Эдгээр нь нийтийн бараа буюу бусад хүмүүс ашигласан ч нийлүүлэлт буюу өртөг нь багасахгүйгээр бүгд ашиглах боломжтой үйлчилгээ юм. 1 Орон нутгийн засаглалын тухайн хэлбэр нь хүртээмж, үр ашгийг үнэлэхэд оршино. хотын харьяа байгууллагууд болон үзүүлж Тухайлбал уг судалгаа нь: байгаа үйлчилгээний хүрэлцээ болон чанарын талаарх иргэдийн санал хүсэлтэд хариу арга i. УБ хотоос хүргэж буй хотын үндсэн хэмжээ авах чадварт шууд нөлөөлдөг ба үйлчилгээ, тэр дундаа нэн ядуу иргэдэд хүрэх үйлчилгээг тогтвортой байдлаар иргэдийн аж амьдрал, амьжиргаанд зохицуулж байдаг. Үйлчилгээ хүргэх зохион хамгийн их ач холбогдолтой байгуулалт нь тухайн хотын онцлогоос үйлчилгээнүүдийн чанар, хүртээмжийг шалтгаалан олон тооны өөр өөр хүчил зүйлсээс тодорхойлон, тоон хэлбэрээр үзүүлэн; шалтгаалдаг ба эдгээрт хууль эрх зүйн хүрээнд олгогдсон эрх мэдэл, төсвийн чадавх, улс ii. иргэдэд хүргэж буй үйлчилгээнүүдийн төрийн асуудлууд мөн эрх тэгш хүртээмжийн дүүргүүд болон нийгэм-эдийн засгийн эсрэг үр ашиг, зардал нөхөх асуудлын аль бүлгүүдийн хооронд буй ялгаатай нь нэн тэргүүнд тавигдах зэрэг багтана байдалд нөлөөлж буй техникийн болон (Дэлхийн Банк, 2003). Жишээлбэл, цэвэр ус ба улс төр-эдийн засгийн хүчин зүйлст дүн цахилгаан зэрэг нийтийн аж ахуйн үйлчилгээг шинжилгээ хийн; хотын өмчит нийтийн аж ахуйн компаниар дамжуулан хүргэх эсвэл хэрэглээнд суурилсан iii. хотоос иргэдэд хүргэж буй хэрэглэгчийн төлбөрөөр зардлаа нөхдөг үйлчилгээний үр ашиг, чанар, хувийн хэвшлийн үйлчилгээний байгууллагаар найдвартай ажиллагаа мөн эрх тэгш гэрээлэн гүйцэтгүүлэх нь бий.9 Хотын хатуу байдлыг бууруулж байж магадгүй хог хаягдлын менежмент зэрэг үйлчилгээний институцийн болон санхүүжилтийн хувьд төрийн өмчит болон хувийн хэвшлийн асуудлуудыг тодорхойлон; байгууллагууд зардлын тооцоолол, техникийн чадавх, захиргааны орчин зэргээс шалтгаалан iv. олон улсын шилдэг туршлагуудад хог ачих, тээвэрлэх, зайлуулах үйлчилгээ тулгуурлан бодлогын хувилбарууд болон санхүүжилт, орлого бүрдүүлэлтийг олон болон удирдлагын стратегиудыг хэлбэрээр зохион байгуулдаг (Уилсон ба бусад. дэвшүүлэн, иргэдэд хүргэж буй 2012). Ядуу болон хамгийн эмзэг бүлгийн үйлчилгээг сайжруулахад УБ хотоос авч иргэдийг хамруулсан өсөлтийн эрх тэгш хэрэгжүүлэх боломжтой арга хэмжээний хуваарилалтыг хангахын тулд үйлчилгээ хүргэх чиглэлүүдийг тодорхойлсон. зохион байгуулалтыг дэмжих нь хүртээмжтэй бөгөөд дэлхийн жишигт нийцсэн хотыг бий Тус судалгаа нь Дэлхийн хөгжлийн тайлан- болгоход нэн чухал юм. Ядуу иргэдэд үйлчилгээг хүргэдэг болгох нь-д ашигласан дүн шинжилгээний хүрээ болон 1.2. ЗОРИЛГО БА АРГАЧЛАЛ сүүлийн үеийн баримт бичигт суурилахын сацуу суурь нотолгоог бүрдүүлэхэд судалгааны Энэхүү судалгааны тайлангийн зорилго нь УБ дараахь дөрвөн хэрэгслийг ашигласан. Үүнд: хотын иргэдэд хотоос үзүүлдэг үйлчилгээний тоон болон чанарын судалгаанууд, орон зайн цаашдын хөрөнгө оруулалтын эрэмбэлэлтийг мэдээллийн зураглал, институцийн ба зарлагын удирдан чиглүүлэх зорилгоор үйлчилгээний дүн шинжилгээнүүд багтана. Дээрх мэдээллийн эх үүсвэрийн дүн шинжилгээнд суурилан 9 Жишээлбэл, УБ хотын харьяа Ус сувгийн удирдах үйлчилгээ хүргэх хэрэгсэл, санхүүжилтийн газар (УСУГ) гэж байдаг ба усыг олборлон, цэвэршүүлэх ажлыг гэрээгээр гүйцэтгэдэг. Хотын боломжит эх үүсвэр мөн үйлчилгээ үзүүлэгчдэд өмчит шугам сүлжээний дэд бүтцээр дамжуулан ус зориулсан зохих урамшууллаын бүтэц, түгээх үйлчилгээг өөр нэг хотын өмчит үйлдвэрийн үйлчилгээний стандарт, зохицуулалтын арга газар гүйцэтгэдэг. 2 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь хэмжээ болон зохион байгуулалтын загварын 1) үйлчилгээний хэрэглээний бодит талаарх зөвлөмжүүдийг дэвшүүлсэн. түвшин; 2) үзүүлж буй үйлчилгээний чанар (давтамж, найдвартай байдал Тус судалгааны зорилгын дагуу үйлчилгээг ба хүртээмж); 3) нийтийн тээвэр, иргэд төлсөн татварынхаа хариуд хотын гудамжны гэрэлтүүлэг, нийгмийн захиргаанаас үзүүлэхийг хүлээдэг үндсэн халамж, газар, үл хөдлөх хөрөнгийн нийтийн үйлчилгээ хэмээн тодорхойлсон. эрхийн бүртгэлийн үйлчилгээний Эдгээр нь хотын нийтийн тээврийн үйлчилгээ, талаарх хэрэглэгчдын чухалчладаг эмнэлэг ба эрүүл мэндийн үйлчилгээ, сургууль зүйлс. Цаашид Эм Эй Ди 2014 гэв. ба боловсрол, цэвэр усны хангамж, хог цэвэрлэх, хатуу хог хаягдлын менежмент, o УБ хотын Ерөнхий төлөвлөгөөний газар гудамжны гэрэлтүүлэг, нийгмийн халамжийн (ЕТГ)-ын орон зайн мэдээлэл: нийтийн үйлчилгээг хэлнэ. тээврийн шугам, сүлжээ, сургууль, өрхийн эмнэлэг, гудамжны гэрэлтүүлэг Уг судалгаанд ашиглагдсан анхдагч мэдээллийг зэрэг үйлчилгээний цэгүүдийн дурдвал: тархалтын зураглал. Дээрх зураглалыг иргэдэд хүрч буй үйлчилгээний чанарыг o УБ хотын үйлчилгээний хүртээмжийн давхцуулан шалгах зорилгоор тоон талаарх өрхийн түвшний судалгаа: судалгааны мэдээллийн цэгүүдтэй орон зайн байршлын тэмдэглэгээтэй, давхцуулсан болно. Улмаар гарсан хотыг бүхэлд нь хамруулан 3000 өрхийн дүгнэлтүүд нь дүүргүүдын хооронд санамсаргүй түүврийн судалгаагаар болон дотор харьцуулалт хийх, усны хүртээмж, хатуу хог хаягдлын үйлчилгээ үзүүлэгчдийн хувьд нэг ачилт, ажиллагаатай гудамжны нэгнээс суралцах, цаг хугацааны гэрэлтүүлгийн хамрах хүрээнээс эхлээд явцад гүйцэтгэлийн жишгийг тогтоох өрхийн эмнэлэг, сургуулийн байршил, боломжийг олгоно. Дээрхийн үр дүнд зардал зэргийн талаарх мэдээллийг 2014 УБХЗ-ны удирдлагууд үйлчилгээний онд цуглуулсан.10 Цаашид Дэлхийн чанар, хүртээмж дэх эрх тэгш байдлыг Банкны судалгаа 2014 гэв. сайжруулахад чиглэсэн хөрөнгө оруулалт төлөвлөлтийн шийдвэрийг o Фокус бүлгийн ярилцлага: орон нутгийн нотолгоонд суурилан гарах боломжтой. үзүүлдэг нийгмийн гол үйлчилгээ Цаашид Дэлхийн Банкны Орон зайн дүн болгон боловсрол, эрүүл мэндийн шинжилгээ 2014 гэв. үйлчилгээний чанар, хүртээмж ба үр дүнгийн талаарх УБ хотын есөн o Хотын төсвийн мэдээ: дүүрэг дүүргийн иргэдтэй хийсэн 18 фокус хоорондын болон салбар хоорондын бүлгийн ярилцлага. Эдгээр фокус зарлагын түвшинг шинжлэх, бүлгийн ярилцлагуудыг мөн 2014 онд үйлчилгээний хүртээмж дэх эрх тэгш зохион байгуулсан. Цаашид Дэлхийн байдлын түвшин мөн үйлчилгээ хүргэх Банкны ФБЯ-ууд 2014 гэв. шийдвэр гаргах ажиллагаа нэн ялангуяа зарлагын хуваарилалттай холбоотой o Эм Эй Ди Хөрөнгө оруулалтын шийдвэр гаргах ажиллагааг нягтлах шийдэл зөвлөх компанийн тайлан: зорилгоор 2012 ба 2013 оны төсвийн тайлангийн мэдээг ашиглав. Цаашид Тоон судалгааны баримт мэдээллийн үр дүн энэ 10 тайлангийн турш дүн шинжилгээг тайлбарлах Хотын төсвийн мэдээ, 2012 ба 2013 гэв. зорилгоор ашиглагдана. 3 Дээрх мэдээлэл болон гол оролцогч талын мэдээлэлд тулгуурласан. Бодлогын талуудтай хийсэн уулзалтуудад тулгуурлан хэрэгжилтийг сулруулдаг эсвэл сулруулах дүн шинжилгээг хийсэн. Иргэдийн сэтгэл боломжтой улс төр-эдийн засгийн хүчин ханамжийг үнэлэх, хэрэглэгчдийн өнцгөөс зүйлсийг тодорхойлох зорилгоор институцийн үйлчилгээний чанарыг судлах мөн үйлчилгээ дүн шинжилгээ-г гүйцэтгэсэн. Үүнд үзүүлэхэд тулгарч буй саад бэрхшээл болон дотоод процесс эсвэл УБ хотын харьяа хэрэглэгчдийн өмнө хүлээх хариуцлагыг байгууллагуудын хоорондын харилцааны үр шинжлэх зорилгоор тоон болон чанарын дүнд бүр эсвэл тогтолцооны зохион байгуулалт, судалгаа-г ашиглав. Үйлчилгээний хийдлийн ажиллагааны хэлбэр (жишээлбэл, төсөв талаарх дүн шинжилгээ нь бодит хэрэглээний хоорондын шилжүүлэг)-ийн үр дагавар зэргээс түвшин, үйлчилгээний чанар ба чухалчилдаг хамааран бий болсон үйлчилгээ үзүүлэхэд зүйлсийн талаарх эрэлт (хэрэглэгч)-ийн тулгардаг бэрхшээлүүдийг шинжилсэн. 4 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь 2.0 СУУРЬ МЭДЭЭЛЭЛ БА НӨХЦӨЛ БАЙДАЛ М онгол Улс нь 21 аймаг (бүс буюу мужтай адил), аймгуудын доторх 331 сум болон засаг захиргааны хамгийн бага Аливаа хотын эдийн засгийн хөгжил, байгаль орчны тогтвортой байдал болон нийгмийн эрх тэгш байдлыг хангах чадавхид хүн амын нэгж бөгөөд засаг захирааны хил хязгаар нь өсөлтийн орон зайн хэлбэр болон үйлчилгээний өөрчлөгдөж байдаг маш олон тооны багуудаас хүртээмж чухал нөлөө үзүүлэх нь бий бүрдсэн гурван түвшинт орон нутгийн засаг (Дэлхийн Банк Груп 2015). УБ хотын орон захиргаатай, нэгдсэн улс юм. УБ хот нь Монгол зайн өсөлтийн хэлбэр нь иргэдэд чанартай улсын нийслэл, хамгийн том хот бөгөөд орон үйлчилгээг хүргэх тус хотын чадавхид гурван нутгийн засаг захиргааны нэгжийн бүтэц нь чухал ач холбогдолтой юм. Нэгт, тус хотын бага зэрэг өөр байдаг. Нийслэл хот болохынхоо тархмал хотжилтын хэлбэр нь зах газраар өргөн хувьд УБ хот нь өөрөө аймагтай, түүний 9 уудам суурьшлыг бий болгон, хотын үндсэн дүүрэг, 152 хороод нь сум болон багтай тус тус үйлчилгээг үзүүлэх буюу хангахад харьцангуй адил болно. Түвшин тус бүр нь нутгийн өөрөө өндөр өртөгтэй болгож байна. Хоёрт, хотын удирдах бүтэцтэй. Жишээ нь аймаг, сумд (мөн шинэ тэлэлтийн ихэнх хэсэг нь нэн ядуу дүүрэг, хороод) нь төсөв батладаг сонгуульт иргэдийн дийлэнх амьдардаг, шугам сүлжээний иргэдийн төлөөлөгчдийн хуралтай бөгөөд үйлчилгээний зохих ёсоор холбогдоогүй бөгөөд батласан төсвийг захиран зарцуулдаг сонгуульт байгалийн аюул осолд ихээхэн өртөмтгий засаг даргатай байдаг. байдаг гэр хороолол хэлбэрээр явагдсан байна. Гуравт, бага нягтралтай орон зайн хөгжил нь УБ хотод сүүлийн жилүүдэд явагдсан УБ хотын иргэдийн зорчих боломжийг ихээхэн хотжилтын явц нь байгалийн гамшигт дэмжин, бага орлоготой бүлгүүдэд зориулсан өртөмтгий хөдөө орон нутгаас иргэд олноор ажлын байр, зохих хүртээмжийг нэмэгдүүлж ирж суурьшснаас үүдэлтэй хурдацтай тэлэлтээр чадах хотын нийтийн тээврийн шугам сүлжээ онцлог байсан ба тэдгээр иргэдийн олонх нь болон цэвэр ус, ариун цэвэр зэрэг бусад голын сав газар болон үерийн аманд суурьшсан шугам сүлжээний үйлчилгээнд үр ашигтайгаар байна (УБ хот, 2013). Монгол улсын хүн амын хөрөнгө оруулалт хийхэд мөн саад болж байна. 43.8 гаруй хувь нь өдгөө УБ хотод амьдарч Хэтэд УБ хотын хүн амын өсөлтийн тархмал байна. хотжилтын хэлбэрт анхаарал хандуулах нь бүгдэд хотын тогтвортой үйлчилгээг хүргэхэд нэн чухал юм. 5 Газрын зураг 2.1: Улаанбаатар хотын дүүргүүд ба нийтийн тээврийн чиглэлүүд Микро автобусны чиглэл Нийтийн тээврийн чиглэл Хотожсон газрууд 2000 оноос хойш явагдсан нягтаршилт багатай хүн амын тэлэлт Дүүргийн хил хязгаар Авто зам Сүхбаатар Чингэлтэй Сонгинохайрхан Баянзүрх Баянгол Туул гол Километр Хан-Уул Дэлхийн Банкны Газрын зургийн дизайны нэгжээс тус газрын зургийг гүйцэтгэсэн болно. Газрын зурагт үзүүлсэн хил хязгаар, өнгө, нэр гарчиг ба бусад ямарваа мэдээлэл нь Дэлхийн Банк Грүпийн зүгээс ямарваа нэгэн газар нутгийн эрх зүйн байдлын талаарх үзэл бодлыг илэрхийлэхгүй буюу тухайн хил хязгаарыг дэмжсэн эсвэл хүлээн зөвшөөрсөн гэсэн үг биш юм. 2.1. СҮҮЛИЙН ҮЕИЙН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА Монгол Улсын нийслэл бөгөөд хамгийн өссөн, болон зээлийн хүүгийн татаас)-ээс том хот болохынхоо хувьд УБ хотын эдийн гадна Засгийн газрын 2012 оны Мөнгөний засаг харьцангуй сайн төрөлжсөн. Дотоодын эргэлтийг сэргээх (мөнгөний эргэлтийг нэмэх үйлдвэрлэлийн 99 хүртэлх хувь нь барилга, уул замаар эдийн засгийн өсөлтийг эрчимжүүлэх) уурхай, тээврийн үйлчилгээ, жижиглэнгийн хөтөлбөрийн хүрээнд барилгын компаниуд худалдаа болон хөнгөн үйлдвэрлэлээс бүрддэг болон барилгын материал үйлдвэрлэгчдэд байна. 2014 оны байдлаар нийт ажиллах хүчний шинэ бүтээн байгуулалтыг дэмжих зорилгоор 41 хувь нь УБ хотод бүртгэлтэй байсан. Мөн олгосон засгийн газрын шууд санхүүжилтээр оны байдлаар УБ хотын барилга, барилгын хөөрөгдсөн нийлүүлэлтээс голдуу шалтгаалж, засварын ажил, жижиглэн болон бөөний нэлээд өссөн байна. Эдгээр салбарууд УБ худалдааны салбар улсын хэмжээний дотоодын хотын эдийн засгийн өсөлтөд түлхэц болон нийт үйлдвэрлэлийн 64 хувь бүрдүүлж ажлын байр бий болгох тусам санхүүгийн байсан. Үл хөдлөх хөрөнгийн салбар нь өсч үйлчилгээ, зочид буудлын менежмент, ресторан буй эрэлт (дотоод шилжилт хөдөлгөөн огцом зэрэг үйлчилгээний салбар дахь төрөлжилт нэмэгдсэн, зарцуулах боломжтой орлого нэмэгдэн, УБ хотын хүн амын ажил эрхлэх боломж тэлнэ (Дэлхийн Банк 2014). 6 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь 2008-2012 онд нэрлэсэн ДНБ-ий дундаж өсөлт 2.2. хотын ядуурал үндэсний хэмжээнд 27.6% байсан бол УБ хотын хэмжээнд 33.8% байсан. Мөн уг хугацаанд Монгол Улс нь ядуурлыг бууруулах тал дээр, УБ хотын ажиллагсдын сарын дундаж цалин ялангуяа УБ хотын хувьд ихээхэн ахиц гаргаж 170%-иар өссөн байна. Дэлхийн эдийн засгийн ирсэн боловч сүүлийн жилүүдэд ядуурлын бууралтаас шалтгаалж ДНБ улсын хэмжээнд буурах хурд саарсан байна. 11 Дэлхийн Банкны 1.3%-иар буурсан ч УБ хотын хувьд 6.4%-ийн сүүлийн үеийн тооцоогоор (2015) Монгол өсөлттэй байгаа нь хотын эдийн засгийн сэргэх Улсын нийт ядуу иргэдийн 32.5% УБ хотод чадвар сайн байгааг харуулж байна. Хүн амын амьдарч байна. УБ хотын ядуурлын түвшин өсөлтөөс шалтгаалж эдийн засаг болон орлогын 2010-12 онд 11.4 хувиар буурсан боловч энэ суурь өргөжин тэлж байна. Гэвч түүхий эдийн хурд 2012-14 онд 3.4 хувь болтлоо багассан үнийн уналт, Хятад Улсын эрэлтийн бууралт байна.12 Нэг хүнд ногдох нэг сарын дүн буюу зэргээс шалтгаалан 2015 оны эхний хагас ядуурлын шугам 146 500 төг (78 ам.доллар, жилийн байдлаар улсын эдийн засгийн өсөлт номинал дүн) байхад УБ хотын нийт өрхийн 3% хүртэл буурсан байна. Улмаар гадаад болон ойролцоогоор 16 хувь нь нэн ядуу ба ихээхэн дотоод хөрөнгө оруулалт буурч, тэр тусмаа УБ хувь нь ядуурлын шугамны ойролцоо буюу хотод орлогын өсөлт буурахад хүрсэн ба эдийн эдийн засгийн цохилтонд өртөмтгий байна13. засгийн дундаж өсөлт 2008-2012 оны үеийн Дээр нь УБ хотын ядуу иргэдийн тархалт дүнгийн гуравны нэгтэй тэнцэх хувьтай байсан орон зайн онцлогтой байна. 2010 оны хүн (Дэлхийн Банк 2015б). амын тооллогын мэдээлэлд тулгуурлан үзэхэд ядуурлын түвшин хамгийн өндөр хороод Ойролцоогоор 1.36 сая хүн (2014) буюу Монгол хотын зах хэсгээр Сонгинохайрхан, Хан- Улсын хүн амын бараг тэн хагас нь УБ хотод уул дүүргийн захаар мөн алслагдмал гурван амьдарч байна. 2014 оны байдлаар УБ хотын дүүрэг буюу Налайх, Багахангай, Багануурт өрхийн дундаж орлого улсын дунджаас 15.9%, байх хандлагатай байна. Эдгээр алслагдмал нэг хүнд ногдох орлого нь 33.6%-иар тус тус гурван дүүргийн Багануур ба Налайх дүүргүүд өндөр байна (ҮСХ, Жилийн статистик тайлан, 2015 онд явагдсан санал асуулгаар УБ хотын 2014). Тус хотын үндэсний эдийн засагт дагуул хот болсон. УБ хотын хороодын дунд тэргүүн байр суурь эзлэдэг онцлог нь боломж ихээхэн ялгаа байгааг хотын төвийн хороодод болон санаа зовох асуудлын аль алиных нь эх 6 хүрэхгүй хувь ядуу иргэд амьдардагтай үүсвэр юм. Тус хотод шилжин ирж буй иргэд харьцуулахад хотын захын зарим дүүрэгт шинээр амьжиргаатай болох сонголтуудтай хорооны хүн амын ядуурлын түвшин 35-45%- болж, нэн ялангуяа байнгын хатуу өвлөөс болж ийн хооронд байгаагаас харж болно. Газрын хөдөө байдаг мал сүрэг, амьжиргаагаа алдасны зураг 2.2-т ядуурлын шугамнаас доогуур байгаа дараагаар амьжиргааны түвшингээ дээшлүүлэх өрхийн тархалтыг хороогоор үзүүлэв. боломжтой болдог. Харин хүн амын өсөлтөөс нийтийн аж ахуйн үйлчилгээ, орон нутгийн үйлчилгээ болон таатай нөхцлийг хангах чиглэлээр хот байгуулалтын менежментийн 11 2010-2012 онд УБ хотод ядуурлыг бууруулах хурд сорилтууд бий болгодог нь санаа зовох асуудал өндөр буюу ядуурал 11.4 хувиар буурсан бол 2012- юм. 2014 онд ердөө 3.4 хувиар үргэлжлүүлэн буурсан байна. 12 Дэлхийн Банк. 2015 он. Оверт Пимхидзай-н бэлтгэсэн “Монгол улс дахь ядуурлын бууралт ба хамтын хөгжил: Сайхан эхэллээ, гэвч үргэлжилж чадах уу?” гарчиг бүхий тайлангийн төсөл, Ядуурлын асуудал хариуцсан олон улсын газар 13 2014 оны хувь хэмжээгээр 7 Газрын зураг 2.2: Ядуу хүн амын эзлэх хувь Хороо Дүүрэг Авто зам Ядуу хүн амын эзлэх хувь 6 хувь хүрэхгүй 6-13 хувь 13-26 хувь 26-29 хувь 29-34 хувь 34 хувиас их Сүхбаатар СБ_15 СХ_21 Сонгинохайрхан Ч_19 СБ_18 СХ_25 СХ_24 Чингэлтэй БЗ_20 СХ_01 Баянзүрх СХ_22 БН_01 БЗ Баянгол На_06 _2 3 СХ_20 БН_04 ХУ_ ХУ ХУ 01 Налайх 11 _04 ХУ ХУ На_ Багануур _10 _12 БЗ_11 _08 ХУ_13 На_05 2 ХУ_14 Хан-Уул _0 БН БН_03 На_03 БХ _01 й Ба _0 гах БХанга 2 Километр Эх сурвалж: Монгол Улсын Үндэсний Статистикийн Хороо (ҮСХ)-ны 2010 оны хүн амын тооллогын мэдээ Гэр сууцанд амьдрагчдын 65% нь нэн ядуу шугамд холбогдсон худаг болон гүний худгаас болон ядууралд ойрхон амьдарч байна. Нэн хамааралтай байна. Зөөврийн машинаар ядуу иргэдийн 39% нь гэр сууцанд, 39% нь дүүргэдэг худгууд өвлийн болон борооны гэр бус байшин сууцанд, үлдсэн 22% нь орон саруудад усны дутагдалд орох тохиолдлууд сууцанд амьдарч байна. Эсэргээрээ ядуу бүлэгт байдаг ба энэ нь захын гэр хорооллын газрын хамаарахгүй иргэдийн хувьд 22% нь гэрт, гадаргууны онцлог болох эгц газруудад 33% нь гэр бус байшин сууцанд, 45% нь орон хүнд даацийн тэрэг хүрч очиж чаддаггүйтэй сууцанд амьдарч байна. холбоотой. Улмаар хамгийн бага орлоготой бүлэгт багтах өрхүүдийн ердөө 19 хувь нь Үндсэн үйлчилгээг авах боломж бас сууцын цэвэр усны шугам сүлжээнд холбогдсон төрөл болон ядуурлын түвшнээс хамаарч байгаа бол хамгийн өндөр орлоготой бүлэгт ихээхэн ялгаатай байна. Жишээлбэл орон багтах өрхүүдийн талаас их хувь уг үйлчилгээг сууцанд амьдрагчид бараг бүгд төвийн шугамд авах боломжтой байна. Үүний адил орон холбогдсон цэвэр усны хангамжтай бол сууцанд амьдрагчид бараг 100 хувь урсгадаг гэр болон байшин сууцанд амьдрагчдийн 4 жорлонтой болон гэр хороололд оршин хүрэхгүй хувь нь л уг үйлчилгээг хүртэж байна. суугчдын ихэнх нь сайжруулаагүй ариун Гэр болон байшин сууцанд оршин суугчид цэврийн байгууламж (задгай нүхэн жорлон ихээхэн хэмжээгээр зөөврийн усны машинаар болон ил бие засахыг хамруулан) ашиглаж дүүргэдэг усны худаг түүний араас төвийн байна. Хотын ядуу иргэдийн хувьд хамгийн 8 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь бага орлоготой бүлэгт багтах өрхийн 77% судалгаанд оролцогчидтой харьцуулахад гурав нь сайжруулсан ариун цэврийн байгууламж дахин их хамгийн өндөр орлоготой бүлэгт ашиглах боломжгүй байгаа бол хамгийн өндөр багтах оролцогчид дээд боловсрол эзэмшсэн орлоготой бүлэгт багтах өрхийн 43% нь ижил байсан. Гэхдээ орлогын хамгийн доод хоёр нөхцөлд байна. Эдгээр мэдээлэл нь орлого бүлэгт багтах судалгаанд оролцогчдын ердөө багатай өрхүүд цэвэр ус, ариун цэврийн үндсэн 3-4% бага боловсрол эсвэл түүнээс доогуур үйлчилгээг авахад ихээхэн бэрхшээлтэй байгааг боловсролтой байгаагаас харахад ерөнхийдөө харуулахын сацуу үйлчилгээний хүртээмж дэх УБ хотын ядуу иргэдийн дунд бичиг үсэгт тэгш бус байдал орлогын ядууралд тодорхой тайлагдсан байдал нэлээд өндөр буюу хотын тусгагдаггүй ч бас илэрхийлж байгаа юм. ядуу иргэдийн ихэнх нь хамгийн багадаа Цэвэр ус ба ариун цэврийн шугам сүлжээний дунд сургуулийн гэрчилгээтэй байна (доорх үйлчилгээний аль алины хувьд хот доторх орон Хүснэгт 2.1-ийг үзнэ үү). УБ хотын ядуурлын зайн байршил болон түүнтэй хамаарах сууцийн олон хэлбэрүүд болон тэдгээрийн орон зайн төрөл ихээхэн ач холбогдолтой байна. Дээр дүрслэлийг хотын ядуу иргэдийн аж амьдрал нь хотын ядуу иргэд илүү дээр амьжиргаатай болон ядуурлын механизмуудыг гүнзгийрүүлэн иргэдтэй харьцуулахад өндөр түвшний судалсан Дэлхийн Банкнаас удахгүй гарах өөр боловсрол эзэмшсэн байх магадлал бага байна. нэгэн тайланд нягталж үзсэн болно. Хамгийн бага орлоготой бүлэгт хамаарах Хүснэгт 2.1: Ядуурал ба үйлчилгээ, таван бүлгээр (хувиар) 1 5   (хамгийн 2 3 4 (хамгийн бага) өндөр) Эзэмшлийн байдал Эзэмшигч буюу өмчлөгч 55 59 62 63 64 Түрээслэгч 10 8 7 12 9 Гэрчилгээ байхгүй 35 33 31 25 27 Нийт 100 100 100 100 100 Усны хангамж Төвийн шугамны усны хангамж 19 28 31 42 54 Төвийн шугамд холбогдсон худаг 24 22 23 20 15 Гүний худаг ба бусад 19 17 18 13 11 Зөөврийн машинаар дүүргэдэг худаг 37 33 28 25 20 Нийт 100 100 100 100 100 Ариун цэврийн байгууламжийн хүртээмж Урсгадаг 19 28 31 41 54 Сайжруулсан жорлон 3 3 2 3 3 Сайжруулаагүй буюу байхгүй 78 69 67 56 43 Нийт 100 100 100 100 100 Хатуу хог хаягдлын ачилтын давтамж Долоо хоногт хэд хэдэн удаа 12 20 18 24 29 Сард хэд хэдэн удаа 32 31 34 30 28 Сард нэг удаа 35 33 26 24 20 Тогтмол бус буюу ачдаггүй 21 16 22 22 23 Нийт 100 100 100 100 100 9 Өрхийн тэргүүний боловсрол Бага ба түүнээс доогуур 3 4 3 2 1 Бүрэн бус дунд 18 12 8 8 5 Дунд сургууль 48 47 38 32 22 Техникум, мэргэжлийн сургууль 10 9 13 10 8 Баклавр ба дээш 21 27 37 48 63 Нийт 100 100 100 100 100 Өрхийн тэргүүний ажил эрхлэлт Ажилгүй 29 17 15 13 7 Тэтгэвэрт 16 16 20 18 16 Оюутан 6 5 2 3 1 Хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг 16 18 17 18 23 Ажилтай 32 44 46 48 53 Нийт 100 100 100 100 100 Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны судалгааны мэдээ (2014) 2.3. ХОТЫН ТЭЛЭЛТ БА БАРИЛГАЖИЛТЫН ХЭЛБЭР УБ хотын бага нягтрал хотжилтын хэлбэрийнх Хотжилтын хоёр дахь хэлбэрийг гол төлөв нь үр дүн юм. Хотын ихэнх газарт хоёр ондоо тус хотын зах газраар олж харах боломжтой хотжилтын хэлбэрийг ажиглаж болох ба аль ба Монгол Улсын хуулиар иргэн бүрт хүн аль нь бага нягтралтай орон зайн ашиглалтанд сууршаагүй газарт талбар газрыг үнэгүй өмчлэх хүргэж байна. Эхний хэлбэр хотын төв хэсэгт эрх олгосноос үүдэлтэй. Улмаар уламжлалт зонхилон тохиолдох ба Зөвлөлтийн хэв гэрээс сонгодог байдлаар барьсан байшин маягийн хот төлөвлөлтөөс өвлөгдөн үлдсэн хүртэл нэг айлын тусдаа сууцууд хашаагаар бололтой байдаг. Байгууламжийн хувьд том хуваагдсан талбар газруудад байрлаж байна. хэмжээ бүхий хорооллуудтай, барилгын өндөр Эдгээр газруудын ихэнхид бага орлоготой хязгаарлагдмал (дундажаар 4-5 давхар, хамгийн иргэд амьдарч, өөрсдийн гэрийг барьсан боловч өндөр барилга 10-12 давхар) ба их хэмжээний хучилттай гудамж талбай, цэцэрлэгт хүрээлэн, задгай талбайг хороолол дунд болон барилгаас гудамжны гэрэлтүүлэг, цэвэр усны шугам, зам хүртэл зайнд тархаан төлөвлөсөн байдаг.14 ариун цэврийн байгууламж зэрэг үндсэн дэд УБ хотын бүртгэлтэй оршин суугч, Монгол бүтэц, үйлчилгээг авч чадахгүй байна (Дэлхийн Улсын 700 м2 хүртэл газрыг үнэгүй өмчлөх Банк, 2015). эрхтэй ба бодит байдал дээр газруудын олонх нь бага хэмжээтэй (400-550 м2-ын хооронд) Оршин суух зориулалттай, том хэмжээтэй байдаг.15, 16 талбар газруудын огцом тэлэлтийн үр дүнд тус хотын барилгажилтын зонхилох хэлбэр 14 Одоо цагт аль алиныг нь машины зогсоол болгон нь гэр хороолол болсон юм. Хот гадагш тэлэх ашигладаг болсон. тусам эдгээр нягтрал багатай газруудад хүн 15 Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 3-р зүйл. УБ амын 60 хувь амьдарч, шинээр суурьшсан хотын Засаг даргын 2013 оны A/726 тоот захирамжийн газруудад асар их дэд бүтцийн хөрөнгө дагуу одоогийн байдлаар энэхүү эрхийг УБ хотод оруулалт шаардлагатай болж байна. УБ хотод шилжин ирсэнээ 2013 оны 5-р сарын 30-ны өдрөөс өмнө бүртгүүлсэн иргэдэд эдлэх боломжтой. 16 Өмнө нь хуулиар энэ хэмжээний газрыг өрх тус бүрт оршин суух зориулалтаар олгохыг зөвшөөрдөг байсан. 10 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь 2000-2013 онд явагдсан шинэ тэлэлтийн наян Энэ нь тус хотын засаг захиргааны нутаг долоо хувь нь гэр хорооллын барилгажилтын дэвсгэрийн 10 гаруй хувь болж байгаа юм. хэлбэрийг тусгасан бага нягтралтай, тасалдсан хотжилтын хэлбэрээр явагдсан байна. Хүн УБ хотын нягтрал олон улсын стандарттай ам нь хоёр дахин нэмэгдсэн захын дүүргүүд харьцуулахад бага. Зураг 2.2-т хагас саяаас болох Баянзүрх, Сонгинохайрхан болон хүн 1.5 сая хүн амтай Зүүн Азийн бусад хотуудтай ам нь 30 хувиар нэмэгдсэн Сүхбаатар дүүрэгт УБ хотын дундаж нягтралыг харьцуулав. дээрх өсөлт төвлөрч байна. Гэсэн хэдий ч Зурагт үзүүлснээр УБ хотын нягтрал дундаж эдгээр дүүргүүдийн аль алинд барилгажсан (цэгэн зураасаар харуулсан)-аас доогуур газрын хүн амын нягтрал 25 хувиас их байна. 100,000 дээш хүн амтай Зүүн Азийн нэмэгдээгүй ба харин Сүхбаатар дүүрэгт 869 хотоос барилгажсан талбайн нягтралаараа гурван хувиар буурсан байна (Дэлхийн Банк, УБ хот 748-р байр эзэлж байна. Хотын бага 2015). Тус хотын нийт газар нутаг 3,257 км2 нягтралтай хэв шинж нь өндөр нүүрс төрөгчийн талбай бүхий ихээхэн том газрыг хамрах ялгаруулалттай холбоотойгоор байгаль орчинд боловч хүн ам болон эдийн засгийн үйл сөрөг нөлөөлөн, өндөр чанар бүхий шугам ажиллагаа нь харьцангуй бага хэмжээтэй сүлжээний дэд бүтцийн үйлчилгээг үзүүлэхэд газарт төвлөрч байна. Дэлхийн Банкны орон ихээхэн хүндрэл учруулж, хотын иргэдийн зайн шинжилгээ (ХМДШП, 201417)-ний дагуу үйлчилгээ хүртэх, зорчих боломжид саад болж 2010 онд хотын барилгажсан газрууд ердөө байгаа ба эдгээр асуудлыг дараагийн хэсэгт авч 263 км2 талбайгаас тогтож байсан байна. үзэв. Зураг 2.1: Хотуудын барилгажсан талбайн нягтралын харьцуулалт Нягтаршил (барилгажсан 1 км2-д ноогдох хүн амын тоо) Хүн ам Зүүн Азийн хотууд (0,5-1,5 сая хүн амтай) Улаанбаатар хот Эх сурвалж: Дэлхийн Банк Груп (2015) Хотын менежмент, дүн шинжилгээний платформ 17 (ХМДШП) нь Зүүн Азийн бүс нутаг дахь хотын тэлэлт, хүн амын нягтралыг судлан шинжлэдэг хүн ам зүйн болон хиймэл дагуулын мэдээг агуулсан мэдээллийн сан юм. Уг мэдээллийн санд дараах линкээр хандах боломжтой: http://puma.worldbank.org 11 3.0 ИРГЭДЭД ХҮРЧ БУЙ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ӨНӨӨГИЙН НӨХЦӨЛ БАЙДАЛ У лаанбаатар хотоос нийгмийн бүлгүүдийн эрх тэгш байдал, эдийн засгийн өрсөлдөх чадварыг шууд дээшлүүлж чадах чухал үйлчилгээний хүртээмжийг сунган хүргэснээр ядуу өрхийн үйлчилгээ олж авах зардлыг их хэмжээгээр бууруулж байдаг. үйлчилгээнүүдийг үзүүлдэг. Цэвэр усны хангамж, ариун цэврийн байгууламж, бохир Харин тус хотын огцом тэлэлт үйлчилгээг ус зайлуулалт, орон сууцжуулалт, нийтийн үр ашигтай, эрх тэгш хүргэх боломжийг тээвэр, авто зам, гүүр мөн нийтийн гудамж, хязгаарласан байна. Хороодод үйлчилгээ талбайн гэрэлтүүлэг, цэвэрлэгээ, хог хаягдал жигд хүрдэггүй ба үндсэн үйлчилгээний зайлуулалт зэрэг нийтийн аж ахуйн үйлчилгээ байгууламжуудаас олон тооны суурьшлын зэрэг гол үйлчилгээнүүдийг хот хариуцан бүсүүд хол байсаар байна. Дээр дүрслэсэн хүргэдэг (бүрэн жагсаалтыг Дөрөвдүгээр орон зайн хөгжлийн хэв шинжийн үр дүнд бүлгээс үзнэ үү). Хотын засаг захиргаанаас гэр хорооллуудад ерөнхийдөө үйлчилгээ нийтийн тээвэр, боловсрол болон эрүүл хүрэлцдэггүй, нийгмийн үйлчилгээнүүдийн мэндийн үйлчилгээг иргэдэд бага зардал байршил болон гудамжны гэрэлтүүлэг, учруулахаар эсвэл огт зардал учруулахгүйгээр нийтийн тээврийн үйлчилгээг авах цэг зэрэг үзүүлэх үүрэгтэй. Чанартай хотын үйлчилгээ нь шугам сүлжээний үйлчилгээний аль алинд эрүүл, бүтээмжтэй ажиллах хүчин бий болгох системтэйгээр холбогдоогүй хэвээр байгаа суурь болохын18 сацуу хөрөнгө оруулалт, эдийн нь бүхнээ ил байна. Үйлчилгээ авах өргөн засгийн өсөлтийг дэмжихэд хэрэгтэй аюулгүй боломжтой газруудын хувьд чанарын түвшин байдал, зорчих боломж, хөдөлгөөн нэвтрүүлэх болон хэрэглэгчдийн сэтгэгдэл ялгаатай байгаа чадавхийн суурь болдог. Эдгээр нь бас нь үйлчилгээ үзүүлэх зохион байгуулалтын хүртээмжтэй хотжилтын чухал суурь болдог. хамт хотын иргэдийн эрэлт, хэрэгцээнд Учир нь хүн амын хамгийн ядуу хэсэг рүү нийцүүлэн үйлчилгээг үзүүлэх удирдлага, зохион байгуулалтын тогтолцоотой холбоотой 18 УБ хотын бага болон дунд боловсролын тогтолцоо асуудлуудыг зааж байгаа юм. Энэ хэсгийн нь оршин суугчдын эдийн засгийн бололцоог сайжруулахад чухал үүрэгтэй юм. Монгол Улсын дунд дүн шинжилгээнд хот даяар үйлчилгээний сургуулиудын гуравны нэг УБ хотод байрладаг гэж хүртээмж дэх ялгаатай байдлын цар хүрээний үзвэл, тус хот боловсролын үйлчилгээг өргөн хүрээнд, талаар илүү тодорхой баримтыг харуулна. хүртээмжтэй үзүүлснээр ажил эрхлэлтэнд нөлөөлөх амин чухал байр суурьтай юм. Монгол Улсын хүн ам зүйн болон эдийн засгийн бүтэц дэх өөрчлөлтүүд ч Энэ бүлэгт үйлчилгээг УБ хотын иргэдэд, тэр үүнийг нотолж байна. Жишээлбэл, 2010 оны байдлаар тусмаа ядуу иргэдэд хүргэхэд тулгарч буй улсын хүн амын 27 хувийг 14 буюу түүнээс доош насныхан эзэлж байна. Эдийн засаг 2000-2010 онд өнөөгийн асуудлууд, үзүүлж буй үйлчилгээний тогтвортой өссөн боловч тохиромжтой ажлын байр чанар болон үйлчилгээ үзүүлэхэд тулгарч буй олж чадахгүй байна гэх хүмүүсийн тоо 35 хувиар өсч, олон төрлийн бэрхшээлүүдэд голлон анхаарав. шинээр төгсөгчдийг зохих ур чадвартай болгоход хүндрэлүүд байгааг сануулж байгаа юм (НҮБ-ХАС, Мэдээллийг Дэлхийн Банкны судалгаа 2014, 2012). ФБЯ-ын судалгаа 2014, орон зайн зураглал 12 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь болон УБ хотын болон дүүргийн албаны ерэн хувь нь өөрсдийн хашаа газрыг өмчилж хүмүүстэй хийсэн ярилцлагад тулгуурлав. авсан байдаг19 ба нэмээд 6.6 хувь нь эзэмших Хотоос үзүүлдэг бүх төрлийн үйлчилгээний эрхийг батлах эрх зүйн баримт бичигтэй буюу чанар, үйлчилгээг хүргэх зохион байгуулалтын эзэмшлээ албан ёсных болгох шатанд байдаг. талаарх бүрэн хэмжээний шүүмж нь уг Эсрэгээрээ орон сууцанд оршин суугчдын судалгааны цар хүрээнээс хэтэрсэн асуудал 62 хувь нь ядуу бүлэгт хамаарахгүй ба орон боловч цаашид судалбал зохих судалгааны сууцны барилгууд УБ хотын төв хэсгээр нягт асуудал юм. төвлөрсөн байдаг. 3.1. ӨНӨӨГИЙН НӨХЦӨЛ БАЙДАЛ Гэр хороолол гэж тусдаа байшин болон гэр сууц бүхий газруудыг хэлдэг ба УБ Тус хот нь үндсэн үйлчилгээг өргөн хүрээнд хотын суурьшлын бүсийн ойролцоогоор 55 хүртээмжтэй хүргэхэд хэд хэдэн бэрхшээлтэй хувийг эзэлж байна. “Гэр хорооллын бус тулгарч байна. Нийгмийн үйлчилгээний эрэлт бүс” нь ерөнхийдөө нийтийн орон сууцны гол төлөв нийлүүлэлтийг даван, хэт ачаалал, барилгуудтай байдаг. Гэр хороолол нь хотыг тааруу чанарын үйлчилгээг бий болгож байна. тойрсон ойролцоогоор гурван бүсээс тогтдог. Цаашлаад, өрхийн эмнэлэг болон сургуулиуд “Төвийн гэр хороолол”-ын бүс нь нийт газар нь зарим тохиолдолд эрэлт багатай газруудад нутгийн 22 хувийг эзэлдэг ба хотын төв хэсэг үр ашиггүйгээр байрладаг байхад эрэлт өндөр дэх хуучин гэр хорооллын 12 байршлыг хэлэх газрууд хангалттай үйлчилгээ авч чадахгүй ба нийтийн орон сууц/гэр хорооллын бус байна. Сургууль, эмнэлэгийн хүрэлцээ бага, бүсээр хүрээлэгдсэн байдаг. “Дундын гэр эрэлт өндөр байхад хээл хахуульд автах хороолол”-ын бүс нь нийт газар нутгийн 44 боломжийг ихэсгэж байна. Үйлчилгээ гардан хувийг эзлэдэг, зарим дэд бүтэц бүхий хотын үзүүлэгч нарт хээл хахууль эсвэл бэлэг сэлт нийтийн орон сууц төвлөрсөн хэсгээс гадна өгөх мөнгө хөрөнгө тааруу нэн ядуу иргэдийн орших харьцангуй шинэвтэр суурьшлын хувьд орхигдох эсвэл доогуур түвшний бүс юм. Захын буюу “хотын хөдөөжсөн гэр үйлчилгээ авах л боломжтой байна. Энэхүү хорооллын” бүс нь дундын гэр хорооллын судалгааны хамрах хүрээнд багтах хотын гол захаар оршин, нийт газар нутгийн 44 хувийг үйлчилгээнүүдийг авах боломжтой цэгүүдийг эзлэдэг ба бага хэмжээний дэд бүтэцтэй эсвэл газрын зурагт схемчлэн, үйлчилгээний эрэлт бүр дэд бүтэцгүй байдаг боловч шинээр газар хэрэгцээн дэх зөрүүтэй байдал болон хүртээмж өмчилж авч буй бүс юм. Эцсийн ангилал нь гэр дэх хийдлийг үзүүлэх зорилгоор хүн амын хороолол дахь олон нийтийн төвүүд ба энэ нь нягтралын мэдээлэлтэй давхцуулан харуулав. нийт газар нутгийн 6 хувийг эзэлдэг.20 Өмнөх бүлэгт дурдсанчлан гэр сууцанд амьдардаг ядуу өрхүүдийн төвлөрөл их байгаа бололтой бөгөөд хот гадагш тэлэх тусам гэр хорооолол хэлбэрийн суурьшил УБ хотын зах буюу хотын хөдөөжсөн хэсэгт хамгийн түгээмэл бас нүдэнд илэрхий байна. Гэр сууцийг түр зуур барих эсвэл бөх бат суурьтайгаар барих гэх мэтчилэн янз бүр 19 Хашаа газар нь гол төлөв нэг ба түүнээс дээш гэртэй, байдаг. Дээр нь нам доор үерт өртөмтгий хажуу талынхаа талбар газраас илт тусгаарлагдсан газруудад байрлах хандлагатай байдаг. Гэр байдаг. 20 Эх сурвалж: УБ хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх хороолол нь хүн амын нягтрал багатайгаараа Ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, УБ хотын Ерөнхий онцлог. Гэр хорооллын оршин суугчдын төлөвлөгөө, Боть III, ху. 86-89. 13 Хүснэгт 3.1: Орлого, ажил эрхлэлт ба боловсрол, газар зүйн байршлаар Байршил/Сууцын төрөл* Орлогын бүлэг Захын гэр Дундын гэр Төвийн гэр Орон хорооллын бүс хорооллын бүс хороолол сууцны бүс Өрхийн дундаж орлого ₮ 191,818 179,904 220,910 337,795 5 тэнцүү бүлэг тус бүрт эзлэх хувь 1 (хамгийн бага) 26 25 22 13 2 21 23 20 17 3 19 22 22 17 4 18 18 19 23 5 (хамгийн их) 16 11 17 29 Орлогын хамгийн доод 3 66 70 64 47 бүлгийг нийлүүлсэн дүн Өрхийн тэргүүний ажил эрхлэлтийн байдал Ажилгүй 14 21 19 13 Тэтгэвэрт 28 17 15 15 Оюутан 0 3 2 6 Хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг 17 17 21 18 Ажилтай 41 42 43 48 Өрхийн тэргүүний боловсрол Бага ба түүнээс доогуур 5 3 3 2 Бүрэн бус дунд 19 9 16 4 Дунд сургууль 39 46 46 25 Техникум, мэргэжлийн сургууль 11 13 10 8 Бакалавр ба дээш 25 28 25 61 Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны судалгааны мэдээ (2014) Тэмдэглэл: Гэр хорооллын өрхүүд гэр эсвэл тусдаа байшинд амьдардаг УБ хотын иргэдийн хувьд газар эзэмшлийн бага нягтрал, долгиолсон гадаргуу нь цэвэр баталгаат байдал тэр бүр асуудал болдоггүй ч усны хангамж, ариутгах татуурга, халаалт мөн гэр хорооллын ихэнх хэсэгт үйлчилгээ хүртэх авто зам зэрэг шугам сүлжээний үйлчилгээг боломж ихээхэн асуудал болдог байна. УБ хүргэхэд хүндрэлтэй болгохоос гадна дэд хотын тархмал хотжилтын хэлбэрийг харгалзан бүтцийн болон тээврийн нэгж зардлыг хэт үзвэл хөдөөжсөн буюу захын гэр хороолол гэж өндөр болгож байна. Жишээ болгон дурдахад, ангилагдсан гэр хорооллууд ажлын байр, бизнес Дамбадаржаа дахь өрхүүдийг цэвэр ус болон төвлөрсөн хотын төв хэсгээр хол оршдог. Бага ариутгах татуургын гол шугамд холбох нягтралтай хотжилтын хэлбэр нь зах буюу Дэлхийн Банкны туршилтын төслийн үр дүнд хөдөөжсөн бүст үйлчилгээг сунган хүргэх шугам сүлжээний үйлчилгээг бага нягтралтай өртгийг өндөр болгож байгаа нэг шалтгаан газар руу сунгах хөрөнгө оруулалтын зардал их болсоор байна. Гэр хорооллын ихэнх газар тэгш байсныг үл харгалзлаа гэхэд зардал харьцангуй бус, гүвээрхэг гадаргуутай мөн жилийн ихэнх өндөр гарч, ашиглалтын зардлыг орлогоос хугацаанд маш бага температуртай байдаг нөхөх боломжгүй болох нь харагдсан юм. нь захын гэр хорооллын иргэдийн хувьд ус Цаашлаад, гэр хорооллын оршин суугчид авахад хүндрэлтэй болгодог ба настай болон цахилгааны зардал өндөр байсан шалтгаанаас хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хувьд ус авах шугам хоолойг хөлдөхөөс сэргийлэх бараг боломжгүй байдаг гэж хэлж болно. УБ зорилготой халаалтын кабел, дулаалгын хотын дундын болон захын гэр хорооллын шугамыг ашиглахгүй байснаар хэт хүйтэн цаг 14 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь уурын нөхцөлд өрх рүү холбосон, хоёрдогч сууцны дийлэнх төвлөрсөн төвийн бүс болон хоолойнууд хөлдсөн юм. Энэ талаар Тавдугаар гэр хорооллын бүсэд үйлчилгээ үзүүлэх албан бүлэгт дэлгэрэнгүй тайлбарласан. ёсны чиг ззрэгтэй. Үйлчилгээний түвшин байршил болон сууцны төрлөөс хамааран ондоо Дэлхийн Банкны судалгааны мэдээ (2014)- байна. Жишээлбэл, хотын төвийн бүсэд төвийн нээс харахад суурьшлын ангиллуудын хооронд шугамны цэвэр усны хангамж байдаг бол гэр үйлчилгээний хамрах хүрээ ихээхэн ялгаатай хороололд УСУГ-ын усны машинууд цэвэр ус байна. УБ хотын захиргаа нь нийтийн орон хүргэдэг. Доорх Хүснэгт 3.2-ыг үзнэ үү. Хүснэгт 3.2: Суурьшлын байршлаар харуулсан үйлчилгээний чанар, судалгаанд оролцогчдын хариулсан хувиар Байршил/Сууцын төрөл* Захын гэр Дундын гэр Гэр  Үйлчилгээний төрөл Төвийн гэр хорооллын хорооллын хорооллын хороолол бүс бүс бус бүс Эзэмшлийн байдал Эзэмшигч буюу өмчлөгч 62 63 57 56 Түрээслэгч 4 6 15 11 Гэрчилгээ байхгүй 34 31 28 32 Нийт 100 100 100 100 Усны хангамж Төвийн шугамны усны хангамж 14 3 3 84 Төвийн шугамд холбогдсон худаг 10 28 46 3 Гүний худаг ба бусад 37 19 17 5 Зөөврийн машинаар дүүргэдэг худаг 39 49 34 7 Нийт 100 100 100 100 Ариун цэврийн байгууламжийн хүртээмж Урсгадаг 13 2 4 84 Сайжруулсан жорлон 4 3 6 0 Сайжруулаагүй буюу байхгүй 83 94 90 16 Хог хаягдлын ачилтын давтамж Долоо хоногт хэд хэдэн удаа 16 5 10 40 Сард хэд хэдэн удаа 14 29 42 31 Сард нэг удаа 32 44 38 8 Тогтмол бус буюу ачдаггүй 38 21 11 21 Нийт 100 100 100 100 Гудамжны гэрэлтүүлгийн ажиллагаа Бүгд буюу ихэнх нь ажилладаг 24 26 32 60 Цөөн тооны ажилладаг 6 17 15 14 Байхгүй буюу ажилладаггүй 70 57 53 27 Нийт 100 100 100 100 Сургууль руу алхах зай 15 минут ба доош 40 64 61 84 15 минутаас дээш 60 36 39 16 Нийт 100 100 100 100 Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны судалгааны мэдээ (2014) Тэмдэглэл: Гэр хорооллын өрхүүд гэр эсвэл тусдаа байшинд амьдардаг 15 Хүснэгт 3.2-т Дэлхийн Банкны судалгаа i. Боловсрол (2014)-ны мэдээлэлд суурилсан гол статистик үзүүлэлтүүдийг үзүүлэв. Судалгаагаар захын Тус хотод боловсролын ихэнх үйлчилгээг гэр хороололд амьдардаг иргэдийн бараг 40 улсаас хариуцан үзүүлдэг. Орон сууц болон гаруй хувь ундны усны эх үүсвэр хүртэл 200 гэр хорооллын аль алинд нь сургуулийн насны метрээс илүү зайг туулдаг бол гэр хорооллын хүүхэдтэй судалгаанд оролцогчдын 90 хувь бус бүсэд амьдардаг иргэдийн 84 хувь төвийн хүүхдээ улсын сургуульд хамруулдаг гэсэн шугамны цэвэр усанд холбогдсон байна. Дээр байна (Дэлхийн Банкны судалгаа, 2014). нь хотын бүх оршин суугчдад ногдуулдаг хог Гэсэн хэдий ч нийт сургуулиуд тоо байгаа хаягдал ачилтын төлбөрийг төлсөн байдлыг эрэлтийн зөвхөн 86 хувийг хангаж чадаж байна. үл харгалзан тогтмол бус хог хаягдал ачилт Хорооны түвшний өрхийн бүртгэлийн 2014 гэр хороололд томоохон асуудал болох нь оны мэдээллийн дагуу цэцэрлэгт хамрагдвал харагдсан. Захын гэр хорооллын бүсэд гэр зохих хүүхдүүдийн ердөө 30 хувийг хамруулах сууцанд амьдрагчдын бараг 40 хувь хотын боломжтой байсан байна. Гэсэн хэдий ч захиргааны төлбөрийг төлдөг ч хог хаягдал цэцэрлэгийн хүрэлцээг нэмэгдүүлэх сүүлийн ачдаггүй эсвэл тогтмол бус ачдаг гэж мэдээлсэн үеийн арга хэмжээгээр энэ үзүүлэлтийг нийт байна. Харин орон сууцанд амьдрагчдын хамрагдвал зохих хүүхдийн 57 хувь болгон зөвхөн 21 хувь, төвийн гэр хороололд оршин нэмэгдүүлсэн байна (УБ хотын боловсролын суугчдын 11 хувь ижил хариулт өгсөн байна. газар, 2015).21 Гэр хорооллын ихэнх оршин суугчид нүүрс ашигладаг зуухны халаалт, зөөврийн усны Хот даяарх сургуулиудын тархалт одоо байгаа машин болон сайжруулаагүй ариун цэврийн боловсролын байгууламжийг оновчтойгор байгууламжаас хамааралтай байна. Урсдаг ашиглахгүй байна. Хорооны түвшин дэх жорлон, төвийн шугамны цэвэр усны хүртээмж өрхийн бүртгэлээс харахад одоо байгаа дундын буюу төвийн гэр хорооллуудын өрхийн эрэлтийг хангах сургууль, цэцэрлэгийн 4 хүрэхгүй хувийг хамарч байна (Дэлхийн одоогийн хүчин чадал дүүрэг болон хороодын Банкны судалгаа 2014). Нийтийн тээвэр, эрүүл дунд янз янз байна (УБ хотын ЕТГ, 2012 ба мэнд, боловсролын үйлчилгээний хүртээмжийн 2014). Газрын зураг 3.1-т сургуулийн нийт түвшин болон төлбөрийн чадварт нийцсэн хүрэлцээний тооцоог хороо бүрээр үзүүлэв.22 байдлын талаарх илүү дэлгэрэнгүй дүн Тод ногоон өнгөөр дүрслэгдсэн хороод нь шинжилгээг дараагийн хэсэгт авч үзэв. сургуулийн боломжит суудлын тоог давсан эрэлтийг үзүүлж буй бол бүдэг ногоон өнгөтэй 3.2. ИРГЭДЭД ҮЗҮҮЛЖ БУЙ хороод сургуулийн зохих хүрэлцээг харуулж ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЧАНАР байна. Дээрх газрууд нь хотын төв хэсгийн дөнгөж гадна талд Чингэлтэй, Сүхбаатар болон Энэ хэсэгт УБ хотоос үзүүлдэг дараах үндсэн Баянзүрх дүүргүүдэд байрлаж байна. Улбар таван үйлчилгээг нарийвчлан авч үзэв. Үүнд: шар болон улаан хороод нь багтаамж буюу дунд сургууль ба боловсрол, эрүүл мэндийн нийлүүлэлт эрэлтийг хэт давсныг харуулж үйлчилгээ ба эмнэлэгүүд, нийгмийн халамжийн байна. Мөн газрын зурагт харуулснаар гол үйлчилгээ, гудамжны гэрэлтүүлэг ба хотын төлөв хотын төв хэсгийг тойроод сургуулийн нийтийн тээврийн үйлчилгээ. Дэлхийн Банкны 21 Энэ ялгааны зарим хэсгийг цэцэрлэгийн талаар баг ба зөвлөхүүдийн гүйцэтгэсэн судалгаа, мэдээлдэг хороо болон Боловсролын газрын ФБЯ, орон зайн зураглал дээр голлон баримт ашигласан насны босгоны хүрээгээр бас тайлбарлаж болох юм. мэдээ ба дүгнэлтүүдийг тулгуурлав. 22 Үүнийг хороо тус бүрийн сурагчдын боломжит нийт тоог тухайн хороод байрлах бүх сургуулиудын боломжит нийт суудлыг харьцуулан тооцсон. 16 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь хүрэлцээ хангалттай байгаа боловч төв хэсэгтээ дүүргийн хороодод сургуулийн суудлын улам их өндөр ачаалалтай байна. Эсрэгээрээ нийлүүлэлт илүүдэлтэй байна. Баянзүрх, Сонгинохайрхан болон Налайх Газрын зураг 3.1: Сургуулийн багтаамж, хороогоор, 2014 он Хороо Дүүрэг Авто зам Сургуулийн хүчин чадал 125%-иас илүү 100-125% 75-100% 50-75% 25-50% 25% хүрэхгүй Сүхбаатар Сонгинохайрхан Чингэлтэй Баянзүрх Баянгол Налайх Хан-Уул Километр Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны судалгааны мэдээ (2014) Хүн амын нягтралаас шалтгаалан хотын руугаа алхахад зарцуулдаг бол орон сууцны төвийн хэсэгтэй харьцуулахад хотын зах хэсэгт оршин суугчдын хувьд зөвхөн 17 хувь уг үйлчилдэг сургуулиудын тоо цөөн байгаа хугацааг зарцуулдаг байна. Мөн орон сууцны хэдий ч захын хороололд байрлах сургуулиуд хүүхдүүдтэй харьцуулахад гэр хорооллын үйлчилгээ хүргэдэг суурьшлуудаасаа хол хүүхдүүд дундажаар хоёр дахин урт хугацаанд зайд бас байрлаж байна. Сонгинохайрхан алхдаг байна (9 минуттай харьцуулахад 18 дүүргийн хойд болон баруун алс дах олон минут). Хүснэгт 3.3-т үзүүлснээр хүүхдүүд тооны суурьшлуудад ямар нэгэн сургууль хааш хаашаагаа 30 минутын зайд сургууль байдаггүй эсвэл 30 минутын ердийн алхах руу алхах байсан ч гэр хороолол тэр тусмаа зайнаас хамаагүй гадна байрлаж байна захын гэр хороололд амьдардаг хүүхдүүдийн (Хавсралт дахь Газрын зураг 3.2 ба 3.3-ыг үзнэ хувьд сургууль руугаа боломжийн зайнд үү). Хүүхдүүдийн хаана амьдарч байгаагаас хүрч очих боломжгүй байна. Жишээлбэл, шалтгаалан сургууль хүртэл алхахад зарцуулах Сонгинохайрхан дүүргийн хүн амын хувьд хугацаа ихээхэн ялгаатай байна. Гэр хороололд сургуулийн ойр байрлах иргэдээсээ илүү их амьдарч буй хүүхдүүдийн бараг 40 хувь нь хувь нь сургууль руу 30 минутаас илүү алхах 30 минут ба түүнээс дээш хугацааг сургууль зайнд амьдарч байна. Харин Хан-Уул дүүргийн 17 бүх иргэдэд 30 минутын алхах зай доторх харьяалалаас хамааралтай байдаг УБ хотын сургууль хүрч үйлчилж байна. Цэцэрлэгүүдийн нөхцөл байдалд сургуулийн орон зайн тархалт байршил ч мөн сургуулиудын байршилтай адил дахь тэгш бус байдал гэр хорооллын иргэдэд зүйлийг харуулж байна. Төрийн үйлчилгээг бодит хүндрэл учруулж байна. авах боломж тухайн оршин суугаа хорооны Хүснэгт 3.3: Сургууль руу 30 минут алхах зайд буй хүн ам, дүүргээр, 2014 он Сургууль 30 мин алхах зайд 30 мин алхах зайны 30 мин алхах зайны гаднах Дүүрэг буй хүн ам гаднах хүн ам хүн амын эзлэх хувь Баянгол 29,346 658 2.2% Баянзүрх 50,078 315 0.6% Чингэлтэй 16,689 12,335 73.9% Хан-Уул 20,969  -   0.0% Сүхбаатар 19,450 1,694 8.7% Сонгинохайрхан 33,094 39,046 118.0% Нийт 169,626 54048 31.9% Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны судалгааны мэдээ, 2014 Мэдээлэл 3.1: Сургуульд хамруулахын тулд хээл хахууль өгдөг жишээнүүд “Сургуульд бол харьяаных байсан ч бас наана цаана юм өгөх, хүнтэй ярьж байж л оруулж байгаа юм. Ямар ч орон тоо байхгүй учраас. Зарим нь хандивын анги гэж байж л хүүхдээ сургуульд оруулдаг. Сургуульд орохдоо хахууль өгдөг. Түүнийгээ хандив гэж авдаг. Бас шууд хахууль гэж бас болохгүй, хандив гэдэг нэрийн дор л авдаг.” Эмэгтэй, төвийн гэр хороолол, Сүхбаатар дүүрэг “Манай нэг найз хүүхний нөхөр нь нас барсан, 3 хүүхэдтэй. Өөрийнх нь паспортны харъяалал нь 14-т харъяалагдаад хүүхдээ 35-р сургуульд өгье гэсэн чинь манай харъяалал бишээ гээд аваагүй. 49-т харъяатай байна гээд тэгэхээр нь орон гэр маань 35-р сургуулиасаа зам гараад л 5-хан гудамжны цаана, хүүхэд 49-р сургууль явахын тулд уул давж явах хэрэгтэй болно гээд учраа хэлэхээр авахгүй байна гэж байгаан. Тэгэхээр нь захирал дээр нь ороод хэлсэн чинь сургуулийн хандивын мөнгө гээд 50000₮ өгчихөө тэгэх юм бол танай хүүхдийг авъя гэсэн гэсэн. Тиймэрхүү гудамжаар харъяалагддаг зүйл байдаг.” Эмэгтэй, захын гэр хороолол, Чингэлтэй дүүрэг “Манайх 72-т харъяалагддаг, цаашаа бэлхрүү явдаг. 72 болохоор их хол тойрч явдаг. 52 болохоор харъяалал биш, бас л хандивын мөнгө өгч оруулсан ш дээ. 50000₮ өгсөн.” Эмэгтэй, захын гэр хороолол, Сүхбаатар дүүрэг “Сургуулийн өмнөх боловсрол их асуудалтай байдаг. Манай тэнд хоёрхон цэцэрлэг байдаг. Сургуулийн өмнөх насны хэдэн хүүхэд байгаа вэ гээд бодоод үзэхээр цэцэрлэг хүрэлцдэггүй. Манай хүүхэд 3 жил гэртээ байсан. Уг нь 2 настайгаас нь цэцэрлэгт авдаг. Тэгээд оруулах гэсэн чинь 3 настай хүүхдийн орон тоо манайд байхгүй байна дараа жил ирээрэй гээд явуулдаг. Дараа жил нь очихоор 4 настай хүүхдийн орон тоо манайд байхгүй дахиад дараа жил ирээрэй гэдэг. Хүмүүс хонож оочирлоод хүүхдээ оруулж байгаа юм. 18 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Манай ангийн хүүхэд манай харьяа цэцэрлэгт ажилладаг. Манай ангийн 2 охин түүнд 100000 төгрөг өгөөд эрхлэгчид нь бас 100000 төгрөгийн хахууль өгөөд хүүхдээ харьяа биш хирнээ оруулсан гэж ярьж байгаа юм. Тэгээд би боловсролын яамнаас хяналтын байцаагч, нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын байцаагч дээрээс нь телевиз дуудсан. Мэргэжлийн хяналтын байцаагч нар тэр хүүхдүүдийг заавал хороо овог нэртэй нь тулгаж үздэг. Тэгэхэд тэр анги 45 хүүхэдтэй. 23 хүүхэд нь харьяаны бус хүүхэд байсан. Ингэж байж л би ямар ч мөнгө өгөөгүй хүүхдээ 4 настайд нь оруулж чадсан.” Эмэгтэй, төвийн гэр хороолол, Баянзүрх дүүрэг Эх сурвалж: ФБЯ-ууд (2014). Чанартай боловсролын хүртээмжид баталж байсан юм. Зарим тохиолдолд хамгийн сургуулиудын байршил болон хүчин чадлын эхэнд ирсэн хүнд түрүүлж үйлчлэх зарчимаар зөрүүтэй байдал ноцтой үр дагавар авчирч элсэлтийг зохион байгуулдаг учраас зарим байна. Хамгийн том асуудлуудын нэг нь төвийн эцэг эхчүүд хүүхдээ бүртгүүлэхийн тулд сургууль, цэвэрлэгийн хэт ачаалал ба энэ нь шөнөжин урт дараалалд зогсох ёстой болсон захын бүс дэх хангагдаагүй эрэлт хэрэгцээ талаар ярьсан. Орон тооны квотод багтаагүй болон ангийн суудлын илүүдлээс шалтгаалж хүмүүсийн хувьд хахууль өгөхөөс өөр аргагүй байна. ФБЯ-ны оролцогчид өөрсдийн болдог ба нийтээр мэддэг тогтсон хэмжээний туршлагаасаа болон таньдаг бусад хүмүүсийн мөнгийг өгдөг байна. Бусад тохиолдолд илүү туршлагад тулгуурлан үнэ төлбөргүй байх ёстой нэр хүндтэй гэж үздэг, хотын төвд байршилтай төрийн боловсролын үйлчилгээг авахын тулд улсын сургуулиудад хүүхдээ оруулах сонирхол нэмэлт төлбөр төлдөг албан бус практикийг эцэг эхчүүдийн дунд байдаг байна. Газрын зураг 3.4: Сонгинохайрхан дүүргийн баруун хэсгээрх цэцэрлэгийн тархалт, 2014 он Хороо Дүүрэг Авто зам 30 минут алхах зай Сургуулийн насны хүүхдийн тоо 151-732 Чингэлтэй 732-920 СХ_01 920-1170 1170-1440 1440-2354 Суурьшлын бүс СХ_22 Сонгинохайрхан Баянгол Хан-Уул Километр Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны судалгааны мэдээ (2014) 19 Газрын зураг 3.1-т хот даяарх сургуулиудын суугч болон бүртгэлгүй иргэдэд үнэ хүчин чадлын ялгааг үзүүлэв. Зурагт хэд төлбөргүйгээр адил тэгш үзүүлэх үүрэгтэй.27 хэдэн хороонд төвийн сургуулийн хамрагдсан Баянзүрх, Хан-Уул, Сүхбаатар болон сурагчдын тоо ачааллаа хэтрүүлсэн Сонгинохайрхан дүүрэг нэгдсэн эмнэлэгтэй. байгааг харуулж байна. Харин Баянзүрх, Сонгинохайрхан болон Налайх дүүргүүдэд Эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний сургуулийн суудлын тоо илүү нийлүүлэлтэй ихэнх байгууллагууд мөн тэр тусмаа өрхийн байгаа бололтой байна. эмнэлэгүүд хотын төв хэсгээр төвлөрсөн байгаа нь иргэдэд, тэр дундаа хөгжлийн бэрхшээлтэй ii. Эрүүл мэнд болон ахмад настанд хүрч очиход хүндрэл учруулж байна. Газрын зураг 3.5 (Хавсралт Нийтийн эрүүл мэндийн үйлчилгээ, 2-ыг үзнэ үү)-т 30 минут буюу түүнээс бага байгууламж нь хотын захиргаанд хугацаанд алхах зайд байрладаг өрхийн харьяалагддаг. УБ хотод улсын төсвий эмнэлэгүүдтэй суурьшлын бүсийг үзүүлэв. санхүүжилттэй эрүүл мэндийн дараах дөрвөн Боловсролын үйлчилгээний байгууллагуудын төрлийн байгууллагууд23 байдаг. Үүнд: 1) адил өрхийн эмнэлэгүүд хотын төвд болон дүүргийн эрүүл мэндийн төв, нэгдсэн эмнэлэг24; төвийг тойрон төвлөрсөн байдал нь зах болон 2) амаржих газрууд;25 3) төрөлжсөн нарийн алслагдмал суурьшлын бүсүүдийн ихээхэн мэргэжлийн төвүүд;26 4) өрхийн эмнэлэгүүд хэсгийг үйлчилгээгүй орхиж байна (шараар орно. Өрхийн эмнэлэгүүд нь Нийслэлийн эрүүл дүрслэсэн газрууд хотын төвөөр ихээхэн мэндийн газрын харьяанд байдаг ба бусад төвлөрсөн байгаа юм). Доорх Хүснэгт 3.4- нь Эрүүл мэндийн яамны харьяанд байдаг. т эмнэлэг хүртэл 30 минут алхах зай дотор Өрхийн эмнэлэг буюу өрхийн эрүүл мэндийн байрладаг хүн амыг дүүрэг тус бүрээр төвүүд нь үйлчилгээний хамгийн том хамрах харуулав. Эндээс харахад ихэнх дүүргүүдийн хүрээтэй ба хот даяар 130 гаруй өрхийн эмнэлэг хувьд энэхүү хүртээмжийн радиусын гадна хүн байдаг. Эдгээр эмнэлэгүүд нь эмнэлгийн амын гуравны нэгнээс их нь байрлаж байна. тусламж, үйлчилгээг oршин суугч, түр оршин 23 Хотын эрүүл мэндийн үйлчилгээ үзүүлэгч бүх байгууллагын жагсаалтыг www.ubhealth.mn дээрээс үзэх боломжтой 24 Дүүргийн эрүүл мэндийн төв нь амбулаторийн эмнэлгийн үйлчилгээ буюу урьдчилан сэргийлэх, оношлох, эмчлэх үйлчилгээнүүдийг үзүүлдэг болон дүүргийн нэгдсэн эмнэлэг нь хэвтэн эмчилгээний үйлчилгээ үзүүлдэг. 25 Гурван амаржих эмнэлэг байдаг ба жирэмслэлт, төрөлт, төрсний дараах болон нялхасын чиглэлээр үйлчилгээ үзүүлдэг. Жирэмсний хяналтын үйлчилгээг ихэвчлэн дүүргийн эрүүл мэндийн төвүүдээр дамжуулан үзүүлдэг. 26 Үүнд Яаралтай тусламжийн төв, Наркологийн эмнэлэг, Сэргээн засах клиник эмнэлэг, Шүд, эрүү, 27 Засгийн газрын 2011 оны 364 дүгээр тогтоол, Өрхийн нүүрний төв болон нийгмийн эмзэг бүлгийн иргэдэд эрүүл мэндийн төвийн үлгэрчилсэн дүрэм, Зүйл 4.1 ба үйлчилгээ үзүүлдэг эмнэлэг хамаарна. 4.3. 20 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Хүснэгт 3.4: Эмнэлэг хүртэл 30 минут алхах зайд байрлаж буй хүн ам, дүүргээр, 2014 он Эмнэлэг 30 мин алхах 30 мин алхах 30 мин алхах зайны Нийт хүн Дүүрэг зайд буй хүн зайны гаднах хүн гаднах хүн амын эзлэх ам ам ам хувь Баянгол 200,162 155,577 44,585 28.7% Баянзүрх 304,322 276,888 27,434 9.9% Чингэлтэй 155,858 113,204 42,654 37.7% Хан-Уул 131096 92,955 38,141 41.0% Сүхбаатар 127,469 92,478 34,991 37.8% Сонгинохайрхан 277,311 203,442 73,869 36.3% Нийт 1,196,216 934,544 261,674 28.0% Эх сурвалж: ЕТГ Мэдээлэл 3.2: Оршин суугаа харьяаллын шаардлага нь эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг цаг тухайд нь авахад саад болж байна “Өрхийн эмнэлэгүүд хүнд сурталтай. Тухайн хорооны бүсэд түр оршин сууж байгаа буюу байнгын оршин сууж байгаа иргэддээ анхан шатны тусламж үзүүлэх ёстой. Тэгэхэд түр оршин суугаад 2 жил болж байгаа хөгшнийг даралтыг нь үзээд өгөхгүй та манай харьяа бишээ иргэний үнэмлэхээ аваад яв гээд хөөгөөд байдаг. Би түр оршин суугч гээд бичгээ бариад ирэхээр хүлээж авдаггүй.” Эрэгтэй, төвийн гэр хороолол, Сүхбаатар дүүрэг Эх сурвалж: ФБЯ-ууд (2014) Эрүүл мэндийн үндсэн даатгал нь заавал ойр байрлалтай эмнэлэгээр үйлчлүүлэх даатгуулах даатгал байдаг ба хорооны боломжийг ихээхэн бууруулдаг байна. харъяалалаар олгогддог.28 Оршин суугаа Жишээ болгон Газрын зураг 3.6-т Баянзүрх газрын харъяаллын шалгуур нь харъяа дүүрэг дэх өрхийн эмнэлэгүүдийн байршлыг хорооны өрхийн эмнэлэгээр үйлчлүүлэхийг шар тойргоор үзүүлэв. 28 дугаар хорооны тогтоодог боловч тухайн өрхийн эмнэлэг харъяа эмнэлэгийн ойролцоох барилгажсан зайн хувьд хамгийн ойрын эмнэлэг биш байх суурьшлын (тодруулсан) бүст амьдардаг иргэд магадлалтай бөгөөд улмаар иргэдийн хамгийн 30 гаран минут алхах зайд байрладаг 20 дугаар хорооны өрхийн эмнэлэгээр үйлчилүүлэх Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хууль (2015)-инд 28 ёстой юм. Засаг захиргааны хил хязгаар болон албан журмын болон сайн дурын нэмэлт даатгалын оршин суугаа газрын харъяаллын шаардлага талаар заасан байдаг. Албан журмын даатгалд хэвтүүлэн эмчлэх болон амбулаторийн үндсэн нь хүртээмжтэй, чанартай эрүүл мэндийн үйлчилгээнүүд, эмийн үнийн хөнгөлөлт болон тусламж, үйлчилгээг иргэдэд нэн ялангуяа гэр жирэмсний эмчилгээг хамруулсан байдаг. Албан ёсны хорооллын иргэдэд хүргэх төрийн чиг үүргийг ажил олгогчид даатгалын шимтгэлийн талыг хариуцан биелүүлэхэд зохиомол бөгөөд илүүц саад төлдөг бол ажилгүй эсвэл албан бус хөдөлмөр эрхлэгчид даатгалын шимтгэлийн бага хэмжээний учруулж байна. мөнгийг өөрсдөө төлдөг. 21 Мэдээлэл 3.3: Орон нутгийн эмнэлгийн байгууллагуудын үр ашиггүй зохион байгуулалт нь иргэдийг урт дараалал, ихээхэн цаг хугацаагаар хүлээлгэж байна “Шинжилгээ өгөхөөр бол 15-р төв дээр шөнө 3 цагт очно. Тэгж очиж байж шинжилгээний оочер авсан. Эмнэлэг нь хаалттай, тэгээд дугаарлаад зогсож л байхгүй бол байгаагүй гээд оруулахгүй. Номер тараадаггүй, тэгээд л эрт очсон нь зогсоод л байна. Бүүр нэг замбараагүй. Өглөө 7, 8 цагт очвол тэгээд л бид нар шөнө 2, 3 цагт ирсэн гэдэг. Тэгээд оруулдаггүй.” Эмэгтэй, төвийн гэр хороолол, Баянзүрх дүүрэг “Би өрхийн эмнэлэгт үзүүлэх гээд 1 дэх өдөр очиж байгаа юм. Тэгэхэд дугаар байхгүй гэдэг. Өглөө 8 цагт цугладаг. Өглөө дүүрэг дээр очно, бас л бөөн оочир 7 цаг өнгөрөөд эмч нарын цаг нь дууслаа гэдэг.” Эрэгтэй, төвийн гэр хороолол, Баянзүрх дүүрэг “Номер авахад 7-д очиж байж л үзүүлдэг. Нэг хүүхдийнхээ шүдийг үзүүлэхэд нэг номер авна, маргааш нь ахиад л оочерлож байгаад л авна. 6 гэж очиж зогсож байж л авахгүй бол тэгээд л олддоггүй.” Эмэгтэй, захын гэр хороолол, Чингэлтэй дүүрэг “Яг очоод үзүүлэх гэхээр цаг байхгүй, цаг нь дуусчихсан 7 хоногийн цаг дуусчихсан гээд ерөөсөө цаг нь олддоггүй. Өглөө 6 цагт оочерлоод л цаг авах гэхээр 3, 4 хоногийн цаг байхгүй. Цаг нь яахаараа алга болчихдог юм бүү мэд. Ноднин намайг цус алдаад очиход эмэгтэйчүүд рүү яв гээд очсон чинь цаг олдоогүй, тэгээд эхо дээр очсон чинь бас цаг олдоогүй. Тэгээд би хувийн эмнэлэгт очиж үзүүлсэн.” Эмэгтэй, захын гэр хороолол, Баянзүрх дүүрэг Эх сурвалж: ФБЯ-ууд (2014) Эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээнд олныг оролцогчдын ярьж байгаар үйлчилгээний эрэлт хүртээмжтэй хамруулахад зарим газрууд дахь их байгаагаас болж түр оршин суугчдыг хойш эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний хэт их тавин, байнгын оршин суугчдад үйлчилгээ эрэлт болон зохих үйлчилгээг авахаар өгдөг үзүүлдэг аж. Удаан хугацаагаар хүлээх мөн албан бус төлбөр зэрэг бас саад болж байна. харъяаллын байх шаардлагаас болж иргэд, тэр Бүх дүүргийн нөхцөл байдлыг төлөөлөн ФБЯ- дундаа ядуу иргэд болон ахмад настангууд цаг нд оролцогчид урт очер дараалал, цаг барсан хугацаа, арга хэрэгсэл (зохих бичиг баримт гэх шат дамжлага, хүнд суртал мөн дүүүргийн мэт) байхгүй байх талтай тул шаардлагатай эмнэлэгүүдийн ор олдоггүй талаар ярьсан тусламж, үйлчилгээг ихэнхдээ авч чаддагүй байна. Үйлчилгээний тасалбарын дугаар байна. Эдгээр бэрхшээлүүд нь төрөөс үзүүлэх авах систем байдаггүй учир иргэд дүүргийн үүрэг хүлээсэн бүх нийтэд хүртээмжтэй эрүүл эмнэлэгт үзлэг болон шинжилгээний дугаар мэндийн тусламж, үйлчилгээний үр дүнг авах гэж олон цагаар дараалалд зогсох бүхэлд нь бууруулж байна. шаардлагатай болдог байна. ФБЯ-уудад 22 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Мэдээлэл 3.4: Үйлчилгээний хэт ачаалал ядуу иргэдэд хамгийн хүндээр тусч байна “Би нэг эмнэлэгт хэвтэх хэрэгтэй болоод бараг сар хүлээж байж хэвтсэн. 10 хоног хэвтүүлээд гардаг эмнэлэг 7-хон хоног хэвтүүлээд гаргадаг. Ядарсан хүмүүсийг муу эмчилдэг. Яагаад гэвэл баян хүмүүсийг болохоороо 14 хоног хэвтүүлээд бараг 10 гаран тариа хийгээд гаргадаг. Мөнгөтэй хөрөнгөтэй, эмч нарт юм хум өгдөг тийм л хүмүүст чанартай эмчилгээ хийгээд 14 хонуулаад гаргадаг.” Эмэгтэй, төвийн гэр хороолол, Баянзүрх дүүрэг “Хамгийн анхны төрөлтөн дээрээ 1-р эмнэлэгт байж байгаад би хүүхдээ алдсан. Яагаад гэвэл хахуульд 100000 төгрөг өгдөг гэхээр нь хүнээр яриулаад төрснийхөө дараа өгөе гэсэн л дээ. Тэгээд мөнгийг нь шууд өгөөгүй болохоор намайг нэг их тоогоогүй. Би тасралтгүй 10 цаг өвдсөн. Тэгсэн чинь намайг загнаад-чи яагаад наагуураа орилоод байгаан гэсэн.” Эмэгтэй, төвийн гэр хороолол, Чингэлтэй дүүрэг “Өө би ч бас эмчлүүлэх гэж 10-аад хоносон. Тэгэхэд намайг ирж байхад сэхээнд нэг залуу орсон юм. Тэгсэн тэр залуу өмнө нь хэвтэх гээд 2 удаа ирэхэд оргүй байна гээд буцаагаад хүндэрсэн хойно нь хэвтүүлж байгаа юм. Мөнгө төгрөгний асуудал бол ил цагаан… mанилтай нь л эмчлүүлж, танилгүй нь хойшоо сууж байдаг. Үхэхэд хэзээд бэлэн дансанд орчихсон байгаа гэдэг шиг танил талгүй хүмүүс ийм л байна.” Эрэгтэй, захын гэр хороолол, Сүхбаатар дүүрэг “Хэвтэхийн тулд хамгийн багадаа 20 хононо. Ор гарах хүртэл нь хүлээ. Эсвэл коридорт хэвтэж болно гэж байгаа юм. Коридорт нь гудас тавиад хэвтэнэ. Коридорт хэвтэнэ гэдэг хэцүү. Би орны оочер аваад гэртээ 7 хоног хэвтсэн. 12 хоног дараалаад түргэний эмч дээр очиж эмчилгээ хийлгүүлчээд харьдаг байсан. Бие минь муу байхад эмч нар 11 хонуулаад гаргасан. Тэгэхээр над шиг шоконд орсон, хүнд өвчтэй хүмүүс гүйцэд эмчилгээгээ хийлгэж чаддаггүй. Ачаалал бол асар хүнд байна. Зөвхөн гэр хороололд байдаг.” Эрэгтэй, төвийн гэр хороолол, Баянгол дүүрэг Эх сурвалж: ФБЯ-ууд (2014) Дээрх эрүүл мэндийн системийн хэт ачаалал нь хүртэл янз бүрийн шатанд буюу эмчилгээнд иргэдэд үнэ төлбөргүй хүрэх ёстой стандартын танил тал болон бэлэг нийтлэг хэрэгтэй үйлчилгээнд хээл хахууль өгөх нөхцөлд хүргэж болдог бололтой байна. Эх барихын тусламж, байна. ФБЯ-нд оролцогчдын ярьсанчлан үйлчилгээний шат болгонд мэргэжлийн өрхийн эмнэлэгтэй харьцуулахад дүүргийн ажилтнуудад мөнгө өгөх нь хэвийн үзэгдэл гэж эмнэлэгүүдийн үйлчилгээний чанар илүү сайн дурдагдсан ба ингэхдээ ихээхэн хэмжээний боловч хахууль өгөх хэрэгцээ бас илүү их мөнгө өгөх нь бий аж. ФБЯ-уудын үеэр байдаг байна. Өвчтөнд анхаарал хандуулсны дурдагдсан эмнэлэгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдэд төлөө эрүүл мэндийн байгууллагын өгдөг гар цайлгах мөнгөний хэмжээ нь: ажилтнуудад ‘талархах’ зорилгоор ‘бэлэг’ эмчид 5,000 төг; жирэмсэн эмэгтэйчүүдийг хэлбэрээр хээл хахууль өгдөг талаар мэдээлсэн төрөхөд тусладаг эмч нарын багийн ахлагчид байна. Дугаар авах, эмнэлэгт хэвтэхээс эхлээд 50,000-100,000 төг; сувилагчид 20,000 төг; мэс засал, эх барихын тусламж, үйлчилгээ мөн үйлчилгээний ажилтанд 10,000 төгрөг 23 байсан байна. ФБЯ-ны эрэгтэй болон эмэгтэй тохиолдолд тааруу эмчлэх эсвэл үл тоох зэрэгт оролцогчдын аль алиных нь хэлж буйгаар хүргэдэг байна (Дэлхийн Банкны ФБЯ-ууд энэ төрлийн бэлэг, гар цайлгалт байхгүй 2014). Мэдээлэл 3.5: Үйлчилгээ авах гэж хахууль өгсөн жишээнүүд “Угаасаа дүүргийн эмнэлэг дээр танил талтай байхгүй бол болохгүй. Манай нэг нутгийн 2 эгч байдаг юм. Тэгээд эмнэлэгт очихынхоо өмнө залгаж хэлдэг. Очоод эгчийнхээ кармаанд нь 5000 төгрөг хийж өглөө. Тэгээд л аниа дагуулаад сүнгэнэтэл бүх эмчид үзүүлж өгнө шүү дээ. Тэгээд л бүх ажлаа амжуулчихдаг.” Эмэгтэй, төвийн гэр хороолол, Баянзүрх дүүрэг “Оочир ихтэй байхад мэдээж өгнө. Манай эхнэрийг төрөхөд цаанаас шууд өнөөдрийн ээлжинд 9 сувилагч 3 эмч байгаа шүү. Тэрэнд нь өгөөрэй гээд хэлчдэг. Би нийтдээ 550000 төгрөг өгсөн. Эх нялхас. Манай эхнэрийн өмнө нэг охин мөнгө төлөөгүй төрөөд гарсан. Дараа нь манай эхнэртэй хамт 1 өрөөнд байсан. Тэгсэн тэр охины гэдсийг хүн харахын эцэсгүй болгосон. Тэгэхэд хажууд нь манай эхнэрийн гэдсэнд ганцхан оёдол тавьсан. Ийм л ялгаа байна. Би мөнгө төлөөд эх нялхас руу орж байхдаа гэртээ орж байгаа юм шиг байдаг байсан. Гаднаас халуун цай хоол бариад ороход хувцас солих өрөө гаргаад өгсөн. Хувцасаа солиод тавчик өмсөөд цаашаа орно. Тэгэхэд мөнгө төлөөгүй хүмүүс цонхоор л тэрийг дуудаад өгөөч гээд зогсож байдаг.” Эрэгтэй, төвийн гэр хороолол, Баянгол дүүрэг “Одоо цагт ямар ч салбарт авилгал их. Би групт байдаг. Тэгээд групээ сунгуулах гээд очихоор өгдөг юм аа (мөнгө, чихэр болон бусад авилгын шинж чанартай юм) өгдөг. Би дүүргийн эмнэлэгт үзүүлэхдээ ганц набор, 5000 төгрөгтэй картныхаа завсар хийгээд л өгчдөг юм. Тэгээд л жаахан юм авчвал тэгээд л шал өөр болно шүү дээ. Тэгээд л гадуур ч үзлэг хийгээл дотуур ч үзлэг хийгээл эхэлнэ шүү дээ. Тэрнээс ур чадварын хувьд бол дүүргийн эмнэлэгийн эмч нар өрхийн эмнэлэгээс илүү. Манай нэг хүүхэд төрөх гээд тоохгүй байхлаар нь эмчид нь 50000 төгрөг бусдад нь 20000 төгрөг өгсөн чинь нөгөө эмч нь бөмбөгнөөл гүйгээд эхэлсэн.” Эмэгтэй, төвийн гэр хороолол, Чингэлтэй дүүрэг “Хүн өвдөөд түргэн дуудахаар 2 цаг гарангийн дараа ирнэ. Тэгээд арай гэж эмнэлэг дээр нь очихоор эмч нь байхгүй байна. Цайндаа орчихсон гэдэг. Тэгээд нөгөө хүүхэд нь уйлаад л байна. Тэгээд 5 өнгөрч байхад эмч нь ирсэн. Нэг тариа хийж өгчихөөд дээшээ эмчлүүл гээд тэгээд таньдаг эмчээрээ яриулж байж 12 хоног эмнэлэгт хүүхдээ хэвтүүлсэн. Таньдаг хүнгүй бол хэцүү юм байна лээ.” Эрэгтэй, захын гэр хороолол, Сүхбаатар дүүрэг Эх сурвалж: ФБЯ-ууд (2014) 24 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Газрын зураг 3.6: Баянзүрх дүүрэг дэх өрхийн эмнэлгийн хүртээмжийн ялгаа Хороо Дүүрэг Авто зам Суурьшлын бүс Сүхбаатар 30 минут алхах зай Хорооны нийт хүн амын тоо <5000 5000-7000 7000-9000 9000-11000 >11000 БЗ_20 БЗ_23 Баянзүрх БЗ_28 Баянгол Налайх Хан-Уул БЗ_11 Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны судалгааны мэдээ (2014) Тэмдэглэл: Өрхийн эмнэлэгт хандахад тавьдаг оршин суугаа хорооны харъяаллын шаардлага нь иргэдэд хүргэх үйлчилгээг үр ашиггүй болгож байна. iii. Гудамжны гэрэлтүүлэг29 сайтар хангагдсан байдаг. Харин гэр хороолол, ялангуяа хотын захыын гэр хороололд байдал Гудамжны гэрэлтүүлэг нь хотын үндсэн өөр байдаг. Дундын болон захын бүсийн үйлчилгээ бөгөөд хот даяар олон нийтийн хороодын ихэнх нь гудамжны гэрэлтүүлгээр аюулгүй байдлыг хангахад чухал байдаг. хангагдах байдал доогуур байдаг. Сүхбаатар Мөн гудамжны гэрэлтүүлгээр хангах, засвар дүүргийн 19 хороо, Баянзүрх дүүргийн 21, 23, үйлчилгээ хийх, арчлах урсгал зардлууд нь 28 зэрэг захын хороод мөн алслагдмал хороод УБ хотын захиргааны төсвийн нэг чухал зүйл болох Налайх дүүргийн 5, 6-р хороо тэр чигтээ байдаг. Хотын төвийн хүн ам шигүү суурьшсан харанхуй байдаг. Гэр хороололд гудамжны ихэнх газруудад гудамжны гэрэлтүүлгээр гэрэлтүүлэг байхгүй байх нь аюулгүй байдалтай холбоотой эрсдлүүдийг дагуулдаг Гудамжны гэрэлтүүлэг нь дүүргүүдийн хооронд 29 ба жижиг сажиг хулгай, дээрэмд өртөмтгий бодитоор ажиглан, харьцуулалт хийх боломжтой байдал ихсэж, шөнийн цагаар явган зорчигчдын хотын үндсэн үйлчилгээний нэг болно. Түүнчлэн уг үйлчилгээний санхүүжилт болон бусад мэдээллүүд осолд өртөх магадлал өндөрсөхтэй холбоотой нь ашиглахад бэлэн байсан. Шөнийн цагийн хиймэл байдаг байна.30 дагуулын дүрслэлийг ашигласан орон зайн дүн шинжилгээгээр гудамжны гэрэлтүүлгийн ажиллагаанд 30 Жишээлбэл гудамжны гэрэлтүүлэг байхгүй үед үнэлгээ өгсөн бол Дэлхийн Банкны судалгаа ялангуяа гол зам дээр шөнийн цагт жолоочдын ихэнх (2014) болон ФБЯ-уудаар дамжуулан гудамжны холын гэрлээ авто зам дээр муруй, траншейний нүх гэрэлтүүлгийн үйлчилгээний үр ашгийн талаарх зэргээс зайлсхийх зорилгоор ашиглахад хүрдэг. хэрэглэгчдийн туршлагад дүн шинжилгээ хийсэн. Улмаар эсрэг урсгалд явж буй жолоочид харах 25 Гудамжны гэрэлтүүлгийн байршил, Дэлхийн Банкны судалгаа (2014)-ны үр нягтшилд тулгуурласан УБ хотын гудамжны дүн хотын төвийн орон сууцны бүстэй гэрэлтүүлгийн орон зайн дүн шинжилгээгээр харьцуулахад гэр хорооллын гудамжны гэрэлтүүлэх байдлын тооцоог дүүрэг тус гэрэлтүүлгийн ашиглалт, засвар үйлчилгээний бүрээр гаргасан (Хавсралт 2-ын Газрын байдал дахь ялгааг бас харуулсан. Гэр зураг 3.7 ба доорх газрын зураг 3.8-ыг үзнэ хорооллын оршин суугчдын жаран нэг үү).31 Захын гэр хорооллын нягтрал бага мөн хувь нь гудамжиндаа ажилладаг гудамжны харьцангуй саяхнаас бий болсон зэргийг гэрэлтүүлэг байхгүй гэж хариулсан бол орон харгалзан үзвэл төвийн хэсэгтэй харьцуулахад сууцны хорооллоос 16 хувь нь ингэж хариулсан гэрэлтүүлгийн ерөнхий байдал харьцангуй байна. Судалгааны мэдээллийг лавшруулан доогуур байх хандлагатай юм. Хотын төвийн баталгаажуулах зорилгоор тусдаа газар дээр гаднах хороодын гэрэлтүүлэг бас янз бүр нь шалгах ажиллагааг зохион байгуулсан ба уг байна. Жишээлбэл, Сонгинохайрхан болон ажиллагаагаар гэрэлтүүлгийн ихэнх эвдэрсэн Чингэлтэй дүүргийн дунд байрлах Баянгол байдалтай байгаа илрүүлсэн. Гудамжны дүүргийн хэсэг нутаг дэвсгэр болох 21-р хороо гэрэлтүүлэг нь тааруу суурьлуулалт, цаг уурын “дунд зэрэг гэрэлтэй” байгаа бол хил залгаа нөхцлөөс үүсэх гэмтэл эсвэл эвдэн сүйтгэх Сонгинохайрхан дүүргийн 31-хороо “харанхуй” үйл ажиллагааны аль нэгээс болоод эвдэрсэн байна. Дүүрэг дотор ч мөн ялгаатай байна: байсан. Хотын зургаан дүүргээс хороодыг Чингэлтэй дүүргийн 12-р хороо “харанхуй” гэж түүвэрлэн шалгахад тухайн цаг хугацаанд ангилагдсан бол бусад хил залгаа бүх хороод гудамжны гэрэлтүүлгийн 20-иос дээш хувь “дунд зэрэг гэрэлтэй” буюу “сайн гэрэлтэй” гэж (нийт 563-аас) ажиллагаагүй байсан.32 Хотын ангилагдсан байна. төв хэсгээрх гэрэлтүүлгийн ялгаатай байдлыг доорх Газрын зураг 3.8-т, хотыг бүхэлд нь хамарсан дүр зургыг Хавсралт 2-т үзүүлэв. чадваргүй болж, явган зорчигч болон жолоочийн аль алины хувьд маш аюултай авто замын орчинг бий болгодог байна. 31 Уг хэмжүүрийг гудамжны гэрэлтүүлэггүй хороо тус бүр доторх оршин суух зориулалттай газрууд дахь пикселийн хувьд суурилсан. Пиксель нь тухайн суурьшлын бүсийг гэрэлтэй эсвэл гэрэлгүй эсэхийг гудамж тус бүрт 35 метрийн буфер радиустайгаар, пикселийн хэмжээг бас 35 метр байхаар харуулдаг. Гэрэлтүүлгийн түвшинг харанхуй, бүдэг, бага зэрэг гэрэлтэй, дунд зэрэг гэрэлтэй, сайн гэрэлтэй мөн маш сайн гэрэлтэй (өөрөөр хэлбэл тухайн пикселийн 93 хувиас дээш гэрэл байхгүй бол тухайн хороог харанхуй гэж үзнэ, пикселийн 30 хувиас доош гудамжны гэрэлтүүлэг байхгүй бол тухайн хороог 32 Судлаачид хот даяар гэрэлтүүлгийн асаадаг оройн маш сайн гэрэлтэй гэж үзнэ) гэж тогтосон. Хороодын 8:30-аас өмнө болон дараа нь түүвэрлэгдсэн газруудад оршин суух зориулалттай бүс дэх гудамжны аль гэрэл асан, аль нь унтраастай хэвээр байсныг гэрэлтүүлгийн гэрлийн хүртээмж багасах тусам, улам тодорхойлохоор очсон. Уг ажиллагааг 2014 оны 5 сард харанхуйд тооцогдоно. зохион байгуулсан. 26 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Газрын зураг 3.8: Улаанбаатар хотын гудамжны гэрэлтүүлгийн индексийг үзүүлэх хорооны түвшний газрын зураг Хороо Дүүрэг Авто зам Гудамжны гэрлийн Сүхбаатар гэрэлтүүлэг Маш сайн гэрэлтэй Сайн гэрэлтэй Дунд зэрэг гэрэлтэй Бага зэрэг гэрэлтэй Чингэлтэй Бүдэг Харанхуй Гудамжны гэрэлтүүлэггүй Сонгинохайрхан СX_12 Баянзүрх БГ_ СX_31 10 СX_03 Баянгол БЗ_12 Хан-Уул Километр Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны судалгааны мэдээ (2014) Гудамжны гэрэлтүүлгийн хүртээмж дэх болон тэдгээрийн арчилгаа тухайн дүүргийн ялгаатай байдал нь тус хотод тулгарч буй нэн тэргүүний зорилт, санхүү болон захиргааны институцийн бэрхшээлүүдийг харуулж чадавхиас шалтгаалан янз бүр байна.33 байгаа юм. Тухайлбал, энэ байдал нь ихээхэн Гудамжны гэрэлтүүлгийн үйлчилгээний хэмжээгээр үйлчилгээг хүргэх бүтэц, зохион тогтолцооны талаарх дэлгэрэнгүй дүн байгуулалт болон гудамжны гэрэлтүүлгийн шинжилгээг доорх Мэдээлэл 3.6-д харуулав. ашиглалт, арчилгааны хэлбэрээс шалтгаалж 33 Хотын захиргаанаас сүүлийн жилүүдэд шинэ, илүү үр байгаа юм. Дөрвөн үндсэн төрлийн гудамжны ашигтай мөн зарим тохиолдолд нарны эрчим хүчээр гэрэлтүүлэг (Лед, улайсах чийдэн, флюресцент ажилладаг гудамжны гэрэлтүүлгийг суулгуулсан. ба нарны эрчим хүчний) ашиглаж байна; Ялангуяа гэр хороололд донор байгууллагууд болон хотын захиргаанаас гудамжны гэрэлтүүлгийн дэд эдгээрийн тус бүр нь өөр өөр өртөг, гэрэлтэх бүтцийг бий болгох, шинэчлэхэд ихээхэн хэмжээний түвшин, ашиглалтын хугацаа болон арчилгааны цаг хугацаа, нөөцийг зориулсан байдаг. Жишээлбэл, шаардлагатай байдаг. Шинэвтэр бөгөөд Швейцарийн хөгжлийн агентлаг мөн ГОУХАН гэр хорооллын гудамжны гэрэлтүүлгийг сайжруулах үйл Лед гэрлүүд нь гол төлөв төвийн бүст (нийт ажиллагааг өөрсдийн хөтөлбөрүүдээрээ дамжуулан гэрлийн 42 хувь) байгаа бол хуучивтар дэмжсэн байдаг. Гудамжны гэрэлтүүлэг нь Азийн бөгөөд эрчим хүчний зарцуулалтын үр ашиг Сангаас санаачилсан “Манай хороо” иргэдийн оролцоотой зураглалын сангийн нэг бүрэлдэхүүн хэсэг муутай улайсах чийдэн болон флюресцент юм. Уг санг гэр хорооллын зураглалыг бий болгоход гэрлүүдийг ихэвчлэн гэр хороолол (нийт чиглэн, Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын гэрлийн 74 хувь)-д ашиглаж байна. УБ хот албатай хамтран хөгжүүлсэн. Гэсэн хэдий ч эдгээр хүчин чармайлт нь гэр хороолол ба орон сууцны болон дүүргүүдийн аль аль нь гудамжны хооронд мөн хороодын хооронд буй гэрэлтүүлгийн гэрэлтүүлгийн үйлчилгээг хариуцан хүргэдэг. үйлчилгээн дэх ихээхэн хэмжээний тэгш бус байдлыг Улмаар гэрэлтүүлэгт хийх хөрөнгө оруулалт багасгаагүй бололтой харагдаж байна. 27 Мэдээлэл 3.6: Улаанбаатар хотын гудамжны гэрэлтүүлэг: үйлчилгээ хүргэх зохион байгуулалтын хэсэгчилсэн байдлын жишээ УБ хотын гудамжны гэрэлтүүлгийн үйлчилгээ нь төрийн шат шатны үүрэг хариуцлагын давхардлын асуудал, улмаар хэсэгчлэгдсэн бөгөөд хүртээмжгүй үйлчилгээг харуулж байна. Хууль, эрх зүйн хүрээнд хот болон дүүргүүдийн аль аль нь гудамжны гэрэлтүүлгийн үйлчилгээгээр хангах, арчлах үүрэг хүлээсэн байдаг. Хотын захиргаанаас хотын төв хэсэгт үйлчилгээ үзүүлэхээр УБ Нэгтгэлтэй гэрээ байгуулдаг бол дүүрэг тус бүр өөрсдийн нутаг дэвсгэр дээр үйлчилгээ үзүүлэхээр орон нутгийн өмчит үйлдвэрийн газруудтай гэрээ байгуулдаг. Энэхүү давхардсан үүрэг хариуцлагаас улбаалан хот болон дүүргийн засаг захиргаа тус тусдаа гудамжны гэрэлтүүлгийн хөрөнгө оруулалт төлөвлөгөө болон худалдан авалтын зохицуулалт хийхэд хүргэдэг аж. Дээр нь хорооны дарга нар тоног төхөөрөмж, засвар үйлчилгээний хэрэгцээг тодорхойлох ажлыг бас хариуцдаг ба жил бүр дүүрэг эсвэл хот руу санхүүжилтийн хүсэлт явуулдаг аж. Үр дүнд нь хотын төв хэсэгт л гэхэд долоон өөр байгууллага гудамжны гэрэлтүүлгийн үйлчилгээг үзүүлэхэд оролцдог ба гэрэлтүүлгийн чанар дүүргүүдийн хооронд ихээхэн ялгаатай байна. Гудамжны гэрэлтүүлгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн дунд уялдаа холбоо байхгүй мөн жигд бус чадавх болон дүүрэг тус бүр дээр хийгддэг гэрээ зэргээс үйлчилгээний чанар болон үйлчилгээний эрх тэгш хүрэх байдал буурч байна. Дүүргийн хял хязгаарыг давдаг үйлчилгээний хувьд үйлчилгээ үзүүлэхэд хяналт тавин, чанартай, шаардлага хангасан, цаг үеээ олсон мөн үр ашигтай арчилгаах хариуцаг тухайн орон нутгийг бүхэлд нь хамарсан үйлчилгээ үзүүлэгчтэй байснаар оновчтой үр ашгийг олж авах боломжтой байдаг. Энэхүү зохион байгуулалтанд таван давуу тал бий. Нэгт, гудамжны гэрэлтүүлгийн суурилуулалт, засвар үйлчилгээг нэг байгууллага нэгэн жигд сүлжээгээр дамжуулан хийснээр дүүргүүдийн дунд нэгийн үр ашгаар нөгөөгийн зардлыг гаргах боломжийг бүрдүүлдэг. Хоёрт, тухайн үйлчилгээний сүлжээ тэлэх тусам гэрэлтүүлэг нэмэх, арчлах зардал сүлжээний үйлчилгээ үзүүлэгчийн хувьд буурч байдаг. Гуравт, ирээдүйн хэрэгцээний талаарх үнэлгээг дүүргийн засаг захиргааны санал дээр тулгуурлах боломжтой байна. Дөрөвт, хэрэв аливаа нэг үйлчилгээг нэг байгууллага буюу агентлаг үзүүлдэг бол иргэд засвар, үйлчилгээний хэрэгцээ гармагц шууд бөгөөд хялбараар мэдээлэх боломжтой байдаг. Хамгийн сүүлд, дээрх шалтгаануудад үндэслэн, гудамжны гэрэлтүүлэг зэрэг үйлчилгээг нэг байгууллага үзүүлснээр хотын удирдлагуудад тайлагнах нэгдсэн гүйцэтгэл болон иргэдийн өмнө хүлээх хариуцлага болон үйлчилгээний чанарыг дээшлүүлдэг. Эх үүсвэр: Эм Эй Ди-гийн мэдээлэл суурилсан Дэлхийн Банкны мэргэжилтний эмхтгэл (2014) iv. Нийтийн тээвэр Нийтийн тээвэр нь хотод сургууль, ажлын байр байна34. Тээврийн үйлчилгээг хувийн хэвшлийн болон арилжааны төвүүд хүрэх хөдөлгөөнйг автобусны үйлчилгээ үзүүлэгч компаниуд дэмждэг гол үйлчилгээ болно. Нийтийн тээвэр үзүүлдэг ба эдгээр компаниуд нь заасан нь УБ хот дахь тээврийн хамгийн нийтлэг чиглэлээр үйлчилгээ үзүүлэх лиценз авдаг. хэлбэр юм. Зорчих хэлбэрт эзлэх хувийг авч Нийтийн тээврийн системд автобус, троллейбус үзвэл: нийтийн тээвэр (34%), явган явах (31%), Ерөнхий төлөвлөгөөний газар, 2020 он хүртэлх 34 хувийн машин (23%), такси (9%) ба бусад (3%) Ерөнхий төлөвлөгөөний техникийн тойм, ху. 24. 28 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь болон жижиг оврын автобус үйлчилгээнд чиглэлийн болон нэгдсэн сүлжээн дэх үр гардаг. Нийт 1.155 автобус, троллейбус хотын ашиггүй төлөвлөлт, улмаар зорчигчид албан гол шугамд, хамгийн өндөр эрэлттэй 79 үндсэн ёсны автобус эсвэл албан бус тээвэр бүр эсвэл чиглэлээр үйлчилгээ үзүүлдэг ба 386 жижиг хоёуланг нь оролцуулан хамгийн багадаа нэг оврын автобус арай бага эрэлт бүхий 49 нэмэлт эсвэл түүнээс дээш дамжин суух шаардлагатай туслах чиглэлээр үйлчилгээ үзүүлдэг. Гол болдогоос зарим талаар шалтгаалж байна. шугамын чиглэл болон туслах чиглэлүүд нь бие Дээрх тохиолдлуудад дамжин суултын биетэйгээр автобусны буудлуудаар холбогддог. хямдрал буюу төлбөр тооцооны нэгдсэн систем байхгүйгээс хэдий хэр зайг туулснаас Нийтийн тээврийн үйлчилгээ нь хотын дийлэнх үл хамааран нэг удаагийн зорчилтын зардал иргэдийн төлбөрийн чадварт нийцсэн зорчих хоёр эсвэл гурав дахин нэмэгдэх боломжтой боломжоор хангадаг. Насанд хүрэгчид 500 юм. Нийтийн тээвэрт зарцуулах зардал ийм төг (0.27 ам.доллар), хүүхэд 200 төг (0.11 ам. өндөр хувь эзэлж байгаа нь алслагдмал доллар)-ийн нэгэн жигд тасалбарын үнэ төлдөг. газар амьдардаг хүмүүсийн зорчих боломж Нийт зорчигчдын 40%-ийг бүрдүүлдэг оюутан, хязгаарлагдах эсхүл өрхийн орлого, амьжиргааг хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, ахмад настангууд дэмжих ажлын байрт хүрч очих боломж үнэгүй зорчдог35. Гэсэн хэдий ч нийтийн ихээхэн хэмжээгээр хаагдахад хүрдэг. тээврийн үйлчилгээ нэн ядуу иргэдийн хувьд өндөр өртөгтэй байдаг. Тээврийн хэрэгслээр Нийтийн тээврийн систем нь хотийн төв дотор зорчих маршрут болон орлогын талаарх эсвэл тийш чиглэсэн зорчилтонд төвлөрдөг ба тооцоололд тулгуурлан нийтийн тээвэрт хотын төв хэсгээр голчлон төвлөрсөн сургууль, зарцуулах өрхийн сарын зарлагын дүн хотын ажил эрхлэлт болон үйлчилгээ, бизнесийн өрхийн дундаж зарлагын 9-18%-ийн хооронд төвүүдэд хүрч очихын тулд гэр хороололд болох нь бий.36 Харин захын хорооллын орлого оршин суугчид зорьсон газартаа хүрэхэд хол багатай өрхүүдийн зарлагын 24-36%-ийг эзлэх газар зорчих хэрэгтэй болдог байна. Нэгэн нь бий.37 хүртээмжийн загварчлалын арга38-аар гаргаж авсан тооцооноос харахад УБ хот доторх Цаашлаад, гэр хорооллын иргэдийн орлого зорчилтын ихэнхэд нийтийн тээвэр болон явган хотын иргэдийн дундаж орлогоос доогуур зорчих нь машинаар зорчихтой харьцуулахад байдаг учир гэр хорооллын өрхүүдийн нийтийн 2 дахин их хугацаа зарцуулдаг байна. Газрын тээвэрт зарцуулдаг зардлын хэмжээ илүү өндөр зураг 3.9-т өглөөний цагаар 35 минут39-ын байх магадлалтай. Энэ нь нийтийн тээврийн зорчилтоор төв талбай хүрэх боломжтой хотын газруудыг үзүүлэв. Энд харуулснаар нийтийн 35 Дээрхийн адил. 36 Нэг талдаа зорчих зардлыг 1.000 ба 2.000 төг-ийн тээврээр болон явган зорчих нутаг дэвсгэр хооронд байна гэж үзвэл өдөр тутмын хоёр талдаа хотын төв хэсгээр хязгаарлагдан, хотын төвийн зорчих зардал 2.000-4.000 төг-ийн хооронд байх зүүн, баруун зах болон ихэнх захын бүсийг боломжтой юм. Сард 20 ажлын өдөртэй гэж үзвэл нэг хүний зорчих зардал сард 40.000-80.000 төг болно. Нэг өрх долоо хоногт 12 удаа нийтийн тээврийн 38 Нээлттэй зорчилт төлөвлөлтийн шинжээч (НЗТШ) зорчино гэж хамгийн багаар тооцоолбол өрхийн сарын нь нийтийн тээврээр зорчих, алхах, дугуйгаар явах нийтийн тээврийн зардал 60.000-120.000 төг болох ба мөн машинаар явах зэрэг зорчилтоор орон зайн хувьд өрхийн орлогын 9-18%-ийг нийтийн тээврийн зардал тархаасан хувьсагчид (хүн, ажлын байр, сургууль, гол эзэлнэ. УБ хотын статистикийн газрын мэдээгээр байршил)-д хүрч очихыг хэмждэг вэбэд суурилсан хотын өрхийн сарын дундаж орлого 2012 онд 652.000 нээлттэй эхийн програм. Програм болон түүний төг байв. талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг дараах линкээр 37 Хан-Уул дүүргийн 10-р хорооны нэгэн өрхийн үзнэ үү: http://conveyal.com/blog/2015/01/09/transport- жишээнд тулгуурлан, өрхийн сарын дундаж орлогыг analyst/(World Bank and Conveyal) 250,000 төг гэж үзвэл нийтийн тээврийн сарын зардал 39 НЗТШ нь 5 минутын интервалаар ажилладаг учир нь тухайн өрхийн орлогын 24-36% хүртэл эзлэх хотын албан ёсны дундаж зорчилтын хугацаа болох 37 боломжтой. минутыг төлөөлүүлэн 35 минутыг сонгосон. 29 орхигдуулж байна. Харин Газрын зураг Map Үр дүнд УБ хот нь харьцангуй бага хүн 3.10-т хувийн машинаар зорчих газруудыг амтай хотын хувьд олон улсын жишигтэй үзүүлсэн ба энд харагдаж байгаагаар хотын харьцуулахад дундаж зорчилтын хугацаа хамгийн захын гэр хорооллыг эс тооцвол харьцангуй урт буюу ойролцоогоор 37 минут хотын барилгажсан нутаг дэвсгэрийн ихэнхийг байна40. Бага нягтралтай хотжилтын хэлбэрээс багтаж байна. Хөрөнгө чинээний хувьд илүү шалтгаалан уг дундаж зорчилтын хугацаа нь боломжтой оршин суугчид хувийн автомашин Бангкок, Манила зэрэг хүн амаараа 10-20 дахин зэрэг тээврийн илүү их сонголттой байдаг. их хотуудынхтай адил байна (Зураг 3.1-ийг Харин хотын зах болон гэр хороололд амьдарч үзнэ үү). Хэд хэдэн удаагийн богино хугацааны буй орлого багатай иргэдийн хувьд хувийн авто төлөвлөлт, хөрөнгө оруулалтаар дамжуулан тэрэг авах боломжгүй байх магадлалтай ба үр авто замын сүлжээг бага багаар өргөтгөсөн ашигтай, төлбөрийн чадварт нийцсэн нийтийн боловч энэ нь ихэнхдээ хэсэгчилсэн байдалтай тээврийн хэрэгцээ хамгийн өндөр байгаа юм. байгаа ба хотын хурдацтай тэлэлттэй хөл нийлүүлэхэд хангалтгүй хэвээр байна. Газрын зураг 3.9. Улаанбаатар хотын төв талбайгаас нийтийн тээвэр, явганаар 35 минутанд хүрэх газрууд Чингэлтэй Хайлаас Баянхошуу Гачуурт Толгойт Улиастай Орбит Улаанбаатар Яармаг Нисэх Өлзийт Эх сурвалж: Судалгааны баг УБ хот болон Worldpop-ийн мэдээллээр НЗТШ-г ашиглав 40 Өрхийн түвшний хотын үйлчилгээний судалгаа; Business-Mongolia.com 30 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Газрын зураг 3.10. Улаанбаатар хотын төв талбайгаас хувийн авто машинаар 35 минутанд хүрэх газрууд Чингэлтэй Хайлаас Баянхошуу Гачуурт Толгойт Улиастай Орбит Улаанбаатар Яармаг Нисэх Өлзийт Эх сурвалж: Судалгааны баг УБ хот болон Worldpop-ийн мэдээллээр НЗТШ-г ашиглав. Зураг 3.1. Ижил хотуудын шинжилгээ: Дундаж зорчилтын хугацааг хүн амтай харьцуулах нь Бээжин Манила Шанхай Бангкок Дундаж зорчих хугацаа (мин) Улаанбаатар Себү Вухан Жакарта Сингапур Сөүл Хо Чи Мин Ханой Хонгконг Данан Хүн ам (сая оршин суугч) Эх сурвалж: УБ хот, Дэлхийн Банкны хотын тээврийн мэдээллийн шинжилгээний хэрэгсэл болон Дэлхийн Банк (2015)- ын Хавсралт E дэх мэдээллийг зохиогчид ашиглав. 31 УБ хотын нийтийн тээврийн системийг Тээвэр, Нэгд, УБ хотын авто замын сүлжээнд дүүрэг дэд бүтцийн газар хяналт тавин, зохицуулдаг. хоорондын хөдөлгөөн нэвтрүүлэх боломжийг Үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагуудын ихэнх хангахад шаардлагатай хоёрдогч болон туслах нь хувийн хэвшлийн автобус болон такси зам дутагдаж байна.42 Доорх Газрын зураг компаниуд байдаг бол хотоос лиценз олгох, 3.11-т хотын хучилттай авто замын бүтэц үнэ тариф тогтоох, чиглэлүүдийн хуваарийг хотжилтын хоёр ялгаатай хэлбэрийг хэрхэн төлөвлөх асуудлуудыг зохицуулдаг. УБ хот тусгаж байгааг үзүүлэв. Хотын төвийн бүсэд нь одоо байгаа Тээврийн удирдлага, хяналтын анзаарагдахуйц шатлал бүхий тодорхой төв болон автозамын гол уулзваруудын сүлжээсээр тэмдэглэгдсэн хатуу хучилттай сүүлийн үеийн шинэ загвараас харахад замын гудамжны зохион байгуулалтын сүлжээ байдаг. хөдөлгөөний удирдлагын сайн суурьтай Харин гэр хороололд хатуу хучилттай гудамж байгаа боловч үүний үр дүн байнга гудамжинд хязгаарлагдмал, цөөн тооны гол зам хотын зах харагдаад байдаггүй. Байнгын түгжрэл нь авто хүрдэг боловч хоёрдагч буюу орон нутгийн замын үйл ажиллагааны шатлал тодорхойгүй, туслах замууд-орон нутгийн туслах замын 358 сүлжээний хөдөлгөөн нэвтрүүлэх чадвар тааруу хүртэлх километр буюу УБ хотын орон нутгийн мөн хөдөлгөөнд олон тооны тээврийн хэрэгсэл авто замын сүлжээний нийт уртын 57 хувь– оролцож байгаагаас үүдэлтэй. Гудамжны хучилтгүй хэвээр байна.43 (Эм Эй Ди, 2014) төлөвлөлт хэрэглэгчдийн хувьд харьцангуй үр ашиггүй бөгөөд найдвартай бус байгааг замын Цаашлаад захын гэр хороололд автобусны хөдөлгөөний мөргөлдөөн, ослын хэмжээнээс үйлчилгээг хүрэхэд ихээхэн өртөгтэй ба харж болно. улмаар олон газарт үйлчилгээ дутагдалтай байгаа нь дамжин суулт болон нийт зорчилтын Хотын тээврийн системийн урьдчилсан тоог нэмэгдүүлж байна.44 Гэр хороолол дахь үнэлгээгээр хэд хэдэн хоорондоо харилцан автобусны зогсоолуудад автобусны чиглэл, хамааралтай асуудлуудыг харуулж байна.41 хуваарийн талаар мэдээлэл байхгүй байгаагаас Гудамжны сүлжээний хэмжээ болон хэлбэрээс автобусны тогтмол бус ирэлтээс улбаалан гадна тээврийн үйлчилгээний хамрах хүлээлгийн хугацаа улам уртсах, үйлчилгээний хүрээ, хүртээмж нь чиглэлийн төлөвлөлт, ерөнхий чанар тааруу болоход хүргэж буй учир тасалбарын үнэ хураамж болон автобусны нөхцөл байдлыг улам дордуулж байна. Энэ нь үйлчилгээ үзүүлэгч компаниудад тавих хяналт- хотын зохицуулалтаас гадна байдаг албан бус ыг зохицуулдаг одоогийн зохицуулалт ба тээврийг сонгох хэрэглээг хөхиүлэн дэмжиж захиргааны бүтцээс болж хязгаарлагдаж байна. байна. 42 Жишээлбэл, авто замын төрлүүдийн давуу талтай хуваарилалт: гол зам 15%, хоёрдагч зам 25%, орон нутгийн зам 60%, улмаар авто замын төрөл тус бүр нийт авто замд илүү их хувийг эзэлнэ. Энэ нь УБ хотын гол болон хоёрдагч авто замууд нийт орон зайнд бараг ижил хувийг эзэлж буй өнөөгийн байдлаас эсрэг байгаа юм. 43 Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөний газар, “УБ хотыг 41 Уг дүн шинжилгээг Дэлхийн Банкны зэрэгцээ 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөө, 2030 судалгаанд голлон тулгуурласан болно, Дэлхийн Банк. он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлага: Техникийн тойм” 2015 он. Улаанбаатар хот: Тогтвортой хотын тээврийн (Улаанбаатар хот, 2014). үйлчилгээ: УБ хотын нийтийн тээврийн үйлчилгээний 44 Чиглэл урт болох тусам, ашиглалтын зардал талаарх цогц шүүмж, Вашингтон хот: Дэлхийн Банк. (шатахуун, ажиллах хүч г.м) улам их болдог. 32 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Газрын зураг 3.11. Улаанбаатар хотын хатуу хучилттай гудамж, талбайн сүлжээ ялгах тэмдэг микро автобусны чиглэл Нийтийн тээврийн чиглэл Авто зам Газар ашиглалт/газрын хучилтын ангилал Тасралтгүй хотжсон хэсэг Тасалданги өндөр нягтаршилтай хотжсон хэсэг Тасалданги баг нягтаршилтай хотжсон хэсэг Үйлдвэрлэл, худалдаа, тээврийн бүсүүд Эх сурвалж: Нийслэлийн тээврийн газрын мэдээллийг судалгааны баг ашиглав. Хоёрт, чиглэлийн төлөвлөлт байхгүйгээс Орлого болон зорчигчдын тоо байхгүй учир автобусны үйлчилгээ үзүүлэгч компаниудын бага эрэлттэй чиглэлд үйлчилгээ үзүүлэгч олдог орлого, мөн цаашлаад үзүүлж буй байгууллагууд маш тааруу чанарын үйлчилгээг үйлчилгээний чанарт сөрөг нөлөө үзүүлж үзүүлэх хандлагатай байдаг ба ихэнхдээ байна. Өндөр эрэлттэй шугам онцын алдагдалтай ажилладаг байна. Үйлчилгээ шаардлагагүй түгжрэл, үйл ажиллагааны хамгийн тааруу байдаг гэр хорооллын үр ашиггүй байдлыг үүсгэдэг тоо томшгүй автобусны буудлуудад хуваарь, зогсоол эсвэл үйлчилгээний давхардалд дарагдсан байна. чиглэлийн талаарх мэдээлэл байдаггүй. Давхардлаас шалтгаалан эрэлт өндөртэй шугамны орлогыг олон компаниуд хуваадаг Гуравт, тус хотод заасан чиглэлээр, нь бага эрэлттэй чиглэлүүдийг дэмжих тасалбарын квотын систем45-д тулгуурдан зорилгоор хөшүүрэг болох, нэгийн ашгаар 45 Тээврийн газрын зорчигчдын тооны тооцоололд нөгөөхийг дэмжихэд хүндрэлтэй болж байна. тулгуурлан компаниуд сар бүр тасалбарын квот авдаг. 33 үйлчилгээ үзүүлэх лицензтэй 21 компани хэлбэлзэх ба энэхүү үнийн дүн нь автобусны бий. Тасалбарын квотын систем нь өөр өөр ердийн үйлчилгээнээс цааш дамжин суух компаниудын дунд өрсөлдөөнийг болиулахаар хүмүүсийн хэрэгцээний болон холбогдох зохиогдсон боловч дагаж мөрдөж байгаа зардлын талаарх гярхай мэдээлэлтэй байгаа эсэхийг баталгаажуулах үр дүнтэй арга харуулж байна. Чиглэлүүд нь тогтсон бус хэмжээ байхгүй бололтой байна.46 Цаашлаад харин уян хатан учир ХБТ-ийн түгжрэлээс УБ хотоос автобусны үйлчилгээ эрхлэгч зайлсхийхийн хамт ажлын байрны гол төвүүд компаниудад тээврийн хэрэгсэл худалдан буюу хэрэгцээтэй газруудад үйлчилгээ авахад нь зориулсан хөнгөлөлтэй зээл, үзүүлдэг. Зорчигчид эцсийн зогсоолдоо шатахууны үнийн хөнгөлөлт, оюутан, ахмад хүрэхийн тулд автобусны зогсоол хүртэл настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг албан бус таксийг хуваан ашиглах боломжтой үнэгүй зорчуулахад зориулсан жилийн аж. Тасалбарын квот эсвэл тогтсон чиглэлд шилжүүлэг зэргээр дамжуулан бэлэн мөнгө баригдалгүй микробус болон таксинууд нь хөрөнгө болон бэлэн бусаар ихээхэн хэмжээний илүү бодитой үнээр зорчих газрын эрэлтийг татаас олгодог. Гэтэл ямарваа нэг өдөр чиглэл хангах боломжтой байна. Ерөнхийдөө тус бүрээр үнэгүй зорчиж буй зорчигчдын албан бус үйлчилгээ нь ядуу иргэдэд буй бодит тоог тооцоолох үр дүнтэй механизм боломжийг нэмэгдүүлэн, тусгай хэрэгцээ болон хотод байдаггүй. Харин компаниудад олгодог хязгаарлагдмал тээврийн зардалд нь таарсан уг татаасын шилжүүлгийг үнэгүй зорчих нэмэлт зорчих хувилбараар хангаж байна. эрхтэй хүн бүр өдөрт 2 удаа зорчдог гэсэн таамаглалд суурилан тооцоолдог ба нийт v. Нийгмийн халамжийн үйлчилгээ дүнг компаниудын дунд үйчилгээнд гардаг чиглэлээр нь хувь тэнцүү тараадаг байна. Монгол улсын нийгмийн халамжийн систем Улмаар УБ хотоос иргэдэд хүрч буй татаасын нь нарийн төвөгтэй бөгөөд хамгийн эмзэг бүрэн үр өгөөжийг тооцолох боломжгүй бүлгүүдэд дэмжлэг үзүүлэхэд чиглэсэн байдаг ба эдгээр шилжүүлгүүд нь зорилтот олон янзын халамжийн тэтгэмж, үйлчилгээ, хүн амын хэрэглэсэн хэмжээнээс хэтэрсэн туслалцаанаас тогтдог.49 Тус систем нь байх хандлагатай тул автобусны үйлчилгээ нийгмийн халамжийн багц хуулиудаар үзүүлэгчдэд өгдөг нэмэлт татаас болж зохицуулагддаг ба эдгээр нь Нийгмийн байна.47 халамжийн тухай хууль (НХТХ), Ахмад настны нийгмийн хамгааллын тухай хууль (АННХТХ), Эцэст нь нийтийн тээврийн үйлчилгээний үр Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний нийгмийн ашиггүй байдлаас шалтгаалан иргэд албан бус хамгааллын тухай хууль (ХБИНХТХ) болон тээврийг сонгох болсон байна. Зохицуулалтгүй туслах эрх зүйн акт, баримт бичгүүдээс тогтдог. микро автобус буюу энгийн авто машинуудын Одоогийн байдлаар нийт 35 төрлийн нийгмийн төлбөр 700-1.00048 төгрөгийн хооронд халамжинй тэтгэвэр, тэтгэмж, үйлчилгээг зорилтот бүлгийн хүмүүс авах боломжтой Тухайн компани олгогдсон бүх тасалбараа зарчихвал үйл ажиллагаа ирэх сар эхэлтэл зогсоох ёстой болдог. ба эдгээрийн 11-ийг НХТХ-ийн шинэчилсэн 46 Хотын төв хэсэгт чиглэлүүд бөөгнөрдөг нь жолоочдын найруулгаар шинээр нэвтрүүлсэн байна.50 сэдлээс өдөөгдөг байна. Түрээсийн төлбөрөө төлөх гэж жолоочид эрх олгогдсон хуваарь, чиглэлийн гадна илүү их зорчигчдыг олон, зохицуулалтгүй тасалбарын 49 Нийгмийн халамжийн хууль, тогтоомжийн гарын орлоготой болохын тулд үйлчилгээ үзүүлэх нь бий. авлагад өөр өөр зорилтот бүлгүүдэд зориулсан нийт 47 Гэсэн хэдий ч эдгээр олон сувгийн дэмжлэгийг үл 67 төрлийн тэтгэмж, үйлчилгээ, туслалцааг багтаасан харгалзан автобусны үйлчилгээ үзүүлэгч компаниуд байсан. жилд 17 тэрбум төг (9 сая ам. доллар)-ийн нийт 50 2012 оны НХТХ болон 2008 оны НХТХ-ийг алдагдлыг салбарын хэмжээнд мэдээлдэг байна. харьцуулав. Бусад тооцоогоор нийгмийн халамжийн 48 Эм Эй Ди Хөрөнгө оруулалтын шийдэл. 2014 он. тэтгэвэр, тэтгэмж, үйлчилгээг 70 гаруй байна гэдэг Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрч буй үйлчилгээ, ху. 20. (Дэлхийн Банк 2015c-г үзнэ үү) 34 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Эдгээр шинэ тэтгэмж, үйлчилгээнд таван тэтгэмж-ийн хувьд сар тутам 48.000 төг төрлийн амьжиргааг дэмжих мөнгөн тэтгэмж, (24.67 ам.доллар)-ийн тэтгэмжийг дараах гурван төлийн олон нийтийн оролцоонд зорилтот бүлгийн хүмүүст олгодог байна:1) түшиглэсэн үйлчилгээ болон гурван нийгмийн бүтэн өнчин хүүхдийн асран хамгаалагч, 2) бие хөгжлийн үйлчилгээ орно. махбодийн болон сэтгэл зүйн хүчирхийллийн хохирогч болсон хүүхдийг асран хамгаалагч; 3) 2012 оныг хүртэл хотын захиргаанаас тэжээн тэтгэх үр хүүхэд, төрөл садангүй ахмад нийгмийн халамжийн үйлчилгээг үзүүлэхэд настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнийг асран зөвхөн хэрэгжүүлэгчээр оролцдог байсан хамгаалагч 4) эмнэлэгийн хяналтанд байдаг, ба санхүүжилтийг улсын төсвөөс хот руу байнгын асаргаа шаардлагатай ахмад настан, шилжүүлдэг байсан. Гэтэл төсвийн тухай хөгжлийн бэрхшээлтэй, хүүхэд ба иргэнийг шинэ хуулийн 58-р зүйл хэрэгжиж эхэлснээр асран хамгаалагч.53 УБ хот өөрийн төсвөөс нийгмийн халамжийн үйлчилгээг санхүүжүүлэх үүргийг хүлээсэн Нийгмийн халамжийн тэтгэмжийг онцгой байна.51 2013 оны санхүүгийн жилээс хойш УБ тохиолдолд болон амьжиргааг дэмжих хот хоёр тусламж (тухайлбал, алдар цолтой зорилгоор бас олгодог. Онцгой тохиолдлын ахмад настанд үзүүлэх мөнгөн тусламж мөнгөн тэтгэмж болох нэг удаагийн 1.200.000 болон алдарт эхийн одонт эхэд олгох мөнгөн төг (617 ам.доллар)-ийг гэнэтийн аюул, тусламж)-аас бусад бүх нийгмийн халамжийн осол, урьдчилан төлөөлөх боломжгүй бусад тухай багц хуулинд заасан нийгмийн шалтгаанаар гэр оронгүй, орон гэр нь цаашид халамжийн тэтгэмж, үйлчилгээг санхүүжүүлж амьдрах боломжгүй болсон болон амьжиргааны байна. Орон нутгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн эх үүсвэрээ алдсан өрхөд олгодог.54 цалин зэрэг урсгал зардлыг харин улсын Амьжиргааг дэмжих мөнгөн тэтгэмж-ийн төсвийн шилжүүлгээр санхүүжүүлсэн хэвээр хувьд, хоёр ба түүнээс дээш ихэр хүүхэд өсгөж байна. Гэсэн хэдий ч эдийн засгийн уналт байгаа иргэнд 1.000.000 төг (514 ам.доллар)-өөс хотын төсөвт хүндрэл учруулан, 2015 оны эхлэх нэг удаагийн мөнгөн тусламжийг олгодог байдлаар албан хаагчид болон нэмэлт зардлын байна. Түүнчлэн амьжиргаа дэмжих олон талаарх зарлагын зорилтуудаа улмаар нөхцөлд янзийн мөнгөн дүнтэй тусламжийг байнгын байдалтай нийцүүлсэн байна. асаргаа шаардлагатай 16 хүртэлх насны хүүхэд, өрх толгойлсон эх, эцэг, жирэмсэн ба нярай Нийгмийн халамжийн тэтгэвэр, mэтгэмж хүүхэдтэй эхчүүдэд олгодог байна.55 Банкны 2015 оны 1-р сарын 31-ний өдрийн ханш. 2012 оны НХТХ-инд нийгмийн халамжийн Эдгээр мөнгөн дүнгүүд нь 2014 онд судалгаа хийгдэх тэтгэвэр болон тэтгэмжүүдийн талаар заасан явцад тэмдэглэгдсэн бөгөөд тэрнээс хойш өөрчлөгдсөн байдаг. Нийгмийн халамжийн тэтгэвэр-т байж болно. нийгмийн даатгалын сангаас тэтгвэр авах 53 НХТХ-ийн (Зүйл 3.16)-д байнгын асаргаа шаардлагатай хүнийг “бусдын туслалцаагүйгээр эрх үүсээгүй ахмад настай иргэд, хөгжлийн өдөр тутмын үйлдлээ бие даан гүйцэтгэх чадваргүй, бэрхшээлтэй иргэд, тэжээгч нь нас барсан эсхүл оюуны хөгжлийн бэрхшээлтэй, сэтгэцийн хүнд хүүхэд болон өрх толгойлсон эх, эцэг гэсэн хэлбэрийн эмгэгтэй хүн” гэж тодорхойлсон байдаг. 54 Мөн адил хэмжээний нэг удаагийн тусламжийг 18 нас зорилтот бүлгийг хамруулдаг. Сар тутмын хүрээгүй байхдаа бүтэн өнчин болсон 18-24 насны тэтгэврийн хэмжээ нь 115.000 төг (59 иргэнд бас олгодог. Мөн уг тусламжийг гэр оронгүй ам.доллар) байдаг52. Нийгмийн халамжийн бөгөөд хорих ангиас суллагдсан иргэн болон гэр оронгүй тэнэмэл өрх, иргэн авах боломжтой байдаг. 55 Байнгын асаргаа шаардлагатай 16 нас хүртэлх хүүхдэд 51 2012 оны ТТХ (Зүйл 58.1.4)-инд “Нийслэл хот өөрийн сар бүр, байнгын асараа шаардлагатай 16 ба түүнээс төсвөөр нийгмийн асрамж, халамжийн үйлчилгээг дээш насны иргэнд улиралд нэг удаа 60.000 төг (31 бусад чиг үүргийн хамт хэрэгжүүлнэ” гэж заасан. ам.доллар)-ийн амьжиргаа дэмжих мөнгөн тэтгэмжийг 52 Валютийн ханш: 1 ам.доллар = 1945 төг, Монгол олгодог. Гурав ба түүнээс дээш тооны 14 хүртэлх 35 Нийгмийн халамжийн үйлчилгээ халамжийн дэмжлэг, туслалцаа шаардлагатай иргэн, өрх толгойлсон эцэг, эхэд үзүүлдэг. Нийгмийн халамжийн үйлчилгээг олон Төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээ-ний хувьд, нийтийн оролцоонд түшиглэсэн халамжийн ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн, үйлчилгээ болон төрөлжсөн асрамжийн хүнд нөхцөлд байгаа 18 хүртэлх насны хүүхдэд үйлчилгээ гэж хоёр хуваадаг. Oлон нийтийн асрамжийн үйлчилгээ үзүүлдэг. Хүнсний оролцоонд түшиглэсэн халамжийн үйлчилгээ- бүтээгдэхүүн худалдан авах эрхийн бичгийг нд амьдралын итгэл үнэмшил, бие даан амьдрах амьжиргааны түвшин нь Нийгмийн халамжийн чадвар, хөдөлмөрийн дадал олгох, авьяас сайдын баталсан босгоос доогуур байгаа хөгжүүлэх сургалтууд, зөвөлгөө өгөх, сэргээн иргэдэд олгодог. засах үйлчилгээ, түр байрлуулан асрамжлах, өдрийн үйлчилгээ, гэрийн асрамж, халамжийн Одоогийн байдлаар нийгмийн халамжийн үйлчилгээ, орон гэргүй иргэн, түүний гэр тэтгэвэр, тэтгэмж, үйлчилгээ (хүнсний бүлийг дэмжих, бичиг баримтжуулах, түр бүтээгдэхүүн худалдан авах эрхийн бичиг)-г хоноглох байранд байрлуулах үйлчилгээ эдийн засгийн байдалд нь биш НХТН-инд орно. Мөн нийгмийн халамжийн дэмжлэг, заасан зорилтот бүлгүүдэд тулгуурладаг. туслалцаа шаардлагатай иргэн, өрхийг хамтын Хуулиар мөн УБ хотод зорилтот бүлэгт хүрэх бүлэг бүрдүүлэх, орлогын эх үүсвэртэй болгох тогтолцоог өөрчлөх буюу зохицуулах ямар төсөл хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлдэг.56 нэгэн эрх мэдэл олгодоггүй. Дээрх тэтгэмж, Дээрх олон нийтийн оролцоонд түшиглэсэн үйлчилгээ нь хуулинд тодорхойлсон эмзэг үйлчилгээг ихэнхдээ ахмад настан, хөгжлийн бүлэгт хамаарах өрхийн амьдралын нөхцөл бэрхшээлтэй иргэн болон хүнд нөхцөлд байгаа байдлыг сайжрууулдаг гэдэгт эргэлзээ байхгүй хүүхэд57, хүчирхийлэлд өртсөн иргэд, хорих юм. Жишээлбэл, энэхүү тайланд зориулан ангиас суллагдсан иргэн, согтуурах, мансуурах ярилцлага хийсэн Баянгол дүүргийн нийгмийн донтох өвчтөн, эдгэшгүй хүнд өвчтэй хүн, гэр халамжийн үйлчилгээний албан хаагчийн оронгүй иргэн58, шилжин суурьшсан нийгмийн жишээ болгон ярьсанчлан, тус дүүрэгт амьдардаг 6 ам бүлтэй нэг өрх хүнсний талон насны хүүхэдтэй өрх толгойлсон эх, эцэг мөн алдарт эхийн одонтой эхчүүд 120,000 төг (62 ам.доллар), дээр нэмээд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд 100,000 төг (51.5 ам.доллар) эсвэл 200,000 төг (103 олгодог тэтгэмж болон хүүхдийн тэтгэмжийг ам.доллар)-ийн мөнгөн тэтгэмжийг тус тус жилд авснаар үндсэн хэрэгцээгээ хангах боломжийг нэг удаа авах боломжтой бол жирэмсэн болон нярай хүүхэдтэй эхчүүд жирэмсний 5 сартайгаас эхлэн 12 бүрдүүлдэг аж. сарын турш сар болгон 40,000 төг (20.5 ам.доллар)-ийн тэтгэмж авдаг. Дээрх нийгмийн халамжийн үйлчилгээг 56 Эдгээр үйлчилгээний талаар НХТХ-ийн 4 ба 5 бүлэгт, 17-22 дугаар зүйлд дэлгэрэнгүй заасан байдаг. чанартайгаар үзүүлэх тал дээр Баянгол 57 Хүүхдийн эрхийг хамгаалах тухай хуулийн 15.2 болон Сонгинохайрхан дүүргүүдэд ярилцсан дугаар зүйлийн албан бус орчуулгын дагуу хүнд нийгмийн халамжийн газрын албан хаагчид нөхцөлд байгаа хүүхэд гэдэг нь “бүтэн өнчин, тахир эмзэг бүлгийн иргэн, өрхөд дэмжлэг үзүүлэхэд дутуу, нэн ядуу, хараа хяналтгүй, садар самуун, хүчирхийлэл, доромжлолын улмаас сэтгэл санааны тулгаардаг тодорхой бэрхшээлүүд, нэн ялангуяа болон бие махбодийн хохирол хүлээсэн, эрүүл мэнд, үйлчилгээ, тэтгэмж нь хүлээн авагчдын орлогын амь насанд нь аюул учруулах хөдөлмөр эрхэлж буй түвшинтэй хамааралгүй байгаа нөхцөл байдлыг хүүхдийг хүнд нөхцөлд байгаа хүүхэд”-ийг хэлдэг. 58 Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2012 онцолсон. Уг бүлэгт тулгуурлан үйлчилгээнд оны A/91 тоот тушаалын нэгдүгээр хавсралтанд хамрагсдыг тодорхойлдог шалгуур нь мөнгөн олон нийтийн оролцоонд түшиглэсэн нийгмийн гачигдлаас улбаалан халамжийн хэрэгцээ халамжийн үйлчилгээг үзүүлэх журмыг тогтоосон байдаг. Гэр оронгүй, тэнэмэл өрх буюу иргэнийг амьдралын итгэл үнэмшил, бие даан амьдрах амьдралтайг судлан, тогтоосон мэргэжлийн нийгмийн чадвар, хөдөлмөрийн дадал олгох, авьяас хөгжүүлэх ажилтны нөхцөлд байдлын үнэлгээ, тодорхойлолт сургалтуудад хамруулахын тулд гэр оронгүй, тэнэмэл шаардлагатай. 36 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь бодитой тулгарч буй хүмүүсийг орхигдуулдаг хаагчийн дурдсанаар албан ёсны статистикийн аж. Жишээлбэл, Баянгол дүүргийн нийгмийн дагуу тус дүүрэгт 3,315 өрх толгойлсон эцэг, халамжийн газарт ямар нэгэн халамжийн эхтэй өрхүүд байдаг хэдий ч 2014 оны 7 дугаар дэмжлэг авах эрхгүй хирнээ нэн ядуу нөхцөл сарын байдлаар уг тэтгэвэр зөвхөн нэг хүн байдалд амьдардаг өрхүүдийн жагсаалт авах шаардлага хангасан байсан байна.60 Энэ (2014 оны байдлаар 60 гаруй) байдаг байна.59 нь нийгмийн халамжийн санхүүжилтийн үр Түүнчлэн, нийгмийн халамжийн газрын албан ашиг болон хамгийн хэрэгцээтэй, эмзэг бүлгийг хаагчид зарим халамжийн мөнгөн дэмжлэг хамруулах байдлыг дээшлүүлэхийн тулд хотын эдийн засгийн хувьд эмзэг бүлэгт хүрэх халамжийн тэтгэвэр, тэтгэмж, үйлчилгээний бус харин шалгуур хангасан өрхөд нийгэм, эрх зүйн суурийг дахин нэг нягтлах хэрэгтэй эдийн засгийнх нь түвшингээс үл хамааран байгааг харуулж байна. олгогддог асуудлын талаар ярьсан. Жишээлбэл, ахмад настны халамжинй тэтгэвэр нь хүлээн Энэ бүлэгт орлого гэхээсээ илүүтэйгээр авагчийн орлогын түвшин болон түүнтэй нь байршлаас хамааран үйлчилгээний чанар, төрөл холбогдуулсан нэмэлт дэмжлэгийн хэрэгцээ хэрхэн ялгаатай байгаа талаар харуулсан. Энэ бус харин насны хязгаарт суурилсан байдаг нь хүн ам багатай, ихээхэн тархан суурьшсан байна. Өөрөөр хэлбэл, санхүүгийн хувьд газруудад тогтсон байршлын үйлчилгээ боломжийн байдаг иргэд улсаас дэмжлэг авах (сургууль, эмнэлэг гэх мэт)-г үзүүлэхэд хотын боломжтой байхад санхүүгийн хүнд нөхцөлд бага нягтралтай хэлбэр өндөр зардал учруулж байгаа бусад хүмүүс шалгуурыг хангахгүй байх байгаагаас зарим талаар шалтгаалж байна. эсвэл хангалттай дэмжлэг авч чадахгүй байх Гудамжны гэрэлтүүлэг буюу хог ачилт зэрэг боломжтой юм. Орлогыг тодорхойлох аргачлал сүлжээний эсвэл ажиллах хүч их зарлцуулдаг нь бүгдэд таардаг нэг хэмжээст аргын оронд үйлчилгээг нягтрал ихтэй газруудтай адил хотын ядуу иргэдэд туслалцаа үзүүлэхэд нөөц түвшний хүртээмжээр үзүүлэхэд илүү хөрөнгийг чиглүүлэх боломжийг хотод олгож өндөр өртөгтэй байдаг. Гэхдээ эдгээр орон болох юм. зайн ялгаатай байдал нь эдгэрэ үйлчилгээг үзүүлэх, арчлах ажиллагааг төлөвлөх, Ярилцлагын үеэр хөндөгдсөн өөр нэгэн санхүүжүүлэхэд гарч буй дутагдлуудаас ч мөн асуудал нь НХТХ-ийн гол заалтуудын хамаарч байгаа юм. Үйлчилгээ үзүүлэгчдийн заримыг хэрэгжүүлэх боломжгүй талаар хооронд уялдаатай төлөвлөлт байхгүйгээс байсан. Жишээлбэл, халамжийн тэтгэврийн хамрах хүрээний чанарыг бууруулж байна. нэг зорилтот бүлэг нь 18 хүртэлх насны 4 ба Учир нь хэрэгцээтэй газрууд нь дутуу түүнээс дээш хүүхэдтэй өрх толгойлсон 45 тодорхойлогдсон мөн хөрөнгө оруулалт, насанд хүрсэн эх (эцэг бол 50 нас хүрсэн) гэж иргэдийн эрэлт, хэрэгцээтэй нийцээгүйгээс заасан байдаг байна. Сонгинохайрхан дүүргийн болж байна. Дараагийн хэсэгт энэхүү зөрүүтэй Нийгмийн халамж, үйлчилгээний газрын албан байдлын үр дагавар, нэн ялангуяа одоогийн институцийн болон захиргааны бүтэц нь Баянгол дүүгийн нийгмийн халамжинй үйлчилгээний 59 үйлчилгээний хамрах хүрээ, сайжруулалтыг газрын албан хаагчтай хийсэн ярилцлаганд шаардахад иргэдийн оролцоо болон санал тулгуурлав. Өөр нэг дурдагдсан жишээ нь орон хүсэлтийг хэрхэн хязгаарлаж байгаа болон сууцны шатны доор амьдардаг, орон сууц цэвэрлэдэг “жижүүр” нь нийгмийн халамж, үйлчилгээний газрын энэ нь үйлчилгээ үзүүлэгчид хээл хахуулиар албан хаагчдын үзэж байгаагаар халамжийн зорилтот дамжуулан иргэдээс ашиг хонжоо хайхад бүлэг болвол зохих боловч хуулинд заасан зорилтот хүргэж буй талаар авч үзнэ. бүлгүүдийн нэгт багтдаггүй аж. Одоогийн байдлаар нийгмийн халамжийн газар эдгээр хүмүүсийг тухайн 60 Сонгинохайрхан дүүргийн Нийгмийн халамж, орон сууцны 0 тоотод оршин суудаг гэж бүртгэн, ямар үйлчилгээний газрын албан хаагчтай хийсэн нэгэн халамж, үйлчилгээ авах эрхтэй бол уг халамж, ярилцлагад суурилав. Уг албан хаагч НХТХ-ийг үйлчилгээг үзүүлдэг байна. шинэчлэх саналуудын хувийг мөн хуваалцсан болно. 37 4.0 ЗАСАГЛАЛЫН ТОГТОЛЦОО БА ҮЙЛЧИЛГЭЭ ХҮРГЭХЭД ТУЛГАРДАГ БЭРХШЭЭЛҮҮД Э нэ хэсэгт УБ хотын иргэдэд үйлчилгээ хүргэхэд төрийн хариуцлагатай байдал болон захиргааны үр дүнтэй байдалд сөргөөр төлөөлөгчдийн хуралтай байдаг.63 Дүүрэг бүр дэд нэгж болох хороонуудтай бөгөөд хотын хэмжээнд нийт 152 хороо байх ба эдгээр нөлөөлж байсан ба нөлөөлж болох улс төр, эдийн хороонууд нь аймгуудын багуудтай адил болно. засгийн гол хүчин шалтгаан, бэрхшээлүүдийг Хороо нь цаашаагаа хэсэгт хуваагддаг ба нийт тодорхойлох гэж оролдсон.61 Зураг 4.1-т 1168 хэсэг (албан ёсоор тодорхойлогдоогүй) харуулсан дүн шинжилгээний тогтолцоо нь гол байдаг. Гэвч эдгээр хэсгүүд албан ёсны оролцогчид, тэдгээрийн эрх мэдлийн харилцаа, тогтоосон захиргааны эрх мэдэлгүй болно. үйлчилгээ хүргэхэд хариуцлага хүлээх байдлыг Хүснэгт 4.1-ийг үзнэ үү. зэргийг авч үзсэн болно. УБ хотын хэмжээнд үйлчилгээ хүргэхэд тулгардаг гол 3 бэрхшээлийг Хотын иргэдэд үйлчилгээ хүргэхэд тулгарч буй тодорхойлсон болно. гол бэрхшээлүүдийг дурдвал: нэгт, иргэдийн оролцоо болон төрөөс хариу арга хэмжээ УБ хотын засаг захиргаа нь Нийслэлийн засаг авах байдлыг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн улс дарга, түүний 6 орлогч болон 45 төлөөлөгч төрийн амлалт, бодит арга хэмжээ сүүлийн бүхий Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын үед их байгаа хэдий ч өргөн хүрээг хамарсан хяналт тавьдаг 35 агентлаг, 79 хотын өмчит сонгогчдын, нэн ялангуяа хамгийн бага үйлдвэрийн газруудаас тогтох нарийн ярвигтай орлоготой болон эмзэг хэсгийхний дуу хоолой, бүтэцтэй. 2006 оны Засаг захиргаа, нутаг төлөөллийг үйлчилгээний хүртээмжийн талаарх дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай шийдвэр гаргах ажиллагаанд тусгахгүй байна. хууль (ЗЗНДНТУТХ)-д заасны дагуу УБ хот Хоёрт, үйлчилгээний чанарыг зохицуулах нь аймагтай бараг ойролцоо хэмжээний засаг үр дүнтэй байдал буюу төр болон үйлчилгээ захиргааны чиг үүрэг бүхий Нийслэл хот үзүүлэгчдийн (эдгээрийн ихэнх нь НӨҮГ) хэмээх тусгай захиргааны нэгж юм.62 Тус хот хоорондын гэрээнд төрийн өмнө үйлчилгээ нь 9 дүүрэгт хуваагддаг (эдгээрийн хоёр болох үзүүлэгчдийн хүлээх хариуцлагын тодорхой Багануур ба Налайх дүүргүүд нь 2015 онд тогтолцоо байхгүй байгаа нь ихээхэн сөрөг болсон санал асуулгын дараа дагуул хот болох нөлөө үзүүлж байна. НӨҮГ-уудтай хэрхэн үйл явц эхэлсэн байгаа.) ба дүүрэг нь аймаг гэрээ байгуулан, тэдгээрийн үр дүнгийн бүрт байх сумтай ижилхэн хоёрдогч шатны биелэлтийг хянаж мөн тэдгээрийн хотын төсөвт засаг захиргааны нэгж бөгөөд төсвийн зарим үзүүлэх санхүүгийн нөлөө (хуримтлагдсан биеэ даасан эрх, орон нутгийн засаг захиргааны өр гэх мэт)-г тооцож, тайлагнадаг талаарх байртай, хяналт тавих үүрэг бүхий тус бүр 63 ЗЗНДНТУТХ-ийн дагуу дүүргийн хүн амын тооноос 35 сонгуульт төлөөлөгчдөөс тогтох иргэдийн хамааран иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын гишүүдийн тоог тогтоодог (10.4-р зүйл): 20’000 хүртэлх хүн амтай 61 Уг үнэлгээг 2004 оны Дэлхийн хөгжлийн тайлан, Ядуу бол 17 гишүүнтэй; 20’000-80’000 хооронд хүн амтай иргэдэд үйлчилгээг хүрдэг болгох нь-д тоймлосон дүн бол 25 гишүүнтэй; 80’000-180’000 хооронд хүн амтай шинжилгээний тогтолцоон дээр тулгуурласан болно. бол 35 гишүүн; 180’000-аас дээш бол 41 гишүүнтэй 62 Монгол Улсад 21 аймаг байдаг. байна. 38 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь ойлголт зөрүү байна (Дэлхийн Банк 2014б).64 хүргэх боломжтой юм. Хөрөнгө оруулалтын үр ашиг, ашиглалтын хувьд үйлчилгээний стандартад нийцэж Мэдээж энэ тогтолцоо хэрхэн ажиллахад буйг баталгаажуулах үйлчилгээ үзүүлэгчдэд нөлөөлж болох олон тооны хүчин зүйлс байна. зориулсан гүйцэтгэлийн тодорхой үзүүлэлт Жишээлбэл, иргэд ба үйлчилгээ хэрэглэгчдийг байхгүй байна. Гуравт, үйлчилгээ үзүүлэгчид төлөөлөх бүлэг нь зохион байгуулалтанд ба хэрэглэгчдийн хооронд шууд, нээлттэй орох, арай чинээлэг бүлэгтэй ижил байдлаар холбоо байхгүйн улмаас үйлчилгээ үзүүлэхтэй улс төрч болон үйлчилгээ үзүүлэгчдэд нөлөө холбоотой шийдвэр, зарлага болон хөрөнгө үзүүлэх нөөц бололцоогүй ядуу иргэдийн оруулалт нь бодит хэрэгцээ шаардлага, эрэлтэнд хэрэгцээг орхигдуулах боломжтой юм. тулгуурлаагүй мэт харагдаж байна. Гудамжны Цаашлаад, улс төрчдөд ихэвчлэн олон тооны ач гэрэлтүүлэг, нийтийн тээврийн үйлчилгээ холбогдлоороо өрсөлдөх, хүргэх үйлчилгээний зэрэг ялангуяа сүлжээний үйлчилгээний хувьд зорилтууд байдаг бөгөөд үйлчилгээ хэрэгтэй үйлчилгээ хүргэх байдал дүүргүүдийн дунд байгаа янз бүрийн бүлгийн хэрэгцээ, ээлж ихээхэн хэмжээгээр хэсэгчиглэгдсэн байгаа нь дарааллыг үр дүнтэйгээр хэмжиж өгөх хэрэгсэл НӨҮГ ба үйлчилгээ үзүүлэгчдэд хариуцлага эсвэл системгүй байх нь бий. УБ хотод тооцоход хязгаарлагдмал боломж байгааг жишээлбэл, хотын олонх НӨҮГ-уудын эрх харуулж байна. Үүний үр дүнд нийтийн зүйн бүтэц, үндсээс гадна тайлагнах тогтолцоо үйлчилгээний арчилгаа тааруу байна. тодорхой бус байдаг учраас хотын зүгээс гүйцэтгэлийг зардалтай харьцуулан үнэлэхэд Төр, үйлчилгээ үзүүлэгчид болон хүндрэлтэй байдаг.65 Түүнчлэн, үйлчилгээ хэрэглэгчдийн хамтын эргэх холбоотой үзүүлэгчдийн хүчин чадал эсвэл гүйцэтгэлийн зохицуулалттай байсан үед л иргэдэд хүрэх урамшуулал тааруу байх мөн өөрсдийн үйл үйлчилгээ хүртээмжтэй, хариуцлагатай ажиллагааны чанар ба ашиглалтыг сайжруулах байдаг. Энэ нь доорх Зураг 4.1-т тоймлон санал хүсэлтийг цаг тухайд нь авах ямар нэгэн үзүүлсний дагуу эдгээр оролцогч тал тус суваггүй байж болно. бүрийн хоорондын байнгын үйл ажиллагаа, хариу үйлдлийн урсгалаас шалтгаална. Иргэд 65 Жишээлбэл, төрийн болон орон нутгийн өмчийн ба үйлчилгээг хэрэглэгч нар эвсэл болон тухай хууль (1996)-иар төсвөөс эсвэл өөрийнхөө үйл сонирхлын бүлгээр дамжуулан сонгогдсон ажиллагааг санхүүжүүлэх төрийн өмчит үйлдвэрийн газар байгуулахыг улс, хот болон дүүрэгт зөвшөөрдөг. албан тушаалтан, бодлого боловсруулагч УБ хот нь хотын өмчит үйлдвэрийн газар болон нарт ямар төрлийн, ямар хэлбэртэй үйлчилгээ хотын өмчит аж ахуйн тооцоотой үйлдвэрийн хэрэгтэй байгаа талаар “дуу хоолойгоо хүргэх” газрын байгуулж болно. Эхний тохиолдлын жишээ нь УБ хотын зураг, төслийн хүрээлэн бөгөөд буюу шаардлага тавьж болно. Төрийн албан нийслэлийн төсвийн дэмжлэгтэйгээр хот болон бусад тушаалтнууд үүнд үйлчилгээ үзүүлэгч нар байгууллагуудад зураглал болон геодезийн үйлчилгээ (олон нийтийн салбарын байгууллага, хувийн хүргэдэг бол хоёр дахь төрлийн жишээ нь нийтийн аж салбар, ТХХТ зэрэг)-тай үйлчилгээ үзүүлэх ахуйн үйлчилгээний УБ Нэгтгэл юм. Дээрхийн адил дүүргүүд ижил төрлийн хуулийн этгээдийг байгуулах тогтолцоог бий болгох замаар иргэдийн боломжтой. Орон нутгийн өмчит үйлдвэрийн (төсвөөр шаардлагад хариу өгч болно. Нэгэнт бий санхүүждэг) газрын нэгэн жишээ нь ахмад настан болсон бол иргэд болон сонирхлын бүлэг нь болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан Баянзүрх Шижир Сувилал болон орон нутгийн өмчит үзүүлж буй үйлчилгээний чанарын талаарх аж ахуйн тооцоотой (өөрийгөө санхүүжүүлдэг) санал хүсэлтээ үйлчилгээ үзүүлэгчдэд шууд үйлдвэрийн газрын жишээнд авто зам цэвэрлэх, хог ачих чиглэлээр байгуулагдсан аж ахуйн нэгжүүд Энэ нь УБ хотын санхүүгийн дотоод үнэлгээ (2014) 64 хамаарна. Эдгээр байгууллагууд, тэдгээрийн төсвийн ба УБ хотын санхүү (2013) судалгаа тус бүрийн гол хэрэгцээ, орлогын эх үүсвэр болон ашиглалтын хүчин дүгнэлт юм. НӨҮГ-уудын төрөл ба эрх зүйн бүтцийн чадлын талаарх цогц үнэлгээг хотын өмнөөс үйлчилгээ талаар илүү дэлгэрэнгүй хэлэлцэхэд мэдээлэл үзүүлдэг үүрэг ролийнх нь талаарх илүү сайн хангалтгүй байгаа болно. ойлголттой болохын тулд хийх хэрэгтэй байгаа юм. 39 Зураг 4.1: Иргэдэд үйлчилгээ хүргэх зохион байгуулалтын бүтэц Төр Улс төрчид Бодлого боловс­ руулагчид цлагын урт за ар иу м Гэ рэ й Х ло э оо ух Ду Товч зам Иргэд/үйлчлүүлэгчид Үйлчилгээ үзүүлэгчид Эвсэл/хүртээмж Үйлчлүүлэгчийн Удирдлага эрх мэдэл Ядуу биш Ядуу Фронтын Байгууллагууд шугам Үйлчилгээ Эх сурвалж: 2004 оны Дэлхийн хөгжлийн тайлан, 49. 4.1. Улаанбаатар хотын үйлчилгээ хүргэх тогтолцоо Төрийн шат бүрт зарлагын үүрэг, хариуцлагыг хүрээлэн, нийгмийн хэв журам ба аюулгүй илүү тодорхой болгох талаар тодорхой байдал зэрэг чиг үүргийг хэрэгжүүлэхдээ төв оролдлогууд хийгдсэн болно. 2002 оны засгийн газартай эрх мэдлийг хуваалцана ТБУСТХ-д нийгмийн үндсэн үйлчилгээ хэмээн тодорхой заасан байдаг. 2011 оны ТТХ- (боловсрол, эрүүл мэнд, соёл, хөдөлмөр, инд УБ хотын захиргаанаас өндөр хүчдэл, нийгмийн халамж, нийгмийн хамгаалал) цахилгааны шугамын ашиглалт ба засвар үзүүлэх үүргийг засгийн газарт66 оноосон үйлчилгээний үйл ажиллагааг хангахаас гадна байдаг боловч эдгээрийн заримыг улсын усан хангамж, бохир ус зайлуулах шугам, авто төсвөөс санхүүжүүлэн орон нутгийн засаг зам, нийтийн тээвэр зэрэг сүлжээний дэд захиргаанд шилжүүлж болохыг онцлон дурдсан бүтцийг байгуулахыг заасан байдаг. Хүснэгт байдаг. Эдгээр үүргийг орон нутгийн засаг 4.1-т шат шатны засаг захиргаанаас үзүүлэх захиргаа болон салбарын яамд хоорондын үйлчилгээний хуваарилалтыг товч байдлаар байгуулсан гэрээний дагуу гүйцэтгэдэг. харуулав. 2006 оны Монгол Улсын ЗЗНДНТУТХ-инд орон нутгийн засаг захиргаа нь эрүүл мэнд, боловсрол, нийгмийн хамгаалал, ариун цэвэр, эрчим хүчний хангамж, нийтийн тээвэр, авто зам байгуулах, харилцаа холбоо, цэцэрлэгт 66 Улсын түвшинд санхүүждэг эдгээр зардлагын чиг үүрэг нь эзийн засгийн үр ашиг, нутаг дэвсгэр хоорондын эрх тэгш байдлыг дээшлүүлдэг. 40 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Хүснэгт 4.1: Шат шатны засаг захиргаанаас үзүүлэх үйлчилгээний хуваарилалт Үйлчилгээний Улаанбаатар хот Дүүрэг төрөл Захиргаа Нийслэл хотын удирдлага Дүүргийн удирдлага Захиргаа /дэд Хот төлөвлөлт, барилга ба шинэ дэд бүтэц бүтэц байгуулах Нийслэлийн өмчийн барилга байгуу­ Дэд бүтэц ламжийн их засвар, шинээр өмч бий болгох, хөрөнгө оруулалт хийх • Дүүргийн нутаг дэвсгэр дэх нийтийн эзэмшлийн аж ахуйн үйлчилгээ, нийтийн ариун цэвэр, гудамж талбайн гэрэлтүүлэг, Нийтийн эзэмшлийн гудамж, талбайн цэвэрлэгээ, хог зайлуулалт. аж ахуйн үйлчилгээ, тохижилт, нийтийн • Дүүргийн доторх нийтийн Дэд бүтэц ариун цэвэр, гудамж талбайн гэрэлтүүлэг, эзэмшлийн гэрэлтүүлгийн урсгал цэвэрлэгээ, хог зайлуулалтыг зохион засвар, арчилгаа. байгуулах • Дүүргийн тохижилт, явган зам, амралт болон хүүхдийн тоглоомын талбайг тохижуулах, арчлах. Усан хангамж, бохир ус зайлуулах, Дэд бүтэц ариутгах татуургын систем байгуулах Дэд бүтэц/ Орон сууц, нийтийн аж ахуйн үйлчилгээ Нийгмийн Дэд бүтэц Авто зам хамгаалах Дэд бүтэц Нийтийн тээврийн үйлчилгээ Томоохон авто зам, гүүр, тэдгээрийн Дэд бүтэц гэрэлтүүлэг, гэрлэн дохио болон бусад холбогдох байгууламжийг бий болгох Өндөр хүчдэлийн болон цахилгааны шугам, дэд өртөөний ашиглалт, засвар Дэд бүтэц үйлчилгээ, хэвийн үйл ажиллагааг хангахтай холбогдсон бусад үйл ажиллагаа Дүүргийн Засаг даргын шийдвэрээр олгодог нийгмийн халамж, Нийгмийн Нийгмийн асрамж, халамжийн үйлчилгээ асрамжийн үйлчилгээг үзүүлэх, зохион байгуулах Байгаль орчныг хамгаалах ба нөхөн Дүүргийн нутаг дэвсгэрийн байгаль Нийгмийн сэргээх орчныг хамгаалах Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих, ядуурлыг Нийгмийн бууруулах хөтөлбөр, арга хэмжээг хэрэгжүүлэх Мал, амьтны халдварт өвчинтэй тэмцэх, Эдийн засгийн Эрчимжсэн мал аж ахуйг хөгжүүлэх хортон шавьжийн устгал, хяналт тавих Эдийн засгийн Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх Эдийн засгийн Бэлчээрийн менежмент Бусад Хуульд заасан бусад чиг үүрэг Хуульд заасан бусад чиг үүрэг Эх сурвалж: 2011 оны ТТХ-иас Дэлхийн Банкны мэргэжилтний хялбаршуулан бэлтгэсэн хүснэгт 41 Төвлөрлийг сааруулах янз бүрийн шинэчлэл УБ хот нь иргэдийн төлөөлөл, оролцоог болон хотын харьяа байгууллагууд, салбарын хангах өргөн хэмжээний тогтолцоотой. УБ яамд хоорондын өрсөлдөөнөөс шалтгаалан хотын иргэд засаг захиргааны олон түвшинд чиг үүрэг, засаг захиргааны эрх мэдлийн өөрсдийн төлөөллийг сонгох боломжтой хүрээ тодорхойгүй буюу давхардсан байх байдаг (Хүснэгт 4.2-ыг үзнэ үү). Иргэд нь бий. Жишээлбэл, Хүснэгт 4.1-т Нийслэл нийтийн хурлын дарга эсвэл хорооны засаг хот болон дүүргүүдийн үйлчилгээ үзүүлэх даргыг сонгох эсвэл тэдгээрийн ажлын тайлан, үүрэг хариуцлагыг үзүүлж байна; Нийслэлээс гүйцэтгэлд нь тулгуурлан ажлаас нь чөлөөлөх бэлчээрийн менежмент болон мал амьтны албан ёсны эрхтэй. Цаашлаад, иргэд дүүрэг гаралтай эрүүл мэндийн эрсдлийг бууруулах болон хорооны түвшинд ИНХ-д оролцох эсвэл үйл ажиллагааны аль алиныг хариуцдаг бол хэсгийн ахлагчидтай уулзах зэргээр нэмэлт дүүргүүд мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийг дэмжих бөгөөд илүү сайн үйлчилгээний талаарх санал үүрэгтэй байна. Энэ хуваарилалт нь уялдаатай хүсэлт, шаардлагаа бас илэрхийлэх боломжтой ажиллагаанд саад болох байдлаар засаг байдаг. 2006 оны ЗЗНДНТУТХ-инд хороо захиргааны нэгж тус бүрт хагас эрх мэдлийг бүр жилд гурван удаа ИНХ-ын хуралдааныг өгч, тэдгээрт зөрчилдөөнтэй түлхэц хүчийг сонгуулийн насны иргэн бүрт нээлттэйгээр үүсгэх боломжтой юм. Өөр нэгэн жишээ нь зохион байгуулна гэж заасан байдаг. Тухайн улсын хэмжээний эрх бүхий байгууллага болох хуралдааныг хүчинтэйд тооцохын тулд 20- Эдийн засгийн хөгжлийн яамнаас хэрэгжүүлсэн 30 өрх тутмаас нэг хүн хүрэлцэн ирсэн байх УБ хотын гудамж төслийг дурдаж болно. шаардлагатай. Мөн уг хууль нь иргэдийн Уг төсөл нь албадан газар чөлөөлөлтөөр хотын үйл хэрэгт шууд нөлөөлөх боломжийг дамжуулан одоо байгаа гудамжуудыг өргөтгөх, бүрдүүлэн, иргэдийн оролцоог дэмждэг. шинээр байгуулах, мөн олон тооны авто Хуулиар (17.1-р зүйл), ИНХ-ын дарга болон замын уулзвараар дамжуулан хөдөлгөөний хорооны даргыг олонхийн саналаар сонгох сайжруулах зорилготой. Гэсэн хэдий ч төслийг болон чөлөөлөх эрхийн хажуугаар иргэд дараах боловсруулах явцад хотын Төлөвлөлт эсвэл асуудлаар хамт саналаа өгөх боломжтой юм. Тээврийн газраас ямар нэгэн оролцоо байсан Үүнд: өрхийг албан татварын үүргээс түр эсэх эсвэл шинэ авто зам, байгууламжийг чөлөөлөх, тухайн нутаг дэвсгэрийн байгалийн арчлахад хот болон дүүрэгт төсвийн дэмжлэг тодорхой төрлийн баялгийг зүй зохистой байх эсэх нь тодорхойгүй юм. ашиглах болон тодорхой өрхийг шагнаж, урамшуулах саналыг тавих зэрэг багтана. Хүснэгт 4.2: Улаанбаатар хотын засаг захиргааны түвшин ба иргэдийн төлөөлөл Дундаж хүн Нэгжийн ам/ төлөөлөгч Иргэдийг төлөөлөх Сонгуульт/ Түвшин Үндсэн чиг үүрэг тоо (төлөөлөг­чийн суваг/бүтэц томилгоот тоо) 17 үндсэн хотын үйлчил­ Засаг дарга, Нийслэл ЗД томилгоот, 1 28.158 (45) гээ, төсөв, төлөвлөлт, Иргэдийн төлөө­ хот хурал сонгуульт засвар, үйлчилгээ лөгчдийн хурал Засаг дарга, Засаг дарга Засвар, үйлчилгээ­ний Дүүрэг 9 4.294 (295) дийн Дүүргийн иргэ­ томилгоот, үүрэг, орлого бүрдүүлэх төлөөлөгчдийн хурал хурал сонгуульт Бүртгэл, сонгууль, Хороо 152 8.336 (152) Засаг дарга Томилгоот захиргаа Сайн дурын, Иргэдтэй харилцах, Хэсэг ~1168 1.085 (1.168) Ахлагч хувиараа нэр мэдээлэл түгээх дэвшсэн Эх сурвалж: УБ хотын Засаг даргын тамгын газар, Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал, есөн дүүрэг, мөн УБ хотын газрын зураглалын сан зэрэг цахим хуудсуудад суурилсан Дэлхийн Банкны мэргэжилтний эмхтгэл. УБ хотын хүн ам=1.267.024 (ҮСХ, 2013). 42 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Орон нутгийн шийдвэр гаргах үйл явцад Хоёрт, ФБЯ-ын оролцогчдын мэдээлж иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх гэсэн хотоос байгаагаар эрх бүхий этгээдүүэд ИНХ-д хийж буй хүчин чармайлтуудыг үл харгалзан хангалттай хэмжээнд нухацтай эсвэл чин өргөн хүрээг хамарсан оролцоо хязгаарлагдмал сэтгэлээр ханддаггүй байна. Жишээлбэл, хэвээр байна. Хотоос үзүүлдэг олон төрлийн судалгаанд ороцолгчид ИНХ-ийг ажлын цагаар үйлчилгээний чанар, үйлчилгээг хялбар авах зохион байгуулдаг нь ажил эрхлэдэг иргэдийн боломжийн талаар хийгдсэн ФБЯ-уудаас оролцох боломжийг ихээхэн хааж өгдөг иргэдэд хүрдэг төрийн үйлчилгээтэй холбоотой асуудлыг онцолсон. шийдвэрт чиглэсэн санал, хүсэлтээ өгөх боломжийг хязгаарладаг гурван гол асуудал Гуравт, ФБЯ-нд оролцогчид эдгээр хурал байгааг харуулж байна. уулзалтуудын үеэр зөвхөн нөлөө бүхий зарим хүмүүст л үг хэлэх боломжтой байдаг гэсэн Нэгт, иргэдийн санал хүсэлтийг авдаг төрийн сэтгэгдэлтэй байсан. Ялангуяа бага орлоготой төлөөлөл болон бодит өөрчлөлтөнд хүргэх иргэдийн дунд нийтэд тулгарч буй асуудлаа улс төрийн эрх бүхий төлөөллийн хооронд дуулгахаас айх мөн хорооны албан хаагчдын гарцаагүй уялдаагүй байдал байх шиг байна. хариу цээрлүүлэлтээс болгоомжлох нь Ихэнхдээ иргэдийн хурлын эрх мэдэл бүхий иргэдийг бодит асуудал, саналынхаа талаар дуу хүмүүс нь дээд шатны засаг захиргаанд хоолойгоо хүргэхэд саад болж байна. Үүнийг мэдээлэл дамжуулах шугам гэж харагддаг Монголоор “засгийн зуулт” гэж нэрлэдэг байна. байна. ФБЯ-ын оролцогчид уг хурлын үр дүнд Доорх Мэдээлэл 4.1-ийг үзнэ үү. ихээхэн эргэлзэж байсан. Мэдээлэл 4.1: Бодит дуу хоолой, төлөөлөлд учирч буй саад “Бид нарт бол ямар ч хамаа байхгүй. Зөвхөн засаг даргын таньдаг хүмүүс хуралд ордог. Тэгээд л баахан ойлгохгүй цаас үзүүлнэ. Заримдаа хурал товлоод болно гэсэн мөртлөө хүмүүс цөөхөн ирсэн гээд болиулчихдаг. Тэгээд дараагийн өдөр хурал чинь болчихсан төсөв чинь батлагдсан гээд байдаг байхгүй юу.” Эрэгтэй, захын гэр хороолол, Сонгинохайрхан дүүрэг “Хороон дээр бол хэцүү шүү дээ. Ардчилсан нам, хувьсгалт нам, тэр нам гээл бүх айлуудын ард тэмдэглэгээтэй. Одоо ардчилсан намын хүн нь энэ хүн хувьсгалт намын хүн гээд тавьцан бол тэр хүнд туслахгүй.” Эрэгтэй, захын гэр хороолол, Чингэлтэй дүүрэг “Бөөндөө очий гэхээр аа дараа дараа гээл засгийн зуултанд орчихоно гэдэг ч юм уу. Тийм дараа нэг юм хөөцөлдөөд очиход чи тэгж байсан биздээ гээл засгийн зуултанд орчихдог. Тэрнээс айдаг. Хэрэв би тийм хэл ам үүсгэж явж байсан бол сүүлд нь нэг ажил хөөцөлдөөд гарын үсэг зуруулах гээд ч юмуу очихоор наадах чинь дүүрэг дээр шийдэгдэнэ гэдэг. Тэгээд дүүрэг дээр яваад очихоор наадах чинь хороон дээр чинь л шийдэгдэнэ шүү дээ гэх мэт байдлаар, ингээл засгийн зуултанд орчихдог.” Эрэгтэй, захын гэр хороолол, Сонгинохайрхан дүүрэг Эх сурвалж: ФБЯ-ууд (2014) 43 “Улаанбаатар сонсож байна” гэх хотын цахим боломжийг олгон орон нутгийн төсөв болон дуудлагын системийн ашиглалт бага, төлөвлөлтийн явц дах иргэдийн оролцоог иргэдийн дунд бүрэн танигдаагүй байна. нэмэгдүүлэхийг зорьж байна. ОНХС нь Уг систем нь утас болон интернет ашиглах оролцооны загварт тулгуурлан сонгосон боломжтой дунд болон арай өндөр орлоготой үйлчилгээ, жижиг дэд бүтцийн хөрөнгө иргэдэд үйлчлэх нь тодорхой юм. Гэсэн хэдий оруулалтыг санхүүжүүлэхэд ашиглагддаг, ч орон сууц, дундын гэр хороолол болон зах улсны төсвөөс орон нутгийн засаг захиргаа руу гэр хоооллын бүх л ФБЯ-нд оролцогчид уг шилжүүлдэг томъёололд суурилсан шилжүүлэг системийн талаар мэдэхгүй эсвэл ашиглаж юм. 2011 оны ТТХ (63.1-р зүйл)-иар ОНХС- үзээгүй гэсэн байна. Заримт оролцлогчид хотын гаар санхүүжигдэх хөрөнгө оруулалт төсөл, уг өргөдөл гомдол, санал хүсэлтийн системийг хөтөлбөрийг эрэмбэлэх суурийг бүрдүүлэх засгийн газрын 11-11 төвтэй андуурч байв. зорилгоор орон нутгийн төсөв төлөвлөлтөнд Энэ бүх байдал нь хотоос иргэдэд үзүүлж буй олон нийтийн санал асуулгыг зохион байгуулах үйлчилгээний талаарх мэдээллийн түгээлт шаардлага тавьдаг. Уг санал асуулга нь хөрөнгө дутагдалтайгаас болж байж болох юм. оруулалт хийгдэх гэж буй нутаг дэвсгэрт оршин суугаа иргэдийн хэрэгцээ, саналыг УБ хотоос Орон нутгийн хөгжлийн сан тодорхойлох ёстой юм. Доорх Мэдээлэл 4.2-ыг (ОНХС)-д иргэдийн шууд санал өгөх үзнэ үү. Мэдээлэл 4.2: Бодит дуу хоолой, төлөөлөлд учирч буй саад (үргэлж.) “Хурал боллоо гэж сонсогддог мөртлөө тэр манай дүүрэгт хороонд өгсөн тэр төсөв бид нарт биш хорооны талын хүмүүст очсон байдаг.” Эрэгтэй, захын гэр хороолол, Сонгинохайрхан дүүрэг “Үгүй яахав оролцдог. Хурлаа сургууль дээр хийдэг. Ирц нь их бага байдаг. Зарим хүмүүс нь ажилтай байдаг болохоор ихэнх нь ирдэггүй. Хурал дээр саналаа хэлэх бол чөлөөтэй. Саналуудыг бичиж авдаг. Тэр хурал дээр ихэвчлэн бухимдсан хүмүүс л байдаг.” Эрэгтэй, төвийн гэр хороолол, Чингэлтэй дүүрэг “Уг нь одоо орон нутгуудад их эрх мэдэл олгож байгаа ш дээ. Гэтэл тэр төсвийг засаг дарга нь ч мэдэхгүй. Иргэдийн нийтийн хурлаараа шийдвэрлэнэ гээд л тэгдэг. Очоод оролцъя гэхээр ямар ч таних хүнгүй, бөөн нам ярьсан хүмүүс л байдаг. Ямар ч сонирхолгүй. Санал бодлоо илэрхийлэх боломж бол тааруу гэж боддог. Илэрхийлж байгаа хүмүүсийг нь ажиглахаар дандаа нэг нам дагасан хөгшчүүл л байдаг. Тэгээд тэд нар чинь хоорондоо үнэхээр их зөрчилтэй.” Эмэгтэй, төвийн гэр хороолол, Чингэлтэй дүүрэг Эх сурвалж: ФБЯ-ууд (2014) ОНХС-гийн олон нийтийн асуулгын зохион түвшинд хоёр удаа зохион байгуулсны дараа байгуулалтаас хотын шийдвэр гаргах явцал хоёр тусдаа судалгаа (нэг нь Швейцарийн иргэдийн саналыг хүртээмжтэйгээр оруулахад хөгжлийн агентлаг, нөгөө нь Дэлхийн тулгарч буй зохион байгуулалтын саадыг Банкны)-гаар судалгаанд оролцогчдын дунд харуулж байна. ОНХС-ийн асуулгыг хорооны ОНХС-гийн зорилго, ач холбогдлын талаарх 44 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь мэдлэг хязгаарлагдмал байсаар байгааг юм. Эдгээр асуудлууд нь нийлээд иргэдийн харуулсан. ОНХС-гийн асуулгад оролцсон хэрэгцээ шаардлагад хамгийн сайн нийцсэн хүмүүсийн хувьд ИНХ-ын нэгэн адил үйлчилгээг бий болгох шийдвэр гаргах болон хорооны засаг даргын ойр орчмын хүрээлэл төсөв хуваарилах явцад өөрсдийн саналаа төсөвтэй холбоотой асуудлыг шийдвэрлэдэг, идэвхитэйгээр оруулах орон зайн болон шийдвэрийн ихэнхийг “нөлөө бүхий хүмүүс” хөшүүргийг ихээхэн хэмжээгээр багасгаж гаргадаг гэсэн ажиглалт зонхилж байсан байгаа юм. 4.2. ҮЙЛЧИЛГЭЭ ХҮРГЭХЭД ТУЛГАРДАГ БЭРХШЭЭЛҮҮД i. Үйлчилгээ үзүүлэгчдийн хариуцлага УБ хот нь олон янзын үйлчилгээ үзүүлэх, Нэгэнт байгуулсан бол эдгээр байгууллагуудыг хотын эзэмшлийн өмчийг захиран ашиглах татан буулган, албан хаагчдыг нь чөлөөлөхөд үүрэг бүхий 700 гаруй хуулийн этгээд, улс төрийн хувьд хүндрэлтэй байдаг. НӨҮГ- нийслэлийн өмчит үйлдвэрийн газар (НӨҮГ)- ыг одоогийн хотын захиргааны бүтэц, тай.67 НӨҮГ-аар дамжуулан хүргэдэг хотын зохион байгуулалтыг тойрох хэрэгсэл болгон үйлчилгээ нь эмнэлэг, номын сан, музей зэрэг байгуулж, ашигладаг гэсэн ойлголт байна.68 үндсэн үйлчилгээнээс гадна олон нийтэд Мөн НӨҮГ-ээс үзүүлдэг үйлчилгээний чанарыг таниулах, мэдээллийн суртчилгаа хийх, хүнс хэрхэн баталгаажуулдаг нь тодорхойгүй юм. болох тавилга үйлдвэрлэх гээд олон янз байдаг. НӨҮГ-ын үр дүнгийн биелэлт болон тайлагнах стандартыг тогтоож өгсөн олон нийтэд ил УБ хотод хотын өмчит үйлдвэрийн газрууд гарын авлага, заавар байдаггүй.69 Иргэдийн олноор бий болох нь орон нутгийн түвшинд дуу хоолой ба төлөөлөл нь хотоос үзүүлж буй хариуцлага хүлээх, төсвийн уян хатан байдал төрийн үйлчилгээний өсөн нэмэгдэж буй эрэлт болон сонгогчид руу чиглэн хариу арга хэмжээ болон үйлчилгээг үр дүнтэй хүргэх тогтолцоог авах чадварыг сулруулах боломжтой юм. тодорхойлон, хариу арга хэмжээг авах Хотын өмчит олон тооны үйлдвэрийн газрууд нөхцлийг УБ хотод бүрдүүлэхэд улам чухал байхад үзүүлж буй үйлчилгээний хүрээнд болно. уялдаа холбоо, зохицуулалтын асуудал болон төсвийн асар их хэсэгчилсэн тархай байдлыг бий болгодог. 68 Жишээлбэл, Захирагчийн ажлын алба нь найман дүүргийн түвшний олон нийттэй харилцах, оролцоог хангах албыг НӨҮГ хэлбэрээр байгуулсан. Энэ нь дүүргийн засаг даргын эрх хэмжээтэй давхцсан бөгөөд өрсөлдсөн хэрэг юм. 69 Гэхдээ хотын захиргаа нь дотоод ажлын хэсэг жил бүр байгуулан, эдгээр байгууллагуудтай байгуулсан НӨҮГ нь гэрээ хэлцэл, бүтээгдэхүүн худалдан авах 67 гэрээний биелэлтийн зорилтот үзүүлэлтийг хангасан гэрээгээр дамжуулан хотын үйлчилгээг хүргэхэд эсэхийг хянадаг. Уг ажлын хэсэг нь дараа жилийн томоохон үүрэг гүйцэтгэдэг. Дэлхийн Банк 2012, ху. 9. биелэлтийн зорилтот үзүүлэлтийг мөн тогтоодог. 45 Зураг 4.2: Нийслэлийн Засаг даргын орлогч ба бусад өндөр албан тушаалтнуудад 46 Зураг 4.3: Нийслэлийн Засаг даргын орлогч ба бусад өндөр албан тушаалтнуудад харьяалагддаг агентлаг, төсөвт байгууллагууд харьяалагддаг агентлаг, төсөвт байгууллагууд НИЙСЛЭЛИЙН ИРГЭДИЙН ТӨЛӨӨЛӨГЧДИЙН ХУРАЛ НИЙСЛЭЛИЙН ЗАСАГ ДАРГА БӨГӨӨД УБ ХОТЫН ЗАХИРАГЧ САНХҮҮ ХОТ БАЙГУУЛАЛТ, ХӨДӨЛМӨР ЭКОЛОГИ, ЗАМ ТЭЭВЭР, ДЭД НИЙГМИЙН УБ ХОТЫН ЕРӨНХИЙ НИЙСЛЭЛИЙН ЭДИЙН ХӨРӨНГӨ ЭРХЛЭЛТ, НОГООН БҮТЦИЙН ХӨГЖЛИЙН АРХИТЕКТОР БӨГӨӨД ЗАСАГ ДАРГЫН ЗАСГИЙН ОРУУЛАЛТЫН НИЙГМИЙН ХӨГЖЛИЙН АСУУДАЛ АСУУДАЛ НИЙСЛЭЛИЙН ЕРӨНХИЙ ТАМГЫН АСУУДАЛ АСУУДАЛ ХАМГААЛЛЫН АСУУДАЛ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ХАРИУЦСАН ХАРИУЦСАН ГАЗРЫН ДАРГА ХАРИУЦСАН ХАРИУЦСАН АСУУДАЛ ХАРИУЦСАН ГАЗРЫН ДАРГА ОРЛОГЧ ОРЛОГЧ ОРЛОГЧ ОРЛОГЧ ХАРИУЦСАН ОРЛОГЧ ОРЛОГЧ 1. Архивын газар 1. Эдийн засгийн 1. Гэр хорооллын 1. Аялал зуучлалын 1. Ерөнхий 1. Автозамын газар 1. Хөдөлмөрийн 1. Агаарын чанарын 2. Дотоод аудитын хөгжлийн хөгжлийн газар газар төлөвлөгөөний 2. Тээврийн газар газар газар албан газар 2. Гэр хорооллыг 2. Биеийн тамир, газар 2. Нийгмийн халамж, 2. Байгаль орчин, 3. Мэргэжлийн 2. Татварын орон сууцжуулах спортын газар үйлчилгээний ногоон хөгжлийн хяналтын газар газар төсөл 3. Боловсролын газар газар газар 4. Онцгой байдлын 3. Худалдан авах 3. Гэр хорооллыг 4. Соёл, урлагийн 3. Нийгмийн 3. Үйлдвэр, хөдөө аж газар ажиллагааны хөгжүүлэх хөрөнгө газар даатгалын газар ахуйн газар 5. Өмчийн газар оруулалтыг 5. Эрүүл мэндийн 4. Хүүхэд, гэр бүл 4. Мал эмнэлэгийн харилцааны 4. Статистикийн дэмжих хөтөлбөр газар хөгжлийн газар газар газар газар төсөл 6. УБ чуулга 7. Монголын хүүхдийн 5. Хүүхэд, гэр бүл 6. Мэдээллийн хөгжлийн өнөр төв технологийн ордон 8. Хүүхдийн урлан 6. Ахмадын хороо газар 7. Бүртгэлийн газар бүтээх төв 8. Нийтлэг 9. УБ хотын музей үйлчилгээний 10. УБ хотын номын газар сан 9. Цагдаагийн газар 11. Амаржих газар 1 10.Шүүхийн 12. Амаржих газар 2 шийдвэр 13. Амаржих газар 3 гүйцэтгэлийн алба 14. Яаралтай 11. Ахмадын хотхон тусламжийн төв 12.Замын 15. ШЭНЭС төв цагдаагийн газар 16. Энэрэл эмнэлэг 17. Наркологийн эмнэлэг 18. Соёлын төв өргөө Эх сурвалж: Нийслэлийн Засаг Эх сурвалж: даргын тамгын Нийслэлийн газар Засаг - Стратегийн даргын тамгын бодлого, төлөвлөлтийн бодлого, газар- Стратегийн хэлтэс төлөвлөлтийн хэлтэс 46 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь ii. Захиргааны шат дамжлага ажиллагаа болон хөрөнгө төсвийг үргүй зарцуулах, алдахад хүргэдэг ба улмаар иргэн Нийгмийн халамжийн үйлчилгээ, халамжийн буюу өрх хэдий тухайн үйлчилгээг авах тэтгэмж авахаар хүсэлт гаргахад захиргааны эрхгүй болсон байсан ч үргэлжлүүлэн авах олон шат дамжлагаар дамжих шаардлагатай тохиолдлууд гардаг байна. байна. Эхлээд харьяа хорооны байранд биеэр очин, тухайн үйлчилгээний талаарх хэрэгтэй Сүүлийн хэдэн жилд хөдөөнөөс хотыг зорих мэдээллийг аван, оршин суугаа газар, орлого, шилжих хөдөлгөөн хүчтэй давалгайлсан боловч ам бүлийн тодоройлолтуудыг хорооны шилжин ирэгсдийг хотын амьдралд нэгтгэх ажилтнуудаас авдаг байна. Хороо нь УБ захиргааны шат дамжлага хөл нийлүүлээгүй хотын иргэд болон хотын үйлчилгээ үзүүлэгч байна. Эрүүл мэндийн үйлчилгээ авах, байгууллагуудын хоорондын харилцаанд улсын сургууль цэцэрлэгт хүүхэд хамруулах, голлох үүрэгтэй байдаг байна. Шаардлагатай газар эзэмшлийн гэрчилгээ авах мөн ажил бичиг баримтуудын хамт өгсөн өргөдлийг эрхлэлтийг дэмжих, шинэ ур чадвартай болгох дүүргийн нийгмийн халамж, үйлчилгээний зэрэг олон төрлийн нийгмийн халамж, тусламж, газар авч танилцдаг. Одоогийн байдлаар үйлчилгээг авах боломж оршин суугаа газрын хорооны байранд нийгмийн халамжийн талаарх харьяалалд тулгуурладаг ба эдгээр үйлчилгээг өргөдөл, хүсэлтүүдийг шийдвэрлэх ямар нэгэн холбогдох хороо юмуу дүүргийн газрууд механизм алга байна. Гүйцэд бус өргөдлийн үзүүлдэг байна. Албан ёсны дүрэм журмын материалыг буцаадаг ба ингэснээр өргөдөл талаарх ойлголтгүй байх болон захиргааны гаргачдын цаг хугацаа, зардлыг бардаг аж. урт шат дамжлагаас болж ажлаас чөлөө авах шаардлагатай болсноор үйлчилгээ авч чадахгүй Нийгмийн халамжийн үйлчилгээний газрууд байх, цалин хөлсөө алдах эсвэл бүртгэл, дахь үйлчлүүлэгчдийн туршлагын талаар харьяаллын баримт бичгээ зээлийн баталгаа мэдээлэл, ойлголттой болохоор ярилцлага болгон ашиглах боломжгүй байх зэргээр бусад зохион байгуулсан ба ингэхдээ дүүргийн эдийн засгийг алдагдлуудыг хүлээхэд хүргэдэг. үйлчилгээний болон халамжийн албан УБ хотод бүртгэлгүй байх нь тухайн өрхийг хаагчидтай хамт ярилцлага хийсэн болно эрсдэлтэй нөхцөл байдалд орхидог болохыг (Эм Эй Ди, 2014). Үйлчилгээ үзүүлэгч албан тухайн өрхийн нэг гишүүн өвдөн, эмнэлэгийн хаагчид төрийн олон байгууллагуудын хооронд тусламж авч чадахгүй байх жишээнээс харж мэдээлэл солилцох дундын систем байхгүй болно.70 Дэлхийн Банкны чанарын судалгаагаар байгааг онцолсон. Жишээлбэл, нийгмийн халамжийн үйлчилгээ үзүүлэгч ажилтнууд 70 2012 онд УБ хотын захын гэр хороололд гүйцэтгэсэн нэг судалгаанд хөгжлийн бэрхшээлтэй охиноо УБ хотод тухайн өргөдөл гаргагчийн талаарх холбогдох шилжиж ирсний дараагаар бүртгүүлэх боломжгүй мэдээллийг баталгаажуулах зорилгоор байсан нэг эхийн жишээг онцолсон байна. Учир нь Иргэний бүртгэлийн мэдээллийн санд хандах тэр эмэгтэй охиныхоо биеийн байцаалтыг Налайх дахь нэгэн ломбардад барьцаалсан байсан бөгөөд УБ хот эрхгүй байдаг ба улмаар өргөдөл гаргагч руу шилжихээсээ өмнө буцаан худалдан авч чадаагүй өргөдөлдөө шаардлагатай баримт бичгүүдийг байсан байна. Улмаар охинд шаардлагатай биеийн бүрдүүлэхийн тулд олон байгууллага руу байцаалт байхгүй учир УБ хот дахь шинэ хаягаар бүртгүүлж чадаагүйгээс нийгмийн халамжийн тэтгэмж хэд хэдэн удаа очих шаардлагатай болж, авах эрхгүй болсон байна. Энэ тохиолдолд тухайн өрх чирэгдлийг нэмэгдүүлдэг аж. Нөгөөтэйгүүр хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний тэтгэмж хүсэх эрхтэй үйлчилгээ үзүүлэгчдийн хувьд нийгмийн хэдий ч УБ хот дахь хаягийн бүртгэлгүйгээс охиноо асран халамжлажлахад зориулсан зохих хэмжээний халамжийн газар болон иргэний бүртгэлийн хөрөнгө мөнгийг олж авах боломжгүй байсан. (Уиллач. газрын хооронд мэдээлэл солилцох дундын С. 2012 он. Хаашааны хананы цаана: УБ хотын гэр системд байхгүй байгаагаас болж үйлчилгээ хороолол дахь хөршийн харилцаа, хамтын болон авагчдын мэдээлэл хуучиран, үр ашиггүй нийгмийн сүлжээ. Магистерийн ажил. Гумбольдт их сургууль, Берлин хот) 47 мөн баримт бичгээ шилжих явцад алдах эсвэл үйлчлүүлэгчийн 120 нь) авах гэж ирсэн бусад эд зүйлийн хамт гал түймэрт алдах үйлчилгээний талаарх мэдээллийг ярилцлага эсвэл хаян, буцаан олж авахад шаардлагатай өгч буй өдөр хорооны байрнаас эсвэл тухайн туслалцаа авч чадаагүй байгаа айлуудын халамжийн ажилтны амнаас авсан байна. жишээтэй таарсан юм. Өөр нэгэн төрлийн Чингэлтэй дүүргийн 1-р хорооны Засаг дарга бэрхшээл нь хэдий захиргааны зорилгоор зөв мэдээллийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл (радио сэдэлтэй боловч иргэдийн үндсэн үйлчилгээ эсвэл телевиз)-ээр дамжуулах тараадаг гэж авах боломжид саад болж байна. Энэ нь УБ дурдсан хэдий ч үйлчилгээ аваад гарч буй хотын иргэд харьяа хорооноосоо үйлчилгээ иргэдтэй хийсэн ярилцлаганд оролцогчдын авах шаардлага юм. Энэхүү зохицуулалт нь ердөө 16 хувь нь буюу 20 үйлчлүүлэгч авч буй бодит байдал дээр үйлчилгээ авахад зохиомол нийгмийн халмажийн үйлчилгээний талаарх саад үүсгэдэг талаар өмнөх бүлэгт дэлгэрэнгүй мэдээллийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл дурдсан. (радио эсвэл телевиз)-ээр авсан гэж хариулсан байна. Харин зөвхөн нэг ярилцлага өгөгч iii. Олон нийтийн мэдээлэл нийгмийн халамжийн үйлчилгээний талаарх мэдээллийг төрийн байгууллагын товхимолоос, Иргэдэд хүрэх үйлчилгээг үр дүнтэй болгох хоёр ярилцлага өгөгч интернетээс авсан гэж гол нэг хүчин зүйл нь иргэд, үйлчлүүлэгчдийн хариулсан нь эдгээр мэдээллийн эх үүсвэр өөрсдийн эрхийн талаар мэдлэгийг нэг бол олонд сайн танигдаагүй эсвэл шууд нэмэгдүүлэх явдал юм. Одоогийн байдлаар ашиглах боломж байхгүй байгааг харуулж нийгмийн үйлчилгээ, халамжийн тэтгэмжийн байна. Мэдээлэл бага байх нь үйлчилгээ авагч талаар болон тэдгээрийг хэрхэн авах шат иргэдэд цаг хугацаа, зардлын нэмэлт чийрэгдэл дамжлагын талаарх мэдээллийн тархалт үр болдог ба эдгээр иргэд нь үйлчилгээ үзүүлж ашиггүй бөгөөд хэсэгчиглэгдсэн хэвээр байна. буй газраас л мэдээлэл авах боломжтой байх Үйлчилгээ авч байсан иргэдтэй ярилцахад нь ажлын цагаас хомслодог учир нэн ялангуяа олгож буй халамжийн тэтгэмжийн хэмжээг албан бус салбарт хөдөлмөрлөдөг иргэдэд хэт нэмэх саналын дараагаар мэдээлэл таниулах их чийрэгдэл учруулж болох юм. кампанит ажил байхгүй байгаа нь халамжийн үйлчилгээний үр өгөөжийг дээшлүүлэхэд Төрийн олон шат, засаг захиргааны өөр чиг шаардлагатай чухал шинэчлэлийн нэг гэж үүргүүдийн хоорондын уялдаа, зохицуулалтын дурдсан байна (Дэлхийн Банк ФБЯ-ууд 2014). асуудлууд болон мэдээлэл дутагдалтай байгаа Ярилцлаганд оролцогчдын хэлж буйгаар байдал нь 2007 онд эхлүүлсэн Нэг цэгийн үйлчилгээ авах эрхтэй эсэх, ямарваа бодлогын үйлчилгээ (НЦҮ)-ний ойлголтыг нэвтрүүлэх өөрчлөлт эсхүл шат дамжлагын талаарх хөшүүрэг болсон юм. НЦҮ-ний төвүүд нь зааврыг хорооны байран дахь мэдээллийн төрийн үйлчилгээг хүргэх үйл ажиллагаа, шат самбар буюу иргэдийг хүлээн авах ширээнээс дамжлагыг хялбар болгох үндсэн зорилгын эавах боломжтой аж. Мөн нийгмийн дагуу үйлчилгээ авагчдад төрийн болон халамжийн ямарваа нэгэн шинэ кампанит захиргааны төрөл бүрийн үйлчилгээг нэгэн ажил буюу бодлогын санаалчлагыг холбогдох дээвэр дор авах боломжийг олгодог. Дэлхийн хэсгийг ахлагчтай холбогдон авах боломжтой Банкны судалгаа 2014-ийн хүрээнд НЦҮ-ний байна. ашиглалтын талаар ажиглалтуудыг гүйцэтгэсэн ба ихээхэн хэмжээнд ашиглагддаг болох нь Нийгмийн халамж, үйлчилгээний газраас тодорхой болсон. Гэсэн хэдий ч НЦҮ-г тухайн үйлчлүүлэн гарч буй иргэдтэй хийсэн өргөдөл эсвэл нэмэлт хүсэлтийн үйл явцийг ярилцлагын дүн шинжилгээнээс харахад эхнээс нь дуустал дуусгахад ашиглахын оронд судалгаанд оролцогчдын 81 хувь (136 үйлчлүүлэгчид НЦҮ-г бүтэн дамжлагыг 48 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь дуусгах бус зөвхөн баримт бичиг бүрдүүлэхэд УБ хотод хийгдэж буй төсвийн ихэнх ашиглах боломжтой байсан юм. Энэ нь НЦҮ- хөрөнгө оруулалтыг хотын захиргаанаас гээр дамжуулан үйлчилгээ хүргэх загвар дүүргүүдтэй өргөн хүрээнд зөвлөлдөхгүйгээр болон түүний давуу талын талаар ойлголт шийдэж байна. Энэ нь УБ хотын хүн амын 60 дутагдалтай байгаа харуулж байна. хувьд зориулан үйлчилгээ хүргэх, хөрөнгө оруулалтыг санхүүжүүлэх асуудлыг хариуцдаг Гэсэн хэдий ч хотын захиргаанаас НЦҮ-ний хотын захиргааны албан ёсны эрх хэмжээтэй загварыг сайн ашигладаг бололтой харагдаж холбоотой юм. Улмаар дүүргүүдийн өөрсдийн байна. Төрийн үйлчилгээний нэгдсэн төв нутаг дэвсгэрийн ихээхэн хэсэгт шийдвэр байгуулах болон үйлчилгээ хүргэх нэгдсэн гаргах бодит эрх мэдэл багасч байгаа юм. тогтолцоог бий болгох ажлыг 2015 онд Гэсэн хэдий тодорхой хөрөнгө оруулалтын хэрэгжүүлж эхэлсэн ба энэ хүрээнд 10 шинэ төлөвлөлтийн суурь мэдээллийг хангахад төрийн үйлчилгээний нэгдсэн төвийн барилга оролцоонд тулгуурласан төсөв төлөвлөлтийн байгууламжийг бий болгох ажлыг эхлүүлээд явц чухал үүрэгтэй хэвээр байна. Жишээлбэл, байна. Төвлөрсөн нэг үйлчилгээний төв хотын саяхан эцэслэсэн, Азийн сангийн дэмжлэгтэй бүх иргэнд үйлчилгээ үзүүлэх бол дүүрэг бүрт “Хотын маргааш” (УБ хот 2015б) зөвлөлдөх үйлчилгээ үзүүлэх тус бүр нэг үйлчилгээний санал асуулга нь томоохон хэмжээний хөрөнгө төвүүд бий болох аж. Төрийн үйлчилгээний оруулалтын төслийг оршин суугчдын хэрэгцээ, төвийг байгуулах гол зорилго нь иргэд төрийн саналтай нийцүүлэхэд тустай эхний чухал үйлчилгээг оршин суугаа хаягаасаа үл хамааран алхам юм. Энэхүү туршлагад тулгуурлан хамгийн ойрын үйлчилгээний төвөөс авах дүүрэг бүр хорооны түвшинд иргэдтэй боломжийг бүрдүүлэхэд оршиж байна. тогтмол зөвлөлдөх тогтолцоог бий болгох загвартай болох боломжтой юм. Энэ тал iv. Үйлчилгээ, хөрөнгө оруулалтын хэрэгцээг дээр үйлчилгээний хийдлийн арилгахад олон үнэлэхэд зориулсан суурь нотолгоо нийтийн дэмжлэгийг авах эсвэл шинэ хөрөнгө оруулалтын төслийг шийдвэрлэхэд хамгийн УБ хотын үйлчилгээ, хөрөнгө оруулалтанд тохиромжтой нэгж нь дүүрэг юм. зориулсан төсөв хуваарилалт нь хотын захиргаа болон дүүргүүдийн хоорондын тохиролцоонд Ерөнхийдөө хотын үйлчилгээг хүргэхэд УБ ихэвчлэн тулгуурладаг. Жил бүрийн төсвийн хотод хоёр үндсэн харилцаа нөлөө бүхий мөчлөгийн хүрээнд, зарчмын хувьд иргэдтэй асуудал тулгардаг. Нэг дэх асуудал нь иргэдэд зөвлөлдөн, дүүрэг тус бүр орон нутгийн хүргэх үйлчилгээний хүрэлцээ, чанарыг үйлчилгээ, хөрөнгө оруулалтын хэрэгцээ хангахын хамт төсвийн сахилга батыг хадгалах шаардлагын талаарх мэдээллийг цуглуулдаг. явдал юм. Хоёр дахь нь чадвартай үйлчилгээ Дүүрэг тус саналуудаа хотын захиргаанд үзүүлэгчдээр үйлчилгээг далайцтайгаар хүргүүлдэг бөгөөд хотын захиргаанаас эдгээр үзүүлэхийн хамт үйлчилгээ хүргэх зардал нь хотын хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөөтэй харьцангуй их байдаг учраас нэг хүнд ногдох нийцэж буй эсэхийг шалган, нягталдаг. Хотын зардлын хэмжээ харьцангуй өндөр байх захиргаа болон дүүргүүд хоорондоо харилцан хандлагатай хотын захын хэсэгт оршин суудаг тохиролцсны дараагаар хөрөнгө оруулалтын хамгийн ядуу иргэдэд үйлчилгээг сунган хүргэх төлөвлөгөө батлан, хотын захиргааны жилийн хэрэгцээ юм. хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөөтэй нэгтгэдэг байна. Уг хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөө нь Дүүргүүд нь орон нутгийн эдийн засгийн суурь таван жилийн хөгжлийн төлөвлөгөөтэй уялдаж болон төсвийн чадавхиараа хоорондоо ихээхэн байх ёстой юм. адилгүй юм. Харьцангуй орлого багатай дүүргийн иргэд орон нутгийн үйлчилгээг 49 үзүүлэх, тэдгээрийн тогтвортой байдлыг дүүргүүдийн санхүүгийн чадавхид 7 дахин хангахад хувь нэмэр оруулах санхүүгийн ялгаа байгаа харуулж байна (Зураг 4.5-ыг үзнэ боломж харьцангуй бага байх хандлагатай үү). УБ хотын нийт иргэдийн үйлчилгээ авах байдаг. Жишээлбэл, Сонгинохайрхан дүүрэг боломж, үйлчилгээний чанарыг сайжруулахад (хотын хамгийн ядуу дүүрэг)-ийн нэг хүн санхүүгийн чадавхид нийцүүлэн үйлчилгээ ногдох орлого 2012 оны СЖ-д 25.534 төгрөг хүргэх одоогийн үүрэг хариуцлагыг багасгах байсан бол Сүхбаатар дүүргийнх хамгийн зэргээр төсвийн тогтвортой байдлыг хангах өндөр буюу 175.983 төг байсан. Энэ нь хэрэгцээ байна. Зураг 4.3. Улаанбаатар хот ба дүүргүүдийн нэг хүнд ногдох орлого, СЖ 2012 рг өв ха о- ай р й рх р л ул та тэ йх йр н хи н т уу нг го аа зү ха нги эл н аа -У ла н ха ян за ты ян га н нг хб На га Со Ха Ба Хо Ба Ба Чи Сү Ба Эх сурвалж: 2012 оны СЖ-ийн төсөв болон нийт хүн амд суурилсан Дэлхийн Банкны мэргэжилтний тооцоо. ОНХС-гийн санхүүжилтийг УБ хотын захиргаа томъёо нь дүүргүүдийн ядуурлын түвшин болон дүүргүүдийн хөрөнгө оруулалтын төсөвт ихээхэн ялгаатай байдаг эсвэл дүүргүүдийн хуваарилдаг. OНХС-гийн шилжүүлэг нь хотын эдийн засгийн суурь болон орлого хөрөнгө оруулалтын төсөвт багахан хувийг бүрдүүлэх чадавх дахь ялгааг харгалзан үзэх эзэлдэг ч дүүргүүдийн хөрөнгө оруулалтын ядуурлын түвшингийн шалгуур үзүүлэлтийг санхүүжилтийн ихэнх хувийг бүрдүүлэг хамруулдагггүй. Ийм төлөвлөлт нь дүүрэг ба тэдгээрийн орлогын чухал эх үүсвэр хоорондын тогтолцооны эрх тэгш бус байдлыг болдог. 2013 оны СЖ-д 21 тэрбум төг буюу нэмэгдүүлэх нь бий. ОНХС-гийн зорилт нь дүүргүүдийн хөрөнгө оруулалтын төсвийн 76.4 газар нутгийн хоорондох эрх тэгш байдлыг хувийг бүрдүүлж байсан бол УБ хотын ОНХС- сайжруулахад чиглэдэг бол ядуурлын түвшний гийн санхүүжилт 35 тэрбум төг буюу хотын шалгуур үзүүлэлтийг болж өгвөл хорооны бүтээн байгуулалтын төсвийн 6.4 хувьтай түвшинд уг хуваарилалтын томъёонд нэмж тэнцэж байжээ. оруулах хэрэгтэй юм. Дүүрэг тус бүрт хөрөнгийг эрх тэгш байдал, УБ хотоос орон нутгийн оролцоог дэмжих эдийн засгийн үр ашгийн шаардлагыг хангахад чиглэлээр ахиц гаргасан хэдий ч сорилтууд чиглэсэн томъёонд суурилан хуваарилдаг. байсаар байна. Хотын засаг захиргааны дэд Уг томъёо нь хүн амын тоо, дүүргийн нутаг түвшинд хороо, дүүргийн эсвэл ОНХС- дэвсгэрийн хэмжээ, хүн амын тархалтын гийн хурал уулзалтуудад оролцох оролцоо түвшинд тулгуурладаг. Гэсэн хэдий ч уг хязгаарлагдмал ба олон тооны ашиг сонирхол 50 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь дутагдаж байна. Энэ нь эдгээр хурал их хүндрэлтэй учирдаг бөгөөд өөрсдийн санал, уулзалтанд дэмжлэгийг урамшуулахаар асуудлыг тавих чадавх хамгийн бага байдаг амласан цөөн тооны ашиг сонирхол эсвэл хотын ядуу иргэдийн хувьд бодит байдал юм. улс төрийн нам зонхилон, өөр үзэл бодолтой Нөгөөтэйгүүр энэ байдал нь хүртээмж эсвэл хүмүүсийн оролцох сонирхлыг бууруулах хүрэлцээ нь дэх дутагдлуудтай холбоотой хандлагыг нэмэгдүүлдэг (Бардхан ба асуудлууд зэрэг иргэдэд үйлчилгээ хүргэхтэй Мүүхэржээ 2012). ФБЯ-нд оролцогчид холбоотой орон нутгийн түвшин дэх иргэдийн ОНХС-гийн шийдвэрийг илүү бийлэгжүү нэн тулгамдсан асуудлуудын талаарх шийдвэрт оршин суугчдын нөлөөнд тулгуурлан гарагчид байгаа мэдээллийг мөн багасгадаг. гаргадаг гэсэн санал, ойлголт түгээмэл Тархай хотжилтын сул тал иргэдийн үйлчилгээ байсан. Үүнээс шалтгаалан үйлчилгээний авах боломжид хэрхэн нөлөөлж байгааг чанарын талаарх иргэдийн сэтгэл ханамж хүртээмжтэйгээр шийдвэрлэх сувгийг бий эсвэл хорооны түвшинд үйлчилгээ хүргэхтэй болгох нь иргэдийн амьдралын чанарыг холбоотой тулгарч буй гол буюу байнгын дээшлүүлэхэд чиглэсэн тогтвортой шийдлийг асуудлуудыг тодорхойлох суваг цөөн байна. хэрэгжүүлэх боломжийг УБ хотод олгоно. Энэ нь тэр тусмаа үйлчилгээ авахад хамгийн Доорх Мэдээлэл 4.3-ыг үзнэ үү. Мэдээлэл 4.3: ОНХС-гийн хүрээнд хариуцлага хүлээх байдал Ерөнхийдөө ФБЯ-нд оролцогчид ОНХС-гийн ач холбогдлын талаар мэдэхгүй байсан боловч зарим иргэд ОНХС-гийн асуулганд оролцсон талаар дурдсан байна. Харин зарим оролцогчид ОНХС-гийн талаар өөдрөгөөр харахгүй байсан ба хорооны засаг даргын ойр орчмын хүрээлэл төсөвтэй холбоотой асуудлуудад шийдвэр гарган, эдгээр уулзалтууд нь ИНХ-ын нэгэн адил нөлөөтэй хүмүүс давуу эрх олгоно гэж байв. “Хурал боллоо гэж сонсогддог мөртлөө тэр манай дүүрэгт хороонд өгсөн тэр төсөв бид нарт биш хорооны талын хүмүүст очсон байдаг.” Эрэгтэй, захын гэр хороолол, Сонгинохайрхан дүүрэг “Засаг даргын байна шдээ таньдаг 50 хүн хуралд орлоо хаалга барьлаа болоо. Бид хэд бол орохгүй гадаа нь хаалга бариад хорооны цагдаа зогсоостой хаалга барьчихсан оруулахгүй шүү дээ.” Эрэгтэй, захын гэр хороолол, Чингэлтэй дүүрэг Эх сурвалж: ФБЯ-ууд (2014) Засаглалын төвлөрлийг сааруулах сүүлийн Лхагвадорж 2010) байгаа боловч орон нутгийн үеийн өөрчлөлтийн хүрээнд засаг захиргаа, үйлчилгээний эрэлтийг санхүүгийн тогтвортой иргэдийн төлөөллийн тогтолцоо сайжирсан байдлыг хангах арга хэрэгсэлтэй холбох хэдий ч эдгээр өөрчлөлтүүдийг зохих төсвийн шаардлагатай байна. Дараагийн бүлэгт иргэдэд болон санхүүгийн төвлөрлийг сааруулах хотын үйлчилгээг хүргэх УБ хотын одоогийн шинэчлэлээр дэмжих хэрэгтэй. Үнэндээ төсөв төлөвлөлт болон санхүүжилтийн ч сүүлийн үеийн бүтээлүүдээс харахад тогтолцоог авч үзэх ба ингэхдээ зардлагын үр санхүүгийн төвлөрлийг сааруулах явц ашигтай байдлыг шинжлэх юм. гүйцэж очиход удаан (Дэлхийн Банк 2015c; 51 5.0 ХОТЫН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ САНХҮҮЖИЛТ О рон нутгийн түвшин дэх оролцоо, төлөөллийг сайжруулах шинэчлэлийн зэрэгцээ төвлөрлийг сааруулах шинэчлэлээр 5.1. ТӨСӨВ ХООРОНДЫН ХАРИЛЦАА үйлчилгээ хүргэх, санхүүжүүлэх, зарцуулах Монгол Улс нь үйлчилгээ үзүүлэх үйл үүрэг хариуцлагыг орон нутгийн засаг захиргаа ажиллагааны төвлөрлийг задлах чиглэлээр руу шилжүүлсэн. 2011 оны ТТХ-иар төсөв сүүлийн үеийн шинэчлэлийг хэрэгжүүлэхийг төлөвлөх үйл ажиллагааг сайжруулах, төрийн оролдож байна.71 Сүүлийн жилүүдэд УБ байгууллагуудын чиг үүрэг, хариуцлагыг хотын зарлагын түвшин харьцангуй өсөн тодорхой болгох мөн түүнчлэн орлого нэмэгдэж, энэхүү өсөн нэмэгдэж буй зарлагын бүрдүүлэлт, зээллэгийн чадавх болон төсвийн үүрэг хариуцлагад зохих хэмжээний орлогын шилжүүлгийн шалгуурыг тодорхой болгох эх үүсвэр болон институцийн чадавхийг чиглэлээр зарим удирдамжийг тусгасан байна. нийцүүлэх асуудал тулгарч байна (Дэлхийн Банк 2013, 29). Одоогоор хот улсын хөрөнгө УБ хотын хувьд хот болон дүүргийн оруулалтын төсөвт өөрийн бие даасан багцгүй захиргаанаас үзүүлж буй үйлчилгээг хэрхэн ба өмнөх захиргааны үед багцтай байдаг байсан санхүүжүүлж байгаа болон хотын үйлчилгээг байна. Улмаар улсын төсвөөс санхүүжигдэх хүргэх үр дүнд нөлөөлдөг хэд хэдэн асуудлууд хөрөнгө оруулалтын ажлын саналуудыг байсаар байна. салбарын яамдад хүргүүлэн, үүний дараагаар эдгээр яамд Сангийн яаманд саналуудыг Нэгд, төсвийн ангиллын системээр яг хүргүүлэх шаардлагатай болдог байна. Энэ ямар үйлчилгээнд аль байгууллага хэдийг үйл явц нь хяналтын нэмэлт давхаргыг бий зарцуулсныг мэдэх боломж шийдвэр гаргагч болгон, салбар хальсан үйлчилгээ хүргэлтийн болон олон нийтэд байхгүй байна. Энэ нь асуудлуудыг шийдвэрлэх хөрөнгө оруулалт үйлчилгээг хүргэх зардлын ил тод байдал болон төлөвлөлтийг гүйцэтгэх хотын захиргааны иргэдийн сайжруулалтыг шаардах орон зайг боломжийг багасгадаг байна. багасгаж байна. Төвлөрлийг сааруулах шинэчлэл, нэн ялангуяа Хоёрт, дүүргийн хөрөнгө оруулалт төлөвлөлт Төсвийн тухай хууль (2011) нь хотын үзүүлэх улсын төсөв болон УБ хотын хөрөнгө оруулалт үйлчилгээний санхүүжилтийн чиг үүрэгт бас төлөвлөлтийн жагсаалтанд суурилдаг учир өөрчлөлт оруулсан байна. Жишээлбэл, 2012 одоогийн төсвийн систем хэсэгчлэгдсэн оноос өмнө хотоос нийгмийн халамжийн байна. Эцэст нь улсын төсвөөс хотод ирэх үйлчилгээг улсын төсвийн санхүүжилтээр шилжүүлэг жил бүр өөрчлөгддөг нь нэн үзүүлдэг байсан бол 2011 оны ТТХ72-иар тэргүүний зорилтуудыг уялдуулан, хотын хөрөнгө оруулалтыг зохицуулах чадварыг улам 71 Монгол улсын төсөв хоорондын харилцааны талаарх хязгаарлаж байна. дэлгэрэнгүй дүн шинжилгээг Хавсралт 3-т үзүүлэв. 72 Шинэ төсвийн тухай хуулиар Монгол улсын Нэгдсэн 52 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь нийгмийн халамжийн үйлчилгээ, тэтгэмжийг УБ хот хоёр тусламж (тухайлбал, алдар цолтой санхүүжүүлэх чиг үүргийг УБ хотод даалгасан ахмад настанд үзүүлэх мөнгөн тусламж байна. Төсвийн шинэ хуулийн 58-р зүйлийн болон алдарт эхийн одонт эхэд олгох мөнгөн дагуу УБ хот нийгмийн халамжийн үйлчилгээг тусламж)-аас бусад бүх нийгмийн халамжийн өөрийн төсвөөс санхүүжүүлэх үүргийг тэтгэмж, үйлчилгээг санхүүжүүлж байна. 2013 хүлээсэн. Харин орон нутгийн захиргааны оны СЖ-д хотын нийт нийгмийн халамжийн үйлчилгээ үзүүлэгч албан хаагчдын урсгал үйлчилгээ зардал 76.6 тэрбум төг байсан бол зардал (цалин гэх мэт)-ыг улсыг төсвөөс 2014 оны СЖ-д нийт 83.8 тэрбум төг болж санхүүжүүлсэн хэвээр байна.73 2013 оноос хойш нэмэгдсэн байна. Хүснэгт 5.1: Улаанбаатар хотын зарлагын чиг үүргийн хуваарилалт ЗАСАГ ЗАХИРГААНЫ ЯНЗ БҮРИЙН ТҮВШИНГИЙН ҮҮРЭГ ЗАРЛАГА ЗАРЛАГЫН ЧИГ САНХҮҮЖҮҮЛЭХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ ХҮРГЭХ ХУВААРИЛАГДСАН ҮҮРЭГ ТҮВШИН ТҮВШИНa ТҮВШИН Боловсрол Цэцэрлэг Төв засгийн газар Улсын төсөв Орон нутагb Бага сургууль Төв засгийн газар Улсын төсөв Орон нутаг Дунд сургууль Төв засгийн газар Улсын төсөв Орон нутаг Их сургууль Төв засгийн газар Улсын төсөв Төв засгийн газар/орон нутаг Эрүүл мэнд Төв засгийн газар/орон Эмнэлэг Төв засгийн газар Улсын төсөв нутаг Эрүүл мэндийн газар Төв засгийн газар Улсын төсөв Орон нутаг Эпидиомологи Төв засгийн газар Улсын төсөв Төв засгийн газар/орон нутаг Нийгмийн халамж Улсын төсөв/Орон Төв засгийн газар/орон Нийгмийн хамгаалал Төв засгийн газар нутгийн төсөв нутаг Улсын төсөв/Орон Төв засгийн газар/орон Нийгмийн тусламж Төв засгийн газар нутгийн төсөв нутаг Орон сууц, үйлчилгээ Төв засгийн газар/орон Улсын төсөв/Орон Төв засгийн газар/орон Оронсууцжуулалт нутаг нутгийн төсөв нутаг Хог хаягдал устгах Төв засгийн газар Орон нутгийн төсөв Орон нутаг Улсын төсөв/Орон Төв засгийн газар/орон Усны хангамж Төв засгийн газар нутгийн төсөв нутаг Улсын төсөв/Орон Төв засгийн газар/орон Бохир ус зайлуулах Төв засгийн газар нутгийн төсөв нутаг Соёл, амралт Амралт Төв засгийн газар Улсын төсөв Орон нутаг Спорт, соёл Төв засгийн газар Улсын төсөв Орон нутаг төсвийн тухай хууль болон Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хуулийг нэгтгэсэн. 73 2011 оны ТТХ (58.1.4-р заалт)-инд “Нийслэл өөрийн төсвөөр нийгмийн асрамж, халамжийн үйлчилгээг бусад үйлчилгээнүүдийн хамт хэрэгжүүлнэ” гэж заасан. 53 Эдийн засгийн салбар Түлш, эрчим хүч Төв засгийн газар Улсын төсөв Төв засгийн газар/орон нутаг Улсын төсөв/Орон Төв засгийн газар/орон Авто зам барих Төв засгийн газар нутгийн төсөв нутаг Улсын төсөв/Орон Төв засгийн газар/орон Тээвэр Төв засгийн газар нутгийн төсөв нутаг Хүрээлэн буй орчинг Төв засгийн газар/орон Улсын төсөв/Орон Төв засгийн газар/орон хамгаалах нутаг нутгийн төсөв нутаг Нийгмийн хэв журам, аюулгүй Төв засгийн газар Улсын төсөв Орон нутаг байдал Эх сурвалж: Чиг үүргийн талаарх илүү дэлгэрэнгүй тоймыг Ариунаа (2010)-аас үзэх боломжтой. a. НЭЗБТХ-ийн дагуу Нийслэл нь салбарын яамтай гэрээ байгуулж улсын төсвөөс санхүүжигдэх зарим нийгмийн үйлчилгээг нийлүүлэх үүрэгтэй болох магадлалтай. b. “Орон нутаг” гэдэг нь УБ ба/буюу дүүргүүдийг хамруулан ойлгоно. Эх сурвалж: Брхане ба бусад (Дэлхийн Банк, 2012)-аас Дэлхийн Банкны мэргэжилтэн шинэчлэн оруулав. Гэтэл УБ хотын орлогын эх үүсвэр дээрх хоёр ёстой болох юм: (i) УБ хотын үйл ажиллагааны жилийн хугацаанд өөрчлөгдөөгүй байна. мөнгөн хөрөнгийн үлдэгдэл, (ii) бусад 2014 оноос хойш хотын захиргаа болон үйлчилгээний хөрөнгө оруулалт төлөвлөлтийг засгийн газрын төсвийн хөрөнгө нөөц ихээхэн бууруулах байдлаар хөрөнгө оруулалтын багасч, орон тооны төлөвлөлтөд нөлөөлөн, төсвөөс үйл ажиллагааны төсөв рүү шилжүүлэг хотын түвшинд төсөв төлөвлөлтийн талаарх хийх, (iii) орлого бүрдүүлэлтийн үр ашигтай тодорхойгүй байдлыг нэмэгдүүлсэн.74 ОНХС- ажиллагааг нэмэгдүүлэх эсвэл (iv) дээрх гурван гийн УБ хотод ирэх хөрөнгө оруулалтын хувилбар, ялангуяа эхний хоёр хувилбарыг шилжүүлэг ч 2015 оны СЖ-д багасгах аж. хослуулах. Анх 2002 оны ТБУСТХ-иар батлагдаж, 2011 оны ТТХ-инд ахин тусгагдсан Нийслэл хотын Монгол улсад хүчин төгөлдөр үйлчилж албан татварыг 2015 онд баталсан байна ба буй орон нутгийн албан татварууд нь төв цаашид УБ хотын өөрийн эх үүсвэрийн нэг засгийн газраас даалгасан бүх зарлагын чиг орлого болох боломжтой хэдий ч хараахан үүргийг биелүүлэхэд болон орон нутгийн бүрэн хэрэгжээгүй байна. Хөрөнгө оруулалтын үүрэг хариуцлагыг биелүүлэхэд хангалттай орлого буурахад дээрх шинэ зарлагын чиг нөөц хөрөнгийг УБ хотод бүрдүүлдэггүй. үүргийг дараах эх үүсвэрийн аль нэгээс гаргах Жишээлбэл, тус хот нь үл хөдлөх хөрөнгийн албан татвар (олон хотын захиргааны орон 74 2014 оны 5 сард Засгийн газраас 147 дугаар тогтоолыг нутгийн орлогын гол эх үүсвэр) хураадаг баталж, төсвийн хөрөнгө нөөцийг хэмнэх асуудлыг боловч олон тооны хөнгөлөлт, чөлөөлтөөс чухалчилсан болно. Тус тогтоолын 1.3-р зүйлд бүх шатны засаг даргын орлогч, төсөвт байгууллагын шалтгаалан газар, үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ дэд дарга, яам агентлагийн газрын орлогч дарга, цэнэтэй харьцуулахад маш бага хэмжээг даргын туслах, зөвлөхийн орон тоог цөөлөхийг үүрэг ногдуулдаг учир төсвийх нь 3 хувийг ч болгосон. ЗЗНДНТУТХ-инд 2015 оны 1 сард засаг даргын орлогч/дэд сайдын орон тооны дээд хэмжээг бүрдүүлж чаддаггүй байна (Дэлхийн Банк хоёр (зургаа бус) байхаар зааж, нэмэлт өөрчлөлт 2015). Улсаас даатгасан нийгмийн халамжийн оруулсан. УБ хот одоог хүртэл уг нэмэлт өөрчлөлтийг үйлчилгээний зардлыг санхүүжүүлэх шинэ даган мөрдөөгүй байгаа ба засаг даргын зургаан орлогчтой хэвээр байгаа. үүрэг хариуцлага нь УБ хотын санхүүжилтийн 54 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь бусад үүрэг хариуцлагатай өрсөлдөх тус хотын түвшний засаг захиргаанд хариуцуулдаг. Гэсэн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын саналаас үл хэдий яамд, агентлагуудад өөрсдийн хяналт хамаарах зарцуулалт юм. Өөрөөр хэлбэл шинэ тавих эрх мэдлийг хэрэгжүүлэх санхүүжилт үйлчилгээ үзүүлэх нь хотын үйлчилгээ, орон ихэнхдээ дутагдалтай байдаг. нутгийн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтанд ашиглагдах боломжтой захиран зарцуулах нөөц 2011 оны ТТХ-иар орон нутгийн хэд хэдэн хөрөнгөтэй өрсөлддөг. Энэ нь нэн ялангуяа үйлчилгээний санхүүжилтийн асуудлыг зохих санхүүжилтийн шилжүүлэггүйгээр ирэх төв засгийн газар, Нийслэлийн Засаг дарга жилүүдэд эрүүл мэнд болон боловсролын нарын хооронд болон Нийслэлийн Засаг үйлчилгээг санхүүжүүлэх хариуцлагыг УБ дарга, дүүргийн засаг дарга нарын хоорондын хотод даалгах бол асуудал болно. тохиролцоонд нээлттэй үлдээсэн байна (Дэлхийн Банк 2013, 29). Орон нутгийн 75 Улмаар УБ хотоос үйлчилгээг үр дүнтэй түвшин дэх чадавх хязгаарлагдмал учир, орон хүргэхээр бол төсөв хоорондын шилжүүлгийн нутгийн албан хаагчид ихэнхдээ төлөөлөн сайтар төлөвлөсөн систем амин чухал болно. гүйцэтгүүлж байгаа болон орон нутгийн чиг Тус улсын бусад бүсүүдтэй харьцуулахад УБ үүргийг хэрэгжүүлэх болдог ба аль ажлыг хот хүн ам, эдийн засгийн үйл ажиллагааны төлөөлөн гүйцэтгэж байгаа, аль нь орон төвлөрлөөс улбаалан улсын төсвийн орлогын нутгийнх болохыг салгахад ихээхэн хүндрэлтэй ихэнхийг бүрдүүлдэг ба төсвийнхөө 25 гаруй байх хандлагатай. Ингэж үзэмжээр төлөөлөн хувийг улсын төсвийн шилжүүлгээр авдаг гүйцэтгүүлэх нь “төлөөлөн гүйцэтгүүлж буй (Дэлхийн Банк 2013). Нэгд, улсын төсвөөс засаг чиг үүргийн зардал” болон “өөрийн зардал”- захиргааны бусад шат руу өгдөг шилжүүлгээр ыг салгах бараг боломжгүй болгодог. Улмаар орон нутгийн зарлагын чиг үүрэг болон орлого төсөв хоорондын шилжүүлгийг нүсэр, бүрдүүлэх чадавх хоорондын зөрүүнээс үүссэн урьдчилан тооцолох боломжгүй бөгөөд тэнцвэргүй байдлыг шийдвэрлэхэд тустай хэрэгжүүлэхэд төвөгтэй болгодог. байдаг. Хоёрт, төсвийн шилжүүлэг нь өөр өөр эдийн засгийн нөхцөл байдал буюу чадавхиас Төв засгийн газраас орлогын эх үүсвэрийг үүсэх нутаг дэвсгэр хоорондын тэгш бус тогтоодог учир УБ хотын удирдлагууд хэдий байдлыг шийдвэрлэхэд мөн тустай байдаг. иргэд олон нийт хүссэн ч үйлчилгээний Гуравт, шилжүүлгээр дүүргүүдийн зарлага түвшинг нэмэх эсвэл буулгах боломжгүй юм. зохих хэмжээгээр тогтмол байх баталгааг 75 Уг хууль нь зах зээлийн эдийн засгийг бэхжүүлэх үр хангадаг. дүнтэй институцийг бий болгох болон төвөөс орон нутаг руу эрх мэдлийг шилжүүлэн, үйлчилгээний хүргэлтийг сайжруулахад чиглэсэн засгийн газрын Одоогийн шат шатны төсөв хоорондын шинэчлэлийн хөтөлбөрийн гол бүтээл юм. Уг хууль харилцаа нь зарлагын чиг үүргийн хуваарилалт нь зүйл, заалтанд суурилсан төсөв төлөвлөлтөөс болон орлого хуваарилалт дахь тодорхойгүй үр дүн, гүйцэтгэлд суурилсан төсөв төлөвлөлт рүү шилжихэд чиглэсэн. Гэсэн хэдий ярвигтай байдалд суурилсан байна. Үйлчилгээ тус бүр (хариуцлагагүй) бөгөөд ил тод бус (тодорхойгүй дээр зарлагын чиг үүргийн хуваарилалт чиг байдал) тогтолцоо нь УБ хотын зарлагыг оновчтой үүрэг (үйлчилгээний зохицуулалт, санхүүжилт болгон, үйлчилгээ хүргэлтийг нэмэгдүүлэх буюу бүсийн эрх тэгш байдлыг дэмжих урамшууллыг цөөн ба хүргэлт)-ээр биш институцийн түвшинд болгосон байна. Засаг захиргааны доод шат болон байна. Жишээлбэл, төв засгийн газар нь байгууллагуудын тоо олон байгаа нь дөнгөж үүсэн бий боловсрол, эрүүл мэндийн салбар дахь болсон санхүүгийн удирдлагын институцууд төсвийн гүйцэтгэлийг үр дүнтэйгээр сахилга батжуулахад гуравдагч шатны байгууллагууд (их сургууль, саад болсон байна. Орлого, зарлагын хуваарилалтын төрөлжсөн эмнэлэг)-ад шууд удирддаг хэдий хоорондын болон үр ашигтай, эрх тэгш бус ч анхан, дунд шатны боловсрол болон эрүүл шилжүүлгийн тогтолцооны хоорондын зөрчилдөөнөөс мэндийн үйлчилгээний үүрэг хариуцлагыг доод болж үйлчилгээг иргэд хүргэх урамшууллын тогтолцоо тааруу байна. 55 2011 оны ТТХ-ийн дагуу эрүүл мэнд болон гаргасан хэдий ч хот болон дүүрэг хоорондын боловсролын яамд тус тусдаа орон нутгийн төсөв тайлагнах тогтолцоо НӨҮГ-уудын түвшний байгууллагуудын төсвийн хэрэгцээг, зарлага, алдагдлын хамт тодорхойгүй хэвээр хотын удирдлагуудтай зөвлөлдөхгүйгээр буюу байна. Эдгээр асуудлууд нь сүүлийн жилүүдэд орон нутгийн нутэг дэвсгэр дэх сургуулийн орлогын урсгал тогтворгүй болон хууль хэрэгцээг зохицуулах механизмгүйгээр тооцон, тогтоомжийн өөрчлөлтөөс болж жилийн төсөвт хуваарилдаг байна (Дэлхийн Банк 2015c). Орон хийх байнгын тодотгол болон эдийн засгийн нутгийн орлогын эрх мэдэл нэмэгдэх тусам уналтаас улам хүндэрч байна. орон нутгийн хариуцлагыг нэмэгдүүлэх ба үйлчилгээ болон зардал хоорондын холбоог 5.2. зарлагын үүрэг бэхжүүлдэг. Орон нутгийн сонгуульт албан хариуцлага ба зохион тушаалтууд орон нутгийн иргэдээс бүрдүүлэх байгуулалт орлогыг нэмэгдүүлэх шаардлагатай тохиолдолд иргэдийн хэрэгцээ шаардлагад илүү хариу ТТХ-ийн 58-р зүйлд зааснаар УБ хотын үйлдэл үзүүлдэг болох магадлалтай. Эсрэгээрээ захиргаа болон түүний есөн дүүрэгт төв засгийн газрын байгууллагууд орон хариуцуулсан орон нутгийн долоон үйлчилгээ нутгийн үйлчилгээг улсын албан татвараас байна (Хавсралт 3-ыг үзнэ үү). Хот нь эдгээр санхүүжүүлэн хариуцдаг нөхцөл байдалд үйлчилгээг өөрийн төсвөөр хүн амын 60% орон нутгийн албан хаагчид орон нутгийн нь суурьшсан хотын төв хэсэгт үзүүлдэг. татварын суурийг хөгжүүлэхийн оронд төвөөс Түүнчлэн дүүргүүд нь хүн амын 40% нь илүү их хөрөнгө нөөцийг татахад эрч хүчээ суурьшсан хотын бусад хэсэгт эдгээр зарцуулах хандлагатай байдаг (Дэлхийн Банк үйлчилгээг үзүүлдэг. 2003).76 УБ хотоос төсөв, зарлагын тайлан мэдээг бэлтгэх үйл ажиллагаандаа дэвшил 76 Татвар ногдуулалтыг орон нутгийн түвшинд хариуцах нь ихээхэн хэмжээний орон нутгийн төлөвлөлт, захиргааны чадавхийг шаарддаг. Гэхдээ НӨАТ болон ААНОАТ нь орон нутгийн албан татварт тохиромжгүй байдгийн учир нь аль аль нь их хөдөлгөөнтэй бөгөөд ялангуяа орлогод гарах өөрчлөлтөнд мэдрэг байдагт оршино. Илүү хөдөлгөөнт татварын суурьд тулгуурладаг албан татвар нь албан татвараас үүдэлтэй үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлсийн хөдөлгөөн болон бүс, мужуудын дунд татварын өрсөлдөөнийг бий болгох нь бий. Орлого дох өөрчлөлтөнд хэт мэдрэг албан татвар нь тухайн бүс, мужийг мөлчлөгийн хэлбэлзэлд өртөмтгий болгодог (Дэлхийн Банк 2002). 56 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Хүснэгт 5.2. Улаанбаатар хотын захиргаа ба дүүрэг бүрийн үйлчилгээ үзүүлдэг хүн амын тоо, СЖ 2014 Хотын Хотын Дүүргийн Дүүргийн захиргааны захиргааны үйлчилгээ үйлчилгээ Дүүргийн үйлчилгээ үйлчилгээ   Дүүрэг үзүүлдэг үзүүлдэг нийт хүн ам үзүүлдэг үзүүлдэг хороодын хүмүүсийн хороодын хүмүүсийн хүн ам эзлэх хувь хүн ам эзлэх хувь   ТӨВИЙН           1 Баянгол 200.163 133.563 66.600 0.67 0.33 2 Баянзүрх 304.323 236.293 68.030 0.78 0.22 3 Чингэлтэй 155.859 100.803 55.056 0.65 0.35 4 Хан-Уул 131.097 60.660 70.437 0.46 0.54 5 Сонгинохайрхан 277.312 134.292 143.020 0.48 0.52 6 Сүхбаатар 133.293 89.424 43.869 0.67 0.33   Нийт 1.202.047 755.035 447.012 0.63 0.37   АЛСЛАГДСАН           7 Налайх 33.603 - 33.603 0.00 100 8 Багануур 27.168 - 27.168 0.00 100 9 Багахангай 3.809 - 3.809 0.00 100   Нийт 64.580 - 64.580 0.00 100   УБ хотын нийт 1.266.627 755.035 511.592 0.60 0.40 Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хороо (ҮСХ), Дэлхийн Банкны мэргэжилтний тооцоо УБ хот нь үйл ажиллагааныхаа хүрээнд зээлжих зэрэглэлийн үнэлгээ хийлгэх суурийг хамрагдах ихэнх үйлчилгээг НӨҮГ-уудтай бэлтгэх (аудит болон санхүүгийн тайлангийн гэрээлэх замаар гүйцэтгүүлдэг. Үүний нэгэн шинжилгээ хийх боломж олгох гэх мэт), мөн адилаар дүүргийн түвшинд хийгддэг хог хотын эзэмшлийн үндсэн хөрөнгө болон хаягдал зайлуулах, гудамжны гэрэлтүүлэг, НӨҮГ-уудын хуримтлагдсан орлого, өр авто замын ус зайлуулах, ариун цэвэр, үерийн төлбөрийн талаар зааварчилгаа өгөхөд оршино хамгаалалт, тохижилт үйлчилгээ, бохирдол (Дэлхийн Банк, 2014б). Дээрх ажиллагааны бууруулах зэрэг ажлуудыг дүүргийн өмчит нэг жишээ нь төсвийг үйлчилгээгээр тайлагнах аж ахуйн нэгжээр хийлгэдэг. Гэрээ нь явдал юм. 2014 оныг хүртэл дүүргүүд нь хотын багцаар хийгддэг бөгөөд үр дүнд нь эдгээр захиргаанаас тусдаа төсвөө тайлагнаж байв. үйлчилгээтэй холбогдон гарах зардлууд нь Нягтлан бодох бүртгэлийн шинэ систем нь нэгдсэн байдлаар мэдээлэгддэг. Жишээлбэл шийдвэр гаргагчдад хотын хэмжээнд үйлчилгээ “Хотын тохижилт” төсвийн зүйлд оруулан тус бүрт хэдий хэмжээний зардал гаргаж тайлагнадаг.77 байгааг мэдэхэд туслах юм. Ил тод төсөв тайлагнах систем нь үйлчилгээний хариуцлага, УБ хотын захиргаа нь Дэлхийн Банкны тогтвортой байдал болон зардлын үр ашигтай дэмжлэгтэйгээр зардлын шинжилгээ хийх, байдлыг хангах шаардлагатай юм. төсвийн тайлагнах тогтолцоог шинэчлэх ажлуудыг эхлүүлсэн. Эдгээр үйл ажиллагааны Дүүргүүдийн зарлагын дийлэнх нь нийгмийн зорилго нь гадны үнэлгээний байгууллагаар хөтөлбөр, халамжийн үйлчилгээ, тэтгэмжид зарцуулагддаг. 2013 оны СЖ-д дүүргүүдийн Төсвийн зүйлийн дугаар нь 16.1. 77 57 нийт урсгал зардлын талаас илүү хувь нь Практик дээр эдгээр зардлууд нь бодит зардалд нийгмийн халамж, тусламжид зарцуулагдсан суурилан, хотын төсвөөс санхүүжигддэг. Үр байна. Эдгээрийн нийт дүн нь 141.1 тэрбум дүнд нь дүүргүүд төсвийн тайландаа нийгмийн төг бөгөөд хотын захиргаанаас яг ижил халамжийн зардлыг тусгах шаардлагагүй үйлчилгээнд 73.4 тэрбум төг зарцуулсан байна. байсан байна. Доорх Зураг 5.1 ба 5.2-ыг үзнэ үү. Зураг 5.1. Дүүргүүдийн урсгал зардлын задаргаа, СЖ 2013 Бусад шилжүүлэг Арчлалт 2% Жижиг зардлууд 2% Нийтийн өмнөөс гүйцэтгэх ажлууд 4% Гэрээлэн гүйцэтгүүлсэн ажил, үйлчилгээ 4% Нийгмийн халамж, хамгаалал 51% Гудамжны гэрэлтүүлэг 6% Хог хаягдал зайлуулах, цэвэрлэх 8% Ерөнхий захир., бусад зардлууд 20% Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны мэргэжилтний 2012 оны СЖ-ийн дүүргүүдийн төсөвт үндэслэсэн тооцоо Зураг 5.2. Хотын захиргааны урсгал зардлын задаргаа, СЖ 2013 Татаасууд (дулаан, эрчим хүч, ашиглалт) 3% Арчлалт Жижиг 2% зардлууд 6% Хог хаягдал зайлуулах, цэвэрлэх 8% Ерөнхий захир., бусад зардлууд 41% Гудамжны гэрэлтүүлэг 8% Байгаль орчин хамгаалал 9% Нийтийн өмнөөс гүйцэтгэх ажлууд Гэрээлэн гүйцэтгүүлэх 10% үйлчилгээ 13% Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны мэргэжилтний 2012 оны СЖ-д УБ хотын төсвийн гүйцэтгэлд үндэслэсэн тооцоо 58 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь УБ хотын урсгал зардлын ихээхэн хэсэг нь буй бодит зардлыг бууруулан тооцож байж (50.5 тэрбум төг) ерөнхий захиргаа, бусад хэсэг болох юм. УБ хотоос үзүүлдэг үйлчилгээнд нь орон нутгийн үйлчилгээнд хувиарлагддаг “хуульд заасан бусад үйлчилгээ” гэх үзэмжээр байна. 2012 оны СЖ-тэй харьцуулбал зарцуулдаг зардлууд байна. Уг үйлчилгээ нь УБ ерөнхий захиргааны зардлын эзлэх хувь 60- хотын урсгал зардлын 10 хувийг эзэлдэг бөгөөд 41% болж буурсан байна. Гэсэн хэдий ч ерөнхийдөө хотын захиргааны хариуцсан ерөнхий захиргааны зардалд зарим үйлчилгээг зардал юм. Дүүргүүдийн хувьд төсвийнхөө нэг үзүүлэх үүрэгтэй албан хаагчдын (хотын хувийг л иймэрхүү үйлчилгээг санхүүжүүлэхэд өмчит үйлдвэрийн газруудын гэх мэт) цалинг зарцуулж байна. бас хамруулдаг тул, үйлчилгээнд зарцуулж Зураг 5.3. Улаанбаатар хотын захиргааны “Хуульд заасан бусад үйлчилгээ”-ний зардлын задаргаа, СЖ 2012 Нийслэлийн замын хөдөлгөөний удирдах Гэмт хэргээс төв 3% урьдчилан Биеийн тамир сэргийлэх 18% 6% Улаанбаатар Сургалт, чуулга 10% боловсролын төв 6% Хүүхдийн Соёлын төв өргөө боловсролын төв 20% 11% Хүүхдийн урлан бүтээх Хүүхдийн ордон төв 11% 15% Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны мэргэжилтний 2012 оны СЖ-ийн УБ хотын төсөвт үндэслэсэн тооцоо Бараг бүх үйлчилгээний хөрөнгө оруулалтыг төсвийн тал хувь нь төрийн эзэмшлийн хотын захиргаанаас хийгдэг байна. 2012 барилга байгууламжийг сэргээн засварлахад оны СЖ-д хөрөнгө оруулалтын төсвийн зарцуулагдсан байна. 2013 оны СЖ-д УБ хотын 96%-ийг хотын захиргаа, үлдсэн 4%-ийг нийт хөрөнгө оруулалтын төсвийн гүйцэтгэл дүүргүүд зарцуулсан байна. Дүүргүүдийн 88% байв. Хотын түвшинд хөрөнгө оруулалтын бага хэмжээний төсөв бүхэлдээ орон нутгийн төсвийг төвлөрүүлэх нь нийтийн үйлчилгээнд үйлчилгээг санхүүжүүлэхэд биш харин өөрийн том хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийх, нэгдсэн эзэмшлийн барилга байгууламжийг сэргээн удирдлагаар хангаснаар зардал хэмнэх зэрэг засварлахад зарцуулагдсан байна. УБ хотын давуу талтай. захиргааны мэдлийн хөрөнгө оруулалтын 59 Зураг 5.4. Улаанбаатар хотын захиргааны хөрөнгө оруулалт, СЖ 2012 Ус хангамж ба татуурга 2% Барилга Нийтийн орон байгууламж, сууц, аж ахуй 3% дэд бүтэц 2% Эрчим хүч, цахил. шугам 5% Үерийн хамгаалалт 8% Нийслэлийн өмчийн Цэвэрлэгээ, барилгын сэргээн гэрэлтүүлэг, хог засах 48% хаягдлын удирдлагын төхөөрөмж 10% Авто зам, гүүр, гэрэлтүүлэг, гэрлэн дохио 22% Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны мэргэжилтний 2012 оны УБ хотын төсвийн мэдээнд суурилсан тооцоо Мөн хотын захиргаа нь жил бүрийн хөрөнгө хамтаар хотын нийт орлогын 32 хувийг оруулалтын төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй. бүрдүүлдэг. Энэ нь хөрөнгө оруулалтын Энэ нь орон нутгийн орлогын эх үүсвэрийн түвшин, цар хүрээний хувьд тохиромжтойгоос хамгийн том хэсэг болох хувь хүний орлогын гадна, ядуурлын түвшин болон санхүүгийн албан татварыг цуглуулах УБ хотын эрх мэдэл чадавхиараа хоорондоо харилцан адилгүй болон хүчин чадалтай зохицож байдаг. Хувь дүүргүүдийн хооронд үйлчилгээний хөрөнгө хүний орлогын албан татвар нь автотээврийн оруулалтын зардлыг дахин хуваарилах, нэгээр болон өөрөө явагч хэрэгслийн албан татвар, нь нөгөөх санхүүжүүлэх боломжийг олгодог. газрын төлбөр гэх мэт бусад чухал орлогуудын Хүснэгт 5.3. Улаанбаатар хот, дүүргүүдийн урсгал ба хөрөнгө оруулалтын зардлууд, СЖ 2012 УБ хотын захиргаа Урсгал Хөрөнгө оруулалт Нийт ба дүүргүүд Сая төг % Сая төг % Сая төг % 1 Хотын захиргаа 56.407.7 55.65 159.856.6 96.08 216.264.3 80.77 2 Баянгол 5.853.9 5.78 802.2 0.48 6.656.1 2.49 3 Баянзүрх 7.825.0 7.72 371.2 0.22 8.196.2 3.06 4 Хан-Уул 5.827.7 5.75 540.7 0.32 6.368.3 2.38 5 Сүхбаатар 5.897.6 5.82 1.606.4 0.97 7.504.0 2.80 6 Чингэлтэй 7.176.9 7.08 2.454.7 1.48 9.631.6 3.60 7 Сонгинохайрхан 5.861.8 5.78 371.0 0.22 6.232.7 2.33 8 Багануур 2.090.9 2.06 372.0 0.22 2.462.9 0.92 9 Налайх 2.991.7 2.95 0.0 0.00 2.991.7 1.12 10 Багахангай 1.430.9 1.41 0.0 0.00 1.430.9 0.53 Дүүргийн дүн (2-9) 44.956.4 44.35 6.518.2 3.91 51.474.4 19.23 Нийт дүн 101.364.0 100 166.374.7 100 267.738.7 100 Дүүргийн дундаж   4.93   0.44   2.14 Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны мэргэжилтний 2012 оны СЖ-ийн төсвийн гүйцэтгэлийн мэдээнд суурилсан тооцоо 60 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь 5.3. хуваарилалтын үр ашиг ба эрх тэгш байдал УБ хотын төв засаг захиргаанаас төвийн ижилхэн байна. Үйлчилгээ авах эрх, шалгуур зургаан дүүрэг тус бүрийн нутаг дэвсгэрийн нь дүүргүүдэд нэг ижил мөн санхүүжилт зарим хэсэгт үйлчилгээ хүргэж байдаг. Үүнээс нь дүүргүүдийн төсвийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан, дүүргүүд бүх биш зарим иргэддээ ангид байдаг учир нийгмийн халамжийн үйлчилгээ хүргэх ёстой болдог. УБ хотын засаг үйлчилгээний зардал нь тухайн дүүргийн бодит захиргаа болон дүүргүүд хоорондын хөрөнгө хэрэгцээг харуулах ёстой ба бодит байдалд ч нөөцийн хэмжээ өөр мөн зарлагын тэргүүлэх ийм байдаг байна. чиглэлүүд ондоо байдаг учир нэг хүнд ногдох зардал нэг дүүргийн хэмжээнд хүртэл нэлээд Нэг хүнд ногдох зардал харьцангуй чинээлэг ялгаатай байна. Цаашлаад, үйлчилгээ нь оршин дүүрэг болох Баянголд 55.000 төг, хамгийн суугаа хорооны харьяалалаас хамааралтай ядуу дүүрэг болох Сонгинохайрханд 60.000 байдаг учир хөрш зэргэлдээ хороодын иргэдэд төг байгаа ба ихэнх дүүргүүдийн зардал энэ өөр өөр гэрээт гүйцэтгэгчээс үйлчилгээ авдаг хоёрын хооронд хэлбэлзэж байна. Нэг хүнд байж болох юм. Эцэст нь үйлчилгээг УБ хотын ногдох зардлын зөрүү нь ядуурлын түвшингийн засаг захиргаанаас үзүүлж байгаа тохиолдолд ялгаатай нь харьцуулахад харьцангуй бага тухайн үйлчилгээг авах боломж эсвэл чанарын байна. талаарх иргэдийн санал, гомдлыг авахад одоо байгаа төлөөллийн суваг (хэсгийн ахлагч, Нийгмийн халамжийн үйлчилгээний зардал хорооны хурал, дүүргийн хурал)-ийг хэрхэн хамгийн өндөр хоёр дүүргийн хувьд хоёулаа ашиглагддаг нь тодорхой бус байна. алслагдмал дүүргүүд байна. Дээр нь эдгээр үйлчилгээг хүргэх институцийн чадавх болон Үйлчилгээний төрлөөр Баянзүрх дүүргийн нэг үр ашиг харьцангуй адил байдаг. Жишээлбэл, хүнд ногдох хотын үйлчилгээний зардал 2013 Баянгол дүүргийн нийгмийн халамжийн газар оны СЖ-д хамгийн өндөр байсан байна. Мөн 204.000 гаруй хүн амд 69 албан хаагчтайгаар тус дүүрэг хамгийн их хүн амтай (300’000 үйлчилгээ үзүүлдэг бол Сонгинохайрхан дүүрэг гаран). Тус дүүргийн санхүүгийн суурь сайн 270.000 иргэнд 72 албан хаагч үйлчилдэг байна. байгаа нь хоёр гол хүчин зүйлсээс шалтгаалсан Энэ нь Сонгинохайрхан дүүргийн 10.000 иргэн мэт харагдаж байна. Нэгт, хүн амын хэмжээ тутамд 2.6 үйлчилгээний ажилтан ажиллаж их учир томоохон орлогын суурьтай байх байхад Баянгол дүүрэг 10.000 иргэн тутамд 3.3 боломжтой юм. Хоёрт, дээр тайлбарласан ажилтан ажиллаж байна гэсэн үг юм. УБ хот болон дүүргүүд хоорондын одоогийн үйлчилгээ үзүүлэх зохион байгуулалтын дагуу Үйлчилгээ үзүүлэх болон ерөнхий захиргааны нийт иргэдийнхээ 22 хувьд хотын үйлчилгээг зардлуудыг нийлүүлдэг нийт урсгал зардлын үзүүлэх шаардлагатай болдог ба үлдсэн хүн ам хувьд дүүргийн хүн ам бага байх тусам нэг буюу 78 хувь нь УБ хотын төв хэсгээр оршин хүнд ногдох зардал өндөр байгааг харуулж суудаг учир, УБ хотын төв засаг захиргаа байна. УБ хот болон түүний 9 дүүргийн үйлчилгээ үзүүлдэг байна. Дараагийн нэг харьцуулахад Багахангай дүүрэг хамгийн хүнд ногдох зардал өндөр байгаа дүүргүүд өндөрт буюу нэг хүнд ногдох урсгал зардал нь Сүхбаатар болон Чингэлтэй ба мөн дээрх нь 350’000 төг байна. Багахангай болон бусад Хүснэгт 5.3-т үзүүлсний дагуу харьцангуй дүүргүүд хоорондын ялгаа нэлээд их байна; чинээлэг дүүргүүд юм. Багахангай дүүргийн нэг хүнд ногдох урсгал зардал бусад дүүргүүдийн дунджаас бараг Цаашлаад, дүүргүүдийн нийгмийн халамжинд 6 дахин их байна. Налайх болон Багануур зарцуулдаг нэг хүнд ногдох зардал харьцангуй дүүргүүд дараагийн хамгийн өндөр нэг хүнд 61 ногдох урсгал зардалтай буюу ойролцоогоор ерөнхий захиргааны зориулалттай тогтмол 80.000 төг болон 70.000 төг тус тус болж байна. зардлын доод хэмжээ болон зөвшөөрөгдөх Эдгээр дүүргүүд нь УБ хотоос алслагдсан хамгийн бага үйлчилгээг үзүүлэх болон орон бага нягтралтай бөгөөд харьцангуй жижиг нутгийн засаг захиргааны үйл ажиллагааг хотжсон төв хэсэг нь УБ хотын хотжсон бүсэд хангахад шаардлагатай үйл ажиллагааны хамаардаггүй (Зураг 5.5-ыг үзнэ үү). Нэг хүнд зардлаас хамаарч байгаа юм. ногдох зардал өндөр байгаа гол шалтгаан нь Зураг 5.5. Улаанбаатар хот ба дүүргүүдийн нэг хүнд ногдох нийт урсгал зардал (төг) Багахангай Багануур Чингэлтэй хайрхан Баянзүрх Налайх Хан-Уул Сүхбаатар Баянгол Сонгино- Хотын төв захиргаа Эх сурвалж: 2012 оны СЖ-ийн УБ хот ба дүүргүүдийн төсвийн урсгал зардлын гүйцэтгэлийн мэдээнд суурилсан Дэлхийн Банкны мэргэжилтний тооцоо. Дээрхийн адил хүн амын тоо болон нэг хүнд нэмэгдүүлэх ба/буюу ерөнхий захиргааны ногдох ерөнхий захиргааны зардлын хэмжээ зардлыг бууруулах зэргээр ерөнхий захиргааны хооронд урвуу хамаарал байна. Есөн дүүргийн зардлын ямарваа нэг хэмнэсэн хөрөнгийг нэг хүнд ногдох ерөнхий захиргааны зардал хотын биет үйлчилгээний зардалд хуваарилах 19.670 төг (Сонгинохайрхан)-өөс 194.248 төг боломжтой юм. (Багахангай) дүүргийн хооронд хэлбэлзэж байна. УБ хотын захиргааны салангид төсвөөс Ерөнхийдөө хүн амын нягтрал ихтэй ихэвчлэн санхүүжигддэг төвийн зургаан дүүргүүдэд үйлчилгээ үзүүлэх зардлын дүүргүүдийн хувьд Хан-Уул дүүргийн нэг үр ашиг сайн байдаг. Жишээлбэл, гудамж хүнд ногдох ерөнхий захиргааны зардал талбайн цэвэрлэгээ, гэрэлтүүлэг, хог хамгийн өндөр буюу 35.646 төг байна. Ерөнхий хаягдлын удирдлага гэсэн хотын гол гурван захиргааны зардлын үр ашгийн асуудлыг үйлчилгээний нэг хүнд ногдох зардлыг хөндөж байгаа нь УБ хот болон дүүргүүдийн нягталж үзвэл уг зардал хамгийн их хүн нийт төсвийн зардлын 60-70 гаруй хувийг амын нягтралтай дүүргүүд буюу Баянгол, ерөнхий захиргааны зардалд хуваарилж, 20-40 Сонгинохайрхан болон Баянзүрх дүүргүүдэд гаруй хувийг хотын үйлчилгээнд хуваарилж хамгийн бага байгаа юм. 5.000-иас бага байгаад оршино. Ажлын бүтээмжийг хүн амтай бусад гурван дүүргүүдийн хувьд 62 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Багахангай дүүрэг ганцаараа 3.809 оршин ойролцоогоор 80.000 төг болж байна (Зураг суугчтай ба нэг хүнд ногдох зардал нь 5.6-г үзнэ үү). Зураг 5.6. Гудамж, талбайн цэвэрлэгээ, гэрэлтүүлэг, хог хаягдлын менежментийн зардал (төг) ха о- ай р эй рх р л ул та йх йр н уу нг го т зү ха нги эл н аа УБ -У ла н ха ян ян га н нг хб На га Со Ха Ба Ба Ба Чи Сү Ба Эх сурвалж: 2012 оны СЖ-ийн УБ хот ба дүүргүүдийн төсвийн зардлын гүйцэтгэлийн мэдээнд суурилсан Дэлхийн Банкны мэргэжилтний тооцоо. УБ хотод үйлчилгээ үзүүлэх зардалд хотын захруугаа тархай тэлэх тусам ижил хэмжээний хүн амын нягтрал чухал үүрэг рольтой эсэхийг хүн амд үйлчилгээ үзүүлэхийн тулд татвар дэлгэрүүлэн шалгах зорилгоор гудамжны төлөгчид илүү их төсвийг гаргах хэрэгтэй гэрэлтүүлгийн үйлчилгээг лавшруулан судлав. болно. Энэ нь цаашлаад ирээдүйн хөрөнгө Дүн шинжилгээнээс харахад УБ хотын оруулалтын ихээхэн хэмжээний алдагдсан гудамжны гэрэлтүүлгийн үйлчилгээний хувьд боломжийн өртөг үүсгэх болно. Одоогийн хүн амын нягтрал ихсэх тусам нэг хүнд ногдох институцийн тогтолцооны хэсэгчиглэгдсэн зардал ихээхэн буурч байна. Доорх Зураг 5.7-г байдал болон УБ хот, дүүргүүдийн олон тооны үзнэ үү. Уг дүгнэлт нь бага нягтралтай одоогийн үйлчилгээ үзүүлэгчдээс болж хотын үйлчилгээг хот байгуулалтын хэлбэр нь эцэстээ өндөр хүргэх ашиглалтын зардлыг нэмэгдүүлснээр өртөг бүхий үйлчилгээг хүргэхэд хүргэнэ гэсэн бүтээн байгуулалтын уг өндөр өртөг улам бодлогын дүгнэлтийг бататгаж байгаа юм. Хот нэмэгдэх болно. 63 Зураг 5.7. Хүн амын нягтрал ба гудамжны гэрэлтүүлгийн зардал, 2012 он Нэг хүнд ногдох гэрэлтүүлгийн зардлыг хүн амын нягтаршил (барилгажсан бүс)-тай харьцуулах нь Нэг хүнд ногдох гэрэлтүүлгийн зардал Нэг хүнд ногдох гэрэлтүүлгийн зардал Шулуун (Нэг хүнд ногдох гэрэлтүүлгийн зардал) Нэг км2-т ногдох хүн ам (Хүн амын нягтаршил) Эх сурвалж: Зардлын дүн шинжилгээнд суурилсан Дэлхийн Банкны мэргэжилтний тооцоо Илүү үр ашигтай үйлчилгээг хүргэх зохион тайлагнах тогтолцоо хэсэгчлэгдсэн бөгөөд байгуулалтын бүтцийг түншлэл эсвэл тодорхой бус байгаагаас үйлчилгээнүүд үйлчилгээ үзүүлэгчид (томоохон хэмжээний зарцуулж буй зардлыг тодорхойлох, хянахад компаниуд)-ийг ямар нэгэн хэлбэрээр нэгтгэх хүндрэлтэй байгааг онцолсон. Тус хотын байдлаар хотын үйлчилгээг хүргэхэд илүү хэмжээ, хэлбэр нь мөн үйлчилгээний нэг хүнд их далайцтай үйл ажиллагааг бий болгоход ногдох зардлыг, нэн ялангуяа үйлчилгээг тустай байхаар төлөвлөж болох юм. Ийм нэмэлт нэг иргэнд хүргэх зардал хотын төрлийн бүтэц, зохион байгуулалтаар нэмэлт төвийн хүн амын нягтрал өндөртэй газруудтай зардлыг бууруулж, зардлын хэмнэлтийг харьцуулахад харьцангуй өндөр байдаг бага ихээхэн хэмжээгээр бий болгон, үйлчилгээний нягтралтай захын бүсүүдэд нэмэгдүүлж байна. хүртээмж, чанарыг сайжруулах, үйлчилгээний Дараагийн бүлэгт энэ болон өмнөх бүлгийн тогтвортой байдлыг хангахад хуваарилах дүгнэлтүүдэд тулгуурлан зардлын үр ашиг, боломжтой. эргэх холбоог сайжруулах бүтэц, хамрах хүрээний чанар болон үйлчилгээний ирээдүйн Энэ бүлэгт тус хотын үйлчилгээ хүргэх хөрөнгө оруулалт төлөвлөлтийг сайжруулахад зардлын бүтцийг тоймлон харуулав. Төсөв хотод тустай зөвлөмжүүдийг танилцуулна. 64 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь 6.0 БОДЛОГЫН ДҮГНЭЛТ БА ЗӨВЛӨМЖҮҮД У Б хотын хүн амын хурдацтай өсөлт, хотжилтын тэлэлт нь хотын төр, захиргааны бүтэц, зохион байгуулалтын боломжтой бүтэцтэй хирнээ шаардлагатай, тогтвортой санхүүжилтийн эх үүсвэргүй байх хоёрын хооронд гацаад байна. өөрчлөлттэй давхцан явагдсан. Тус хотын засаг захиргаа нь хуулиар иргэдэд олон тооны Хотын зүгээс зарим чиглэлээр ахиц гаргаад дэд бүтэц, нийгмийн үндсэн үйлчилгээг байна; жишээ болгон дурдахад үндсэн үзүүлэх үүрэгтэй хэдий ч иргэдийн хэрэгцээ, үйлчилгээ, авто зам, төрийн эзэмшлийн барилга шаардлагыг тусгах мөн байгууллага болон байгууламжийн байршлын ГМС-ийн мэдээ доод шатны засаг захиргаа хоорондын үйл болон хорооны түвшинд хүн ам зүйн мэдээг ажиллагааг уялдуулахад одоогийн засаг цуглуулж байгаа нь үйлчилгээг илүү уялдаатай, захиргааны тогтолцоог нийцүүлэх чиглэлээр нотолгоонд тулгуурлан хүргэх тогтолцоог хэд хэдэн бэрхшээлтэй тулгарч байна. Тус бий болгох эхний чухал алхам юм. Нийтийн хотод иргэд, хороо, дүүрэг болон хотын тээвэр, хот байгуулалтын төлөвлөлт, эрүүл түвшинд төлөөллийн өргөн хүрээний систем мэнд, боловсрол зэрэг бусад салбаруудад илүү бий ч уг тогтолцоо нь хязгаарлагдмал нөөц, найдвартай бөгөөд, уялдаатай мэдээллийн эх бололцоотой буюу иргэний асуудлаарх оролцоо үүсвэр шаардлагатай ба тэдгээрийн хэрэглээг багатай иргэдийн саналыг шингэлэх буюу үр дүн дүгнэхэд ашиглах мөн төлөвлөлт, хамруулахгүй үлдээх эрсдэлтэй байна. хөтөлбөрийн хэрэгжилтэнд байгууллагууд хоорондын шүтэлцээг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй Цаашлаад, иргэдэд хүргэх үйлчилгээг хэрэгцээ, (Дэлхийн Банк 2015c). Эцэст нь, төсвийн шаардлагын дагуу дэмжих, өргөтгөхөд өөрийн шилжүүлэг зэрэг асуудлууд нь хотын мэдлээс орлогын эх үүсвэрийг бүрдүүлэх боломж гадна асуудал хэдий ч хотын хэмжээнд тус хотод хязгаарлагдмал байгаа учир төв үйлчилгээ үзүүлэхэд нөөц, хөрөнгийн засгийн газрын шилжүүлгээс хамааралтай байх эрэмжийг тогтооход шууд нөлөө үзүүлдэг юм. шаардлага хэвээр байна. Энэ тайланд хөндсөн хэд хэдэн бүхнийг Хөрөнгө оруулалтыг эрэмбэлэхэд иргэдийн хамаарсан асуудлууд нь УБ хотын иргэдэд оролцоог нэмэгдүүлэх Нийслэлийн Засаг хүргэх үйлчилгээг эрх тэгш байдал, үр даргын сүүлийн үеийн санаачлагыг үл ашиг ба чанарын зарчимд тулгуурлан харгалзан өргөн хүрээг хамарсан санал хураалт, сайжруулах боломж байгааг харуулж байна. зохицуулалтыг зохион байгуулахад төсвийн Сайжруулалтын хот байгуулалтын төлөвлөлт, богино мөчлөг саад учруулж байна. Иймээс менежментийг сайжруулах болон засаглал, УБ хот үйлчилгээг хүргэхэд хариуцлагатай, санхүүжилтийг сайжруулах гэсэн хоёр үндсэн хариу арга хэмжээ авдаг засаглалыг дэмжих бүлэгт хуваасан. 65 6.1. ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН үйлчилгээ, ажил эрхлэлтийн төвүүдийн ТӨЛӨВЛӨЛТ БА МЕНЕЖМЕН­ хоорондын хослуулаагүй байдлыг нэмэгдүүлж байна. Ерөнхий төлөвлөгөөнд хотын төв ТИЙГ САЙЖРУУЛАХ хэсгийн гадна арилжаа худалдааны бүс болон үйлчилгээний төвүүдийг байрлуулснаар Хот даяар нягтрал ба төрөлжүүлэлтийг бөглөрлийг бууруулах эхний алхмуудыг дэмжих төлөвлөлт, газар зохион тусгасан. Үүний нэгэн адил, нийтийн тээврийн байгуулалтын зохицуулалтыг хамгийн төлөвлөлтөнд системтэйгээр хандах буюу чухалд тавих. Улаанбаатар хотын одоогийн гудамж сайжруулах, тээврийн хэрэгсэлд зах руугаа тархсан хотжилтын хэлбэр нь хөрөнгө оруулахаас гадна замын хөдөлгөөний үйлчилгээ хүргэхэд өртөгтэй бөгөөд үр удирдлага, автобусны чиглэлийн төлөвлөлт ашиггүй болгож байна. Хотын хүн ам өсөн ба зорчигчдын эрэлт хэрэгцээний талаарх дүн нэмэгдэн, хотоос хүргэдэг үйлчилгээний шинжилгээ мөн МХХТ-ийн системийг тусгах эрэлт хэрэгцээтэй хөл нийлүүлэхийг оролдох хэрэгтэй байна. Ингэснээр хотын одоогийн тусам нягтралыг дэмжихэд чиглэсэн илүү нийтйин тээврийн систем нь зорчигчдын сайн хот байгуулалтын төлөвлөлт болон эрэлт хэрэгцээ илүү их ханган, ирээдүйн газрын менежмент нь илүү тогтвортой бөгөөд хөрөнгө оруулалт болон ашиглалтын хөрөнгө амьдрахад тааламжтай хотыг бий болгоход оруулалтын тэргүүний зорилтуудын суурь нэн чухал. Одоогийн бага нягтралтай тархсан мэдээллийг бүрдүүлнэ. Газар ашиглалт ба хотжилтоос үүдэх өндөр зардлын эсрэг илүү нийтийн тээврийн төлөвлөлтийг нэгтгэснээр нягтралтай хот байгуулалтаар дамжуулан авто замын гол шугам болон уулзварын дагуух үйлчилгээ үзүүлэхэд ихээхэн хэмжээний хувийн хэвшлийн бүтээн байгуулалттай хэмнэлтийг бий болгох болно. УБ хотод зохих авто зам, нийтийн тээврийн дэд бүтцэд хийх хэмжээний хот төлөвлөлт, газрын албан татвар төсвийн хөрөнгө оруулалтыг илүү сайн болон бүсчлэлийн журам зэрэг бодлогын уялдуулах боломжийг хангана. хэрэгсэл, эрх хэмжээ байгаа ба хэрэв эдгээрийг зохистойгоор ашиглаж чадвал, үзүүлж буй Хотын захиргаанаас нийтийн тээврийн албан үйлчилгээг илүү үр ашигтай, төлбөрийн секторыг бэхжүүлэх, хэрэглэгчдэд илүү чадварт нийцсэн, бүр цаашлаад улам эрх тэгш найдвартай, аюулгүй, үйлчилгээнд чиглэсэнд болгож чадахаас гадна илүү өндөр чанартай болгохын тулд зохицуулалтын орчин, үйлчилгээг үзүүлэх боломжтой юм (Дэлхийн лицензийн шат дамжлага, чиглэлийн хамрах Банк, 2015). Энэ төрлийн шийдвэрийг нийтийн хүрээг шинэчлэхэд нэгдсэн байдлаар хандах нь тээврийн төлөвлөлт, орон сууц, ногоон бүс чухал байна. Албан секторын одоогоор хангаж эсвэл нийтийн байгууламжид зориулан чадахгүй байгаа эрэлтийн хангаж буй, өсөн газрыг хураахад хотын төвийн хэсэг дэх нэмэгдэж буй албан бус секторын ач холбогдол ашиглагдаагүй газрыг дахин төлөвлөх бүр болон түүний сул талуудыг хүлээн зөвшөөрөх эсвэл гэр хороололд газар өөрчлөн зохион нь чухал юм. Үйлчилгээний чанарыг улам байгуулах зэргээр холбох боломжтой юм. чангаар сахин мөрдүүлэх, автобус компаниудад Үйлчилгээний мэдээлэл болон өрхийн түвшний засвар, үйлчилгээнд суурилсан татаас олгох, асуулгууд төсвийн хөрөнгө оруулалтыг илүү тасалбарын квотийн системийг шинэчлэх үр дүнтэй төлөвлөхөд УБ хотын захиргаанаас зэргийг албан бус үйлчилгээ нэмэгдэж суурь мэдээлэл болгон ашиглах боломжтой юм. буйтай холбоотой өндөр эрсдлийг бууруулах, үйлчлүүлэгчдэд чанартай үйлчилгээг хангах Хүртээмж, хөдөлгөөнийг дээшлүүлэхэд зорилгоор лавшруулан судалж болох юм. газар ашиглалт болон нийтийн тээврийн Онолын хувьд нийтийн тээврийн үйлчилгээ нь нэгдсэн төлөвлөлтийг нэмэгдүүлэх. Хотын нэгдсэн систем хэлбэрээр үйлчилгээ үзүүлбэл бага нягтрал болон газар ашиглалтын зохимжтой ба ингэснээр тус тусдаа шугам сегментчлэл оршин суух зориулалттай болон 66 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь эсвэл бүсийг зохицуулахын оронд нэгдсэн хөрөнгө оруулалтын саналуудыг эрэмбэлэх байдлаар боломжит бүх хүчин чармайлтыг стратегийн олон жилийн төлөвлөлт болон дээд хэмжээгээр нэмэгдүүлэн, үр ашигтай эрэлт, хэрэгцээ болон үйлчилгээ хүргэх ажиллагааг бий болгодог. Өндөр эрэлт хувилбаруудыг үнэлэх шалгууруудын аль аль бүхий шугамд шаардлагатай хүчин чадлыг нь байхгүй байна. Дунд хугацааны хөрөнгө олон тооны үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ердийн оруулалтын төлөвлөгөөг боловсруулснаар давтамжтай үйлчилгээг нэгтгэснээр биш харин төсвийн төлөвлөлт ба хөрөнгө оруулалтын цөөн тооны үйлчилгээний компаниудын өндөр шүтэлцээг сайжруулах боломжтойгоос гадна давтамжтай үйлчилгээгээр бий болгодог. Эрэлт иргэдийн болон орон нутгийн нэгжийн тогтмол багатай газрын үйлчилгээний хүрэлцээний оролцоог дэмжих нэг арга зам болж болох юм. чанар (эсвэл найдвартай байдлын цар хүрээ, Жишээлбэл, Өмнөд Африк Улсын Йоханнесбург илүү том сүлжээнд холбогдох байдал)-ыг өндөр хотод олон янзийн оролцогч талууд (ядуу болон эрэлт бүхий газраас бүрдэх орлогоор солибон эмзэг бүлгийг хамруулан), хотын захиргаа болон санхүүжүүлдэг. иргэдийн хурлын төлөөлөгчдийн дунд тогтмол уулзалтыг зохион байгуулахыг тогтоосон 6.2. ЗАСАГЛАЛ БА САНХҮҮ­ байдаг. Хүснэгт 4.2-т оролцогч талууд, уулзалтын давтамж, арга хэмжээний төрлийн ЖИЛТИЙГ САЙЖРУУЛАХ хагас жагсаалтыг үзүүлсэн. Одоо байгаа эрх зүйн тогтолцоогоор УБ хотыг дунд хугацааны Дунд хугацааны зарлагын хүрээг нэвтрүүлэх. зарлагын хүрээг бий болгоход хориглосон зүйл Одоогийн хөрөнгө оруулалт төлөвлөлтийн байхгүй байна. УБ хотоос уг дунд хугацааны тогтолцоо нь нэг жилийн хугацаагаар зарлагын хүрээг боловсруулахад зөвлөмж хязгаарлагдсан ба хотын олон байгууллага, өгөх, тайлан бэлтгэх зөвлөх компанийг авч үйлчилгээ үзүүлэгчдийн олон тооны саналыг ажиллуулсан нь зөв алхам юм. зохицуулах шаардлагатай болж байна. Эдгээр Мэдээлэл 6.1: Иргэдийн оролцоог бэхжүүлэх: Йоханнесбург хотын жишээ 4.9 сая хүн амтай Йоханнесбург хот нь Өмнөд Африк улсын хамгийн том хот бөгөөд тус улсын хамгийн чинээлэг муж болох Гаутенгийн нийслэл юм. УБ хотын адил улс орныхоо нутаг дэвсгэрийн гүнд оршдог ба авто зам, төмөр замаар хүрч очих боломжтой хот юм. Хүн ам ихтэйг үл харгалзан тус хот нь байнгын бөгөөд өргөн хүрээг хамарсан оролцогч талуудын зөвлөлдөөнийг чухалчилсан хотын засаглалын бүтэц, зохион байгуулалтыг бий болгож чадсан байна. Йоханнесбург хотын оролцогч талуудын оролцоог зохион байгуулалтанд оруулан, иргэд, татвар төлөгчид бүхэлдээ, хүн амын эмзэг бүлэг (ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, залуус, эмэгтэйчүүд зэрэг), мужийн захиргаа, хөрш хотын захиргаа, ТББ-ууд, эрдэм шинжилгээний байгууллагууд, бизнесийн төлөөлөл, хэвлэл мэдээлэл, хөрөнгө оруулагчидтай харилцах давтамжийг тогтоож өгсөн байдаг. Энэхүү процесс нь хууль, журмыг сахиулах, дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтын чанар, эрүүл мэндийн тусламж, боловсролын үйлчилгээ, орон сууц, амралтын байгууламж, залуусын ур чадварыг бэхжүүлэх, ахмад настанг асран халамжлах үйлчилгээний хүртээмж зэрэг олон төрлийн асуудлаар үйлчилгээг сайжуулахад цаг алдалгүй мэдээлэх, чанартай үйлчилгээг хангахад чиглэгдсэн. Мөн, уг процесст иргэдийн кластер ярилцлага, тодорхой бүтээн байгуулалт эсвэл үйлчилгээний асуудлаар байгуулсан мэргэжлийн ажлын хэсэг, хотын төлөвлөгөөг таниулах хөрөнгө оруулагчдын танилцуулга, цахимаар авсан оролцогч талуудын санал, шийдлийн аль ч байсан оролцооны аргуудыг тусгасан байдаг байна. 67 Орлого хуваарилалтын тогтолцоог Нотолгоонд тулгуурласан хөрөнгө оруулалт шинэчлэх. Орон нутгийн засаг захиргаанд илүү төлөвлөлтийн тогтолцоог бий болгох. Одоо их орлого бүрдүүлэх эрх мэдэл олгох болон байгаа мэдээллийн эх үүсвэрийг ашиглан, албан татварыг хуваарилах илүү тогтвортой дүүрэг болон хорооны түвшин дэх иргэдийн тогтолцоо бий болгох зэрэг сайжруулалтаар оролцооны одоогийн аргуудыг хөшүүрэг орон нутгийн түвшин дэх төсвийн сахилга болгосон хөрөнгө оруулалт төлөвлөлтийн батыг нэмэгдүүлнэ. Зарлагын хуваарилалтыг нотолгоонд суурилсан тогтолцоог бий эрх мэдэлтэй нийцүүлснээр орон нутгийн болгосноор богино хугацаанд хөрөнгө хариуцлага хүлээх чадварыг сайжруулна. оруулалтын бодит хэрэгцээг тодорхойлоход Дээр нь засгийн газраас санхүүжилтийг тус болно. Одоо байгаа мэдээллийн эх хялбарчлах механизм (нэг дансны санхүүжилт)- үүсвэрүүд ялангуяа ГМС болон хүн ам зүйн ийг бий болгон, шилжүүлэг хуваарилахдаа мэдээллийг илүү системтэйгээр хэрэглэн, тэгшитгэх томъёоллыг ашиглаж мөн бодлого хотын үйлчилгээний хэрэгцээ, хүртээмжийн боловсруулах, хяналт тавих болон үнэлэх түвшингийн талаар илүү сайн зураглалыг зэрэг нийтийн үйлчилгээг улсын хэмжээнд гаргахад ашиглаж болно. үзүүлэхдээ нэгтгэвэл зохино. Олон нийтийн мэдээлэл, танилцуулгын Үйлчилгээний хүртээмж дэх эрх тэгш кампанит ажлуудыг ашиглан, орон нутгийн байдлыг хангахын тулд зарлагын түвшин дэх хурал уулзалтын оролцоог хуваарилалтыг ядуу иргэдийг дэмжихэд дэмжиж, үйлчилгээ авагчдын эрх, үүрэг болон чиглүүлэх. Дүүргүүдийн төсвийн шилжүүлэг журмуудыг танилцуулж болно. Тус хотын болон орлого хуваарилах тогтолцоонд ядуурал, зүгээс нотолгоонд суурилсан төлөвлөлтийн гачигдлын үзүүлэлтийг оруулах хэрэгтэй байна. хэрэглээг нэмэгдүүлэхээр оролдсон нэг чиглэл Эмнэлэг, сургуулийн хэрэгцээ, үйлчилгээний нь иргэдийн амьдралын чанар, үйлчилгээ чанар, хүчин чадлын хязгаарлалын авах боломж, бусад байгаль орчны чанарын үзүүлэлтүүдийг ашигласнаар орон нутгийн үзүүлэлтүүдийг үнэлдэг хорооны түвшний албан тушаалтнууд салбар тус бүрт тусгай Эрүүл, аюулгүй байдлын индексийн бий шилжүүлэг хуваарилахад тустай байж болох болгосон явдал юм. Уг индекс нь хот даяарх юм (Дэлхийн Банк 2015c). Жишээлбэл, гачигдлын төрөл, тархалтын талаар чухал ядуурлын түвшин өндөр бөгөөд сургууль мэдээллээр хангадаг хэдий ч дангаараа хөрөнгө дутагдалтай дүүргүүдэд эдгээр болон бусад оруулалтын тэргүүлэх зорилтуудыг үнэлэхэд үйлчилгээний хэрэгцээ шаардлагад нь суурилан тохиромжтой хэрэгсэл биш болно. нэмэлт хөрөнгийг хуваарилах нь зүйтэй. 68 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Мэдээлэл 6.2: Хотын үйлчилгээний төлөвлөлт ба иргэдийн оролцооны Калгари загвар Калгари нь 1.2 сая хүн ам нь тархан суурьшсан, далайд гарцгүй метрополис хот юм. УБ хотын нэгэн адил, Калгари хотын эдийн засгийг газрын тос, уул уурхайн салбар зонхилон, ДНБ-ий 12 хувийг бүрдүүлдэг байсан байна. Гэхдээ тус хотын эдийн засаг газар тариалан, хөнгөн үйлдвэрлэл, худалдаа, тээвэр, цахим худалдаа, өндөр технологи, санхүүгийн үйлчилгээ зэрэг олон төрлийн салбарт төрөлжиж байгаа учир энэ хувь буурч байгаа юм. Газрын тосны үнэ ханш өндөр байх үед тус хот газрын тос, уул уурхайн олсон ашгаар сайтар төрөлжсөн эдийн засгийг дэмжих, ажиллах хүчнийг нэмэгдүүлэх зорилгоор хотын гол дэд бүтцэд хөрөнгө оруулалт хийсэн байна. Түүнчлэн, тус хотын хүртээмжтэй төлөвлөлтийн загвар нь хотын үйлчилгээг иргэдийн хэрэгцээ, шаардлагад нийцүүлэн хүргэхэд тустай болсон байна. Оролцоонд тулгуурласан аргыг ашиглан тус хот нь хөрөнгөө хаана зарцуулж буй талаар мэдээлэл өгөн, үйлчилгээний зардлыг үйлчилгээний түвшин, үр дүнтэй уялдуулахын хамт урт хугацааны хотын хөгжлийн зорилтыг дунд хугацааны зарлагын шийдвэртэй сайтар холбож өгдөг байна. Тус хотын төсөв, төлөвлөлтийн ажиллагаа нь иргэд, хотын албан хаагчид болон төрийн үйлчилгээний байгууллагуудаас шууд санал, хүсэлтийг нүүр тулсан ярилцлага, зөвлөлдөх уулзалт, цахим хэрэгсэл болон нийгмийн сүлжээний сувгуудыг дамжуулан цуглуулдаг байна. 2012 оны жилийн тайланд уг ажиллагаанд 23.000 иргэн оролцсон гэж дурдсан байна. Хэдийгээр энэ нь хүн амын хоёр хувийг төлөөлөх ч хотын захиргааны шинэ төслүүдийг дэмжих, хотын дэд бүтцийг шинэчлэх зорилготой иргэдийн хөрөнгө оруулалтын санг үүсгэж чадсан. Шинэ хөрөнгө оруулалт нь иргэдийн эрэлт, хэрэгцээнд тулгуурласан байсан учир сонгогчдын хүчтэй дэмжлэгийг авсан байна. Иргэдээс санал авснаар үйлчилгээ авахад тулгарч буй хүнд суртал, чирэгдлийг лавшруулан тодорхой болгох боломжийг хотын захиргаанд олгосон байна. Үр дүн нь 2011 оны иргэдийн сэтгэл ханамжийн судалгаанд тусгагдсан байсныг тус хотын иргэдийн 92 хувь нь хотын захиргаанд эерэг үнэлгээ, 80 хувь “тогтмол өндөр чанартай үйлчилгээ” үнэлгээ өгөн, 86 хувь нь “илүү сайхан хот болох зөв зам дээр байна” гэж итгэж байна гэж хариулснаас харж болох юм. Эх сурвалж: Калгари хотын жилийн тайлан (2013)-аас Дэлхийн Банкны мэргэжилтний бэлтгэсэн эмхтгэл Үйлчилгээ үзүүлэгчдэд зориулан стандарт, олон төрлийн үндсэн үйлчилгээг үзүүлдэг. чанарын хяналт ба ил тод байдлын НӨҮГ-уудтай хэрхэн гэрээ байгуулан, механизмуудыг нэвтрүүлэх. Төр болон тэдгээрийн гэрээний үр дүнгийн биелэлтийг үйлчилгээ үзүүлэгчид (ихэнхдээ НӨҮГ) хянаж мөн тэдгээрийн хотын төсөвт үзүүлэх хоорондын хэлцэл нь төрийн өмнө үйлчилгээ санхүүгийн нөлөөг тооцож, тайлагнах талаар үзүүлэгчдийн хүлээх хариуцлагын тогтолцоо ойлголт дутмаг байна. Хөрөнгө оруулалтын тодорхой бус байгаагаас суларч байна. үр ашиг, ашиглалтын хувьд үйлчилгээний НӨҮГ-ууд эмнэлэг, номын сан, музей, олон стандартад нийцэж буйг баталгаажуулах нийтийн мэдлэг, мэдээлэл, суртчилгаа зэрэг үйлчилгээ үзүүлэгчдэд зориулсан үр дүнгийн 69 тодорхой үзүүлэлт байхгүй байна. НӨҮГ- чанарыг хянах аргатай болох боломжтой юм. уудын удирдлагыг сонгох бус томилдог учраас Түүнчлэн хяналтыг ойртуулснаар хамгийн бага сонгогчдын өмнө хариуцлага хүлээх, хариу орлоготой иргэдэд хамгийн хүнд тусдаг хээл арга хэмжээ авах чадавх хязгаарлагдмал байна. хахуулийн өнөөгийн тогтолцоог арилгахад чиглэх боломжтой. Дээр нь хорооны ИНХ буюу Хотоос худалдан авах ажиллагааны болон хорооны уулзалт зэрэг иргэдийн оролцооны гүйцэтгэлийн үнэлгээний стандартуудыг одоо байгаа сувгуудаар дамжуулан тухайн орон ашигласнаар үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй нутаг, хавь орчим дох үйлчилгээний хүртээмж, байгуулж буй гэрээний ил тод байдлыг чанарын талаарх иргэдийн санал, хүсэлтийг дээшлүүлэн, үзүүлж буй үйлчилгээний авахад чухал хувь нэмэр болох боломжтой. Мэдээлэл 6.3: Үйлчилгээний санарыг үнэлэх иргэдийн мэдээлэх карт: Энэтхэгийн Бангалор хот 1993 онд (дараа нь 1999 онд), Бангалор хот нь Дэлхийн Банкны тусламжтайгаар иргэдээр төрөөс авч буй үйлчилгээний чанарыг үнэлүүлэх “иргэдийн мэдээлэх карт”-ийг бий болгосон байна. Уг мэдээлэх карт нь иргэдийн сэтгэл ханамж болон авилгын асуудлыг үнэлэх тоон судалгааны суурь болсон байна. Түүнчлэн үр дүн нь олон салбар дах үйлчилгээ үзүүлэгчдийн биелэлтийн талаарх мэдээллийг бодлого боловсруулагч нарт олгон, үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй гэрээг шинэчлэх эсвэл цуцлах үндсэн нотолгоо болсон байна. Мэдээлэх картыг ТББ-ууд болон маркетингийн судалгааны компаний дэмжлэгтэйгээр боловсруулсан байна. Хотын иргэдийг төлөөлөх чадвартай түүврээр иргэдийг хотын олон төрлийн үйлчилгээний талаар сэтгэл санамжаа 7 оноогоор үнэлэхийг хүссэн байна. Судалгаанд оролцогчдоос албан хаагчдын ааш зан, хэдэн удаа очих шаардлагатай болсон мөн асуудлыг нь шийдвэрлэсэн эсэх талаар асуусан байна. Үр дүнг нь хотын захиргаа, утасны компани, цахилгаан, усны нийтийн аж ахуйн үйлчилгээний компаниуд зэрэг гол үйлчилгээ үзүүлэгчдэд танилцуулсан байна. Уг ажиллагааг таван жилийн дараа дахин давтан гүйцэтгэсэн ба иргэдийн үйлчилгээ үзүүлэгчдэд сэтгэл ханамжтай байх байдал бага зэрэг нэмэгдсэнийг олж мэджээ. Энэ арга нь үйлчилгээг хүргэхэд мөн ихээхэн өөрчлөлтийг авчирсан байна. Зарим талаас олон нийтийн өмнө харагдах байдал болон иргэний нийгмийн байгууллагуудын шахалтааас болон тааруу үнэлгээ авсан Карнатака цахилгааны газар зэрэг үйлчилгээ үзүүлэгчид иргэдийн санал хүсэлтийг авах, гомдлыг шийдвэрлэх үйл ажиллагааг сайжруулах зорилгоор иргэдийн холбоотой хийх олон нийтийн хэлэлцүүлгээ албажуулсан байна. Бангалор хотын захиргааны корпораци нь хог хаягдлын менежментийг сайжруулах стратегийг боловсруулахаар орон нутгийн ТББ-уудтай хамтран ажилласан аж. Дээрхийн ижил мэдээлэх картын аргыг Энэтхэгийн бусад хотууд болон Украйн, Филиппин мөн Вашингтон хотод ашигласан байдаг. Эх сурвалж: Дэлхийн Банк. 2003. “Кейс судалгаа 1 – Энэтхэгийн Бангалор хот: “Төсөв төлөвлөлт ба зардлын удирдлагын оролцоонд тулгуурласан аргууд” Нийгмийн хөгжлийн тэмдэглэлүүд, дугаар 70, 3 сар. 70 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Хийдэл, давхардалтаас зайлсхийх зорилгоор үйлчилгээг бүхэлд нь сайжруулах боломжтой. төрийн шат шат дахь уялдаа холбоог Төсөв хоорондын шилжүүлгийн тогтворгүй сайжруулах тогтолцоог бий болгох. байдал болон Нийслэл хот ба засгийн газар Гудамжны гэрэлтүүлгийн үйлчилгээг хоорондын үйлчилгээ үзүүлэх хуваарилалт хүргэхэд буй хэсэгчилсэн байдлын жишээ дахь өөрчлөлт нь хотын мэдлээс гадна асуудал нь төрийн шат болгонд үүрэг хариуцлагын боловч үйлчилгээ үзүүлэх нэмэлт хариуцлага, давхардлын асуудлыг харуулж байгаа ба эрх мэдэл тодорхой байхад хотын төлөвлөлт, улмаар үйлчилгээ хангалтгүй хүрэхэд хүргэж санхүүжилтийн стратегиудыг боловсруулах байна. Эрүүл мэндийн салбарт оршин суугаа боломж сайжирна. Төрийн олон шат дахь газрын харьяаллын шаардлагын дагуу иргэд хамтын ажиллагааг дэмжих зорилгоор шат өөрсдийн хорооны өрхийн эмнэлэгт очих шатны байгууллагуудын хамруулсан ажлын ёстой боловч тухайн өрхийн эмнэлэг нь хэсэг эсвэл хороог ажиллуулан, үйлчилгээн зайн хувьд хамгийн ойрхон нь биш байх дэх хийдэл, давхардлын талаар мэдээллийг магадлалтай ба улмаар эмнэлэгт очиход цуглуулж, ашигладаг тогтолцоог бий хүндрэлтэй байх боломжтой юм. Хороодын болгосноор эцсийн дүнд иргэдэд хүрэх үр дүн дунд болон хот, дүүрэг, хорооны түвшин дэх сайжирч, үр ашигтай байдлыг хангана. уялдаа, зохицуулалтыг сайжруулснаар хүргэх Мэдээлэл 6.4: Хөрөнгө оруулалт төлөвлөлтийн санал хураалт: Польшийн Познан хотын жишээ УБ хотын саяхан явагдсан санал хураалт нь Польшийн нэгэн хотын адил төлөвлөлт болон шийдвэр гаргах явцын гол арга хэмжээ болох боломжтой юм. Познан хотын хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлтийн арга нь 2009 онд хуучирсан спортын стадионийг яах эсэхийг тодорхойлох нэгэн үйл явцаас үүсэлтэй юм. Иргэдээс уг байгууламжийг юунд зориулан ашиглах мөн ямар төрлийн ашиглалт, санхүүжилтийн загвартай байвал зохих талаар санал хураалтанд оролцохыг хүссэн байна. Хоёр жилийн дараагаар хотын удирдлагууд уг зөвлөлдөх үйл явцийг хотын төсвийг хэлэлцэхэд ашигласан байна. Ингэхдээ гурван шаттайгаар гүйцэтгэсэн байна. Эхлээд хотын албан хаагчид, удирдлагуудтай хэд хэдэн удаа зөвлөлдсөн ба үүний дараагаар хотын хөгжлийн гол зорилтын талаар 800 иргэний саналыг утсаар авсан байна. Уг санаачлага нь удирдлагуудын анх дэвшүүлсэн зүйлсийн талаарх сонирхол, дэмжлэгийн түвшин, цар хүрээг мэдэхэд тустай байсан байна. Гурав дахь шатанд орон нутгийн ТББ-уудтай зөвлөлдөн, утасны судалгаанаас түүвэрлэсэн иргэдтэй дэлгэрэнгүй хэлэлцүүлэг өрнүүлжээ. Энэ арга нь хоёр үндсэн давуу талтай юм; нэгт, бодлого боловсруулагч нарт төсвийн зорилтуудыг илүү сайн зохион байгуулах, эрэмбэлэх саналуудыг өгсөн ба хоёрт, хэлэлцүүлэг, зөвөлгөөнийг орон нутгийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр ихээхэн танилцуулсан учир төсөв төлөвлөх явцийг хууль ёсных болгосон байна. Эх сурвалж: Милевикц, M. 2012. “Хотын захиргаа ба иргэд хоорондын нийгмийн харилцаа” олшруулсан бүтээл, Познан хотын захиргаа Эцэст нь дүгнэхэд энэхүү тайланд хөндсөн шийдвэрлэгдэх боломжтой юм. Санал болгосон олон асуудлууд нь хотын түвшинд хүчтэй шинэчлэлийг хэрэгжүүлснээр урт хугацаанд удирдлага, улс төрийн эрмэлзэл байгаа хотын хөгжил, өсөлт, нийгмийн эрх тэгш тохиолдолд хэмжээ болон цар хүрээний хувьд байдалд удаан үргэлжлэх хувь нэмэр оруулна. 71 АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ Алтшулер, A., Гомез-Ибанез ба Арнолд Дэлхийн Банк. 2014 он. Монгол улс – Хоувит. 1993 он. Орлогын журам: Газар Улаанбаатар хотын санхүүгийн дотоод үнэлгээ. ашиглалтын журамын улс төрийн эдийн Вашингтон хот: Дэлхийн Банк. засгийн асуудлууд Газрын Бодлогын Линколн Институт: Камбриж, Массачусеттс муж Дэлхийн Банк Груп. 2015 он. Зүүн Азийн өөрчлөгдөн буй хотжилтын нөхцөл байдал: Бардхан, П. Ба Мүүхэржээ, Д. 2012 он. “Улс Арван жилийн орон зайн өсөлтийг хэмжих нь. төрийн клиентализм ба хонжоо: Энэтхэгийн Вашингтон хот: Дэлхийн Банк. Баруун Бенгалтын онол ба нотолгоо” Ажлын баримт бичиг, Олон улсын хөгжлийн төв Дэлхийн Банк, 2009 он. Дэлхийн хөгжлийн тайлан: Эдийн засгийн газар зүйг дахин Улаанбаатар хот, 2015 он. Улаанбаатар хотын хэлбэржүүлэх нь. Дэлхийн Банк: Вашингтон үерийн эрсдлийн удирдлагын стратеги. хот Улаанбаатар хот Дэлхийн Банк. 2003 он. Дэлхийн хөгжлийн Улаанбаатар хот 2015б. “Иргэдийн оролцоо – тайлан 2004: Ядуу иргэдэд үйлчилгээг хүрдэг ‘Хотын маргааш: санал хураалт” Улаанбаатар болгох нь. Дэлхийн Банк. хот Дэлхийн Банк. 2014 он. Улаанбаатар хотын Оутс, У. И 1972 он. Төсвийн федерализм Нью тэгш буй байдал ба үйлчилгээний хүртээмж Йорк: Харкурт Брейс судалгаа. Улаанбаатар хот, Монгол улс : Дэлхийн Банк. Оутс, У. 2006 он. “Төсвийн төвлөрлийг задлах үйл явцийн онол ба практикийн талаар” Ай Дэлхийн Банк. 2014б. Улаанбаатар хотын Эф Ай Эр Ажлын баримт бичиг дугаар. 2006- санхүүгийн дотоод үнэлгээ. Вашингтон хот: 05. Федерализм ба засаг захиргаа хоорондын Дэлхийн Банк харилцааны хүрээлэн, Вашингтон хот Дэлхийн Банк. 2015 он. Улаанбаатар хот: Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Хүн Амын Тогтвортой хотын тээврийн үйлчилгээ: УБ Сан. 2012 он. “Монгол улсын нийгэм-эдийн хотын нийтийн тээврийн үйлчилгээний талаарх засгийн хөгжлийн хүн ам зүйн чиг хандлага ба цогц шүүмж, Вашингтон хот: Дэлхийн Банк. төрийн бодлогын үр дагавар” НҮБ-ХАС: Нью Йорк Дэлхийн Банк 2015б. Монгол Улсын эдийн засгийн мэдээ: 2015 оны 11-р сар. Улаанбаатар Уилсон, Д. Родик, Л., Шейнберг, A., Велис, хот C.A. ба Грахам Алабастер. 2012 он. “20 хотын хатуу хог хаягдлын менежментэд хийсэн Дэлхийн Банк 2015c, “Монгол улсын харьцуулсан дүн шинжилгээ” Хог хаягдлын төвлөрлийг бууруулах орчин нөхцөлд менежментийн судалгаа Боть. 20, дугаар. 3, ху үйлчилгээний хүртээмжийг ойлгох ба хянах 237-254. 72 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь нь: Боловсрол, эрүүл мэндийн салбарын кейс Ярилцлага, Б. Цовоо, Нийгмийн халамж, гэр жишээ” Дэлхийн Банк: Улаанбаатар хот бүлийн хөгжлийн асуудал хариуцсан албаны дарга, Сонгинохайрхан дүүргийн нийгмийн Эм Эй Ди Хөрөнгө оруулалтын шийдэл. 2014 халамж, үйлчилгээний хэлтэс, Улаанбаатар хот. он. Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрч буй үйлчилгээ, Улаанбаатар хот. Ярилцлага, З. Даваажав, Нийгмийн халамж, хүн амын хөгжлийн албаны дарга, Баянгол Дэлхийн Банк. 2014 он. Фокус бүлгийн дүүргийн нийгмийн халамж, үйлчилгээний ярилцлагууд. Улаанбаатар хот. Улаанбаатар хэлтэс, Улаанбаатар хот. хот, Монгол Улс: Дэлхийн Банк. Ярилцлага, Б. Гэрэлтуяа, Санхүү төлөвлөлт, Монгол Улсын Хүн амын хөгжил, нийгмийн халамж үйлчилгээний хэлтсийн дарга, хамгааллын яам ба Нийгмийн халамж, Нийслэлийн халамж, үйлчилгээний газар, үйлчилгээний ерөнхий газар. 2012 он. Улаанбаатар хот. Монгол Улсын Нийгмийн халамжийн хууль, тогтоомжийн эмхтгэл. Улаанбаатар хот. Монгол Улсын Үндэсний статистикийн хороо. 2013 он. Өрхийн судалгаа, сууцын төрлөөр. Монгол Улсын Хүн амын хөгжил, нийгмийн Улаанбаатар хот: Монгол Улсын Үндэсний хамгааллын яам ба Нийгмийн халамж, статистикийн хороо үйлчилгээний ерөнхий газар. 2013 он. Нийгмийн халамжийн хууль, тогтоомжийн Уэльс, Б.П. ба Фаррингтон, Д.C. 2008 он. гарын авлага. Улаанбаатар хот. “Гудамжны гэрэлтүүлгийг сайжруулснаар гэмт хэргийн гаралтанд үзүүлэх нөлөө” Кэмпбелл Систематик Ревьюс, Боть. 13. 73 Хавсралт 1: Монгол Улсын засаг захиргаа хоорондын төсвийн харилцаа Засаг, захиргаа хоорондын төсвийн харилцаа тогтоосон стандартын дагуу хот нь чанартай тогтмол өөрчлөгдөж ирсэн байна. 1990- боловсролын үйлчилгээ хүргэх үүрэгтэй гэдэг ээд оны дунд үед засгийн газар нь нийт боловч хотод энэхүү үйлчилгээг хүргэхэд бүтээгдэхүүнийг ихээхэн хэмжээгээр гэрээлэх хангалттай нөөц боломжтой байх системтэй замаар макро эдийн засгийн тогтвортой зохицуулалт байхгүй байна. Жишээлбэл, байдлыг хадгалахын тулд доод түвшний сургууль нь цалин, дулаан, цахилгаан, ус зэрэг засаг, захиргаануудаас үйлчилгээ хүргэхэд үйл ажиллагааны зардалд нийт зардлын 60 илүү их үүрэг гүйцэтгэхийг хүссэн ба хувийг зарцуулж байхад төвөөс эдгээр бүх ингэхдээ санхүүгийн эх үүсвэр нэмэгдүүлэх зардлыг боловсролын салбарын зардлын 50- хязгаарлагдмал боломж, хязгаарлагдмал иас дээш хувийг эзэлнэ (Дэлхийн Банк 2002) хэмжээнд шийдвэр гаргах эрх мэдэл өгсөн. хэмээн үнийг тогтмол тогтоож байна. УБ хот нь Засгийн газрын зардалд ерөнхий засаг төвөөс төсвийг хүлээж авсаны дараа зардлын захиргааны зардлын эзлэх хувь бүх цаг үеийн төрлийг хооронд шилжүүлж чадах боловч турш хамгийн их буюу 35 хувьд хүрсэн. Орон төвөөс ирүүлэх шилжүүлгийн хэмжээний хувьд нутгийн захиргаа өр хуримтлуулж эхэлснээс ямар ч эрх мэдэлгүй байдаг. Энэхүү зардлагын болж засаг, захиргаа хоорондын санхүүгийн хуваарилалтын үндсэн сул тал нь төсвийн харилцаа муудсан байна. 2000 он гэхэд засгийн хариуцлага ба зарлагын чиг үүргийг багасгах газар зарлагын илүү их үүрэг хүлээснээс эсвэл нэмэгдүүлэх эрх мэдлийн уялдаа холбоо болж (Дэлхийн Банк 2002, 73) орон нутгийн холдсоноос болж үүсч байна. захиргааны зардлын эзлэх хувь 28 орчим хувь болж буурсан. Одоогийн засаг, захиргаа Хоёрт, төсвийн байгууллага ба орон нутгийн хоорондын төсвийн харилцаа нь УБ хотод засаг захиргааны нэгжүүдийн орооцолдсон иргэдэд үйлчилгээг үр ашигтай бөгөөд үр сүлжээнээс болж хотын үйлчилгээ хүргэлтийг дүнтэй хүргэхэд 4 хэлбэрээр саад болж байна. хариуцдаг байгууллагуудын хариуцлагатай байдал буурч байна. Одоогийн хууль, эрх Нэгд, зардлын чиг үүрэг ба шийдвэр гаргах зүйн орчинд үйлчилгээ бүрийн зохицуулалт, эрх мэдэл хоёрын хооронд томоохон зөрүү санхүүжүүлэлт, гүйцэтгэлийг (эсвэл хүргэлт) байна. УБ хотын захиргаа олон тооны аль түвшний засаг, захиргаа хийх ёстой үйлчилгээг хүргэх үүрэгтэй байгаа боловч нь тодорхой биш байна. Засаг, захиргааны ихэнхи тохиолдолд үйлчилгээ хүргэлтэнд түвшин бүрт бүх салбартай холбоотой зарим нөлөөлөх гол шийдвэр гаргах эрх мэдэл эрх мэдэл бүхий байгууллага байдаг; энэ нь байхгүй байна. Жишээлбэл, боловсролын ялангуяа боловсрол, эрүүл мэнд, нийгмийн салбарт багш нарын орон тоо ба авах халамж салбарт бүр илүү харагддаг. Засгийн цалингийн хэмжээтэй холбоотой шийдвэрийг газрын яамдууд зорилт тодорхойлох, чанарын дээд түвшинд гаргаж байгаагийн улмаас стандартыг хянадаг байхад орон нутгийн орон нутгийн зүгээс уг салбартай холбоотой захиргаа боловсрол болон эрүүл мэндийн хөрөнгийг зохицуулах боломжийг маш үйлчилгээний гүйцэтгэлд санхүүжүүлэлт хийж бага болж байна. Түүнчлэн засгийн газраас байна. 74 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Гуравт, төвөөс ирэх санхүүжүүлэлтийг Энэ нь дэд бүтэц, боловсрол, эрүүл мэндийн тодорхойлох боломжгүй ба чиг үүргүүдийг салбарыг оруулсан норматив үзүүлэлтэнд хуваалцдаг байдал нь орон нутгийн захиргааны тулгуурладаг. Зардлын шилжүүлэг нь сул байгаа орлого нэмэгдүүлэх чадавхийг Яамны орлогын тооцоолол ба УБ хотын бууруулдаг. УБ хотын захиргаа нь тодорхой захиргааны төлөвлөсөн зардлаас хамааран тооны орлогын эх үүсвэрт тулгуурладаг тооцоологдож байна.78 Татаас ба албан боловч эдгээрийн олонхид тавих хяналт, татварын хуваарилалтын хэмжээг тодорхойлох эрх мэдэл багатай байдаг. Орон нутгийн үндсийг бүрдүүлэх орлогын тооцоо орлогын ихэнхи нь зохицуулалттай буюу таамаглалыг тогтооход ашиглах аргачлалын дундын албан татвар гэгдэх зүйлсээс тогтдог. харилцан зөвшилцөл алга байна. Үүнээс Эдгээр албан татвар хуваарилах загварын болж татвар-хуваарилалтын загварыг байнга санхүүжилтийн эх үүсвэрүүд тогтворгүй байдаг өөрчлөгдөхөд хүргэн төсвийн төлөвлөлт болон учир орон нутгийн захиргааны төлөвлөлтийг хотын захиргааны захиргааны үйлчилгээний урьдчилан тодорхойлох боломжгүй байна. хуваарилалтанд нөлөөлсөн байна. Хотоос Орон нутгийн орлого ямар нэгэн байдлаар цуглуулж байгаа орлогын зөвхөн нэг хэсэг нь нэмэгдэхэд шилжүүлэгийн татвар хуваарилах буцаад орон нутгийн төсөвт орж байгаагаас хувь буурсанаас болж баланслагддаг. Энэхүү шалтгаалан цуглуулсан нийт татварын тогтолцоо нь өндөр орлого бүрдүүлэлтийг орлогыг хотод ирэхгүй нь татвар цуглуулахад дэмждэггүй ба орон нутгийн орлогод сөргөөр нөлөөлж байна. Төвийн шилжүүлгээс тогтвортой ба тогтмол эх үүсвэр бий болгож хамааралтай байгаа явдал нь Монгол Улсын өгч чадахгүй байна. Оронд нь уг тогтолцоо УБ хувьд харьцангуй өндөр байдаг албан татварын хотыг дараа жилийн орлогын хуваарилалтанд бодит зардлыг үүрэхгүй хотын захиргааны нөлөөлөхгүй нэмэлт төсвийн эх үүсвэр хайхад зүгээс орон нутгийн төсвийн хязгаарлалт хүргэдэг байна. хийх эрмэлзлэлийг бууруулж байна. Төсвийн төвлөрсөн бус системд орон нутгийн засаг Дөрөвт, одоогийн байгаа систем УБ хотыг захиргаа нь албан татвар ногдуулах ба төвийн шилжүүлгээс хэтэрхий хамааралтай зарцуулах шийдвэрийн аль алиныг гаргадаг болгон, дунд хугацааны зардлын төлөвлөгөө учраас төсвийн сахилга батыг хангахад дөхөм бэлтгэхэд асуудал үүсгэж байна. Одоогийн болдог. Засгийн газрын үндсэн үүрэг нь байдлаар шилжүүлгүүд нь Сангийн яаманд орон нутгийн орлого-бүрдүүлэх чадавхийг илгээдэг УБ хотын төсвийн төсөлд голчлон үйлчилгээний хүртээмжийн орон нутгийн суурилдаг ба орон нутгийн төсвийн нэгжийн шаардлагатай уялдуулахад оршдог. албан тушаалтнуудтай албан бус хэлэлцээ хийх замаар хуваарилагдаж байна. 78 УБ хотын шилжүүлэг нь тогтмол ба хувьсах зардалд хуваагдана. Цахилгаан, дулаан, тээвэр, ус, бохирын шугам зэрэг тогтмол зардлын шилжүүлэг нь дэд бүтцэд суурилсан өмнөх үзүүлэлтээс хамааран тооцоологддог. УБ хотын захиргаанд хуваарилагдах хувьсах зардлын хэмжээ нь стандарт ба зардлыг тусгасан нормоос (жишээлбэл, сурагч бүрт оногдох боловсролын зардал, оюутан/багшийн харьцаа) хамаарна. ДНБ-д боловсролын салбарын зардал өндөр хувь эзэлдэг нь зарим талаар боловсролын салбарт норм тогтоолт их хөгжсөн бөгөөд жил болгон шинэчлэгддэгээр тайлбарлагддаг. 75 Хавсралт 2: Үйлчилгээ авах боломжийг харуулсан зураглалууд Газрын зураг 3.2: 40 минут алхах зайд байрлах суургуулиуд, 2014 Хороо Дүүрэг 40 минут ба түүнээс бага минут алхах зай Авто зам Сургуулийн насны хүүхдийн тоо <750 750-1000 1000-1400 Сүхбаатар 1400-1700 Сонгинохайрхан 1700-2200 >2200 Суурьшлын бүс Чингэлтэй Баянзүрх Баянгол Налайх Хан-Уул Километр Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны судалгааны мэдээ (2014) 76 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Газрын зураг 3.3: 40 минут алхах зайд байрлах цэцэрлэгүүд, 2014 Хороо Дүүрэг Авто зам 30 минут алхах зай Сургуулийн насны хүүхдийн тоо 151-732 732-920 920-1170 Сүхбаатар 1170-1440 Сонгинохайрхан 1440-2354 Суурьшлын бүс Чингэлтэй Баянзүрх Баянгол Налайх Хан-Уул Километр Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны судалгааны мэдээ (2014) 77 Газрын зураг 3.5: 30 минут алхах хугацаан тойрогт буюу алхах зайд байрладаг өрхийн эмнэлгүүд Хороо Дүүрэг 30 минут алхах зай Авто зам Хорооны нийт хүн ам <5000 5000-7000 7000-9000 Сүхбаатар 9000-11000 Сонгинохайрхан >11000 Суурьшлын бүс Чингэлтэй Баянзүрх Баянгол Налайх Хан-Уул Километр Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны судалгааны мэдээ (2014) 78 Монгол улс: Улаанбаатар хотын иргэдэд хүрэх үйлчилгээг хүртээмжтэй болгоход чиглэх нь Газрын зураг 3.7: Шөнийн цагаарх гудамжны гэрэлтүүлгийн гэрэлтэх байдал, 2014 Хороо Дүүрэг Авто зам Гудамжны гэрлийн гэрэлтүүлэг Маш сайн гэрэлтэй Сайн гэрэлтэй Дунд зэрэг гэрэлтэй Чингэл Бага зэрэг гэрэлтэй Бүдэг Сүхбаатар Сонгинохайрхан Харанхуй тэй Гудамжны гэрэлтүүлэггүй Баянзүрх Баянгол Налайх Хан-Уул Километр Эх сурвалж: ЕТГ (2014) 79 Хавсралт 3: Нийслэл ба дүүргээс үзүүлж буй үйлчилгээнүүд Төсвийн тухай хуулийн 58-р зүйлийн 58.1.1-18- 58.1.16. Тохижилт, нийтийн эзэмшлийн т УБ хотын өөрийн төсвөөр хэрэгжүүлэх дараах аж ахуйн үйлчилгээ, нийтийн ариун цэвэр, 18 чиг үүрэг/үйлчилгээг заасан байна: гудамж талбайн гэрэлтүүлэг, цэвэрлэгээ, хог 58.1.1. Нийслэлийн удирдлагыг хэрэгжүүлэх; зайлуулалтыг зохион байгуулах; 58.1.2. Хот төлөвлөлт, барилгажуулалт, шинээр 58.1.17. Нийслэлийн доторх өндөр хүчдэлийн дэд бүтэц бий болгох; болон цахилгааны шугам, дэд өртөөний 58.1.3. Нийслэлийн өмчийн барилга ашиглалт, засвар үйлчилгээ, хэвийн үйл байгууламжийн их засвар, шинээр өмч бий ажиллагааг хангахтай холбогдсон бусад үйл болгох, хөрөнгө оруулалт хийх; ажиллагааг эрхлэх; 58.1.4. Нийгмийн асрамж, халамжийн 58.1.18. Хуульд заасан бусад чиг үүрэг. үйлчилгээ үзүүлэх, зохион байгуулах; Дээрхийн адил 58.3.1-8 дугаар заалтуудад 58.1.5. Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих, ядуурлыг дүүргийн өөрийн төсвөөр хэрэгжүүлэх дараах бууруулах хөтөлбөр, арга хэмжээг хэрэгжүүлэх; үйлчилгээнүүдийг заасан байна: 58.1.6. Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх; 58.3.1. Дүүргийн удирдлага; 58.1.7. Бэлчээрийн менежмент хийх; 58.3.2. Дүүргийн Засаг даргын шийдвэрээр 58.1.8. Усан хангамж, бохир ус, цэвэрлэх олгодог нийгмийн халамж, асрамжийн байгууламж бий болгох; үйлчилгээг үзүүлэх, зохион байгуулах; 58.1.9. Орон сууц, нийтийн аж ахуйн үйлчилгээ 58.3.3. Дүүргийн нутаг дэвсгэр дэх нийтийн үзүүлэх; эзэмшлийн аж ахуйн үйлчилгээ, нийтийн ариун 58.1.10. Үерийн хамгаалалтыг зохион цэвэр, гудамж талбайн гэрэлтүүлэг, цэвэрлэгээ, байгуулах; хог зайлуулалтыг хийх; 58.1.11. Нийтийн тээврийн үйлчилгээ үзүүлэх; 58.3.4. Эрчимжсэн мал аж ахуйг хөгжүүлэх; 58.1.12. Мал, амьтны халдварт өвчинтэй 58.3.5. Дүүргийн нутаг дэвсгэрийн байгаль тэмцэх, хортон шавьжийн устгал, хяналтыг орчныг хамгаалах; хэрэгжүүлэх; 58.3.6. Дүүргийн доторх нийтийн эзэмшлийн 58.1.13. Гамшгаас урьдчилан сэргийлэх; гэрэлтүүлгийн урсгал засвар, арчилгааг хийх, 58.1.14. Байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн зохион байгуулах; сэргээх; 58.3.7. Дүүргийн тохижилт, мод, ургамал 58.1.15. Томоохон авто зам, гүүр, тэдгээрийн цэцэр­ жүүлэлт, явган зам, амралт болон лэг­ гэрэлтүүлэг, гэрлэн дохио болон бусад хүүхдийн тоглоомын талбайг тохижуулах, холбогдох байгууламжийг бий болгох; арчлах; 58.3.8. Хуульд заасан бусад чиг үүрэг. 80