74910 Khởi đầu tốt, nhÆ°ng chÆ°a phải đã hoàn thành: Thành tá»±u ấn tượng của Việt Nam trong giảm nghèo và những thách thức má»›i NGÂN HÀNG THẾ GIỚI BÃ?O CÃ?O Ä?Ã?NH GIÃ? NGHÈO VIỆT NAM 2012 Khởi đầu tốt, nhÆ°ng chÆ°a phải đã hoàn thành: Thành tá»±u ấn tượng của Việt Nam trong giảm nghèo và những thách thức má»›i NGÂN HÀNG THẾ GIỚI TẠI VIỆT NAM HÀ NỘI, 2012 Các ảnh bìa: Thu hoạch vụ mùa (ảnh do Trần Việt Ä?ức / NHTG cung cấp) Phụ nữ Dao Ä‘á»? ở Sapa (ảnh do James Andersons / NHTG cung cấp) Lá»?i cảm Æ¡n Báo cáo này được Ngân hàng Thế giá»›i (NHTG) thá»±c hiện vá»›i sá»± hợp tác của Trung tâm Phân tích và Dá»± báo thuá»™c Viện Khoa há»?c Xã há»™i Việt Nam (VASS), có tập hợp các góp ý và dữ liệu đầu vào quan trá»?ng của các nhà nghiên cứu và chuyên gia Việt Nam cÅ©ng nhÆ° các đối tác quốc tế gồm Bá»™ Phát triển Quốc tế VÆ°Æ¡ng Quốc Anh, các tổ chức Liên hiệp quốc (UNDP, UNICEF, UNFPA, Văn phòng Ä?iá»?u phối viên thÆ°á»?ng trú Liên hiệp quốc), Ủy ban Châu Âu, ChÆ°Æ¡ng trình Há»— trợ của Chính phủ Ai-rÆ¡-len (IrishAid) và Oxfam Anh. Cấu phần vá»? hệ thống theo dõi nghèo má»›i được tiến hành vá»›i sá»± cá»™ng tác của Vụ Xã há»™i và Môi trÆ°á»?ng thuá»™c TCTK Việt Nam, và Trung tâm Phân tích và Dá»± báo thuá»™c Viện Khoa há»?c Xã há»™i Việt Nam. Báo cáo do nhóm công tác thá»±c hiện gồm Valerie Kozel (Chủ nhiệm dá»± án) và Nguyá»…n Thắng (Giám đốc Trung tâm Phân tích và Dá»± báo), Reena Badiani (NHTG), Bob Baulch (Ä?ại há»?c RMIT), Loren Brandt (Ä?ại há»?c Toronto), Nguyá»…n Việt CÆ°á»?ng (TÆ° vấn, Ä?ại há»?c Kinh tế Quốc dân), VÅ© Hoàng Ä?ạt (Trung tâm Phân tích và Dá»± báo), Nguyá»…n Tam Giang (NHTG), John Gibson (Ä?ại há»?c Waikato), John Giles (NHTG), Ian Hinsdale (NHTG), Phạm Thái HÆ°ng (tÆ° vấn, Công ty tÆ° vấn Ä?ông DÆ°Æ¡ng), Peter Lanjouw (NHTG), Marleen Marra (NHTG), VÅ© Vân Ngá»?c (Trung tâm Phân tích và Dá»± báo), Nguyá»…n Thị PhÆ°Æ¡ng (Trung tâm Phân tích và Dá»± báo), Paul Schuler (TÆ° vấn), Hoàng Xuân Thành (tÆ° vấn, Công ty TÆ° vấn TrÆ°á»?ng Xuân), Lê Ä?ặng Trung (Ä?ại há»?c Copenhagen), Phùng Ä?ức Tùng (Công ty TÆ° vấn Ä?ông DÆ°Æ¡ng), VÅ© Hoàng Linh (NHTG), và Andrew Wells-Ä?ặng (tÆ° vấn, Oxfam Anh). Nhóm công tác còn có các cán bá»™ của Tổng cục Thống kê (TCTK) gồm Nguyá»…n Phong (cá»±u Vụ trưởng Vụ Xã há»™i và Môi trÆ°á»?ng), Lô Thị Ä?ức và Nguyá»…n Thế Quân. Các thông tin đầu vào vá»? Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i và các chỉ tiêu nghèo Ä‘a chiá»?u do Paul Van Ufford và nhóm công tác UNICEF/Hà Ná»™i (vá»? nghèo ở trẻ em) và Ingrid Fitzgerald (Văn phòng Ä?iá»?u phối viên ThÆ°á»?ng trú Liên hiệp quốc tại Việt Nam) và Michaela Prokop (UNDP Hà Ná»™i) cung cấp. Nhóm soạn thảo báo cáo đã nhận được rất nhiá»?u ý kiến đóng góp và góp ý ngay từ giai Ä‘oạn đầu. Nhóm soạn thảo đánh giá cao các góp ý tại cuá»™c há»?p đánh giá Ä‘á»? cÆ°Æ¡ng của NHTG và ba há»™i thảo tham vấn đầu tiên (tại Hà Ná»™i và thành phố Hồ Chí Minh) do Viện Khoa há»?c Xã há»™i Việt Nam tổ chức năm 2011. Báo cáo đã nhận được các ý kiến đóng góp từ hai cuá»™c há»™i thảo do NHTG tổ chức tại Hà Ná»™i vào tháng 3 và tháng 6/2012 và há»™i thảo kỹ thuật do Viện Khoa há»?c Xã há»™i Việt Nam tổ chức vào tháng 6/2012 thảo luận các nghiên cứu đầu vào và bản thảo báo cáo sÆ¡ bá»™. Nhóm soạn báo cáo đánh giá cao các ý kiến phản biện tại cuá»™c há»?p ra quyết định của NHTG vào tháng 6/2012 của Dominique van de Walle; Michael Woolcock; và Salma Zaidi (của NHTG); và Tiến sÄ© Nguyá»…n Thị Lan HÆ°Æ¡ng (Viện trưởng Viện Khoa há»?c Xã há»™i và Lao Ä‘á»™ng). Nhóm soạn báo cáo rất cám Æ¡n các ý kiến đóng góp trong suốt quá trình thá»±c hiện báo cáo của các đồng nghiệp NHTG tại Việt Nam và Vụ Giảm nghèo và Quản lý Kinh tế khu vá»±c Ä?ông Ã? gồm Mette Bertelsen, Christian Bodewig, Ä?oàn Hồng Quang, Kari Hurt, Steve Jaffee, Andrew Mason, Nguyá»…n Thị Thu Lan, Nguyá»…n Vân Trang, Võ Thành SÆ¡n và Myla Williams. Các cuá»™c há»™i thảo vòng 2 và vòng cuối do Viện Khoa há»?c Xã há»™i Việt Nam tổ chức cùng vá»›i NHTG tại Hà Ná»™i và thành phố Hồ Chí Minh vào tháng 8/2012 thảo luận bản thảo báo cáo sá»­a đổi. Nhóm công tác xin cảm Æ¡n các ý kiến đóng góp và gợi ý của đại biểu há»™i thảo, gồm các ý kiến bằng văn bản gá»­i trÆ°á»›c cho há»™i thảo của Tiến sÄ© Jonathan Pincus (ChÆ°Æ¡ng trình Fullbright, tp. Hồ Chí Minh); Tiến sÄ© Huỳnh Thị Ngá»?c Tuyết (cá»±u nghiên cứu viên Viện Phát triển bá»?n vững miá»?n Nam); Tiến sÄ© Nguyá»…n Hoàng Bảo (Ä?ại há»?c Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh); Tiến sÄ© Lê Thanh Sang (Viện Phát triển bá»?n vững miá»?n Nam). Các ý kiến đóng góp bằng văn bản gá»­i trÆ°á»›c cho há»™i thảo tại Hà Ná»™i của Tiến sÄ© Lê Ä?ăng Doanh (nguyên cố vấn kinh tế cho Thủ tÆ°á»›ng); Tiến sÄ© Nguyá»…n Hải Hữu (Bá»™ Lao Ä‘á»™ng, ThÆ°Æ¡ng binh và Xã há»™i); ông Ä?á»— Anh Kiếm (TCTK); ông Bert Marten (Oxfam Hồng Kông); và Tiến sÄ© Trịnh Công Khanh (Ủy ban Dân tá»™c). Xin cảm Æ¡n các ý kiến đóng góp và gợi ý tại các há»™i thảo tham vấn của ông Nguyá»…n Tiến Phong (UNDP); ông Phạm Quang Ngá»?c (Ngân hàng Phát triển Châu Ã? – ADB); bà Phạm Chi Lan (nguyên Phó Chủ tịch Phòng thÆ°Æ¡ng mại và công nghiệp Việt Nam); và tiến sÄ© Ä?ặng Kim SÆ¡n (Viện Chính sách Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn). Nhóm làm báo cáo xin cảm Æ¡n TCTK đã tích cá»±c há»— trợ vá»? hậu cần cÅ©ng nhÆ° tạo Ä‘iá»?u kiện tiếp cận kịp thá»?i số liệu Khảo sát mức sống dân cÆ° 2010 và các nguồn số liệu khác phục vụ cho báo cáo. Báo cáo này là má»™t trong các sản phẩm hợp tác lâu dài và hiệu quả giữa NHTG, Viện Khoa há»?c Xã há»™i Việt Nam và TCTK vá»? phÆ°Æ¡ng pháp tính toán và giám sát nghèo ở Việt Nam. Xin chân thành cảm Æ¡n sá»± chỉ đạo chung của bà Victoria Kwakwa, Giám đốc NHTG tại Việt Nam, ông Sudhir Shetty, Vụ trưởng Vụ Giảm nghèo và Quản lý Kinh tế, và ông Deepak Mishra, Kinh tế gia trưởng tại Việt Nam. Nhóm soạn báo cáo chân thành cảm Æ¡n sá»± cố vấn và há»— trợ của há»?. Xin chân thành cảm Æ¡n sá»± cố vấn của các đồng nghiệp trong và ngoài NHTG qua việc cung cấp dữ liệu đầu vào và gợi ý giá trị trong suốt quá trình soạn thảo và hoàn chỉnh báo cáo. Nhóm Truyá»?n thông của NHTG tại Việt Nam đã há»— trợ rất kịp thá»?i cho công tác quảng bá thông tin và công bố báo cáo cuối cùng, đặc biệt cảm Æ¡n các đồng nghiệp Nguyá»…n Hồng Ngân, VÅ© Lan HÆ°Æ¡ng, và Trần Kim Chi. Phùng Thị Tuyết, Lynn Yeargin, Mildred Gonsalvez (NHTG), và VÅ© Vân Ngá»?c (Trung tâm Phân tích và Dá»± báo) đã há»— trợ tích cá»±c trong công tác hành chính cho suốt quá trình thá»±c hiện báo cáo này. Phùng Thị Tuyết và VÅ© Vân Ngá»?c đã chịu trách nhiệm tổ chức hàng loạt các cuá»™c há»™i thảo tham vấn và phổ biến báo cáo. Nhóm làm báo xin chân thành cảm Æ¡n Bá»™ Phát triển Quốc tế VÆ°Æ¡ng quốc Anh (DFID) vá»? sá»± há»— trợ tài chính qua Quỹ Tín thác GAPAP, cảm Æ¡n bà Thân Thị Thiên HÆ°Æ¡ng và ông Renwich Irvine, cán bá»™ DFID tại Hà Ná»™i đã liên tục há»— trợ quá trình soạn thảo báo cáo. Xin gá»­i lá»?i cảm Æ¡n tá»›i các nhà tài trợ quỹ TFESSD đã há»— trợ nghiên cứu má»›i vá»? khảo sát nhận thức bất bình đẳng. Các từ viết tắt BHYT Bảo hiểm Y tế CBN Chi phí cho các nhu cầu cÆ¡ bản CPI Chỉ số giá tiêu dùng CTMTQG ChÆ°Æ¡ng trình mục tiêu quốc gia DTTS Dân tá»™c thiểu số KSMSDC Khảo sát mức sống dân cÆ° Ä?BSCL Ä?ồng bằng sông Cá»­u Long GDP Tổng sản phầm quốc ná»™i GN Giảm nghèo GNBV Giảm nghèo bá»?n vững KH PTKT-XH Kế hoạch Phát triển Kinh tế - Xã há»™i KHXH Khoa há»?c Xã há»™i KHXHVN Khoa há»?c Xã há»™i Việt Nam LÄ?TBXH Lao Ä‘á»™ng, ThÆ°Æ¡ng binh và Xã há»™i NHTG/WB Ngân hàng Thế giá»›i PTCS Phổ thông cÆ¡ sở PTTH Phổ thông trung há»?c PWG Nhóm Công tác vá»? Nghèo đói TCTK/GSO Tổng cục Thống kê TÄ?TDS Tổng Ä?iá»?u tra Dân số WTO Tổ chức ThÆ°Æ¡ng mại Thế giá»›i Mục Lục Tóm tắt Tổng quan i CHƯƠNG 1 Thành tích Tăng trưởng và Giảm nghèo của Việt Nam: Thành công ấn tượng, nhÆ°ng vẫn còn thách thức lá»›n trÆ°á»›c mắt 1 A. Giá»›i thiệu 2 B. Ná»?n kinh tế Việt Nam tăng trưởng nhanh và chuyển dịch cÆ¡ cấu sâu sắc 3 C. Thành tích giảm nghèo ấn tượng theo bất cứ chuẩn má»±c nào 5 D. Dù tiến bá»™ đáng kể nhÆ°ng nhiệm vụ giảm nghèo chÆ°a hoàn thành 14 E. Tổng quan báo cáo: Thách thức giảm nghèo má»›i và cÅ© ở Việt Nam 25 CHƯƠNG 2 Cập nhật Hệ thống Theo dõi Nghèo của Việt Nam 31 A. Giá»›i thiệu 32 B. Nhìn nhận lại hiện trạng nghèo và Ä‘o lÆ°á»?ng nghèo ở Việt Nam 32 C. Cập nhật phÆ°Æ¡ng pháp Ä‘o nghèo 34 D. Xây dá»±ng chuẩn nghèo má»›i của TCTK-NHTG 43 E. Các Æ°á»›c lượng nghèo má»›i cho năm 2010: PhÆ°Æ¡ng pháp tính chuẩn nghèo của TCTK-NHTG và phÆ°Æ¡ng pháp tính chuẩn nghèo chính thức 48 F. Chuẩn nghèo má»›i của TCTK-NHTG có quá cao? Các chuẩn này có phù hợp quan Ä‘iểm chủ quan của ngÆ°á»?i dân? 50 CHƯƠNG 3 Bức tranh hiện trạng nghèo: Thiết lập cÆ¡ sở thá»±c tế vá»? nghèo và ngÆ°á»?i nghèo ở Việt Nam 61 A. Giá»›i thiệu 62 B. NgÆ°á»?i nghèo ở Việt Nam chủ yếu vẫn sống ở nông thôn và tập trung ngày càng nhiá»?u ở vùng cao 64 C. Nhiá»?u ngÆ°á»?i nghèo là nông dân có sinh kế chủ yếu gắn vá»›i nông nghiệp 65 D. Ngày nay yếu tố dân tá»™c đóng vai trò quan trá»?ng hÆ¡n trong tình trạng nghèo 66 E. Nghèo vẫn liên quan tá»›i há»?c vấn thấp 70 F. Nhà ở và cÆ¡ sở hạ tầng địa phÆ°Æ¡ng cải thiện đáng kể từ cuối thập ká»· 90 75 G. Tá»· lệ nghèo đô thị thấp theo Æ°á»›c tính của TCTK-NHTG, và tập trung tại các thành phố và thị trấn nhá»? 76 H. Nghèo không còn tÆ°Æ¡ng quan nhiá»?u vá»›i yếu tố nhân khẩu há»?c, dù già hóa Ä‘ang thành vấn Ä‘á»? và nghèo ở trẻ em vẫn đáng lo ngại 78 I. Há»™ nghèo vẫn chịu tổn thÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c diá»…n biến thá»?i tiết bất thÆ°á»?ng 83 J. Ä?á»™ bao phủ của các chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo và bảo trợ xã há»™i hiện nay hạn chế 83 CHƯƠNG 4 Các chiá»?u nghèo theo vùng: Bản đồ nghèo năm 1999 và 2009 89 A. Giá»›i thiệu 90 B. Bản đồ nghèo năm 2009 91 C. Bản đồ bất bình đẳng và khả năng kinh tế 101 D. Diá»…n biến nghèo theo vùng giai Ä‘oạn 1999-2009 104 E. Các phÆ°Æ¡ng pháp lập bản đồ có thể cung cấp thông tin cho việc thiết kế và đánh giá chính sách theo những phÆ°Æ¡ng diện khác? 109 CHƯƠNG 5 Giảm nghèo ở các nhóm dân tá»™c thiểu số 121 A. Giá»›i thiệu 122 B. Tình trạng giảm nghèo khác nhau giữa các vùng miá»?n, giữa các nhóm và trong từng nhóm dân tá»™c thiểu số 123 C. Chênh lệch mức Ä‘á»™ tiếp cận giáo dục, cÆ¡ sở hạ tầng và các dịch vụ công Ä‘i kèm và tạo tác Ä‘á»™ng cá»™ng hưởng đối vá»›i kết quả giảm nghèo ở các nhóm dân tá»™c thiểu số 128 D. Kinh nghiệm của các há»™ dân tá»™c thiểu số thoát nghèo Ä‘Æ°a ra các bài há»?c và định hÆ°á»›ng đổi má»›i cho các chính sách và chÆ°Æ¡ng trình 132 E. Giảm nghèo cho các nhóm dân tá»™c thiểu số khởi đầu bằng việc chuyển đổi sản xuất nông nghiệp từ bán tá»± cung tá»± cấp sang sản xuất thÆ°Æ¡ng mại 133 F. Những nông dân ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số thành công bắt đầu Ä‘a dạng hóa sang các cÆ¡ há»™i việc làm phi nông nghiệp, đặc biệt trong những lÄ©nh vá»±c có thể tiếp cận vá»›i các thành phố lá»›n hoặc thị trÆ°á»?ng quốc tế 134 G. Hầu hết ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số vẫn tiếp tục sinh sống tại các cá»™ng đồng quê hÆ°Æ¡ng há»? 137 H. Các chiến lược giảm nghèo của dân tá»™c thiểu số được thá»±c hiện theo má»™t loạt các bÆ°á»›c từ chuyên môn hóa tá»›i Ä‘a dạng hóa nông nghiệp, và tích lÅ©y vốn tài chính, xã há»™i và văn hóa 138 I. Những câu chuyện phổ biến vá»? sinh kế, tập tục văn hóa và các quan hệ vá»? giá»›i Ä‘ang chuyển dần theo hÆ°á»›ng phát triển Ä‘a dạng hóa, dù má»™t số định kiến dập khuôn vẫn tồn tại 140 CHƯƠNG 6 Bất bình đẳng gia tăng ở Việt Nam? Nhận thức và bằng chứng thá»±c nghiệm vá»? bất bình đẳng 147 A.. Giá»›i thiệu 148 B. Suy ngẫm: Tại sao chúng ta phải quan ngại bất bình đẳng? 149 C. Bất bình đẳng kết quả gia tăng tại Việt Nam? 151 D. Tại sao bất bình đẳng thu nhập gia tăng ở Việt Nam? 154 E. Bất bình đẳng cÆ¡ há»™i khiến chênh lệch thu nhập kéo dài qua các thế hệ 166 F. Bất bình đẳng vá»? các mối quan hệ, tiếng nói và vị thế 171 Các phụ lục Phụ lục 1.1 Nghiên cứu định tính má»›i cho Ä?ánh giá Nghèo Năm 2012 26 Phụ lục 2.1 Khác biệt giữa các tổng chỉ số phúc lợi “có thể so sánh theo thá»?i gianâ€? và “toàn diệnâ€? 54 Phụ lục 2.2 Ước tính chi phí sinh hoạt theo không gian cho KSMSDC 2010 55 Phụ lục 2.3 Nghèo chủ quan ở Việt Nam 56 Phụ lục 3.1 Tổng quan tám vùng kinh tế ở Việt Nam 87 Phụ lục 4.1 Phân bố nghèo theo vùng và những lợi ích của xác định đối tượng nghèo theo vùng 111 Phụ lục 6.1 Tại sao “cảm nhận bất bình đẳngâ€? khác các số liệu thá»±c nghiệm vá»? bất bình đẳng? 175 Các hình Hình 1. 1 Tăng trưởng và giảm nghèo ở Việt Nam giai Ä‘oạn 1993-2008 2 Hình 1.2 Thành tá»±u giảm nghèo theo các hệ thống theo dõi của TCTK-NHTG và của Bá»™ LÄ?TBXH 7 Hình 1.3 Chuẩn nghèo quốc gia tăng cùng mức tiêu dùng bình quân đầu ngÆ°á»?i ở các nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển và quá Ä‘á»™ (theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005) 16 Hình 1.4 Dân tá»™c Kinh và dân tá»™c thiểu số: tỉ lệ tăng trưởng thá»±c trung bình của chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i hàng năm, năm 1998 – 2010 20 Hình 1.5 Tỉ lệ nghèo của dân tá»™c thiểu số và thay đổi cÆ¡ cấu há»™ nghèo, năm 1993-2010 21 Hình 1.6 Tăng trưởng thu nhập bình quân đầu ngÆ°á»?i theo nhóm thu nhập, năm 2004 – 2010 22 Hình 1.7 Tỉ lệ nhập há»?c vào các trÆ°á»?ng công lập theo trình Ä‘á»™ há»?c vấn của dân tá»™c thiểu số so vá»›i dân tá»™c Kinh theo cấp há»?c: giai Ä‘oạn 1998 - 2010 23 Hình 1.8 Chi tiêu của há»™ cho má»™t há»?c sinh: theo há»?c vấn và theo nhóm ngÅ© phân vị, 2004 và 2010 24 Hình 2.1 CÆ¡ cấu chi tiêu há»™: KSMSDC 2010 41 Hình 2.2 CÆ¡ cấu chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i theo nhóm ngÅ© phân vị chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i: KSMSDC 2010 41 Hình 2.3 Các tiêu chuẩn dinh dưỡng sá»­ dụng để chốt chuẩn nghèo ở các nÆ°á»›c khác nhau 45 Hình 2.4 Ä?o nghèo theo chủ quan 51 Hình 2.5 Quan Ä‘iểm vá»? tiêu dùng đầy đủ theo thành thị và nông thôn: năm 2010 51 Hình 3.1 Tá»· lệ và cÆ¡ cấu nghèo theo vùng năm 1998 65 Hình 3.2 Tá»· lệ và cÆ¡ cấu nghèo theo vùng năm 2010 65 Hình 3.3 Thu nhập há»™ theo nhóm ngÅ© phân vị, năm 2010 66 Hình 3.4 CÆ¡ cấu thu nhập theo nhóm ngÅ© phân vị mở rá»™ng, năm 2010 66 Hình 3.5 CÆ¡ cấu há»™ nghèo và há»™ khá năm 2010 theo dân tá»™c 67 Hình 3.6 Phân bố phúc lợi ở nhóm Kinh và dân tá»™c thiểu số, năm 2010 68 Hình 3.7 Mức Ä‘á»™ và cÆ¡ cấu nghèo ở ngÆ°á»?i Kinh/Hoa theo vùng 69 Hình 3.8 Mức Ä‘á»™ và cÆ¡ cấu nghèo ở các nhóm dân tá»™c thiểu số theo vùng 69 Hình 3.9 CÆ¡ cấu thu nhập của nhóm nghèo cùng cá»±c, nhóm nghèo và nhóm giàu nhất trong năm 2010: so sánh các há»™ ngÆ°á»?i Kinh/Hoa và dân tá»™c thiểu số 70 Hình 3.10 Kết quả há»?c tập theo dõi theo Ä‘á»™ tuổi, năm 1998 và 2010 70 Hình 3.11 Kết quả trình Ä‘á»™ giáo dục theo nhóm ngÅ© phân vị mở rá»™ng (những ngÆ°á»?i ở Ä‘á»™ tuổi 21 trở lên) 72 Hình 3.12 Kinm tá»± tháp dân số của Việt Nam: năm 1999 và 2009 79 Hình 3.13 Tá»· lệ nghèo Ä‘a chiá»?u và nghèo tiá»?n tệ ở trẻ em tại Việt Nam: giai Ä‘oạn 2006 - 2010 81 Hình 3.14 Nghèo Ä‘a chiá»?u ở trẻ em tại Việt Nam theo các đặc Ä‘iểm vá»? xã há»™i - nhân khẩu, giai Ä‘oạn 2006 -2010 82 Hình 3.15 Tá»· lệ nghèo ở trẻ em theo lÄ©nh vá»±c, năm 2010 82 Hình 3.16 Phân bố dân trong danh sách nghèo chính thức theo nhóm ngÅ© phân vị mở rá»™ng, năm 2010 84 Hình 4.1 TÆ°Æ¡ng quan giữa tá»· lệ nghèo (%) và hệ số Gini 97 Hình 4.2 TÆ°Æ¡ng quan giữa tá»· lệ nghèo (%) và tá»· trá»?ng dân số thành thị (%) 97 Hình 4.3 Tá»· lệ nghèo (%) và tá»· lệ dân tá»™c thiểu số (%) 99 Hình 4.4 Tá»· lệ nghèo năm 1999 và 2009 107 Hình 4.5 Thành tá»±u giảm nghèo các năm 1999-2009, theo tá»· lệ nghèo năm 1999 107 Hình 4.6 Mức Ä‘á»™ giảm nghèo giai Ä‘oạn 1999-2009 so vá»›i hệ số Gini năm 1999 107 Hình 4.7 Tá»· lệ nghèo cấp huyện: so sánh Æ°á»›c tính của Bá»™ LÄ?TBXH và số liệu theo bản đồ nghèo 110 Hình 5.1 Thay đổi vá»? mức sống (theo mức tiêu dùng bình quân đầu ngÆ°á»?i) của các nhóm dân tá»™c thiểu số tại Việt nam trong giai Ä‘oạn 1998-2010 124 Hình 5.2 Chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i thá»±c tế của năm nhóm dân tá»™c trong giai Ä‘oạn 2006-2010 126 Hình 5.3 Những thay đổi vá»? tá»· lệ nhập há»?c đúng tuổi của ngÆ°á»?i Kinh và dân tá»™c thiểu số ở nông thôn giai Ä‘oạn 1998-2010 128 Hình 5.4 Tá»· lệ nhập há»?c đúng tuổi của má»™t số nhóm dân tá»™c thiểu số, năm 2009 129 Hình 5.5 Tá»· lệ trẻ em dÆ°á»›i 5 tuổi thấp còi tại các vùng nông thôn, giai Ä‘oạn 1998-2010 130 Hình 5.6 Các nguồn thu nhập của các há»™ ngÆ°á»?i dân tá»™c Ä‘a số và thiểu số nông thôn, năm 2010 136 Hình 5.7 Các nguồn thu nhập theo nhóm ngÅ© phân vị của các há»™ ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số ở vùng nông thôn năm 2010 137 Hình 5.8 Những con Ä‘Æ°á»?ng dẫn tá»›i sá»± phát triển thành công của ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số 138 Hình 6.1 Tá»· lệ thu nhập trung bình trên đầu ngÆ°á»?i theo nhóm bách phân vị: giai Ä‘oạn 2004-2010152 Hình 6.2 Thu nhập nông thôn trung bình trên đầu ngÆ°á»?i theo nhóm thập phân vị thu nhập nông thôn : giai Ä‘oạn 2004 - 2010 153 Hình 6.3 Phân tách Theil vá»? mức Ä‘á»™ và thay đổi trong bất bình đăng thu nhập giai Ä‘oạn 2004-2010 153 Hình 6.4 Tăng trưởng theo nguồn thu nhập, 2004-2010, dân tá»™c thiểu số 156 Hình 6.5 Tăng trưởng theo nguồn thu nhập, 2004-2010, dân tá»™c Ä‘a số 156 Hình 6.6 Thu nhập bình quân đầu ngÆ°á»?i ở nông thôn theo vùng: giai Ä‘oạn 2004-2010 157 Hình 6.7 Khu vá»±c việc làm cho cá nhân trong Ä‘á»™ tuổi lao Ä‘á»™ng năm 1998, 2004 và 2010 159 Hình 6.8 Loại ngành nghá»? của ngÆ°á»?i trong Ä‘á»™ tuổi lao Ä‘á»™ng năm 1998, 2004 và 2010 159 Hình 6.9 CÆ¡ cấu thu nhập ở thành thị, 2010 161 Hình 6.10 CÆ¡ cấu thu nhập ở nông thôn, 2010 161 Hình 6.11 Hệ số tập trung tÆ°Æ¡ng đối của các nguồn thu nhập khác nhau, 2010 162 Hình 6.12 Ä?óng góp của các nguồn thu nhập khác nhau vào hệ số Gini, 2010 162 Hình 6.13 Thu nhập theo đầu ngÆ°á»?i hàng năm theo nghá»? nghiệp của chủ há»™ ở nông thôn và thành thị, 2004 và 2010 163 Hình 6.14 NgÆ°á»?i lao Ä‘á»™ng ở tuổi 25-30 theo trình Ä‘á»™ há»?c vấn và loại nghá»? nghiệp 164 Hình 6.15 Tiá»?n công giá»? và tá»· lệ thu nhập so vá»›i số năm Ä‘i há»?c 165 Hình 6.16 Thu nhập theo đầu ngÆ°á»?i hàng năm theo há»?c vấn của thành viên há»?c cao nhất trong há»™ thành thị và nông thôn, năm 2004 và 2010 165 Hình 6.17 Tá»· lệ Ä‘i há»?c tiểu há»?c, phổ thông cÆ¡ sở, phổ thông trung há»?c của các nhóm khác nhau, năm 1998 and 2010 167 Hình 6.18 Xếp hạng trung bình kiểm tra toán, theo ngÅ© phân vị khả năng kinh tế, lứa tuổi 5, 8, và 15 168 Hình 6.19 Xếp hạng trung bình kiểm tra toán, theo Ä‘iểm khảo nghiệm ban đầu và theo khả năng kinh tế 168 Hình 6.20 Mức quan trá»?ng tÆ°Æ¡ng đối của hoàn cảnh đối vá»›i cÆ¡ há»™i chăm sóc sức khá»?e 171 Hình 6A.1: Bất bình đẳng chi tiêu cấp huyện năm 1999 và 2009 176 Hình 6A.2: Bất bình đẳng chi tiêu cấp huyện năm 1999 và 2009 và Hệ số Gini tuyệt đối 176 Các bảng Bảng 1.1 Hai thập ká»· thành tá»±u giảm số ngÆ°á»?i nghèo 10 Bảng 1.2 Thành tá»±u giảm tỉ lệ, chiá»?u sâu và mức Ä‘á»™ trầm trá»?ng của nghèo ở Việt Nam 10 Bảng 1.3 Cải thiện ở các chiá»?u nghèo phi thu nhập, 1993-2010 12 Bảng 1.4 Ä?óng góp của các thành phần Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i vào tăng trưởng của Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i, năm 1992-2008 13 Bảng 1.5 Mức Ä‘á»™ dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng rÆ¡i xuống nghèo ở Việt Nam vẫn cao 18 Bảng 2.1 Các chỉ tiêu tổng tiêu dùng toàn diện của KSMSDC 2004, 2006, 2008, 2010 40 Bảng2.2 Các chỉ tiêu tổng tiêu dùng có thể so sánh theo thá»?i gian của KSMSDC 2004, 2006, 2008, 2010 40 Bảng 2.3 Chỉ số chi phí sinh hoạt theo không gian theo vùng và khu vá»±c (SCOLI) 43 Bảng 2.4 CÆ¡ cấu rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham chiếu năm 1993 và KSMSDC năm 2010 46 Bảng 2.5 Những Æ°á»›c lượng nghèo cho năm 2010: so sánh phÆ°Æ¡ng pháp của TCTK-NHTG và phÆ°Æ¡ng pháp chính thức 49 Bảng A2.1 Rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham chiếu của các nhóm dân cÆ° khác nhau 53 Bảng A2.2 Hồi qui mức sống mang tính chủ quan và các biến số theo mức trung bình quốc gia 57 Bảng 3.1 Tá»· lệ và cÆ¡ cấu nghèo, theo vùng và theo khu vá»±c 64 Bảng 3.2 Tá»· lệ và cÆ¡ cấu nghèo năm 2010, theo lÄ©nh vá»±c ngành nghá»? của chủ há»™ 65 Bảng 3.3 Nghèo ở dân tá»™c thiểu số: Tá»· lệ và cÆ¡ cấu theo vùng và theo khu vá»±c trong năm 2010 67 Bảng 3.4 Nghèo ở ngÆ°á»?i Kinh: Tá»· lệ và cÆ¡ cấu theo vùng và theo khu vá»±c năm 2010 67 Bảng 3.5 Tá»· lệ, khoảng cách và Ä‘á»™ nghiêm trá»?ng của tình trạng nghèo năm 2010, ở nhóm Kinh và dân tá»™c thiểu số 68 Bảng 3.6: Tá»· lệ và cÆ¡ cấu nghèo theo trình Ä‘á»™ há»?c vấn của chủ há»™ năm 2010 71 Bảng 3.7 Sá»± phân bố tình trạng giáo dục theo dân tá»™c và nhóm ngÅ© phân vị mở rá»™ng năm 2010 71 Bảng 3.8 Tá»· lệ Ä‘i há»?c đúng tuổi ở trẻ em trai và trẻ em gái theo nhóm ngÅ© phân vị mở rá»™ng và theo vùng năm 2010 72 Bảng 3.9 Tá»· lệ Ä‘i há»?c đúng tuổi ở trẻ em trai và trẻ em gái ngÆ°á»?i Kinh và dân tá»™c thiểu số theo nhóm ngÅ© phân vị mở rá»™ng năm 2010 73 Bảng 3.10: Diện tích đất bình quân cho các há»™ nông thôn theo nhóm ngÅ© phân vị năm 2010 74 Bảng 3.11 Tá»· lệ há»™ nông thôn không được giao đất hoặc không có đất rẫy 74 Bảng 3.12 Tá»· lệ há»™ nông thôn không được giao đất hoặc không có rẫy theo vùng và nhóm ngÅ© phân vị năm 2010 75 Bảng 3.13 Tá»· lệ sở hữu hàng tiêu dùng lâu bá»?n của các há»™ năm 1998 và 2010 (%) 75 Bảng 3.14 Tá»· lệ há»™ được tiếp cận các Ä‘iá»?u kiện vá»? nhà ở và vệ sinh năm 2010 theo nhóm ngÅ© phân vị 76 Bảng 3.15 Tá»· lệ nghèo theo quy mô thành phố 77 Bảng 3.16 Tá»· lệ há»™ theo các đặc Ä‘iểm cụ thể theo quy mô thành phố 78 Bảng 3.17: Ä?ặc Ä‘iểm nhân khẩu há»?c và lợi thế kinh tế theo quy mô ở các há»™ nghèo 80 Bảng 3.18: Tá»· lệ há»™ chịu thiên tai, giai Ä‘oạn 2003-2008 83 Bảng 3.19 Tá»· lệ há»™ phân loại nghèo chính thức, theo nhóm ngÅ© phân vị mở rá»™ng, năm 2010 84 Bảng 3.20 Ä?á»™ bao phủ của các chính sách bảo trợ xã há»™i và giảm nghèo theo các nhóm ngÅ© phân vị mở rá»™ng 85 Bảng 3.21 Ä?á»™ bao phủ của các chính sách giảm nghèo và trợ giúp xã há»™i theo nông thôn/thành thị và nhóm dân tá»™c 86 Bảng 4.1 Tá»· lệ nghèo, khoảng cách nghèo và mức Ä‘á»™ nghiêm trá»?ng của nghèo: Ước tính từ KSMSDC 2010 và phÆ°Æ¡ng pháp Æ°á»›c tính theo khu vá»±c nhá»? 92 Bảng 4.2 Chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i và tá»· lệ nghèo, theo tỉnh và khu vá»±c 93 Bảng 4.3 Ä?o bất bình đẳng và khả năng kinh tế của các tỉnh năm 2009 101 Bảng 4.4 Việc làm nông thôn và tỉ lệ dân số lao Ä‘á»™ng làm việc trong các lÄ©nh vá»±c/ngành nghá»? 108 Bảng A4.1 Ảnh hưởng của việc xác định đối tượng nghèotheocác cấp Ä‘á»™ bóc tách vá»? địa lý khác nhau tá»›i chỉ số FGT2- Mô hình xác định đối tượng nghèo tối Æ°u 115 Bảng A4. 2 Ảnh hưởng của xác định đối tượng nghèo theo các mức Ä‘á»™ phân bố địa lý khác nhau tá»›i chỉ số FGT0 - Mô hình xác định đối tượng nghèo tùy chá»?n 116 Bảng 5.1 Tá»· lệ nghèo và chi tiêu bình quân năm 2009 của các dân tá»™c đông ngÆ°á»?i ở nông thôn 125 Bảng 5.2 Mức Ä‘á»™ tiếp cận vá»›i các dịch vụ công của các dân tá»™c tại các vùng nông thôn trong giai Ä‘oạn 2004-2010 130 Các há»™p Há»™p 1.1 Việt Nam theo dõi tiến bá»™ giảm nghèo nhÆ° thế nào? 6 Há»™p 2.1 Các Chuẩn nghèo má»›i của Ấn Ä?á»™ có Ä‘o lÆ°á»?ng tăng lên không? Ä?âu là Bài há»?c cho Việt Nam? 33 Há»™p 2.2 Nghèo được Ä‘o nhÆ° thế nào? 35 Há»™p 2.3 PhÆ°Æ¡ng thức xác định giá trị dịch vụ nhà ở trong KSMSDC 39 Há»™p 3.1 Xác định đặc Ä‘iểm há»™ nghèo cuối thập ká»· 90 63 Há»™p 4.1 Tổng quan ChÆ°Æ¡ng trình 30A 110 Há»™p 5.1 Sáu “trụ cá»™t bất lợiâ€? 123 Há»™p 5.2 “Ä?iểm nóngâ€? trồng cà phê của ngÆ°á»?i Ê Ä?ê 134 Há»™p 5.3 Kinh doanh dứa dá»?c biên giá»›i 135 Há»™p 5.4 Bình đẳng tại khu vá»±c trung tâm của dân tá»™c KhÆ¡ me 141 Há»™p 5.5 Ä?á»? xuất chính sách má»›i: Giải quyết nghèo ở các nhóm dân tá»™c thiểu số 142 Há»™p 6.1 Khuyến nghị chính sách má»›i: Giải quyết bất bình đẳng 174 Các bản đồ Bản đồ 3.1 Phân bố dân tá»™c thiểu số nghèo theo vùng 69 Bản đồ 3.2 Phân bố ngÆ°á»?i Kinh nghèo theo vùng 69 Bản đồ 4.1 Tá»· lệ nghèo cấp tỉnh và huyện năm 2009 (%) 95 Bản đồ 4.2 Phân bố nghèo (số lượng ngÆ°á»?i nghèo) năm 2009 96 Bản đồ 4.3 Tá»· lệ nghèo ở thành thị và nông thôn năm 2009 98 Bản đồ 4.4 Tá»· lệ nghèo của dân tá»™c Kinh/Hoa và của dân tá»™c thiểu số năm 2009 100 Bản đồ 4.5 Hệ số Gini chi tiêu năm 2009 103 Bản đồ 4.6 Tá»· lệ chi tiêu của nhóm thập phân vị 90% so vá»›i nhóm thập phân vị 10% 103 Bản đồ 4.7 Tá»· lệ ngÆ°á»?i thuá»™c nhóm ngÅ© phân vị chi tiêu cao nhất 104 Bản đồ 4.8 Tá»· lệ nghèo cấp tỉnh 104 Bản đồ 4.9 Tá»· lệ nghèo cấp quận/huyện 105 Bản đồ 4.10 Phân bố nghèo (số ngÆ°á»?i nghèo) năm 1999 và 2009 106 Bản đồ 5. 1 Xu hÆ°á»›ng nghèo và khả năng kinh tế của các nhóm dân tá»™c thiểu số theo vùng 127 Tóm Tắt Tổng Quan Việt Nam đã đạt được thành tích lá»›n vá»? tăng trưởng kinh tế và giảm nghèo trong hai thập ká»· qua. Nếu sá»­ dụng chuẩn nghèo “dá»±a theo nhu cầu cÆ¡ bảnâ€? nhÆ° thống nhất từ đầu vào đầu thập ká»· 19901, tỉ lệ nghèo tính theo đầu ngÆ°á»?i giảm từ 58% vào đầu thập ká»· 1990 xuống 14,5% năm 2008, và theo chuẩn này tỉ lệ nghèo Æ°á»›c giảm xuống dÆ°á»›i 10% vào năm 2010. Những thành tá»±u tÆ°Æ¡ng tá»± khi tính đến yếu tố thu nhập tăng Ä‘á»?u cÅ©ng thể hiện rất rõ khi đánh giá theo chuẩn quốc tế bình quân đầu ngÆ°á»?i 1,25 USD và 2 USD/ngày (tính ngang giá sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 2005). Việt Nam cÅ©ng tiến bá»™ đáng kể ở các khía cạnh Ä‘á»?i sống khác, từ tỉ lệ nhập há»?c tiểu há»?c và trung há»?c cao tá»›i cải thiện vá»? y tế và giảm tỉ lệ bệnh tật và tá»­ vong. Việt Nam đã đạt được và, trong má»™t số trÆ°á»?ng hợp thậm chí còn vượt, các Mục tiêu Phát triển Thiên niên ká»· (MDG). Hình 1: Tăng trưởng kinh tế và giảm nghèo ở Việt Nam: Thành tá»±u hai thập ká»· 100 18,000 KH PTKT-XH 1996-2000 KH PTKT-XH 2001-2005 KH PTKT-XH 2006-2010 90 16.000 GDP bình quân đầu ngÆ°á»?i (nghìn đồng, T1/2010) 80 14.000 70 12.000 Chỉ số nghèo (%) 60 10.000 50 8.000 40 6.000 30 4.000 20 10 2.000 0 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 1.25$/đầu ngÆ°á»?i/ngày theo 2$/đầu ngÆ°á»?i/ngày theo Chuẩn nghèo tính theo GDP bình quân đầu ngÆ°á»?i sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 2005 sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 2005 đầu ngÆ°á»?i của TCTK-NHTG Dù đạt được những tiến bá»™ đáng chú ý nhÆ°ng nhiệm vụ giảm nghèo của Việt Nam vẫn chÆ°a hoàn tất. Chuẩn nghèo theo “nhu cầu cÆ¡ bảnâ€? của Việt Nam, được thống nhất vào đầu thập ká»· 90, rất thấp so vá»›i chuẩn quốc tế và các phÆ°Æ¡ng pháp được sá»­ dụng để theo dõi nghèo từ đầu thập ká»· 90 đến nay đã lá»—i thá»?i. Các tiêu chuẩn áp dụng cho Việt Nam khi còn là má»™t nÆ°á»›c thu nhập thấp vào thập ká»· 1990 không còn phù hợp vá»›i má»™t Việt Nam Ä‘ang vÆ°Æ¡n lên thành nÆ°á»›c có thu nhập trung bình trong giai Ä‘oạn hiện nay. Dù hàng chục triệu há»™ gia đình Việt Nam đã thoát nghèo trong thập ká»· qua nhÆ°ng rất nhiá»?u há»™ trong số đó có thu nhập rất sát chuẩn nghèo và vẫn rất dá»… tái nghèo do các cú sốc đặc thù hoặc do các cú sốc có liên quan trong toàn ná»?n kinh tế nhÆ° là tác Ä‘á»™ng của biến đổi khí hậu tá»›i lượng mÆ°a và nhiệt Ä‘á»™, đại dịch cúm ở ngÆ°á»?i và Ä‘á»™ng vật, và các tác Ä‘á»™ng của cuá»™c khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008-09. Tăng trưởng kinh tế không ổn định trong những năm gần đây là do sá»± bất ổn vÄ© má»— diá»…n ra liên tục và lạm phát tăng nhanh. Mặc dù vậy, song kỳ vá»?ng của ngÆ°á»?i dân ngày càng tăng lên, do đó chính sách phát triển trong tÆ°Æ¡ng lai của Việt Nam phải phản ánh được cả Ä‘iá»?u kiện kinh tế thá»±c tế má»›i và kỳ vá»?ng ngày càng tăng của ngÆ°á»?i dân vì mục tiêu thịnh vượng chung và thúc đẩy an ninh kinh tế. i. Chuẩn nghèo Tổng cục Thống kê – Ngân hàng Thế giá»›i (TCTK-NHTG) được xây dá»±ng vào cuối thập ká»· 1990 sá»­ dụng số liệu thu thập được trong Khảo sát Mức sống Việt Nam (VLSS) 1993; Chuẩn này được Ä‘á»? cập trong Báo cáo Ä?ánh giá Nghèo Việt Nam năm 2000 vá»›i tiêu Ä‘á»? Tấn công Nghèo đói do Nhóm Công tác Nghèo đói của Chính phủ/các nhà tài trợ/các tổ chức phi chính phủ đồng thá»±c hiện. i Trong những nhiệm vụ quan trá»?ng, thì nhiệm vụ xóa đói giảm nghèo đã trở nên khó khăn hÆ¡n. Thành công của Việt Nam đã tạo ra những thách thức má»›i. Ä?ó là vấn Ä‘á»? khó tiếp cận những ngÆ°á»?i nghèo còn lại hÆ¡n; há»? phải đối mặt vá»›i những thách thức khó khăn nhÆ° sá»± cô lập, hạn chế vá»? tài sản, trình Ä‘á»™ há»?c vấn thấp, sức khá»?e kém – và tốc Ä‘á»™ giảm nghèo hiện nay không còn cùng nhịp vá»›i tăng trưởng kinh tế nhÆ° trÆ°á»›c. Nghèo trong các nhóm dân tá»™c thiểu số thành má»™t thách thức ngày càng tăng và kéo dài. Dù 53 dân tá»™c thiểu số ở Việt Nam chiếm dÆ°á»›i 15% tổng dân số của cả nÆ°á»›c nhÆ°ng lại chiếm tá»›i 47% tổng số ngÆ°á»?i nghèo vào năm 2010, so vá»›i 29% vào năm 1998. Sá»­ dụng chuẩn nghèo má»›i phản ánh tốt hÆ¡n các Ä‘iá»?u kiện sống của ngÆ°á»?i nghèo (xem dÆ°á»›i đây), trong năm 2010, 66,3% ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số được phân loại nghèo, so vá»›i chỉ 12,9% ở ngÆ°á»?i Kinh. Sá»± chuyển dịch nhanh chóng vá»? cÆ¡ cấu và quá trình quá Ä‘á»™ sang ná»?n kinh tế thị trÆ°á»?ng của Việt Nam hiện nay đã mang lại những mô hình phát triển má»›i vá»›i những thách thức thêm cho công tác giảm nghèo. Bất bình đẳng vá»? thu nhập và cÆ¡ há»™i Ä‘ang tăng, do chênh lệch vá»? phát triển con ngÆ°á»?i giữa nông thôn và thành thị Ä‘ang tiếp tục mở rá»™ng cÅ©ng nhÆ° do chênh lệch bên trong khu vá»±c nông thôn và giữa các nhóm kinh tế-xã há»™i khác nhau Ä‘ang ngày càng giãn rá»™ng. Các khu vá»±c nghèo hÆ¡n vẫn không được kết nối hiệu quả vá»›i các thị trÆ°á»?ng. Dù phạm vi bao phủ của cÆ¡ sở hạ tầng địa phÆ°Æ¡ng và của các dịch vụ cÆ¡ bản ở hầu hết các vùng trong cả nÆ°á»›c hiện tÆ°Æ¡ng đối tốt nhÆ°ng mức Ä‘á»™ tin cậy (ví dụ nhÆ° dịch vụ Ä‘iện) và chất lượng dịch vụ chÆ°a đồng Ä‘á»?u. Việc quốc gia đẩy mạnh hiện đại hóa và công nghiệp hóa nhanh hÆ¡n đã có những tác Ä‘á»™ng khác nhau lên chất lượng tổng thể cuá»™c sống ở Việt Nam. Quá trình đô thị hóa Ä‘ang diá»…n ra vá»›i tốc Ä‘á»™ ngày càng tăng và ngày càng có nhiá»?u ngÆ°á»?i lao Ä‘á»™ng di cÆ° từ các vùng nông thôn ra thành phố để làm việc ở các công ty sản xuất và dịch vụ tÆ° nhân. Rất nhiá»?u công việc phi chính thức và không có phúc lợi giống khu vá»±c công và các doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c cho ngÆ°á»?i lao Ä‘á»™ng hưởng từ xÆ°a tá»›i nay. Nhu cầu lao Ä‘á»™ng trẻ và có kÄ© năng ngày càng tăng; tuy nhiên, rất nhiá»?u ngÆ°á»?i lao Ä‘á»™ng có tuổi không được đào tạo hoặc không có các kÄ© năng để cạnh tranh tìm việc trong ná»?n kinh tế hiện đại Ä‘ang mở rá»™ng. Má»™t Báo cáo má»›i vá»? Ä?ánh giá Nghèo đói đã được bắt đầu triển khai năm 2011 và hoàn thành vào tháng 12 năm 2012. Ngân hàng Thế giá»›i và Viện Khoa há»?c Xã há»™i Việt Nam (VASS) phối hợp vá»›i Tổng Cục Thống kê (GSO) và má»™t nhóm tÆ° vấn quốc tế và trong nÆ°á»›c thá»±c hiện Báo cáo đánh giá này. Báo cáo này Ä‘Æ°a ra má»™t cách nhìn má»›i vá»? cuá»™c sống của ngÆ°á»?i nghèo gồm cả nam, nữ, và trẻ em, đồng thá»?i Ä‘i sâu tìm hiểu những hạn chế cÅ©ng nhÆ° cÆ¡ há»™i hiện thá»?i của há»? để thoát nghèo. Báo cáo dá»±a trên má»™t tập hợp các tài liệu phong phú gồm các phân tích nghèo và ná»?n tảng kiến thức tuyệt vá»?i từ những báo cáo trÆ°á»›c đó, và báo cáo này nhằm đạt ba mục đích: trÆ°á»›c hết, báo cáo Ä‘á»? xuất sá»­a đổi hệ thống theo dõi nghèo của Việt Nam – thông qua sá»­ dụng dữ liệu tốt hÆ¡n, sá»­ dụng các chỉ số tổng vá»? phúc lợi cập nhật, và sá»­ dụng chuẩn nghèo má»›i - nhằm đảm bảo những dữ liệu và chỉ số đó phù hợp hÆ¡n vá»›i Ä‘iá»?u kiện kinh tế - xã há»™i má»›i hiện nay của Việt Nam. Thứ hai, báo cáo xem xét lại những thá»±c tế được cho là hiển nhiên vá»? tình trạng thiếu thốn và nghèo ở Việt Nam, và xây dá»±ng má»™t bức tranh nghèo cập nhật trên cÆ¡ sở sá»­ dụng Ä?iá»?u tra Mức sống Há»™ Gia đình Việt Nam (VHLSS) năm 2010 và những nghiên cứu thá»±c địa định tính má»›i. Thứ ba, báo cáo phân tích những thách thức chính trong công tác giảm nghèo trong thập ká»· tiếp theo, gồm những hình thái giàu nghèo theo vùng Ä‘ang thay đổi, tỉ lệ nghèo cao, và tình trạng nghèo dai dẳng của các nhóm dân tá»™c thiểu số, và mức Ä‘á»™ bất bình đẳng ngày càng tăng trong hưởng thành quả phát triển và tiếp cận cÆ¡ há»™i. Cải tiến hệ thống theo dõi nghèo Việt Nam sá»­ dụng hai cách tiếp cận rất khác nhau để Ä‘o lÆ°á»?ng tình trạng nghèo và theo dõi tiến trình giảm nghèo theo thá»?i gian. Cả hai cách tiếp cận Ä‘á»?u được xây dá»±ng từ đầu thập ká»· 1990 và đã được cải tiến theo thá»?i gian. Các tiếp cận thứ nhất do Bá»™ Lao Ä‘á»™ng, ThÆ°Æ¡ng binh và Xã há»™i (Bá»™ LÄ?-TB-XH) xây dá»±ng. Bá»™ LÄ?-TB-XH vào đầu thập ká»· 1990 được Chính phủ chỉ định là cÆ¡ quan chịu trách nhiệm chính vá»? các chính sách và chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo của Việt Nam. Bá»™ LÄ?-TB-XH có nhiệm vụ Ä‘á»? xuất các chuẩn nghèo chính thức cho khu vá»±c nông thôn và thành thị vào đầu của má»—i Kế hoạch Phát triển Kinh tế Xã há»™i 5 năm (KH PTKT- ii XH) và xác định tá»· lệ nghèo của giai Ä‘oạn ban đầu. Thông qua sá»­ dụng các chuẩn nghèo chính thức, Bá»™ LÄ?-TB-XH chịu trách nhiệm đánh giá những thay đổi vá»? nghèo đói và cập nhật hàng năm danh sách chính thức vá»? các há»™ nghèo, và sá»­ dụng kết hợp phÆ°Æ¡ng thức “đi từ dÆ°á»›i lên trênâ€? gồm các cuá»™c khảo sát tại địa phÆ°Æ¡ng và các cuá»™c tham vấn tại làng xã để xác định số ngÆ°á»?i nghèo tại cấp địa phÆ°Æ¡ng (cấp xã). Các số liệu xác định vá»? số ngÆ°á»?i nghèo tại cấp địa phÆ°Æ¡ng này sau đó được tổng hợp lại để Æ°á»›c tính tá»· lệ nghèo cho cấp tỉnh và cấp quốc gia. Tiến Ä‘á»™ giảm nghèo được đánh giá dá»±a trên các mục tiêu giảm nghèo Ä‘á»? ra trong KH PTKT-XH. Các chuẩn nghèo của Bá»™ LÄ?-TB-XH ban đầu được quy đổi ra thóc, nhÆ°ng từ năm 2005 được tính theo phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cận dá»±a vào Chi phí cho những Nhu cầu CÆ¡ bản (CBN) mà vốn tÆ°Æ¡ng tá»± vá»›i cách tiếp cận thứ hai (được nêu dÆ°á»›i đây) của Tổng cục Thống kê (TCTK). Các chuẩn nghèo chính thức không được Ä‘iá»?u chỉnh theo mức lạm phát, nhÆ°ng được xác định lại giá trị thá»±c năm năm má»™t lần. Bá»™ LÄ?-TB-XH sá»­ dụng cách thức tiếp cận này để xác định việc phân bổ ngân sách và Ä‘á»? ra Ä‘iá»?u kiện áp dụng cho các chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo mục tiêu (ví dụ nhÆ° ChÆ°Æ¡ng trình Mục tiêu Quốc gia vá»? Giảm Nghèo Bá»?n vững/NTP-SPR, ChÆ°Æ¡ng trình 30a). Cách tiếp cận thứ hai do Tổng cục Thống kê chủ trì xây dá»±ng và thá»±c hiện việc Ä‘o lÆ°á»?ng nghèo đói và giám sát tiến trình giảm nghèo trên cÆ¡ sở các cuá»™c khảo sát há»™ gia đình làm đại diện cho toàn quốc. TCTK sá»­ dụng hai phÆ°Æ¡ng pháp khác nhau để Ä‘o lÆ°á»?ng nghèo đói- má»™t phÆ°Æ¡ng pháp dá»±a trên các chuẩn nghèo chính thức (có Ä‘iá»?u chỉnh theo lạm phát) áp dụng cho thu nhập bình quân đầu ngÆ°á»?i, và má»™t phÆ°Æ¡ng pháp sá»­ dụng cách tiếp cận do TCTK và Ngân hàng Thế giá»›i xây dá»±ng vào cuối thập ká»· 1990. Chuẩn nghèo ban đầu của TCTK-NHTG được xây dá»±ng có sá»­ dụng má»™t phÆ°Æ¡ng pháp chuẩn vá»? Chi phí cho những Nhu cầu CÆ¡ bản trên cÆ¡ sở tham chiếu đến rổ hàng lÆ°Æ¡ng thá»±c tế của các há»™ nghèo tính theo calo (2.100 kcal/ ngÆ°á»?i/ ngày) cá»™ng vá»›i má»™t phần phân bổ của nhu cầu hàng phi lÆ°Æ¡ng thá»±c thiết yếu dá»±a trên xu hÆ°á»›ng tiêu dùng của ngÆ°á»?i nghèo. Không giống các chuẩn nghèo chính thức của Việt Nam, chuẩn nghèo TCTK-NHTG được giữ cố định theo sức mua thá»±c tế từ cuối thập ká»· 1990, và được tính theo mức tiêu dùng bình quân đầu ngÆ°á»?i vốn được Ä‘o lÆ°á»?ng trong những đợt Khảo sát Mức sống Dân cÆ° của Việt Nam (VHLSS) để xác định được những biến Ä‘á»™ng nghèo đói qua thá»?i gian tại cấp khu vá»±c, tại nông thôn/thành thị và trên cả nÆ°á»›c. Chuẩn nghèo TCTK-NHTG được sá»­ dụng rá»™ng rãi ở Việt Nam và trên diá»…n đàn quốc tế để theo dõi biến Ä‘á»™ng nghèo đói từ năm 1998. Tá»· lệ nghèo của cả nÆ°á»›c nêu trong Hình 1 là dá»±a trên chuẩn nghèo của TCTK-NHTG. Việc sá»­ dụng liên tục hai hệ thống riêng biệt để Ä‘o lÆ°á»?ng và theo dõi nghèo đói tạo ra những đánh giá rất khác nhau vá»? nghèo đói, đôi khi gây ra phức tạp cho việc đối thoại giữa cá»™ng đồng tài trợ phát triển và các nhà nghiên cứu trong nÆ°á»›c (những ngÆ°á»?i thÆ°á»?ng sá»­ dụng cách tiếp cận của TCTK-NHTG) vá»›i chính phủ (có xu hÆ°á»›ng sá»­ dụng cách tiếp cận chính thức của Bá»™ LÄ?-TB-XH). Mặc dù các xu hÆ°á»›ng diá»…n biến nghèo đói của hai hệ thống theo dõi này là tÆ°Æ¡ng tá»± nhau - cả hai hệ thống này Ä‘á»?u cho thấy tiến triển vượt bậc đạt được – song tá»· lệ nghèo đói lại rất khác nhau, Ä‘iá»?u này phản ánh những khác biệt trong phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cận cÅ©ng nhÆ° những khác biệt vá»? mục đích sá»­ dụng. Các khó khăn vá»? nguồn lá»±c đã làm hạn chế đến phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cận và các chuẩn nghèo chính thức của Việt Nam; các chuẩn nghèo này được Ä‘iá»?u chỉnh năm năm má»™t lần trong quá trình xây dá»±ng KHPTKTXH và giúp Việt Nam hÆ°á»›ng các nguồn lá»±c công khan hiếm cho những đối tượng có nhu cầu nhất. Ngược lại, các chuẩn nghèo của TCTK-NHTG lại Ä‘á»™c lập vá»›i các cân nhắc vá»? ngân sách và được sá»­ dụng chỉ để theo dõi biến Ä‘á»™ng nghèo đói theo thá»?i gian. Cập nhật hệ thống theo dõi nghèo đói của TCTK và NHTG Có sá»± nhất quán vá»? phÆ°Æ¡ng pháp và đảm bảo khả năng so sánh được theo thá»?i gian là hai Ä‘iểm mạnh lá»›n của hệ thống theo dõi nghèo đói của Việt Nam. Tuy nhiên, đến năm 2009, rõ ràng là các khía cạnh chính của hệ thống này đã trở nên lạc hậu. Các phÆ°Æ¡ng pháp được sá»­ dụng để Ä‘o lÆ°á»?ng phúc lợi của há»™ gia đình và xây dá»±ng chuẩn nghèo ban đầu dá»±a vào những nhu cầu cÆ¡ bản Ä‘á»?u được dá»±a trên các Ä‘iá»?u kiện kinh tế và xu hÆ°á»›ng tiêu dùng của các há»™ nghèo vào đầu thập ká»· 1990. Các Ä‘iá»?u kiện đã thay đổi và Việt Nam ngày nay rất khác so vá»›i Việt Nam trong những năm 1990. Ä?ặc biệt, xu hÆ°á»›ng tiêu dùng và Ä‘iá»?u kiện sống của các há»™ nghèo ngày nay khác xa so vá»›i xu hÆ°á»›ng tiêu dùng và Ä‘iá»?u kiện sống diá»…n ra năm 1993, vốn là mốc tham chiếu để tính chuẩn nghèo ban đầu của TCTK-NHTG. . iii Bắt đầu từ năm 2009, má»™t nhóm các cán bá»™ và chuyên gia tÆ° vấn của Ngân hàng Thế giá»›i cùng vá»›i các chuyên gia trong nÆ°á»›c và quốc tế đã phối hợp vá»›i Tổng cục Thống kê nhằm chỉnh sá»­a và cập nhật hệ thống theo dõi nghèo của Việt Nam. Thiết kế của VHLSS năm 2010 (và của những vòng sau đó) đã được cải thiện và má»™t dàn chá»?n mẫu má»›i được xây dá»±ng trên cÆ¡ sở Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009. Ä?ịnh nghÄ©a Chỉ số tổng vá»? tiêu dùng được cập nhật nhằm đảm bảo đây là thÆ°á»›c Ä‘o toàn diện hÆ¡n vá»? mức sống, và Chỉ số chi phí sinh hoạt theo không gian má»›i (SCOLIs) được tính toán dá»±a trên cuá»™c Ä‘iá»?u tra đặc biệt vá»? giá tiêu dùng được thá»±c hiện phối hợp vá»›i VHLSS năm 2010. Má»™t chuẩn nghèo má»›i được xây dá»±ng trên cÆ¡ sở sá»­ dụng cách tiếp cận dá»±a trên chi phí cho những nhu cầu cÆ¡ bản (CBN), tÆ°Æ¡ng tá»± cách tiếp cận sá»­ dụng để tính chuẩn nghèo ban đầu của TCTK-NHTG, nhÆ°ng dá»±a trên thông tin má»›i vá»? xu hÆ°á»›ng tiêu dùng từ VHLSS năm 2010. Chuẩn nghèo má»›i của TCTK-NHTG năm 2010 là 653.000 VND má»™t ngÆ°á»?i má»™t tháng (2,26 đô la Mỹ má»™t ngÆ°á»?i má»™t ngày, theo Ngang giá sức mua năm 2005), cao hÆ¡n nhiá»?u so vá»›i chuẩn nghèo ban đầu của Tổng cục Thống kê - Ngân hàng Thế giá»›i. Sá»± tăng lên này phản ánh những cải thiện má»›i vá»? chất lượng của rổ hàng lÆ°Æ¡ng thá»±c dùng để tham khảo (ít ca-lo từ gạo hÆ¡n, tiêu dùng nhiá»?u đạm, rau và chất béo hÆ¡n) cÅ©ng nhÆ° phản ánh mức phân bổ chi tiêu cao hÆ¡n cho các khoản phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, gồm chi cho xây dá»±ng nhà cá»­a và mua sắm hàng tiêu dùng lâu bá»?n. Chuẩn “cá»±c nghèoâ€? má»›i của TCTK-NHTG là 435.000 đồng má»™t ngÆ°á»?i má»™t tháng (1,50 đô la Mỹ, tính theo Ngang giá sức mua năm 2005). Chuẩn này so vá»›i mức chuẩn nghèo chính thức má»›i (công bố vào tháng 9, năm 2010) là 400.000 đồng má»™t ngÆ°á»?i má»™t tháng (1,29 đô la Mỹ, tính theo Ngang giá sức mua năm 2005) áp dụng cho khu vá»±c nông thôn và 500.000 đồng má»™t ngÆ°á»?i má»™t tháng (1,61 đô la Mỹ, tính theo Ngang giá sức mua năm 2005) áp dụng cho khu vá»±c thành thị. Theo phÆ°Æ¡ng pháp và chuẩn nghèo má»›i của TCTK-NHTG, 20,7% dân số Việt nam vẫn thuá»™c diện nghèo vào năm 2010, bao gồm 27% ở khu vá»±c nông thôn và 6% ở khu vá»±c thành thị, và 8% dân số vẫn thuá»™c diện cá»±c nghèo (Bảng 1). Con số này cần so vá»›i tá»· lệ nghèo chính thức 14,2% vốn được xác định theo các chuẩn nghèo chính thức áp dụng cho khu vá»±c nông thôn và thành thị của Việt Nam nêu trong KH PTKT-XH giai Ä‘oạn 2011–2016. Mặc dù phân bố nghèo theo vùng là tÆ°Æ¡ng tá»± nhau giữa hai cách tiếp cận, các mức nghèo tính theo tổng số theo phÆ°Æ¡ng pháp của TCTK – NHTG cao hÆ¡n nhiá»?u. Tuy nhiên các tính toán chính thức cho thấy tá»· lệ nghèo cao hÆ¡n ở khu vá»±c thành thị, cÅ©ng nhÆ° ở các khu vá»±c ven biển Nam Trung Bá»™ và Bắc Trung Bá»™. Tá»· lệ nghèo theo TCTK-NHTG các vùng nông thôn cao hÆ¡n nhiá»?u má»™t phần do những khác biệt giữa chuẩn nghèo chính thức và chuẩn nghèo má»›i của Tổng cục Thống kê - Ngân hàng Thế giá»›i, nhÆ°ng cÅ©ng do những khác biệt trong cách tiếp cận phÆ°Æ¡ng pháp. Chuẩn nghèo của Tổng cục Thống kê - Ngân hàng Thế giá»›i được tính dá»±a theo khảo sát há»™ mang tính đại diện cho toàn quốc (VHLSS) và các Ä‘o lÆ°á»?ng chi tiết phúc lợi há»™ gia đình; ngược lại, các tá»· lệ nghèo chính thức của Bá»™ LÄ?-TB-XH lại tính ở cấp xã sá»­ dụng kết hợp bảng há»?i ngắn và tham vấn địa phÆ°Æ¡ng, sau đó cá»™ng gá»™p lên cấp tỉnh và toàn quốc. Không có phÆ°Æ¡ng pháp nào Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên tốt hÆ¡n phÆ°Æ¡ng pháp kia: cả hai phÆ°Æ¡ng pháp này được thiết kế cho các mục tiêu khác nhau và Ä‘á»?u có giá trị nhÆ° nhau. Ä?iểm mạnh của phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cận của TCKT-NHTG là đảm bảo Ä‘o lÆ°á»?ng nhất quán theo thá»?i gian và không gian, cÅ©ng nhÆ° không phụ thuá»™c những cân nhắc vá»? ngân sách hoặc chính trị. PhÆ°Æ¡ng pháp này có chức năng theo dõi quan trá»?ng. Ngược lại, các chuẩn nghèo chính thức của Việt Nam và phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cận Ä‘i từ dÆ°á»›i lên lại nhằm giúp Ä‘á»? ra các chỉ tiêu và xác định việc phân bổ nguồn lá»±c cho các chÆ°Æ¡ng trình và chính sách bảo trợ xã há»™i và giảm nghèo của Chính phủ. iii. Các chuẩn chính thức được cập nhật má»›i nhất vào 2010 khi chuẩn bị soạn Kế hoạch Phát triển Kinh tế-xã há»™i 2011-2015. iv Bảng 1: Ước tính tỉ lệ nghèo má»›i cho năm 2010:theo vùng và theo khu vá»±c đô thị/nông thôn Tỉ lệ nghèo của TCTK-NHTG Tỉ lệ nghèo chính thức Nghèo Nghèo cùng cá»±c Tỉ lệ (%) Mức Ä‘á»™ Tỉ lệ (%) Mức Ä‘á»™ Tỉ lệ (%) Mức Ä‘á»™ đóng Tá»· lệ dân đóng góp đóng góp góp cho tỉ lệ số (%) cho tỉ lệ cho tỉ lệ chung (%) chung (%) chung (%) Tỉ lệ chung 20.7 100 8.0 100 14.2 100 100 của VN (quốc gia) Thành thị 6.0 9 1.5 6 6.9 6 30 Nông thôn 27.0 91 10.7 94 17.4 94 70 Ä?ồng bằng 11.4 12 2.8 8 8.4 13 22 sông Hồng (Hà Ná»™i) Ä?ông Bắc 37.3 21 17.9 26 24.2 20 11 Tây Bắc 60.1 9 36.5 14 39.4 9 3 Bắc Trung Bá»™ 28.4 16 9.7 15 24.0 20 12 Nam Trung Bá»™ 18.1 7 5.9 6 16.9 10 9 Tây Nguyên 32.8 10 17.0 13 22.2 9 6 Ä?ông Nam Bá»™ 8.6 7 3.1 7 3.4 4 18 Ä?ồng bằng 18.7 17 4.8 11 12.6 17 19 sông Cá»­u Long Xem xét lại những dữ kiện vá»? nghèo và ngÆ°á»?i nghèo Chuẩn nghèo má»›i của Tổng cục Thống kê - Ngân hàng Thế giá»›i được sá»­ dụng nhằm xây dá»±ng bức tranh nghèo cập nhật dá»±a trên VHLSS năm 2010, có bổ sung thông tin má»›i thu thập từ các Ä?ánh giá Nghèo có Tham gia của NgÆ°á»?i Dân (PPAs) và các nghiên cứu định tính. Tá»· lệ nghèo – được định nghÄ©a là tá»· lệ ngÆ°á»?i dân sống dÆ°á»›i chuẩn nghèo – là cách Ä‘o hiện trạng nghèo được báo cáo thÆ°á»?ng xuyên và hiểu rá»™ng rãi. NhÆ°ng chuẩn nghèo lại không tính tá»›i thá»±c tế là tất cả ngÆ°á»?i nghèo không giống nhau: má»™t số có mức thu nhập hay tiêu dùng rất gần mức chuẩn nghèo, số khác sống trong các Ä‘iá»?u kiện nghèo hÆ¡n nữa, cách dÆ°á»›i xa ngưỡng chuẩn nghèo. Thông tin dữ liệu nghèo má»›i năm 2010 phân biệt giữa nhóm tất cả ngÆ°á»?i nghèo (những ngÆ°á»?i sống dÆ°á»›i mức chuẩn nghèo Tổng cục Thống kê--Ngân hàng Thế giá»›i) và nhóm nghèo cùng cá»±c (những ngÆ°á»?i có chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i thấp hÆ¡n chuẩn nghèo cùng cá»±c). Năm 2010, tá»›i 20,7% dân số được xếp loại nghèo và chỉ má»™t phần ba trong số này (8% dân số) là nghèo cùng cá»±c. Bức tranh nghèo cập nhật cho thấy rất nhiá»?u nhân tố đặc trÆ°ng của ngÆ°á»?i nghèo ở thập ká»· 90 vẫn tiếp tục đặc trÆ°ng cho ngÆ°á»?i nghèo trong giai Ä‘oạn hiện nay: đó là trình Ä‘á»™ há»?c vấn thấp và hạn chế vá»? kÄ© năng làm việc, phụ thuá»™c nhiá»?u vào sản xuất nông nghiệp tá»± cấp tá»± túc, cô lập vá»? địa lý và xã há»™i, chịu những thiệt thòi mang tính đặc thù dân tá»™c, cÅ©ng nhÆ° chịu thiên tai và các rủi ro. Trong thập ká»· vừa qua, trình Ä‘á»™ dân trí tăng cùng vá»›i Ä‘a dạng hóa các hoạt Ä‘á»™ng phi nông nghiệp là Ä‘á»™ng lá»±c mạnh mẽ thúc đẩy giảm nghèo ở Việt Nam. Những ngÆ°á»?i nghèo còn lại chủ yếu sống ở các vùng nông thôn, vá»›i sinh kế phụ thuá»™c nông nghiệp và các hoạt Ä‘á»™ng có liên quan. v NhÆ°ng má»™t số thá»±c tế Ä‘iển hình vá»? nghèo tại Việt Nam đã thay đổi. Nghèo ở các nhóm dân tá»™c thiểu số chỉ xuất hiện nhÆ° má»™t quan ngại vào cuối thập ká»· 90, nhÆ°ng nay thành quan ngại lá»›n hÆ¡n rất nhiá»?u khi khoảng cách giữa các nhóm dân tá»™c thiểu số (chiếm 15% dân số) và ngÆ°á»?i Kinh tiếp tục giãn rá»™ng. Báo cáo ghi nhận mức Ä‘á»™ Ä‘a dạng lá»›n giữa 53 dân tá»™c thiểu số của Việt Nam và má»™t số những tín hiệu tiến bá»™ đáng khích lệ của má»™t số nhóm dân tá»™c thiểu số ở má»™t số vùng. NhÆ°ng mức Ä‘á»™ tập trung của ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số trong số ngÆ°á»?i nghèo vẫn tăng; năm 1993, tình trạng nghèo phổ biến và lúc đó, các nhóm dân tá»™c thiểu số chỉ chiếm 20% tổng số há»™ nghèo. Ä?ến năm 1998, tá»· lệ các nhóm dân tá»™c thiểu số trong số ngÆ°á»?i nghèo tăng lên 29%, và đến 2010, các nhóm dân tá»™c thiểu số chiếm tá»›i 47% tổng số ngÆ°á»?i nghèo và 68% ngÆ°á»?i nghèo cùng cá»±c. Khoảng cách vá»? mức sống giữa các nhóm dân tá»™c thiểu số và ngÆ°á»?i Kinh Ä‘a số rất lá»›n: tá»›i 66,3% ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số vẫn nghèo vào năm 2010, trong khi tỉ lệ này ở dân tá»™c Kinh chỉ là 12,9%, và 37,4% ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số thuá»™c diện nghèo cùng cá»±c, trong khi tá»· lệ nàyở dân tá»™c Kinh chỉ 2,9%. Phần lá»›n ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số nghèo vẫn sống tại các vùng miá»?n núi bị cô lập và có năng suất kém, ba phần tÆ° tổng thu nhập của há»? là từ nông nghiệp và các hoạt Ä‘á»™ng tÆ°Æ¡ng tá»±. Ngược lại, nhóm ngÆ°á»?i Kinh nghèo lại có công việc Ä‘a dạng hÆ¡n và nguồn thu nhập cÅ©ng Ä‘a dạng hÆ¡n và sống ở các khu vá»±c đồng bằng và ven biển. Nếu so vá»›i nhóm đối tượng ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số, thì mức Ä‘á»™ sâu và nghiêm trá»?ng của nghèo đói của ngÆ°á»?i Kinh là thấp hÆ¡n. Phân tích của chúng tôi cho thấy nông nghiệp sẽ vẫn là nguồn thu nhập quan trá»?ng cho rất nhiá»?u ngÆ°á»?i nghèo, gồm nhÆ°ng không giá»›i hạn vàocác nhóm dân tá»™c thiểu số nghèo. So vá»›i nhiá»?u quốc gia khác, đất nông nghiệp ở Việt Nam được phân bố Ä‘á»?u. Tuy nhiên, mối quan hệ giữa tình trạng không đất và nghèo ngày càng chặt chẽ, đặc biệt đối vá»›i các há»™ sống ở Ä?ồng bằng Sông Cá»­u Long (Ä?BSCL), dù trong thập ká»· qua các cÆ¡ há»™i việc làm phi nông nghiệp Ä‘i kèm quá trình Ä‘a dạng hóa thu nhập đã mở rá»™ng nhanh. Phân tích của chúng tôi cÅ©ng cho thấy ngÆ°á»?i Việt Nam ngày nay được giáo dục tốt hÆ¡n so vá»›i má»™t thập ká»· trÆ°á»›c. Tá»· lệ tốt nghiệp tiểu há»?c đã cao vào cuối thập ká»· 90. Từ đó, các bá»™ số liệu khác thể hiện tá»· lệ nhập há»?c tăng nhanh ở trung há»?c cÆ¡ sở và trung há»?c phổ thông, hệ quả là tá»· lệ sinh viên theo há»?c cao đẳng và đại há»?c cÅ©ng tăng. Không được Ä‘i há»?c vẫn là yếu tố quan trá»?ng quyết định tình trạng nghèo: năm 2010 46% há»™ nghèo và 58% há»™ nghèo cùng cá»±c có chủ há»™ chÆ°a há»?c xong tiểu há»?c. Chênh lệch vá»? tá»· lệ nhập há»?c giữa trẻ há»™ nghèo và há»™ khá vẫn tồn tại. Hầu hết trẻ trong Ä‘á»™ tuổi tiểu há»?c – dù giàu hay nghèo, thuá»™c nhóm Ä‘a số hay thiểu số - Ä‘á»?u Ä‘i há»?c. NhÆ°ng tá»· lệ nhập há»?c của các nhóm dân tá»™c thiểu số (nghèo)giảm ở cấp trung há»?c cÆ¡ sở, và trẻ ở các há»™ thu nhập thấp ít có khả năng theo há»?c trung há»?c phổ thông hÆ¡n trẻ ở các há»™ khá, khiến tình trạng nghèo truyá»?n kiếp vẫn kéo dài ở Việt Nam. Tá»· lệ nhập há»?c chênh lệch cÅ©ng góp phần gia tăng bất bình đẳng. Theo VHLSS 2010, tá»›i 40% số ngÆ°á»?i ở Ä‘á»™ tuổi từ 21 trở lên trong nhóm ngÅ© phân vị giàu nhất đã tốt nghiệp đại há»?c; trong khi đó, dÆ°á»›i 2% nhóm ngÅ© phân vị nghèo nhất tốt nghiệp đại há»?c. Trên thá»±c tế, trên má»™t phần tÆ° nhóm ngÅ© phân vị nghèo nhất chÆ°a hoàn thành tiểu há»?c vào năm 2010. Tác Ä‘á»™ng của những nhân tố nhân khẩu há»?c vá»›i nghèo đã thay đổi từ cuối thập ká»· 90. Nghèo ở trẻ em vẫn tiếp tục là mối quan ngại, dù ít nghiêm trá»?ng hÆ¡n so vá»›i thập ká»· 90 khi các há»™ nghèo ở nông thôn thÆ°á»?ng đông con và phải vật lá»™n cho con ăn há»?c. Kết quả của các chính sách kế hoạch hóa gia đình được khởi xÆ°á»›ng từ đầu thập ká»· 90 là hầu hết các há»™ hiện nay chỉ có má»™t hoặc hai con, và những đứa con đã trưởng thành từ những gia đình đông con trÆ°á»›c đây ở thập ká»· 90 thÆ°á»?ng giúp nuôi bố mẹ và anh em. Già hóa là rủi ro nhân khẩu há»?c má»›i: dân số Việt Nam Ä‘ang già Ä‘i và phân tích má»›i cho thấy ngÆ°á»?i già, đặc biệt ngÆ°á»?i già cô Ä‘Æ¡n, có thể ngày càng chịu rủi ro nghèo đói trong tÆ°Æ¡ng lai. Dù cách xác định đối tượng tốt, các chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo và bảo trợ xã há»™i hiện nay chỉ bao phủ được má»™t phần và có mức trợ cấp khiêm tốn cho ngÆ°á»?i nghèo và ngÆ°á»?i gặp rủi ro. Vào năm 2010, chỉ má»™t ná»­a số ngÆ°á»?i nghèo cùng cá»±c đủ tiêu chuẩn thụ hưởng trợ cấp từ các chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo của Bá»™ Lao Ä‘á»™ng, ThÆ°Æ¡ng binh và Xã há»™i (LÄ?-TB-XH). vi Những thách thức má»›i nổi: Xu hÆ°á»›ng nghèo theo vùng thay đổi và bất bình đẳng tăng Các bản đồ nghèo má»›i được xây dá»±ng trên cÆ¡ sở kết quả Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009 và VHLSS năm 2010. Các bản đồ này cho thấy hiện nay tình trạng nghèo chủ yếu tập trung ở các vùng cao của Việt Nam, gồm miá»?n núi Ä?ông Bắc và Tây Bắc và má»™t số khu vá»±c ở Tây Nguyên. (Hình 2) Ngược lại, các bản đồ “giàu cóâ€? há»™ bổ xung cho thấy2 các há»™ giàu chủ yếu tập trung ở Ä?ồng bằng sông Hồng (gần Hà Ná»™i) và Ä?ông Nam bá»™ (gần Thành phố Hồ Chí Minh) cÅ©ng nhÆ° các trung tâm đô thị dá»?c bá»? biển. Dù nghèo thu nhập ở các vùng đô thị ở mức thấp nhÆ°ng những cÆ° dân đô thị có thu nhập thấp phải vật lá»™n vá»›i chi phí sinh hoạt tăng cao (gồm giá Ä‘iện, nÆ°á»›c ngày càng tăng, và giá nhiên liệu tăng), và rất nhiá»?u cÆ° dân đô thị làm việc ở khu vá»±c không chính thức không có những phúc lợi vá»? an sinh xã há»™i hoặc việc làm. Tình trạng nghèo thành thị phổ biến nhất ở các thành phố và thị trấn có quy mô nhá»? của Việt Nam; đây là những nÆ¡i tụt hậu hÆ¡n so vá»›i các thành phố lá»›n của Việt Nam vá»? dịch vụ cÆ¡ sở hạ tăng và dịch vụ công căn bản. Hình 2: Tá»· lệ nghèo (phần trăm nghèo) năm 1999 và 2009 1999 2009 Miá»?n núi Miá»?n núi phia Bắc phia Bắc Ä?ồng bằng Ä?ồng bằng sông Hồng sông Hồng Duyên hải Duyên hải Tá»· lệ nghèo (%) miá»?n Trung Tá»· lệ nghèo (%) miá»?n Trung Tây Nguyên Tây Nguyên Ä?ông Ä?ông Nam bá»™ Nam bá»™ Ä?ồng bằng sông Ä?ồng bằng sông Cá»­u Long Cá»­u Long 2. Individuals in the wealthiest 15 percent of the population vii NgÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số chiếm 15% dân số Việt Nam và gần ná»­a trong số há»? vẫn ở diện nghèo. Các bản đồ má»›i vá»? phân bố nghèo đói cho thấy ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số tập trung tại các vùng miá»?n núi, vá»›i cÆ¡ sở hạ tầng kém và Ä‘iá»?u kiện kết nối còn thua kém hÆ¡n nhiá»?u. Tuy nhiên, yếu tố địa Ä‘iểm này không phải là yếu tố duy nhất lý giải cho sá»± chênh lệch lá»›n vá»? Ä‘iá»?u kiện sống giữa ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số và ngÆ°á»?i Kinh: theo Hình 3, thậm chí là cùng trong những huyện (vùng cao), tá»· lệ nghèo đói ở nhóm dân tá»™c thiểu số cao hÆ¡n nhiá»?u (khoảng 4-6 lần) so vá»›i tá»· lệ nghèo đói của ngÆ°á»?i Kinh. Khoảng cách chênh lệch kéo dài này góp phần gây nên tình trạng bất bình đẳng lá»›n tại các vùng nghèo có nhiá»?u dân tá»™c thiểu số sinh sống. Hình 3: Tá»· lệ Nghèo (phần trăm nghèo) tính cho nhóm Dân tá»™c thiểu số năm 2009 NgÆ°á»?i Kinh Các nhóm dân tá»™c thiểu số Báo cáo Ä?ánh giá Nghèo đói nhìn nhận bất bình đẳng từ hai giác Ä‘á»™: giác Ä‘á»™ thứ nhất dá»±a trên phân tích thá»±c nghiệm từ các đợt VHLSS khác nhau và giác Ä‘á»™ thứ hai là từ các phát hiện của các nghiên cứu thá»±c địa định tính vá»? “nhận thức sá»± bất bình đẳngâ€? vốn đã được triển khai trên thá»±c địa ở toàn Việt Nam. Nghiên cứu vá»? nhận thức bất bình đẳng dá»±a vào má»™t số thảo luận nhóm thông tin phong phú miêu tả các dạng bất bình đẳng được coi là không chấp nhận được theo cách nhìn của ngÆ°á»?i Việt Nam, và cÅ©ng ghi nhận được những dạng bất bình đẳng khó Ä‘o hÆ¡n nhÆ° bất bình đẳng vá»? quan hệ, tiếng nói và ảnh hưởng. Báo cáo ghi nhận những mối quan ngại phổ biến của ngÆ°á»?i dân vá»? mức Ä‘á»™ bất bình đẳng ngày càng tăng. Nghiên cứu định lượng phân tích các yếu tố chi phối bất bình đẳng gia tăng, gồm khác biệt địa lý trong quá trình tăng trưởng, tăng trưởng trong khu vá»±c phi nông nghiệp và khác biệt vá»? há»?c vấn và đặc thù dân tá»™c. Tình trạng bất bình đẳng thu nhập tăng má»™t phần là sá»± phản ánh các quá trình tăng trưởng, vá»›i tác viii Ä‘á»™ng làm thay đổi nguồn lợi tÆ°Æ¡ng đối từ tài sản sở hữu, chẳng hạn trình Ä‘á»™ há»?c vấn và vốn sản xuất trong ná»?n kinh tế. Tăng trưởng đã tÆ°Æ¡ng tác vá»›i những bất bình đẳng hiện có vá»? cÆ¡ há»™i – bất bình đẳng vá»? giáo dục, khả năng tiếp cận những công việc tốt, các hình thức loại trừ xã há»™i và những chênh lệch giữa các vùng địa lý – sá»± tÆ°Æ¡ng tác đó đã gia tăng mức Ä‘á»™ bất bình đẳng vá»? thu nhập và giãn rá»™ng khoảng cách mức sống giữa các há»™ giàu và nghèo. Khoảng cách gia tăng và kéo dài giữa phúc lợi của các nhóm dân tá»™c thiểu số và nhóm Kinh Ä‘a số cÅ©ng góp phần gia tăng bất bình đẳng. Báo cáo xác định nhiá»?u hÆ°á»›ng Ä‘i má»›i cho những nghiên cứu trong tÆ°Æ¡ng lai. Chẳng hạn, cần tiếp tục nghiên cứu để hiểu rõ hÆ¡n vá»? nguyên nhân tình trạng dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c đây và trong giai Ä‘oạn hiện nay, gồm quá trình đô thị hóa và những xu hÆ°á»›ng việc làm Ä‘ang thay đổi, cÅ©ng nhÆ° cần có nghiên cứu má»›i vá»? tình trạng già hóa dân số và những cú sốc liên quan sức khá»?e. Ngoài ra, cần phân tích sâu hÆ¡n vá»? các chính sách và chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo có mục tiêu của Việt Nam, đặc biệt chú trá»?ng các chính sách thiết kế giảm nghèo cho dân tá»™c thiểu số, dù cho những thách thức vẫn còn Dù Việt Nam đã xóa bá»? thành công tình trạng nghèo cùng cá»±c và đói ở tất cả các vùng trừ má»™t số vùng sâu, vùng xa, nhÆ°ng lại có những mối quan ngại phổ biến vá»? tình trạng gia tăng bất bình đẳng vá»? cÆ¡ há»™i và kết quả. Cần có những nghiên cứu má»›i nhằm hiểu rõ hÆ¡n các nguồn tạo ra bất bình đẳng khác nhau, và quan trá»?ng hÆ¡n nhằm hiểu rõ vai trò của chính sách công trong giải quyết tình trạng bất bình đẳng ngày càng tăng. Hàm ý má»›i vá»? chính sách và chÆ°Æ¡ng trình Báo cáo Ä?ánh giá Nghèo đói này tập trung chủ yếu phân tích tình trạng nghèo đói và bất bình đẳng, và từ đó thúc đẩy việc tranh luận trên cÆ¡ sở có căn cứ vững chắc hÆ¡n vá»? các phản hồi chính sách và chÆ°Æ¡ng trình vá»›i các bên hữu quan ở Việt Nam, bao gồm các bá»™ ngành, Quốc há»™i, các viện nghiên cứu và các nhà nghiên cứu, các tổ chức phi chính phủ trong và ngoài nÆ°á»›c, các đối tác quốc tế và cá»™ng đồng nghiên cứu rá»™ng hÆ¡n. Xây dá»±ng dá»±a trên những phân tích này, Viện Khoa há»?c Xã há»™i Việt Nam và các bên liên quan khác ở Việt Nam Ä‘ang tiến hành phát triển má»™t khung chính sách toàn diện hÆ¡n cho công cuá»™c giảm nghèo ở Việt Nam. Phát hiện của báo cáo cho thấy bốn lÄ©nh vá»±c tập trung chính sách Ä‘ang nổi lên. • Thứ nhất, Việt Nam cần giảm bá»›t tình trạng thiếu ổn định chính sách và bất ổn vÄ© mô, tiến hành thêm các cải cách cần thiết vá»? cÆ¡ cấu - tái cÆ¡ cấu các doanh nghiệm nhà nÆ°á»›c, cải cách lÄ©nh vá»±c tài chính, tăng hiệu quả của đầu tÆ° công và hÆ°á»›ng tá»›i tiến trình phát triển theo hÆ°á»›ng mở và minh bạch hÆ¡n - đây là yếu tố cần thiết để Ä‘Æ°a đất nÆ°á»›c trở lại con Ä‘Æ°á»?ng tăng trưởng kinh tế cao và bá»?n vững. Tuy nhiên, chất lượng tăng trưởng cÅ©ng có vai trò quan trá»?ng ngang nhÆ° tá»· lệ tăng trưởng. • Thứ hai, cần có các biện pháp để giúp tăng trưởng kinh tế trong tÆ°Æ¡ng lai của Việt Nam phát huy hiệu quả, ví dụ nhÆ° há»— trợ năng suất và tăng trưởng ở khu vá»±c nông thôn thông qua tăng cÆ°á»?ng kết nối, nâng cao kỹ năng, cải thiện môi trÆ°á»?ng đầu tÆ°, mở rá»™ng việc tiếp cận các dịch vụ cÆ¡ bản, cÅ©ng nhÆ° định hÆ°á»›ng tốt hÆ¡n các biện pháp há»— trợ nông nghiệp (ví dụ, tín dụng, khuyến nông và thông tin thị trÆ°á»?ng) theo nhu cầu của nông dân nghèo và ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số. Há»— trợ các ngành sản xuất sá»­ dụng nhiá»?u lao Ä‘á»™ng và các doanh nghiệp vừa và nhá»? cả ở khu vá»±c chính thức và phi chính thức cÅ©ng sẽ góp phần khiến tăng trưởng phát huy hiệu quả, gồm tăng khả năng tiếp cận tín dụng và tập huấn, mở rá»™ng dạy nghá»? cho thanh niên ở vùng nghèo và vùng dân tá»™c thiểu số, và các biện pháp khuyến khích phát triển doanh nghiệp địa phÆ°Æ¡ng để tạo nhiá»?u cÆ¡ há»™ việc làm Ä‘a dạng hÆ¡n tại địa phÆ°Æ¡ng. Cần tăng khả năng dịch chuyển lao Ä‘á»™ng, cả vá»? nghá»? nghiệp và địa lý: lao Ä‘á»™ng nông thôn di cÆ° đến các thành phố và thị xã Ä‘ang phát triển ở Việt Nam từng là má»™t Ä‘á»™ng lá»±c mạnh mẽ cho tăng trưởng phát huy hiệu quả và giảm nghèo trong quá khứ. Cần giảm bất bình đẳng vá»? cÆ¡ há»™i, gồm cải thiện chất 1 lượng giáo dục và thúc đẩy phát triển kỹ năng, đặc biệt ở khu vá»±c nông thôn và cho các nhóm dân tá»™c thiểu số. Nâng cao quản trị công bằng cách tăng cÆ°á»?ng sá»± minh bạch và trách nhiệm giải trình sẽ góp phần làm tăng sá»± tham gia của địa phÆ°Æ¡ng và giảm bá»›t sá»± bất bình đẳng vá»? tiếng nói và quyá»?n lá»±c vốn làm xói mòn sá»± tăng trưởng phát huy hiệu quả. • Thứ ba, các chính sách thúc đẩy tăng trưởng phải được bổ sung bằng các chính sách bảo hiểm xã há»™i và trợ giúp xã há»™i hiệu quả. Việt Nam cần bảo đảm chi cho mục đích xã há»™i và trợ giúp xã há»™i trong quá trình tái cấu trúc kinh tế. Trợ cấp xã há»™i và chuẩn nghèo chính thức cần được Ä‘iá»?u chỉnh theo chỉ số lạm phát, và cÅ©ng cần phải được Ä‘iá»?u chỉnh để phản ánh được sá»± khác biệt vá»? chi phí sinh hoạt theo vùng, gồm khác biệt giữa nông thôn và thành thị và đảm bảo Ä‘Æ°a được vào rổ hàng hóa má»™t cách hợp lý các hàng hóa và dịch vụ có tính đặc thù dành cho ngÆ°á»?i nghèo. Cần có các biện pháp hiệu quả hÆ¡n để bảo vệ há»™ nghèo và há»™ dá»… tổn thÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c bối cảnh chi phí dịch vụ căn bản tăng lên, đặc biệt là việc giá Ä‘iện tăng trong Ä‘iá»?u kiện dá»± kiến giảm dần việc trợ cấp tiá»?n Ä‘iện. Công nhân nhập cÆ° đã và Ä‘ang phải chịu tác Ä‘á»™ng nghiêm trá»?ng của tình trạng gia tăng chi phí sinh hoạt tại thành thị; há»? cần được tiếp cận bình đẳng các dịch vụ căn bản, hưởng chế Ä‘á»™ trợ cấp linh hoạt (gồm bảo hiểm y tế) và có khả năng tiếp cận cao hÆ¡n vá»›i các chÆ°Æ¡ng trình bảo trợ xã há»™i tại nÆ¡i ở má»›i của há»?. . • Cuối cùng, cần tiếp tục cải thiện hệ thống theo dõi nghèo đói của Việt Nam để hệ thống này có thể cung cấp má»™t nguồn thông tin đáng tin cậy cho hoạch định chính sách trong bối cảnh ná»?n kinh tế Ä‘ang thay đổi nhanh chóng. Ä?ể làm được Ä‘iá»?u này, cần sá»­ dụng các chuẩn nghèo khách quan, Ä‘á»™c lập vá»›i các nguồn lá»±c song song vá»›i các chuẩn nghèo mục tiêu có gắn vá»›i nguồn lá»±c sẵn có, và cần thông tin rõ ràng tá»›i các nhà hoạch định chính sách, những ngÆ°á»?i thá»±c hiện cÅ©ng nhÆ° công chúng vá»? nguyên nhân cÅ©ng nhÆ° Ä‘iá»?u kiện áp dụng phù hợp của hai loại chuẩn nghèo này. HÆ¡n nữa, việc xây dá»±ng hồ sÆ¡ nghèo và tính toán nghèo đói trong tÆ°Æ¡ng lai cần được thá»±c hiện má»™t cách minh bạch và theo hÆ°á»›ng mở: các dữ liệu nghèo, bất bình đẳng và các chÆ°Æ¡ng trình xã há»™i cần công bố nhiá»?u hÆ¡n nhằm giúp cho các chuyên gia Ä‘á»™c lập và công chúng nói chung có thể giám sát được các tiến triển đạt được. 2 ChÆ°Æ¡ng 1 Thành tích tăng trưởng và giảm nghèo của Việt Nam: Thành công ấn tượng, nhÆ°ng vẫn còn thách thức lá»›n trÆ°á»›c mắt Việt Nam đã đạt được thành tích giảm nghèo ấn tượng và thúc đẩy thịnh vượng trong hai thập ká»· qua. NhÆ°ng nhiệm vụ giảm nghèo chÆ°a phải đã hoàn thành: việc đảm bảo chia sẻ lợi ích từ quá trình tăng trưởng, vấn Ä‘á»? nghèo của các nhóm dân tá»™c thiểu số, mức Ä‘á»™ dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng ngày càng tăng, bất bình đẳng tăng là những thách thức chính vá»? giảm nghèo ở Việt Nam trong thá»?i gian tá»›i A. Giá»›i thiệu 3 A. Giá»›i thiệu 1.1 Việt Nam đã có được tốc Ä‘á»™ tăng trưởng kinh tế cao và bá»?n vững trong hai thập ká»· vừa qua do kết quả của má»™t loạt những cải cách theo định hÆ°á»›ng thị trÆ°á»?ng được bắt đầu từ cuối thập ká»· 80. Những tiến bá»™ ban đầu mà Việt Nam đã đạt được là do những cải cách trong khu vá»±c kinh tế nông thôn, vá»›i việc phân bổ đất nông nghiệp má»™t cách đồng Ä‘á»?u cho các há»™ gia đình nông thôn và Ä‘a dạng hóa các hoạt Ä‘á»™ng nông nghiệp; các cuá»™c cải cách đó đã tạo ra những Ä‘á»™ng lá»±c khuyến khích phù hợp giúp tăng cÆ°á»?ng sản xuất nông nghiệp và xuất khẩu. Trong những năm gần đây, việc làm đã được tạo ra trong khu vá»±c tÆ° nhân, đóng vai trò làm Ä‘á»™ng lá»±c cho tăng trưởng kinh tế ở tốc Ä‘á»™ cao của Việt Nam, và cùng vá»›i đó là sá»± liên kết ngày càng sâu của nông nghiệp trong ná»?n kinh tế thị trÆ°á»?ng và việc Việt Nam tiếp tục mở cá»­a ná»?n kinh tế cho hoạt Ä‘á»™ng thÆ°Æ¡ng mại quốc tế và đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoài. Việc Việt Nam gia nhập WTO vào đầu năm 2007 đã tạo ra các cÆ¡ há»™i cho má»™t vòng cải cách má»›i vá»›i tiá»?m năng mang lại những thay đổi lá»›n vá»? môi trÆ°á»?ng chính sách và môi trÆ°á»?ng kinh doanh, vá»›i những hàm ý quan trá»?ng cho tăng trưởng kinh tế và giảm nghèo. NhÆ°ng kèm theo những cÆ¡ há»™i này là những thách thức và rủi ro má»›i: tốc Ä‘á»™ tăng trưởng đã chậm lại trong những năm gần đây, và Việt Nam phải vật lá»™n vá»›i những giai Ä‘oạn bất ổn định vÄ© mô và những đợt lạm phát cao. 1.2 Các mô hình tăng trưởng của Việt Nam từ trÆ°á»›c đến nay có đặc trÆ°ng vì ngÆ°á»?i nghèo má»™t cách rõ rệt: tăng trưởng tính theo GDP bình quân đầu ngÆ°á»?i đạt mức bình quân 6,1%/năm trong giai Ä‘oạn từ 1993 đến 2008, và tỉ lệ nghèo đã giảm bình quân ở mức 2,9 Ä‘iểm phần trăm/năm (hình 1.1). 1.3 Dù đạt được những thành tá»±u lá»›n song công cuá»™c giảm nghèo ở Việt Nam vẫn còn chÆ°a được hoàn tất, và dÆ°á»›i má»™t số góc Ä‘á»™ còn trở nên khó khăn hÆ¡n. ChÆ°Æ¡ng này sẽ Ä‘iểm lại những thành tá»±u Việt Nam đã đạt được trong cuá»™c giảm nghèo và cải thiện Ä‘iá»?u kiện sống của ngÆ°á»?i dân, xác nhận những tiến bá»™ vượt bậc cho dù chuẩn nào được sá»­ dụng, và làm rõ má»™t số thách thức trong hiện tại và trong tÆ°Æ¡ng lai. Báo cáo này chỉ ra rằng công cuá»™c giảm nghèo còn chÆ°a hoàn thành, và thậm chí còn gặp nhiá»?u thách thức hÆ¡n cùng vá»›i sá»± phát triển của đất nÆ°á»›c và sá»± gia tăng của kỳ vá»?ng, trong bối cảnh xã há»™i Việt Nam trở nên Ä‘a dạng hÆ¡n, các cuá»™c cải cách để tiếp tục chuyển đổi sang ná»?n kinh tế thị trÆ°á»?ng được thá»±c hiện và Việt Nam tiếp tục há»™i nhập vá»›i ná»?n kinh tế toàn cầu. Hình 1.1 Tăng trưởng và Giảm nghèo ở Việt Nam trong giai Ä‘oạn 1993-2008 100 18,000 KH PTKT-XH 1996-2000 KH PTKT-XH 2001-2005 KH PTKT-XH 2006-2010 90 16.000 GDP bình quân đầu ngÆ°á»?i (nghìn đồng, T1/2010) 80 14.000 70 12.000 Chỉ số nghèo (%) 60 10.000 50 8.000 40 6.000 30 4.000 20 10 2.000 0 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 1.25$/đầu ngÆ°á»?i/ngày theo 2$/đầu ngÆ°á»?i/ngày theo Chuẩn nghèo tính theo GDP bình quân đầu ngÆ°á»?i sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 2005 sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 2005 đầu ngÆ°á»?i của TCTK-NHTG Nguồn:Tỉ lệ nghèo của NHTG – TCTK được tính toán trên cÆ¡ sở dữ liệu của các cuá»™c KSMSDC năm 1993 và 1998 và Khảo sát mức sống dân cÆ° từ năm 2004-2010. Tỉ lệ tính theo số đô la/ngày được lấy từ Povcalnet. GDP bình quân đầu ngÆ°á»?i được tính toán trên cÆ¡ sở dữ liệu vá»? dân số và GDP của TCTK. Ghi chú: Chỉ số HCR thể hiện Tỉ lệ nghèo tính theo đầu ngÆ°á»?i, nghÄ©a là tỉ lệ nghèo. 4 B. Ná»?n kinh tế Việt Nam đã tăng trưởng nhanh và chuyển dịch cÆ¡ cấu sâu sắc 1.4 Những cải cách toàn diện vá»? kinh tế được bắt đầu từ ná»­a sau của thập ká»· 80 trong khuôn khổ của công cuá»™c Ä?ổi Má»›ivà được đẩy nhanh trong suốt hai thập ká»· vừa qua. Kết quả của quá trình cải cách là ná»?n kinh tế của Việt Nam đã được tá»± do hóa, cả ở trong nÆ°á»›c cÅ©ng nhÆ° trên phÆ°Æ¡ng diện há»™i nhập vá»›i ná»?n kinh tế toàn cầu. Việc thông qua Luật Ä?ất Ä‘ai sá»­a đổi vào năm 1993 và việc ban hành Luật Doanh nghiệp vào năm 2000 là hai trong số những mốc quan trá»?ng nhất của quá trình cải cách trong nÆ°á»›c. Việc Việt Nam gia nhập Tổ chức ThÆ°Æ¡ng mại Thế giá»›i (WTO) được nhiá»?u ngÆ°á»?i nhìn nhận nhÆ° má»™t mốc quan trá»?ng trong quá trình há»™i nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam. Việt Nam đã công bố những kế hoạch quan trá»?ng liên quan đến tái cÆ¡ cấu ná»?n kinh tế gắn vá»›i chuyển đổi mô hình tăng trưởng vào năm 2011, và đây là má»™t bÆ°á»›c Ä‘i má»›i và quan trá»?ng trong quá trình tiếp tục chuyển đổi sang ná»?n kinh tế thị trÆ°á»?ng. 1.5 Luật Ä?ất Ä‘ai năm 1993 đã đánh dấu sá»± tiếp tục của chÆ°Æ¡ng trình cải cách nông nghiệp được khởi xÆ°á»›ng vào năm 1988 vá»›i việc Ä‘Æ°a vào thá»±c hiện Nghị quyết 10 năm 1988 của Bá»™ chính trị vá»? khoán há»™ (Khoán 10). Khoán 10 đã thay đổi má»™t cách căn bản cÆ¡ chế khuyến khích ở khu vá»±c nông thôn vá»›i việc lần đầu tiên công nhận rằng há»™ gia đình là Ä‘Æ¡n vị sản xuất cÆ¡ bản trong ná»?n kinh tế nông nghiệp của Việt Nam và thừa nhận rằng Ä‘Æ¡n vị sản xuất đó cần có được sá»± tá»± chủ. Vá»›i mục tiêu củng cố những thay đổi này, Luật Ä?ất Ä‘ai năm 1993 đã trao cho há»™ gia đình 5 quyá»?n cÆ¡ bản: quyá»?n được chuyển nhượng, trao đổi, thừa kế, cho thuê, và cầm cố. Luật cÅ©ng đã mở rá»™ng thá»?i hạn khoán đất lên tá»›i 20 năm đối vá»›i đất trồng cây hàng năm và 50 năm đối vá»›i đất trồng cây lâu năm. Việc thá»±c hiện luật này đã dẫn tá»›i má»™t chÆ°Æ¡ng trình có qui mô lá»›n vá»? cấp giấy chứng nhận quyá»?n sá»­ dụng đất ở Việt Nam. Xét vá»? quy mô và tốc Ä‘á»™ thá»±c hiện thì đây là má»™t trong những chÆ°Æ¡ng trình cấp giấy chứng nhận quyá»?n sá»­ dụng đất lá»›n nhất ở các nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển (Iyer và Ä?á»—, 2008). Khoán 10 năm 1988 và Luật Ä?ất Ä‘ai năm 1993 đã cùng nhau đóng má»™t vai trò hết sức quan trá»?ng trong việc thúc đẩy tăng trưởng nông nghiệp trong thập ká»· 90, từ đó tạo Ä‘iá»?u kiện để Việt Nam thá»±c hiện được bÆ°á»›c ngoặt, chuyển từ má»™t nÆ°á»›c thiếu lÆ°Æ¡ng thá»±c vào thập ká»· 80 trở thành má»™t trong những nÆ°á»›c xuất khẩu gạo lá»›n nhất thế giá»›i nhÆ° hiện nay. 1.6 Má»™t loạt những thay đổi chính sách khác ngoài lÄ©nh vá»±c nông nghiệp cÅ©ng đã giúp tạo ná»?n móng cho sá»± phát triển nhanh chóng của khu vá»±c tÆ° nhân, vá»›i vai trò được chính thức công nhận trong Hiến pháp năm 1992 của Việt Nam. Mốc quan trá»?ng nhất trong quá trình này là việc ban hành Luật Doanh nghiệp vào tháng 1 năm 2000. Nó thể hiện má»™t sá»± thay đổi căn bản vá»? phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cận so vá»›i Luật Doanh nghiệp TÆ° nhân và Luật Công ty được thông qua vào năm 1990. Các doanh nghiệp tÆ° nhân đã được phép hoạt Ä‘á»™ng từ trÆ°á»›c năm 2000 nhÆ°ng phải trải qua má»™t loạt những thủ tục phê duyệt và kiểm soát của Chính phủ. Vá»›i việc ban hành Luật Doanh nghiệp má»›i, các công dân được phép thành lập và vận hành các doanh nghiệp tÆ° nhân vá»›i mức Ä‘á»™ can thiệp hạn chế của các cán bá»™ chính quyá»?n. Nét đổi má»›i quan trá»?ng nhất của Luật Doanh nghiệp là sá»± Ä‘Æ¡n giản hóa các thủ tục đăng ký và kèm theo đó là việc loại bá»? má»™t số lượng lá»›n các giấy phép kinh doanh, từ đó giúp giảm chi phí giao dịch cho các doanh nghiệp và giúp tạo ra niá»?m tin lá»›n hÆ¡n cho giá»›i kinh doanh. Kết quả của những cải cách này là số lượng các doanh nghiệp đăng ký kinh doanh đã tăng gần 15 lần trong khoảng thá»?i gian chỉ có 10 năm, tức là từ 31.000 doanh nghiệp vào năm 2000 lên tá»›i 460.000 doanh nghiệp vào năm 2009, theo số liệu của Bá»™ Kế hoạch và Ä?ầu tÆ°. 1.7 Quá trình tá»± do hóa ngoại thÆ°Æ¡ng đã được đẩy nhanh ở tất cả các cấp Ä‘á»™ - Ä‘Æ¡n phÆ°Æ¡ng, song phÆ°Æ¡ng, khu vá»±c và Ä‘a phÆ°Æ¡ng – trong vòng hai thập ká»· vừa qua. Bắt đầu từ cuối thập ká»· 80, Việt Nam đã Ä‘Æ¡n phÆ°Æ¡ng giảm thuế quan và hủy bá»? rất nhiá»?u những hạn chế vá»? số lượng áp dụng trong thÆ°Æ¡ng mại. Sau đó, Việt Nam đã tham gia má»™t cách tích cá»±c vào các thá»?a thuận thÆ°Æ¡ng mại song phÆ°Æ¡ng và khu vá»±c. Việc trở thành thành viên của khối ASEAN (Hiệp há»™i các Quốc gia Ä?ông Nam Ã?) và kèm theo đó là thành viên của Khu vá»±c Mậu dịch Tá»± do Châu Ã?, rồi việc phê chuẩn Thá»?a thuận ThÆ°Æ¡ng mại Song phÆ°Æ¡ng Việt-Mỹ vào năm 2001 là những bÆ°á»›c Ä‘i quan trá»?ng trong quá trình há»™i nhập. Sau năm 2003, Việt Nam đã đẩy nhanh tiến Ä‘á»™ đàm phán để trở thành thành viên của Tổ chức thuÆ¡ng mại Thế giá»›i (WTO) và chính thức gia nhập WTO vào tháng 1 năm 2007. Việc trở thành thành viên của WTO đã có những hàm ý quan trá»?ng cho sá»± phát triển của Việt Nam, do những thay đổi lá»›n diá»…n ra tại biên giá»›i (giảm thuế nhập khẩu và loại bá»? các rào cản thÆ°Æ¡ng mại phi thuế quan), bên ngoài biên giá»›i (mở rá»™ng khả năng tiếp cận 5 các thị trÆ°á»?ng nÆ°á»›c ngoài và các cÆ¡ chế giải quyết tranh chấp của WTO), và bên trong Ä‘Æ°á»?ng biên giá»›i (mở cá»­a các ngành dịch vụ và các hệ thống phân phối, thay đổi má»™t số luật và qui định v.v..). Việc thá»±c hiện những thá»?a thuận nói trên không chỉ giúp thúc đẩy xuất khẩu và chuyển dịch cÆ¡ cấu kinh tế mà còn trở thành những Ä‘á»™ng lá»±c chính trong quá trình tạo lập những ná»?n tảng thể chế cÆ¡ bản của má»™t ná»?n kinh tế thị trÆ°á»?ng, trong đó bao gồm các cÆ¡ cấu pháp lý và tÆ° pháp. Chẳng hạn nhÆ° Luật Ä?ầu tÆ° chung năm 2005 đã giúp hài hòa hóa việc đối xá»­ và quản lý đối vá»›i tất cả các loại hình doanh nghiệp, bao gồm doanh nghiệp trong nÆ°á»›c, doanh nghiệp nÆ°á»›c ngoài, và hợp tác xã. 1.8 Hai thập ká»· đổi má»›i đã giúp Việt Nam duy trì tốc Ä‘á»™ tăng trưởng cao và thá»±c hiện chuyển đổi kinh tế. Kể cả vá»›i mức Ä‘á»™ suy giảm đáng kể của các hoạt Ä‘á»™ng kinh tế trong mấy năm vừa qua do tác Ä‘á»™ng của cuá»™c khủng hoảng tài chính toàn cầu – mà bản thân sá»± suy giảm đó phản ánh việc Việt Nam Ä‘ang ngày càng há»™i nhập sâu hÆ¡n vào ná»?n kinh tế thế giá»›i – thì ná»?n kinh tế của Việt Nam vẫn đạt mức tăng trưởng hàng năm trên 7% trong thập ká»· vừa qua. Ngày nay, ná»?n kinh tế của đất nÆ°á»›c đã tăng trưởng gấp 4 lần so vá»›i thá»?i kỳ đầu thập ká»· 1990, và Việt Nam đã được xếp vào nhóm các nÆ°á»›c có thu nhập trung bình thấp. Vào năm 2010, tổng thu nhập quốc dân bình quân đầu ngÆ°á»?i đạt trên 3.000 USD (tính theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng). 1.9 Cùng vá»›i sá»± tăng trưởng đó là những thay đổi sâu sắc vá»? cÆ¡ cấu ở cấp Ä‘á»™ tổng hợp. Cách đây 20 năm, Việt Nam là má»™t nÆ°á»›c nông nghiệp, vá»›i gần 80% dân số sống ở nông thôn và chỉ có 20% sống ở các thành phố và thị xã. HÆ¡n nữa, khu vá»±c đô thị chủ yếu là hai trung tâm kinh tế và chính trị lá»›n của cả nÆ°á»›c, đó là Hà Ná»™i ở phía Bắc và Thành phố HCM ở phía Nam. Xét vá»? GDP, khoảng trên 40% giá trị của ná»?n kinh tế là từ nông nghiệp, sau đó là dịch vụ và công nghiệp. Tăng trưởng trong ngành nông nghiệp (trồng trá»?t và nghá»? nông nghiệp phụ) đóng vai trò quan trá»?ng đối vá»›i thành công trong phát triển của Việt Nam. Tuy nhiên tỉ trá»?ng của ngành này trong GDP đã giảm xuống chỉ còn má»™t ná»­a so vá»›i mức cách đây 20 năm và vào năm 2010 thì chỉ còn chiếm tỉ trá»?ng 20% trong tổng GDP. Ngành công nghiệp, bao gồm sản xuất, xây dá»±ng và dịch vụ công ích là ngành tăng trưởng nhanh và năng Ä‘á»™ng nhất, và hiện nay chiếm tỉ trá»?ng 38% trong tổng GDP. Dịch vụ đóng góp 42% cho GDP, cao hÆ¡n má»™t chút so vá»›i mức của năm 1992. 1.10 Những thay đổi vá»? cÆ¡ cấu của ná»?n kinh tế nêu trên được phản ánh vào cÆ¡ cấu việc làm của Việt Nam. Vào năm 1992, ba phần tÆ° lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng coi nông nghiệp là nguồn tạo việc làm chủ yếu cho há»?, và chỉ có 10% và 15% coi công nghiệp và dịch vụ là nguồn tạo việc làm. Sá»± tăng trưởng nhanh chóng vá»? năng suất trong ngành trồng trá»?t chăn nuôi đã góp phần tăng thu nhập ở vùng nông thôn; má»™t Ä‘iá»?u không kém phần quan trá»?ng nữa là sá»± tăng trưởng đó đã giúp tái phân bổ má»™t tỉ lệ ngày càng tăng lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng sang các hoạt Ä‘á»™ng có giá trị cao hÆ¡n nữa trong lÄ©nh vá»±c công nghiệp và dịch vụ. Ngày nay, tỉ lệ ngÆ°á»?i lao Ä‘á»™ng làm việc trong lÄ©nh vá»±c nông nghiệp đã giảm xuống còn dÆ°á»›i 50%, trong khi đó tỉ lệ ngÆ°á»?i lao Ä‘á»™ng làm việc cả ở lÄ©nh vá»±c công nghiệp và dịch vụ đã tăng gấp đôi.1 1.11 Cùng vá»›i sá»± dịch chuyển vá»? cÆ¡ cấu việc làm nói trên là sá»± thay đổi vá»? loại hình việc làm, và Ä‘iá»?u đáng chú ý nhất là sá»± suy giảm vai trò của việc làm tá»± dụng phi nông nghiệp (chủ yếu là các doanh nghiệp nhá»? quy mô há»™ gia đình) trong mối tÆ°Æ¡ng quan vá»›i công việc làm công ăn lÆ°Æ¡ng. Vai trò của nhà nÆ°á»›c trong việc cung cấp công việc làm công ăn lÆ°Æ¡ng cÅ©ng đã giảm. Tuy nhiên, xét vá»? tổng thể thì trong thá»±c tế nhà nÆ°á»›c đã tuyển dụng má»™t tỉ lệ cao hÆ¡n trong lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng (tăng lên 20%) so vá»›i hồi đầu thập ká»· 1990, và Ä‘iá»?u đó phản ánh sá»± tăng trưởng vá»? công việc làm công ăn lÆ°Æ¡ng trong khu vá»±c DNNN. Quá trình đô thị hóa và tình trạng di cÆ° từ nông thôn ra các vùng đô thị ngày càng gia tăng, nhÆ°ng theo tổng Ä‘iá»?u tra năm 2009 của Việt Nam thì chỉ có 30% dân số được xếp vào nhóm dân thành thị vào thá»?i Ä‘iểm đó. Ä?iá»?u này khiến cho mức Ä‘á»™ đô thị hóa của Việt Nam tÆ°Æ¡ng đồng vá»›i các nÆ°á»›c khác ở Ä?ông Nam Ã? vào thá»?i Ä‘iểm cách đây Ä‘á»™ khoảng má»™t thập ká»·. 1.12 Nhá»? quá trình tá»± do há»™i nhập kinh tế vá»›i bên ngoài, ngoại thÆ°Æ¡ng của Việt Nam đã tăng trưởng vá»›i tốc Ä‘á»™ hÆ¡n gấp đôi so vá»›i mức tăng trưởng GDP, và vào năm 2010 tỉ lệ ngoại thÆ°Æ¡ng (tức tỉ lệ % nhập 1. Những con số này có thể chÆ°a phản ánh đầy đủ mức Ä‘á»™ suy giảm tỉ trá»?ng việc làm trong nông nghiệp do sá»± tăng trưởng vá»? nghá»? phụ trong các ngành công nghiệp và dịch vụ tại nông thôn. Xét vá»? con số tuyệt đối thì hiện nay mức Ä‘á»™ cung ứng lao Ä‘á»™ng cho ngành nông nghiệp có khả năng thấp hÆ¡n so vá»›i thá»?i kỳ bắt đầu cải cách. 6 khẩu cá»™ng xuất khẩu trên GDP) đạt mức cao chÆ°a từng có, vào khoảng 165% GDP. Trong khi đó, tại đỉnh Ä‘iểm vào năm 2006 thì tỉ lệ này ở Trung Quốc cÅ©ng chỉ đạt 70%. CÆ¡ cấu xuất khẩu đã chuyển dịch má»™t cách dần dần. Xuất khẩu dầu má»? và nông sản vẫn tiếp tục đóng vai trò quan trá»?ng, nhÆ°ng hàng hóa sản xuất bởi ngành công nghiệp nhẹ sá»­ dụng nhiá»?u lao Ä‘á»™ng hiện Ä‘ang tạo thành má»™t cấu phần có tốc Ä‘á»™ tăng trưởng nhanh nhất trong cÆ¡ cấu xuất khẩu. Còn vá»? nhập khẩu thì máy móc sản xuất và hàng hóa trung gian chiếm tỉ trá»?ng vượt trá»™i. Tăng trưởng xuất khẩu đã nhận được sá»± trợ giúp của việc tăng đầu tÆ° trá»±c tiếp nÆ°á»›c ngoài (FDI) ở Việt Nam, vá»›i mức tăng từ 0,5 tỉ USD vào năm 1992 lên tá»›i 11 tỉ USD vào năm 2010, chủ yếu là từ sau khi gia nhập WTO. Mức tăng tiá»?n công lao Ä‘á»™ng nhanh chóng ở Trung Quốc khiến cho Việt Nam trở thành má»™t Ä‘iểm đến hấp dẫn đối vá»›i các nhà đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoài. Hiện nay, các doanh nghiệp có vốn đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoài chính là nguồn tạo ra phân ná»­a kim ngạch xuất khẩu phi dầu má»? của Việt Nam. Tuy nhiên, xét vá»? mức Ä‘á»™ cung ứng việc làm thì các công ty này vẫn chỉ tuyển dụng dÆ°á»›i 2% trong tổng lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng. 1.13 Ngoài tăng trưởng vá»? năng suất thì tỉ lệ đầu tÆ° cao trong ná»?n kinh tế ná»™i địa đã tạo thành má»™t nguồn tăng trưởng quan trá»?ng. Tỉ lệ đầu tÆ° dẫn tá»›i tăng trưởng qua hai kênh: vá»? phía cầu, nó là má»™t nguồn quan trá»?ng tạo ra tăng trưởng vá»? chi tiêu, còn vá»? phía cung thì nó tác Ä‘á»™ng tá»›i tăng trưởng thông qua vai trò của đầu tÆ° trong việc mở rá»™ng năng lá»±c sản xuất của quốc gia và trong việc Ä‘Æ°a vào áp dụng các công nghệ và kiến thức phÆ°Æ¡ng pháp má»›i trong ná»?n kinh tế. Trong giai Ä‘oạn từ 1992 đến 2010, tổng lượng vốn tạo ra đã tăng từ mức chỉ có 17,6% GDP tá»›i mức 38,9% GDP, tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i mức quan sát được ở các nÆ°á»›c Hàn Quốc, Nhật Bản và Ä?ài Loan, Trung Quốc tại đỉnh Ä‘iểm. Vào năm 2010, NHTG đã xác định được mức tiết kiệm trong nÆ°á»›c là 33,2% trên tổng thu nhập quốc dân. Vá»›i việc khu vá»±c chính phủ thÆ°á»?ng xuyên bị thâm hụt tài khóa và các doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c là các Ä‘Æ¡n vị vay vốn thuần túy thì mức tăng lá»›n vá»? tiết kiệm chính là do tỉ lệ tiết kiệm của các há»™ gia đình và của doanh nghiệp tÆ° nhân tăng hÆ¡n gấp đôi. 1.14 Cuối cùng, quá trình cải cách và sá»± gia tăng thu nhập đã có tác Ä‘á»™ng sâu sắc tá»›i hành vi nhân khẩu há»?c của há»™ gia đình và tá»›i mức tăng trưởng dân số. Vào đầu thập ká»· 90, tỉ lệ sinh bình quân là 3,4 lần sinh/má»™t phụ nữ và tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i nó là tỉ lệ tăng trưởng dân số 2%/năm. Tính đến năm 2010, tỉ lệ sinh đã giảm xuống còn 1,8%, dÆ°á»›i mức sinh thay thế, và mức tăng trưởng dân số đã giảm xuống chỉ còn 1%. Trong cùng kỳ, quy mô há»™ gia đình trung bình đã giảm xuống vá»›i mức khoảng gần má»™t ngÆ°á»?i/1 há»™, từ 5 ngÆ°á»?i xuống còn 4 ngÆ°á»?i/1 há»™. Vá»›i mức Ä‘á»™ giảm mạnh vá»? tỉ lệ sinh nhÆ° vậy, tỉ lệ phần trăm dân số trong Ä‘á»™ tuổi lao Ä‘á»™ng đã tăng lên, nâng tỉ lệ dân số tham gia vào lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng tăng lên, từ mức 50% lên mức 60% trên tổng dân số. Tỉ lệ dân số phụ thuá»™c của Việt Nam, tức là tỉ lệ dân số không làm việc trên tỉ lệ dân số trong lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng, đã giảm Ä‘i, tạo ra tác Ä‘á»™ng trá»±c tiếp đối vá»›i thu nhập bình quân đầu ngÆ°á»?i, và gián tiếp ảnh hưởng tá»›i thu nhập do tỉ lệ tiết kiệm và đầu tÆ° tăng lên cÅ©ng nhÆ° do “lợi tức dân sốâ€?. C. Thành tích giảm nghèo ấn tượng theo bất cứ chuẩn má»±c nào 1.15 Mức Ä‘á»™ giảm nghèo mạnh của Việt Nam được thể hiện má»™t cách rõ ràng kể cả khi sá»­ dụng nhiá»?u cách tiếp cận khác nhau để theo dõi sá»± tiến bá»™ - cho dù là đánh giá theo chuẩn nghèo quốc gia hay là sá»­ dụng các chuẩn nghèo so sánh của quốc tế; cho dù là sá»­ dụng phÆ°Æ¡ng pháp Ä‘iá»?u tra há»™ gia đình hay là các phÆ°Æ¡ng pháp dá»±a vào cá»™ng đồng vá»›i sá»± tham gia của ngÆ°á»?i dân (Há»™p 1.1). Số lượng tuyệt đối vá»? ngÆ°á»?i nghèo sống ở Việt Nam đã giảm mạnh, và tỉ lệ nghèo cÅ©ng nhÆ° Ä‘á»™ sâu và mức Ä‘á»™ trầm trá»?ng của nghèo đói đã giảm đáng kể. Tuy nhiên, tiến bá»™ đạt được không đồng Ä‘á»?u giữa các vùng và giữa các nhóm dân tá»™c, và tốc Ä‘á»™ giảm nghèo Ä‘ang có xu hÆ°á»›ng chậm lại. 7 Há»™p 1.1 Việt Nam theo dõi tiến bá»™ giảm nghèo nhÆ° thế nào? Từ trÆ°á»›c đến nay Việt Nam vẫn sá»­ dụng hai phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cận khác nhau để Ä‘o lÆ°á»?ng nghèo đói và theo dõi tiến Ä‘á»™ giảm nghèo. Cả hai phÆ°Æ¡ng pháp này Ä‘á»?u được khởi xÆ°á»›ng từ đầu thập ká»· 90 và đã thay đổi qua thá»?i gian. PhÆ°Æ¡ng pháp tiếp cận thứ nhất được xây dá»±ng dÆ°á»›i sá»± chủ trì của Bá»™ Lao Ä‘á»™ng, ThÆ°Æ¡ng binh và Xã há»™i (Bá»™ LÄ?, TB&XH), vá»›i tÆ° cách là cÆ¡ quan đầu mối của Chính phủ chịu trách nhiệm vá»? các chÆ°Æ¡ng trình và chính sách giảm nghèo. Bá»™ LÄ?, TB&XH được giao nhiệm vụ Ä‘á»? xuất chuẩn nghèo đô thị và chuẩn nghèo nông thôn chính thức vào đầu má»—i kỳ Kế hoạch Phát triển Kinh tế-xã há»™i (KH PTKT-XH) 5 năm và xác định tỉ lệ nghèo vào đầu kỳ. Trên cÆ¡ sở sá»­ dụng các chuẩn nghèo chính thức và tỉ lệ nghèo đầu kỳ kế hoạch, Bá»™ LÄ?, TB&XH chịu trách nhiệm đánh giá những thay đổi vá»? tình hình nghèo đói và cập nhật danh sách há»™ nghèo hàng năm, sá»­ dụng kết hợp các phÆ°Æ¡ng pháp “từ dÆ°á»›i lênâ€? gồm Ä‘iá»?u tra tại địa phÆ°Æ¡ng và há»?p thôn nhằm ghi nhận số ngÆ°á»?i nghèo ở cấp địa phÆ°Æ¡ng (cấp xã), sau đó tổng hợp và tính toán ra tỉ lệ nghèo của tỉnh và của toàn quốc. Tiến Ä‘á»™ được đánh giá theo các chỉ tiêu vá»? giảm nghèo được Ä‘á»? ra trong KH PTKT-XH. Các chuẩn nghèo của Bá»™ LÄ?, TB&XH ban đầu được tính trên cÆ¡ sở quy đổi ra gạo, nhÆ°ng kể từ năm 2005 thì đã được tính toán (vá»›i sá»± há»— trợ kÄ© thuật của TCTK) theo phÆ°Æ¡ng pháp Chi phí cho Nhu cầu CÆ¡ bản (CBN), tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° phÆ°Æ¡ng thức tiếp cận thứ hai (xem dÆ°á»›i đây) do TCTK sá»­ dụng. Các chuẩn nghèo chính thức không được Ä‘iá»?u chỉnh theo lạm phát thÆ°á»?ng xuyên, mà chỉ được chỉnh sá»­a theo giá thá»±c tế vá»›i tần suất 5 năm má»™t lần. Mục tiêu chính của Bá»™ LÄ?, TB&XH trong việc sá»­ dụng phÆ°Æ¡ng thức tiếp cận này là nhằm xác định các khoản phân bổ ngân sách và xác định Ä‘iá»?u kiện tham gia thụ hưởng từ các chÆ°Æ¡ng trình mục tiêu vá»? giảm nghèo (ví dụ ChÆ°Æ¡ng trình Mục tiêu Quốc gia vá»? Giảm nghèo (CTMTQG-GN), ChÆ°Æ¡ng trình 30a). PhÆ°Æ¡ng pháp tiếp cận thứ hai là của TCTK và được dùng để Ä‘o lÆ°á»?ng nghèo đói và theo dõi tiến Ä‘á»™ trên cÆ¡ sở sá»­ dụng các cuá»™c Ä‘iá»?u tra mức sống há»™ gia đình mang tính đại diện cho toàn quốc. TCTK sá»­ dụng hai phÆ°Æ¡ng pháp khác nhau để Ä‘o lÆ°á»?ng nghèo đói: má»™t là dá»±a trên các chuẩn nghèo chính thức (có Ä‘iá»?u chỉnh theo lạm phát) được áp dụng để tính mức thu nhập bình quân đầu ngÆ°á»?i, và phÆ°Æ¡ng pháp thứ hai là theo phÆ°Æ¡ng thức tiếp cận do má»™t nhóm phối hợp giữa TCTK – NHTG xây dá»±ng vào cuối thập ká»· 90 và lần đầu tiên được trình bày trong Ä?ánh giá Nghèo năm 2000. Chuẩn nghèo của TCTK – NHTG được xây dá»±ng theo phÆ°Æ¡ng pháp chuẩn Chi phí của Những Nhu cầu CÆ¡ bản (CBN),dá»±a trên má»™t rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c tham khảo cho các há»™ nghèo tính theo lượng calo (năm 2008 thì theo mức 2.100 Kcal/ngÆ°á»?i/ngày) cá»™ng vá»›i má»™t khoản bổ sung cho những nhu cầu phi lÆ°Æ¡ng thá»±c thiết yếu dá»±a trên mô hình tiêu dùng của ngÆ°á»?i nghèo. Không giống nhÆ° các chuẩn nghèo chính thức của Việt Nam, các chuẩn nghèo của TCTK – NHTG đã được duy trì tÆ°Æ¡ng đối ổn định tính theo sức mua thá»±c tế kể từ cuối thập ká»· 90, và được áp dụng cho các khoản chi tiêu dùng bình quân đầu ngÆ°á»?i được Ä‘o qua các đợt Khảo sát mức sống dân cÆ° kế tiếp nhau nhằm Æ°á»›c tính những thay đổi vá»? tình hình nghèo đói qua thá»?i gian ở cấp quốc gia, ở thành thị/nông thôn, và ở cấp vùng. Các chuẩn nghèo của TCTK – NHTG đã được sá»­ dụng má»™t cách rá»™ng rãi ở Việt Nam cÅ©ng nhÆ° là trong các thảo luận quốc tế nhằm theo dõi những thay đổi vá»? tình hình nghèo đói kể từ năm 1993. Chúng tôi sá»­ dụng những tỉ lệ nghèo này trong Hình 1.1. Tỉ lệ dân số sống dÆ°á»›i chuẩn nghèo của Việt Nam đã giảm mạnh 1.16 Hình 1.2 cho thấy các xu hÆ°á»›ng từ trÆ°á»›c tá»›i nay theo các chuẩn nghèo và phÆ°Æ¡ng pháp của TCTK – NHTG. Việc sá»­ dụng tiếp tục hai hệ thống tách biệt nhau này để Ä‘o lÆ°á»?ng và theo dõi nghèo, từ đó tạo ra các số liệu Æ°á»›c tính vá»? nghèo đói rất khác nhau, đôi khi đã làm phức tạp hóa đối thoại giữa má»™t bên là cá»™ng đồng các đối tác phát triển của Việt Nam và các nhà nghiên cứu trong nÆ°á»›c (thÆ°á»?ng sá»­ dụng các số liệu Æ°á»›c tính của TCTK – NHTG) và má»™t bên là phía Chính phủ (thÆ°á»?ng sá»­ dụng số liệu Æ°á»›c tính chính thức của Bá»™ LÄ?, TB&XH). Mặc dù các số liệu Æ°á»›c tính khác nhau đôi khi có gây ra sá»± lẫn lá»™n nhÆ°ng việc xây dá»±ng phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cận mang tính khoa há»?c Ä‘ang diá»…n ra hiện nay cùng vá»›i yêu cầu phải sá»­ dụng phÆ°Æ¡ng pháp đó đã góp phần giúp Chính phủ và cá»™ng đồng nghiên cứu chính sách có được khái niệm tốt hÆ¡n vá»? nghèo đói. HÆ¡n nữa, vá»›i tỉ lệ nghèo cao hÆ¡n khi sá»­ dụng phÆ°Æ¡ng pháp của TCTK, đặc biệt là vào thập ká»· 90, đã giúp vấn Ä‘á»? nghèo đói được đặt ở mức Æ°u tiên cao trong chÆ°Æ¡ng trình nghị sá»± của Chính phủ. 8 Hình 1.2 Thành tá»±u giảm nghèo theo các hệ thống theo dõi của TCTK-NHTG và của Bá»™ LÄ?TBXH 70 (%) 60 TCTK-NHTG 50 (%) Tá»· lệ nghèo GSO-WB đầu ngÆ°á»?i của TCTK-NHTG theoHCR poverty (HCR) Tá»· lệ nghèo Official chính MOLISA của Bá»™ LÄ?TBXH thứcHCR poverty của of poverty 40 theo đầu Tá»· lệ nghèo Heacount ngÆ°á»?i rate 30 20,7 20 14,2 10 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Nguồn:Tỉ lệ nghèo tính theo đầu ngÆ°á»?i của TCTK – NHTG được tính toán trên cÆ¡ sở kết quả của các cuá»™c KSMSDC năm 1993 và 1998 và Khảo sát mức sống dân cÆ° 2004-2010. Các số liệu Æ°á»›c tính của Bá»™ LÄ?, TB&XH là dá»±a trên Ä‘iá»?u tra của UNDP năm 2004; của Chính phủ Việt Nam, 2005; của Bá»™ LÄ?, TB&XH, 2011; và dá»±a trên Niên giám Thống kê Việt Nam năm 2011. 1.17 Qua thá»?i gian, khi mà tỉ lệ nghèo giảm (dẫn tá»›i thu hẹp khoảng cách giữa số liệu Æ°á»›c tính của Bá»™ LÄ?, TB&XH và của TCTK), và khi các số liệu Æ°á»›c tính vá»? tỉ lệ nghèo thông qua Khảo sát mức sống dân cÆ° (KSMSDC) ngày càng được công nhận là có giá trị và mang tính khoa há»?c thì các số liệu Æ°á»›c tính vá»? tỉ lệ nghèo của Bá»™ LÄ?, TB&XH ngày càng gần hÆ¡n vá»›i các số liệu của TCTK. Trong quá trình xây dá»±ng KH PTKT-XH giai Ä‘oạn 2011-2016, Chính phủ thông qua Quyết định số 60/20102 của Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ đã đồng ý vá»? việc tách bạch hai nhiệm vụ quan trá»?ng (a) má»™t là xác định các há»™ nghèo cho mục đích há»— trợ xã há»™i và (b) hai là Ä‘o lÆ°á»?ng và theo dõi nghèo qua thá»?i gian. Mục tiêu là kế thừa Ä‘iểm mạnh của cả hai hệ thống. Trong khuôn khổ này, TCTK được giao trách nhiệm chính thức trong việc Ä‘Æ°a ra các số liệu Æ°á»›c tính vá»? tỉ lệ nghèo ở cấp quốc gia và cấp tỉnh dá»±a trên các đợt Khảo sát mức sống dân cÆ°. Bá»™ LÄ?, TB&XH sẽ tập trung vào nhiệm vụ xác định xem há»™ gia đình nào trong tỉnh, huyện, xã cần phải được Ä‘Æ°a vào danh sách há»™ nghèo của Bá»™ LÄ?, TB&XH, vá»›i mức trần vá»? tỉ lệ nghèo cấp tỉnh do TCTK Ä‘Æ°a ra trên cÆ¡ sở tham vấn vá»›i Bá»™ LÄ?, TB&XH. Dá»± định trong dài hạn là sẽ thống nhất các số liệu Æ°á»›c tính vá»? tỉ lệ nghèo của Bá»™ LÄ?, TB&XH và của TCTK ở cấp quốc gia và cấp tỉnh, trong đó số liệu vá»? tổng số há»™ gia đình trong danh sách há»™ nghèo được xác định theo các thÆ°á»›c Ä‘o vá»? nghèo đói dá»±a trên Khảo sát mức sống dân cÆ° của TCTK trên cÆ¡ sở các chuẩn nghèo chính thức. 1.18 Trong quá trình triển khai thá»±c hiện, TCTK và Bá»™ LÄ?, TB&XH đã phối hợp cùng nhau xây dá»±ng má»™t phÆ°Æ¡ng pháp chung nhằm Ä‘Æ°a ra các Æ°á»›c tính vá»? tỉ lệ nghèo cấp quốc gia và cấp tỉnh, trong đó bao gồm việc xây dá»±ng chuẩn nghèo thành thị và chuẩn nghèo nông thôn má»›i để sá»­ dụng cho giai Ä‘oạn KH PTKT-XH 2011-2015. Nhóm đã xây dá»±ng ba phÆ°Æ¡ng án cho các chuẩn nghèo chính thức má»›i, trong đó phản ánh các yêu cầu và mức sống khác nhau. Các phÆ°Æ¡ng án lá»±a chá»?n ở mức cao hÆ¡n (tức là có tỉ lệ nghèo cao hÆ¡n) đã bao gồm các khoản phân bổ cao hÆ¡n vá»? chi tiêu phi lÆ°Æ¡ng thá»±c thiết yếu, dá»±a trên các mô hình tiêu dùng của các há»™ có thu nhập thấp trong Ä?iá»?u tra mức sống há»™ gia đình KSMSDC. Sau khi thảo luận kỹ lưỡng, Chính phủ đã lá»±a chá»?n phÆ°Æ¡ng án thấp nhất trong 3 phÆ°Æ¡ng án Ä‘á»? xuất: tuy phÆ°Æ¡ng án ở mức cao hÆ¡n thì đảm bảo hÆ¡n vá»? cÆ¡ sở phÆ°Æ¡ng pháp luận, Chính phủ hiện Ä‘ang phải hoạt Ä‘á»™ng vá»›i mức ngân sách hạn chế và do đó không thể đảm bảo phúc lợi (trong khuôn khổ ChÆ°Æ¡ng trình Mục tiêu Quốc gia vá»? Giảm nghèo bá»?n vững (CTMTQG-GNBV) và các chÆ°Æ¡ng trình có mục tiêu khác) cho các há»™ gia đình đủ Ä‘iá»?u kiện vá»›i số lượng tăng thêm lá»›n nhÆ° vậy: vá»›i chuẩn nghèo theo phÆ°Æ¡ng án cao, tỉ lệ 2. Quyết định 60/2010 của Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ vá»? “Phê duyệt các Nguyên tắc, Tiêu chí, và Ä?ịnh mức cho việc Phân bổ Kinh phí Ä?ầu tÆ° Phát triển trong Kế hoạch Ngân sách Nhà nÆ°á»›c giai Ä‘oạn 2011-2015. 9 nghèo sẽ lên đến 18-20% dân số. Do mâu thuẫn không thể tránh khá»?i giữa khả năng nguồn lá»±c và nhu cầu, các chuẩn của Bá»™ LÄ?, TB&XH thÆ°á»?ng được gá»?i là chuẩn để “lập ngân sáchâ€? hoặc “lập kế hoạchâ€?, và quá trình Ä‘i đến thống nhất vá»? mức nghèo chính thức ở đầu kỳ KH PTKT-XH cÅ©ng nhÆ° là những chỉ tiêu hàng năm vá»? giảm nghèo trong suốt quá trình thá»±c hiện KH PTKT-XH đòi há»?i phải có những cân nhắc vá»? kÄ© thuật, tài chính và chính trị. NhÆ° được nêu trong chÆ°Æ¡ng 2, nhiá»?u nÆ°á»›c khác cÅ©ng gặp phải những khó khăn tÆ°Æ¡ng tá»±. 1.19 Vào tháng 9 năm 2010, Việt Nam đã công bố tỉ lệ nghèo chính thức má»›i là 14,2% (hình 1.2). Chuẩn nghèo chính thức cho khu vá»±c đô thị đã được nâng từ 260.000 VND/ngÆ°á»?i/tháng (bằng 1,34 USD/ngÆ°á»?i/ngày theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005) lên thành 500.000 VND (bằng 1,61 USD/ngÆ°á»?i/ngày theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005). Chuẩn nghèo chính thức cho khu vá»±c nông thôn được nâng từ 200.000 VND/ngÆ°á»?i/ngày (bằng 1,03 USD/ngÆ°á»?i/ngày tính theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005) lên 400.000 VND/ngÆ°á»?i/ngày (bằng 1,29 USD/ngÆ°á»?i/ngày tính theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005). Má»™t chuẩn “cận nghèoâ€? chính thức có giá trị cao hÆ¡n cÅ©ng đã được phê duyệt; những chuẩn nghèo má»›i này cho phép chính phủ được linh hoạt hÆ¡n trong việc mở rá»™ng tiêu chí vá»? Ä‘iá»?u kiện thụ hưởng khi xét thấy phù hợp, ví dụ nhÆ° trong việc xác định Ä‘iá»?u kiện được há»— trợ mua bảo hiểm y tế. Các ngưỡng cận nghèo cao hÆ¡n 30% so vá»›i các chuẩn nghèo chính thức – 650.000 VND/ngÆ°á»?i/ngày (tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 2,24 USD/ngÆ°á»?i/ngày tính theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005) cho các há»™ sống ở đô thị và 520,000 VND/ngÆ°á»?i/ngày (1,83 USD/ngÆ°á»?i/ngày tính theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005) đối vá»›i các há»™ nông thôn – và có giá trị tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng (và có tỉ lệ nghèo quốc gia tÆ°Æ¡ng ứng) vá»›i phÆ°Æ¡ng án cao trong số ba phÆ°Æ¡ng án lá»±a chá»?n vá»? chuẩn nghèo được Ä‘á»? xuất ban đầu. 1.20 Chính phủ đã Ä‘á»? ra các chỉ tiêu khá tham vá»?ng vá»? giảm nghèo trong KH PTKT-XH 2011-2015; vá»›i mức giảm 2 Ä‘iểm phần trăm má»—i năm trong giai Ä‘oạn 2011-2015, và giảm 4 Ä‘iểm phần trăm ở các cá»™ng đồng nghèo nhất, trong đó bao gồm những cá»™ng đồng có tỉ lệ há»™ dân tá»™c thiểu số (dân tá»™c thiểu số)cao. Ä?ể đạt được những chỉ tiêu này đòi há»?i phải có được tốc Ä‘á»™ giảm nghèo cao so vá»›i giai Ä‘oạn kế hoạch PTKT-XH 5 năm trÆ°á»›c, và nhiệm vụ này có thể đặc biệt khó thá»±c hiện trong Ä‘iá»?u kiện tốc Ä‘á»™ tăng trưởng kinh tế Ä‘ang suy giảm và không có những khoản chi ở mức cao hÆ¡n đáng kể nhằm há»— trợ cho các chính sách và các khoản chi ngân sách vì ngÆ°á»?i nghèo. Tiến Ä‘á»™ giảm nghèo được theo dõi sát sao từ trên xuống tá»›i cấp xã, và các chính quyá»?n địa phÆ°Æ¡ng có Ä‘á»™ng lá»±c mạnh mẽ trong việc thá»±c hiện những chỉ tiêu này3. 1.21 Các số liệu Æ°á»›c tính má»›i vá»? nghèo đói trong năm 2011 được TCTK công bố trong Niên giám Thống kê năm 2011 của Việt Nam được dá»±a trên má»™t cuá»™c Ä‘iá»?u tra há»™ gia đình má»›i (KSMSDC năm 2011) vá»›i diện bao phủ là 47.000 há»™ được Ä‘iá»?u tra. Tỉ lệ nghèo năm 2011 được Æ°á»›c tính là đã giảm xuống còn 12,6% - tức là đã giảm 1,6 Ä‘iểm phần trăm từ năm 2010 đến năm 2011. Bá»™ LÄ?, TB&XH đã công bố bá»™ số liệu Æ°á»›c tính vá»? nghèo đói năm 2011 của mình vào ngày 28 tháng 3 năm 20124: Theo những Æ°á»›c tính này thì tỉ lệ nghèo giảm xuống còn 11,8% - tức là đã giảm 2,4 Ä‘iểm phần trăm trong giai Ä‘oạn từ 2010 đến 2011. Theo Quyết định số 375 của Bá»™ LÄ?, TB&XH, tỉ lệ nghèo đã giảm xuống nhanh nhất ở các vùng có tỉ lệ nghèo cao của Việt Nam: Tây Bắc (6,4 Ä‘iểm phần trăm), Bắc Trung Bá»™ (5,7 Ä‘iểm phần trăm), Tây Nguyên (3,6 Ä‘iểm phần trăm), và Ä?ông Bắc (3,2 Ä‘iểm phần trăm). Tỉ lệ nghèo Æ°á»›c giảm xuống ở mức chỉ có 1,2 Ä‘iểm phần trăm ở Ä?ồng bằng sông Cá»­u Long, thấp hÆ¡n nhiá»?u so vá»›i các chỉ tiêu Ä‘á»? ra trong KH PTKT-XH. Nhằm thá»±c hiện nghị quyết má»›i vá»? an sinh xã há»™i (Nghị quyết 15) của BCH TW Ä?ảng ban hành vào cuối năm 2012. Bá»™ LÄ?, TB&XH hiện Ä‘ang xây dá»±ng các ngưỡng xác định mức sống trung bình và mức sống tối thiểu má»›i, tạo cÆ¡ sở khoa há»?c cho việc xác định các mức há»— trợ gắn vá»›i các chÆ°Æ¡ng trình trợ giúp xã há»™i (má»›i). PhÆ°Æ¡ng pháp được sá»­ dụng nhằm tính toán mức sống tối thiểu cÅ©ng tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° phÆ°Æ¡ng pháp được sá»­ dụng nhằm tính toán chuẩn nghèo năm 2010 của TCTK-NHTG. 3. Các công việc nghiên cứu cụ thể bao gồm cả nghiên cứu thá»±c địa được thá»±c hiện trong khuôn khổ Ä?ánh giá Nghèo cho thấy những khác biệt đáng kể vá»? cách thức mà nguồn lá»±c cho giảm nghèo được sá»­ dụng ở cấp địa phÆ°Æ¡ng. Các địa phÆ°Æ¡ng có Ä‘á»™ng lá»±c trong việc thể hiện các kết quả đạt được, và trong má»™t số trÆ°á»?ng hợp thì những Ä‘á»™ng lá»±c này có thể khiến cho các cán bá»™ chính quyá»?n tập trung nguồn lá»±c cho các há»™ nằm ở ngay dÆ°á»›i ngưỡng nghèo (bởi vì kết quả được đánh giá trên cÆ¡ sở số há»™ vượt lên trên ngưỡng nghèo) thay vì tập trung vào những há»™ nghèo kinh niên hoặc là nghèo cùng cá»±c. 4. Quyết định của Bá»™ LÄ?, TB&XH số 375/QÄ?-LÄ?TBXH ban hành ngày 28 tháng 3 năm 2012. 10 1.22 Hiện nay, do những khác biệt vá»? số liệu Æ°á»›c tính vá»? nghèo đói năm 2011 và vá»›i yêu cầu đẩy mạnh thá»±c hiện các ná»™i dung trong Quyết định của Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ số 60/2010 nên việc tiếp tục sá»­ dụng cả phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cận của Bá»™ LÄ?, TB&XH (để xác định đối tượng hưởng lợi) và phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cận của TCTK (để theo dõi má»™t cách Ä‘á»™c lập) là rất cần thiết. Chúng tôi sẽ trở lại vấn Ä‘á»? này trong ChÆ°Æ¡ng 2. 1.23 Trong khuôn khổ nghiên cứu đầu vào cho báo cáo này, nhóm tác giả đã phối hợp chặt chẽ vá»›i TCTK trong việc cập nhật các chuẩn nghèo của TCTK – NHTG và các phÆ°Æ¡ng pháp luận có liên quan dùng để theo dõi nghèo nhằm đảm bảo rằng các phÆ°Æ¡ng pháp theo dõi nghèo của Việt Nam phản ánh má»™t cách đầy đủ các Ä‘iá»?u kiện vá»? kinh tế và xã há»™i hiện nay. Chuẩn nghèo má»›i được cập nhật của TCTK – NHTG là 653,000 VND/ngÆ°á»?i/tháng (bằng 2,24 USD/ngÆ°á»?i/ngày tính theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005), và chuẩn này cho kết quả vá»? tỉ lệ nghèo là 20,7% vào năm 2010 (hình 1.2, tam giác màu xanh phản ánh tỉ lệ nghèo năm 2010). ChÆ°Æ¡ng 2 mô tả những thay đổi được Ä‘á»? xuất đối vá»›i phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cận của TCTK – NHTG bao gồm việc cải thiện KSMSDC, Ä‘Æ°a ra các chỉ số tổng hợp vá»? phúc lợi, và xây dá»±ng chuẩn nghèo năm 2010 sá»­a đổi của TCTK – NHTG. Cần lÆ°u ý rằng các số liệu thống kê vá»? nghèo đói sá»­ dụng phÆ°Æ¡ng pháp má»›i của năm 2010 không so sánh được vá»›i những số liệu Æ°á»›c tính vá»? nghèo đói từ những vòng KSMSDC gần đây vì những lý do sẽ được trình bày trong ChÆ°Æ¡ng 2 và được trình bày riêng rẽ má»™t cách rõ ràng trong các bảng và hình ở phần còn lại của chÆ°Æ¡ng này. Tỉ lệ dân số sống dÆ°á»›i chuẩn nghèo quốc tế, tức 1,25 USD và 2,00 USD cÅ©ng đã giảm 1.24 Chuẩn nghèo xây dá»±ng cho Việt Nam rõ ràng là tốt hÆ¡n so vá»›i các chuẩn nghèo quốc tế trong việc đánh giá tiến Ä‘á»™ và xác định những thách thức đất nÆ°á»›c còn phải đối mặt. Tuy nhiên, các chuẩn nghèo quốc tế được Ä‘iá»?u chỉnh theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng thÆ°á»?ng được sá»­ dụng để so sánh tiến Ä‘á»™ giữa các nÆ°á»›c (xem Phụ lục 1.3 để thấy được mô tả vá»? cách thức xây dá»±ng các chuẩn nghèo quốc tế). Tiến Ä‘á»™ vá»? giảm nghèo của Việt Nam không kém phần ấn tượng khi đánh giá theo chuẩn nghèo quốc tế là 1,25 USD và 2,00 USD/ngày (theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005). Tỉ lệ nghèo đã giảm từ 63,7% khi sá»­ dụng chuẩn 1,25 USD (theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005) vào năm 1993 xuống còn 16,7% năm 2008, và giảm từ 85,7% năm 1993 theo chuẩn 2 USD theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005 xuống còn 43,3% năm 2008, tức là năm cuối cùng mà các tỉ lệ nghèo có thể so sánh được NHTG công bố (bảng 1.2). NhÆ° vậy là tỉ lệ nghèo Æ°á»›c giảm 3 Ä‘iểm phần trăm/năm trong giai Ä‘oạn từ 1993 đến 1998, mặc dù tốc Ä‘á»™ giảm nghèo trong thập ká»· 90 và ná»­a đầu thập ká»· 2000 là nhanh hÆ¡n so vá»›i những năm gần đây. Tính tổng thể, gần má»™t ná»­a dân số Việt Nam đã thoát nghèo trong vòng chÆ°a đầy hai thập ká»· 1.25 Khi Ä‘o theo các chuẩn má»±c có thể so sánh theo thá»?i gian của TCTK – NHTG, hÆ¡n 43 triệu ngÆ°á»?i đã thoát nghèo trong giai Ä‘oạn từ 1993 đến 2008. Khi sá»­ dụng các chuẩn nghèo quốc tế được Ä‘iá»?u chỉnh theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng thì cÅ©ng đã khẳng định được rằng số lượng ngÆ°á»?i nghèo gồm nam giá»›i, nữ giá»›i và trẻ em nghèo ở Việt Nam đã giảm đáng kể. 11 Bảng 1.1 Hai thập ká»· thành tá»±u giảm số ngÆ°á»?i nghèo Nguồn: Viện KHXH Việt Nam, 2010, đối vá»›i số liệu Æ°á»›c tính vá»? tỉ lệ nghèo của TCTK – NHTG 1993-1998; POVCALNET vá»? tỉ lệ nghèo giai Ä‘oạn 1993-2008 theo chuẩn 1, 25 USD và 2,00 USD. Số liệu thống kê vá»? dân số lấy từ POVCALNET trừ năm 2010 – số liệu năm 2010 lấy từ Dữ liệu của NHTG trên trang web vá»? Việt Nam (http://data.worldbank.org/country/vietnam). Chiá»?u sâu và mức Ä‘á»™ trầm trá»?ng của tình trạng nghèo cÅ©ng đã giảm mạnh 1.26 Tỉ lệ nghèo tính theo đầu ngÆ°á»?i là má»™t thÆ°á»›c Ä‘o vá»? nghèo đói được hiểu và báo cáo má»™t cách rá»™ng rãi. Tuy nhiên nó lại bá»? qua thá»±c tế rằng không phải tất cả ngÆ°á»?i nghèo Ä‘á»?u nhÆ° nhau: má»™t số ngÆ°á»?i có mức thu nhập hoặc chi tiêu rất sát vá»›i chuẩn nghèo, nhÆ°ng má»™t số ngÆ°á»?i thì sống trong Ä‘iá»?u kiện khó khăn hÆ¡n nhiá»?u, thấp hÆ¡n nhiá»?u so vá»›i chuẩn nghèo. Hai chỉ số bổ sung được sá»­ dụng để Ä‘o chiá»?u sâu và mức Ä‘á»™ trầm trá»?ng của nghèo đói: đó là khoảng cách nghèo (chiá»?u sâu) dùng Ä‘o lÆ°á»?ng khoảng cách bình quân giữa mức sống của tất cả những ngÆ°á»?i nghèo so vá»›i chuẩn nghèo. Chỉ số bình phÆ°Æ¡ng khoảng cách nghèo (mức Ä‘á»™ trầm trá»?ng) được tính toán theo má»™t phÆ°Æ¡ng pháp luận tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ°ng gán trá»?ng số cao hÆ¡n cho các há»™ mà có mức sống cách xa chuẩn nghèo hÆ¡n. 1.27 Theo bảng 1.2, Việt Nam đã đạt tiến bá»™ vững chắc trong việc giảm chiá»?u sâu và mức Ä‘á»™ trầm trá»?ng của nghèo đói, dù là Ä‘o theo chuẩn má»±c quốc gia hay chuẩn má»±c quốc tế. Ä?iá»?u kiện sống đã được cải thiện, không chỉ đối vá»›i các há»™ sống sát vá»›i chuẩn nghèo mà cả vá»›i rất nhiá»?u há»™ nghèo nhất của Việt Nam. Bảng 1.2 Thành tá»±u giảm tỉ lệ, chiá»?u sâu và mức Ä‘á»™ trầm trá»?ng của nghèo ở Việt Nam Nguồn:Viện KHXH Việt Nam đối vá»›i số liệu vá»? tỉ lệ nghèo giai Ä‘oạn 1993-2008 của TCTK – NHTG POVCALNET đối vá»›i số liệu Æ°á»›c tính vá»? tỉ lệ nghèo giai Ä‘oạn 1993-2008 theo chuẩn 1,25 USD và 2,00 USD. Note: Số liệu thống kê năm 2010 được tính toán bởi NHTG trên cÆ¡ sở sá»­ dụng số liệu tổng hợp vá»? chi tiêu mang tính toàn diện. NhÆ°ng tốc Ä‘á»™ giảm nghèo Ä‘ang chậm lại do bất ổn vÄ© mô ngày càng tăng và do tốc Ä‘á»™ tăng trưởng giảm 1.28 Tốc Ä‘á»™ tăng trưởng kinh tế cao và bá»?n vững là má»™t nhân tố chính tạo nên thành công của Việt Nam trong việc giảm nghèo. NhÆ°ng ná»?n kinh tế đã tăng trưởng chậm lại trong những năm gần đây. Bắt đầu từ cuối năm 2007 tá»›i nay, Việt Nam đã phải vật lá»™n vá»›i bất ổn kinh tế và lạm phát, vá»›i mức tăng mạnh 12 và kéo dài vá»? giá cả của rất nhiá»?u loại hàng hóa cÆ¡ bản. Nhiá»?u ngÆ°á»?i lao Ä‘á»™ng đã bị mất việc làm; nhiá»?u ngÆ°á»?i thì phải nhận mức lÆ°Æ¡ng thấp hÆ¡n và bị giảm giá»? làm do nhu cầu giảm trong thá»?i gian khủng hoảng kinh tế toàn cầu vào cuối năm 2008 và đầu năm 2009. Nông dân phàn nàn rằng giá cả vật tÆ° đầu vào nông nghiệp Ä‘ang tăng lên và mức lãi biên giảm xuống. Năm 2010 lại má»™t lần nữa chứng kiến giá lÆ°Æ¡ng thá»±c tăng cao và giá Ä‘iện và nhiên liệu tăng mạnh, tạo thêm áp lá»±c cho ngân sách há»™ gia đình. Các há»™ ở đô thị và các vùng ven đô bị ảnh hưởng đặc biệt nặng ná»? bởi lạm phát cao, trong đó bao gồm những ngÆ°á»?i di cÆ° từ nông thôn ra đô thị vá»›i số lượng tăng chÆ°a từng có để kiếm việc làm và tiá»?n công cao hÆ¡n ở thành phố. Những ngÆ°á»?i di cÆ° đã gá»­i tiá»?n vá»? gia đình của há»? ở nông thôn; do đó việc giá cả tăng cao ở các khu vá»±c đô thị cÅ©ng tác Ä‘á»™ng gián tiếp tá»›i các há»™ sống ở nông thôn vì số tiá»?n chuyển vá»? bị giảm (tham khảo thêm tài liệu của Viện Khoa há»?c Xã há»™i năm 2011). Quá trình đô thị hóa cÅ©ng Ä‘ang tăng nhanh. Diện mạo của nghèo đói và các nguồn tạo ra tình trạng dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng ở đô thị có sá»± khác biệt ở những khía cạnh quan trá»?ng so vá»›i những quan ngại vá»? nghèo đói truyá»?n thống ở các vùng nông thôn. Việt Nam cÅ©ng đã đạt được tiến bá»™ đáng chú ý trong việc cải thiện các khía cạnh phi thu nhập của nghèo đói, và đã đạt hoặc có khả năng cao sẽ đạt hầu hết các Mục tiêu Phát triển Thiên niên ká»· 1.29 Bảng 1.3 đã ghi nhận tiến bá»™ đạt được theo các khía cạnh khác của Ä‘á»?i sống. NgÆ°á»?i Việt Nam ngày nay có trình Ä‘á»™ há»?c vấn cao hÆ¡n rất nhiá»?u và rõ ràng là được chuẩn bị tốt hÆ¡n để kiếm việc làm trong các lÄ©nh vá»±c công nghiệp và dịch vụ. Vào năm 1998, 25% số ngÆ°á»?i ở Ä‘á»™ tuổi từ 15-24 chÆ°a tốt nghiệp tiểu há»?c. Ä?ến 2010, chỉ sau 12 năm thì tỉ lệ đó đã giảm xuống chỉ còn 4% và tỉ lệ nhập há»?c ở bậc trung há»?c phổ thông đã tăng gần gấp đôi (60% đối vá»›i nữ và 54% đối vá»›i nam). HÆ¡n nữa, vào năm 2010, số trẻ em gái nhập há»?c ở cả cấp trung há»?c cÆ¡ sở lẫn trung há»?c phổ thông Ä‘á»?u cao hÆ¡n so vá»›i số trẻ em trai; Việt Nam đạt Ä‘iểm rất tốt vá»? bình đẳng giá»›i trong giáo dục. 1.30 Ngày nay, ngÆ°á»?i Việt Nam cÅ©ng khá»?e hÆ¡n và sống lâu hÆ¡n so vá»›i thập ká»· 1990; tỉ lệ tá»­ vong ở trẻ sÆ¡ sinh (số ca tá»­ vong trên 1.000 ca sinh thành công) đã giảm xuống còn 14 vào năm 2010, và đó là má»™t kết quả ấn tượng kể cả khi áp dụng chuẩn má»±c của các nÆ°á»›c có thu nhập trung bình, và tuổi thá»? đã tăng lên đến 74,8%. Ä?ồng thá»?i Việt Nam cÅ©ng đạt được cải thiện rõ rệt vá»? mức dinh dưỡng, mặc dù tỉ lệ thấp còi (thấp hÆ¡n so vá»›i tuổi) vẫn còn là má»™t mối quan ngại ở má»™t số vùng trên cả nÆ°á»›c và ở các nhóm dân tá»™c thiểu số. Mặc dù tỉ lệ bao phủ vá»? tiêm chủng trông có vẻ tốt – trên 90% trẻ em bắt đầu loạt các mÅ©i tiêm phòng được khuyến nghị (ví dụ nhÆ° mÅ©i Bạch hầu-Ho gà-Uốn ván DTP1) – nhÆ°ng Ä‘iá»?u tra MICS (Ä?iá»?u tra theo Cụm Ä?a Chỉ số) năm 2010 đã ghi nhận tỉ lệ hoàn thành chỉ tiêu tiêm chủng chỉ đạt mức 60% (TCTK, 2011). 1.31 Mức Ä‘á»™ sá»­ dụng cÆ¡ sở hạ tầng và các dịch vụ ở địa phÆ°Æ¡ng cÅ©ng đã được cải thiện: số há»™ được hòa vào lÆ°á»›i Ä‘iện đã tăng từ 77% năm 1998 lên tá»›i mức gần đạt phổ cập (98%) năm 2010. Tuy nhiên, còn nhiá»?u há»™ vẫn chÆ°a được sá»­ dụng các nguồn nÆ°á»›c “được cải thiệnâ€?,5 đặc biệt là ở các vùng nông thôn, cÅ©ng nhÆ° là chÆ°a có nhà tiêu hợp vệ sinh. Tuy nhiên, mặc dù còn thách thức ở những lÄ©nh vá»±c này nhÆ°ng rõ ràng tỉ lệ bao phủ đã có cải thiện cá»±c kỳ rõ rệt kể từ năm 1998 tá»›i nay. 1.32 CÅ©ng có thể thấy rõ những cải thiện đáng chú ý vá»? chất lượng nhà ở và mức Ä‘á»™ sở hữu các hàng tiêu dùng lâu bá»?n. Tính đến 2010 thì 89% há»™ gia đình Việt Nam có tivi (so vá»›i 56% vào năm 1998); 85% số há»™ có quạt Ä‘iện (so vá»›i 68% năm 1998); 43% có tủ lạnh (9% năm 1998), và má»™t tỉ lệ lá»›n là 76% số há»™ có ít nhất là 1 chiếc xe máy (năm 1998 là 20%). Nếu nhÆ° mức Ä‘á»™ giàu có và chất lượng cuá»™c sống được phản ánh – ít nhất là má»™t phần – bởi những hàng tiêu dùng lâu bá»?n mà ngÆ°á»?i dân sở hữu và sá»­ dụng thì ít nhất đã có những cải thiện rất rõ rệt từ cuối thập ká»· 90. 1.33 Theo Báo cáo Phát triển Con ngÆ°á»?i quốc gia gần đây nhất vá»? Việt Nam (UNDP 2011), Việt Nam đã và sẽ có khả năng đạt được hầu hết các mục tiêu của Mục tiêu Phát triển Thiên niên ká»·. Tuy nhiên, các vấn Ä‘á»? vá»? vệ sinh và nÆ°á»›c sạch vẫn tồn tại (Mục tiêu 10) và những bÆ°á»›c tiến trong các mục tiêu vá»? môi trÆ°á»?ng (Mục tiêu 9) vẫn còn chậm chạp. 5. Xem bảng 1.3 để biết định nghÄ©a vá»? các nguồn nÆ°á»›c “sạchâ€? và nguồn nÆ°á»›c “được cải thiệnâ€? 13 Bảng 1.3 Cải thiện ở các chiá»?u nghèo phi thu nhập, 1993-2010 1993 1998 2010 Giáo dục % số ngÆ°á»?i từ 15 tuổi trở lên chÆ°a hoàn thành tiểu há»?c 35,5 35,7 14,4 % số ngÆ°á»?i trong Ä‘á»™ tuổi 15-24 chÆ°a hoàn thành tiểu há»?c 23,3 25,4 4,1 Tỉ lệ nhập há»?c bậc tiểu há»?c (thuần) Nữ 87,1 90,7 92,8 Nam 86,3 92,1 92,5 Tỉ lệ nhập há»?c bậc trung há»?c cÆ¡ sở (thuần) Nữ 29,0 62,1 83,2 Nam 31,2 61,3 80,2 Tỉ lệ nhập há»?c bậc trung há»?c phổ thông (thuần) Nữ 6,1 27,4 60,1 Nam 8,4 30,0 53,9 Y tế Tiêm phòng, DPT1, % số trẻ em trong Ä‘á»™ tuổi 12-23 tháng 91 94 93 Tiêm phòng, sởi, % số trẻ em trong Ä‘á»™ tuổi 12-23 tháng 93 96 84 Tỉ lệ tá»­ vong trẻ sÆ¡ sinh (trên 1.000 trẻ được sinh ra) 34 29 14 Tỉ lệ thấp còi (thấp so vá»›i tuổi), trẻ em dÆ°á»›i 5 tuổi 51 34 23 Tỉ lệ nhẹ cân (nhẹ cân so vá»›i tuổi), trẻ em dÆ°á»›i 5 tuổi 37 36 12 Tuổi thá»? bình quân khi sinh (năm) 68,1 71,0 74,8 % số ngÆ°á»?i nghèo có bảo hiểm y tế n/a 7,8 71,6 Tiếp cận hạ tầng cÆ¡ sở và hàng tiêu dùng lâu bá»?n % sá»­ dụng Ä‘iện là nguồn thắp sáng chủ yếu 48 77 98 % được tiếp cận vá»›i nguồn nÆ°á»›c được cải thiện* Nông thôn 76 70 87 Thành thị 89 89 98 % được tiếp cận vá»›i nÆ°á»›c sạch** Nông thôn 17 29 57 Thành thị 60 75 89 % có nhà tiêu hợp vệ sinh 19 26 69 Nông thôn 10 14 59 Thành thị 53 68 92 % há»™ gia đình có hàng tiêu dùng lâu bá»?n TV 22 56 89 Quạt 31 68 85 Tủ lạnh 4 9 43 Ôtô 0 0 1 Xe máy 11 20 76 * Nguồn nÆ°á»›c được cải thiện được định nghÄ©a là các nguồn nÆ°á»›c sạch cá»™ng vá»›i giếng đào, giếng xây gia cố và nguồn nÆ°á»›c suối đã qua lá»?c. ** NÆ°á»›c sạch được định nghÄ©a bao gồm nÆ°á»›c Ä‘Æ°á»?ng ống, nÆ°á»›c đóng chai, nÆ°á»›c từ giếng sâu có máy bÆ¡m và nÆ°á»›c mÆ°a. Nguồn: năm 2010: Số liệu thống kê vá»? chủng ngừa, suy dinh dưỡng và tỉ lệ tá»­ vong ở trẻ theo Ä?iá»?u tra theo Cụm Ä?a Chỉ số (MICS); tuổi thá»? trung bình theo cÆ¡ sở dữ liệu Chỉ số Phát triển Thế giá»›i của NHTG; số liệu còn lại theo NHTG năm 2000. 14 Tiến bá»™ này cÅ©ng rõ ràng trong chỉ số tổng hợp vá»? phúc lợi 1.34 Trong những năm gần đây đã có sá»± chú trá»?ng nhiá»?u hÆ¡n đến các chỉ số phức hợp vá»? nghèo đói và tình trạng thiếu thốn ở Việt Nam, khởi đầu là Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i (HDI) vào đầu những năm 1990 và gần đây nhất là Chỉ số Nghèo Ä‘a chiá»?u (MPI) được Ä‘Æ°a ra trong báo cáo Phát triển Con ngÆ°á»?i Việt Nam năm 2010.6 Chỉ số Nghèo Ä‘a chiá»?u được xây dá»±ng ngay từ đầu để đánh giá vá»? nghèo phi tiá»?n tệ, chẳng hạn nhÆ° cách tiếp cận vá»? Ä‘o lÆ°á»?ng mức Ä‘á»™ nghèo ở trẻ em do TCTK và Bá»™ LÄ?, TB&XH xây dá»±ng vá»›i sá»± há»— trợ của Quỹ Nhi đồng Liên hợp Quốc, cÅ©ng nhÆ° chỉ số nghèo Ä‘a chiá»?u được sá»­ dụng trong Khảo sát Nghèo Thành thị 2010 (ChÆ°Æ¡ng trình Phát triển Liên hợp Quốc, 2011). 1.35 Việt Nam đã chứng kiến những cải thiện vững chắc trong phát triển con ngÆ°á»?i, bằng chứng là sá»± cải thiện của Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i qua các năm: giá trị Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i tăng 19% trong giai Ä‘oạn từ năm 1992 và 2008. Vá»›i chỉ số HDI là 0,728, Việt Nam giá»? đây có thể được đặt trong nhóm những nÆ°á»›c có chỉ số phát triển con ngÆ°á»?i mức trung bình (bảng 1.4). Bảng 1.4 Ä?óng góp của các thành phần Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i vào tăng trưởng của Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i, 1992-2008 Năm Chỉ số Chỉ số Ä?óng góp của Chỉ số Ä?óng góp của Chỉ số Ä?óng góp của Phát triển tuổi thá»? chỉ số tuổi thá»? giáo dục chỉ số giáo dục Thu nhập chỉ số thu nhập Con ngÆ°á»?i trung bình trung bình cho cho sá»± cải thiện đến sá»± cải thiện sá»± cải thiện của của Chỉ số Phát triển của Chỉ số Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i kể từ Phát triển Con Con ngÆ°á»?i so thá»?i kỳ trÆ°á»›c (%) nguá»?i so vá»›i vá»›i thá»?i kỳ trÆ°á»›c (%) thá»?i kỳ trÆ°á»›c %) 1992 0,611 0,670 - 0,776 - 0,386 - 1995 0,639 0,690 18,8 0,808 25,9 0,420 55,3 1999 0,651 0,721 86,1 0,803 -13,9 0,430 27,8 2004 0,701 0,782 40,7 0,826 15,3 0,496 44,0 2008 0,728 0,794 15,2 0,830 5,1 0,559 79,7 Ä?óng góp vào tổng thay đổi trong Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i 1992-2008 35,2 15,9 48,95 Nguồn: Báo cáo Phát triển Con ngÆ°á»?i Quốc gia 2001; Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i 1992, 1995, 1999, 2004, 2008. Ghi chú:HDI = Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i, N.A có nghÄ©a là không có số liệu. 1.36 Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i là má»™t chỉ số tổng hợp và có sá»± khác biệt trong sá»± cải thiện của từng chỉ số thành phần. Kinh tế tăng trưởng nhanh trong giai Ä‘oạn từ năm 1992 đến 2008 đã làm tăng chỉ số thu nhập lên 45%. Chỉ số tuổi thá»? trung bình cÅ©ng cho thấy sá»± gia tăng đáng kể, tăng 19% trong giai Ä‘oạn từ năm 1992 đến 2008. Ä?iá»?u này phản ánh những cải thiện vững chắc trong tuổi thá»? trung bình, từ trung bình 65,2 tuổi năm 1992 lên trung bình 72,2 tuổi năm 2008. Chỉ số giáo dục lại có tỉ lệ tăng thấp, chỉ khoảng 7% năm 2008 trong khi chỉ số ban đầu vá»? giáo dục vào năm 1992 là khá cao. Ä?óng góp của chỉ số giáo dục cho toàn bá»™ tăng trưởng của Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i giảm từ khoảng 25,9% trong giai Ä‘oạn 1992- 1995 xuống còn 5,1% trong giai Ä‘oạn 2004-2008. Vì vậy, từ năm 1992, Tổng Sản phẩm Quốc ná»™i tăng, cùng vá»›i việc tuổi thá»? trung bình tăng, đã trở thành nhân tố chủ yếu tạo nên sá»± cải thiện trong Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i tại Việt Nam. Tuổi thá»? trung bình tăng chậm có thể xảy ra khi số năm của tuổi thá»? trung bình đạt mức cao hÆ¡n. Tuy nhiên, việc chỉ số giáo dục tăng chậm có thể là nguyên nhân gây ra lo ngại. 6. Chính phủ Việt Nam sá»­ dụng những thay đổi trong Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i và Chỉ số Phát triển Giá»›i tính (GDI) là chỉ số của sá»± tiến bá»™ trong phát triển con ngÆ°á»?i và bình đẳng giá»›i. Cải thiện trong xếp hạng và giá trị của Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i là mục tiêu trong Chiến lược Phát triển Kinh tế Xã há»™i 2001-2010. Trong Kế hoạch Phát triển Kinh tế Xã há»™i 2011- 2015 có Ä‘á»? cập tá»›i những cải thiện trong Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i nhÆ° má»™t chỉ số tiến bá»™ hÆ°á»›ng tá»›i mục tiêu phát triển, trong khi Mục tiêu Phát triển Thiên niên ká»· quốc gia 2010 cho thấy thay đổi tích cá»±c trong Chỉ số Phát triển Giá»›i là dấu hiệu tiến bá»™ hÆ°á»›ng tá»›i mục tiêu bình đẳng giá»›i và trao quyá»?n cho phụ nữ. 15 1.37 Có sá»± tÆ°Æ¡ng quan chặt chẽ giữa các yếu tố vá»? quản lý nhà nÆ°á»›c tốt và trình Ä‘á»™ phát triển con ngÆ°á»?i ở mức cao hÆ¡n. Trong sáu khía cạnh của Chỉ số Hiệu quả Quản lý Hành chính Công ở Việt Nam (PAPI), cung cấp dịch vụ công có quan hệ tÆ°Æ¡ng quan lá»›n nhất vá»›i chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i, tiếp sau đó là sá»± minh bạch, sá»± tham gia ở cấp địa phÆ°Æ¡ng và trách nhiệm giải trình. TÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° vậy, việc phòng chống tham nhÅ©ng cÅ©ng liên quan rất lá»›n đến Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i (CECODES, FR, CPP, và UNDP 2012). D. Dù tiến bá»™ đáng kể nhÆ°ng nhiệm vụ giảm nghèo chÆ°a hoàn thành 1.38 Việt Nam đã có tiến bá»™ đáng kể đối vá»›i mục tiêu lâu dài là xóa nghèo. Kết thúc giai Ä‘oạn Kế hoạch Phát triển Kinh tế Xã há»™i 2006-2010, chỉ có 9,5% số há»™ được đánh giá là sống dÆ°á»›i ngưỡng nghèo chính thức của Việt Nam và đánh giá dá»±a trên chuẩn nghèo ban đầu của TCTK-NHTG cho ra kết quả tÆ°Æ¡ng tá»±. Có phải nhÆ° vậy nghÄ©a là nhiệm vụ giảm nghèo đã kết thúc, trừ việc phải giải quyết má»™t số vùng tập trung nghèo còn lại và tiếp tục cam kết chăm lo cho những ngÆ°á»?i nghèo nhất và cùng cá»±c nhất hay không? 1.39 Nhiệm vụ này có thể hoàn thành xét vá»? mặt đáp ứng những nhu cầu cÆ¡ bản nhất cho các công dân Việt Nam nhÆ° lÆ°Æ¡ng thá»±c thá»±c phẩm, nÆ¡i ở và quần áo. Việt Nam xứng đáng được công nhận vá»? mặt này. NhÆ°ng liệu đây có phải là những chuẩn má»±c đúng để áp dụng vào má»™t ná»?n kinh tế Ä‘ang tăng trưởng nhanh và hiện đại hóa nhÆ° Việt Nam? Phần còn lại của chÆ°Æ¡ng này sẽ bàn luận vì sao nhiệm vụ giảm nghèo ở Việt Nam vẫn chÆ°a hoàn thành và thá»±c sá»± khó khăn hÆ¡n ở rất nhiá»?u khía cạnh. 1.40 Nhiệm vụ xóa nghèo chÆ°a kết thúc là do: • Các chuẩn má»±c đã thay đổi. Tính đến thá»?i Ä‘iểm kết thúc giai Ä‘oạn Kế hoạch Phát triển Kinh tế Xã há»™i năm 2006-2010, hệ thống Ä‘o lÆ°á»?ng và theo dõi nghèo của Việt Nam không còn bắt nhịp được vá»›i Ä‘iá»?u kiện sinh hoạt của dân cÆ° má»™t cách thích đáng. Chuẩn nghèo của TCTK-NHTG được thiết lập vào giữa những năm 1990 và không phản ánh được mức tiêu dùng hay những nguyện vá»?ng lá»›n hÆ¡n của ngÆ°á»?i dân thá»?i nay. • Nhiá»?u há»™ nghèo trÆ°á»›c kia vẫn dá»… bị tái nghèo. Các cú sốc vá»? thá»?i tiết, sức khá»?e và rủi ro trÆ°á»›c các cú sốc vá»? thu nhập khác vẫn phổ biến và ở má»™t vài nÆ¡i thậm chí còn gia tăng. 1.41 HÆ¡n nữa, nhịp Ä‘á»™ phát triển nhanh chóng của Việt Nam đã làm nảy sinh những thách thức má»›i. Ná»?n kinh tế đã trải qua hàng loạt thay đổi từ những năm cuối thập ká»· 90. Những lao Ä‘á»™ng ở Ä‘á»™ tuổi 40, 50 đã Ä‘Æ°a ra những quyết định vá»? há»?c hành và nâng cao kỹ năng làm việc trong má»™t ná»?n kinh tế khác hoàn toàn, dá»±a vào má»™t hệ thống khuyến khích hoàn toàn khác. Nhiá»?u ngÆ°á»?i lại không có kỹ năng hay trình Ä‘á»™ để kiếm việc trong ná»?n kinh tế Ä‘ang được hiện đại hóa nhanh chóng. Thậm chí những lao Ä‘á»™ng trẻ sau khi há»?c xong thÆ°á»?ng không được đào tạo đầy đủ để làm việc trong môi trÆ°á»?ng đòi há»?i nhiá»?u kỹ năng làm việc. 1.42 Nhiệm vụ xóa nghèo trở nên khó khăn hÆ¡n ở những khía cạnh quan trá»?ng khác. Tỉ lệ tăng trưởng đã giảm mạnh so vá»›i ná»­a đầu của thập niên 2000, và theo dá»± kiến thì tốc Ä‘á»™ tăng trưởng sẽ tiếp tục ì ạch trong tÆ°Æ¡ng lai gần. Ngoài ra, tốc Ä‘á»™ giảm nghèo hiện nay Ä‘ang trở nên ít hòa nhịp vá»›i tăng trưởng kinh tế hÆ¡n so vá»›i trÆ°á»›c. Các há»™ nghèo còn lại khó tiếp cận hÆ¡n - những kết quả dá»… dàng, chẳng hạn nhÆ° kết quả nhá»? những thay đổi vá»? chính sách đối vá»›i đất Ä‘ai vào đầu những năm 1990, việc mở rá»™ng diện tích trồng cây công nghiệp ở khu vá»±c nông thôn và Ä‘a dạng hóa trong nông nghiệp gần nhÆ° đã được thá»±c hiện hết. Những há»™ nghèo còn lại tập trung nhiá»?u hÆ¡n ở những khu vá»±c xa xôi hẻo lánh và nhóm dân tá»™c thiểu số, nÆ¡i mà các vấn Ä‘á»? cÆ¡ cấu liên quan đến tài sản và địa bàn trở thành những hạn chế mang tính bó buá»™c (ví dụ nhÆ° đất Ä‘ai nghèo nàn, ít được giáo dục và đào tạo, cÆ¡ sở hạ tầng và các dịch vụ công bị hạn chế). Các chÆ°Æ¡ng trình và chính sách giảm nghèo phải phản ánh những hiện thá»±c Ä‘ang thay đổi này. 1.43 Quá trình chuyển đổi cÆ¡ cấu sang ná»?n kinh tế thị trÆ°á»?ng Ä‘ang diá»…n ra làm nảy sinh những xu hÆ°á»›ng má»›i vá»›i nhiá»?u thách thức má»›i đối vá»›i các chính sách giảm nghèo ở Việt Nam. • Bất bình đẳng đã xuất hiện trở lại. Nhiá»?u ngÆ°á»?i dân Việt Nam tá»? ra lo ngại vá»? tình trạng bất bình đẳng có xu hÆ°á»›ng gia tăng. Các phân tích gần đây cho thấy có sá»± gia tăng bất bình đẳng vá»? thu nhập trong giai Ä‘oạn 2004-2010, chủ yếu là do sá»± gia tăng bất bình đẳng ở trong phạm vi khu vá»±c nông thôn. 16 • Phát triển con ngÆ°á»?i không đồng Ä‘á»?u cÅ©ng gây ra sá»± bất bình đẳng trong thu nhập. Mặc dù Việt Nam đã làm tốt việc đảm bảo sá»± bao phủ của các dịch vụ cÆ¡ bản song chất lượng không đồng nhất và có sá»± khác biệt lá»›n có thể nhận thấy rõ giữa các há»™ và các vùng nghèo và khá giả. Vá»›i Ä‘á»™ng thái hÆ°á»›ng tá»›i ‘xã há»™i hóa’ các dịch vụ y tế và giáo dục, việc tiếp cận dịch vụ trở nên gắn kết chặt chẽ hÆ¡n vá»›i thu nhập và gánh nặng chi trả của ngÆ°á»?i dân cho chi phí y tế và giáo dục Ä‘ang gia tăng. • Các thành phố và thị trấn ở Việt Nam Ä‘ang phát triển nhanh chóng, má»™t phần do luồng di cÆ° từ các khu vá»±c nông thôn. Giá cả sinh hoạt tại khu vá»±c thành thị tăng lên do giá cả thá»±c phẩm cÅ©ng nhÆ° nhu cầu tăng, giá nhiên liệu, Ä‘iện, nÆ°á»›c... tăng cao hÆ¡n. Khu vá»±c tÆ° nhân chiếm má»™t phần lá»›n lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng thành thị và nhiá»?u ngÆ°á»?i vẫn làm việc trong khu vá»±c phi chính thức không có bảo hiểm xã há»™i hay bảo hiểm thất nghiệp, nhÆ° được nếu ra trong má»™t số nghiên cứu được tiến hành trong những năm gần đây nhÆ° Khảo sát Nghèo Thành thị năm 2009 (Haughton và các tác giả khác 2010), các cuá»™c đánh giá ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế toàn cầu đến doanh nghiệp và ngÆ°á»?i lao Ä‘á»™ng trong khuôn khổ chÆ°Æ¡ng trình nghiên cứu Ä?ánh giá nhanh Tác Ä‘á»™ng (RIM) của Viện KHXH Việt Nam (Viện KHXH Việt Nam, 2011), và các nghiên cứu theo dõi nghèo thành thị của Oxfam-ActionAid (Oxfam GB/ActionAid, năm 2008 và 2011). Các hình thức biểu hiện má»›i của tính dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng Ä‘ang được hình thành, đặc biệt là ở nhóm lao Ä‘á»™ng trong khu vá»±c phi chính thức và lao Ä‘á»™ng nông thôn di cÆ° ra các thành phố nhÆ° nhÆ° Hà Ná»™i và TPHCM. Chuẩn nghèo dùng để theo dõi tiến bá»™ của Việt Nam là thấp so vá»›i chuẩn quốc tế 1.44 Khi đánh giá hiệu quả thá»±c hiện của Việt Nam trong những năm gần đây, luôn nhá»› rằng cả chuẩn nghèo chính thức của Việt Nam và chuẩn nghèo ban đầu của TCTK-NHTG Ä‘á»?u là thấp so vá»›i chuẩn má»±c quốc tế và không nhÆ° những nÆ°á»›c có ná»?n kinh tế tăng trưởng nhanh khác, chuẩn nghèo của TCTK-NHTG đã không được sá»­a đổi kể từ khi nó được chấp thuận vào những năm giữa thập ká»· 90. Sá»­ dụng tiêu chuẩn bất biến để đánh giá tiến bá»™ có nhiá»?u thuận lợi. NhÆ°ng hầu hết các nÆ°á»›c Ä‘á»?u tăng tiêu chuẩn của mình – và chuẩn nghèo quốc gia của há»?- khi đất nÆ°á»›c há»? giàu có hÆ¡n và nguyện vá»?ng cÅ©ng nhÆ° mong muốn của ngÆ°á»?i dân thay đổi. Hình 1.3 cho thấy mối quan hệ tỉ lệ thuận ở các nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển và Ä‘ang trong giai Ä‘oạn chuyển đổi giữa các chuẩn nghèo quốc gia (theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005, USD/tháng) và chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i (theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005) (Chen và Ravallion, 2008). Ä?á»™ co giãn theo thu nhập nói chung của chuẩn nghèo quốc gia của các quốc gia trong mẫu là 0,66, vá»›i cấu phần phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm của chuẩn nghèocó Ä‘á»™ co giãn (bằng 0,91) lá»›n hÆ¡n nhiá»?u so vá»›i cấu phần thá»±c phẩm (bằng 0,47). Do đó, nếu đánh giá trên bình diện toàn cầu, Ä‘á»™ dốc kinh tế trong chuẩn nghèo quốc gia bị ảnh hưởng nhiá»?u hÆ¡n bởi Ä‘á»™ dốc trong nhu cầu phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm, chiếm hÆ¡n 60% Ä‘á»™ co giãn nói chung. Ä?iá»?u này không có gì đáng ngạc nhiên: tiêu dùng lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm chiếm phần nhá»? hÆ¡n trong chỉ số tổng tiêu dùng khi ngÆ°á»?i dân trở nên giàu có hÆ¡n. Ở những nÆ°á»›c ví dụ nhÆ° Mỹ, ngÆ°á»?i nghèo thậm chí chỉ dành 20-25% tổng mức chi tiêu cho lÆ°Æ¡ng thá»±c thá»±c phẩm. 1.45 Các số liệu thống kê vá»? đói nghèo được trích dẫn trong bảng 1.1 là dá»±a trên chuẩn nghèo ban đầu của TCTK-NHTG, ở mức chỉ có 1,1 USD/ngÆ°á»?i/tháng (theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005), thá»±c chất thấp hÆ¡n chuẩn nghèo ‘quốc tế’ ở mức $1,25/ngÆ°á»?i/tháng (theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005) theo tính toán của NHTG và được sá»­ dụng để Ä‘o lÆ°á»?ng tiến bá»™ mang tính toàn cầu trong giảm nghèo. Chuẩn nghèo quốc tế ở mức 1,25 USD/ngÆ°á»?i/ngày đặt ra tiêu chuẩn rất thấp: Mức này được xây dá»±ng bằng việc lấy chuẩn nghèo quốc gia bình quân của 15 nÆ°á»›c nghèo nhất trong cÆ¡ sở dữ liệu của NHTG vá»? các nÆ°á»›c có thể so sánh vá»›i nhau7 (Ravallion,Chen, và Sangraula, 2008). Các chuẩn nghèo quốc tế cao hÆ¡n thÆ°á»?ng được dùng cho các nÆ°á»›c có thu nhập trung bình má»›i nổi: chuẩn nghèo trung bình cho tất cả các nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển và chuyển đổi là 2,0 USD /ngÆ°á»?i/ngày (theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005), và chuẩn trung vị (median) dành cho tất cả các nÆ°á»›c không kể 15 nÆ°á»›c nghèo nhất là 2,5 USD/ngÆ°á»?i/ngày (theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005). Chuẩn nghèo quốc tế 4 USD/ngÆ°á»?i/ngày (theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005) được sá»­ dụng ở nhiá»?u nÆ°á»›c Mỹ La-tinh. 7. Malawi, Mali, Ethiopia, Sierra Leone, Niger, Uganda, Gambia, Rwanda, Guinea-Bissau, Tanzania, Tajikistan, Mozambique, Chad, Nepal và Ghana. 17 Hình 1.3 Chuẩn nghèo quốc gia tăng cùng mức tiêu dùng bình quân đầu ngÆ°á»?i ở các nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển và quá Ä‘á»™ (Theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005) 300 ($/tháng theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 2005) Chuẩn nghèo quốc gia 200 100 0 3 4 5 6 7 Chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 2005 Ghi chú: Các giá trị tÆ°Æ¡ng hợp sá»­ dụng má»™t hàm trÆ¡n vá»›i dải băng tần = 0,8 Nguồn: Chen và Ravallion 2008 Chuẩn nghèo của Việt Nam là thấp trong mối tÆ°Æ¡ng quan vá»›i mức Ä‘á»™ thịnh vượng Ä‘ang gia tăng cùng những nguyện vá»?ng gia tăng 1.46 Chuẩn nghèo thÆ°á»?ng tăng cùng vá»›i sá»± phát triển kinh tế do thay đổi các quy chuẩn – những gì được coi là mức nghèo chấp nhận được trong những năm 1990 đã không còn được chấp nhận hiện nay. Chuẩn nghèo tăng do chính phủ có năng lá»±c tốt hÆ¡n và nhiá»?u nguồn lá»±c hÆ¡n để đáp ứng những quy chuẩn Ä‘ang thay đổi này. 1.47 Bằng chứng của việc thay đổi các quy chuẩn này được phản ánh trong ngưỡng nghèo theo chủ quan được Æ°á»›c tính qua việc sá»­ dụng các thông tin vá»? mức tiêu dùng được cho là đủ hiện nay do các há»™ gia đình cung cấp trong Khảo sát mức sống dân cÆ° 2010. Ngưỡng nghèo theo chủ quan cho thấy tỉ lệ nghèo quốc gia vào khoảng 20-25%, cao hÆ¡n đáng kể so vá»›i tỉ lệ nghèo Æ°á»›c tính chính thức hiện nay (ChÆ°Æ¡ng 2). 1.48 Việc thay đổi các quy chuẩn và nguyện vá»?ng cao hÆ¡n đã được Ä‘á»? cập đến trong nhiá»?u nghiên cứu và đánh giá định tính được thá»±c hiện trong nhiá»?u thập ká»· qua. Chẳng hạn, trong năm 1999 và 2003, NHTG đã kết hợp cùng vá»›i nhiá»?u nhà tài trợ, các tổ chức phi chính phủ và các đối tác Việt Nam tiến hành thá»±c hiện Ä?ánh giá nghèo có sá»± Tham gia của ngÆ°á»?i dân (PPA). Những ngÆ°á»?i nghèo được há»?i định nghÄ©a giàu có đồng nghÄ©a vá»›i việc có đầy đủ thá»±c phẩm, có tài sản ổn định (đất Ä‘ai, lao Ä‘á»™ng và nhà cá»­a) cùng vá»›i các khía cạnh phi vật chất nhÆ° sá»± tôn trá»?ng của cá»™ng đồng và không bị ràng buá»™c nợ nần ai hay phải lo âu gì (Ngân hàng Phát triển Châu Ã?, 2003, NHTG, 1999; Ngân hàng Phát triển Châu Ã?, 2003). Những ngÆ°á»?i được há»?i trong Ä?ánh giá Nghèo có sá»± Tham gia của ngÆ°á»?i dân 2008 đã không nói vá»? vấn Ä‘á»? đói nghèo hay an toàn thá»±c phẩm mà thay vào đó lại Ä‘á»? cập đến các rủi ro liên quan đến tăng giá thá»±c phẩm, rồi nêu nhÆ°ng lo ngại vá»? khả năng tiếp cận việc làm và công việc ổn định (để đối phó vá»›i các ảnh hưởng má»›i nổi từ cuá»™c khủng hoảng tài chính toàn cầu). 1.49 Khi nghiên cứu vá»? tình trạng nghèo đối vá»›i dân tá»™c thiểu số cho báo cáo này (Phụ lục 1.1), những ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số được há»?i ở ba miá»?n đã trả lá»?i vá»? định nghÄ©a của thành công. Hầu hết các câu trả lá»?i Ä‘á»?u nhắc đến việc đảm bảo đáp ứng đầy đủ các nhu cầu cÆ¡ bản nhÆ°: lÆ°Æ¡ng thá»±c thá»±c phẩm để ăn quanh năm, quần áo để mặc, má»™t ngôi nhà khang trang để ở và có thể tham dá»± các lá»… há»™i văn hóa truyá»?n thống (ví dụ nhÆ° có thể chuẩn bị má»™t con lợn cho ngày Tết). Số khác lại cho rằng quan Ä‘iểm vá»? thành công đã thay đổi, và há»? cÅ©ng nêu lên rằng ngày nay mức Ä‘á»™ thịnh vượng vá»? vật chất đã tăng lên cÅ©ng nhÆ° có sá»± kết nối tá»›i ná»?n kinh tế thị trÆ°á»?ng. Má»™t bá»™ phận nhá»? công chức ở huyện MÆ°á»?ng KhÆ°Æ¡ng, Lào Cai cho rằng: “TrÆ°á»›c đây ngÆ°á»?i ta chỉ cần ăn no, mặc ấm còn ngày nay ngÆ°á»?i ta lại cần ăn ngon, mặc đẹpâ€?. 18 Những ngÆ°á»?i làm nghá»? buôn bán lại cho rằng có má»™t ngôi nhà cao tầng, sạch đẹp là má»™t biểu hiện chính của sá»± thành công. Những ngÆ°á»?i được há»?i mà đã chuyển sang làm kinh tế hoặc công việc phi nông nghiệp thì mong muốn con cái được há»?c hành và có công việc ổn định trong các cÆ¡ quan nhà nÆ°á»›c, và há»? cho rằng đó cÅ©ng là má»™t phần trong khái niệm của sá»± thành công. NhÆ° vậy có thể thấy rằng quan niệm vá»? giàu có kể cả là quan niệm của những ngÆ°á»?i nghèo hÆ¡n đã thay đổi từ chá»— chỉ đảm bảo thá»?a mãn các nhu cầu cÆ¡ bản sang sở hữu tài sản ở mức Ä‘á»™ cao hÆ¡n, cá»™ng vá»›i địa vị xã há»™i và các nhân tố phi thu nhập nhÆ° y tế và giáo dục. Việt Nam tăng chuẩn nghèo chính thức cuối năm 2010 và Ä‘á»? xuất chỉnh sá»­a lại chuẩn nghèo của TCTK-NHTG trong báo cáo này 1.50 Mặc dù đã có nhiá»?u cuá»™c thảo luận ná»™i bá»™ - nhiá»?u nhà hoạch định chính sách cho rằng Việt Nam cần phải đặt ra các mục tiêu tham vá»?ng trong cuá»™c chiến chống lại đói nghèo do tốc Ä‘á»™ tăng trưởng kinh tế cao và mục tiêu hÆ°á»›ng tá»›i má»™t xã há»™i công nghiệp hiện đại- nhÆ°ng chuẩn nghèo má»›i chính thức được Ä‘Æ°a ra năm 2010 cho giai Ä‘oạn KH PTKT-XH 2011-2016 vẫn ở mức thấp so vá»›i chuẩn quốc tế. Chuẩn nghèo thành thị má»›i vẫn khá thấp, vá»›i 2 đô-la/ngÆ°á»?i/ngày (theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 2005) và chuẩn nghèo nông thôn má»›i chỉ cao hÆ¡n má»™t chút so vá»›i chuẩn nghèo được áp dụng cho những nÆ°á»›c nghèo nhất thế giá»›i là 1,25 đô-la/ngÆ°á»?i/ngày. 1.51 NhÆ° đã Ä‘á»? cập ở trên, NHTG Ä‘ang phối hợp vá»›i TCTK và các đối tác địa phÆ°Æ¡ng khác để cập nhật hệ thống theo dõi nghèo của TCTK, thông qua việc cải tiến Khảo sát mức sống dân cÆ°, áp dụng các chỉ số tổng hợp vá»? phúc lợi mang tính toàn diện hÆ¡n, và áp dụng chuẩn nghèo sá»­a đổi của TCTK – NHTG, sá»­ dụng rổ hàng lÆ°Æ¡ng thá»±c thá»±c phẩm tham chiếu cập nhật (từ Khảo sát mức sống dân cÆ° 2010), Ä‘o lÆ°á»?ng toàn diện hÆ¡n vá»? tiêu dùng phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm trong đó bao gồm dòng tiêu dùng từ tài sản há»™ gia đình (hàng tiêu dùng lâu bá»?n và nhà cá»­a) và các Chỉ số Chi phí Sinh hoạt theo Vùng Lãnh thổ (SCOLIs) má»›i. Mặc dù có tiến bá»™ nhÆ°ng nhiá»?u há»™ ở Việt Nam vẫn dá»… bị tái nghèo và Ä‘ang xuất hiện những nguồn gốc má»›i tạo ra tính dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng do kết quả của các sá»± kiện toàn cầu từ bên ngoài cÅ©ng nhÆ° sá»± bất ổn trong nÆ°á»›c 1.52 Mặc dù hàng chục triệu há»™ gia đình ở Việt Nam đã thoát nghèo trong hÆ¡n má»™t thập ká»· qua nhÆ°ng nhiá»?u há»™ trong số đó có mức thu nhập rất sát vá»›i ngưỡng nghèo và vẫn rất dá»… bị tái nghèo do các cú sốc đặc thù nhÆ° mất việc làm, tai nạn, gia đình có ngÆ°á»?i tá»­ vong hoặc ốm hay các cú sốc mạnh trên toàn ná»?n kinh tế có liên quan (ví dụ nhÆ° ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến lượng mÆ°a và nhiệt Ä‘á»™, đại dịch cúm ở ngÆ°á»?i và Ä‘á»™ng vật và ảnh hưởng của cuá»™c khủng hoảng tài chính toàn cầu gần đây). Sá»± cá»™ng hưởng giữa các cú sốc lá»›n, nhá»? đã gây khó khăn cho các há»™ nghèo, há»™ cận nghèo và thậm chí là các há»™ không nghèo. Chiến lược mà các há»™ sá»­ dụng để đối phó có thể có những ảnh hưởng tiêu cá»±c trong dài hạn, ví dụ nhÆ° giảm chi tiêu trong chăm sóc y tế, bán các tài sản nhÆ° đất Ä‘ai, vật nuôi và cho con cái nghỉ há»?c. Vào bất cứ thá»?i Ä‘iểm nào, ngoại trừ những há»™ gia đình có mức sống dÆ°á»›i ngưỡng nghèo theo quan sát của chúng ta, sẽ còn có thêm má»™t số há»™ sẽ phải đối diện vá»›i nguy cÆ¡ tái nghèo, tức là những há»™ vẫn dá»… bị ảnh hưởng của nghèo đói. 1.53 Má»™t vài nghiên cứu đã đánh đồng những há»™ dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng vá»›i há»™ cận nghèo – những há»™ có thu nhập trên chuẩn nghèo nhÆ°ng rất sát vá»›i chuẩn nghèo. NhÆ° đã nêu, Việt Nam xác định ngưỡng cận nghèo ở mức cao gấp 1,3 lần chuẩn nghèo chính thức. Nếu cách tiếp cận nhằm xác định ngưỡng cận nghèo tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° vậy được áp dụng cho chuẩn nghèo 2010 của TCTK – NHTG thì năm 2010 Việt Nam có 13 triệu há»™ cận nghèo cá»™ng vá»›i 18 triệu há»™ nghèo. Báo cáo nghèo năm 2008 của Viện KHXH Việt Nam (Viện KHXH Việt Nam 2011a) đã sá»­ dụng má»™t phÆ°Æ¡ng pháp khác nhằm Ä‘o lÆ°á»?ng mức Ä‘á»™ dá»… bị ảnh hưởng bởi nghèo đói. Báo cáo phân tích vá»? diá»…n biến nghèo trên cÆ¡ sở sá»­ dụng bá»™ dữ liệu Ä‘iá»?u tra lặp lại trong Khảo sát mức sống dân cÆ° 2002-2004-2006 và thấy rằng 1/4 số há»™ nghèo năm 2002 trong diện há»™ nghèo kinh niên (trong cả 3 năm), trong khi đó 3/4 số há»™ còn lại thì trải qua những đợt nghèo tạm thá»?i và vì vậy được gá»?i là nhóm ngÆ°á»?i nghèo nhất thá»?i. Nghiên cứu đã cho thấy nhiá»?u biến Ä‘á»™ng trong má»™t giai Ä‘oạn – các há»™ dịch chuyển lên trên hoặc xuống dÆ°á»›i chuẩn nghèo, trong đó bao gồm rất nhiá»?u há»™ đã thoát nghèo. Hầu hết các há»™ gia đình dân tá»™c thiểu số Ä‘á»?u thuá»™c trong diện há»™ nghèo kinh niên. 19 1.54 Thêm má»™t căn cứ nữa được trình bày sau đây để đánh giá mức Ä‘á»™ dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c nghèo đói dá»±a trên bảng dữ liệu Ä‘iá»?u tra gồm 1.800 há»™ trong các đợt Khảo sát mức sống dân cÆ° 2004,2006, và 2008, sá»­ dụng phÆ°Æ¡ng pháp được xây dá»±ng và áp dụng đầu tiên trong Ä?ánh giá Nghèo ở Trung Quốc (NHTG 2009). NgÆ°á»?i ta xây dá»±ng chỉ số vá»? “mức Ä‘á»™ dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c nghèo đóiâ€? được xác định bằng tỉ lệ dân số nghèo tại ít nhất má»™t trong các năm 2004, 2006, 2008 chia cho tỉ lệ nghèo trung bình qua 3 năm. Kết quả được tóm tắt trong bảng 1.5 cho thấy má»™t số lượng đáng kể những há»™ ở Việt Nam không nghèo ở má»™t năm xác định nào đó nhÆ°ng vẫn dá»… bị tái nghèo vào má»™t thá»?i Ä‘iểm nào đó. Ở cấp Ä‘á»™ quốc gia, chỉ có 7% số há»™ trong diện há»™ nghèo kinh niên (trong cả 3 năm) mặc dù cuối kỳ (năm 2008) tỉ lệ đói nghèo là 13%. Chỉ số vá»? “mức Ä‘á»™ dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c nghèo đóiâ€? đặc biệt cao ở những khu vá»±c giàu có hÆ¡n nhÆ° khu vá»±c Ä?ồng bằng sông Hồng (trong đó có Hà Ná»™i) và khu vá»±c Ä?ông Nam bá»™ (trong đó có thành phố Hồ Chí Minh). Tỉ lệ này cÅ©ng khá cao ở những khu vá»±c duyên hải Nam Trung bá»™ và Ä?ồng bằng sông Cá»­u Long. Nhất quán vá»›i các phát hiện của Viện KHXH Việt Nam, khu vá»±c miá»?n núi vá»›i tá»· lệ cao là dân tá»™c thiểu số có tỉ lệ số há»™ thuá»™c diện đói nghèo kinh niên cao hÆ¡n. Bảng 1.5 Mức Ä‘á»™ dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng rÆ¡i xuống nghèo ở Việt Nam vẫn cao (phần trăm) Nghèo Nghèo Nghèo 2 Nghèo Nghèo Không Tỉ lệ Tỉ lệ Tỉ lệ Bình Tỉ lệ tiêu dùng trong trong 1 trong ít nhất nghèo nghèo nghèo nghèo quân ngÆ°á»?i (TCTK- cả 3 năm 3 năm trong trong theo đầu theo đầu theo đầu đầu dá»… bị NHTG) 3 năm 1 năm bất cứ ngÆ°á»?i, ngÆ°á»?i, ngÆ°á»?i ngÆ°á»?i, tổn thÆ°Æ¡ng năm nào 2004 2006 2008 2004 trÆ°á»›c -2008 nghèo đói Nhóm nhá»? (1) (2) (3) (4)= (5) (6) (7) (8) (9)= (10)= (1)+(2)+(3) [(6)+(7)+(8)]/3 (4)/(9) Toàn quốc 7,0 6,7 12,3 26,0 74,0 20,0 13,7 13,0 15,6 1,7 (27) (26) (47) (100) Ä?B Sông 2,1 5,0 8,5 15,7 84,3 10,9 7,5 6,5 8,3 19 Hồng (13) (32) (54) (100) Miá»?n núi 10,4 10,3 10,8 31,5 68,5 26,3 17,3 19,0 20,9 15 Ä? Bắc (33) (33) (34) (100) Miá»?n núi 40,5 15,8 16,2 72,5 27,5 59,5 51,4 58,4 56,5 13 T.Bắc (56) (22) (22) (100) Bắc 10,3 11,5 19,9 41,7 58,3 32,5 25,7 15,6 24,6 1.7 Trung bá»™ (25) (28) (48) (100) Nam 9,8 8,2 10,0 28,0 72,0 24,0 15,7 16,0 18,6 1,5 Trung bá»™ (35) (29) (36) (100) Tây 19,1 10,3 3,9 33,3 66,7 31,8 27,9 22,2 27,3 1,2 Nguyên (57) (31) (12) (100) Ä?ông 3,1 1,6 6,3 11,0 89,0 8,2 6,2 4,5 6,3 1,8 Nam bá»™ (28) (14) (57) (100) Ä?B sông 2,2 4,2 20,0 26,4 73,6 16,9 6,7 11,5 11,7 2,3 C.Long(8) (16) (76) (100) Nông thôn 8,8 8,2 14,3 31,3 68,7 24,4 16,6 16,0 19,0 1,6 (28) (26) (46) (100) Thành thị 0,7 1,6 5,3 7,5 92,5 4,4 3,6 2,5 3,5 2,1 (10) (21) (70) (100) DT thiểu 34,0 19,4 15,3 68,7 31,3 59,7 49,0 47,5 52,1 1,3 số (50) (28) (22) (100) Dân tá»™c 2,6 4,6 11,8 19,1 80,9 13,6 8,0 7,4 9,7 2,0 Ä‘a số (14) (24) (62) (100) Nguồn: Bảng Khảo sát mức sống dân cÆ° sá»­ dụng bảng dữ liệu Ä‘iá»?u tra lặp lại các há»™ 2004,2006 và 2008. 20 1.55 Nhiá»?u tài liệu nghiên cứu định tính ở Việt Nam vá»? đói nghèo vẫn tiếp tục Ä‘á»? cập đến tính dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng. Ä?ánh giá Nghèo có sá»± Tham gia của ngÆ°á»?i dân (PPA) 1999 xác định má»™t số nguồn gốc quan trá»?ng của tính dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng nhÆ° mùa màng thất bát (do thá»?i tiết, sâu bệnh, lở đất), tai há»?a liên quan đến con ngÆ°á»?i (bệnh tật, chết chóc, nghiện ngập, ma túy), các cú sốc kinh tế khác (mất việc làm, vật nuôi chết, thất bại trong kinh doanh) và khủng hoảng vá»? vật chất (nhà cá»­a bị tàn phá, trá»™m cắp, bạo lá»±c). (ChÆ°Æ¡ng trình Phát triển Nông thôn Miá»?n núi Việt Nam-Thụy Ä?iển, ActionAid, SaveUK, Oxfam Anh 1999). 1.56 Ä?ánh giá Nghèo có sá»± Tham gia của ngÆ°á»?i dân 2003 và Ä?ánh giá Nghèo có sá»± Tham gia của ngÆ°á»?i dân 2008 cÅ©ng Ä‘á»? cập đến vấn Ä‘á»? rủi ro. Ä?ánh giá Nghèo có sá»± Tham gia của ngÆ°á»?i dân 2008 (xem tài liệu của Viện KHXHVN 2009) nhấn mạnh sá»± cân bằng má»?ng manh giữa cÆ¡ há»™i và rủi ro. Các há»™ phải nắm bắt cÆ¡ há»™i kinh tế má»›i để thoát khá»?i đói nghèo, nhÆ°ng lại có rủi ro cố hữu khi há»? nắm bắt những cÆ¡ há»™i má»›i và những há»™ này có thể tạm thá»?i tái nghèo do thất bại, mất của cải tạm thá»?i hay do hoàn cảnh gia đình thay đổi. Nhiá»?u há»™ Ä‘Æ°a ra vấn Ä‘á»? vá»? nợ nần gia tăng và lo lắng bị lún sâu trong nợ nần. Má»™t bằng chứng phổ biến là các cú sốc vá»? sức khá»?e đã đẩy má»™t số há»™ vào tình trạng bị tái nghèo; các há»™ này cho biết há»? phải bán của cải và vay nợ thêm để đối phó vá»›i cú sốc này. 1.57 Má»™t số hoạt Ä‘á»™ng đã được thá»±c hiện để theo dõi ảnh hưởng của cú sốc gần đây đối vá»›i nghèo đói. Oxfam GB và ActionAid8 đã tiến hành má»™t chÆ°Æ¡ng trình hàng năm vá»? theo dõi nghèo đói ở 12 Ä‘iểm tại Việt Nam (09 Ä‘iểm ở khu vá»±c nông thôn, 03 Ä‘iểm ở khu vá»±c thành thị) trong giai Ä‘oạn từ năm năm 2007 đến năm 2011 và Viện KHXH Việt Nam (vá»›i sá»± tham gia tích cá»±c của các đối tác phát triển) đã thá»±c hiện má»™t vài vòng Ä?ánh giá nhanh Tác Ä‘á»™ng của cuá»™c khủng hoảng kinh tế toàn cầu đến doanh nghiệp và ngÆ°á»?i lao Ä‘á»™ng ở Việt Nam (RIM) từ cuối năm 2008 (Oxfam Anh/ActionAid 2008-2011; Viện KHXHVN 2011b). Kết quả theo dõi đã làm bật lên mức Ä‘á»™ ảnh hưởng quan trá»?ng của các rủi ro cá nhân mang tính không thÆ°á»?ng xuyên nhÆ°ng thÆ°á»?ng là nghiêm trá»?ng (ví dụ liên quan đến sức khá»?e) cùng vá»›i các rủi ro thá»?i vụ liên quan cụ thể tá»›i bối cảnh địa phÆ°Æ¡ng và mang tính phổ biến hÆ¡n (ví dụ thá»?i tiết xấu) tá»›i Ä‘iá»?u kiện sống của các há»™. Há»? cÅ©ng dẫn chứng những ảnh hưởng má»›i nổi của rủi ro ‘vÄ© mô’ nhÆ° lạm phát hay khủng hoảng kinh tế toàn cầu. Kể cả đối vá»›i các nhóm bị ảnh hưởng nhiá»?u nhất, mặc dù những rủi ro vÄ© mô làm trầm trá»?ng hÆ¡n các khó khăn hiện tại (ví dụ nhÆ° sức mua giảm), nhÆ°ng theo phát hiện thì những rủi ro vÄ© mô đó lại hiếm khi khiến các há»™ bị tái nghèo. Tuy nhiên, rủi ro và tính dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng được xem nhÆ° những nhân tố quan trá»?ng gây nên tình trạng nghèo kinh niên và gắn chặt vá»›i tốc Ä‘á»™ giảm nghèo chậm trong các há»™ dân tá»™c thiểu số. Các bằng chứng từ Theo dõi Tác Ä‘á»™ng Nông thôn và các nghiên cứu liên quan đã cho thấy khủng hoảng toàn cầu năm 2009 có ảnh hưởng tiêu cá»±c nhÆ°ng chỉ trong ngắn hạn đến Ä‘á»?i sống của các há»™ nghèo, vá»›i những ảnh hưởng đặc biệt bất lợi tá»›i má»™t Ä‘á»™i ngÅ© đông đảo những ngÆ°á»?i lao Ä‘á»™ng di cÆ° ở Việt Nam - nhiá»?u ngÆ°á»?i làm việc trong nhà máy có liên quan đến yếu tố nÆ°á»›c ngoài (thông qua xuất khẩu sản phẩm hoặc chủ là ngÆ°á»?i nÆ°á»›c ngoài) - cÅ©ng nhÆ° là ảnh hưởng các há»™ ở nông thôn khi kế sinh nhai của há»? phụ thuá»™c vào số tiá»?n gá»­i của những ngÆ°á»?i lao Ä‘á»™ng di cÆ°. 1.58 Ba nghiên cứu thá»±c địa má»›i nhằm phục vụ cho báo cáo này cÅ©ng nhấn mạnh những nguồn gốc má»›i và cÅ© của nghèo đói và tính dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng (xem tóm tắt trong Phụ lục 1). Những ngÆ°á»?i trả lá»?i phá»?ng vấn có thu nhập thấp trong má»™t nghiên cứu được thá»±c hiện nhằm để tìm hiểu ‘nhận thức vá»? bất bình đẳng’ đã nêu lên lo ngại rằng lạm phát có thể làm giãn rá»™ng khoảng cách giữa ngÆ°á»?i nghèo vá»›i ngÆ°á»?i giàu và do đó tiếp tục làm giảm cÆ¡ há»™i của há»? trong việc tiếp cận các dịch vụ giáo dục, chăm sóc y tế và các dịch vụ khác. Cạnh tranh vá»? việc làm sẽ gia tăng nếu ná»?n kinh tế tiếp tục trì trệ và các cÆ¡ há»™i công việc tốt có khả năng chỉ mở ra cho những ứng viên có quan hệ tốt hoặc những ngÆ°á»?i sẵn sàng trả tiá»?n đút lót cho những ngÆ°á»?i tuyển dụng lao Ä‘á»™ng tiá»?m năng. Vấn Ä‘á»? liên quan đến thu hồi đất Ä‘ai đã được nêu nhiá»?u trên báo chí và được nhắc lại trong nghiên cứu vá»? nhận thức vá»? bất bình đẳng cÅ©ng nhÆ° trong má»™t nghiên cứu má»›i do NHTG và Oxfam phối hợp thá»±c hiện để xác định “những nhân tố thúc đẩy quá trình giảm nghèo trong dài hạnâ€? ở Việt Nam. TrÆ°á»›c đây, các há»™ nông thôn sống gần hoặc trong khu trung tâm thành thị luôn cảm thấy dá»… bị ảnh hưởng khi đất canh tác của há»? bị thu hồi cho khu công nghiệp hoặc các mục đích phát triển khác. Má»™t số cho rằng há»? sẽ được bồi thÆ°á»?ng hợp lý cho mảnh đất bị thu hồi và hầu hết Ä‘á»?u nhận thấy thu hồi đất sẽ dẫn đến sá»± giảm sút không thể tránh khá»?i vá»? mức sống. Má»™t nghiên cứu 8. Việc theo dõi được Công ty TÆ° vấn TrÆ°á»?ng Xuân (Ageless) thá»±c hiện cho Oxfam GB và ActionAid. 21 “điểm sángâ€? thứ ba vá»? nghèo của ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số đã phân tích má»™t loạt các mối quan ngại có liên quan cụ thể tá»›i vấn Ä‘á»? nghèo đói và tiến bá»™ của ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số. NgÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số phụ thuá»™c nhiá»?u vào các khoản thu nhập từ nông nghiệp, cả từ trồng trá»?t và chăn nuôi, và đặc biệt dá»… bị ảnh hưởng bởi các cú sốc vá»? thá»?i tiết và thiên tai, cÅ©ng nhÆ° bởi sá»± biến Ä‘á»™ng của giá cả hàng hóa và đầu vào. Những ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số trả lá»?i khảo sát nhận thức rất rõ vá»? khoảng cách đáng kể và tồn tại dai dẳng vá»? mức sống của các há»™ dân tá»™c thiểu số và các há»™ dân tá»™c Kinh, và há»? cÅ©ng nêu ra má»™t số nguyên nhân tạo ra khoảng cách đó, bao gồm chênh lệch vá»? cÆ¡ há»™i và khác biệt trong việc nắm bắt cÆ¡ há»™i. Nghèo ngày càng tập trung nhiá»?u hÆ¡n ở các dân tá»™c thiểu số Việt Nam, những ngÆ°á»?i chiếm không quá 15% dân số nhÆ°ng chiếm gần má»™t ná»­a số lượng những ngÆ°á»?i nghèo còn lại và 2/3 ngÆ°á»?i nghèo cùng cá»±c 1.59 Việt Nam có 54 nhóm dân tá»™c được chính thức công nhận, trong đó dân tá»™c Kinh (Việt) là đông dân nhất vá»›i số dân chiếm khoảng gần 74 triệu ngÆ°á»?i (chiếm 85,7 % tổng dân số) theo Tổng Ä?iá»?u tra vá»? Dân số và Nhà ở năm 2009. Vào năm 2009, Việt Nam có 5 nhóm dân tá»™c khác (dân tá»™c Tày, Thái, MÆ°á»?ng, Khmer và H’mong) vá»›i số dân chiếm khoảng hÆ¡n 1 triệu ngÆ°á»?i và 3 nhóm dân tá»™c khác (dân tá»™c Nùng, Dao và Hoa) có số dân từ 500.000 đến 1.000.000 ngÆ°á»?i. Còn có nhiá»?u nhóm dân tá»™c có dân số dÆ°á»›i 500.000 ngÆ°á»?i. Ngoại trừ dân dân tá»™c Hoa, Khmer và Chăm, các nhóm dân tá»™c thiểu số hầu hết sống ở vùng núi và cao nguyên, cách xa khu vá»±c đồng bằng và thành phố lá»›n. NgÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số tập trung đông nhất ở khu vá»±c Tây Bắc, Ä?ông Bắc và khu vá»±c Tây Nguyên, mặc dù vậy vẫn có những cụm dân cÆ° dân tá»™c thiểu số ở vùng Bắc Trung bá»™, Nam Trung bá»™ và đồng bằng sông Cá»­u Long. 1.60 Mặc dù Việt Nam đã đạt tiến bá»™ đáng kể trong giảm nghèo nói chung, trong đó bao gồm kết quả giảm nghèo má»™t cách vững chắc cho dân tá»™c thiểu số nhÆ°ng vẫn còn khoảng cách chênh lệch đáng kể giữa dân tá»™c Kinh và dân tá»™c thiểu số vá»? Ä‘iá»?u kiện sống và tỉ lệ nghèo, và khoảng cách đó Ä‘ang ngày càng giãn rá»™ng. Ä?iá»?u này được minh há»?a trong hình 1.4, vá»›i đồ thị vá»? tỉ lệ tăng trưởng thá»±c tế hàng năm vá»? chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i năm 1998 và 2010 theo khu vá»±c và nhóm dân tá»™c (từ KSMSDC 1998 và Khảo sát mức sống dân cÆ° 2010). Năm 1998, chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i tăng vá»›i tỉ lệ bình quân hàng năm là 9,4% đối vá»›i dân tá»™c Kinh và 7,4% đối vá»›i dân tá»™c thiểu số. Khoảng cách chênh lệch là lá»›n nhất đối vá»›i má»™t số khu vá»±c nghèo nhất và thuá»™c địa bàn khó tiếp cận nhất của Việt Nam (vùng núi phía Bắc) và vùng duyên hải Bắc Trung bá»™. NhÆ° được nêu trong ChÆ°Æ¡ng 6, trong những năm gần đây tăng trưởng vá»? thu nhập của các há»™ thiểu số không đồng Ä‘á»?u, vá»›i tỉ lệ tăng trưởng của nhóm há»™ giàu cao hÆ¡n. Kể cả đối vá»›i các há»™ dân tá»™c thiểu số có tỉ lệ tăng trưởng nhanh nhất thì tốc Ä‘á»™ tăng trưởng thu nhập vẫn chậm hÆ¡n so vá»›i các há»™ dân tá»™c Kinh trung bình. Hình 1.4 Dân tá»™c Kinh và dân tá»™c thiểu số: tỉ lệ tăng trưởng thá»±c trung bình của chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i hàng năm, năm 1998 – 2010 16 14 '7.LQK'7+RD '7WKLÓ‡XVÓ• 12 10 8 6 4 2 0 Ĉ%V{QJ 0LÓ…QQ~L 0LÓ…QQ~L 'X\rQKÒ§L 'X\rQKÒ§L 7k\ 0LÓ…Qÿ{QJ Ĉ%V{QJ 1{QJWK{Q 7KjQKWKÓ? &Ò§QÑ­ÓŸF +Ó—QJ Ĉ{QJ%Ò³F 7k\%Ò³F PLÓ…Q7UXQJ PLÓ…Q1DP 1JX\rQ 1DP%Ó? &Ó±X/RQJ Nguồn: KSMSDC 1998 và 2010. 22 1.61 Nhất quán vá»›i tỉ lệ tăng trưởng khác nhau, mật Ä‘á»™ dân tá»™c thiểu số trong nhóm há»™ nghèo đã tăng lên: năm 1993, nghèo có tính rá»™ng khắp và các há»™ nghèo thuá»™c dân tá»™c thiểu số chỉ chiếm 20% tổng há»™ nghèo (hình 1.5). Ä?ến năm 1998, số há»™ nghèo thiểu số đã tăng lên 29% và năm 2010, số há»™ nghèo thiểu số đã chiếm khoảng 47% tổng số há»™ nghèo ở Việt Nam và Ä‘iá»?u đáng chú ý là có 66% há»™ cá thể trong diện 10% dân số nghèo nhất. Căn cứ theo chuẩn nghèo cập nhật của TCTK-NHTG, năm 2010 có 66,3% dân tá»™c thiểu số thuá»™c diện nghèo, trong khi đó tỉ lệ này ở ngÆ°á»?i Kinh chỉ có 12,9%. Hình 1.5 Tỉ lệ nghèo của dân tá»™c thiểu số và thay đổi cÆ¡ cấu há»™ nghèo, năm 1993-2010 CÆ¡ cấu há»™ nghèo dân tá»™c thiểu số/Ä‘a số Tỉ lệ nghèo dân tá»™c thiểu số/Ä‘a số 100 90 80 80 70 60 60 50 40 40 30 20 21 10 0 0 1993 1998 2004 2006 2008 2010 1993 1998 2004 2006 2008 2010 DT thiểu số DT Kinh/ DT Hoa DT thiểu số DT Kinh/ DT Hoa Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° Việt Nam 1993, 1998, 2004, 2006, 2008, 2010. 1.62 Sá»± gia tăng tá»· lệ dân tá»™c thiểu số trong nhóm dân số nghèo và rất nghèo là má»™t vấn Ä‘á»? đáng quan ngại. NhÆ°ng không phải tất cả các dân tá»™c thiểu số Ä‘á»?u nghèo. Có những bằng chứng đáng khích lệ vá»? những cải thiện vá»? Ä‘á»?i sống và sinh kế của rất nhiá»?u há»™ dân tá»™c thiểu số trong những năm gần đây, và phân tích gần đây vá»? Khảo sát mức sống dân cÆ° 2010 cho thấy sá»± hiện diện của má»™t số há»™ thiểu số khá giả trong tầng lá»›p có thu nhập trung bình và cao. Vấn Ä‘á»? này được nghiên cứu sâu hÆ¡n trong ChÆ°Æ¡ng 5, vá»›i ná»™i dung bàn vá»? các dấu hiệu tiến bá»™ đáng khích lệ ở má»™t số khu vá»±c và má»™t số nhóm, và chỉ ra những phÆ°Æ¡ng thức quan trá»?ng để đạt được tiến bá»™. Trong những năm gần đây, tăng trưởng đã tạo Ä‘iá»?u kiện thuận lợi cho ngÆ°á»?i khá giả, dẫn đến sá»± bất bình đẳng vá»? thu nhập 1.63 Các nghiên cứu trÆ°á»›c đây chỉ ra rằng con Ä‘Æ°á»?ng phát triển của Việt Nam là con Ä‘Æ°á»?ng của sá»± tăng trưởng mà không có sá»± gia tăng đáng kể vá»? bất bình đẳng (Viện KHXH Việt Nam, 2010). Tuy vậy, trong những năm gần đây, tình hình đã dần thay đổi và bất bình đẳng có xu hÆ°á»›ng ngày càng gia tăng. Má»™t nghiên cứu má»›i vá»? nhận thức của ngÆ°á»?i dân vá»? bất bình đẳng được tiến hành để làm tÆ° liệu đầu vào cho báo cáo này (xem Phụ lục 1.1) đã chỉ ra rằng hiện nay có cảm nhận rá»™ng rãi trong dân chúng vá»? sá»± gia tăng bất bình đẳng. Ä?ây là cảm nhận chung và phổ biến trong dân cÆ° nông thôn và thành thị, và cÅ©ng là cảm nhận của cả ngÆ°á»?i giàu và ngÆ°á»?i nghèo. 1.64 Tỉ lệ tăng trưởng hàng năm trong thu nhập thá»±c tế của các há»™ trung bình là 8% năm 2004 & 2010, theo số liệu từ các cuá»™c Khảo sát mức sống dân cÆ° kế tiếp nhau. Tuy nhiên, từ giữa những năm 2000 tăng trưởng lại không đồng Ä‘á»?u giữa các há»™, trong đó các há»™ giàu có mức tăng trưởng cao hÆ¡n so vá»›i các há»™ nghèo. Sá»± khác biệt vá»? tỉ lệ tăng trưởng giữa các nhóm há»™ phản ánh má»™t số những thay đổi mạnh mẽ và có khả năng đối chá»?i nhau trong cÆ¡ cấu kinh tế: thay đổi vá»? lợi ích thu được từ giáo dục và các kỹ năng làm việc trong thị trÆ°á»?ng lao Ä‘á»™ng, sá»± chuyển đổi ngành nghá»? và việc làm, mức Ä‘á»™ dịch chuyển vá»? mặt địa lý khi các cá nhân rá»?i khu vá»±c nông thôn để Ä‘i tìm việc làm. Những nhân tố này tÆ°Æ¡ng tác vá»›i những khác biệt ban đầu vá»? vốn con ngÆ°á»?i và khả năng tiếp cận dịch vụ, cÅ©ng nhÆ° tÆ°Æ¡ng tác vá»›i sá»± bất bình đẳng vá»? ‘thủ tục’ và thể chế - chẳng hạn nhÆ° khác biệt vá»? tiếng nói và sá»± tham gia của các nhóm xã há»™i, cÅ©ng nhÆ° khả năng tiếp cận quyá»?n lá»±c và ảnh hưởng – từ đó tạo ra sá»± khác biệt vá»? Ä‘iá»?u kiện sống trong dân cÆ°. 23 1.65 Hình 1.6 cho thấy Ä‘Æ°á»?ng cong vá»? tỉ lệ tăng trưởng9 sá»­ dụng chỉ số thu nhập bình quân đầu ngÆ°á»?i và tốc Ä‘á»™ tăng trưởng phân theo nhóm thu nhập năm 2004 và 2010. Tốc Ä‘á»™ tăng trưởng thu nhập thá»±c tế trong giai Ä‘oạn qua đã biến đổi đáng kể ở các Ä‘iểm khác nhau trong phân bố thu nhập, từ khoảng 4% cho các há»™ ở cận dÆ°á»›i của phân bố thu nhập đến 9% cho các há»™ ở cận trên của phân bố thu nhập. Tăng trưởng mang tính vì ngÆ°á»?i nghèo, bởi vì nó đã góp phần tạo ra tiến bá»™ liên tục trong giảm nghèo trong thá»?i gian qua. Tuy nhiên, vì tăng trưởng lại tạo Ä‘iá»?u kiện thuận lợi cho há»™ khá giả nên khoảng cách tÆ°Æ¡ng đối và tuyệt đối vá»? thu nhập giữa há»™ giàu và há»™ nghèo đã tăng lên qua thá»?i gian. Hình 1.6 Tăng trưởng thu nhập bình quân đầu ngÆ°á»?i theo nhóm thu nhập, năm 2004 – 2010 45000 9 40000 8 35000 7 Tăng trưởng hàng năm Ä?ồng (giá T1/2010) 30000 6 25000 5 20000 4 15000 3 10000 2 5000 1 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Nhóm phân vị thu nhập nông thôn 2004 2010 Tăng trưởng hàng năm trong giai Ä‘oạn 2004-2010 Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° 2004, 2010. 1.66 Quá trình tăng trưởng diá»…n ra không đồng Ä‘á»?u giữa các nhóm thu nhập đã góp phần làm gia tăng bất bình đẳng cÅ©ng nhÆ° tạo ra những quan ngại vá»? tình trạng gia tăng khoảng cách chênh lệch vá»? mặt xã há»™i và kinh tế. Chỉ số Gini vá»? bất bình đẳng thu nhập tăng nhẹ từ 0,4 lên 0,43 sau khi đã được Ä‘iá»?u chỉnh để phản ánh sá»± biến Ä‘á»™ng giá cả giữa các khu vá»±c. Mức Ä‘á»™ bất bình đẳng ở Việt Nam năm 2010 có thể so sánh vá»›i mức của các nÆ°á»›c có thu nhập trung bình nhÆ° In-đô-nê-xi-a và Thái Lan nhÆ°ng thấp hÆ¡n Trung Quốc. Kèm theo sá»± tăng trưởng này là sá»± dịch chuyển vá»? tỉ trá»?ng thu nhập của 60% dân số có thu nhập thấp nhất so vá»›i tỉ trá»?ng thu nhập của 40% dân số có thu nhập cao nhất. Tỉ trá»?ng thu nhập của thập phân vị có thu nhập cao nhất tăng 2 Ä‘iểm phần trăm trong giai Ä‘oạn từ năm 2004 đến 2010. Nói má»™t cách cụ thể hÆ¡n, phần tăng thu nhập của 10% dân số có thu nhập cao nhất gần lá»›n bằng tổng thu nhập của 10% dân số có thu nhập thấp ở Việt Nam năm 2010. Trong khi đó, trong cùng thá»?i kỳ, tỉ trá»?ng thu nhập của 10% dân số thu nhập thấp nhất giảm Ä‘i 20%. Nếu tập trung chú ý vào nhóm thu nhập cao nhất trong phân bố thu nhập thì có thể thấy rằng tỉ trá»?ng phần thu nhập của nhóm 5% dân số có thu nhập cao nhất tăng từ 20,6% lên 22,5% trong giai Ä‘oạn 2004-2010. Ở khía cạnh này, mô hình này tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° ở Trung Quốc và Ấn Ä?á»™ nÆ¡i mà nhóm 5% dân số có thu nhập cao nhất chiếm tỉ trá»?ng 20,5% trong tổng thu nhập và 21,3% vá»? tiêu dùng (Ngân hàng Phát triển Châu Ã?, 2012). 1.67 Xu hÆ°á»›ng gia tăng bất bình đẳng Ä‘i kèm vá»›i tăng trưởng kinh tế là má»™t xu hÆ°á»›ng phổ biến ở các nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển khu vá»±c Ä?ông Ã? và Thái Bình DÆ°Æ¡ng.Trong khi sá»± gia tăng bất bình đẳng vá»? thu nhập có thể là biểu hiện của quá trình tăng trưởng giúp tăng tổng thu nhập và giảm nghèo, và do vậy có thể được coi là kết quả tá»± nhiên của sá»± phát triển kinh tế, tạo Ä‘iá»?u kiện thúc đẩy tinh thần kinh doanh, đổi má»›i sáng tạo và tiến bá»™ kinh tế, nhÆ°ng nếu không kiểm soát thì má»™t số hình thức bất bình đẳng có thể dẫn tá»›i tình trạng căng thẳng xã há»™i và làm giảm mức Ä‘á»™ gắn kết xã há»™i. Nghiên cứu vá»? “nhận thức vá»? bất bình đẳngâ€? ghi nhận lại các nguồn gốc của bất bình đẳng được xem là “có thể chấp nhận đượcâ€? và “không thể chấp nhận đượcâ€?: sá»± giàu có là chấp nhận được (và đáng ngưỡng má»™) nếu đạt được do chăm chỉ, may mắn hoặc do có trình Ä‘á»™. NhÆ°ng nếu sá»± giàu có đạt được là nhá»? các hành Ä‘á»™ng phi pháp hay do sá»­ dụng 9. Ä?Æ°á»?ng cong vá»? tỉ lệ tăng trưởng cho thấy tỉ lệ tăng trưởng hàng năm giữa hai thá»?i Ä‘iểm, tÆ°Æ¡ng ứng cho các khoảng bách phân vị cụ thể trong phân bố thu nhập (Ravallion, 1997). 24 quyá»?n lá»±c hoặc khả năng gây ảnh hưởng má»™t cách sai trái thì lại là không thể chấp nhận được. Vì Việt Nam vẫn tiếp tục tăng trưởng và tình trạng nghèo xét theo khả năng đáp ứng nhu cầu cÆ¡ bản không còn là mối quan tâm hàng đầu nữa, nên việc theo dõi và thúc đẩy quá trình phát triển đồng Ä‘á»?u là rất quan trá»?ng nhằm bảo đảm rằng tất cả ngÆ°á»?i dân Việt Nam cùng được hưởng lợi từ quá trình phát triển Ä‘ang diá»…n ra nhanh chóng. Những khoảng cách chênh lệch vá»? phát triển con ngÆ°á»?i vẫn tồn tại và trong má»™t số trÆ°á»?ng hợp có thể giãn rá»™ng 1.68 Việt Nam không chỉ thành công trong việc tăng thu nhập. Tiến bá»™ trong phát triển con ngÆ°á»?i cÅ©ng không kém phần ấn tượng. NhÆ°ng giống nhÆ° trÆ°á»?ng hợp tăng trưởng thu nhập và giảm nghèo, tiến bá»™ trong lÄ©nh vá»±c này cÅ©ng không đồng Ä‘á»?u. Bất bình đẳng có thể làm suy yếu quá trình tăng trưởng nếu nhÆ° nguyên nhân của những bất bình đẳng đó là do những khác biệt vá»? hoàn cảnh - ví dụ nhÆ° nguồn gốc dân tá»™c, giá»›i tính và cÆ¡ há»™i không đồng Ä‘á»?u trong việc tiếp cận giáo dục – đây là những yếu tố sẽ làm cản trở má»™t số nhóm trong việc hưởng lợi má»™t cách bình đẳng từ quá trình tăng trưởng và phát triển kinh tế. 1.69 Có thể xét đến ví dụ vá»? giáo dục. Hình 1.7 mô tả tỉ lệ nhập há»?c của trẻ em dân tá»™c Ä‘a số so vá»›i má»™t vài nhóm dân tá»™c thiểu số. Tỉ lệ nhá»? hÆ¡n 1 nghÄ©a là tỉ lệ trẻ em dân tá»™c thiểu số Ä‘i há»?c ở mức thấp hÆ¡n trẻ em dân tá»™c Ä‘a số. Mặc dù kể từ năm 1998 đến nay chỉ số này đã được cải thiện nhiá»?u nhÆ°ng tỉ lệ nhập há»?c của trẻ em dân tá»™c thiểu vẫn tiếp tục thấp hÆ¡n so vá»›i trẻ em dân tá»™c Ä‘a số và ở cấp trung há»?c phổ thông thì sá»± khác biệt này là đáng kể. Hình 1.7 Tỉ lệ nhập há»?c vào các trÆ°á»?ng công lập theo trình Ä‘á»™ há»?c vấn của dân tá»™c thiểu số so vá»›i dân tá»™c Kinh theo cấp há»?c: giai Ä‘oạn 1998 - 2010 1 0.9 Tá»· lệ nhập há»?c thuần 0.8 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 1998 2010 1998 2010 1998 2010 Tiểu há»?c THCS THPT DT Tày-Thái-MÆ°á»?ng-Nùng DT KhÆ¡-me Các DT khác Tây Nguyên Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° 1998 và 2010. Thu nhập có ảnh hưởng đến việc tiếp cận vá»›i dịch vụ y tế và giáo dục có chất lượng 1.70 Mức Ä‘á»™ chú trá»?ng ngày càng tăng đối vá»›i việc “xã há»™i hóaâ€? y tế và giáo dục ở Việt Nam – xã há»™i hóa tức là chú trá»?ng tá»›i việc chia sẻ các chi phí và trách nhiệm xã há»™i giữa các cá nhân, nhà nÆ°á»›c và khu vá»±c phi nhà nÆ°á»›c – đồng nghÄ©a vá»›i việc thu nhập bắt đầu trở nên quan trá»?ng hÆ¡n trong việc quyết định khả năng tiếp cận các dịch vụ cÆ¡ bản. Sá»± gia tăng chênh lệch vá»? thu nhập sẽ góp phần làm gia tăng khoảng cách chênh lệch vá»? mặt xã há»™i, trong đó bao gồm chênh lệch vá»? tỉ lệ nhập há»?c (đặc biệt là ở cấp trung há»?c và đại há»?c) và chênh lệch vá»? khả năng tiếp cận các dịch vụ y tế. 1.71 Hậu quả trá»±c tiếp của việc này là sá»± gia tăng gánh nặng của các khoản chi tiêu của gia đình cho y tế và giáo dục, đặc biệt là đối vá»›i các há»™ không thuá»™c diện khá giả. Phân tích dá»±a trên số liệu của Khảo sát mức sống dân cÆ° cho thấy chi tiêu cho giáo dục đã tăng vá»? giá trị thá»±c tế (tức là đã tính đến trượt giá) 25 ở tất cả các cấp trong giai Ä‘oạn từ năm 2004 đến năm 2010 (Hình 1.8) và các chi phí mà các há»™ phải bá»? tiá»?n túi ra trang trải tăng lên khi con cái của há»? chuyển từ cấp tiểu há»?c lên cấp trung há»?c cÆ¡ sở và trung há»?c phổ thông. So vá»›i há»™ nghèo, các há»™ giàu chi tiêu nhiá»?u hÆ¡n cho việc há»?c hành của con cái nói chung và cho việc há»?c thêm. Vá»›i những thuận lợi này, không có gì đáng ngạc nhiên khi há»?c sinh con nhà giàu há»?c tốt hÆ¡n trong lá»›p và làm tốt các bài kiểm tra và có thể đạt trình Ä‘á»™ và kỹ năng đào tạo cao hÆ¡n. Hình 1.8 Chi tiêu của há»™ cho má»™t há»?c sinh: theo há»?c vấn và theo nhóm ngÅ© phân vị, 2004 và 2010 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 THPT - 2004 THPT - 2010 Cao đẳng, đại Cao đẳng, đại há»?c - 2004 há»?c - 2010 Há»?c phí Ä?óng góp các loại quỹ Ä?ồng phục, sách vở và đồ dùng há»?c tập Há»?c thêm Các chi phí khác Nguồn: KSMSDC Việt Nam 2004, 2010. 1.72 Nghiên cứu chỉ ra rằng mặc dù bệnh tật tập trung nhiá»?u hÆ¡n ở các há»™ nghèo nhÆ°ng so vá»›i các há»™ giàu thì khả năng há»? sá»­ dụng các dịch vụ y tế lại ở mức thấp hÆ¡n (NHTG, 2012). HÆ¡n nữa, phân bố chi tiêu công trong khu vá»±c y tế lại theo hÆ°á»›ng thiên vị cho các há»™ giàu, chẳng hạn nhÆ° chi tiêu cho các trung tâm y tế xã mà các há»™ nghèo nông thôn sá»­ dụng lại ở mức rất nhá»? so vá»›i chi tiêu cho các bệnh viện nhà nÆ°á»›c mà các há»™ khá giả sá»­ dụng. Ä?ã có những quan ngại được nêu lên vá»? tác Ä‘á»™ng bần cùng hóa của chi phí y tế để chữa trị các căn bệnh hiểm nghèo, trong đó bao gồm quan ngại rằng ngÆ°á»?i nghèo sẽ lá»±a chá»?n không chữa trị khi bị bệnh nặng. Hầu hết các há»™ nghèo Ä‘á»?u có thẻ y tế miá»…n phí giúp giảm chi phí trả cho các dịch vụ, nhÆ°ng kèm theo đó là những quan ngại vá»? chất lượng chăm sóc mà há»? nhận được. Má»™t số nghiên cứu đã nêu bật vấn Ä‘á»? chi phí y tế cao mà ngÆ°á»?i dân phải chi trả từ tiá»?n túi; chi phí y tế mà ngÆ°á»?i dân phải tá»± chi trả tiếp tục ở mức cao mặc dù đã có nhiá»?u cải thiện vá»? diện bao phủ của ChÆ°Æ¡ng trình Bảo hiểm Y tế Quốc gia do kết quả của Luật Bảo hiểm Y tế. Luật má»›i đã trợ cấp phí bảo hiểm y tế hoàn toàn cho ngÆ°á»?i nghèo và trợ cấp má»™t phần phí BHYT cho đối tượng cận nghèo. Tuy nhiên, bảo hiểm y tế cÅ©ng má»›i chỉ mang lại tác Ä‘á»™ng khiêm tốn trong việc giảm chi phí y tế từ tiá»?n túi của ngÆ°á»?i dân (Lieberman và Wagstaff, 2008), gồm chi phí y tế cho các trÆ°á»?ng hợp bệnh nặng. Các há»™ có con nhá»? và ngÆ°á»?i già có nhiá»?u rủi ro vá»? sức khá»?e hÆ¡n và có tỉ lệ chi trả chi phí y tế cho các trÆ°á»?ng hợp bệnh nặng cao hÆ¡n, theo thông tin há»? cung cấp. (Hoàng Văn Minh và các tác giả khác, 2012). NgÆ°á»?i dân thành thị đối mặt vá»›i thách thức lá»›n vá»? chi phí gia tăng và bất ổn định vá»? kinh tế 1.73 Việt Nam đã vượt qua cÆ¡n bão kinh tế toàn cầu sau khủng hoảng tài chính năm 2008-2009 má»™t cách xuất sắc hÆ¡n so vá»›i hầu hết các nÆ°á»›c khác. Vào năm 2009, tăng trưởng đã giảm từ 8,5% của hai năm trÆ°á»›c đó - mức cao nhất trong vòng má»™t thập ká»· - xuống còn 5,3% - mức thấp nhất trong vòng má»™t thập ká»·, nhÆ°ng đến năm 2010 thì lại tăng bật trở lại mức 6,8%. Năm 2011 tăng trưởng lại giảm xuống còn 5,9% nhÆ°ng vẫn cao hÆ¡n má»™t Ä‘iểm phần trăm so vá»›i mức trung bình của các ná»?n kinh tế má»›i nổi và Ä‘ang phát triển. Tăng trưởng trong năm 2012 chỉ ở mức 5,03% - mức thấp nhất trong khoảng hai thập niên qua. 1.74 Tuy nhiên, đằng sau khả năng chống chịu này là má»™t câu chuyện phức tạp hÆ¡n vá»? sá»± biến Ä‘á»™ng và mức Ä‘á»™ dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng ở các thành phố và thị trấn của Việt Nam. Do nhu cầu xuất khẩu bị giảm sút 26 sau cuá»™c khủng hoảng tài chính toàn cầu nên nhu cầu lao Ä‘á»™ng của các doanh nghiệp cÅ©ng giảm theo. CÅ©ng may là thị trÆ°á»?ng lao Ä‘á»™ng đã phục hồi trở lại má»™t cách tÆ°Æ¡ng đối nhanh chóng và mạnh mẽ xét vá»? số giá»? làm việc và tiá»?n công danh nghÄ©a. NgÆ°á»?i dân thành thị phải chịu các cú sốc vá»? lạm phát trÆ°á»›c và sau cuá»™c khủng hoảng. Năm 2008, TCTK cho biết giá cả các mặt hàng tăng 23% do Việt Nam bị ảnh hưởng của cuá»™c khủng hoảng lÆ°Æ¡ng thá»±c toàn cầu, vá»›i mức lạm phát giá lÆ°Æ¡ng thá»±c thá»±c phẩm lên tá»›i 34%. Lạm phát năm 2010 đã dịu bá»›t nhÆ°ng năm 2011 lại tăng trở lại tá»›i mức khoảng 18% ở cả khu vá»±c thành thị và nông thôn vá»›i mức Ä‘á»™ tăng Ä‘á»™t ngá»™t hÆ¡n vá»? giá cả thá»±c phẩm, Ä‘iện và nhiên liệu. 1.75 Những sá»± kiện này đã Ä‘em lại những thách thức đáng kể cho ngÆ°á»?i dân thành thị và được ghi nhận trong rất nhiá»?u nghiên cứu và đánh giá nhanh (gồm các nghiên cứu/đánh giá của Oxfam/ActionAid, Báo cáo của Viện KHXH Việt Nam, vào báo cáo của UNDP//TCTK nhÆ° đã trích dẫn ở trên; ChÆ°Æ¡ng trình Phát triển Liên hợp Quốc, 2010). Chẳng hạn, 65% số há»™ được khảo sát trong Khảo sát Nghèo Thành thị năm 2009 cho biết giá cả thá»±c phẩm và các mặt hàng thiết yếu cao hÆ¡n là căn nguyên của má»?i khó khăn, khiến lạm phát trở thành nhân tố gây nên khó khăn mang tính phổ biến nhất trong số các vấn Ä‘á»? gồm thất nghiệp, kinh doanh trì trệ, thảm há»?a thiên nhiên, các cú sốc vá»? sức khá»?e và các vấn Ä‘á»? khác (16% số há»™ cho biết thất nghiệp và kinh doanh trì trệ là nguồn gốc của khó khăn). Xét ở khía cạnh tích cá»±c, má»™t cuá»™c khảo sát vá»? tác Ä‘á»™ng của giá cả do Oxfam GB và ActionAid thá»±c hiện vào tháng 5/ 2011 cho thấy lạm phát không làm cho các gia đình bị đói hoặc khiến cho trẻ em không được đến trÆ°á»?ng (có thể là do các bậc cha mẹ Æ°u tiên hàng đầu cho việc há»?c hành của con cái). Tuy nhiên vẫn còn tồn tại nhiá»?u vấn Ä‘á»? nghiêm trá»?ng. Những ngÆ°á»?i sống nhá»? vào các khoản tiá»?n tiết kiệm hay các khoản thu nhập cố định - những khoản này thì không được Ä‘iá»?u chỉnh theo lạm phát - ví dụ nhÆ° những ngÆ°á»?i hưởng lÆ°Æ¡ng hÆ°u, hưởng bảo hiểm xã há»™i, những ngÆ°á»?i không thể làm việc vì lý do sức khá»?e, rõ ràng là dá»… bị ảnh hưởng bởi lạm phát trên nhiá»?u phÆ°Æ¡ng diện. 1.76 Cùng vá»›i sá»± bất ổn định việc làm do suy thoái kinh tế toàn cầu, lạm phát cÅ©ng đã gây nên nhiá»?u vấn Ä‘á»? gay cấn cho những ngÆ°á»?i di cÆ° từ nông thôn lên thành thị để tìm kiếm công việc tốt hÆ¡n. Những ngÆ°á»?i di cÆ° thÆ°á»?ng phải chịu giá cả ăn ở, Ä‘iện nÆ°á»›c cao hÆ¡n ngÆ°á»?i dân sở tại và khó khăn hÆ¡n trong việc tiếp cận các dịch vụ xã há»™i, chính vì vậy há»? phải đối phó vá»›i sá»± bất ổn định vá»? sinh kế. Những ngÆ°á»?i di cÆ° được khảo sát trong vòng thứ tÆ° của Ä‘iá»?u tra theo dõi nghèo thành thị có sá»± tham gia của OxfamActionAid cho biết mức tăng lÆ°Æ¡ng không theo kịp vá»›i mức tăng giá cả: chi tiêu bình quân hàng tháng của há»? không kể các khoản tiết kiệm và tiá»?n gá»­i vá»? gia đình tăng thêm 87% từ năm 2008 đến năm 2011, trong khi thu nhập hàng tháng chỉ tăng 66%. Ä?ã có những dấu hiệu vá»? gia tăng căng thẳng trong quan hệ lao Ä‘á»™ng do kết quả của mối quan hệ tÆ°Æ¡ng tác này, cÅ©ng nhÆ° là do giảm mức tiá»?n gá»­i vá»? gia đình của những ngÆ°á»?i lao Ä‘á»™ng di cÆ° ở nông thôn. Sá»± bất ổn định vá»? sinh kế nÆ¡i thành thị không chỉ làm ảnh hưởng tá»›i nghèo thành thị mà, vá»›i cÆ¡ chế chuyển tiá»?n nhÆ° nói ở trên thì sá»± bất ổn đó cÅ©ng làm ảnh hưởng tá»›i nghèo nông thôn nữa. E. Tổng quan vá»? báo cáo: Những thách thức giảm nghèo má»›i và cÅ© ở Việt Nam 1.77 Báo cáo này Ä‘Æ°a ra quan Ä‘iểm ban đầu rằng mặc dù đã đạt được tiến bá»™ đáng kể song nhiệm vụ giảm nghèo ở Việt Nam vẫn chÆ°a hoàn thành. Báo cáo chỉ ra 3 việc cần làm. 1.78 Thứ nhất, Ä‘á»? xuất xem xét lại hệ thống theo dõi nghèo ở Việt Nam trong ChÆ°Æ¡ng 2, bao gồm việc cải tiến Khảo sát mức sống dân cÆ°, sá»­ dụng chỉ số tổng hợp vá»? phúc lợi có tính toàn diện hÆ¡n và sá»­ dụng chuẩn nghèo má»›i vá»›i mục tiêu đảm bảo phù hợp vá»›i các Ä‘iá»?u kiện kinh tế xã há»™i hiện nay ở Việt Nam. Thứ hai, ChÆ°Æ¡ng 3 sá»­ dụng phÆ°Æ¡ng pháp luận má»›i để xem xét lại những thá»±c tế đã được thừa nhận rá»™ng rãi ở Việt Nam và xây dá»±ng má»™t bức tranh cập nhật hÆ¡n vá»? tình hình nghèo đói trên cÆ¡ sở của các dữ liệu từ Khảo sát mức sống dân cÆ° 2010 và các nghiên cứu định tính má»›i. Thứ ba, báo cáo phân tích má»™t cách có chá»?n lá»?c má»™t số thách thức chủ yếu vá»? giảm nghèo trong thập ká»· này. ChÆ°Æ¡ng 4 trình bày bản đồ vá»? đói nghèo má»›i dá»±a trên Tổng Ä?iá»?u tra vá»? Dân số và Nhà ở năm 2009 và Khảo sát mức sống dân cÆ° 2010, so sánh vá»›i những bản đồ trÆ°á»›c đây vá»? đói nghèo dá»±a trên Tổng Ä?iá»?u tra dân số năm 1999. ChÆ°Æ¡ng 5 tập trung vào vấn Ä‘á»? nghèo đói của dân tá»™c thiểu số vá»›i mục đích chỉ ra những hạn chế mà hiện nay há»? phải đối mặt cÅ©ng nhÆ° để ghi nhận những dấu hiệu tiến bá»™ quan trá»?ng. ChÆ°Æ¡ng 6 Ä‘Æ°a ra má»™t cách nhìn nhận má»›i vá»? bất bình đẳng vá»? thu nhập và cÆ¡ há»™i, kết hợp vá»›i nghiên cứu phân tích sá»­ dụng Khảo sát mức sống dân cÆ° vá»›i các phát hiện từ nghiên cứu định tính má»›i vá»? ‘nhận thức vá»? bất bình đẳng’. 27 Các phụ lục chÆ°Æ¡ng Phụ lục 1.1: Nghiên cứu Ä?ịnh tính Má»›i để Ä?ánh giá Nghèo đói năm 2012 (1) Nghiên cứu “Các nhân tố tạo ra Ä?iểm sángâ€? vá»? các bài há»?c Giảm Nghèo Thành công ở Dân tá»™c Thiểu số Ä?ợt nghiên cứu thá»±c địa này được tiến hành trong khoảng thá»?i gian từ tháng 11/2011 đến tháng 2/2012 nhằm mục đích xác định các cá»™ng đồng dân tá»™c thiểu số có tá»· lệ giảm nghèo nhanh và tăng trưởng thu nhập ở mức cao, đồng thá»?i xác định các nhân tố góp phần tạo nên những kết quả tích cá»±c đó. Ä?iểm sáng là má»™t phÆ°Æ¡ng pháp được bắt nguồn ở Việt Nam từ má»™t chÆ°Æ¡ng trình vá»? dinh dưỡng trong thập ká»· 90 do Tổ chức Cứu trợ Trẻ em tài trợ; kể từ đó phÆ°Æ¡ng pháp này đã được áp dụng rá»™ng rãi bởi các tổ chức phi chính phủ và các nhà nghiên cứu trên phạm vi toàn thế giá»›i (Marsh và các tác giả khác 2004; Ramalingam 2011). Các há»™ gia đình và cá»™ng đồng thành công là những nhân tố “tích cá»±câ€? vì há»? thoát được nghèo mặc dù phải đối diện vá»›i những khó khăn và thách thức tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° những ngÆ°á»?i láng giá»?ng của há»?, đồng thá»?i há»? là “những Ä‘iểm sáng khác thÆ°á»?ngâ€? (hoặc những Ä‘iển hình khác biệt) bởi vì há»? có cách ứng xá»­ khác vá»›i những ngÆ°á»?i khác. Các nhà nghiên cứu đã tá»›i thăm các cá»™ng đồng dân tá»™c thiểu số ở tỉnh Ä?ắc Lắc (huyện Ea H’leo), tỉnh Trà Vinh (huyện Châu Thành và Trà Cú) và tỉnh Lào Cai (huyện MÆ°á»?ng KhÆ°Æ¡ng và Bắc Hà), tiến hành phá»?ng vấn bán cấu trúc trên 100 ngÆ°á»?i dân là dân tá»™c thiểu số và cán bá»™ chính quyá»?n địa phÆ°Æ¡ng. Ä?ịa Ä‘iểm tiến hành phá»?ng vấn được lá»±a chá»?n nhá»? kết hợp phÆ°Æ¡ng pháp phân tích mang tính định tính và chá»?n mẫu theo mô hình “quả bóng tuyếtâ€? dá»±a trên khuyến nghị của các chuyên gia và các số liệu thứ cấp. Số liệu từ các mẫu Ä‘iá»?u tra được phân tích để xác định tá»· lệ giảm (hoặc tăng) nghèo trong số những ngÆ°á»?i dân tá»™c thiếu số được Ä‘iá»?u tra tại má»—i tỉnh và huyện trong các giai Ä‘oạn 1999-2006 và 2006-2009. Số liệu Ä‘iá»?u tra cÅ©ng được xá»­ lý để tính mức chi tiêu trung bình đã khai báo của các há»™ được Ä‘iá»?u tra (má»™t chỉ số thay thế cho mức thu nhập) theo tỉnh và huyện và tính tá»· lệ của mẫu dân tá»™c thiểu số trong nhóm 15% số ngÆ°á»?i có mức chi tiêu cao nhất sinh sống tại má»—i địa phÆ°Æ¡ng. Sau đó, má»™t loạt giả thuyết mang tính định tính vá»? các nhân tố có thể dẫn đến giảm nghèo và tăng thu nhập đã được Ä‘Æ°a ra, trong đó phác thảo ra “những gợi ý mang tính kích thíchâ€? có thể được thăm dò thông qua các cuá»™c phá»?ng vấn và quan sát tại hiện trÆ°á»?ng để thu thập các số liệu định tính. (2) Xác định các Ä‘á»™ng cÆ¡ giảm nghèo dài hạn: Thí Ä‘iểm mô hình kết hợp định tính và định lượng (Q bình phÆ°Æ¡ng) Oxfam và NHTG đã tiến hành má»™t nghiên cứu thí Ä‘iểm mang tính định tính trong tháng 8/2011 để xác định các Ä‘á»™ng cÆ¡ giảm nghèo dài hạn chính ở Việt Nam trong hai thập ká»· qua. Ä?ợt nghiên cứu được thiết kế xoay quanh các khái niệm bổ sung vá»? các cÆ¡ há»™i và những trở ngại trong việc đánh giá những thay đổi vá»? thu nhập và mức Ä‘á»™ giàu nghèo tại cấp há»™ gia đình và cấp cá»™ng đồng. Mục tiêu dài hạn hÆ¡n là nhằm xây dá»±ng má»™t bá»™ dữ liệu Ä‘a chiá»?u thể hiện sá»± thay đổi của các há»™ gia đình và cá»™ng đồng trong thá»?i kì 20 năm, dá»±a trên số há»™ và cá»™ng đồng ban đầu đã tham gia đợt khảo sát Ä?iá»?u tra Mức Sống Dân cÆ° ở Việt Nam trong năm 1992/93 và 1997-98. Ä?ịa Ä‘iểm khảo sát được lá»±a chá»?n từ danh sách các huyện/xã tham gia đợt khảo sát KSMSDC năm 1997/98 dá»±a trên tá»· lệ nghèo cấp huyện và dân số ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số và ngÆ°á»?i Kinh/Hoa cấp huyện. Các cán bá»™ Ä‘iá»?u tra đã tá»›i nhiá»?u địa phÆ°Æ¡ng mà vá»? cÆ¡ bản có thể đại diện cho các vùng khác nhau của Việt nam. Vá»? tổng thể, Ä‘oàn cán bá»™ Ä‘iá»?u tra đã phá»?ng vấn 220 há»™ trÆ°á»›c đó đã từng tham gia đợt khảo sát Ä?iá»?u tra Mức sống Dân cÆ° ở Việt Nam, cập nhật danh sách các há»™ này và tổ chức thảo luận nhóm vá»›i gần 250 ngÆ°á»?i tham gia trả lá»?i tại cả cấp thôn và xã. Nhóm Ä‘iá»?u tra đã tiến hành làm nhiá»?u bài tập định tính, bao gồm: (i) phân loại giàu nghèo; (ii) bài tập liệt kê các hoạt Ä‘á»™ng theo trình tá»± thá»?i gian được dùng để tìm hiểu vá»? lịch sá»­ phát triển của thôn, xã từ năm 1992 và (iii) bài tập sắp xếp thẻ và sÆ¡ đồ dịch chuyển để liệt kê và phân loại các cÆ¡ há»™i và các trở ngại trong cá»™ng đồng trong vòng hai thập ká»· qua. Các cán bá»™ thôn cÅ©ng được Ä‘á»? nghị tham gia trao đổi vá»? cảm nhận của há»? đối vá»›i sá»± thay đổi Ä‘á»?i sống và diá»…n biến mức Ä‘á»™ giảm nghèo kể từ đầu thập ká»· 90. Nhóm 28 Ä‘iá»?u tra cÅ©ng tiến hành phá»?ng vấn và vẽ sÆ¡ đồ bổ sung vá»? lịch sá»­ phát triển Ä‘á»?i sống vá»›i sá»± tham gia của đại diện các há»™ được lá»±a chá»?n, trong đó tập trung vào các há»™ đã làm đặc biệt tốt (nguyên nhân tại sao) hoặc các há»™ làm không tốt (nguyên nhân tại sao). Nhóm Ä‘iá»?u tra cÅ©ng tiến hành phá»?ng vấn “các tác nhân tạo thay đổiâ€? quan trá»?ng nhÆ° các doanh nghiệp địa phÆ°Æ¡ng, hợp tác xã, cá»­a hàng và các chÆ°Æ¡ng trình/dá»± án. (3) Tìm hiểu Nhận thức vá»? Bất bình đẳng ở Việt Nam Ä?ợt nghiên cứu được tiến hành trong tháng 3 và tháng 4/2012 nhằm thu thập và phân tích thông tin liên quan tá»›i những cảm nhận vá»? bất bình đẳng ở các nhóm đại diện cho các đối tượng khác nhau trong xã há»™i Việt Nam. Nghiên cứu này là nhằm tìm hiểu vá»? 3 khía cạnh chính: (i) những cảm nhận vá»? khoảng cách chênh lệch vá»? kinh tế và xã há»™i trong phạm vi các nhóm tham chiếu và giữa các nhóm tham chiếu vá»›i nhau; (ii) các nhân tố tạo nên những cảm nhận này; và (iii) mức Ä‘á»™ thay đổi của những khoảng cách chênh lệch đó qua thá»?i gian. Các cuá»™c thảo luận được tổ chức vá»›i sá»± tham gia của má»™t số nhóm thảo luận trá»?ng tâm, tức là các nhóm há»™ khá giả, các nhóm há»™ nghèo, các nhóm công dân lá»›n tuổi, các nhóm há»?c sinh sinh viên cÅ©ng nhÆ° các nhóm thanh niên Ä‘ang làm việc, và cả các nhóm há»™ dân di cÆ° từ nông thôn ra thành thị (trong trÆ°á»?ng hợp nói vá»? các vùng đô thị). Có 3 nhóm địa Ä‘iểm nghiên cứu được lá»±a chá»?n –6 địa Ä‘iểm ở các thành phố lá»›n, 2 địa Ä‘iểm ở các thị trấn, và 7 địa Ä‘iểm ở nông thôn. Bốn khía cạnh của bất bình đẳng có liên quan vá»›i nhau được tất cả các nhóm cùng nêu lên – bất bình đẳng vá»? kết quả kinh tế (thu nhập, của cải) cÅ©ng nhÆ° bất bình đẳng vá»? khả năng tiếp cận giáo dục, việc làm và đất Ä‘ai. Các nguyên nhân gây nên bất bình đẳng được nhìn nhận là có liên quan vá»›i nhau và bổ sung cho nhau; chẳng hạn nhÆ° má»™t số đối tượng trả lá»?i ở vùng nông thôn đã nêu quan ngại vá»? chất lượng giáo dục kém ở địa phÆ°Æ¡ng của há»?, và đây là yếu tố góp phần gây nên vấn Ä‘á»? kÄ© năng yếu kém và không có cÆ¡ há»™i má»™t cách bình đẳng để có được công việc tốt. Các ý kiến Ä‘á»?u ủng há»™ mạnh mẽ các biện pháp chính sách nhằm đảm bảo sá»± bình đẳng vá»? cÆ¡ há»™i. Rất nhiá»?u đối tượng trả lá»?i, đặc biệt là những ngÆ°á»?i trẻ tuổi có há»?c vấn sống ở thành thị, đã bày tá»? sá»± chấp nhận bất bình đẳng vá»? kết quả - chẳng hạn nhÆ° chấp nhận việc ngÆ°á»?i khác sở hữu xe hÆ¡i sang trá»?ng, nhà cao cá»­a rá»™ng, và các sản phẩm của công nghệ má»›i nhất – miá»…n là những thành quả đó là do làm việc chăm chỉ và có nguồn gốc chính đáng. Rất nhiá»?u nhóm đã nêu quan ngại vá»? những lợi lá»™c bất chính, hối lá»™ và lạm dụng quyá»?n lá»±c dẫn tá»›i gia tăng bất bình đẳng. Và rất nhiá»?u ngÆ°á»?i quan ngại vá»? bất bình đẳng vá»? â€?thủ tụcâ€? – tức là khoảng cách giữa cách thức mà các hệ thống cần được vận hành theo nguyên tắc và cách thức nó vận hành trong thá»±c tế, chẳng hạn nhÆ° trong việc thá»±c hiện các chính sách Ä‘á»?n bù đất Ä‘ai. 29 Tài liệu tham khảo Chen, Shaohua và Martin Ravallion. 2008. “New Global Poverty Estimates.â€? (Những Ước tính má»›i vá»? Nghèo đói trên Toàn cầu). World Bank Research Digest 3(1, Fall): 4. Chính phủ Việt Nam, 2011 Statistical Handbook (Niên giám Thống kế 2011). Haughton, J., Nguyá»…n Thị Thanh Loan và Nguyá»…n Bùi Linh. 2010. “Ä?ánh giá nghèo Ä?ô thị ở Hà Ná»™i và Thành phố Hồ Chí Miinhâ€?. Ấn phẩm chung của UNDP và Tổng cục Thống kê Việt Nam, Hà Ná»™i. Hoàng Văn Minh, Nguyá»…n Thị Kim Phượng, Priyanka Saksena, và Chris D. James. “Financial Burden of Household Out-of-Pocket Health Expenditure in Vietnam: Findings from the National Living Standards Survey 2002-2010. (Gánh nặng Tài chính do Những Khoản chi cho Y tế từ Tiá»?n túi của Há»™ Gia đình: Những Phát hiện từ Khảo sát Mức sống của Quốc gia giai Ä‘oạn 2002-2010). KHXH và Y há»?c 30 (2012): 1-6. Hoàng Xuân Thành, Nguyá»…n Thị Thu PhÆ°Æ¡ng, VÅ© Văn Ngá»?c, Ä?á»— Thị Quyên, Nguyá»…n Thị Hoa, Ä?ặng Thanh Hoa và Nguyá»…n Tam Giang. 2012. “Nhận thức vá»? Bất bình đẳng ở Việt Nam: Má»™t nghiên cứu Ä?ịnh tính. Nghiên cứu đầu vào phục vụ Ä?ánh giá nghèo 2012 của Việt Nam, Hà Ná»™i. Iyer, Lakshmi, và Ä?á»— Quý Toàn (2008) “Land Titling và Rural Transition in Vietnamâ€? (Cấp Giấy Chứng nhận Quyá»?n Sá»­ dụng đất và Chuyển đổi Nông thôn ở Việt Nam), Tạp chí Phát triển Kinh tế và Thay đổi Văn hóa 56, số 3 . Leiberman, Samuel và Adam Wagstaff. 2008. Health Financing and Delivery in Vietnam: the Short and Medium Term Policy Agenda. (Tài chính Y tế và Cung cấp Dịch vụ Y tế ở Việt Nam: ChÆ°Æ¡ng trình Chính sách Trung hạn). Hanoi: World Bank. Marsh, D., D. Schroeder, K. Dearden, J. Sternin, và M. Sternin. 2004. “The Power of Positive Deviance.â€? (“Sức mạnh của PhÆ°Æ¡ng pháp Nghiên cứu Ä?iểm sángâ€?). Tạp chí Y há»?c của Anh số 329 (7475): 1177– 1179. Ngân hàng Phát triển Châu Ã? (2003) Participatory Poverty và Governance Assessment: Central Coast and Highlands Region (Ä?ánh giá nghèo và Quản trị Nhà nÆ°á»›c có sá»± tham gia tại khu vá»±c Duyên hải miá»?n Trung và Tây Nguyên), Hà Ná»™i Ngân hàng Phát triển Châu Ã? (2012) “Outlook 2012: Confronting Rising Inequality in Asiaâ€? (Triển vá»?ng 2012: Ä?ối mặt vá»›i sá»± gia tăng bất bình đẳng tại Châu Ã?). Manila, Ngân hàng Phát triển Châu Ã?. Ngân hàng Thế giá»›i (1999) Vietnam Development Report 2000: Attacking Poverty (Báo cáo Phát triển Việt Nam 2000: Tấn công Nghèo đói). Washington DC: Ngân hàng Thế giá»›i. Ngân hàng Thế giá»›i (2003). Vietnam Development Report 2003: Poverty (Báo cáo Phát triển Việt Nam 2003: Nghèo đói). Hà Ná»™i: Ngân hàng Thế giá»›i. Ngân hàng Thế giá»›i (2006). Vietnam Development Report 2007: Vietnam Aiming High (Báo cáo Phát triển Việt Nam 2007: HÆ°á»›ng đến Tầm cao má»›i). Hà Ná»™i: Ngân hàng Thế giá»›i. Ngân hàng Thế giá»›i (2012) Health Equity và Financial Protection Report: Vietnam. (Báo cáo vá»? Công bằng trong Y tế và Bảo trợ Tài chính tại Việt Nam). Washington DC: Ngân hàng Thế giá»›i Ngân hàng Thế giá»›i. 2009. From Poor Areas to Poor People: Chinas Evolving Poverty Reduction Agenda – an Assessment of Inequality and Poverty. (Từ Vùng nghèo tá»›i NgÆ°á»?i nghèo: ChÆ°Æ¡ng trình Giảm nghèo vá»›i Những BÆ°á»›c Tiến má»›i của Trung Quốc). Washington, DC: Ngân hàng Thế giá»›i. Nguyá»…n Tam Giang và Hoàng Xuân Thành, 2012. “Những Nhân tố Thúc đẩy Giảm nghèo trong Dài hạn ở Việt Nam giai Ä‘oạn 1992-2011.â€? Nghiên cứu đầu vào phục vụ Ä?ánh giá nghèo 2012 của Việt Nam, Hà Ná»™i. Oxfam Anh/ActionAid (2008), Participatory Monitoring of Urban Poverty in Vietnam: Synthesis Report 2008 (Theo dõi Nghèo Ä?ô thị có sá»± tham gia tại Việt Nam: Báo cáo tổng hợp năm 2008). Hà Ná»™i. 30 Oxfam Anh/ActionAid (2011) Participatory Monitoring of Urban Poverty in Vietnam: Fourth Round Synthesis Report 2011 (Theo dõi Nghèo Ä?ô thị có sá»± tham gia của ngÆ°á»?i dân tại Việt Nam: Báo cáo tổng hợp lần thứ 4), trang 17. Hà Ná»™i Ramalingam, B. 2011. “A Q&A on Positive Deviance, Innovation and Complexity.â€? (Há»?i đáp vá»? PhÆ°Æ¡ng pháp Nghiên cứu Ä?iểm sáng, Tính Ä?ổi má»›i và Tính Phức tạp). Ngày 8 tháng 2. Bắt đầu được Truy cập từ ngày 3 tháng 9 năm 2011. http://aidontheedge.info/2011/02/08/a-qa-on-positive-deviance-innovation-and- complexity/. Ravallion, Martin và Shaohua Chen. 1997. “What Can New Survey Data Tell Us about Recent Changes in Distribution and Poverty?â€? (Những Dữ liệu Khảo sát má»›i có thể cho chúng ta biết Ä‘iá»?u gì vá»? Những Thay đổi gần đây vá»? Phân bố Nghèo đói). World Bank Economic Review, (Tạp chí Kinh tế của Ngân hàng Thế giá»›i) 11(2): 357-382. Ravallion, Martin và Shaohua Chen. 2007. Chinas Uneven Progress against povertyâ€? (Tiến bá»™ không đồng Ä‘á»?u của Trung Quốc vá»? giảm nghèo), Tạp chí Kinh tế Phát triển số 82, trang 1-42. Ravallion, Martin, Shoahua Chen, và Prem Sangraula. 2008. “Dollar a Day Revisited.â€? (Xem xét lại Chuẩn nghèo tính theo đô la trên ngày). World Bank Research Digest 2(4, Summer): 1-16. Trung tâm Nghiên cứu Há»— trợ và Phát triển Cá»™ng đồng (CECODES), Ä?ánh giá của Ủy ban Trung Æ°Æ¡ng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Ban Khiếu nại Nhân dân của Ủy ban ThÆ°á»?ng vụ Quốc há»™i Việt Nam, và ChÆ°Æ¡ng trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) 2012. Chỉ số Hiệu quả Quản trị và Hành chính công của Việt Nam (PAPI): Ä?o lÆ°á»?ng qua Trải nghiệm của NgÆ°á»?i dân. Hà Ná»™i. Turner, Sarah (2011) “Forever Hmong: Ethnic Minority Livelihoods và Agrarian Transition in Upland Northern Vietnamâ€?, (Hmong - những Ä‘iá»?u còn mãi: Ä?á»?i sống NgÆ°á»?i dân tá»™c và Chuyển đổi ruá»™ng đất tại khu vá»±c Miá»?n núi phía Bắc Việt Nam), Tạp chí Ä?ịa lý Chuyên nghiệp. UNDP. 2001. Doi Moi Processes and Human Development: Vietnam Human Development Report 2001 (Ä?ổi Má»›i và phát triển con ngÆ°á»?i: Báo cáo phát triển con ngÆ°á»?i ở Việt Nam năm 2001). Hanoi. UNDP. 2011. Social Services for Human Development: Vietnam Human Development Report 2011 (Dịch vụ xã há»™i phục vụ phát triển con ngÆ°á»?i: Báo cáo Phát triển con ngÆ°á»?i Việt Nam năm 2011). Hanoi. Viện KHXH Việt Nam. (2011b. Rapid Impact Assessment - Vietnam in 2011: Synthesis Report (Ä?ánh giá nhanh vá»? Tác Ä‘á»™ng của cuá»™c khủng hoảng kinh tế toàn cầu đến doanh nghiệp và ngÆ°á»?i lao Ä‘á»™ng ở Việt Nam - Báo cáo tổng hợp năm 2011). Viện KHXH Việt Nam. 2009. Participatory Poverty Assessment: 2008 Synthesis Report (Ä?ánh giá Nghèo vá»›i sá»± Tham gia của ngÆ°á»?i dân: Báo cáo tổng hợp năm 2008).Hà Ná»™i. Viện KHXH Việt Nam. 2011a. Poverty Reduction in Vietnam: Achievements and Challenges (Giảm nghèo ở Việt Nam: Thành tá»±u và Thách thức). Hà Ná»™i. Vietnam-Sweden Mountain Rural Development Programme, ActionAid, Save the Children (UK), and Oxfam (GB). 1999. A Synthesis of Participatory Poverty Assessments from Four Sites in Vietnam: Lao Cai, Ha Tinh, Tra Vinh, and Ho Chi Minh City. (Báo cáo tổng hợp vá»? Ä?ánh giá nghèo vá»›i sá»± tham gia của nguá»?i dân ở 4 địa phÆ°Æ¡ng ở Việt Nam: Lào Cai, Hà TÄ©nh, Trà Vinh và TP Hồ Chí Minh). Hanoi: World Bank. Wagstaff, Adam. 2007. “Health Insurance for the Poor: Initial Impacts of Vietnams Health Care Fund for the Poor.â€? (Bảo hiểm y tế dành cho ngÆ°á»?i nghèo: Tác Ä‘á»™ng ban đầu của QuÄ© Bảo hiểm y tế dành cho ngÆ°á»?i nghèo á»? Việt Nam). Policy Research Paper No. WEPS 4134. Washington DC: World Bank. World Bank. 1995. Vietnam: Poverty Assessment and Strategy. (Việt Nam: Ä?ánh giá nghèo và Chiến lược). Report No. 13442-VN. Washington DC: World Bank. 31 ChÆ°Æ¡ng 2 Cập nhật Hệ thống Theo dõi Nghèo của Việt Nam Hệ thống theo dõi nghèo của Việt Nam đã được cập nhật nhằm phản ánh những thay đổi vá»? Ä‘iá»?u kiện kinh tế kể từ khi cuá»™c Khảo sát Mức sống Dân cÆ° Việt Nam đầu tiên được thá»±c hiện vào năm 1993. Các số liệu tổng hợp má»›i và toàn diện vá»? tiêu dùng đã được tính toán trên cÆ¡ sở sá»­ dụng dữ liệu từ Khảo sát Mức sống Há»™ Gia đình Việt Nam (KSMSDC) năm 2010. Chuẩn nghèo của TCTK – NHTG đã được cập nhật trên cÆ¡ sở sá»­ dụng những số liệu tổng hợp này: chuẩn nghèo má»›i là 653.000 đồng/ngÆ°á»?i/tháng, và theo chuẩn này thì tỉ lệ nghèo quốc gia là 20,7%. ChÆ°Æ¡ng 2 Cập nhật Hệ thống Theo dõi Nghèo của Việt Nam Hệ thống theo dõi nghèo của Việt Nam đã được cập nhật nhằm phản ánh những thay đổi vá»? Ä‘iá»?u kiện kinh tế kể từ khi cuá»™c Khảo sát Mức sống Dân cÆ° Việt Nam đầu tiên được thá»±c hiện vào năm 1993. Các số liệu tổng hợp má»›i và toàn diện vá»? tiêu dùng đã được tính toán trên cÆ¡ sở sá»­ dụng dữ liệu từ Khảo sát Mức sống dân cÆ° năm 2010. Chuẩn nghèo của Tổng cục Thống kê – Ngân hàng Thế giá»›i đã được cập nhật trên cÆ¡ sở sá»­ dụng những số liệu tổng hợp này: chuẩn nghèo má»›i là 653.000 đồng/ngÆ°á»?i/tháng, và theo chuẩn này thì tỉ lệ nghèo quốc gia là 20,7%. 31 A. Giá»›i thiệu 2.1 Việt Nam có má»™t hệ thống tốt để theo dõi những thay đổi vá»? tình hình nghèo đói dá»±a trên má»™t hệ thống dài hạn các cuá»™c Khảo sát Mức sống Dân cÆ° (KSMSDC) đại diện cho toàn quốc và đảm bảo khả năng so sánh; các Æ°á»›c lượng nhất quán vá»? phúc lợi há»™ gia đình, và má»™t chuẩn nghèo tính theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng thá»±c tế được giữ nguyên từ giữa thập ká»· 1990, khi nó được TCTK, NHTG và các cÆ¡ quan phát triển khác nhất trí sá»­ dụng.10 Tính nhất quán vá»? phÆ°Æ¡ng pháp luận và khả năng so sánh qua thá»?i gian là hai Ä‘iểm mạnh lá»›n nhất của hệ thống theo dõi nghèo của Việt Nam. Tuy nhiên, đến năm 2009, có thể thấy rõ rằng những khía cạnh chính trong hệ thống theo dõi nghèo của Việt Nam đã trở nên lá»—i thá»?i. Các phÆ°Æ¡ng pháp được sá»­ dụng nhằm Ä‘o lÆ°á»?ng phúc lợi há»™ gia đình và nhằm xây dá»±ng chuẩn nghèo ban đầu của TCTK - NHTG được Ä‘Æ°a ra trên cÆ¡ sở những Ä‘iá»?u kiện vá»? kinh tế và mô hình tiêu dùng của các há»™ nghèo vào đầu thập ká»· 1990. Những Ä‘iá»?u kiện đã thay đổi: Việt Nam của ngày hôm nay rất khác so vá»›i Việt Nam của thập ká»· 1990. Ná»?n kinh tế trở nên Ä‘a dạng hÆ¡n và há»™i nhập sâu hÆ¡n vào ná»?n kinh tế toàn cầu. Khả năng kết nối và tiếp cận thị trÆ°á»?ng đã được cải thiện ngay cả đối vá»›i các há»™ sống ở các khu vá»±c nông thôn vùng sâu vùng xa. CÆ¡ cấu sản xuất của các há»™ gia đình đã thay đổi: hiện nay các há»™ gia đình được tiếp cận vá»›i nhiá»?u loại hàng hóa tiêu dùng hÆ¡n rất nhiá»?u, và há»? mua nhiá»?u lÆ°Æ¡ng thá»±c thá»±c phẩm từ chợ hÆ¡n là tá»± sản xuất tại nhà. Thu nhập Ä‘a dạng hÆ¡n và có sá»± chuyển dịch nhanh chóng từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ. Sá»± thay đổi này ảnh hưởng đến các há»™ thông qua sá»± phân bổ thu nhập. Ä?ặc biệt quan trá»?ng trong xác định má»™t chuẩn nghèo là mô hình tiêu dùng của các há»™ nghèo ngày nay khác biệt vá»? căn bản so vá»›i những năm 90. 2.2 ChÆ°Æ¡ng này mô tả việc sá»­a đổi và cập nhật hệ thống theo dõi nghèo ở Việt Nam, bao gồm cả việc cải tiến khảo sát mức sống 2010 (và các vòng tiếp theo), xem lại định nghÄ©a vá»? phúc lợi há»™ gia đình để nó trở thành má»™t thÆ°á»›c Ä‘o toàn diện hÆ¡n vá»? mức sống, sá»­ dụng các chỉ số má»›i để Ä‘iá»?u chỉnh sá»± khác biệt vá»? giá sinh hoạt theo vùng lãnh thổ và cập nhật chuẩn nghèo ban đầu của TCTK - NHTG. PhÆ°Æ¡ng pháp luận dùng để xây dá»±ng chuẩn nghèo má»›i phù hợp vá»›i phÆ°Æ¡ng pháp luận ban đầu của TCTK - NHTG nhÆ°ng dá»±a trên các thông tin má»›i từ Khảo sát mức sống 2010.11 Những sá»­a đổi được mô tả trong chÆ°Æ¡ng này dẫn tá»›i các Æ°á»›c lượng vá»? nghèo đói của năm 2010 cao hÆ¡n so vá»›i các Æ°á»›c lượng nếu tính theo chuẩn nghèo ban đầu của TCTK - NHTG. Ä?ặc biệt, đối vá»›i các khu vá»±c nông thôn và khu vá»±c có nhiá»?u há»™ dân tá»™c thiểu số, các Æ°á»›c lượng vá»? nghèo có mức cao hÆ¡n so vá»›i các Æ°á»›c lượng chính thức. Những lý do gây nên những khác biệt này cÅ©ng được Ä‘á»? cập. 2.3 ChÆ°Æ¡ng này cÅ©ng mô tả má»™t phÆ°Æ¡ng pháp luận má»›i để Æ°á»›c lượng chuẩn nghèo “chủ quanâ€? dá»±a trên các câu há»?i thá»­ nghiệm trong Khảo sát mức sống 2010. Các Æ°á»›c lượng vá»? nghèo đói theochuẩn nghèo chủ quan rất giống vá»›i các Æ°á»›c lượng vá»? nghèo đói theo chuẩn nghèo má»›i của TCTK - NHTG. 2.4 Khảo sát mức sống 2010 chỉ có thể cung cấp các Æ°á»›c lượng đáng tin cậy vá»? nghèo đói ở cấp quốc gia, khu vá»±c thành thị và nông thôn và vùng. Ä?ó là do cỡ mẫu và thiết kế mẫu của Khảo sát mức sống, mà mẫu này bao gồm thông tin vá»? cả chi tiêu và thu nhập. ChÆ°Æ¡ng 3 mô tả phÆ°Æ¡ng pháp luận vá»? Æ°á»›c lượng nhá»? (lập bản đồ nghèo) có thể dùng để Æ°á»›c lượng nghèo đói ở các mức phân tổ chi tiết hÆ¡n – trong trÆ°á»?ng hợp của Việt Nam là cấp tỉnh và cấp huyện – và Ä‘Æ°a ra bản đồ nghèo má»›i của cấp tỉnh và cấp huyện dá»±a trên kết quả của Tổng Ä‘iá»?u tra Dân số và Nhà ở 2009 và KSMSDC 2010. B. Nhìn nhận lại hiện trạng nghèo và Ä‘o lÆ°á»?ng nghèo ở Việt Nam 2.5 Nghèo được định nghÄ©a là sá»± thiếu thốn không thể chấp nhận được trong Ä‘á»?i sống. NhÆ°ng Ä‘á»?i sống có thể bao hàm vô số khía cạnh và có nhiá»?u quan Ä‘iểm khác nhau vá»? những yếu tố cấu thành nên má»™t mức sống chấp nhận được (hay không chấp nhận được). Ở nhiá»?u nÆ°á»›c, việc thiết lập (hay sá»­a đổi) chuẩn nghèo thÆ°á»?ng kéo theo những tranh luận sôi nổi của công chúng và việc cân bằng kỹ lưỡng giữa 10. Chuẩn nghèo TCTK-NHTG ban đầu được Ä‘Æ°a ra để làm đầu vào cho Ä?ánh giá nghèo năm 2000 mang tên Tấn công Nghèo đói, do Nhóm Công tác vá»? Nghèo đói (PWG) chỉ đạo thá»±c hiện. 11. Má»™t phÆ°Æ¡ng pháp luận tÆ°Æ¡ng tá»± được má»™t nhóm chuyên gia trong nÆ°á»›c và quốc tế sá»­ dụng năm 2005, dÆ°á»›i sá»± chủ trì của Bá»™ Lao Ä‘á»™ng, ThÆ°Æ¡ng binh và Xã há»™i (Bá»™ LÄ?TBXH nhằm cập nhật chuẩn nghèo chính thức của Việt Nam cho giai Ä‘oạn Kế hoạch Phát triển Kinh tế-Xã há»™i (KH PTKT-XH) 2006-2010 và gần đây được Bá»™ LÄ?TBXH và Tổng cục Thống kê sá»­ dụng nhằm xây dá»±ng chuẩn nghèo chính thức cho giai Ä‘oạn KH PTKT-XH 2011-2015 32 những cân nhắc vá»? chính trị và khoa há»?c. Vô số ý kiến phản hồi của công chúng tại Ấn Ä?á»™ và quốc tế đối vá»›i tuyên bố của Ủy ban Kế hoạch Ấn Ä?á»™ vá»? những Æ°á»›c lượng nghèo má»›i và các chuẩn nghèo thành thị và nông thôn sá»­a đổilà má»™t ví dụ gần đây vá»? những thách thức cố hữu trong việc cập nhật chuẩn nghèo, vá»›i má»™t vài Ä‘iểm tÆ°Æ¡ng đồng thú vị vá»›i các cuá»™c thảo luận gần đây ở Việt Nam. Nhiá»?u ngÆ°á»?i ở Ấn Ä?á»™ cho rằng các chuẩn nghèo chính thức má»›i là quá thấp (Há»™p 2.1) Há»™p 2.1 Các Chuẩn nghèo má»›i của Ấn Ä?á»™ có Ä‘o lÆ°á»?ng tăng lên không? Ä?âu là Bài há»?c cho Việt Nam? Ủy ban Kế hoạch Ấn Ä?á»™ đã công bố má»™t bá»™ các Æ°á»›c lượng má»›i vá»? nghèo đói và chuẩn nghèo má»›i vào tháng 3 năm 2012. Nhiá»?u nhà quan sát cho rằng chuẩn nghèo má»›i là quá thấp –29 rupi/ngÆ°á»?i/ngày đối vá»›i các há»™ gia đình nông thôn (dÆ°á»›i 1,25 USD theo Sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng2005) và 32 rupi/ngÆ°á»?i/ngày đối vá»›i các há»™ gia đình thành thị (1,65 USD theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 2005). Số liệu Æ°á»›c tính má»›icủaỦy ban Kế hoạch cho thấy tỉ lệ nghèo đã giảm 7 Ä‘iểm phần trăm, mức giảm lá»›n nhất kể từ khi tá»· lệ nghèo chính thức lần đầu tiên được tính toán vào năm 1962. Việc công bố đã gây ra má»™t cuá»™c tranh cãi sôi nổi trên báo chí Ấn Ä?á»™ và quốc tế: chuẩn nghèo của Ấn Ä?á»™ luôn thấp so vá»›i tiêu chuẩn quốc tế, vàcác chuẩn nghèo má»›i được nhìn nhận nhÆ° má»™t cÆ¡ há»™i đã bị bá»? lỡ để khắc phục tình trạng này. Má»™t chỉ trích quan trá»?ng là các tiêu chuẩn dinh dưỡng được Ä‘Æ°a vào ngay cả trong các chuẩn nghèo má»›i của Ấn Ä?á»™ vẫn dá»±a trên chế Ä‘á»™ ăn uống nghèo nàn mà ngÆ°á»?i nghèo tiêu thụ trong Khảo sát Mẫu Quốc gia 1973-1974 (NSS). Giống nhÆ° Việt Nam, mô hình tiêu dùng ở Ấn Ä?á»™ đã thay đổi đáng kể kể từ khi các tiêu chuẩn này được thiết lập. Má»™t chỉ trích khác là các chuẩn nghèo má»›i của Ấn Ä?á»™ không “tạo nên má»™t định nghÄ©a đầy đủ của nghèo đói, bởi vì chúng không tính đến các vấn Ä‘á»? suy dinh dưỡng, vệ sinh, nÆ°á»›c uống, nhà ở và các nhu cầu sức khá»?eâ€? (Gill, 2012). Chuẩn nghèo cập nhật năm 2010 của Việt Nam đã tính đến đầy đủ các vấn Ä‘á»? vá»? nhà ở, đồ dùng lâu bá»?n, dinh dưỡng, nÆ°á»›c sạch, vệ sinh, và các nhu cầu sức khá»?e. Nếu Ấn Ä?á»™ Ä‘ang sá»­ dụng cùng má»™t phÆ°Æ¡ng phápluận mà há»? đã sá»­ dụng trong quá khứ thì tại sao bây giá»? lại có cuá»™c tranh luận lá»›n nhÆ° vậy? Chuẩn nghèo của Ấn Ä?á»™ ngày càng được sá»­ dụng nhÆ° là ngưỡng để xác định Ä‘iá»?u kiện hưởng lợi áp dụng cho các chÆ°Æ¡ng trình phúc lợi xã há»™i của Ấn Ä?á»™ và các chÆ°Æ¡ng trìnhmục tiêu giảm nghèo. Những ngÆ°á»?i sống dÆ°á»›i chuẩn nghèo thì đủ Ä‘iá»?u kiện được hưởng má»™t loạt các phúc lợi xã há»™i; các bang nhận được kinh phí cho má»™t số chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo (ví dụ Hệ thống Phân phối Công cá»™ng phân phối gạo trợ cấp cho há»™ nghèo) căn cứ theo số lượng dân cÆ° sống dÆ°á»›i chuẩn nghèo chính thức. Vì vậy, chuẩn nghèo được thiết lập ở đây không chỉ là má»™t sản phẩm thống kê, mà còn là má»™t quyết định chính sách quan trá»?ng xác định Ä‘iá»?u kiện hợp lệ củahàng triệu gia đình để được hưởng há»— trợ của nhà nÆ°á»›c. Chính phủ Ấn Ä?á»™ không có đủ khả năng ngân sách để có thể áp dụng má»™t chuẩn nghèo quá cao và - khi cuá»™c tranh cãi vẫn tiếp tục - thì xem ra ngÆ°á»?i dân Ấn Ä?á»™ sẽ không chấp nhận má»™t chuẩn nghèo quá thấp. Trong má»™t bài báo gần đây trên Thá»?i báo Hindustan, Abhijit Banerjee, Giáo sÆ° kinh tế của chÆ°Æ¡ng trình Ford Foundation International ở MIT cho rằng cách thoát ra khá»?i tình trạng lúng túng hiện nay là phải có “hai chuẩn nghèo khác nhau: má»™t chuẩn nghèo theo nguyên tắc đạo đức để mô tả tiêu chuẩn chúng ta mong muốn đạt được… và má»™t chuẩn nghèo hành chính cho chúng ta biết cách tập trung nguồn lá»±c vốn hạn chế của chúng ta má»™t cách tối Æ°u nhất. Khi Ấn Ä?á»™ trở nên giàu có hÆ¡n, có lẽ chuẩn nghèo hành chính sẽ được nâng lên bằng chuẩn nghèo theo nguyên tắc đạo đức. NhÆ°ng hiện tại chúng tôi không muốn làm ảnh hưởng tá»›i những ngÆ°á»?i nghèo nhất [bằng việc phân bố nguồn lá»±c quá má»?ng] dÆ°á»›i danh nghÄ©a giải quyết vấn Ä‘á»? nghèo đói má»™t cách triệt để hÆ¡nâ€? (Banerjee, 2012). Nguồn: Banerjee 2011; Gill 2012. 2.6 Chuẩn nghèo chính thức của Việt Nam cho giai Ä‘oạn Kế hoạch Phát triển KT-XH 2011-2015 giống vá»›i khái niệm vá»? ‘chuẩn nghèo hành chính’ của Banerjee hÆ¡n: đó là chuẩn nghèo được thiết kế nhằm tập trung nguồn lá»±c công có hạn cho những ngÆ°á»?i cần nhất, và phải được đánh giá theo chuẩn đó. Chuẩn nghèo được cập nhật của TCTK - NHTG nắm bắt tốt hÆ¡n cái mà Banerjee gá»?i là chuẩn nghèo “mang tính đạo đứcâ€?: nó phản ánh những gì mà Việt Nam cần mong muốn đạt được. Tin tốt lành ở đây là so vá»›i tình hình ở thập ká»· 1990 thì chuẩn nghèo hành chính và chuẩn nghèo dùng để theo dõi của Việt Nam không quá cách xa nhau. HÆ¡n nữa, chuẩn nghèo chính thức giúp tập trung các chính sách và chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo cho các đối tượng thá»±c sá»± cần nhất, vì vậy giúp Việt Nam đạt được các mục tiêu giảm nghèo. 33 Nắm bắt Nghèo Ä?a chiá»?u 2.7 Ä?o lÆ°á»?ng nghèo là má»™t nhiệm vụ đầy thách thức và phức tạp bởi bản thân khái niệm nghèo đã rất phức tạp và có nhiá»?u chiá»?u cạnh. ChÆ°Æ¡ng này tập trung trÆ°á»›c hết vào cách tiếp cận truyá»?n thống dá»±a trên các chuẩn nghèo tuyệt đối và thÆ°á»›c Ä‘o tiêu dùng của phúc lợi. Mặc dù phÆ°Æ¡ng pháp luận chuẩn đã trở nên quen thuá»™c vá»›i công chúng và các nhà hoạch định chính sách ở Việt Nam, phÆ°Æ¡ng pháp này có thể không nắm bắt đầy đủ các khía cạnh quan trá»?ng khác của phúc lợi. Chẳng hạn, các há»™ sống ở những thành phố lá»›n và phồn vinh nhÆ° Hà Ná»™i hay thành phố Hồ Chí Minh có thể được tiếp cận các trÆ°á»?ng há»?c và cÆ¡ sở y tế vá»›i chất lượng tốt hÆ¡n những há»™ ở những khu vá»±c khác. NhÆ°ng không phải há»?c sinh nào há»?c trÆ°á»?ng tốt hÆ¡n cÅ©ng phải đóng há»?c phí cao hÆ¡n. Thá»±c tế là, những há»™ sống ở nÆ¡i có trÆ°á»?ng há»?c kém hÆ¡n có thể lại phải chi trả nhiá»?u hÆ¡n, ví dụ nhÆ° há»?c thêm để bù đắp cho chất lượng giáo dục ở trÆ°á»?ng. Những há»™ nghèo sống ở nÆ¡i có trÆ°á»?ng há»?c chất lượng thấp nhÆ°ng không có tiá»?n để chi trả thêm thì có thể phải đối mặt vá»›i những bất lợi khác nữa mà phân tích nghèo tiêu chuẩn không nắm bắt được. TÆ°Æ¡ng tá»±, hai há»™ có thể giống nhau vá»? trình Ä‘á»™ há»?c vấn và kÄ© năng nhÆ°ng có thể thu nhập lại không giống nhau nếu má»™t trong hai há»™ này bị đối xá»­ phân biệt trong công việc - do dân tá»™c hoặc giá»›i tính - làm hạn chế triển vá»?ng tÆ°Æ¡ng lai của há»?. 2.8 Rất nhiá»?u các nhân tố kinh tế và xã há»™i - má»™t số rất tinh tế và khó nắm bắt trong phân tích nghèo tiêu chuẩn - cần được xem xét nhằm có được bức tranh đầy đủ vá»? nghèo đói. Các thÆ°á»›c Ä‘o nghèo truyá»?n thống Ä‘Æ°a ra Ä‘iểm xuất phát quan trá»?ng để phân tích khía cạnh khác của nghèo. Ví dụ, bức tranh vá»? nghèo đói được trình bày trong ChÆ°Æ¡ng 3 chủ yếu dá»±a trên các khía cạnh khác của Ä‘á»?i sống, chẳng hạn nhÆ° nghèo do không được há»?c hành và không có trình Ä‘á»™/kÄ© năng, sức khá»?e kém, và thiếu tiếp cận các dịch vụ cÆ¡ bản nhÆ° nÆ°á»›c sạch và vệ sinh. Mục đích của các cuá»™c khảo sát Ä‘a chủ Ä‘á»? vê Ä‘iá»?u kiện sống (nhÆ° Khảo sát mức sống dân cÆ°) là nhằm tạo thuận lợi cho việc Ä‘o lÆ°á»?ng và phân tích nghèo đói ở nhiá»?u chiá»?u cạnh. Chỉ số Phát triển Con ngÆ°á»?i (HDI) được nêu trong ChÆ°Æ¡ng 1 là má»™t chỉ số phức hợp vá»? phúc lợi; cÅ©ng nhÆ° Chỉ số Nghèo Trẻ em (được sá»­ dụng trong ChÆ°Æ¡ng 3) và bao quát rá»™ng hÆ¡n là Chỉ số Nghèo Ä‘a chiá»?u (MPI) do má»™t vài tổ chức Liên hợp quốc Ä‘á»? xuất. 2.9 Có thể xác định những thông tin bổ sung vá»? các khía cạnh khác của sá»± thiếu thốn mà ngÆ°á»?i nghèo phải trải qua bằng cách khai thác nhận thức và cách nhìn nhận của há»? thông qua các cuá»™c phá»?ng vấn mở. Nhiá»?u cuá»™c Ä?ánh giá Nghèo có sá»± tham gia của ngÆ°á»?i dân (PPAs) đã được thá»±c hiện trong những năm qua tại Việt Nam, bao gồm 3 lÄ©nh vá»±c nghiên cứu má»›i được thá»±c hiện để làm đầu vào cho báo cáo này (xem ChÆ°Æ¡ng 1). Kết quả từ các nghiên cứu định tính cÅ©ng được Ä‘Æ°a vào báo cáo. Những nghiên cứu này cho phép ngÆ°á»?i nghèo tá»± lên tiếng và nêu bối cảnh cho câu chuyện được Ä‘Æ°a ra từ các phân tích thống kê truyá»?n thống– phụ nữ và đàn ông nghèo ở Việt Nam đã nêu bật những quan ngại vá»? việc thiếu kÄ© năng và há»?c vấn, không có công việc tốt và việc làm ổn định, không có đất Ä‘ai và an ninh việc làm. Ä?ồng thá»?i há»? cÅ©ng nói vá»? nghèo đói xét từ khía cạnh rủi ro – đó là những rủi ro liên quan đến cú sốc vá»? sức khá»?e, tuổi tác và khuyết tật; mất việc làm và lÆ°Æ¡ng không ổn định, thiên tai hủy hoại mùa màng và ảnh hưởng tá»›i thu nhập ở nông thôn. Nhiá»?u há»™ nghèo ngập trong nợ nần, và rủi ro có thể hủy hoại những sáng kiến kinh tế má»›i. Tầm quan trá»?ng của sá»± nhận dạng xã há»™i cÅ©ng được thể hiện rõ nét - ở nông thôn cứ nói đến đồng bào dân tá»™c thiểu số là ngÆ°á»?i ta liên hệ ngay đến nghèo đói. C. Cập nhật phÆ°Æ¡ng pháp Ä‘o lÆ°á»?ng nghèo 2.10 Cần có hai quyết định quan trá»?ng để Ä‘o lÆ°á»?ng nghèo: (a) làm thế nào để Ä‘o lÆ°á»?ng mức phúc lợi – xét vá»? thu nhập hoặc chi tiêu - và (b) nên sá»­ dụng ngưỡng hoặc chuẩn nghèo nào. Cả hai vấn Ä‘á»? trên đã trở thành chủ Ä‘á»? gây tranh cãi ở Việt Nam giữa những nhà nghiên cứu trong nÆ°á»›c và các nhà hoạch định chính sách cÅ©ng nhÆ° trong cá»™ng đồng quốc tế (Há»™p 2.2). 34 Há»™p 2.2 Nghèo được Ä‘o nhÆ° thế nào? Tỉ lệ nghèo (hay chỉ số đếm đầu ngÆ°á»?i) được xác định bằng tỉ lệ dân số có mức sinh hoạt (mức tiêu dùng bình quân đầu ngÆ°á»?i) nằm dÆ°á»›i chuẩn nghèo trong má»™t giai Ä‘oạn cụ thể (hình B.2.2.1). Hình B2.2.1 PhÆ°Æ¡ng pháp luận truyá»?n thống Ä‘o lÆ°á»?ng Nghèo Lá»±a chá»?n Chỉ tiêu vá»? Phúc lợi Phúc lợi được xác định bằng chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i hoặc thu nhập bình quân đầu ngÆ°á»?i. Trên lý thuyết, thu nhập là thÆ°á»›c Ä‘o cÆ¡ há»™i vá»? phúc lợi – mức sinh hoạt mà má»™t há»™ gia đình có khả năng chi trả ở má»™t thá»?i Ä‘iểm cụ thể. Tiêu dùng có thể được coi là má»™t Ä‘á»™ Ä‘o vá»? phúc lợi đạt được - tức là mức sinh hoạt mà má»™t há»™ gia đình thá»±c sá»± đạt được ở má»™t thá»?i Ä‘iểm. Tuy nhiên, thu nhập thÆ°á»?ng có mức biến thiên lá»›n hÆ¡n chi tiêu. Chẳng hạn, ngÆ°á»?i nông dân sản xuất được nhiá»?u trong những năm có thá»?i tiết thuận lợi hÆ¡n những năm có thá»?i tiết khắc nghiệt, hạn hán, lÅ© lụt. Các há»™ giải quyết vấn Ä‘á»? biến Ä‘á»™ng vá»? thu nhập bằng cách tiết kiệm trong những năm tốt và không tiết kiệm ở những năm xấu. Chi tiêu hàng năm thÆ°á»?ng phản ánh khái niệm dài hạn hÆ¡n của thu nhập - nghÄ©a là thu nhập cố định - hÆ¡n là khái niệm ngắn hạn hÆ¡n của thu nhập hàng năm. Vì thế, chẳng có gì là ngạc nhiên khi số liệu thống kê vá»? nghèo dá»±a trên thu nhập có thể rất khác so vá»›i số liệu thống kê vá»? nghèo tiêu dùng. Ví dụ, ở Mỹ 30% số ngÆ°á»?i nghèo vá»? thu nhập có nhà riêng trong khi chỉ có 15% ngÆ°á»?i nghèo tiêu dùng có nhà riêng, và tỉ trá»?ng chi cho lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm đối vá»›i ngÆ°á»?i nghèo thu nhập chỉ là 24% so vá»›i 32% của ngÆ°á»?i nghèo tiêu dùng. NgÆ°á»?i ta thÆ°á»?ng cho rằng há»™ nghèo ít có khả năng sở hữu nhà ở riêng (ít ra là ở những nÆ°á»›c thu nhập cao nhÆ° Mỹ) và theo nhÆ° qui luật Engel, há»? sẽ dành má»™t tỉ trá»?ng chi phí cao hÆ¡n cho lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm. Xác định Chuẩn nghèo Cách tiếp cận phổ biến nhất để thiết lập chuẩn nghèo là tiếp cận ‘Chi phí cho các Nhu cầu CÆ¡ bản’ (CBN) được áp dụng rá»™ng rãi ở các nÆ°á»›c trên thế giá»›i và được mô tả trong Ravallion (1994, 1998) và Ravallion và Bidani (1994). Cách tiếp cận CBN bao gồm xác định trÆ°á»›c tiên má»™t rổ hàng lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm và phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm thích hợp để thá»?a mãn nhu cầu tiêu dùng cÆ¡ bản của má»™t há»™ và sau đó tính chi phí/trị giá của rổ hàng này. Vá»? mặt khái niệm, chuẩn nghèo CBN Ä‘o lÆ°á»?ng thu nhập tối thiểu cần thiết để các há»™ mua rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm và các hàng hóa khác phục vụ nhu cầu thiết yếu, để các thành viên trong há»™ có đủ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm để duy trì sức khá»?e và sản xuất cÅ©ng nhÆ° có phÆ°Æ¡ng tiện để tham gia đầy đủ vào xã há»™i. Trên thá»±c tế, chuẩn nghèo được xây dá»±ng trÆ°á»›c hết bằng cách xác định má»™t rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham khảo, phản ánh mô hình tiêu dùng của ngÆ°á»?i nghèo; và gắn nó trong má»™t chuẩn dinh dưỡng đã được thống nhất (ví dụ: 2.100 Kcalo má»—i ngÆ°á»?i/ngày); sau đó cá»™ng thêm má»™t khoản chi tiêu phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm dành cho hàng hóa thiết yếu (chăm sóc sức khá»?e, giáo dục, nhà ở và đồ dùng lâu bá»?n) phù hợp vá»›i mô hình chi tiêu của ngÆ°á»?i nghèo. 35 2.11 Cách tiếp cận của Tổng cục Thống kê - Ngân hàng Thế giá»›i sá»­ dụng chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i từ Khảo sát mức sống. Chuẩn nghèo được xây dá»±ng theo cách tiếp cận Chi phí cho Các Nhu cầu CÆ¡ bản (CBN), dá»±a trên hành vi tiêu dùng quan sát được của ngÆ°á»?i nghèo, nhÆ° đãkhai báo trong Khảo sát mức sống. Chuẩn này bao gồm các khoản chi tiêu cho lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm và phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm. Khoản chi tiêu cho lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm (hay chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm) được dá»±a trên má»™t rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham chiếu duy nhất đối vá»›i há»™ nghèo, được tăng lên hoặc giảm xuống khi cần thiết để đáp ứng định mức calo và được qui ra trị giá/chi phí dá»±a theo vec-tÆ¡ giá lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm quốc gia. Má»™t khoản bổ sung được phân bổ cho chi tiêu lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm, ví dụ: nhiên liệu, nhà ở, há»?c hành, chăm sóc sức khá»?e và quần áo, dá»±a trên chi tiêu phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm của các há»™ có mức chi tiêu cho lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm bằng vá»›i chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm (NHTG, 1999). 2.12 Việt Nam thá»±c hiện hai cuá»™c Khảo sát mức sống trong những năm 90 – Khảo sát Mức sống 1992- 93 và 1997-98 - vá»›i sá»± há»— trợ kỹ thuật to lá»›n từ các đối tác quốc tế. Sau đó Việt Nam thá»±c hiện má»™t loạt các cuá»™c Khảo sát Mức sống Há»™ Gia đình Việt Nam (năm 2002, 2004, 2006 và 2008), sá»­ dụng phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cận tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° trong các cuá»™c Khảo sát mức sống trÆ°á»›c đó. Thiết kế mô-Ä‘un chính vá»? chi tiêu và thu nhập trong bảng câu há»?i Ä‘iá»?u tra trong Khảo sát Mức sống Há»™ Gia đình Việt Nam nói chung được đảm bảo nhất quán vá»›i các mô-Ä‘un tÆ°Æ¡ng tá»± trong Khảo sát mức sống, vá»›i mục tiêu rất cụ thể và được hoan nghênh là duy trì khả năng so sánh theo thá»?i gian. NhÆ° đã lÆ°u ý, khả năng so sánh được coi là má»™t trong những Ä‘iểm mạnh lá»›n của dữ liệu nghèo ở Việt Nam. 2.13 Tuy nhiên đến năm 2010, việc đảm bảo khả năng so sánh má»™t cách chặt chẽ lại đòi há»?i chi phí quá cao. Khảo sát Mức sống Há»™ Gia đình Việt Nam 2010 và các số liệu tổng hợp vá»? phúc lợi có liên quan cho thấy có sá»± đứt gãy so vá»›i loạt Khảo sát Mức sống Há»™ Gia đình Việt Nam 2002-2008 ở ba khía cạnh quan trá»?ng: (a) Khảo sát Mức sống Há»™ Gia đình Việt Nam 2010 được dá»±a trên má»™t mẫu chủ má»›i trên cÆ¡ sở Tổng Ä?iá»?u tra Nhà ở và Dân số năm 2009), bao gồm má»™t tập hợp các xã và địa bàn Ä‘iá»?u tra má»›i;(b) Bảng câu há»?i Ä‘iá»?u tra trong Khảo sát Mức sống Há»™ Gia đình Việt Nam được sá»­a đổi đáng kể (kể cả mô- Ä‘un chính vá»? chi tiêu) và được rút ngắn vá»? Ä‘á»™ dài; và (c) đã sá»­ dụng má»™t phÆ°Æ¡ng pháp luận được cập nhật để xây dá»±ng các số liệu tổng hợp vá»? tiêu dùng (phúc lợi) toàn diện hÆ¡n. Những cải tiến này được tóm tắt dÆ°á»›i đây và mô tả chi tiết hÆ¡n trong báo cáo của Kozel, Hinsdale và Nguyá»…n (2013). Khảo sát mức sống dân cÆ° đã được cải tiến và rút ngắn trong năm 2010 2.14 Chá»?n mẫu. Các vòng Khảo sát mức sống dân cÆ° (KSMSDC) 2002-2008 sá»­ dụng má»™t mẫu chủ gồm các xã/phÆ°á»?ng được rút ra từ Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở 1999. Tại má»—i vòng Khảo sát mức sống, má»™t ná»­a số địa bàn Ä‘iá»?u tra (địa bàn TÄ?TDS 1999) và há»™ gia đình trong các xã được giữ nguyên và má»™t ná»­a được thay thế nhằm mục đích đảm bảo tính ổn định trong đánh giá nghèo đói. Trong khi tốt cho tính ổn định trong Ä‘o lÆ°á»?ng, mẫu chủ cho giai Ä‘oạn 2002-2008 lại trở nên rất lá»—i thá»?i vào cuối thá»?i kỳ này. Ví dụ, trong giai Ä‘oạn từ 2002 đến 2008 có sá»± phát triển nhà ở đáng kể ở những khu vá»±c trÆ°á»›c đây không có ai ở (ví dụ, ‘Khu đô thị má»›i’ ở ngoại thành Hà Ná»™i) và sá»± tăng trưởng nhà ở ở các thành phố và thị tứ của các tỉnh, song những sá»± phát triển này không được Ä‘Æ°a vào trong mẫu chủ sá»­ dụng cho các vòng Khảo sát mức sống 2002 - 2008. 2.15 Má»™t mẫu chủ má»›i gồm các xã phÆ°á»?ng đã được xây dá»±ng cho Khảo sát mức sống 2010 và các vòng tiếp theo, dá»±a trên mẫu 15% của Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở 2009. Phân tích cho thấy mẫu má»›i có Ä‘á»™ bao phủ tốt hÆ¡n đối vá»›i các há»™ nhá»? ở khu vá»±c thành thị, và Ä‘á»™ bao phủ tốt hÆ¡n má»™t chút đối vá»›i các há»™ di cÆ°, trong đó gồm nhiá»?u há»™ đến làm việc ở khu vá»±c thành thị trong má»™t khoảng thá»?i gian. Các vòng Khảo sát mức sống trÆ°á»›c đó bị phê phán là chÆ°a đảm bảo Ä‘á»™ bao phủ tốt đối vá»›i ngÆ°á»?i di cÆ° vào thành thị- là những ngÆ°á»?i vẫn được coi là thành viên trong há»™ gia đình gốc của há»? ở nông thôn (Pincus và Sender, 2008). Má»™t nghiên cứu gần đây vá»? nghèo đói ở Hà Ná»™i và Thành phố Hồ Chí Minh (Haughton và các tác giả khác, 2010) đã cho thấy rằng nhiá»?u ngÆ°á»?i di cÆ° thành thị trong ngắn hạn không có đăng ký há»™ khẩu -là những ngÆ°á»?i có thể được chá»?n thiếu vào mẫu của Khảo sát Mức sống Dân cÆ° Việt Nam - có thể dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng và có mức sống thấp hÆ¡n những ngÆ°á»?i cÆ° trú dài hạn. Những vấn Ä‘á»? này sẽ được tìm hiểu má»™t cách hệ thống hÆ¡n trong tÆ°Æ¡ng lai; Khảo sát Mức sống Dân cÆ° Việt Nam 2012 bao gồm má»™t mô- 36 Ä‘un đặc biệt vá»? ngÆ°á»?i di cÆ°, tập trung đặc biệt vào những ngÆ°á»?i di cÆ° dài hạn và ngắn hạn vì mục đích làm việc. 2.16 Mẫu các há»™ gia đình của Khảo sát mức sống 2012 được lấy từ các xã nhÆ° trong Khảo sát mức sống 2010, vá»›i 50% các há»™ đã tham gia Khảo sát mức sống 2010 và 50% há»™ chá»?n má»›i. Ä?ối vá»›i năm 2014 và các năm sau đó Tổng cục Thống kê cần (a) cập nhật mẫu chủ thông qua việc lập lại danh sách địa bàn Ä‘iá»?u tra má»™t cách định kỳ và (b) bổ sung các xã má»›i vào mẫu chủ của Khảo sát mức sống qua thá»?i gian, trong đó đặc biệt chú trá»?ng tá»›i việc đảm bảo Ä‘á»™ bao phủ tốt ở các vùng ven đô nÆ¡i diá»…n ra quá trình tăng trưởng dân số. Chúng tôi cÅ©ng khuyến khích Tổng cục Thống kê nghiên cứu những cách tiếp cận thay thế nhằm cải thiện Ä‘á»™ bao phủ đối vá»›i nhóm dân di cÆ° ở thành thị, thông qua má»™t phÆ°Æ¡ng pháp luận chá»?n mẫu toàn diện hÆ¡n hoặc Ä‘iá»?u tra sâu vá»? các nhóm dân số di cÆ°. 2.17 Thiết kế Bảng câu há»?i Ä‘iá»?u tra. Khảo sát mức sống bị nhiá»?u nhà nghiên cứu phê phán là mất quá nhiá»?u thá»?i gian để thá»±c hiện trên thá»±c địa vá»›i những quan ngại vá»? chất lượng và tính chính xác của số liệu. Ä?ể đáp lại, nhiá»?u mục trong bảng câu há»?i Ä‘iá»?u tra năm 2010 đã được cắt ngắn. Mô-Ä‘un tiêu dùng được thiết kế lại để thu thập thông tin vá»? chi tiêu cho lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm và các mặt hàng phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tiêu dùng thÆ°á»?ng xuyên vá»›i khoảng thá»?i gian tham chiếu cố định (30 ngày) thay vì má»™t ‘tháng Ä‘iển hình’ (nhÆ° sá»­ dụng trong giai Ä‘oạn từ 2002 - 2008), và đã có quyết định thá»±c hiện Khảo sát mức sống bốn kỳ trong má»—i năm Ä‘iá»?u tra.12 Các câu há»?i được thiết kế để thu thập thông tin vá»? thu nhập từ lao Ä‘á»™ng cÅ©ng sá»­ dụng thá»?i kỳ tham chiếu cố định (tháng trÆ°á»›c đó) thay vì dá»±a trên các hoạt Ä‘á»™ng công việc ‘điển hình’. Các câu há»?i được bổ sung thêm để phản ánh má»™t loạt các chÆ°Æ¡ng trình bảo hiểm xã há»™i và trợ giúp xã há»™i của Việt Nam cÅ©ng nhÆ° phản ánh tốt hÆ¡n thÆ°á»›c Ä‘o vá»? tiá»?n chuyển vá»? gia đình và tiá»?n trợ cấp. Mô-Ä‘un vá»? tiếp cận các chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo cÅ©ng được cải tiến, bao gồm cả ná»™i dung vá»? xác định đối tượng mục tiêu và Ä‘á»™ bao phủ của những khoản phúc lợi do các chÆ°Æ¡ng trình mục tiêu giảm nghèo mang lại, ví dụ nhÆ° ChÆ°Æ¡ng trình mục tiêu quốc gia vá»? giảm nghèo bá»?n vững. Các số liệu tổng hợp má»›i vá»? tiêu dùng mang tính toàn diện hÆ¡n đã được xây dá»±ng 2.18 BÆ°á»›c đầu tiên trong Æ°á»›c tính chuẩn nghèo là xây dá»±ng má»™t chỉ tiêu tổng hợp vá»? phúc lợi. Các chỉ tiêu chi tiêu dùng được xây dá»±ng từ Khảo sát mức sống tuân theo các cách làm chuẩn đã được thiết lập trong các tài liệu (Deaton, 1997; Deaton và Zaidi, 2002). Các chỉ tiêu chi tiêu dùng bao gồm (a) tiêu dùng lÆ°Æ¡ng thá»±c-thá»±c phẩm; (b) các mặt hàng phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm thÆ°á»?ng xuyên và không thÆ°á»?ng xuyên (sản phẩm chăm sóc và vệ sinh cá nhân, quần áo, nhiên liệu, đồ gia dụng); (c) giáo dục (há»?c phí, sách và đồng phục, há»?c thêm và các khoản phí khác); (d) sức khá»?e (phòng bệnh và chữa bệnh, bảo hiểm y tế); và (e) các dịch vụ tiện ích công cá»™ng (nÆ°á»›c, Ä‘iện, vệ sinh và thu gom rác). Hai cách quy đổi chuẩn được Ä‘Æ°a ra trong xây dá»±ng các chỉ tiêu chi tiêu dùng, gồm: (a) dòng dịch vụ hàng năm từ hàng tiêu dùng lâu bá»?n và (b) giá trị hàng năm của dịch vụ nhà ở/tiá»?n thuê nhà quy đổi. 2.19 Chuẩn nghèo được xác định dá»±a trên chỉ tiêu tổng hợp vá»? phúc lợi. Do đó, bất kỳ sá»± thay đổi nào trong cách xác định chỉ tiêu tổng hợp vá»? phúc lợi sẽ đòi há»?i phải có sá»± Ä‘iá»?u chỉnh đối vá»›i chuẩn nghèo. Các nÆ°á»›c khác nhau sá»­ dụng chỉ tiêu tổng hợp vá»? phúc lợi khác nhau để Ä‘o lÆ°á»?ng nghèo đói; má»™t số nÆ°á»›c sá»­ dụng thu nhập, má»™t số khác sá»­ dụng chi tiêu há»™ gia đình. Trong số các nÆ°á»›c sá»­ dụng chi tiêu há»™ gia đình lại có sá»± khác biệt lá»›n vá»? các chỉ tiêu tổng hợp vá»? chi tiêu. Ví dụ, mặc dù nhiá»?u nÆ°á»›c Ä‘Æ°a cả chi tiêu y tế và giáo dục vào tổng chi tiêu nhÆ°ng ngày càng có nhiá»?u quốc gia thu nhập thấp ở vùng cận sa mạc Sahara ở Châu Phi không làm nhÆ° vậy. Nếu dịch vụ y tế cÆ¡ bản và dịch vụ giáo dục tiểu há»?c được cung cấp miá»…n phí thì nó không được tính vào chi tiêu há»™ gia đình cho dù nó được định nghÄ©a nhÆ° thế nào, trừ khi ngÆ°á»?i ta có sá»­ dụng quy đổi để định giá trị dòng dịch vụ được nhà nÆ°á»›c cung cấp. Thay vì cố gắng xác định các giá trị này - vốn phức tạp và gây tranh cãi - thì phân tích bổ sung có thể được thá»±c hiện nhằm Ä‘o lÆ°á»?ng mức Ä‘á»™ thiếu hụt trong phát triển con ngÆ°á»?i để bổ sung cho thÆ°á»›c Ä‘o sá»± thiếu hụt dá»±a 12 . Quyết định chuyển sang thá»?i kỳ tham chiếu cố định là do khó khăn trong Ä‘o lÆ°á»?ng chi tiêu và giá cả trong các đợt lạm phát cao (ví dụ: năm 2008), đồng thá»?i cÅ©ng là ná»— lá»±c để phản ánh tốt hÆ¡n tính thá»?i vụ trong mô hình tiêu dùng 37 trên thu nhập hoặc chi tiêu. Nhiá»?u quốc gia, nhất là khi há»? trở nên giàu có hÆ¡n, Ä‘Æ°a cả giá trị (quy đổi) đồ dùng lâu bá»?n, dịch vụ nhà ở và dịch vụ tiện ích ở địa phÆ°Æ¡ng vào tổng chi tiêu. Mặc dù các khái niệm chung có thể tÆ°Æ¡ng tá»± nhau - phúc lợi được Ä‘o lÆ°á»?ng thông qua tổng chi tiêu cấp há»™ gia đình - nhÆ°ng sá»± Ä‘a dạng trong thá»±c tế khiến ngÆ°á»?i ta khó so sánh chuẩn nghèo quốc gia và tỉ lệ nghèo giữa các quốc gia, ngay cả khi đã được chuyển đổi thành thÆ°á»›c Ä‘o theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng năm 2005 để có thể so sánh “trên bình diện quốc tếâ€?. Má»™t lý do tại sao chuẩn nghèo của Ấn Ä?á»™ lại thấp xét theo sức mua tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng (PPP) là bởi vì nó được dá»±a trên má»™t chỉ tiêu tổng hợp vá»? phúc lợi rất chi li (Há»™p 2.1). 2.20 Hai tập hợp các chỉ tiêu tổng hợp vá»? tiêu dùng khác nhau đã được sá»­ dụng cho phân tích nghèo ở Việt Nam. Má»™t tập hợp (được gá»?i là ‘có thể so sánh vá»? mặt thá»?i gian’) được thiết kế, và nhÆ° tên gá»?i của nó cho thấy, có thể so sánh má»™t cách chặt chẽ vá»›i các chỉ tiêu tổng hợp được xây dá»±ng ban đầu trên cÆ¡ sở sá»­ dụng Khảo sát Mức sống Dân cÆ° Việt Nam 1992-93. Ví dụ, mặc dù các đồ dùng lâu bá»?n má»›i được bổ sung vào các vòng sau của Khảo sát mức sống (chẳng hạn nhÆ° Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng, máy tính) nhÆ°ng chỉ có những mặt hàng có trong Khảo sát Mức sống Dân cÆ° Việt Nam 1992-93 được Ä‘Æ°a vào trong chỉ tiêu tổng hợp có thể so sánh được. TÆ°Æ¡ng tá»±, các số liệu Æ°á»›c tính vá»? giá trị của các dịch vụ nhà ở cÅ©ng dá»±a trên các mô hình chi tiêu trong Khảo sát Mức sống Dân cÆ° Việt Nam 1993-93. Vì thị trÆ°á»?ng nhà ở Việt Nam rất kém phát triển trong những năm 90 nên tiá»?n thuê quy đổi được tính theo tỉ lệ phần trăm cố định của chỉ tiêu tiêu dùng phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm thay vì sá»­ dụng phÆ°Æ¡ng pháp hưởng thụ truyá»?n thống. Tỉ lệ phần trăm cố định nhÆ° thế (từ năm 1993) được sá»­ dụng để tính toán cấu phần nhà ở trong chỉ tiêu tổng hợp tiêu dùng trong tất cả các vòng Khảo sát mức sống sau đó đến năm 2008. 2.21 Ä?a số các công trình nghiên cứu và phân tích sá»­ dụng số liệu Khảo sát Mức sống Há»™ Gia đình Việt Nam Ä‘á»?u sá»­ dụng chỉ tiêu tiêu dùng có thể so sánh được. Chuẩn nghèo ban đầu của Tổng cục Thống kê - Ngân hàng Thế giá»›i - được sá»­ dụng rá»™ng rãi trong các tài liệu nghèo đói vá»? Việt Nam - đã được xây dá»±ng thông qua việc sá»­ dụng chỉ tiêu tổng hợp có thể so sánh được và dá»±a trên rổ hàng lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham chiếu từ Khảo sát Mức sống Dân cÆ° Việt Nam 1992-93 và chi tiêu có liên quan cho rổ hàng hóa tối thiểu các mặt hàng phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm cÅ©ng dá»±a trên mô hình chi tiêu của há»™ nghèo nhÆ° được báo cáo trong Khảo sát Mức sống Dân cÆ° Việt Nam 1992-93. 2.22 Việt Nam ngày nay khác vá»›i Việt Nam trong những năm 90 và chi tiêu, trong đó bao gồm chi tiêu của các há»™ có thu nhập thấp, cÅ©ng Ä‘a dạng hÆ¡n nhiá»?u. Thị trÆ°á»?ng bất Ä‘á»™ng sản phát triển hÆ¡n, đặc biệt ở khu vá»±c thành thị, và nhiá»?u gia đình đầu tÆ° đáng kể vào nhà ở và đất Ä‘ai. Việt Nam cÅ©ng giống các ná»?n kinh tế tăng trưởng nhanh khác ở khía cạnh này. Giá trị nhà ở được báo cáo trong các vòng Khảo sát mức sống gần đây đáng tin cậy hÆ¡n nhiá»?u so vá»›i những gì được thu thập trong các vòng Ä‘iá»?u tra trÆ°á»›c đó. 2.23 Má»™t tập hợp thứ hai các chỉ tiêu tổng hợp vá»? tiêu dùng “toàn diệnâ€? được thiết lập cho các vòngKhảo sát mức sống 2004, 2006, 2008, 2010 nhằm mục đích sá»­ dụng tối Æ°u tất cả các thông tin vá»? chi tiêu trong má»™t năm nhất định, không bị trở ngại bởi những cân nhắc vá»? khả năng so sánh chặt chẽ theo thá»?i gian. Có má»™t số khác biệt nhá»? và lá»›n giữa các chỉ tiêu tổng hợp có thể so sánh được và chỉ tiêu tổng hợp “toàn diệnâ€? (xem Phụ lục 2.1 để biết thêm chi tiết). Các chỉ tiêu tổng hợp“toàn diệnâ€? bao gồm giá trị quy đổi của tất cả đồ dùng lâu bá»?n do há»™ sở hữu và dòng quy đổi của các dịch vụ từ nhà ở. Dòng quy đổi của các dịch vụ từ nhà ở là má»™t bổ sung đặc biệt quan trá»?ng (Há»™p 2.3). 38 Há»™p 2.3 PhÆ°Æ¡ng thức xác định giá trị dịch vụ nhà ở trong KSMSDC Nhà ở là má»™t thành phần quan trá»?ng trong phúc lợi há»™ gia đình, đặc biệt khi các ná»?n kinh tế tăng trưởng và thịnh vượng. Ä?ầu tÆ° vào nhà ở Ä‘ang gia tăng nhanh chóng ở Việt Nam - các gia đình mua nhà má»›i, xây dá»±ng hoặc cải tạo nhà ở hiện tại. Chi tiêu cho nhà ở - thá»±c tế hay quy đổi - cần phải được phản ánh đầy đủ trong chỉ tiêu tổng hợp tiêu dùng. Ở các quốc gia nÆ¡i thị trÆ°á»?ng nhà ở vận hành tốt, số tiá»?n chi trả cho thuê nhà hàng năm là má»™t thÆ°á»›c Ä‘o tốt phản ánh giá trị dịch vụ nhà ở. Trên cÆ¡ sở các thông tin vá»? tiá»?n thuê nhà được báo cáo, có thể sá»­ dụng giá trị thụ hưởng nhà ở để quy đổi giá trị của dịch vụ nhà ở (dá»±a trên đặc Ä‘iểm của nhà ở và đặc Ä‘iểm của khu vá»±c xung quanh) trong những trÆ°á»?ng hợp không có thông tin vá»? tiá»?n thuê (ví dụ nhà có chủ sở hữu, nhà do chủ lao Ä‘á»™ng cung cấp). Tuy nhiên, Việt Nam là má»™t trÆ°á»?ng hợp không bình thÆ°á»?ng: thị trÆ°á»?ng nhà cho thuê vẫn còn má»?ng và số lượng ngÆ°á»?i cho thuê trong cả các vòng Ä‘iá»?u tra ban đầu và gần đây của Khảo sát mức sống là chÆ°a đủ lá»›n để Æ°á»›c tính các phÆ°Æ¡ng trình mạnh vá»? tiá»?n thuê nhà. Ngay cả trong Khảo sát mức sống 2010 chỉ có 243 há»™ gia đình (trong tổng số 9.399 há»™) khai báo có chi trả tiá»?n thuê nhà đất - chiếm khoảng 2,6% tổng số há»™ trong mẫu. Ngược lại, Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở 2009 cho thấy 6,4% các há»™ gia đình ở Việt Nam thuê nhà ở, bao gồm 13,2% số há»™ sống ở khu vá»±c thành thị. TrÆ°á»›c năm 2010, giá trị dịch vụ nhà ở được giả định là má»™t tỉ lệ phần trăm cố định trong chi tiêu tiêu dùng phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm. Dá»±a trên tỉ trá»?ng năm 1992-93, giá trị nhà ở được quy định bằng 11,8% tiêu dùng phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm đối vá»›i các há»™ ở nông thôn và 21,4% đối vá»›i các há»™ ở thành thị. Khi xây dá»±ng chỉ tiêu tổng hợp “toàn diệnâ€?, chi tiêu hàng năm của má»—i há»™ cho dịch vụ nhà ở được tính là tỉ lệ cố định của giá trị bán của nhà ở theo thông tin được báo cáo. Tỉ lệ cố định này là nhÆ° nhau đối vá»›i tất cả các há»™ gia đình và bằng 2,88%. 2,88% là tỉ lệ trung vị của khoản chi trả tiá»?n thuê hàng năm trên giá trị bán của nhà ở, được tính trên má»™t nhóm mẫu nhá»? bao gồm các há»™ gia đình có kê khai Ä‘i thuê nhà. Thá»±c chất, phÆ°Æ¡ng pháp này sá»­ dụng thông tin thu thập được trong Khảo sát mức sống 2010 vá»? thị trÆ°á»?ng nhà đất cho thuê ở Việt Nam để xác định Æ°á»›c tính mối quan hệ phổ biến ở Việt Nam giữa giá trị cho thuê và giá trị sở hữu nhà ở, và sau đó sá»­ dụng mối quan hệ này quy đổi tiêu dùng hàng năm cho dịch vụ nhà ở đối vá»›i tất cả các há»™ gia đình. Mặc dù phÆ°Æ¡ng pháp này không được Æ°a chuá»™ng khi Æ°á»›c tính giá trị thụ hưởng trong bối cảnh có má»™t Ä‘iá»?u tra toàn diện hÆ¡n vá»? thị trÆ°á»?ng nhà đất cho thuê ở Việt Nam, nhÆ°ng Æ°u Ä‘iểm của nó là phÆ°Æ¡ng pháp này không giả định rằng tiêu dùng nhà ở của há»™ gia đình là má»™t tỉ lệ phần trăm không đổi trong tiêu dùng phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm khác, trong khi đó giả định này được sá»­ dụng trong tập hợp các chỉ tiêu tổng hợp có thể so sánh được theo thá»?i gian từ năm 1993 đến 2008. Ä?ược rút ra trá»±c tiếp từ giá trị nhà ở kê khai của má»—i há»™ gia đình, thÆ°á»›c Ä‘o tiêu dùng nhà ở trong các chỉ tiêu tổng hợp“toàn diệnâ€? có Ä‘á»™ nhạy cao hÆ¡n đối vá»›i những gì mà má»—i há»™ gia đình báo cáo vá»? Ä‘iá»?u kiện sống của há»?. Kết quả là, trong năm 2010 nhà ở trung bình chiếm 15% tổng chi tiêu của chỉ tiêu tổng hợp toàn diện, so vá»›i 6% trong chỉ tiêu tổng hợp có thể so sánh được theo thá»?i gian (bảng 2.1). Tuy nhiên, cần lÆ°u ý rằng tỉ trá»?ng nhà ở thấp hÆ¡n rất nhiá»?u đối vá»›i các há»™ gia đình trong nhóm ngÅ© phân vị nghèo nhất (7,5%) và vì vậy, không có tác Ä‘á»™ng lá»›n đối vá»›i tỉ lệ nghèo năm 2010. Nguồn: Kozel, Hinsdale và Nguyá»…n. 2.24 Bảng 2.1 và 2.2 trình bày các chỉ tiêu tổng hợp tiêu dùng có thể so sánh được và toàn diện cho bốn vòng Khảo sát mức sống gần đây.13 Ä?ến năm 2010, rõ ràng là lợi ích của việc duy trì sá»± nhất quán vá»›i các chỉ tiêu tổng hợp vá»? tiêu dùng 1993 đã trở nên kém quan trá»?ng hÆ¡n nhiá»?u so vá»›i vấn Ä‘á»? mất thông tin do việc duy trì sá»± nhất quán đó gây ra: có khoảng cách lá»›n và ngày càng gia tăng giữa các chỉ tiêu tổng hợp “có thể so sánh được theo thá»?i gianâ€? và chỉ tiêu tổng hợp “toàn diệnâ€? qua các thá»?i kỳ. Trong tÆ°Æ¡ng lai, chúng tôi khuyến nghị rằng phÆ°Æ¡ng pháp luận để Æ°á»›c tính các chỉ tiêu tổng hợp vá»? tiêu dùng 13. Những chỉ số tổng gá»™p này được tính theo giá trị thá»±c tế: chúng đã được Ä‘iá»?u chỉnh theo mức giá trị của tháng 1 trong năm thá»±c hiện Ä‘iá»?u tra và Ä‘iá»?u chỉnh theo mức Ä‘á»™ khác biệt vá»? chi phí sinh hoạt theo vùng miá»?n. 39 và chuẩn nghèo cần được cập nhật thÆ°á»?ng xuyên hÆ¡n. Còn thÆ°á»?ng xuyên đến mức Ä‘á»™ nào thì tùy thuá»™c vào tốc Ä‘á»™ đạt tiến bá»™ vá»? kinh tế của Việt Nam và tùy vào tốc Ä‘á»™ thay đổi các mô hình tiêu dùng, đặc biệt là những thay đổi ở cận dÆ°á»›i của phân phối thu nhập, nÆ¡i có sá»± đánh đổi giữa sá»± ổn định và sá»± nhất quán theo thá»?i gian vá»›i tính phù hợp của phÆ°Æ¡ng pháp luận đối vá»›i Ä‘iá»?u kiện sống Ä‘Æ°Æ¡ng thá»?i. Trong bối cảnh các Ä‘iá»?u kiện Ä‘ang thay đổi nhanh chóng trên phạm vi toàn cầu và ở Việt Nam, chúng tôi khuyến nghị rằng cần xem xét lại phÆ°Æ¡ng pháp luận trong vòng 5 (hoặc 6) năm nhằm đánh giá xem phÆ°Æ¡ng pháp đó liệu còn Ä‘Æ°a ra được những Æ°á»›c tính chính xác hay không. Tuy nhiên cần lÆ°u ý rằng, mặc dù có những cố gắng để đảm bảo sá»± nhất quán thì cần phải cẩn trá»?ng khi diá»…n giải những kết quả so sánh giữa Khảo sát mức sống 2010 và các năm trÆ°á»›c đó dù là sá»­ dụng các chỉ tiêu tổng hợp vá»? tiêu dùng có thể so sánh hay chỉ tiêu tổng hợp vá»? tiêu dùng “toàn diệnâ€?. NhÆ° đã mô tả ở trên, má»™t số những thay đổi quan trá»?ng đã được Ä‘Æ°a ra trong Khảo sát mức sống 2010 khiến việc so sánh khó khăn hÆ¡n - ví dụ dàn chá»?n mẫu cập nhật hÆ¡n, chuyển sang dùng thá»?i kỳ tham chiếu cố định trong mô-Ä‘un vá»? chi tiêu, má»™t định nghÄ©a má»›i sá»­a đổi vá»? phúc lợi. Khảo sát mức sống 2010 và chuẩn nghèo má»›i của TCTK- NHTG Ä‘Æ°a ra số liệu cÆ¡ sở cho việc theo dõi nghèo má»™t cách thống nhất trong thá»?i gian tá»›i, tức là cho Khảo sát mức sống 2012 và các vòng sau đó. Bảng 2.1 Các chỉ tiêu tổng tiêu dùng toàn diện của KSMSDC 2004, 2006, 2008, 2010 Cấu phần chi tiêu Tiêu dùng trung bình Tỉ trá»?ng trung bình trong tổng tiêu dùng 2004 2006 2008 2010 2004 2006 2008 2010 Chi tiêu lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm 1.762 2.396 3.034 6.618 42 42 38 46 Chi tiêu phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm 1.066 1.479 2.200 3.324 21 21 22 20 Chi cho đồ dùng lâu bá»?n 611 790 1.346 2.063 10 10 12 10 Chi cho giáo dục 267 342 473 802 5 5 5 4 Chi cho y tế 297 340 496 727 6 5 5 4 Chi cho các dịch vụ công cá»™ng và Ä‘iện 146 192 246 395 3 3 2 2 Chi cho nhà ở 1.210 1.509 2.244 3.917 15 15 16 15 Tổng chi tiêu 5.359 7.049 10.038 17.846 100 100 100 100 Nguồn: Khảo sát mức sống năm 2004, 2006, 2008, 2010. Bảng 2.2 Các chỉ tiêu tổng tiêu dùng có thể so sánh theo thá»?i gian của KSMSDC 2004, 2006, 2008, 2010 Thành phần chi tiêu Tiêu dùng trung bình Tỉ trá»?ng trung bình trong tổng tiêu dùng 2004 2006 2008 2010 2004 2006 2008 2010 Chi tiêu cho lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm 1.869 2.534 3.211 6.492 49 50 47 54 Chi tiêu phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm 986 1.390 2.057 3.056 21 21 23 21 Chi cho đồ dùng lâu bá»?n 518 633 826 1.308 10 9 9 7 Chi cho giáo dục 245 327 432 754 5 5 5 5 Chi cho y tế 290 328 473 686 6 5 6 5 Chi cho các dịch vụ công cá»™ng và Ä‘iện 146 192 246 395 3 3 3 3 Chi cho nhà ở 351 467 657 1.032 6 6 7 6 Tổng chi tiêu 4.405 5.870 7.902 13.723 100 100 100 100 Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° 2004, 2006, 2008, 2010. 40 2.25 Hình 2.1 cho thấy cÆ¡ cấu tổng thể của chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i trong Khảo sát mức sống 2010. Chi tiêu cho lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm hiện chiếm chÆ°a đầy má»™t ná»­a chi tiêu há»™ gia đình so vá»›i 57% trong năm 1998, còn chi cho đồ dùng lâu bá»?n và nhà ở chiếm gần ¼ tổng phúc lợi há»™ gia đình. Hình 2.1 CÆ¡ cấu chi tiêu há»™ gia đình: KSMS 2010 Nhà ở 14% LÆ°Æ¡ng thá»±c, Hàng thá»±c phẩm phi lÆ°Æ¡ng thá»±c 46% khác 20% Tiện ích và Ä‘iện Hàng 2% lâu bá»?n Giáo dục 10% 4% Y tế 4% 2.26 Hình 2.2 cho thấy cÆ¡ cấu chi tiêu được phân loại theo lÆ°Æ¡ng thá»±c - thá»±c phẩm, phi lÆ°Æ¡ng thá»±c- thá»±c phẩm, đồ dùng lâu bá»?n, nhà ở và các hàng hóa khác được chia nhá»? theo nhóm ngÅ© phân vị chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i. LÆ°u ý rằng tỉ trá»?ng lÆ°Æ¡ng thá»±c - thá»±c phẩm giảm từ 58% (trong nhóm ngÅ© phân vị nghèo nhất) xuống chỉ còn 32% đối vá»›i nhóm ngÅ© phân vị giàu nhất. Ngược lại, các cá nhân nghèo nhất chỉ dành 7% tổng chi tiêu của há»? cho nhà ở và 7% khác cho đồ dùng lâu bá»?n, so vá»›i tỉ trá»?ng 27% dành cho nhà ở và 12% dành cho đồ dùng lâu bá»?n của nhóm các cá nhân giàu nhất. Những xu hÆ°á»›ng này nhất quán vá»›i các quốc gia khác có cùng trình Ä‘á»™ phát triển. Hình 2.2 CÆ¡ cấu chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i theo nhóm ngÅ© phân vị chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i: KSMSDC 2010 100% 7.5 9.9 12.4 15.8 90% 27.1 19.8 80% 20.7 20.3 19.9 70% Nhà ở 17.9 60% 6.6 Hàng phi lÆ°Æ¡ng thá»±c khác 8.4 50% 9.8 Tiện ích và Ä‘iện 10.9 40% Giáo dục 12.2 Y tế 30% 58.3 50.3 45.7 41.5 Hàng lâu bá»?n 20% 31.9 LÆ°Æ¡ng thá»±c thá»±c phẩm 10% 0% 1 2 3 4 5 Tiêu dùng được Ä‘iá»?u chỉnh theo qui mô há»™ gia đình để Æ°á»›c tính phúc lợi cá nhân 2.27 Mục tiêu của chúng ta là tính toán thÆ°á»›c Ä‘o phúc lợi của cá nhân và Æ°á»›c tính số ngÆ°á»?i sống dÆ°á»›i chuẩn nghèo. Tuy nhiên, trong các há»™ gia đình, các cá nhân lại sống cùng nhau, ăn cùng nhau, và thÆ°á»?ng cùng góp nguồn lá»±c lại vá»›i nhau. Các cuá»™c Ä‘iá»?u tra há»™ gia đình nhÆ° KSMSDC Ä‘o lÆ°á»?ng chi tiêu ở cấp há»™ gia đình chứ không phải ở cấp Ä‘á»™ cá nhân. Các cách tiếp cận khác nhau đã được sá»­ dụng để chuyển từ chi tiêu cấp há»™ gia đình sang phúc lợi của cá nhân. Có má»™t cách tiếp cận là sá»­ dụng qui mô tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng và Ä‘iá»?u chỉnh hiệu quả kinh tế qui mô cấp há»™ gia đình. Trong hoàn cảnh không có qui mô tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng được xác định rõ ở Việt Nam và trên cÆ¡ sở kế thừa các thông lệ trÆ°á»›c đây, chi tiêu há»™ gia đình được 41 chuyển đổi thành chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i Ä‘Æ¡n giản bằng cách chia cho qui mô há»™ gia đình. Ã? nghÄ©a của việc sá»­ dụng các thÆ°á»›c Ä‘o thay thế - Ä‘iá»?u chỉnh theo mức tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng mức của ngÆ°á»?i trưởng thành và theo hiệu quả kinh tế nhá»? qui mô há»™ gia đình - đối vá»›i bức tranh vá»? nghèo đói được bàn đến má»™t cách vắn tắt trong ChÆ°Æ¡ng 3. Tiêu dùng cÅ©ng được Ä‘iá»?u chỉnh để phản ánh những biến Ä‘á»™ng giá cả theo thá»?i gian và không gian 2.28 Má»™t trong những Æ°u Ä‘iểm của phÆ°Æ¡ng pháp Chi phí cho các Nhu cầu CÆ¡ bản (CBN) là nó chốt chuẩn nghèo ở má»™t mức phúc lợi cố định và sau đó cho phép so sánh tình hình nghèo đói má»™t cách thống nhất. Tuy nhiên, các há»™ gia đình sống ở các vùng khác nhau trên đất nÆ°á»›c có thể chịu các mức giá khác nhau cho những mặt hàng tiêu dùng giống hệt nhau do sá»± khác biệt vá»? chi phí vận chuyển, lÆ°u kho và tiếp thị. Ví dụ, ngÆ°á»?i tiêu dùng phải chi trả nhiá»?u hÆ¡n để mua má»—i kg gạo ở má»™t chợ tại TP. HCM so vá»›i việc mua loại gạo cùng chất lượng ở má»™t huyện nông thôn vùng Ä?ồng bằng sông Cá»­u Long, nÆ¡i trồng nhiá»?u lúa gạo. Ngược lại, bánh xà phòng giặt có thể có giá cao hÆ¡n ở khu vá»±c nông thôn so vá»›i khu vá»±c thành phố nÆ¡i ngÆ°á»?i ta sản xuất và đóng gói xà phòng. Giá cả cÅ©ng thay đổi theo thá»?i gian do lạm phát và các nhân tố khác. 2.29 Má»™t số quốc gia (ví dụ In-đô-nê-xi-a và Mozambique) có tính đến lạm phát và sá»± khác biệt vá»? chi phí sinh hoạt theo vùng địa lý thông qua việc xây dá»±ng chuẩn nghèo đối vá»›i các vùng khác nhau dá»±a trên giá cả cụ thể của vùng đó và (đôi lúc) rổ hàng hóa tiêu dùng cụ thể của vùng đó. Ä?ể nhất quán vá»›i cách làm trÆ°á»›c đây, má»™t chuẩn nghèo quốc gia duy nhất của Tổng cục Thống kê - Ngân hàng Thế giá»›i đã được xây dá»±ng trên cÆ¡ sở sá»­ dụng những thông tin dá»±a trên Khảo sát mức sống 2010. Chuẩn nghèo má»›i của TCTK - NHTG được áp dụng cho chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i được Ä‘iá»?u chỉnh theo khu vá»±c địa lý và thá»?i gian (nghÄ©a là chi tiêu thá»±c) để tính tỉ lệ nghèo. 2.30 Việc Ä‘iá»?u chỉnh theo thá»?i gian là rất rõ ràng: chỉ tiêu tổng hợp tiêu dùng mô tả trong bảng 2.1 đã được Ä‘iá»?u chỉnh giảm phát vá»? tháng 1 của từng năm Ä‘iá»?u tra (ví dụ 2004, 2006, 2008, 2010), sá»­ dụng chỉ số giảm phát CPI (Chỉ số giá tiêu dùng) chính thức của Tổng cục Thống kê đối vá»›i gạo, các mặt hàng lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm khác và các mặt hàng phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm. TrÆ°á»›c năm 2010, việc Ä‘iá»?u chỉnh theo khu vá»±c địa lý được thá»±c hiện trên cÆ¡ sở sá»­ dụng chỉ số giảm phát CPI vùng của Tổng cục Thống kê. Ä?ối vá»›i năm 2010, chỉ số chi phí sinh hoạt má»›i theo khu vá»±c địa lý (SCOLIs) đã được Æ°á»›c tính và sá»­ dụng thay vì chỉ số giảm phát CPI vùng trong việc tính toán tỉ lệ nghèo. 2.31 Có ba lý do giải thích tại sao giá cả thu thập làm đầu vào để tính Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) lại không phù hợp cho việc Ä‘o lÆ°á»?ng những khác biệt vá»? chi phí sinh hoạt theo vùng miá»?n. TrÆ°á»›c hết, giá cả dùng để tính CPI được thu thập má»™t cách thÆ°á»?ng xuyên hÆ¡n tại các Ä‘iểm bán hàng mà có nhiá»?u mặt hàng tiêu dùng và có khối lượng mua sắm lá»›n. Những Ä‘iểm bán hàng này thÆ°á»?ng được đặt ở các khu vá»±c đô thị và ven đô. NhÆ°ng rất nhiá»?u ngÆ°á»?i dân nông thôn (trong đó có các há»™ nghèo) lại mua hàng ở chợ gần nhà há»?. Thứ hai, đặc Ä‘iểm của các mặt hàng có giá cả được thu thập để tính CPI không giống nhau giữa các tỉnh. Hệ thống thu thập giá cả để tính CPI của Việt Nam duy trì tính nhất quán theo thá»?i gian (giá cả của cùng loại mặt hàng được thu thập qua thá»?i gian ở má»—i địa bàn) nhÆ°ng không duy trì tính nhất quán theo vùng miá»?n (các mặt hàng trong rổ hàng hóa có thể hÆ¡i khác nhau ở má»—i địa bàn khác nhau). Chẳng hạn nhÆ° giá của áo cotton cao cấp có thể được khảo sát ở các khu đô thị lá»›n, còn ở các thành phố nhá»? và các vùng nông thôn thì giá cả của áo polyester giá thấp lại được khảo sát. Sá»± khác nhau theo vùng miá»?n vá»? đặc Ä‘iểm của các mặt hàng có thể phản ánh sá»± khác biệt vá»? chất lượng chứ không phải chỉ nắm bắt vá»? sá»± khác biệt vá»? giá cả của má»™t mặt hàng giống hệt nhau. Thứ ba, các chỉ số CPI và SCOLI được sá»­ dụng cho những mục tiêu khác nhau, và những sá»± khác biệt đó khiến cho khó có thể chỉ dá»±a vào cùng má»™t bá»™ số liệu vá»? giá cả để tính hai chỉ số đó. Chỉ số CPI là nhằm gán cùng má»™t trá»?ng số cho má»—i đồng Việt Nam được chi tiêu; nó được sá»­ dụng nhÆ° là má»™t chỉ số giảm phát nhằm đảm bảo rằng giá trị thá»±c tế của đồng tiá»?n không thay đổi. Kết quả là các mô hình chi tiêu của các há»™ giàu có hÆ¡n thì có trá»?ng số cao hÆ¡n trong CPI bởi vì há»? chi nhiá»?u tiá»?n hÆ¡n, và hệ thống thu thập giá cả cho CPI nhắm tá»›i các Ä‘iểm bán hàng có khối lượng mua hàng lá»›n. 42 2.32 Ngược lại, chỉ số SCOLI được tính trá»?ng số theo dân số chứ không phải theo đồng tiá»?n của Việt Nam; chỉ số SCOLI được Æ°á»›c tính trên cÆ¡ sở sá»­ dụng các mức giá cả mà má»™t cá nhân trung bình ở má»—i địa bàn phải chi trả, và các giá cả đó được tổng gá»™p lại thành má»™t chỉ số được tính trá»?ng số theo dân số mà coi má»?i cá nhân Ä‘á»?u nhÆ° nhau. Tóm lại, so vá»›i chỉ số CPI thì chỉ số SCOLI đòi há»?i sá»­ dụng các tỉ trá»?ng ngân sách khác để tổng gá»™p các mặt hàng lại thành má»™t chỉ số, má»™t tập hợp các Ä‘iểm bán hàng khác để thu thập thông tin giá cả, và các trá»?ng số khác nhau để tổng gá»™p thông tin vá»? các cá nhân để tạo thành các mức bình quân theo vùng miá»?n. 2.33 Việc Ä‘iá»?u chỉnh theo vùng miá»?n được dá»±a trên các chỉ số CPI theo vùng lãnh thổ trong các vòng Khảo sát mức sống trÆ°á»›c đó. Tuy nhiên, đối vá»›i năm 2010, việc Ä‘iá»?u chỉnh được thá»±c hiện đối vá»›i sá»± khác biệt vá»? Chi phí sinh hoạt theo không gian sá»­ dụng số liệu giá cả thị trÆ°á»?ng từ má»™t Ä‘iá»?u tra Chi phí sinh hoạt theo không gian (SCOLI) được tiến hành cùng vá»›i kỳ hai và ba của Khảo sát mức sống 2010. Cách tiếp cận được mô tả trong Phụ lục 2.2. 2.34 Chỉ số Chi phí sinh hoạt theo không gian năm 2010 dao Ä‘á»™ng trong khoảng từ 0,7 đến 1,0 (bảng 2.3). Ä?ồng bằng sông Cá»­u Long có chi phí sinh hoạt nói chung thấp nhất và Ä?ồng bằng sông Hồng (cÅ©ng là vùng cÆ¡ sở) có chi phí sinh hoạt cao nhất. Chỉ số SCOLI ở tất cả các vùng (ngoại trừ hai vùng) của cả nÆ°á»›c cho thấy chỉ có sá»± khác biệt nhá»? trong chi phí sinh hoạt giữa khu vá»±c thành thị và nông thôn. Có hai trÆ°á»?ng hợp ngoại lệ là vùng Ä?ồng bằng sông Hồng và Ä?ông Nam Bá»™, nÆ¡i chi phí sinh hoạt khu vá»±c thành thị cao gần 20% so vá»›i chi phí sinh hoạt khu vá»±c nông thôn. Ä?iá»?u này nói chung phản ánh chi phí dịch vụ nhà ở Æ°á»›c tính cao hÆ¡n ở khu vá»±c đô thị Hà Ná»™i và TP. HCM. Ngoài hai ngoại lệ này, sá»± khác biệt vá»? chi phí sinh hoạt giữa các vùng là lá»›n hÆ¡n so vá»›i sá»± khác biệt vá»? chi phí sinh hoạt giữa khu vá»±c thành thị và nông thôn trong cùng má»™t vùng. Bảng 2.3 Chỉ số chi phí sinh hoạt theo không gian theo vùng và khu vá»±c (SCOLI) Vùng Các há»™ Thành thị Các há»™ Nông thôn Ä?B sông Hồng 1,00 0,79 Trung du & Miá»?n núi phía Bắc 0,81 0,79 Duyên hải Bắc Trung bá»™ và Nam Trung bá»™ 0,78 0,71 Tây Nguyên 0,83 0,78 Ä?ông Nam Bá»™ 0,97 0,77 Ä?B sông Cá»­u Long 0,74 0,70 LÆ°u ý: Các tính toán được dá»±a trên chỉ số Törnqvist được áp dụng đối vá»›i giá cả trung bình theo vùng, được tập hợp qua hai vòng thu thập dữ liệu SCOLI, và sá»­ dụng tỉ trá»?ng ngân sách trung bình có tính đến trá»?ng số con ngÆ°á»?i vá»›i giá trị nhà ở dá»±a trên giá trị giả định được các đối tượng trả lá»?i Ä‘iá»?u tra kê khai. D. Xây dá»±ng chuẩn nghèo má»›i của TCTK - NHTG 2.35 Chuẩn nghèo bao gồm 2 yếu tố cấu thành - chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm và phần bổ sung để đáp ứng các nhu cầu phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm thiết yếu. Chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm được đánh giá qua 3 bÆ°á»›c. Ä?ầu tiên, má»™t rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c- thá»±c phẩm tham chiếu được xác định, phản ánh mô hình tiêu dùng của ngÆ°á»?i nghèo; thứ hai, số lượng được Ä‘iá»?u chỉnh để đạt được má»™t tiêu chuẩn vá»? dinh dưỡng đã được thống nhất; và thứ ba, chi phí mua sắm rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c- thá»±c phẩm tham chiếu đã Ä‘iá»?u chỉnh được tính toán. Má»™t khoản phân bổ cho các nhu cầu phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm thiết yếu được Æ°á»›c tính thông qua sá»­ dụng má»™t Ä‘Æ°á»?ng hồi quy Engel và sau đó được bổ sung vào chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm để xây dá»±ng chuẩn nghèo chung. 43 Xác định rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham chiếu 2.36 Rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham chiếu sá»­ dụng để xây dá»±ng chuẩn nghèo của TCTK - NHTG dá»±a vào mô hình tiêu dùng của các há»™ nghèo14 theo kết quả Khảo sát Mức sống Dân cÆ° Việt Nam năm 1993. Rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham chiếu cho chuẩn nghèo má»›i cập nhật của TCTK - NHTG dá»±a vào mô hình tiêu dùng của các há»™ nghèo theo kết quả Khảo sát mức sống 2010. 2.37 Xác định rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham chiếu là má»™t quy trình được thá»±c hiện theo nhiá»?u vòng; chúng ta không biết trÆ°á»›c ai sẽ là các há»™ nghèo (phÆ°Æ¡ng pháp này được mô tả trong Pradhan và các tác giả khác 2001)15. Việc phân loại há»™ được tiến hành theo tiêu chí chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i được Ä‘iá»?u chỉnh theo thá»?i gian và theo Chỉ số Chi phí sinh hoạt theo không gian (sau đây được nhắc đến là chi tiêu “thá»±c tếâ€? bình quân đầu ngÆ°á»?i) từ nhóm giàu nhất và nhóm nghèo nhất, và ngÆ°á»?i nghèo ban đầu được xác định là những ngÆ°á»?i thuá»™c nhóm có mức phân bố chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i thá»±c tế chiếm 2,5 đến 20% . Rổ tham chiếu ban đầu này rốt cuá»™c đã trở thành rổ tham chiếu cuối cùng: chuẩn nghèo năm 2010, dá»±a trên chuẩn nghèo má»›i cập nhật của TCTK - NHTG, sát vá»›i mức 20%. 2.38 Các phân tích được tiến hành để đánh giá tính ổn định của rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm được sá»­ dụng để tính chuẩn nghèo tại các nhóm tham chiếu khác nhau; mô hình tiêu dùng của nhóm 2,5-20% số ngÆ°á»?i có chi tiêu thấp nhất (nhóm ngÅ© phân vị thấp nhất) được so sánh vá»›i nhóm 2,5-10% số ngÆ°á»?i có chi tiêu thấp nhất (nhóm thập phân vị thấp nhất). Nhóm tham chiếu 2,5-20% ban đầu tiếp tục được chia ra để so sánh (a) rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm của đồng bào dân tá»™c thiểu số trong nhóm ngÅ© phân vị thấp nhất và của ngÆ°á»?i Kinh trong nhóm ngÅ© phân vị thấp nhất, và (b) rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm của các há»™ thành thị trong nhóm ngÅ© phân vị thấp nhất và của các há»™ nông thôn trong nhóm ngÅ© phân vị thấp nhất (Phụ lục 2.1). 2.39 Mô hình tiêu dùng lÆ°Æ¡ng thá»±c thá»±c phẩm rất tÆ°Æ¡ng đồng khi so sánh nhóm 10% và nhóm 20% há»™ nghèo nhất. TÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° vậy, mô hình tiêu dùng của các há»™ dân tá»™c thiểu số nghèo nhìn chung cÅ©ng tÆ°Æ¡ng đối giống vá»›i mô hình tiêu dùng của các há»™ dân tá»™c Kinh nghèo. Tuy nhiên mô hình chế Ä‘á»™ ăn uống lại khác nhau giữa nhóm há»™ nông thôn và há»™ thành thị thuá»™c nhóm tham chiếu 2,5-20%: các há»™ nghèo thành thị tiêu dùng ít gạo hÆ¡n và nhiá»?u thức ăn chứa calo đắt tiá»?n hÆ¡n (thịt, dầu) và có vẻ tiêu dùng nhiá»?u thức ăn và đồ uống bên ngoài hÆ¡n. Trong khi chuẩn nghèo của TCTK - NHTG được tính toán dá»±a trên má»™t rổ tham chiếu duy nhất cho các há»™ nghèo, nhÆ°ng các chuẩn nghèo chính thức của Việt Nam lại sá»­ dụng các rổ tham chiếu khác nhau cho các há»™ nông thôn và há»™ thành thị. Má»™t số nÆ°á»›c khác, chẳng hạn nhÆ° In-đô-nê-xi-a, Mô-zăm-bích, Papua Niu Ghi-nê và Nga xác định các rổ tham chiếu theo vùng phản ánh sở thích và thị hiếu của từng địa phÆ°Æ¡ng. Vấn Ä‘á»? liên quan đến việc sá»­ dụng nhiá»?u rổ tham chiếu, đặc biệt là cho khu vá»±c nông thôn và khu vá»±c thành thị, là các rổ tham chiếu khác nhau thÆ°á»?ng phản ánh chế Ä‘á»™ ăn uống có chất lượng khác nhau, do vậy chuẩn nghèo cho khu vá»±c thành thị (dá»±a trên mô hình tiêu dùng của các há»™ thành thị) có thể Ä‘Æ°a ra má»™t mức sống cao hÆ¡n so vá»›i chuẩn nghèo cho khu vá»±c nông thôn (dá»±a trên mô hình tiêu dùng của các há»™ nông thôn). Trong năm 2010, chỉ má»™t phần nhá»? (9%) số há»™ thuá»™c nhóm tham chiếu nghèo thá»±c tế sống ở khu vá»±c thành thị. Xét đến yếu tố này cá»™ng vá»›i những quan ngại trong việc tránh sá»± khác biệt vá»? chất lượng (nhÆ° thiết lập má»™t mức sống cao hÆ¡n cho các há»™ vùng thành thị), má»™t rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham chiếu quốc gia duy nhất đã được dùng làm căn cứ để xây dá»±ng chuẩn nghèo má»›i của TCTK - NHTG. 2.40 Theo thông lệ Chi phí cho các Nhu cầu CÆ¡ bản tiêu chuẩn, khối lượng lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm trong rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham chiếu được tăng lên thành má»™t tiêu chuẩn dinh dưỡng “có thể chấp nhận đượcâ€? vá»›i việc giữ nguyên thành phần tÆ°Æ¡ng ứng của rổ tham chiếu (có nghÄ©a là tất cả các mặt hàng được tăng lên bằng cùng má»™t thừa số). NhÆ°ng đâu là yếu tố cấu thành nên má»™t tiêu chuẩn có thể chấp nhận được? Kinh nghiệm quốc tế chỉ ra rằng các quốc gia xây dá»±ng chuẩn nghèo dá»±a trên các tiêu chuẩn calo rất khác nhau, dao Ä‘á»™ng từ mức thấp là 1.800 Kcals ở Ấn Ä?á»™ (GOI, 2009) đến mức trên 2.700 Kcals đối vá»›i má»™t số quốc gia ở Châu Phi. 14. PhÆ°Æ¡ng pháp được mô tả tại Phụ lục 2 trong Báo cáo Phát triển Việt Nam năm 2000 - Tấn công nghèo đói.(Ngân hàng Thế giá»›i 1999). Lượng tiêu thụ lÆ°Æ¡ng thá»±c của nhóm há»™ thứ 3, theo tiêu chí phân loại há»™ được áp dụng trên toàn quốc căn cứ vào chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i, được sá»­ dụng để xây dá»±ng rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c tham chiếu. 15. Chúng tôi giá»›i hạn ở nhóm 2,5% đến 20% há»™ nghèo nhất nhằm tránh những vấn Ä‘á»? tiá»?m ẩn đối vá»›i những quan sát bất thÆ°á»?ng (outliers) và sai số Ä‘o lÆ°á»?ng. 44 2.41 Chuẩn nghèo của TCTK - NHTG ban đầu được xây dá»±ng dá»±a trên má»™t tiêu chuẩn là 2,100 Kcal/ngÆ°á»?i/ngày. Tuy nhiên, cÆ¡ cấu dân số Việt Nam đã thay đổi kể từ đầu thập ká»· 1990, khi tiêu chuẩn 2.100 Kcal được thiết lập. Tỉ lệ trẻ em (những ngÆ°á»?i tiêu dùng ít lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm hÆ¡n) trên tổng dân số đã giảm, và tá»· lệ ngÆ°á»?i lá»›n (những ngÆ°á»?i tiêu dùng nhiá»?u lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm hÆ¡n) đã tăng lên. Má»™t tiêu chuẩn má»›i 2.230 Kcal/ngÆ°á»?i/ngày đã được Æ°á»›c tính trên cÆ¡ sở sá»­ dụng các nhu cầu vá»? calo cụ thể theo giá»›i tính và theo Ä‘á»™ tuổi đối vá»›i dân số Việt Nam do Viện Dinh dưỡng thuá»™c Bá»™ Y tế xây dá»±ng (Bá»™ Y tế, 2006), và được Ä‘iá»?u chỉnh theo cÆ¡ cấu dân số quốc gia phù hợp theo giá»›i tính và theo Ä‘á»™ tuổi theo kết quả Khảo sát mức sống 2010. Những tiêu chuẩn má»›i này có nhiá»?u nét tÆ°Æ¡ng đồng so vá»›i thông lệ quốc tế (hình 2.3). Hình 2.3 Các tiêu chuẩn dinh dưỡng sá»­ dụng để chốt chuẩn nghèo ở các nÆ°á»›c khác nhau Nguồn: Vụ Thống kê của Liên hợp Quốc 2005; Æ°á»›c tính của cán bá»™ Ngân hàng Thế giá»›i. 2.42 Bảng 2.4 so sánh cÆ¡ cấu chi tiêu và calo của rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham chiếu năm 1993 được sá»­ dụng để để Æ°á»›c tính chuẩn nghèo ban đầu của TCTK - NHTG và rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm má»›i được sá»­ dụng để xây dá»±ng chuẩn nghèo của TCTK - NHTG năm 2010. Gạo chiếm phần lá»›n (79% lượng calo và 46% lượng tiêu dùng lÆ°Æ¡ng thá»±c thá»±c phẩm) trong rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham chiếu ban đầu. Rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm năm 2010 mang tính Ä‘a dạng hÆ¡n; mặc dù gạo vẫn tiếp tục là má»™t cấu thành quan trá»?ng trong lượng tiêu dùng lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm (66% lượng calo và 30% lượng tiêu dùng lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm), nhÆ°ng mô hình tiêu dùng đã mang tính Ä‘a dạng hÆ¡n khi có thịt lợn, các loại thịt khác, hải sản, rau và hoa quả, dầu ăn và thêm lượng calo từ những bữa ăn bên ngoài há»™ gia đình. Lượng calo từ gạo rất rẻ, trong khi lượng calo từ thịt lợn, dầu ăn và hải sản lại đắt hÆ¡n nhiá»?u. Chi phí của rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham chiếu năm 2010 cao hÆ¡n chí phí của rổ tham chiếu ban đầu năm 1993. Ngoài ra, tá»· trá»?ng tiêu dùng thức ăn không lượng hóa được cÅ©ng tăng đáng kể, đó là những loại thức ăn được để ở mục các loại “khácâ€? và các bữa ăn ngoài há»™ gia đình. Trên 95% lượng tiêu dùng lÆ°Æ¡ng thá»±c thá»±c phẩm được kê dÆ°á»›i dạng các loại thá»±c phẩm có thể lượng hóa theo kết quả Khảo sát Mức sống Dân cÆ° Việt Nam năm 1998, so vá»›i con số dÆ°á»›i 80% theo kết quả của Khảo sát mức sống năm 2010. Má»™t danh mục mở rá»™ng các mặt hàng lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩmđược Ä‘Æ°a vào vòng Khảo sát mức sống 2012 vá»›i mục tiêu có được các thÆ°á»›c Ä‘o (mang tính định lượng hÆ¡n) để Ä‘o lÆ°á»?ng lượng tiêu dùng lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm (Bảng 2.4). 45 Bảng 2.4 CÆ¡ cấu rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham chiếu năm 1993 và KSMSDC 2010 46 Tính toán chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm 2.43 Khẩu phần thức ăn của các chuẩn nghèo dá»±a trên Chi phí cho các Nhu cầu CÆ¡ bản được xác định là chi phí để mua rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham chiếu (đã Ä‘iá»?u chỉnh tăng/giảm). Có 3 nguồn giá cả lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm có thể được sá»­ dụng để Æ°á»›c tính khẩu phần thức ăn theo chuẩn nghèo: (a) giá trị Ä‘Æ¡n vị (giá trị tiêu dùng lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm được khai báo chia cho số lượng được khai cáo) được tính toán từ kết quả Khảo sát mức sống 2010, (b) giá lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm do Vụ Thống kê giá thuá»™c Tổng cục Thống kê thu thập để tính chỉ số giá tiêu dùng, và (c) giá lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm được thu thập thông qua Ä?iá»?u tra Chỉ số Chi phí sinh hoạt theo không gian. 2.44 Chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm của TCTK - NHTG dá»±a trên giá lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm để tính chỉ số giá tiêu dùng của Vụ Thống kê Giá. Tuy nhiên, các chuẩn nghèo chính thức má»›i của Việt Nam được tính toán nhá»? sá»­ dụng giá trị Ä‘Æ¡n vị từ kết quả Khảo sát mức sống 2006 và được Ä‘iá»?u chỉnh theo tá»· lệ lạm phát. Cả giá để tính Chỉ số Chi phí sinh hoạt theo không gian và giá để tính Chỉ số Giá Tiêu dùng Ä‘á»?u bao gồm 1 bá»™ danh mục các loại lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm trong Khảo sát mức sống 2010. Giá trị Ä‘Æ¡n vị (giá trị thá»±c tế hoặc giá trị được quy gán trong trÆ°á»?ng hợp không lượng hóa được mức Ä‘á»™ tiêu dùng) của tất cả các loại lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm trong Khảo sát mức sống Ä‘á»?u có sẵn và hÆ¡n nữa Ä‘á»?u có thể được Æ°á»›c tính, đặc biệt là cho các há»™ gia đình có thu nhập thấp, do đó có thể phản ánh cái mà ngÆ°á»?i nghèo thÆ°á»?ng mua trên thá»±c tế (chất lượng, nhãn hiệu) cÅ©ng nhÆ° số tiá»?n mà há»? chi trả. Có những quan Ä‘iểm trái chiá»?u trong các tài liệu (Deaton, 1988; 1997; Deaton và Tarozzi 2005) vá»? việc liệu giá trị Ä‘Æ¡n vị có đủ cụ thể để sá»­ dụng coi nhÆ° là giá cả hay không: thậm chí các loại hàng hóa được xác định rõ trong mô hình tiêu dùng của các há»™, nhÆ° gạo, có chất lượng rất Ä‘a dạng và giá cả cÅ©ng khác nhau giữa khu vá»±c thành thị, nông thôn và giữa các vùng. Việc giá»›i hạn giá trị Ä‘Æ¡n vị ở nhóm các há»™ nghèo sẽ giúp kiểm soát sá»± khác biệt vá»? chất lượng mà thÆ°á»?ng Ä‘i đôi vá»›i mức thu nhập (ví dụ, các há»™ khá giả hÆ¡n thÆ°á»?ng có xu hÆ°á»›ng mua gạo có chất lượng cao hÆ¡n/có giá đắt hÆ¡n). 2.45 Nhất quán vá»›i phÆ°Æ¡ng pháp đã được sá»­ dụng để Æ°á»›c tính các chuẩn nghèo chính thức của Việt Nam, chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm má»›i của TCTK - NHTG được tính toán nhá»? sá»­ dụng giá trị Ä‘Æ¡n vị bình quân mà các há»™ nghèo mua lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm (nhóm 2,5-20% số há»™ có thu nhập thấp nhất) theo báo cáo của Khảo sát mức sống 2010. Chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm quốc gia được Æ°á»›c tính cho từng kỳ của Khảo sát mức sống 2010 (tháng 6, 10, 12) nhá»? sá»­ dụng rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham chiếu quốc gia và giá cả lÆ°Æ¡ng thá»±c (giá trị Ä‘Æ¡n vị) từ từng kỳ Ä‘iá»?u tra, và được Ä‘iá»?u chỉnh theo tá»· lệ lạm phát và được tính bình quân để xây dá»±ng má»™t chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm quốc gia bằng đồng Việt Nam vào tháng 1/2010. 2.46 Chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm má»›i của TCTK - NHTG cho năm 2010 là 343.000 đồng/ngÆ°á»?i/tháng (4.116.000 đồng/ngÆ°á»?i/năm). Tính toán chuẩn nghèo chung, bao gồm chi tiêu cho lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phầm và chi tiêu cho các nhu cầu phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm thiết yếu khác 2.47 Ngoài tiêu dùng lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm, má»™t khoản phân bổ phải được bổ sung cho các khoản tiêu dùng phi lÆ°Æ¡ng thá»±c thiết yếu khác nhÆ° nhiên liệu, nhà ở, há»?c tập, chăm sóc sức khá»?e, quần áo và các nhu cầu sinh hoạt hàng ngày khác. Tuy nhiên, việc Æ°á»›c tính phần phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm của chuẩn nghèo không dá»… làm nhÆ° việc Æ°á»›c tính chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm bởi vì không có má»™t “tiêu chuẩnâ€? dá»… xác định cho các khoản chi tiêu phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm giống nhÆ° tiêu chuẩn vá»? calo được sá»­ dụng để xác định nhu cầu vá»? lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm. 2.48 Cách tiếp cận theo Chi phí cho các Nhu cầu CÆ¡ bản xem xét đến mô hình chi tiêu thá»±c tế của ngÆ°á»?i nghèo theo kết quả Khảo sát mức sống 2010 nhằm mục đích Æ°á»›c tính (a) má»™t khoản phân bổ “tằn tiệnâ€? cho các nhu cầu phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm: dá»±a trên giá trị đặc trÆ°ng của khoản chi tiêu phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm của các há»™ mà có tổng mức chi tiêu đúng bằng chi phí của chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm; và (b) má»™t khoản phân bổ “tối thiểu nhÆ°ng đủâ€? cho các nhu cầu phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm: dá»±a trên giá trị đặc trÆ°ng của khoản chi tiêu phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm của các há»™ có tổng mức chi tiêu 47 trên thá»±c tế bằng vá»›i chi phí của chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm để có thể đáp ứng đầy đủ các nhu cầu cÆ¡ bản vá»? lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm. 2.49 Má»™t Ä‘Æ°á»?ng cong Engel xem xét mối quan hệ giữa tá»· lệ chi tiêu cho lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm và tổng mức chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i. Theo quy luật Engel, tá»· trá»?ng chi tiêu cho lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm giảm khi tổng mức chi tiêu (sá»± giàu có) tăng lên. Tá»· lệ chi tiêu bình quân cho lÆ°Æ¡ng thá»±c của từng nhóm há»™ có thể được tính toán nhá»? sá»­ dụng Ä‘Æ°á»?ng cong hồi quy Engel (Ravallion and Bidani, 1994) nhÆ° sau: vá»›i là tá»· lệ chi tiêu cho lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm, αlà má»™t hệ số chặn quốc gia, là tổng chi tiêu (danh nghÄ©a) chia chia cho chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c, và dt là má»™t vector nhân khẩu vá»›i giá trị trung bình d. 2.50 Ä?ể phù hợp vá»›i thông lệ quốc tế, chúng tôi Ä‘á»? xuất sá»­ dụng chuẩn nghèo ở cận trên (tức là vá»›i khoản phân bổ “tối thiểu nhÆ°ng đủâ€? cho các nhu cầu phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm) làm chuẩn nghèo má»›i của TCTK - NHTG, được xác định bằng chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm chia cho hệ số Engel được tính toán từ phép hồi quy (bằng 0,525):16 Chuẩn nghèo má»›i giả thiết mức chi tiêu cho các nhu cầu phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm của má»™t há»™ đặc trÆ°ng tại Ä‘iểm trên Ä‘Æ°á»?ng cong Engel nÆ¡i chi tiêu thá»±c tế cho lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm đúng bằng chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c. 2.51 Do đó, chuẩn nghèo má»›i của TCTK - NHTG được xác định là: 653.000 đồng/ngÆ°á»?i/tháng, tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 343.000 đồng (chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c)/0,525. E. Các Æ°á»›c lượng nghèo má»›i cho năm 2010: PhÆ°Æ¡ng pháp tính chuẩn nghèo chính thức của TCTK-WB và phÆ°Æ¡ng pháp tính chuẩn nghèo chính thức 2.52 Ước lượng nghèo má»›i căn cứ vào chuẩn nghèo má»›i của TCTK - NHTG và tổng mức tiêu dùng được mô tả trong chÆ°Æ¡ng này được nêu tại Bảng 2.5. Vì mục đích so sánh, bảng này cÅ©ng giá»›i thiệu 17 những Æ°á»›c tính vá»? mức Ä‘á»™ nghèo cấp há»™ gia đình chính thức của Việt Nam cho năm 2010, dá»±a trên chuẩn nghèo chính thức ở mức 400.000 đồng/ngÆ°á»?i/tháng (cho khu vá»±c nông thôn) và 500.000 đồng/ngÆ°á»?i/tháng (cho khu vá»±c thành thị). Tá»· lệ nghèo của TCTK - NHTG cao hÆ¡n vá»? tổng thể - ở mức 20,7% so vá»›i 14,2% – Ä‘iá»?u này không đáng ngạc nhiên vì chuẩn nghèo của TCTK - NHTG (653.000 đồng/ngÆ°á»?i/tháng) cao hÆ¡n chuẩn nghèo chính thức. So sánh hai Æ°á»›c lượng cho năm 2010: Æ°á»›c lượng chính thức cho thấy tá»· lệ nghèo cao hÆ¡n ở vùng Duyên hải Bắc Trung Bá»™ và Nam Trung Bá»™ so vá»›i Æ°á»›c lượng của TCTK - NHTG và tá»· lệ nghèo thấp hÆ¡n má»™t chút ở vùng Tây Nguyên và Ä?ông Nam Bá»™. Sá»± chênh lệch vá»? tá»· lệ nghèo cho vùng Ä?ông Nam Bá»™ chủ yếu phản ánh thá»±c tế là Chỉ số Chi phí sinh hoạt theo không gian Ä‘o lÆ°á»?ng má»™t mức giá sinh hoạt cao hÆ¡n ở khu vá»±c Ä?ông Nam Bá»™ so vá»›i chỉ số giảm phát vùng dá»±a trên Chỉ số giá tiêu dùng. Vá»? tổng thể, những Æ°á»›c lượng của TCTK - NHTG cho thấy tá»· lệ nghèo ở khu vá»±c thành thị thấp hÆ¡n so vá»›i những Æ°á»›c lượng chính thức. 16. vá»›i được xác định bằng: 17. Các số liệu Æ°á»›c tính chính thức phản ánh số há»™ trong danh sách há»™ nghèo chứ không phải số cá nhân trong danh sách đối tượng nghèo. Do quy mô há»™ nghèo bình quân thÆ°á»?ng lá»›n hÆ¡n quy mô của các há»™ không nghèo nên các số liệu Æ°á»›c tính vá»? tỉ lệ các cá nhân sống dÆ°á»›i chuẩn nghèo sẽ cao hÆ¡n so vá»›i tỉ lệ há»™ sống dÆ°á»›i chuẩn nghèo. 48 Bảng 2.5 Những Æ°á»›c lượng nghèo cho năm 2010: so sánh phÆ°Æ¡ng pháp của TCTK-NHTG và phÆ°Æ¡ng pháp chính thức 2.53 Dù hai phÆ°Æ¡ng pháp luận có sá»± giống nhau vá»? cÆ¡ bản (cả hai Ä‘á»?u sá»­ dụng cách tiếp cận Chi phí cho các Nhu cầu CÆ¡ bản căn cứ vào hành vi tiêu dùng của ngÆ°á»?i nghèo được Ä‘o lÆ°á»?ng trong Khảo sát Mức sống Há»™ gia đình Việt Nam), nhÆ°ng chuẩn nghèo má»›i của TCTK - NHTG cao hÆ¡n so vá»›i chuẩn nghèo chính thức vì má»™t vài lý do: l Chuẩn nghèo chính thức được hoàn thiện vào cuối năm 2010, trÆ°á»›c khi có số liệu từ Khảo sát mức sống 2010 và do đó được dá»±a trên má»™t rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham chiếu và hành vi tiêu dùng của các há»™ nghèo theo kết quả Khảo sát mức sống 2006. NhÆ° đã nêu, Khảo sát mức sống 2010 khác so vá»›i Khảo sát mức sống 2006 ở má»™t số khía cạnh quan trá»?ng, bao gồm việc chá»?n mẫu và thiết kế bảng há»?i. l Chuẩn nghèo chính thức được Æ°á»›c tính bằng cách sá»­ dụng chỉ tiêu tổng hợp tiêu dùng “có thể so sánh theo thá»?i gianâ€? chứ không phải chỉ tiêu tổng hợp toàn diện. NhÆ° được thể hiện ở bảng 2.1, tổng mức tiêu dùng toàn diện cao hÆ¡n chủ yếu là do bổ sung thêm các đồ dùng lâu bá»?n và quan trá»?ng hÆ¡n là có má»™t thÆ°á»›c Ä‘o tốt hÆ¡n để Ä‘o lÆ°á»?ng giá trị của các dịch vụ nhà ở. NhÆ°ng bản thân việc sá»­ dụng thÆ°á»›c Ä‘o má»›i vá»? các dịch vụ nhà ở lại không dẫn đến má»™t tá»· lệ nghèo cao hÆ¡n. Chúng tôi đã thá»­ nghiệm má»™t chỉ tiêu tổng hợp toàn diện đã được Ä‘iá»?u chỉnh trong đó Ä‘Æ°a vào giá trị vá»? nhà ở được tính toán theo phÆ°Æ¡ng pháp ban đầu của TCTK - NHTG và sau đó tính toán các chuẩn nghèo và tá»· lệ nghèo má»›i. Tá»· lệ nghèo theo “phÆ°Æ¡ng pháp nhà ở cÅ©â€? là 21,3%, cao hÆ¡n má»™t chút so vá»›i tá»· lệ nghèo theo “phÆ°Æ¡ng pháp nhà ở má»›iâ€?. l Mặc dù các chuẩn nghèo lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm theo cách tiếp cận chính thức và cách tiếp cận của TCTK - NHTG có sá»± tÆ°Æ¡ng đồng vá»›i nhau, nhÆ°ng quyết định cuối cùng được Ä‘Æ°a ra là sá»­ dụng mức phân bổ thấp hÆ¡n cho các khoản tiêu dùng phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm thiết yếu so vá»›i mức trong số liệu của Khảo sát mức sống (xem phần thảo luận ở ChÆ°Æ¡ng 1). 2.54 Có sá»± khác biệt quan trá»?ng khác giữa hai phÆ°Æ¡ng pháp có thể dẫn đến sá»± khác nhau vá»? tá»· lệ nghèo chungcÅ©ng nhÆ° tá»· lệ nghèo theo vùng. Ví dụ: l Chuẩn nghèo chính thức năm 2010 được tính toán dá»±a trên mức thu nhập bình quân đầu ngÆ°á»?i của mẫu đầy đủ của KSMSDC,18 vá»›i má»™t vài Ä‘iá»?u chỉnh ở cấp tỉnh sau khi thảo luận vá»›i Bá»™ LÄ?TBXH. NhÆ° được nêu trong Há»™p 2.2, các Æ°á»›c lượng nghèo dá»±a trên thu nhập có sá»± khác biệt Ä‘iển hình (và mang lại má»™t bức tranh khác vá»? nghèo đói) so vá»›i các Æ°á»›c lượng dá»±a trên tiêu dùng. 18. Má»—i vòng của KSMSDC có khoảng 46.000 há»™ gia đình tham gia. Thông tin chi tiết vá»? thu nhập của há»™ được thu thập ở tất cả các há»™, nhÆ°ng thông tin vá»? tiêu dùng chỉ được thu thập ở khoảng 20% số há»™ (3% ở má»—i địa bàn Ä‘iá»?u tra), tức là khoảng 9.400 há»™ vá»? tổng thể. Chỉ có số liệu bản ghi Ä‘Æ¡n vị từ mẫu 20% (thu nhập + chi tiêu) được công bố rá»™ng rãi. 49 l Tá»· lệ nghèo dá»±a trên thu nhập được Ä‘iá»?u chỉnh theo sá»± khác biệt vá»? giá sinh hoạt theo vùng lãnh thổ dá»±a trên chỉ số giảm phát theo vùng tính từ Chỉ số Giá Tiêu dùng chứ không sá»­ dụng Chỉ số Chi phí sinh hoạt theo không gian. Các tỉ lệ nghèo dá»±a trên tiêu dùng đã được Æ°á»›c tính lại trên cÆ¡ sở các Ä‘iá»?u chỉnh Chi phí sinh hoạt theo không gian dá»±a trên Chỉ số Giá Tiêu dùng chứ không dá»±a trên SCOLI. Tác Ä‘á»™ng này rất nhá»? và có xu hÆ°á»›ng làm tăng tá»· lệ nghèo (lên 21,5%) chứ không làm tỉ lệ nghèo. 2.55 Trong hai chuẩn nghèo này, không có chuẩn nào tốt hÆ¡n chuẩn kia. NhÆ° đã nêu tại ChÆ°Æ¡ng 1, chúng được thiết kế để phục vụ các mục đích khác nhau. Ä?iểm mạnh của phÆ°Æ¡ng pháp của TCTK - NHTG là nó theo dõi tình hình nghèo đói má»™t cách thống nhất cÅ©ng nhÆ° tính Ä‘á»™c lập của nó trÆ°á»›c những cân nhắc vá»? ngân sách và chính trị. Ngược lại, các chuẩn nghèo chính thức của Việt Nam chủ yếu để giúp đặt ra các chỉ tiêu và phân bổ nguồn lá»±c tÆ°Æ¡ng ứng để phục vụ các chính sách và chÆ°Æ¡ng trình mục tiêu giảm nghèo theo KH PTKT-XH giai Ä‘oạn 2011-2015 của Việt Nam. Nhằm thá»±c hiện chỉ đạo má»›i vá»? an sinh xã há»™i (Nghị quyết 15), Bá»™ LÄ?TBXH hiện Ä‘ang xây dá»±ng các thÆ°á»›c Ä‘o má»›i vá»? mức sống trung bình và mức sống tối thiểu – các mức này sẽ được sá»­ dụng nhằm xác định các đối tượng hưởng lợi tiá»?m năng của các chính sách và chÆ°Æ¡ng trình trợ giúp xã há»™i và bảo hiểm xã há»™i. 2.56 Chuẩn nghèo chính thức đã được sá»­ dụng để tiến hành Tổng Ä‘iá»?u tra há»™ nghèo năm 2010 ở Việt Nam. Các cuá»™c Ä‘iá»?u tra tại địa phÆ°Æ¡ng được tiến hành để xác định các há»™ nghèo và há»™ cận nghèo (sá»­ dụng các mẫu biểu ngắn, thẻ cho Ä‘iểm đánh giá gia cảnh và các bảng há»?i ngắn vá»? thu nhập), kết hợp vá»›i các cuá»™c thảo luận ở cấp thôn, bản để xác định há»™ nào có mức thu nhập dÆ°á»›i mức chuẩn nghèo chính thức và có đủ Ä‘iá»?u kiện để Ä‘Æ°a vào danh sách há»™ nghèo (Chỉ thị số 1752/CT-TTg của Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ). Các danh sách này được cập nhật hàng năm thông qua sá»­ dụng kết hợp các phÆ°Æ¡ng pháp Ä‘iá»?u tra vá»›i các cuá»™c thảo luận tại cấp thôn bản, thÆ°á»?ng được áp dụng khác nhau ở khoảng 10.000 xã ở Việt Nam. Qua phân tích thấy rằng nhiá»?u há»™ có tên trong danh sách là những há»™ nghèo, nhÆ°ng không phải tất cả các há»™ nghèo Ä‘á»?u có tên trong danh sách (ChÆ°Æ¡ng 3). Tóm lại, những lá»—i vá»? việc loại bá»? đối tượng nghèo đáng quan ngại hÆ¡n lá»—i Ä‘Æ°a không đúng đối tượng vào danh sách nghèo. F. Liệu các chuẩn nghèo má»›i của TCTK - NHTG có quá cao? Các chuẩn này có phù hợp vá»›i quan Ä‘iểm chủ quan của ngÆ°á»?i dân? 2.57 Má»™t phÆ°Æ¡ng pháp thay thế để Æ°á»›c tính “chuẩn nghèo theo chủ quanâ€? ngày càng nhận được sá»± quan tâm trong các tài liệu (Kapteyn, 1994; Ravallion, 2012; Ravallion và Lokshin, 2002) cÅ©ng đã được áp dụng ở Việt Nam dá»±a trên các câu há»?i bổ sung được Ä‘Æ°a thêm vào Khảo sát mức sống 2010 để cung cấp thêm thông tin há»™ gia đình tá»± đánh giá liệu chi tiêu cho các mặt hàng quan trá»?ng nhÆ° lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm , Ä‘iện, nÆ°á»›c, quần áo, nhà ở có đủ đáp ứng nhu cầu của há»? không (xem Phụ lục 2.3 để biết các thông tin kÄ© thuật, và Marra 2012). Chẳng hạn, câu há»?i sau đây được Ä‘Æ°a ra nhằm mục đích đánh giá sá»± đầy đủ vá»? lÆ°Æ¡ng thá»±c (VD: gạo, ngÅ© cốc, lÆ°Æ¡ng thá»±c thiết yếu khác) và thá»±c phẩm (VD: thịt, rau, gia vị): 11. Tiêu dùng lÆ°Æ¡ng thá»±c và thá»±c phẩm của há»™ gia đình ông/bà [....] có đủ để đáp ứng nhu cầu trong vòng 30 ngày qua không? Không đủ..................................................1 LÆ°Æ¡ng thá»±c Thá»±c phẩm Ä?ủ.............................................................2 Thừa.........................................................3 Không có ý kiến/không phù hợp...............4 Ä?ủ có nghÄ©a là đáp ứng được nhu cầu tiêu dùng tối thiểu của há»™ gia đình 2.58 Nhận thức bằng trá»±c giác ẩn sau các chuẩn nghèo theo chủ quan là rất rõ ràng: các há»™ có mức thu nhập quan sát được ở trên chuẩn nghèo chủ quan (là các há»™ được đánh dấu màu Ä‘á»? trong hình 2.4, nhóm A) cảm thấy có đủ hoặc thừa thu nhập để đáp ứng các nhu cầu của mình, trong khi các há»™ có mức thu nhập quan sát được ở dÆ°á»›i chuẩn nghèo chủ quan cho rằng thu nhập của mình chÆ°a đủ để đáp ứng các nhu cầu. Cách tiếp cận được sá»­ dụng ở đây có khác đôi chút và dá»±a trên quan niệm vá»? sá»± đầy đủ đối vá»›i má»™t số mặt hàng cụ thể, chẳng hạn nhÆ° lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm. Ä?ối vá»›i trÆ°á»?ng hợp lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm, nhóm B cho thấy trong năm 2010, các há»™ nghèo (nhóm 1 và 2) ít có khả năng cho rằng tiêu dùng lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm của há»? là đủ so vá»›i các há»™ khá giả. 50 Hình 2.4 Ä?o nghèo theo chủ quan Nhóm A - TrÆ°á»?ng hợp phổ biến Nhóm B dá»±a trên KSMSDC 2010 Quan Ä‘iểm vá»? tiêu dùng đủ thá»±c phẩm theo nhóm thập phân vị chi tiêu thá»±c tế Thu nhập tối thiểu theo chủ Tá»· lệ tiêu dùng đủ (thừa) thá»±c phẩm quan Nhóm thập phân vị chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i Thu nhập thá»±c tế quan sát được Nguồn: KSMSDC 2010. Chi tiêu theo giá trị thá»±c tế 2.59 Vá»? tổng thể, đáp án cho các câu há»?i này cho thấy có dÆ°á»›i 5% số há»™ được khảo sát trong Khảo sát mức sống 2010 cảm thấy đã tiêu dùng lượng lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm không đủ trong vòng 30 ngày trÆ°á»›c Ä‘iá»?u tra: Thiếu đói trầm trá»?ng không còn là má»™t vấn Ä‘á»? chính của Việt Nam. Tuy nhiên 11,5% số há»™ cho biết không tiêu dùng đủ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm và tá»· lệ này ở khu vá»±c nông thôn cao hÆ¡n nhiá»?u so vá»›i khu vá»±c thành thị: tức là 14% so vá»›i 5% (hình 2.5). Má»™t tá»· lệ lá»›n đáng ngạc nhiên các há»™ gia đình (25% ở khu vá»±c nông thôn) cho biết há»? không có đủ Ä‘iện để sá»­ dụng trong 30 ngày trÆ°á»›c Ä‘iá»?u tra. Ä?iá»?u này phản ánh gần nhÆ° chắc chắn những vấn Ä‘á»? từ phía nguồn cung cấp Ä‘iện liên quan đến chất lượng và khả năng cung ứng Ä‘iện trong năm 2010, chứ không phải từ phía khả năng thanh toán: năm 2010 là má»™t năm xảy ra hạn hán ở nhiá»?u nÆ¡i của Việt Nam và tình trạng yếu nguồn và cắt Ä‘iện diá»…n ra phổ biến. Hình 2.5 Quan Ä‘iểm vá»? tiêu dùng đầy đủ theo khu vá»±c thành thị và nông thôn: năm 2010 Không có ý kiến 100% 90% Thừa 80% 70% b Ä?ủ 60% Thiếu 50% 40% 30% 20% 10% 0% Nông Thành Nông Thành Nông Thành Nông Thành Nông Thành Nông Thành thôn thị thôn thị thôn thị thôn thị thôn thị thôn thị o phẩm LÆ°Æ¡ng thá»±c Thá»±c Ä?iện NÆ°á»›c Nhà ở Quần áo Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° 2010. 2.60 Quan niệm vá»? sá»± đầy đủ cÅ©ng khác nhau giữa các vùng. Các há»™ gia đình ở các vùng nghèo hÆ¡n (chẳng hạn nhÆ° Miá»?n núi phía Bắc, Tây Nguyên) cho biết có mức tiêu dùng không đủ. NgÆ°á»?i dân ở khu vá»±c phía Bắc của Việt Nam đặc biệt quan ngại vá»? vấn Ä‘á»? liên quan đến việc không có đủ Ä‘iện sinh hoạt. 2.61 Ä?áp án cho các câu há»?i này có thể được sá»­ dụng để tính toán chuẩn nghèo theo chủ quan nhá»? sá»­ dụng má»™t cách tiếp cận được Ä‘á»? xuất trong tài liệu của Pradhan và Ravallion (2000). Việc tiêu dùng đầy đủ được cho là có mối tÆ°Æ¡ng quan hồi quy vá»›i các đặc Ä‘iểm của há»™ nhÆ° tổng mức tiêu dùng, quy mô há»™, cÆ¡ cấu giá»›i tính, Ä‘á»™ tuổi và trình Ä‘á»™ há»?c vấn của các thành viên trong há»™. Các mô hình hồi quy khác nhau đã được sá»­ dụng để thá»­ Ä‘á»™ nhạy của các kết quả. Dá»±a trên các kết quả hồi quy, các chuẩn nghèo theo chủ quan đã được tính toán, là tổng mức chi tiêu tối thiểu cần thiết cho má»™t gia đình để đáp ứng đủ các nhu cầu tiêu dùng (lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm). (Phụ lục 2.3 cung cấp thêm thông tin mô tả chi tiết vá»? cách thức Ä‘Æ°a ra các ngưỡng nghèo theo chủ quan). 51 2.62 Các ngưỡng nghèo theo chủ quan dao Ä‘á»™ng từ mức cao là 888.000 đồng/ngÆ°á»?i/tháng đến mức thấp là 616.000 đồng/ngÆ°á»?i/tháng phụ thuá»™c vào đặc tính chính xác của mô hình hồi quy. Má»?i Æ°á»›c tính vá»? chuẩn nghèo theo chủ quan Ä‘á»?u cao hÆ¡n các chuẩn nghèo chính thức của Việt Nam và hầu hết Ä‘á»?u cao hÆ¡n chuẩn nghèo má»›i của TCTK - NHTG (653.000 đồng/ngÆ°á»?i/tháng). Ä?a phần các chuẩn dao Ä‘á»™ng trong khoảng từ 700.000 đến 800.000 đồng. 2.63 Các Æ°á»›c tính vá»? các ngưỡng nghèo theo chủ quan cho thấy các chuẩn nghèo má»›i cập nhật của TCTK - NHTG thá»±c sá»± phản ánh đúng nguyện vá»?ng và quan Ä‘iểm của ngÆ°á»?i dân Việt Nam. 52 Các phụ lục chÆ°Æ¡ng Phụ lục 2.1 Khác biệt giữa các tổng chỉ số phúc lợi “có thể so sánh theo thá»?i gianâ€? và “toàn diệnâ€? Tổng phúc lợi có thể so sánh Tổng phúc lợi có thể so sánh theo thá»?i gian theo thá»?i gian LÆ°Æ¡ng thá»±c, Bao gồm tiêu dùng tất cả 54 mặt hàng lÆ°Æ¡ng Không bao gồm tiêu dùng thuốc lá và thá»±c phẩm thá»±c, thá»±c phẩm trong danh mục Ä?iá»?u tra Mức trầu cau. Giả thiết các mặt hàng lÆ°Æ¡ng sống Há»™ gia đình Việt Nam. Giả thiết những mặt thá»±c, thá»±c phẩm có tên trong mục 5A2 hàng lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm duy nhất được nhÆ°ng không có tên trong mục 5A1 được tiêu thụ trong dịp lá»…, Tết là những mặt hàng tiêu dùng trong những ngày lá»…, Tết. Số được liệt kê trong mục 5A1. Số ngày lá»…, Tết ngày lá»…, Tết được coi là là 15,2 ngày. được coi là 14 ngày. Hàng tiêu dùng Không bao gồm tiêu dùng má»™t số hàng Bao gồm tất cả các loại hàng tiêu dùng lâu bá»?n lâu bá»?n tiêu dùng lâu bá»?n nhÆ°: máy in, máy theo danh mục Ä?iá»?u tra Mức sống Há»™ gia đình photocopy, Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng, lò vi sóng, Việt Nam năm 2010, nhÆ°ng không bao gồm máy xay, các phÆ°Æ¡ng tiện Ä‘i lại khác. tiêu dùng các hàng tiêu dùng lâu bá»?n đã mua Gán cho tá»· lệ giảm phát từ đợt Ä?iá»?u tra sắm trÆ°á»›c đó trên 10 năm. Gán cho tá»· lệ giảm Mức sống Há»™ gia đình Việt Nam năm phát được tính toán từ số liệu Ä?iá»?u tra Mức 2009 và lãi suất thá»±c tế 5%. sống Há»™ gia đình Việt Nam năm 2010 và lãi suất thá»±c tế 5%. Nhà ở Gán cho tá»· lệ tiêu dùng nhà ở là 11,8% Gán cho tỉ lệ tiêu dùng nhà ở là 2,88% giá trị các khoản tiêu dùng phi lÆ°Æ¡ng thá»±c khác nhà ở theo số liệu khai báo. 2,88% là tỉ lệ trung đối vá»›i các há»™ gia đình nông thôn và vị của khoản chi trả tiá»?n thuê nhà trên giá trị của 21,4% đối vá»›i các há»™ gia đình thành thị. nhà ở đối vá»›i 2,6% số há»™ phải Ä‘i thuê nhà theo số liệu Ä?iá»?u tra Mức sống Há»™ gia đình Việt Nam năm 2010. Giáo dục Bằng tổng chi tiêu liên quan đến các môn CÅ©ng bao gồm cả các khoản chi tiêu bổ sung há»?c bắt buá»™c trong nhà trÆ°á»?ng cho giáo dục, ví dụ: thuê gia sÆ°, há»?c đánh máy... Y tế Bằng các khoản chi tiêu để phòng, chữa bệnh, bao gồm các chi phí cá nhân cho CÅ©ng bao gồm cả khoản chi cho bảo các dịch vụ y tế ná»™i trú và ngoại trú, các hiểm y tế. khoản chi tiêu cho các loại thuốc không kê Ä‘Æ¡n, và các khoản chi tiêu cho dụng cụ y tế. Các dịch vụ thiết Tổng chi tiêu Ä‘Æ¡n giản theo số liệu đã kê TÆ°Æ¡ng tá»± yếu: Ä?iện, NÆ°á»›c, khai Rác thải Các mặt hàng phi Không bao gồm các khoản chi tiệc tùng, lÆ°Æ¡ng thá»±c khác ăn mừng và tiêu dùng hàng ngày đối vá»›i (VD: quần áo, các mặt hàng phi lÆ°Æ¡ng thá»±c do há»™ tá»± nhiên liệu, đồ nhà làm được nhÆ° mục 5B1. bếp, dịch vụ...) Hệ số giảm phát Chỉ số giá tiêu dùng hàng tháng của TÆ°Æ¡ng tá»± theo thá»?i gian Tổng cục Thống kê đối vá»›i mặt hàng gạo, lÆ°Æ¡ng thá»±c- thá»±c phẩm ngoài gạo và các mặt hàng phi lÆ°Æ¡ng thá»±c Hệ số giảm phát Chỉ số giá tiêu dùng theo vùng của Tổng Chỉ số Giá Sinh hoạt Vùng lãnh thổ năm 2010 theo không gian cục Thống kê 53 Bảng Phụ lục 2.1 Rổ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tham chiếu cho các nhóm dân cÆ° khác nhau Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° 2010. 54 Phụ lục 2.2 Ước tính chi phí sinh hoạt theo vùng cho KSMSDC 2010 Má»™t cuá»™c khảo sát giá chi tiết của 64 mặt hàng đã được tiến hành trên chợ chính ở tất cả các xã trong kỳ Ä‘iá»?u tra tháng 10 năm 2010 của mẫu Khảo sát mức sống (n = 1049) và trong má»™t ná»­a các xã trong kỳ Ä‘iá»?u tra tháng 12 năm 2010 (n = 539). 64 mặt hàng bao gồm 45 loại lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm được xác định cụ thể (trong đó bao gồm cả bữa ăn ngoài gia đình), và 19 loại mặt hàng phi lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm được xác định cụ thể khác, bao gồm cả má»™t số mặt đồ dùng lâu bá»?n và dịch vụ. Việc đảm bảo tính nhất quán theo vùng lãnh thổ của danh mục gồm 64 mặt hàng và tránh các vấn Ä‘á»? liên quan đến quan sát không đầy đủ là rất quan trá»?ng. Các Ä‘iá»?u tra viên được cung cấp má»™t danh sách xác định mặt hàng rất chi tiết (được há»— trợ bằng hình ảnh để đảm bảo sá»± chuẩn hóa) và được hÆ°á»›ng dẫn để thá»±c hiện hai quan sát vá»? giá cả của danh sách xác định mặt hàng chi tiết đó và ghi lại liệu đặc Ä‘iểm đã xác định của mặt hàng cụ thể đó có phải là đặc Ä‘iểm xác định phổ biến nhất trên thị trÆ°á»?ng hay không. Má»™t kích thÆ°á»›c cụ thể và nhãn hiệu (đối vá»›i hàng đóng gói), được xác định rõ nhằm tránh sá»± khác biệt do chiết khấu khối lượng lá»›n hoặc chiết khấu chất lượng. Trong gần 80% các tổ hợp mặt hàng ở chợ, các đặc Ä‘iểm được xác định và liệt kê trong bảng câu há»?i đã thá»±c sá»± là phổ biến nhất; khoảng trên 5% số chợ có mặt hàng trong danh sách nhÆ°ng không phải là phổ biến nhất. Ä?ể giải quyết vấn Ä‘á»? không có giá trong các gói kết hợp mặt hàng còn lại, các Ä‘iá»?u tra viên cÅ©ng thu thập giá của mặt hàng sẵn có phổ biến nhất mà không phải là mặt hàng mục tiêu có đặc Ä‘iểm nhÆ° đã xác định trÆ°á»›c trong bản câu há»?i. Giá của mặt hàng có đặc Ä‘iểm mục tiêu được hồi qui theo giá của các mặt hàng thay thế (bằng cách sá»­ dụng hiệu ứng cố định vá»? nhãn hiệu, hoặc đối vá»›i mặt hàng không có nhãn hiệu, ngÆ°á»?i ta tạo ra cái gần giống nhÆ° nhãn hiệu bằng cách chia thành các khoảng giá trị dá»±a trên Ä‘Æ¡n giá của chúng) và má»™t tập hợp các hiệu ứng cố định theo vùng. Các phép hồi quy được sá»­ dụng để quy đổi giá của mặt hàng mục tiêu có đặc Ä‘iểm xác định trên khoảng 10% các chợ. Giá trung bình ở cấp huyện hoặc tỉnh được sá»­ dụng để quy đổi các giá không tìm thấy được ở cấp xã trong vài trÆ°á»?ng hợp còn lại. Có rất nhiá»?u các chỉ số khác nhau được dùng để Ä‘iá»?u chỉnh sá»± khác biệt vá»? chi phí sinh hoạt. Chỉ số Giá Tiêu dùng (CPI) thÆ°á»?ng được dá»±a trên chỉ số Laspayres. Ä?ể phục vụ mục đích tính toán Chi phí sinh hoạt theo không gian (SCOLI), các mức giá má»›i được kết hợp vá»›i tỉ trá»?ng ngân sách theo khu vá»±c từ Khảo sát mức sống 2010 để tính toán chỉ số giá Törnqvist. Chỉ số Törnqvist là trung bình nhân của tÆ°Æ¡ng quan giá cả giữa vùng i và vùng cÆ¡ sở, vá»›i trá»?ng số là trung bình cá»™ng của tỉ trá»?ng ngân sách cho hai vùng. Trong đó: P là giá từng vùng và S là tỉ trá»?ng ngân sách. Chỉ số Törnqvist đặc biệt có tính đến má»™t thá»±c tế là ngÆ°á»?i tiêu dùng sẽ thay thế các mặt hàng đắt Ä‘á»? trong vùng của mình so vá»›i vùng cÆ¡ sở, bằng cách sá»­ dụng tỉ trá»?ng ngân sách của cả vùng cÆ¡ sở và vùng của mình khi so sánh tÆ°Æ¡ng quan giá cả. Vá»? mặt kỹ thuật, nó rất gần vá»›i chỉ số chi phí sinh hoạt thá»±c sá»± cho bất kỳ má»™t hàm tiện ích tùy ý nào, trong khi chỉ số Laspeyres (được sá»­ dụng cho chỉ số giá tiêu dùng CPI) là má»™t thÆ°á»›c Ä‘o chính xác của chỉ số chi phí sinh hoạt chỉ khi các mặt hàng được tiêu dùng theo các tá»· trá»?ng cố định mà không tính đến hàng thay thế. Bởi vì chỉ có 64 mặt hàng có giá được thu thập trong khảo sát SCOLI trong khi có hÆ¡n100 mặt hàng tiêu thụ được liệt kê trong Khảo sát mức sống (bao gồm cả tiêu dùng các dịch vụn hà ở và dòng chảy dịch vụ từ các mặt hàng tiêu dùng dài ngày), má»™t bản đồ vá»? giá trên tỉ trá»?ng ngân sáchđược hình thành, trong đó giá tÆ°Æ¡ng đối cho má»™t số mặt hàng có liên quan chặt chẽ đã được sá»­ dụng để thay thế cho giá tÆ°Æ¡ng đối không thu thập được của các mặt hàng khác. Hai trÆ°á»?ng hợp ngoại lệ là các dịch vụ công cá»™ng, trong đó giá trị Ä‘Æ¡n vị trung vị của giá Ä‘iện ở má»—i vùng và ngành đã được sá»­ dụng thay thế để hình thành nên má»™t mức giá tÆ°Æ¡ng đối; và dòng chảy dịch vụ lÆ°u trú từ khu vá»±c nhà ở. Ä?ối vá»›i tiá»?n thuê quy đổi, phân tích kinh tế lượng chi tiết của mục nhà ở trong bảng câu há»?i Ä‘iá»?u tra Khảo sát mức sống đã được thá»±c hiện để Æ°á»›c tính phÆ°Æ¡ng trìnhgiá trị thụ hưởng của nhà cá»­a, cho phép có sá»± khác biệt theo vùng vá»? chi phí của dịch vụ nhà ở có chất lượng cố định. 55 Phụ lục 2.3 Nghèo chủ quan ở Việt Nam NgÆ°á»?i ta thÆ°á»?ng lập luận rằng, khi đất nÆ°á»›c phát triển và trở nên ít nghèo hÆ¡n, các tiêu chuẩn của xã há»™i cÅ©ng phát triển. Thậm chí nếu Ä‘iểm khởi đầu cÆ¡ bản là Ä‘o lÆ°á»?ng nghèo vá»›i má»™t chuẩn nghèo "tuyệt đối" được cố định theo giá trị thá»±c qua các thá»?i kỳ thì xã há»™icần định kỳ cập nhật lại chuẩn nghèo này để đảm bảo rằng chuẩn nghèo đó phù hợp vá»›i hoàn cảnh cụ thể của quốc gia. NhÆ° được nêu trong ChÆ°Æ¡ng 2, khi các nÆ°á»›c phát triển Ä‘i lên thì chuẩn nghèo quốc gia của các nÆ°á»›c đó cÅ©ng tăng lên. Cho dù chuẩn nghèo tuyệt đối đó có được xây dá»±ng cẩn thận thế nào thì cùng không thể tránh khá»?i má»™t mức Ä‘á»™ tùy ý nhất định nào đó. Những thách thức trong việc xác lập chuẩn nghèo được Ravallion (2012) tổng kết thành (i) vấn Ä‘á»? vá»? tham chiếu, bao gồm việc lá»±a chá»?n nhóm và giá»? hàng hóa tham khảo, và (ii) vấn Ä‘á»? vá»? nhận dạng trong đó bao gồm việc chuyển hàm ích lợi (thá»?a dụng) của há»™ gia đình thành khoảng chi tiêu có thể Ä‘o lÆ°á»?ng được. Má»™t phÆ°Æ¡ng pháp thay thế đối vá»›i phân tích nghèo đói đã và Ä‘ang nhận được sá»± quan tâm ngày càng lá»›n dá»±a trên các câu há»?i vá»? Ä‘á»?i sống cá nhân được Ä‘Æ°a vào các cuá»™c Ä‘iá»?u tra há»™ gia đình. “Chuẩn nghèo mang tính chủ quanâ€? được xây dá»±ng từ những câu há»?i nhÆ° vậy có thể mang lại má»™t cách thức thay thế cho má»™t chuẩn nghèo má»›i, và có thể giúp diá»…n giải chuẩn nghèo được xây dá»±ng theo cách truyá»?n thống dá»±a trên chuẩn nghèo tính theo phÆ°Æ¡ng pháp “Chi phí cho các Nhu cầu CÆ¡ bảnâ€?. Công việc xác định chuẩn nghèo chủ quan này đặc biệt thú vị trong bối cảnh của Việt Nam xét trong bối cảnh chuẩn nghèo 2010 theo phÆ°Æ¡ng pháp CBN được cập nhật theo Ä‘á»? xuất. Van Praag (1968) Ä‘Æ°a ra đánh giá Ä‘á»?i sống chủ quan thông qua việc thiết lập hàm ích lợi dá»±a trên trả lá»?i của các đối tượng được phá»?ng vấn đối vá»›i câu há»?i thu nhập ở mức bao nhiêu thì được há»? coi là “rất tệâ€?, “tệâ€?, v.v. tá»›i “rất tốtâ€? . Má»™t phÆ°Æ¡ng pháp tÆ°Æ¡ng tá»±, phÆ°Æ¡ng pháp Câu há»?i Thu nhập Tối thiểu (MIQ), há»?i vá»? mức thu nhập tối thiểu mà đối tượng được phá»?ng vấn cho là cần thiết để “sống tằn tiện qua ngàyâ€? (Kapteyn, 1994). Tuy nhiên, việc áp dụng phÆ°Æ¡ng pháp MIQ đối vá»›i các nÆ°á»›c nghèo nhất lại gây tranh cãi (Deaton và Zaidi, 2002, Pradhan và Ravallion, 2000; Ravallion và Lokshin, 2000). Pradhan và Ravallion (2000) Ä‘á»? xuất Ä‘iá»?u chỉnh phÆ°Æ¡ng pháp của Kapteyn bằng việc há»?i há»™ gia đình xem nếu mức tiêu dùng lÆ°Æ¡ng thá»±c (và những thứ khác) là đủ để “đáp ứng nhu cầu của há»?â€?. Khảo sát mức sống 2010 bao gồm má»™t nhómnhững câu há»?i tÆ°Æ¡ng tá»±, cho phép chúng ta dùng má»™t phÆ°Æ¡ng pháp Æ°á»›c tính tÆ°Æ¡ng tá»±. Cách diá»…n đạt chính xác câu há»?i dành cho chủ há»™ nhÆ° sau: Trong tổng số những ngÆ°á»?i trả lá»?i khảo sát cho phần vá»? tiêu dùng trong Khảo sát mức sống năm 2010 thì 440 ngÆ°á»?i trả lá»?i rằng há»? không có đủ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tiêu dùng, 8.218 ngÆ°á»?i trả lá»?i há»? chỉ có vừa đủ lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm và 686 ngÆ°á»?i nói rằng há»? thừa lÆ°Æ¡ng thá»±c, thá»±c phẩm tiêu dùng (54 há»™ không có câu trả lá»?i). Mức Ä‘á»™ hài lòng vá»? việc có đủthá»±c phẩm để tiêu dùng (gồm các thá»±c phẩm chứa nhiá»?u calo có giá cao nhÆ° là thịt, rau, dầu ăn và gia vị) còn thấp hÆ¡n: 1.097 ngÆ°á»?i trả lá»?i rằng há»? không có đủ thá»±c phẩm để tiêu dùng, 7,580 ngÆ°á»?i nói rằng há»? có đủ thá»±c phẩm tiêu dùng, và 678 ngÆ°á»?i trả lá»?i rằng há»? thừa thá»±c phẩm tiêu dùng. Ä?ể tính toán chuẩn nghèo mang tính chủ quan, chúng ta theo Pradhan và Ravallion (2000) thá»±c hiện hồi qui lượng tiêu dùng được cho là đủ đối vá»›i chi tiêu của há»™ gia đình và đặc Ä‘iểm của (chủ) há»™, sá»­ dụng mức thá»±c phẩm đủ là biến số phụ thuá»™c. Những câu trả lá»?i “Không áp dụngâ€? được loại trừ song ba hạng mục khác phải Ä‘Æ°a vào hồi qui probit bao gồm tiêu dùng thá»±c sá»± của há»™ gia đình, qui mô há»™ gia đình và đặc Ä‘iểm của chủ há»™.Các hệ số hồi quy được trình bày trong Bảng A2.1 cÅ©ng được sá»­ dụng trong việc tính toán má»™t loạt các chuẩn nghèo chủ quan, bao gồm các chuẩn nghèo được nêu trong chÆ°Æ¡ng này. 56 Bảng A2.2 Hồi qui vá»? Ä‘iá»?u kiện Ä‘á»?i sống mang tính chủ quan và các biến số theo mức trung bình quốc gia Kết quả hồi qui: Trung vị của các biến số: Hệ số Sai số Trung Ä?á»™ lệch chuẩn vị chuẩn Lôga tổng chi tiêu há»™ gia đình 0,717*** 0,029 10,978 0,731 Lôga qui mô há»™ gia đình -0,475*** 0,049 1,435 0,381 Chủ há»™ là nữ -0,092** 0,040 0,220 0,414 Chủ há»™ có việc làm công ăn lÆ°Æ¡ng -0,172*** 0,031 0,407 0,491 Há»™ có ít nhất má»™t ngÆ°á»?i góa bụa -0,040 0,042 0,186 0,389 Lá»›p há»?c cao nhất mà chủ há»™ từng Ä‘i há»?c 0,022*** 0,005 7,313 3,683 Chủ há»™ có đăng ký há»™ khẩu trong xã 0,046 0,034 0,256 0,437 Chủ há»™ là ngÆ°á»?i dân tá»™c Ä‘a số (Kinh) 0,516*** 0,044 0,854 0,353 Tỉ lệ thành viên trong há»™ < 18 tuổi 0,206*** 0,078 0,256 0,206 Tỉ lệ thành viên trong há»™ > 59 tuổi 0,009 0,093 0,072 0,175 Lôga diện tích đất do há»™ sở hữu 0,029*** 0,005 4,859 3,757 Thành thị -0,148*** 0,041 1,297 0,457 Ngưỡng 1 6,264*** 0,277 Ngưỡng 2 9,327*** 0,289 Số lượng quan sát 9,337 Pseudo R2 0,139 Ghi chú: Biến phụ thuá»™c là mức tiêu dùng thá»±c phẩm được cho là đủ vá»›i các mã trả lá»?i nhÆ° sau: 1=thiếu, 2= đủ, 3= thừa (và không áp dụng được ghi là không có). Kết quả được lấy từ má»™t hồi qui probit. Lôga tá»± nhiên được sá»­ dụng cho các biến log. Mức ý nghÄ©a là: *** 0.01, **0.05, * 0.1. Giá trị trung bình của các biến số và hồi qui được tính trá»?ng số theo qui mô dân số. 57 Tài liệu tham khảo Ban Thống kê của Liên Hợp Quốc (2005) Handbook on Poverty Statistics: Concepts, Methods, và Policy Use, (Sổ tay Thống kê Nghèo: Khái niệm, PhÆ°Æ¡ng pháp và Sá»­ dụng chính sách), Dá»± án đặc biệt vá»? Thống kê Nghèo đói. New York: Liên hợp Quốc. Banerjee, Abhijit. 2011. “Draw the right line.â€? (Vẽ Ä‘Æ°á»?ng chuẩn nghèo phù hợp) Thá»?i báo Hindustan Times, ngày 24 tháng 10.Truy cập vào tháng 5 năm 2012. Bertrand, M. và S. Mullainathan, (2001), “Do People Mean What They Say? Implications for Subjective Survey Dataâ€?, American Economic Review (NgÆ°á»?i ta có thá»±c sá»± NghÄ© nhÆ° Những gì Há»? nói không? Hàm ý cho việc Thu thập Dữ liệu Khảo sát Chủ quan - Tạp chí Kinh tế Mỹ), Tài liệu và biên bản Quyển (Vol.)91(2), trang: 67-72 Bá»™ Y tế (2006). Proposed Nutrition Needs for the Vietnamese, (Bảng Nhu cầu Dinh dưỡng khuyến nghị cho ngÆ°á»?i Việt Nam), Hà Ná»™i: ấn phẩm của Bá»™ Y tế. Chính phủ Ấn Ä?á»™ (2009) Report of the Expert Group to Review the Methodology for Poverty Estimation (Báo cáo của Nhóm Chuyên gia vá»? Rà soát PhÆ°Æ¡ng pháp Ước tính Nghèo đói). Conti, G. và S. Pudney, (2011), “Survey Design and the Analysis of Satisfactionâ€?, Review of Economics and Statistics (Thiết kế Khảo sát và Phân tích Mức Ä‘á»™ Hài lòng – Tạp chí Kinh tế và Thống kê, Quyển 93(3), trang: 1087-1093 Deaton, A, và O.Dupriez 2011.“Spatial Price Differences within Large Countries.â€? Princeton University Working Papers (Những Khác biệt vá»? Giá cả theo Vùng miá»?n ở các nÆ°á»›c lá»›n. Tài liệu làm việc của TrÆ°á»?ng Ä?ại há»?c Princeton), Princeton, NJ.Deaton, A., và S. Zaidi. 2002. “A Guide to Aggregating Consumption Expenditures.â€? Living Standards Measurement Study Working Paper No. 135 (HÆ°á»›ng dẫn Tổng gá»™p Chi tiêu dùng), Tài liệu Nghiên cứu Ä?o lÆ°á»?ng Mức sống số 135). Ngân hàng Thế giá»›i, Washington, DC. Deaton, Angus (1997). The Analysis of Household Surveys: A Microeconometric Approach to Development Policy, (Phân tích Ä?iá»?u tra Há»™ gia đình: Cách tiếp cận Kinh tế lượng Vi mô trong Chính sách Phát triển), Nhà xuất bản Ä?ại há»?c Johns Hopkins, Ngân hàng Thế giá»›i, Washington DC. Deaton, Angus và Alessandro Tarozzi, 2005, “Prices và poverty in India,â€? (Giá cả và Nghèo đói tại Ấn Ä?á»™), ChÆ°Æ¡ng 16 - Tranh luận vá»? nghèo đói tại Ấn Ä?á»™, Chuyên gia hiệu đính Angus Deaton, Valerie Kozel. New Delhi: Macmillan ChÆ°Æ¡ng 16 381– 411. Deaton, Angus, 1988, “Quality, quantity, và spatial variation in price,â€? (Chất lượng, khối lượng và sá»± khác biệt vá»? giá theo vùng lãnh thổ), Tạp chí Kinh tế Mỹ, số 78 (3): 418–30. Gill, Nikhila. 2012. “Has Poverty Really Dropped in India?â€? (Nghèo đói ở Ấn Ä?á»™ đã Thá»±c sá»± Giảm chÆ°a?)Thá»?i báo New York, ngày 21 tháng 3. Truy cập vào tháng 5 năm 2012. http://india.blogs.nytimes.com/2012/03/21/has-poverty-really-dropped-in-india/. Hansen, H. và Nguyá»…n, T., nhóm hiệu chỉnh (2006) Market, Policy, và Poverty Reduction in Vietnam (Thị trÆ°á»?ng, Chính sách và Giảm nghèo tại Việt Nam), Hà Ná»™i, Việt Nam, Viện KHXH Việt Nam, Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin Việt Nam. Haughton, J., Nguyen Thi Thanh Loan, and Nguyen Bui Linh. 2010. Urban Poverty Assessment in Hanoi and HCMC. Hanoi, joint publication of the UNDP and General Statistics Office. http://www.hinustantimes.com/StoryPage/Print/761099.aspx. Kapteyn, A. (1994) “The measurement of household cost functions: revealed preference versus subjective measures,â€? (Ä?o lÆ°á»?ng hàm chi phí há»™ gia đình: phân biệt sở thích được bá»™c lá»™ vá»›i các thÆ°á»›c Ä‘o chủ quan), Tạp chí Kinh tế Dân số, 7, 333–50.Kapteyn, A. và B. Van Praag, (1976), "A new approach to the 58 construction of family equivalence scales", European Economic Review (Má»™t cách tiếp cận má»›i trong xây dá»±ng hệ số đánh giá tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng cấp gia đình), Quyển 7, trang: 313-335 Kozel, V. và P. Nguyá»…n (2012) “Measuring Poverty in Vietnam: New GSO-WB Welfare Measures và Poverty Linesâ€?, (Ä?o lÆ°á»?ng Nghèo tại Việt Nam: Chuẩn nghèo và PhÆ°Æ¡ng pháp Ä?o lÆ°á»?ng Phúc lợi má»›i của Ngân hàng thế giá»›i - Tổng cục Thống kê), Báo cáo đầu vào phục vụ Ä?ánh giá Nghèo năm 2012. Krueger, A. B., và D. Schkade, (2008), “The Reliability of Subjective Well-being Measures.â€? Journal of Public Economics (Mức Ä‘á»™ Tin cậy của các ThÆ°á»›c Ä‘o vá»? Mức sống mang tính Chủ quan – Tạp chí Kinh tế Công cá»™ng), Quyển 92(8-9), trang: 1833-1845.Lokshin, M., N. Umapathi và S. Paternostro, (2006). “Robustness of Subjective Welfare Analysis in a Poor Developing Country: Madagascar 2001.â€? (Tính Khoa há»?c của Phân tích Phúc lợi mang tính Chủ quan ở má»™t NÆ°á»›c Ä?ang Phát triển nghèo - Tạp san Nghiên cứu Phát triển), Quyển 42(4), trang: 559-591 Marra, M. (2012) “Estimating Subjective Poverty Lines for Vietnamâ€? (Ước tính Chuẩn nghèo Chủ quan cho Việt Nam), Báo cáo đầu vào phục vụ Ä?ánh giá Nghèo 2012. Ngân hàng Thế giá»›i. 1999. Vietnam Development Report 2000: Attacking Poverty (Báo cáo Phát triển Việt Nam 2000: Tấn công Nghèo đói) Washington, DC: Ngân hàng Thế giá»›i. Pradhan, M. và M. Ravallion, (2000), “Measuring Poverty Using Qualitative Perceptions of Consumption Adequacy.â€? The Review of Economics and Statistics (Ä?o lÆ°á»?ng Nghèo đói Thông qua việc Sá»­ dụng Ä?ánh giá Ä?ịnh tính vá»? Cảm nhận vá»? Mức Tiêu dùng Ä?ầy đủ), Quyển 82 (3), trang: 462 - 471. Pradhan, M., M. Suryahadi, S. Sumarto, and L. Pritchettt. 2001. “Eating Like Which Jones? An Iterative Solution to the Choice of a Poverty Line Reference Group.â€?The Review of Income and Wealth (Má»™t Giải pháp Thá»±c hiện nhiá»?u vòng lặp lại trong việc Lá»±a chá»?n Nhóm Tham chiếu cho Chuẩn nghèo. Tạp chí Thu nhập và Sá»± Giàu có), Xê-ri số 47 (4): 473 – 487. Ravallion, M. 2012. “Poor, or Just Feeling Poor? On Using Subjective Data in Measuring Poverty.â€? World Bank Policy Research Working Paper 5968 (Nghèo Thá»±c sá»±, Hay chỉ là Nghèo do Cảm nhận? Vá»? Sá»­ dụng Dữ liệu Chủ quan trong Ä?o lÆ°á»?ng Nghèo đói. Tài liệu Nghiên cứu Chính sách của Ngân hàng Thế giá»›i), Ngân hàng Thế giá»›i, Washington, DC. Ravallion, M. và B. Bidani, 1994, How Robust Is a Poverty Profile? (Bức tranh Số liệu vá»? Giảm nghèo Khoa há»?c đến mức nào?), Tạp chí Kinh tế của Ngân hàng Thế giá»›i, quyển 8, số 1 (1994), trang 75-102. Ravallion, M., và M., Lokshin, (2002), “Self-Rated Economic Welfare in Russia.â€? European Economic Review (Phúc lợi vá»? Kinh tế ở Nga theo Mức Tá»± Ä?ánh giá – Tạp chí Kinh tế Châu Âu), Quyển 46, trang: 1453-1473. Ravallion, Martin. 1998. “Poverty Lines in Theory and Practice.â€? Living Standards Measurement Study Working Paper 133, World Bank, Washington DC.Ravallion, M., (2012), “Poor, or Just Feeling Poor?On Using Subjective Data in Measuring Poverty.â€? (Nghèo Thá»±c sá»±, hay là chỉ Cảm thấy Nghèo mà thôi?)Tài liệu Nghiên cứu Chính sách số 5968 của Ngân hàng Thế giá»›i, Ngân hàng Thế giá»›i: Washington, D.C. Taylor, M. P.,(2006), “Tell me why I don't like Mondays: Investigating Day of the Week Effects on Job Satisfaction and Psychological Well-beingâ€? (Hãy cho tôi biết Tại sao tôi không thích các ngày Thứ hai: Nghiên cứu Ảnh hưởng của các Ngày trong tuần đối vá»›i Mức Ä‘á»™ Hài lòng vá»? Công việc và Trạng thái Tâm lý), Tập san của Há»™i Thống kê Hoàng gia: Series A (Thống kê trong Xã há»™i) Quyển 169(1), trang: 127-142. Van Praag, B., và M., Warnaar, (1997), “The Cost of Children and the Use of Demographic Variables in Consumer Demand.â€? (Chi phí cho Trẻ em và việc Sá»­ dụng các Biến vá»? Nhân khẩu há»?c trong xác định Nhu cầu Tiêu dùng), ChÆ°Æ¡ng 6 trong Mark Rosenzweig và Oded Stard, và các tác giả khác, Handbook of Population and Family Economics (Sổ tay Kinh tế há»?c Dân số và Gia đình), 1A, Amsterdam, North-Holland, trang: 241-273. 59 ChÆ°Æ¡ng 3 Bức tranh hiện trạng nghèo: Thiết lập cÆ¡ sở thá»±c tế vá»? nghèo và ngÆ°á»?i nghèo ở Việt Nam Bức tranh thá»±c trạng nghèo má»›i được trình bày mô tả ngÆ°á»?i nghèo nói chung và nhóm nghèo cùng cá»±c nói riêng, so sánh há»? vá»›i các nhóm dân khác trong xã há»™i theo má»™t số chiá»?u quan trá»?ng gồm vị trí địa lý, dân tá»™c, khu vá»±c việc làm, nguồn thu nhập, trình Ä‘á»™ há»?c vấn, sở hữu đồ dùng lâu bá»?n, đất Ä‘ai, tiện nghi gia dụng, tình trạng nghèo của nhóm trẻ em, và Ä‘á»™ bao phủ của các chính sách và chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo và bảo trợ xã há»™i. Phân tích thống kê được bổ sung thêm rất nhiá»?u thông tin nghiên cứu định lượng phong phú. NgÆ°á»?i nghèo ở Việt Nam ngày nay có nhiá»?u đặc Ä‘iểm vẫn giống ngÆ°á»?i nghèo cuối thập niên 1990. Bên cạnh nhiá»?u yếu tố khác, tình trạng nghèo vẫn gắn vá»›i địa bàn nông thôn và vùng cao, sinh kế nông nghiệp, đặc trÆ°ng dân tá»™c, trình Ä‘á»™ há»?c vấn thấp, và chịu nhiá»?u rủi ro và khả năng tổn thÆ°Æ¡ng gia tăng. 61 A. Giá»›i thiệu 3.1 ChÆ°Æ¡ng này sẽ xem xét lại các cÆ¡ sở thá»±c tế cÆ¡ bản vá»? nghèo đói và ngÆ°á»?i nghèo ở Việt Nam. ChÆ°Æ¡ng này cÅ©ng cung cấp những thông tin mà chúng tôi biết vá»? tình hình nghèo hiện nay và so sánh vá»›i tình hình nghèo vào cuối thập ká»· 90 nhằm mục đích nêu bật cả lÄ©nh vá»±c tiến bá»™ quan trá»?ng cÅ©ng nhÆ° những thách thức còn tồn tại và những thách má»›i. ChÆ°Æ¡ng này giá»›i thiệu má»™t bức tranh má»›i vá»? nghèo thông qua sá»­ dụng chuẩn nghèo năm 2010 của TCTK-NHTG và má»™t thÆ°á»›c Ä‘o toàn diện hÆ¡n vá»? tình trạng giàu nghèo của các há»™ gia đình nhÆ° đã Ä‘á»? xuất tại ChÆ°Æ¡ng 2. Việc phân tích chủ yếu được thá»±c hiện dá»±a trên kết quả Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010, đồng thá»?i cÅ©ng dá»±a trên những kết quả được chá»?n ra từ các vòng trÆ°á»›c đó của các đợt Khảo sát mức sống dân cÆ° của Việt Nam (đặc biệt KSMSDC năm 1998) cÅ©ng nhÆ° các nguồn khác nhÆ° các nghiên cứu định tính, các đợt Ä?ánh giá nghèo có sá»± tham gia của ngÆ°á»?i dân gần đây, bản đồ nghèo năm 2009, và các bá»™ dữ liệu bổ sung khác. 3.2 Chuẩn nghèo chỉ phân biệt giữa các há»™ nghèo và há»™ không nghèo mà không quan tâm tá»›i má»™t thá»±c tế là không phải tất những ngÆ°á»?i nghèo Ä‘á»?u giống nhau: má»™t số ngÆ°á»?i có mức thu nhập và mức tiêu dùng rất sát vá»›i chuẩn nghèo, trong khi những ngÆ°á»?i khác sống ở những Ä‘iá»?u kiện nghèo khó hÆ¡n. Những ngÆ°á»?i không nghèo cÅ©ng không đồng nhất: má»™t số ngÆ°á»?i sống ở mức ngay trên chuẩn nghèo (tại Việt Nam há»? được gá»?i là ngÆ°á»?i “cận nghèoâ€?), trong khi những ngÆ°á»?i khác lại khá giả hÆ¡n nhiá»?u. Phân tích trình bày trong chÆ°Æ¡ng này công nhận tình trạng Ä‘a dạng kinh tế rá»™ng giữa há»™ nghèo và không nghèo ở Việt Nam. Tại phần dÆ°á»›i Ä‘Æ°á»?ng phân bổ phúc lợi, chúng tôi phân biệt giữa “nghèo cùng cá»±câ€? (chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i ở mức dÆ°á»›i 2/3 chuẩn nghèo) và “nghèoâ€? (chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i dÆ°á»›i chuẩn nghèo). Các nhóm dân số khác được phân tích theo nhóm ngÅ© phân vị và thập phân vị chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i. Cụ thể: l Các cá nhân được phân loại theo chi tiêu đầu ngÆ°á»?i từ khó khăn nhất đến khá giả nhất, sau đó chia thành năm nhóm dân quy mô bằng nhau (đối vá»›i ngÅ© phân vị) và mÆ°á»?i nhóm dân quy mô bằng nhau (đối vá»›i thập phân vị). Nhóm ngÅ© phân vị 1 gồm 20% dân số nghèo nhất và nhóm ngÅ© phân vị 5 gồm 20% dân số giàu nhất. TÆ°Æ¡ng tá»±, nhóm thập phân vị 1 gồm 10% dân số nghèo nhất và nhóm thập phân vị 10 gồm 10% dân số giàu nhất. l Các cá nhân cÅ©ng được phân loại thành các nhóm ngÅ© phân vị chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i mở rá»™ng, theo đó ngÆ°á»?i nghèo được phân thành hai nhóm (tất cả ngÆ°á»?i nghèo và nghèo cùng cá»±c), và ngÆ°á»?i không nghèo được phân dá»±a trên nhóm ngÅ© phân vị chi tiêu chuẩn theo đầu ngÆ°á»?i. NhÆ° vậy, ngÅ© phân vị mở rá»™ng gồm sáu nhóm: l Nghèo cùng cá»±c: cá nhân có chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i dÆ°á»›i 2/3 chuẩn nghèo (8% dân số nghèo nhất) l Tất cả ngÆ°á»?i nghèo: cá nhân có chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i dÆ°á»›i chuẩn nghèo (20,7% dân số nghèo nhất) l Từ nhóm ngÅ© phân vị 2 đến nhóm ngÅ© phân vị 5 (nhÆ° trên). 3.3 Trong bối cảnh Kế hoạch Phát triển Kinh tế Xã há»™i 2006-2010, Bá»™ LÄ?TBXH đã Ä‘Æ°a ra cách phân loại “cận nghèoâ€? gồm những há»™ có thu nhập bình quân đầu ngÆ°á»?i dao Ä‘á»™ng từ chuẩn nghèo đến mức 1,3 lần chuẩn nghèo. Nếu áp dụng định nghÄ©a này cho chuẩn nghèo TCTK-NHTG 2010, khoảng 3/4 cá nhân thuá»™c nhóm ngÅ© phân vị 2 sẽ rÆ¡i vào nhóm cận nghèo. 3.4 Tiếp theo Mục tiêu Phát triển Thiên niên ká»·, Ngân hàng Thế giá»›i Ä‘á»? xuất khởi xÆ°á»›ng sáng kiến toàn cầu má»›i nhằm giảm nhanh tá»· lệ nghèo ở nhóm nghèo nhất và khó khăn nhất, và thúc đẩy thịnh vượng chung trong thập ká»· tá»›i. Nghiên cứu từ các quốc gia cho thấy nhóm nghèo nhất và khó khăn nhất khó tiếp cận hÆ¡n so vá»›i nhóm gần chuẩn nghèo; há»? chịu những rào cản mang tính hệ thống và những hạn chế rất cụ thể, đòi há»?i những chính sách và chÆ°Æ¡ng trình hiệu quả hÆ¡n má»›i giải quyết được. Ở nhiá»?u quốc gia, gồm Việt Nam, ngÆ°á»?i khó khăn và nghèo cùng cá»±c Ä‘ang bị tụt hậu. ChÆ°Æ¡ng này cung cấp thông tin đặc Ä‘iểm ngÆ°á»?i nghèo cùng cá»±c và ngÆ°á»?i nghèo nói chung, công nhận nhiá»?u ngÆ°á»?i cận nghèo (nhóm ngÅ© phân vị 2) vẫn chịu nhiá»?u khả năng tái nghèo. 62 3.5 Khi xây dá»±ng thông tin đặc Ä‘iểm nghèo, các há»™ và cá nhân cÅ©ng được phân loại theo nhóm kinh tế xã há»™i (dân tá»™c thiểu số, Kinh), khu vá»±c (thành thị, nông thôn), và vùng kinh tế. Chính phủ Việt Nam đã xác định tám vùng kinh tế bao phủ 63 tỉnh thành, hÆ¡n 680 huyện, và hai trung tâm đô thị lá»›n (Hà Ná»™i và thành phố Hồ Chí Minh). Phụ lục 3.1 miêu tả tám vùng kinh tế gồm Ä?ông Bắc, Tây Bắc, Châu thổ sông Hồng (gồm Hà Ná»™i), Duyên hải Bắc Trung bá»™, Duyên hải Nam Trung bá»™, Tây Nguyên, Ä?ông Nam bá»™ (gồm thành phố Hồ Chí Minh), và Châu thổ sông Cá»­u Long. Ä?ông Bắc và Tây Bắc là miá»?n núi nÆ¡i cÆ° ngụ của phần lá»›n các nhóm dân tá»™c thiểu số tại Việt Nam. Các nhóm dân tá»™c thiểu số cÅ©ng sinh sống ở vùng cao Trung và Nam bá»™, nhất là ở Tây Nguyên. Hai châu thổ (sông Hồng, sông Cá»­u Long) là vùng trồng lúa chính, và phần lá»›n gạo xuất khẩu của Việt Nam trồng ở Châu thổ sông Cá»­u Long. Thông tin Ä‘iển hình vá»? tình trạng nghèo và há»™ nghèo cuối thập ká»· 90 Báo cáo Phát triển Việt Nam 2000: Tấn công Nghèo Ä?ói (Ngân hàng Thế giá»›i 1999) miêu tả đặc Ä‘iểm chính của các há»™ nghèo cuối thập ká»· 90, dá»±a trên kết quả KSMSDC năm 1993 và 1998 kết quả vá»›i Ä?ánh giá Nghèo Tham gia của NgÆ°á»?i Dân năm 1999. Những Ä?ánh giá Nghèo có Tham gia của NgÆ°á»?i Dân đầu tiên nhấn mạnh những quan ngại cốt lõi vá»? tình trạng nghèo nhÆ° đói; thiếu tÆ° liệu sản xuất; dá»… bị ảnh hưởng bởi các cú sốc bất lợi nhÆ° hạn hán, lÅ© lụt, và ốm Ä‘au; và những quan ngại vá»? tình trạng bị cô lập và lá»? hóa ra ngoài xã há»™i (đặc biệt các nhóm dân tá»™c thiểu số). (Há»™p 3.1) Há»™p 3.1: Xác định đặc Ä‘iểm há»™ nghèo cuối thập ká»· 90 Cuối thập ká»· 90, các đặc Ä‘iểm xác định chính của há»™ nghèo gồm: l NgÆ°á»?i nghèo sống ở nông thôn và chủ yếu là nông dân vá»›i trình Ä‘á»™ há»?c vấn thấp và khả năng tiếp cận thông tin và các kÄ© năng chuyên môn bị hạn chế. Năm 1998, gần 4/5 ngÆ°á»?i nghèo thuá»™c há»™ làm nông. l Há»™ nghèo ít đất hoặc không đất ngày càng phổ biến, đặc biệt tại Ä?ồng Bằng Sông Cá»­u Long. Các há»™ không thể kiếm sống nhá»? đất có rất ít cÆ¡ há»™i tạo thu nhập phi nông nghiệp ổn định. Cần gấp rút tiến hành cải cách kích cầu việc làm phi nông nghiệp. l Há»™ đông con hoặc ít lao Ä‘á»™ng có tá»· lệ nghèo cao hÆ¡n và đặc biệt dá»… tổn thÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c chi phí y tế và giáo dục gia tăng và Ä‘a dạng. Các há»™ má»›i hình thành ban đầu thÆ°á»?ng trải qua giai Ä‘oạn nghèo, thÆ°á»?ng do có ít đất. Các há»™ nghèo cÅ©ng thÆ°á»?ng rÆ¡i vào vòng nợ nần. l Há»™ nghèo dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng bởi những khó khăn thá»?i vụ và những cú sốc của há»™ hay cá»™ng đồng. Má»™t số há»™ nghèo bị cô lập vá»? địa lý và xã há»™i. l Tá»· lệ nghèo trong các nhóm dân tá»™c thiểu số đã giảm nhÆ°ng không giảm nhanh bằng ngÆ°á»?i Kinh. Các nhóm dân tá»™c thiểu số thÆ°á»?ng gặp nhiá»?u bất lợi đặc thù cần giải quyết hiệu quả nhất bằng má»™t ChÆ°Æ¡ng trình Phát triển cho riêng dân tá»™c thiểu số. l Dân nhập cÆ° thành thị nghèo và không có há»™ khẩu thÆ°á»?ng trú thÆ°á»?ng khó tiếp cận dịch vụ công, và má»™t số cảm thấy bị gạt ra ngoài lá»? xã há»™i. Cần tiếp tục nghiên cứu tìm ra cách thức tốt nhất giúp những nhóm này. l Có quá nhiá»?u trẻ em trong dân số nghèo. Trẻ em nghèo ít có khả năng được đến trÆ°á»?ng và thÆ°á»?ng bị rÆ¡i vào vòng đói nghèo luẩn quẩn do thế hệ trÆ°á»›c để lại và các em thÆ°á»?ng có cảm giác không an toàn. Nguồn: Ngân hàng Thế giá»›i, 1999. 63 Nhiá»?u thông tin Ä‘iển hình này hiện vẫn đúng 3.7 Dù tá»· lệ nghèo đã giảm đáng kể, nhiá»?u nhân tố đặc trÆ°ng ngÆ°á»?i nghèo thập ká»· 90 vẫn tiếp tục đặc trÆ°ng cho ngÆ°á»?i nghèo hiện nay: trình Ä‘á»™ há»?c vấn và kÄ© năng thấp, phụ thuá»™c nhiá»?u vào nông nghiệp tá»± cung tá»± cấp, bị cô lập vá»? địa lý và xã há»™i, những bất lợi đặc trÆ°ng liên quan tá»›i đặc Ä‘iểm dân tá»™c, dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c thiên tai và rủi ro. Những ngÆ°á»?i thoát nghèo được há»?c hành tốt hÆ¡n và thu được nhiá»?u kÄ© năng nghá»? nghiệp hÆ¡n, ngành nghá»? cÅ©ng Ä‘a dạng hÆ¡n, không chỉ ở lÄ©nh vá»±c nông nghiệp mà chuyển sang lÄ©nh vá»±c sản xuất và dịch vụ, đồng thá»?i mức Ä‘á»™ dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c những khó khăn thá»?i vụ và các cú sốc cÅ©ng giảm nhá»? Ä‘a dạng hóa thu nhập và di cÆ°. NhÆ°ng má»™t số thá»±c tế Ä‘iển hình đã thay đổi: ví dụ, những vấn Ä‘á»? nhÆ° nghèo ở dân tá»™c thiểu số cuối thập ká»· 90 chỉ má»›i nổi lên thì nay ngày càng được quan tâm nhiá»?u hÆ¡n. Những vấn Ä‘á»? khác nhÆ° nghèo và tình trạng dá»… tổn thÆ°Æ¡ng ở ngÆ°á»?i nhập cÆ° thành thị ít phải bận tâm hÆ¡n. Dù tá»· lệ nghèo thu nhập vẫn rất thấp ở các thành phố và thị trấn ở Việt Nam, má»™t số bằng chứng cho thấy các dạng nghèo má»›i Ä‘ang xuất hiện: các há»™ đô thị đặc biệt dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c những đợt lạm phát cao và chi phí sinh hoạt tăng. Rủi ro vẫn là đặc Ä‘iểm quan trá»?ng trong kinh tế nông thôn, gồm các rủi ro liên quan thá»?i tiết và tác Ä‘á»™ng má»›i xuất hiện của biến đổi khí hậu đối vá»›i nông nghiệp. B. NgÆ°á»?i nghèo ở Việt Nam chủ yếu vẫn sống ở nông thôn và tập trung ngày càng nhiá»?u ở vùng cao 3.8 NhÆ° mô tả ở Bảng 3.1, khoảng 20,7% dân số nghèo năm 2010 và 8% nghèo cùng cá»±c. Nghèo vẫn là hiện tượng phổ biến ở nông thôn Việt Nam - trên 90% ngÆ°á»?i nghèo và 94% ngÆ°á»?i nghèo cùng cá»±c sống ở nông thôn. NgÆ°á»?i nghèo thành thị Ä‘a phần sống ở các thành phố và thị trấn nhá»? (xem Phần G). Tuy nhiên, các nghiên cứu định tính thá»±c hiện cho báo cáo này và nghiên cứu gần đây vá»? nghèo thành thị (Haughton và các tác giả khác, 2010) cho thấy các há»™ thành thị thu nhập thấp dá»… bị tác Ä‘á»™ng bởi những chiá»?unghèo “phi thu nhậpâ€? khác, nhÆ° vệ sinh kém, thiếu Ä‘iá»?u kiện nhà ở đàng hoàng, Ä‘á»™ bao phủ bảo hiểm xã há»™i thấp, ngày càng chịu tác Ä‘á»™ng của rủi ro, và tiếp tục dá»… rá»›t xuống nghèo. Bảng 3.1 Tá»· lệ và cÆ¡ cấu nghèo, theo vùng và theo khu vá»±c Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° 2010. 3.9 Phân bố nghèo theo vùng đã thay đổi theo thá»?i gian. Vào thập ká»· 90, tình trạng nghèo diá»…n ra rất phổ biến tại Việt Nam. Dù tá»· lệ nghèo vẫn cao hÆ¡n ở má»™t số vùng (nhÆ° các tỉnh miá»?n núi phía Bắc và Tây Nguyên), nhÆ°ng phần lá»›n ngÆ°á»?i nghèo sống ở các vùng đồng bằng mật Ä‘á»™ dân cÆ° dày hÆ¡n (hình 3.1). Tá»· lệ nghèo đã giảm trên phạm vi toàn quốc trong giai Ä‘oạn 1998-2010, nhÆ°ng giảm nhanh hÆ¡n ở các vùng phát triển nhanh quanh khu vá»±c Hà Ná»™i và TP Hồ Chí Minh (tức Ä?ồng bằng sông Hồng và Ä?ông Nam Bá»™). Tiến bá»™ không đồng Ä‘á»?u dẫn đến những thay đổi lá»›n vá»? phân bố nghèo theo vùng, những ngÆ°á»?i nghèo còn lại chủ yếu tập trung ở vùng caomiá»?n Bắc Việt Nam và Tây Nguyên (hình 3.2). ChÆ°Æ¡ng 4 sá»­ dụng phÆ°Æ¡ng pháp lập bản đồ nghèo để xem xét tình trạng phân bố nghèo theo vùng. 64 Hình 3.1 Tá»· lệ và cÆ¡ cấu nghèo Hình 3.2 Tá»· lệ và cÆ¡ cấu nghèo theo vùng năm 1998 theo vùng năm 2010 80 80 70 70 Chuẩn nghèo TCTK-NHTG Chuẩn nghèo TCTK-NHTG Tá»· lệ trong tổng Tá»· lệ trong tổng 60 60 50 50 Tá»· lệ nghèo quốc gia TCTK-NHTG 37,4 40 40 30 30 Tá»· lệ nghèo quốc gia TCTK-NHTG 20,7 20 20 10 10 0 0 Ä?B sông Miá»?n núi Miá»?n núi Duyên hải Duyên hải Tây Miá»?n đông Ä?B sông Ä?B sông Miá»?n núi Miá»?n núi Duyên hải Duyên hải Tây Miá»?n đông Ä?B sông Hồng Ä?ông Bắc Tây Bắc miá»?n Trung miá»?n Nam Nguyên Nam Bá»™ Cá»­u Long Hồng Ä?ông Bắc Tây Bắc miá»?n Trung miá»?n Nam Nguyên Nam Bá»™ Cá»­u Long Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° 1998. Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° 2010. C. Nhiá»?u ngÆ°á»?i nghèo là nông dân có sinh kế chủ yếu gắn vá»›i nông nghiệp 3.10 Ä?a số ngÆ°á»?i nghèo ở Việt Nam vẫn là nông dân: 32,9% há»™ nông nghiệp dÆ°á»›i chuẩn nghèo,19 tá»· lệ này gấp ba lần tá»· lệ nghèo toàn quốc, và các há»™ nông nghiệp chiếm 65% số há»™ nghèo (và 73% há»™ nghèo cùng cá»±c) so vá»›i tá»· trá»?ng chỉ 41% của há»? trong tổng dân số (bảng 3.2). Các há»™ nông nghiệp cÅ©ng chiếm phần lá»›n trong khoảng cách nghèo và mức Ä‘á»™ trầm trá»?ng của tình trạng nghèo. Bảng 3.2 Tá»· lệ và cÆ¡ cấu nghèo năm 2010, theo lÄ©nh vá»±c ngành nghá»? của chủ há»™ Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. 3.11 Mức Ä‘á»™ và cÆ¡ cấu thu nhập của há»™ theo các nhóm chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i mở rá»™ng được thể hiện trong hình 3.3. Chiá»?u cao má»—i cá»™t phản ánh mức trung bình thu nhập bình quân đầu ngÆ°á»?i của từng nhóm. Hình 3.4 xem xét chi tiết hÆ¡n cÆ¡ cấu thu nhập của từng nhóm, chia theo thu nhập từ các nguồn nông nghiệp (trồng trá»?t, chăn nuôi, lâm, ngÆ°, và nông nghiệp), kinh doanh phi nông nghiệp, tiá»?n công phi nông nghiệp, trợ giúp xã há»™i, tiá»?n gá»­i vá»? từ trong nÆ°á»›c và quốc tế cùng các nguồn khác. Theo hình 3.4, gần 50% thu nhập các há»™ nghèo có nguồn gốc từ hoạt Ä‘á»™ng nông nghiệp, gồm tiá»?n công từ nông 19. Ä?ịnh nghÄ©a là há»™ trong đó nghá»? chính của chủ há»™ trong lÄ©nh vá»±c nông nghiệp. 65 nghiệp. NhÆ°ng sá»± khác biệt thu nhập giữa các há»™ nghèo và các há»™ khá giả không phải mức thu nhập từ các hoạt Ä‘á»™ng nông nghiệp - đáng ngạc nhiên là thu nhập từ trồng trá»?t ở tất cả các nhóm ngÅ© phân vị theo tài sản Ä‘á»?u ngang nhau, phản ánh cÆ¡ chế phân bổ đất nông nghiệp nhìn chung theo kiểu bình quân chủ nghÄ©a. Thay vào đó, sá»± khác biệt thu nhập giữa há»™ nghèo và há»™ khá chính là mức Ä‘á»™ thành công mà há»™ đạt được nhá»? Ä‘a dạng hóa sang hoạt Ä‘á»™ng phi nông nghiệp. Những tiến bá»™ đạt được trong thập ká»· 90 là kết quả của Ä‘a dạng hóa hoạt Ä‘á»™ng nông nghiệp, chẳng hạn Ä‘a dạng hóa cây trồng, vật nuôi và (ở má»™t vài địa phÆ°Æ¡ng trong cả nÆ°á»›c)chuyển sang nuôi tôm, cá (Ngân hàng Thế giá»›i, 1999). Tuy nhiên, những tiến bá»™ trong những năm gần đây là kết quả của Ä‘a dạng hóa sang làm kinh doanh và buôn bán, và quan trá»?ng hÆ¡n là do cÆ¡ há»™i việc làm có lÆ°Æ¡ng trong công nghiệp và sản xuất, cÅ©ng nhÆ° việc làm dịch vụ. Thậm chí ngÆ°á»?i nghèo cùng cá»±c cÅ©ng có nguồn thu nhập ngoài nông nghiệp, dù nhÆ° trình bày ở phần sau, có sá»± khác biệt vá»? nguồn thu này giữa há»™ dân tá»™c thiểu số nghèo và các nhóm dân tá»™c thiểu số nghèo. Hình 3.3: Thu nhập của há»™ Hình 3.4: CÆ¡ cấu thu nhập theo nhóm theo nhóm ngÅ© phân vị, năm 2010 ngÅ© phân vị mở rá»™ng, năm 2010 Mức thu nhập của há»™ gia đình, triệu đồng (tháng 1/2010) CÆ¡ cấu thu nhập của há»™ gia đình (%) Khác Khác Tiá»?n gá»­i vá»? nhà Tiá»?n gá»­i vá»? nhà Trợ cấp xã há»™i Trợ cấp xã há»™i Thu nhập Thu nhập phi NN phi NN Triệu đồ ng, Tháng 1/2010 Thu nhập Thu nhập từ NN từ NN Thu nhập từ Thu nhập từ KD phi NN KD phi NN Thủy sản Thủy sản Lâm nghiệp Lâm nghiệp Chăn nuôi và Chăn nuôi và dịch vụ NN dịch vụ NN Trồng trá»?t Trồng trá»?t Nghèo T ất cả Nghèo T ất cả NPV thứ 2 NPV thứ 3 NPV thứ 4 NPV thứ 5 cùng c á»± c nghèo NPV thứ 2 NPV thứ 3 NPV thứ 4 NPV thứ 5 cùng cá»±c nghèo Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° 1998. Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° 2010. D. Ngày nay yếu tố dân tá»™c đóng vai trò quan trá»?ng hÆ¡n trong tình trạng nghèo 3.12 Dù 53 dân tá»™c thiểu số của Việt Nam chỉ chiếm 15% tổng dân số, nhÆ°ng lại chiếm gần má»™t ná»­a (47%) tổng số ngÆ°á»?i nghèo ở Việt Nam và chiếm 68% số ngÆ°á»?i nghèo cùng cá»±c (hình 3.5). Tuy Ä‘iá»?u kiện sống của nhiá»?u nhóm dân tá»™c thiểu số đã được cải thiện từ cuối thập ká»· 90, nhÆ°ng tá»· trá»?ng dân tá»™c thiểu sốtrong số ngÆ°á»?i nghèo lại gia tăng đáng kể - tăng 25 Ä‘iểm phần trăm đối vá»›i ngÆ°á»?i nghèo cùng cá»±c (từ 43% vào năm 1998 lên 68% vào năm 2010) và tăng 19 Ä‘iểm phần trăm đối vá»›i ngÆ°á»?i nghèo (từ 28% năm 1998 lên 47% năm 2010). 66 Hình 3.5 CÆ¡ cấu há»™ nghèo và há»™ khá năm 2010 theo dân tá»™c Dân tá»™c thiểu số Dân tá»™c Ä‘a số 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1998 2010 1998 2010 1998 2010 1998 2010 1998 2010 1998 2010 Nghèo cùng cá»±c Tất cả ngÆ°á»?i nghèo Nhóm ngÅ© vị phân Nhóm ngÅ© vị phân Nhóm ngÅ© vị phân Nhóm ngÅ© vị phân thứ hai thứ ba thứ 4 thứ 5 Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° 1998 và 2010. 3.13 Dù có cải thiện, nhÆ° theo bảng 3.3, 66,3% dân tá»™c thiểu số vẫn sống dÆ°á»›i chuẩn nghèo, và 37,4 sống dÆ°á»›i chuẩn nghèo cùng cá»±cnăm 2010. Trong khi đó, chỉ 12,9% ngÆ°á»?i Kinh vẫn nghèo và 2,9% sống dÆ°á»›i chuẩn nghèo cùng cá»±c năm 2010 (hình 3.4). Do ngÆ°á»?i Kinh chiếm Ä‘a số trong dân số, há»? vẫn chiếm trên má»™t ná»­a (53%) tổng số ngÆ°á»?i nghèo ở Việt Nam (bảng 3.4). Bảng 3.3 Nghèo ở dân tá»™c thiểu số: Tá»· lệ và cÆ¡ cấu theo vùng và theo khu vá»±c trong năm 2010 Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. Bảng 3.4 Nghèo ở ngÆ°á»?i Kinh: Tá»· lệ và cÆ¡ cấu theo vùng và theo khu vá»±c năm 2010 Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. 67 Bên cạnh tá»· lệ, Ä‘iá»?u kiện nghèo của ngÆ°á»?i nghèo dân tá»™c thiểu số nghiêm trá»?ng hÆ¡n Ä‘iá»?u kiện của các há»™ Kinh nghèo. Các nhóm dân tá»™c thiểu số tập trung nhiá»?u hÆ¡n ở nhóm nghèo cùng cá»±c, nhÆ° thể hiện trong bảng 3.5, và cả Ä‘á»™ sâu và Ä‘á»™ nghiêm trá»?ng của tình trạng nghèo ở các nhóm dân tá»™c thiểu số Ä‘á»?u cao hÆ¡n nhiá»?u. Các khác biệt này được miêu tả bằng đồ thị ở hình 3.6: Ä‘Æ°á»?ng phân bố phúc lợi (chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i) ở các nhóm dân tá»™c thiểu số dÆ°á»›i chuẩn nghèo nghiêng vá»? bên trái và Ä‘Æ°á»?ng phân bổ chung có ‘đuôi’ má»?ng hÆ¡n Ä‘Æ°á»?ng phân bố phúc lợi của ngÆ°á»?i Kinh. Trong khi đó, nhóm Kinh nghèo có mức phúc lợi gần chuẩn nghèo hÆ¡n rất nhiá»?u so vá»›i các nhóm dân tá»™c thiểu số nghèo. Bảng 3.5 Tá»· lệ, khoảng cách và Ä‘á»™ nghiêm trá»?ng của tình trạng nghèo năm 2010, ở nhóm Kinh và dân tá»™c thiểu số Tá»· lệ Khoảng cách nghèo Ä?á»™ nghiêm trá»?ng của nghèo Chỉ số (%) Tá»· lệ Chỉ số (%) Tá»· lệ Chỉ số (%) Tá»· lệ trong tổng (%) trong tổng (%) trong tổng (%) NgÆ°á»?i nghèo: Kinh/Hoa 12,9 53,3 2,7 39,7 0,9 31,1 Dân tá»™c thiểu số 66,3 46,7 24,3 60,3 11,3 68,9 Nghèo cùng cá»±c: Kinh/Hoa 2,9 31,5 0,5 21,5 0,1 15,1 Dân tá»™c thiểu số 37,4 68,5 9,7 78,5 3,7 84,9 Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° 2010. Hình 3.6 Phân bố mức sống ở nhóm ngÆ°á»?i Kinh và dân tá»™c thiểu số, năm 2010 3.15 Sá»± phân bố theo không gian của các nhóm Kinh và nhóm dân tá»™c thiểu số ở Việt Nam khác nhau đáng kể. Các nhóm dân tá»™c thiểu số tập trung chủ yếu ở miá»?n núi Tây Bắc và Ä?ông Bắc, Tây Nguyên, và (trong má»™t chừng má»±c nhất định) ở Duyên Hải Bắc Trung Bá»™. Ngược lại, ngÆ°á»?i Kinh tập trung ở các thành phố lá»›n (gồm Hà Ná»™i và thành phố Hồ Chí Minh), Ä?ồng bằng sông Hồng và vùng Ä?ồng Bằng Sông Cá»­u Long, và ở các vùng thấp hÆ¡n dá»?c khu vá»±c ven biển và cả trong đất liá»?n. Sá»± phân bố nghèo theo không gian có xu hÆ°á»›ng giống sá»± phân bổ các nhóm dân số tÆ°Æ¡ng ứng: các há»™ Kinh nghèo tập trung ở vùng đồng bằng và các tỉnh Duyên hải Bắc Trung bá»™. Trong khi đó, hầu hết các há»™ dân tá»™c thiểu số nghèo sống ở vùng cao, đặc biệt vùng núi Tây Bắc và Tây Nguyên có tá»· lệ dân tá»™c thiểu số nghèo có phần cao hÆ¡n so vá»›i tá»· lệ dân số của há»?. Ä?áng chú ý, ở tất cả các vùng (trừ Ä?ồng bằng sông Hồng nÆ¡i có rất ít nhóm dân tá»™c thiểu số), tá»· lệ nghèo trong các nhóm dân tá»™c thiểu số trung bình cao hÆ¡n bốn đến bảy lần tá»· lệ nghèo của ngÆ°á»?i Kinh (hình 3.7 và 3.8). Các nhóm Ä‘a số sống ở vùng dân tá»™c thiểu số có Ä‘iá»?u kiện sống trung bình khá hÆ¡n nhiá»?u các nhóm dân tá»™c thiểu số sống ở cùng vùng. 68 Hình 3.7 Mức Ä‘á»™ và cÆ¡ cấu nghèo ở Hình 3.8 Mức Ä‘á»™ và cÆ¡ cấu nghèo ở ngÆ°á»?i Kinh/Hoa theo vùng các nhóm dân tá»™c thiểu số theo vùng 80.0 80.0 70.0 70.0 Tá»· lệ Tá»· lệ 60.0 60.0 Tá»· lệ trong tổng Tá»· lệ trong tổng 50.0 50.0 40.0 40.0 30.0 30.0 20.0 20.0 10.0 10.0 0.0 0.0 Ä?B sông Miá»?n núi Miá»?n núi Duyên hải Duyên hải Tây Miá»?n Ä?B Sông Ä?B sông Miá»?n núi Miá»?n núi Duyên hải Duyên hải Tây Miá»?n Ä?B Sông Hồng Ä?ông Bắc Tây Bắc bắc nam Nguyên Ä?ông Cá»­u Long Hồng Ä?ông Bắc Tây Bắc bắc nam Nguyên Ä?ông Cá»­u Long trung bá»™ trung bá»™ Nam bá»™ trung bá»™ trung bá»™ Nam bá»™ Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° VN 2010. 3.16 Bản đồ 3.1 và 3.2 miêu tả sá»± tách biệt vá»? không gian rõ ràng giữa các há»™ dân tá»™c thiểu số và Ä‘a số nghèo ở Việt Nam. Các nhóm dân tá»™c thiểu số nghèo tập trung chủ yếu ở vùng núi Ä?ông và Tây Bắc, vùng cao ở Duyên hải Bắc Trung bá»™ và Tây Nguyên. Trong khi đó, ngÆ°á»?i nghèo ở nhóm Ä‘a số tập trung ở Ä?ồng bằng sông Hồng, dá»?c theo các miá»?n duyên hải, và ở Ä?ồng bằng sông Cá»­u Long. Bản đồ 3.1 Phân bố dân tá»™c thiểu số nghèo theo vùng Bản đồ 3.2 Phân bố ngÆ°á»?i Kinh nghèo theo vùng Nguồn: CÆ°á»?ng và những tác giả khác, 2012. 3.17 Các há»™ Ä‘a số và các há»™ dân tá»™c thiểu số cÅ©ng có những chiến lược sinh kế và xu hÆ°á»›ng việc làm khác nhau (Hình 3.5). NgÆ°á»?i nghèo dân tá»™c thiểu số kiếm 3/4 thu nhập từ nông nghiệp và các hoạt Ä‘á»™ng liên quan đến nông nghiệp, gồm việc làm có lÆ°Æ¡ng trong nông nghiệp. Ngược lại, ngÆ°á»?i dân tá»™c Ä‘a số nghèo chỉ kiếm 42% thu nhập từ nông nghiệp và các hoạt Ä‘á»™ng liên quan đến nông nghiệp, còn lại phần lá»›n hÆ¡n là từ các hoạt Ä‘á»™ng phi nông nghiệp, gồm kinh doanh há»™ gia đình và việc làm phi nông nghiệp có lÆ°Æ¡ng. Lâm nghiệp đóng vai trò quan trá»?ng vá»›i dân tá»™c thiểu số nhÆ°ng lại không quan trá»?ng lắm vá»›i ngÆ°á»?i Ä‘a số nghèo, Ä‘iá»?u này chủ yếu phản ánh sá»± khác biệt vá»? địa bàn sinh sống. Ä?áng chú ý, trong nhóm ngÅ© phân vị giàu nhất, cÆ¡ cấu thu nhập lại tÆ°Æ¡ng đồng giữa dân tá»™c thiểu số và Ä‘a số. 69 Hình 3.9 CÆ¡ cấu thu nhập của nhóm nghèo cùng cá»±c, nhóm nghèo và nhóm giàu nhất trong năm 2010: so sánh các há»™ ngÆ°á»?i Kinh/Hoa và dân tá»™c thiểu số 100% Khác 90% Tiá»?n gá»­i vá»? nhà 80% Trợ cấp xã há»™i 70% Thu nhập phi NN 60% Thu nhập từ NN 50% 40% Thu nhập từ KD phi NN 30% NgÆ° nghiệp 20% Lâm nghiệp 10% Dvụ NN và chăn nuôi 0% Cây trồng Dân tá»™c thiểu số Dân tá»™c Ä‘a số Dân tá»™c thiểu số Dân tá»™c Ä‘a số Dân tá»™c thiểu số Dân tá»™c Ä‘a số Nghèo cùng cá»±c Tất cả ngÆ°á»?i nghèo Nhóm ngÅ© vị phân thứ 1 Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° 2010. E. Nghèo vẫn liên quan tá»›i há»?c vấn thấp 3.18 Ngày nay, ngÆ°á»?i Việt Nam được giáo dục tốt hÆ¡n so vá»›i má»™t thập ká»· trÆ°á»›c. Tá»· lệ tốt nghiệp tiểu há»?c đã cao vào cuối thập ká»· 90, nhÆ° thể hiện trong bá»™ số liệu hình 3.10. Từ đó, các bá»™ số liệu khác thể hiện sá»± tăng nhanh vá»? tá»· lệ nhập há»?c ở bậc trung há»?c cÆ¡ sở và trung há»?c phổ thông, hệ quả là tá»· lệ sinh viên theo há»?c cao đẳng và đại há»?c cÅ©ng tăng. Tuy nhiên, không được Ä‘i há»?c vẫn là yếu tố quan trá»?ng quyết định tình trạng nghèo, và quan hệ này được ngÆ°á»?i dân cả nông thôn và thành thị coi là nguyên nhân tăng bất bình đẳng (ChÆ°Æ¡ng 6). Hình 3.10 Kết quả há»?c tập theo dõi theo Ä‘á»™ tuổi, năm 1998 và 2010 Tốt nghiệp tiểu há»?c Tốt nghiệp trung há»?c cÆ¡ sở 100 100 1998 1998 90 90 2010 2010 80 80 70 70 60 60 Phần trăm Phần trăm 50 50 40 40 30 30 20 20 10 10 0 0 21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61+ 21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61+ Tuổi Tuổi Tốt nghiệp trung há»?c Tốt nghiệp đại há»?c 100 100 1998 1998 90 90 2010 2010 80 80 70 70 60 60 Phần trăm Phần trăm 50 50 40 40 30 30 20 20 10 10 0 0 21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61+ 21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61+ Tuổi Tuổi Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 1998 và 2010. 70 3.19 NhÆ° thể hiện trong bảng 3.6, những cá nhân sống trong các há»™ có chủ há»™ chÆ°a tốt nghiệp bậc tiểu há»?c có tá»· lệ nghèo cao nhất năm 2010 (gần 40%, tức là cao gấp đôi tá»· lệ nghèo toàn quốc), đồng thá»?i cÅ©ng có tá»· lệ nghèo cùng cá»±c cao nhất (gần 19%) hay gấp 2,5 lần tá»· lệ nghèo toàn quốc. Mối tÆ°Æ¡ng quan giữa trình Ä‘á»™ há»?c vấn và nghèo ngày càng trở nên chặt chẽ hÆ¡n theo thá»?i gian. Năm 1998, các há»™ có chủ há»™ hoàn thành chÆ°Æ¡ng trình tiểu há»?c hoặc có trình Ä‘á»™ há»?c vấn thấp hÆ¡n chiếm 55% ngÆ°á»?i nghèo. Ä?ến năm 2010, số há»™ này chiếm 75% ngÆ°á»?i nghèo. Trình Ä‘á»™ há»?c vấn tăng Ä‘i đôi vá»›i việc Ä‘a dạng hóa thu nhập tăng đã có tác Ä‘á»™ng mạnh mẽ tá»›i công cuá»™c giảm nghèo từ cuối thập ká»· 90. Bảng 3.6 Tá»· lệ và cÆ¡ cấu nghèo theo trình Ä‘á»™ há»?c vấn của chủ há»™ năm 2010 Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. 3.20 Bảng 3.7 mô tả tình trạng phân bố trình Ä‘á»™ há»?c vấn đối vá»›i những ngÆ°á»?i ở Ä‘á»™ tuổi từ 21 trở lên theo nhóm chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i mở rá»™ng, phản ánh theo má»™t cách khác mối quan hệ mật thiết giữa việc tăng trình Ä‘á»™ há»?c vấn vá»›i việc tăng sá»± giàu có ở Việt Nam. Trong năm 2010, 40% số ngÆ°á»?i ở Ä‘á»™ tuổi từ 21 trở lên trong nhóm giàu nhất đã tốt nghiệpđại há»?c; trong khi đó, dÆ°á»›i 2% trong nhóm ngÅ© phân vị nghèo nhất tốt nghiệp đại há»?c. Trên thá»±c tế, trên má»™t phần tÆ° nhóm ngÅ© phân vị nghèo nhất chÆ°a hoàn thành bậc tiểu há»?c vào năm 2010. Bảng 3.7 Sá»± phân bố tình trạng giáo dục theo dân tá»™c và nhóm ngÅ© phân vị mở rá»™ng năm 2010 Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. 71 3.21 Bảng 3.7 cÅ©ng mô tả khoảng cách há»?c vấn giữa dân tá»™c thiểu số và ngÆ°á»?i Kinh. Thậm chí trong số những ngÆ°á»?i nghèo thì đồng bào dân tá»™c thiểu số có trình Ä‘á»™ há»?c vấn thấp hÆ¡n nhiá»?u so vá»›i ngÆ°á»?i Kinh trong cùng nhóm kinh tế: ví dụ, 39% số ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số nghèo chÆ°a hoàn thành tiểu há»?c, so vá»›i con số 16% ngÆ°á»?i Kinh nghèo. Khoảng cách há»?c vấn má»™t phần là do truyá»?n thống há»?c thấp của nhiá»?u nhóm dân tá»™c thiểu số, nhÆ°ng đồng thá»?i cÅ©ng phản ánh tá»· lệ nhập há»?c hiện nay cÅ©ng thấp hÆ¡n (dù có xu hÆ°á»›ng tăng). Hình 3.7 biểu thị mối quan hệ giữa trình Ä‘á»™ há»?c vấn và tổng chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i của ngÆ°á»?i Kinh và dân tá»™c thiểu số. Hình 3.11 Kết quả trình Ä‘á»™ giáo dục theo nhóm ngÅ© phân vị mở rá»™ng (những ngÆ°á»?i ở Ä‘á»™ tuổi từ 21 trở lên) Kinh/Hoa Dân tá»™c thiểu số Ä?H, Cao đẳng Ä?ại há»?c, CÄ? Dạy nghá»? Dạy nghá»? THPT THPT THCS THCS Tiểu há»?c Tiểu há»?c Không Không Nghèo Tất cả NPV NPV NPV NPV Nghèo Tất cả NPV NPV NPV NPV cùng cá»±c nghèo thứ 2 thứ 3 thứ 4 thứ 5 cùng cá»±c nghèo thứ 2 thứ 3 thứ 4 thứ 5 Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° 2010. 3.22 Tá»· lệ nhập há»?c cao hiện nay cho thấy các thế hệ ngÆ°á»?i lao Ä‘á»™ng tÆ°Æ¡ng lai sẽ được trang bị tốt hÆ¡n để tham gia vào ná»?n kinh tế Ä‘ang theo hÆ°á»›ng hiện đại hóa của Việt Nam so vá»›i các thế hệ trÆ°á»›c. Tuy nhiên, khoảng cách vá»? tá»· lệ nhập há»?c giữa trẻ em thuá»™c các há»™ nghèo và há»™ giàu vẫn còn tồn tại (bảng 3.8), kể cả khoảng cách vá»? tá»· lệ nhập há»?c giữa trẻ em Kinh và trẻ em dân tá»™c thiểu số (bảng 3.9). Hầu hết trẻ em trong Ä‘á»™ tuổi đến trÆ°á»?ng tiểu há»?c - dù giàu hay nghèo, dù là ngÆ°á»?i Kinh hay ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số, Ä‘á»?u được đến trÆ°á»?ng. NhÆ°ng tá»· lệ há»?c sinh nghèo ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số (nghèo) nhập há»?c lại giảm ở bậc trung há»?c cÆ¡ sở và trẻ em từ các há»™ có thu nhập thấp ít có khả năng theo há»?c tập bậc trung há»?c phổ thông hÆ¡n so vá»›i trẻ em từ các há»™ khá giả. ChÆ°Æ¡ng 6 phân tích mối quan hệ giữa trình Ä‘á»™ há»?c vấn và bất bình đẳng gia tăng, gồm vai trò của bất bình đẳng vá»? cÆ¡ há»™i (đặc biệt giáo dục) vá»›i việc kéo dài tình trạng nghèo qua các thế hệ. Bảng 3.8 Tá»· lệ Ä‘i há»?c đúng tuổi ở trẻ em trai và trẻ em gái theo nhóm ngÅ© phân vị mở rá»™ng và theo vùng năm 2010 Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. 72 Bảng 3.9 Tá»· lệ Ä‘i há»?c đúng tuổi ở trẻ em trai và trẻ em gái ngÆ°á»?i Kinh và dân tá»™c thiểu số theo nhóm ngÅ© phân vị mở rá»™ng năm 2010 Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. 3.23 Khoảng cách vá»? giá»›i trong tỉ lệ nhập há»?c đã nhận được sá»± quan tâm lá»›n ở Việt Nam. Khoảng cách này đã tuy được thu hẹp ở tiểu há»?c nhÆ°ng vẫn tồn tại ở trung há»?c và cao hÆ¡n. NhÆ°ng chênh lệch ngược vá»? giá»›i - tức là tá»· lệ theo há»?c cấp trung há»?c của há»?c sinh nữ cao hÆ¡n nhiá»?u so vá»›i há»?c sinh nam - đã bắt đầu nổi lên ở cấp trung há»?c, nhất là là đối vá»›i trẻ em từ các há»™ nghèo (ngÆ°á»?i Kinh) và tại khu vá»±c Tây Nguyên, Ä?ông Nam Bá»™ và Ä?ồng Bằng Sông Cá»­u Long. Ä?ã có mối quan ngại rằng các trẻ em trai từ các há»™ nghèo bá»? há»?c sá»›m hÆ¡n các trẻ em gái để làm việc trong lÄ©nh vá»±c dịch vụ và sản xuất - bị “thúc épâ€? bởi Ä‘iá»?u kiện cấp bách vá»? kinh tế và cái nghèo, đồng thá»?i “bị lôi kéoâ€? bởi các cÆ¡ há»™i việc làm ngày càng rá»™ng mở tại các thành phố và thị trấn lân cận. Dù việc bá»? há»?c sau khi kết thúc sáu hoặc tám năm đèn sách vì những Ä‘á»™ng cÆ¡ trÆ°á»›c mắt có thể lý giải được, nhÆ°ng những lá»±a chá»?n giáo dục hôm nay sẽ ảnh hưởng toàn bá»™ cuá»™c Ä‘á»?i của trẻ. Những công nhân trẻ này có thể không được giáo dục và không có đủ kÄ© năng để kiếm được việc làm tốt hÆ¡n trong tÆ°Æ¡ng lai, khi ná»?n kinh tế Việt Nam tiếp tục tăng trưởng và hiện đại hóa, và quá trình kinh tế của Việt Nam sẽ bị hạn chế bởi tình trạng thiếu lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng có giáo dục và có kỹ năng. 3.24 Có nhiá»?u nguyên nhân trẻ em nghèo và dân tá»™c thiểu số không tiếp tục theo há»?c sau khi kết thúc tiểu há»?c và trung há»?c cÆ¡ sở. Chi phí tá»± túc tiá»?n mặt cao hiển nhiên là má»™t nhân tố (ChÆ°Æ¡ng 1). Ä?ịa bàn cÆ° trú là má»™t nhân tố khác: tại các khu vá»±c vùng cao, đặc biệt tại miá»?n núi phía Bắc, trÆ°á»?ng trung há»?c phổ thông thÆ°á»?ng cách xa khu vá»±c sinh sống của cá»™ng đồng nông thôn và há»?c sinh thÆ°á»?ng phải ở ná»™i trú chứ không Ä‘i vá»? hàng ngày được. Các nghiên cứu đầu vào mang tính định tính được tiến hành để làm cÆ¡ sở cho báo cáo này cÅ©ng Ä‘Æ°a ra những quan ngại vá»? chất lượng nghèo nàn của các trÆ°á»?ng há»?c ở nông thôn. Nông dân Việt Nam có ít đất, và tình trạng không đất Ä‘ang tăng 3.25 Cam kết mạnh mẽ của chính phủ vá»? việc phân chia quyá»?n sá»­ dụng đất má»™t cách công bằng cho ngÆ°á»?i nông dân ở Việt Nam trÆ°á»›c đây đã dẫn đến má»™t mô hình phân bổ đất vẫn mang nặng tính bình quân chủ nghÄ©a xét theo tiêu chuẩn quốc tế. Phát triển khu vá»±c nông thôn và Ä‘a dạng hóa các hoạt Ä‘á»™ng phi nông nghiệp là Ä‘á»™ng lá»±c để xóa đói giảm nghèo ở thập ká»· 90. Hầu hết các há»™ gia đình ở vùng nông thôn tiếp tục sá»­ dụng những mảnh đất có diện tích nhá»?, và trong những năm gần đây, má»™t số há»™ đã có khả năng cải thiện đáng kể Ä‘iá»?u kiện sống của mình nhá»? mở rá»™ng canh tác cây trồng ngắn ngày. Má»™t tá»· lệ lá»›n ngÆ°á»?i nông dân Việt Nam vẫn tiếp tục trồng lúa, má»™t phần là do nhà nÆ°á»›c giá»›i hạn mục đích sá»­ dụng đất. Việc giá»›i hạn mục đích sá»­ dụng đất chủ yếu được áp dụng đối vá»›i diện tích trồng lúa và tác Ä‘á»™ng tá»›i diện tích đất tại Ä?ồng Bằng Sông Cá»­u Long và Ä?ồng Bằng Sông Hồng (Markussen, Tarp, và van den Broeck, 2009). Ngoại trừ Ä?ồng Bằng Sông Cá»­u Long, lúa chủ yếu được trồng để phục vụ mục đích tiêu dùng, không phải nguồn thu tiá»?n mặt. Theo kết quả Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2008, 72% số há»™ nghèo ở Việt Nam trồng lúa: số há»™ này sản xuất 90% lượng lúa để tiêu dùng tại gia đình, và chỉ 18% số há»™ nghèo thá»±c sá»± trồng lúa để bán. Thay vào đó, các há»™ nông thôn giàu nhanh có mối liên hệ vá»›i Ä‘a dạng hóa sản xuất nông nghiệp vá»›i việc chuyển đổi sang trồng hoa màu và thậm chí quan trá»?ng hÆ¡n là Ä‘a dạng hóa sang các 73 hoạt Ä‘á»™ng phi nông nghiệp. Ä?ặc Ä‘iểm của thập ká»· qua là việc mở rá»™ng nhanh chóng các cÆ¡ há»™i tạo thu nhập phi nông nghiệp ổn định, kể cả trong các trung tâm công nghiệp và thị trấn lân cận. 3.26 Các há»™ trung bình ở khu vá»±c nông thôn canh tác trên diện tích đất bình quân lá»›n hÆ¡n các há»™ nông thôn khá (hình 3.10). Tuy nhiên, những số liệu thống kê này cần được hiểu má»™t cách thận trá»?ng: hầu hết đất canh tác của dân tá»™c thiểu số ở vùng cao và thÆ°á»?ng có chất lượng thấp hÆ¡n, do có đá, dốc, ruá»™ng bậc thang và thÆ°á»?ng không có nÆ°á»›c tÆ°á»›i. Các há»™ khá giả canh tác nhiá»?u đất trồng cây lâu năm hÆ¡n để sá»­ dụng cho các hoạt Ä‘á»™ng thÆ°Æ¡ng mại (gồm cà phê, má»™t loại cây hàng hóa quan trá»?ng). Bảng 3.10 Diện tích đất bình quân cho các há»™ nông thôn theo nhóm ngÅ© phân vị chi tiêu năm 2010 Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. 3.27 Tá»· lệ há»™ nông thôn không đất Ä‘ai đã tăng ở tất cả các vùng từ cuối thập ká»· 90 (bảng 3.11), trừ Ä?ồng bằng sông Cá»­u Long nÆ¡i tình trạng không có đất không có mối liên hệ vá»›i tá»· lệ nghèo cao. Trên thá»±c tế, phân tích ban đầu cho thấy má»™t mối quan hệ qua lại mang tính tích cá»±c giữa tình trạng không có đất ở nông thôn vá»›i sá»± giàu có ở má»™t số khu vá»±c ở phía Bắc của Việt Nam (bảng 3.12). NhÆ°ng 54% ngÆ°á»?i nghèo nông thôn ở Ä?ông Nam Bá»™ và 48% ngÆ°á»?i nghèo ở vùng Ä?ồng Bằng Sông Cá»­u Long không có đất (tá»· lệ không đất ở nhóm nghèo cùng cá»±c giống nhau). Ä?ã có những quan ngại vá»? mối quan hệ giữa tình trạng không có đất và nghèo. Má»™t số lo ngại luật pháp cho phép mở cá»­a thị trÆ°á»?ng đất vào cuối thập ká»· 90 có thể khuyến khích ngÆ°á»?i nông dân nghèo bán đất để thu lá»?i nhanh và đặt há»? vào tình trạng không có đủ phÆ°Æ¡ng tiện sinh kế; số khác cho rằng thị trÆ°á»?ng đất sẽ thúc đẩy hiệu quả cao hÆ¡n (Ravallion và Van der Walle, 2008a, 2008b). Bức tranh Ä‘an xen không rõ ràng. Ä?ối tượng khảo sát của Nghiên cứu mô hình Ä‘iểm sáng (ChÆ°Æ¡ng 1) công nhận việc gia tăng cÆ¡ há»™i cho các há»™ gia đình “nghèo vá»? đấtâ€? ở Ä?ồng bằng sông Cá»­u Long và Ä?ông Nam Bá»™ để Ä‘a dạng hóa sang các hoạt Ä‘á»™ng phi nông nghiệp được trả lÆ°Æ¡ng cao hÆ¡n. Tuy nhiên, Ä‘a dạng hóa phi nông nghiệp đòi há»?i phải có đủ trình Ä‘á»™ há»?c vấn và kÄ© năng. NgÆ°á»?i lao Ä‘á»™ng trẻ có thể há»?c được những kÄ© năng này, tuy nhiên tình hình lại trở nên phức tạp hÆ¡n đối vá»›i các há»™ có ngÆ°á»?i lao Ä‘á»™ng lá»›n tuổi hÆ¡n. Cần tiến hành nghiên cứu sâu thêm mối liên hệ phức tạp giữa không có đất và nghèo tại các tỉnh phía Nam. Bảng 3.11 Tá»· lệ há»™ nông thôn không được giao đất hoặc không có đất rẫy (%) 1993 1998 2010 Miá»?n núi phía Bắc 2,0 3,7 8,1 Ä?ồng bằng Sông Hồng 3,2 4,5 13,4 Duyên Hải Bắc Trung Bá»™ 3,8 7,7 15,5 Duyên Hải Nam Trung Bá»™ 10,7 5,1 19,7 Tây Nguyên 3,9 2,6 17,3 Ä?ông Nam Bá»™ 21,3 28,7 58,9 Ä?ồng bằng Sông Cá»­u Long 16,9 21,3 33,6 Toàn quốc 8,2 10,1 22,5 Nguồn: số liệu năm 1993 và 1998 được lấy từ Báo cáo Phát triển Việt Nam năm 2000, Bảng 2.4. Các số liệu năm 2010 là những Æ°á»›c tính của Ngân hàng Thế giá»›i từ số liệu Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. Ghi chú: ‘Ä?ất rẫy’ là đất khai hoang để canh tác bằng cách chặt hoặc đốt cây; ‘Ä?ất’ gồm đất trồng cây ngắn ngày, đất trồng cây lâu năm, đất lâm nghiệp, mặt nÆ°á»›c và đất di canh. Ä?ất ở đây không gồm vÆ°á»?n, ao và đất được xác định là loại “đất khácâ€?. 74 Bảng 3.12 Tá»· lệ há»™ nông thôn không được giao đất hoặc không có rẫy theo vùng và nhóm ngÅ© phân vị thu nhập bình quân đầu ngÆ°á»?i, năm 2010 (%) Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. F. Nhà ở và cÆ¡ sở hạ tầng địa phÆ°Æ¡ng cải thiện đáng kể từ cuối thập ká»· 90 3.28 Ä?iá»?u kiện nhà ở là thÆ°á»›c Ä‘o quan trá»?ng của chất lượng cuá»™c sống, vá»›i tÆ° cách vừa là mục đích lại vừa là phÆ°Æ¡ng tiện nhằm cải thiện mức sống. Chẳng hạn, tiếp cận vá»›i Ä‘iá»?u kiện vệ sinh kết hợp vá»›i chăm sóc sức khá»?e, dinh dưỡng tốt và cung cấp nÆ°á»›c sạch có ảnh hưởng tá»›i sức khá»?e của cá nhân. Nhà được xây bằng vật liệu kiên cố giúp che chở con ngÆ°á»?i an toàn hÆ¡n và giảm chi phí nhân công để sá»­a chữa và xây má»›i. 3.29 Việt Nam đã đạt được những tiến bá»™ to lá»›n vá»? chất lượng nhà ở cÅ©ng nhÆ° vá»? mức Ä‘á»™ được sá»­ dụng hệ thống cÆ¡ sở hạ tầng trong những năm qua. Những tiến bá»™ này đã trở nên rõ ràng trong các đợt Khảo sát mức sống dân cÆ° gần đây, đồng thá»?i cÅ©ng được Ä‘á»? cập đến trong các nghiên cứu thá»±c địa mang tính há»— trợ. Ví dụ, những ngÆ°á»?i được Ä‘iá»?u tra trong đợt nghiên cứu “những Ä‘á»™ng lá»±c giảm nghèo lâu dàiâ€? (Nguyá»…n và Hoàng, 2012) miêu tả cải thiện đáng kể trong hệ thống cÆ¡ sở hạ tầng nông thôn và tăng cÆ°á»?ng khả năng tiếp cận vá»›i các dịch vụ kinh tế - xã há»™i, thị trÆ°á»?ng và thông tin có liên quan kể từ đầu thập ká»· 90. Những cải thiện này bao gồm: nhiá»?u xã nông thôn và thôn vùng sâu, xa được tiếp cận vá»›i Ä‘iá»?u kiện Ä‘Æ°á»?ng sá và cầu cống tốt hÆ¡n; xây dá»±ng công trình thủy lợi má»›i; mở mang nhanh các dịch vụ truyá»?n thông và công nghệ ở khu vá»±c nông thôn. Liên quan đến vấn Ä‘á»? này, nhiá»?u há»™ đã đầu tÆ° các loại tài sản má»›i nhằm tăng tính cÆ¡ Ä‘á»™ng và tiếp cận vá»›i thông tin nhÆ°: xe máy, T.V, Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng và thậm chí là máy tính ở khu vá»±c thành thị. Những tiến bá»™ to lá»›n vá»? cÆ¡ sở hạ tầng kinh tế và xã há»™i nhÆ° vậy có được là nhá»? những ná»— lá»±c tổng hợp của nhiá»?u chÆ°Æ¡ng trình đầu tÆ° xây dá»±ng cÆ¡ sở hạ tầng của Chính phủ trong các lÄ©nh vá»±c cÆ¡ sở hạ tầng khác nhau, và tạo tiá»?n Ä‘á»? tốt cho tăng trưởng kinh tế và tiếp tục giảm nghèo ở nông thôn trong những năm tá»›i. 3.30 Dù các há»™ nghèo vẫn sở hữu ít hàng tiêu dùng lâu bá»?n hÆ¡n các há»™ khá giả, nhÆ°ng số liệu thống kê trong Bảng 3.13 cho thấy tình hình sở hữu hàng tiêu dùng lâu bá»?n đã tăng đáng kể kể từ năm 1998. Ví dụ, số há»™ nghèo có xe máy đã tăng từ 2% năm 1998 lên 51% năm 2010; số há»™ có tivi tăng từ 30% năm 1998 lên 74% năm 2010; số há»™ có nồi cÆ¡m Ä‘iện hay lò Ä‘iện tăng từ 1% năm 1998 lên 46% năm 2010. Ä?ến năm 2010, có tá»›i 37% số ngÆ°á»?i nghèo có Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng. Nhóm nghèo cùng cá»±c sở hữu rất ít tài sản năm 1998 nhÆ°ng đến năm 2010, 40% có xe máy, 61% có TV, 28% có nồi cÆ¡m hay lò Ä‘iện, và 24% có Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng. Tiếp cận rá»™ng hÆ¡n vá»›i phÆ°Æ¡ng tiện Ä‘i lại, tivi và Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng giúp cải thiện tuyên truyá»?n thông tin và giúp ngÆ°á»?i nghèo đỡ bị cô lập vá»? mặt xã há»™i và hòa nhập nhiá»?u hÆ¡n vá»›i ná»?n kinh tế bên ngoài. Bảng 3.13 Tá»· lệ sở hữu hàng tiêu dùng lâu bá»?n của các há»™ vào năm 1998 và 2010 (%) Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. 75 3.31 Dù đã có sá»± cải thiện nhÆ°ng nhiá»?u ngÆ°á»?i nghèo vẫn không được dùng nÆ°á»›c sạch (36% số há»™ thuá»™c nhóm nghèo nhất; 14% số há»™ thuá»™c nhóm thứ hai) hoặc không đảm bảo đủ Ä‘iá»?u kiện vệ sinh (21% số há»™ thuá»™c nhóm ngÅ© phân vị nghèo nhất không có nhà vệ sinh tá»± hoại hoặc bán tá»± hoại; 8% số há»™ thuá»™c nhóm ngÅ© phân vị thứ hai). Mặc dù Việt Nam đã đạt được những tiến bá»™ đáng ghi nhận vá»? xây dá»±ng mạng lÆ°á»›i cung cấp Ä‘iện rá»™ng khắp (trên 95% số há»™ được dùng Ä‘iện lÆ°á»›i) và cải thiện chất lượng nguồn cung cấp, nhÆ°ng có 11% số há»™ thuá»™c nhóm nghèo nhất vẫn chÆ°a được dùng Ä‘iện lÆ°á»›i. Phần lá»›n những há»™ không được dùng nÆ°á»›c sạch, không được đảm bảo Ä‘iá»?u kiện vệ sinh và không được dùng Ä‘iện là những há»™ dân tá»™c thiểu số sống ở khu vá»±c vùng cao khó tiếp cận hÆ¡n (Bảng 3.14). NhÆ° miêu tả trong ChÆ°Æ¡ng 1, các há»™ này là những há»™ nghèo không chỉ vá»? thu nhập mà còn vá»? khả năng tiếp cận vá»›i các hàng hóa và dịch vụ công. Bảng 3.14 Tá»· lệ há»™ được tiếp cận vá»›i các Ä‘iá»?u kiện vá»? nhà ở và vệ sinh năm 2010 theo nhóm ngÅ© phân vị Nhóm há»™ 1 2 3 4 5 Tổng NÆ°á»›c máy 7,5 13,3 21,7 32,8 59,2 26,9 NÆ°á»›c sạch (không phải nÆ°á»›c máy) 56,4 72,8 71,2 62,3 39,7 60,5 Nhà vệ sinh tá»± hoại 12,8 31,2 48,4 67,6 88,7 49,7 Nhà vệ sinh bán tá»± hoại 66,0 61,3 46,8 30,7 10,9 43,1 Nhà kiên cố 12,0 19,7 26,9 34,5 62,5 31,1 Nhà bán kiên cố 64,9 66,2 64,7 60,7 36,3 58,6 Há»™ có Ä‘iện 89,0 97,9 99,4 99,3 99,6 97,0 Nguồn: Nguyá»…n và VÅ©, 2012. G. Tá»· lệ nghèo đô thị thấp theo Æ°á»›c tính của TCTK - NHTG, và tập trung tại các thành phố và thị trấn nhá»? 3.32 Tá»· lệ nghèo ở khu vá»±c đô thị chỉ là 6% so vá»›i 27% ở khu vá»±c nông thôn. Do chỉ có 30% dân số Việt Nam sinh sống ở khu vá»±c đô thị nên ngÆ°á»?i nghèo ở khu vá»±c đô thị chỉ chiếm 8,6% tổng số ngÆ°á»?i nghèo ở Việt Nam. 3.33 Tuy nghèo ở Việt Nam chủ yếu là má»™t hiện tượng ở khu vá»±c nông thôn, nhÆ°ng việc hiểu và giải quyết vấn Ä‘á»? nghèo đô thị ngày càng quan trá»?ng. Việt Nam Ä‘ang trong quá trình đô thị hóa nhanh: dân số đô thị tăng 3,4% má»—i năm trong giai Ä‘oạn 1999-2009, so vá»›i tá»· lệ tăng dân số hàng năm chỉ 0,4% ở nông thôn. Dân số đô thị dá»± kiến20 sẽ đạt tá»· lệ 45% tổng dân số vào năm 2020 - má»™t sá»± gia tăng lá»›n so vá»›i con số 30% theo kết quả Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009. Do sá»± thay đổi nhanh chóng này, cần hiểu rõ hÆ¡n các yếu tố ảnh hưởng Ä‘iá»?u kiện sống của há»™ đô thị thu nhập thấp, gồm xu hÆ°á»›ng phân bố nghèo ở đô thị. 3.34 Quy mô thành phố là má»™t tÆ°Æ¡ng quan quan trá»?ng vá»›i tình trạng nghèo. Cỡ mẫu Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010 quá nhá»? để Æ°á»›c tính tá»· lệ nghèo cho từng loại thành phố. Thay vào đó, phÆ°Æ¡ng pháp lập bản đồ nghèo, nhÆ° miêu tả trong ChÆ°Æ¡ng 4, được sá»­ dụng để Æ°á»›c tính tá»· lệ nghèo theo quy mô thành phố, từ “các thành phố đặc biệtâ€? rất rá»™ng lá»›n (nhÆ° Hà Ná»™i, TP Hồ Chí Minh) đến các thành phố “Loại 5â€? - chủ yếu bao gồm các thị trấn thuá»™c huyện có dân số từ 4.000 ngÆ°á»?i trở xuống. Bảng 3.15 mô tả các số liệu thống kê vá»? nghèo theo quy mô thành phố từ rất lá»›n (Hà Ná»™i, TP Hồ Chí Minh) đến các thị trấn Loại 4 và 5 rất nhá»?. 20. Quy hoạch của Bá»™ Xây dá»±ng tại Nghị định 10/1998/QD-TTg, (1998). 76 Bảng 3.15 Tá»· lệ nghèo theo quy mô thành phố Loại thành phố Rất lá»›n Lá»›n Trung bình Nhá»? Rất nhá»? Nông Thành phố Loại 1 Loại 2 Loại 3 Loại 4, 5 thôn đặc biệt Số lượng thành phố theo 2 7 14 45 634 từng loại Dân số bình quân (000) 4.075.646 467.298 225.077 86.130 10.923 % trên tổng dân số 9,5 3,8 3,7 4,5 8,1 70,4 % trên tổng dân số đô thị 32,1 12,9 12,4 15,3 27,3 Tá»· lệ nghèo (%) 1,9 3,8 4,2 5,8 11,2 25,6 Khoảng cách nghèo (%) 0,4 0,6 0,7 1,1 2,4 6,8 Tá»· lệ trên tổng số ngÆ°á»?i nghèo thành thị (%) 11,0 8,8 9,2 5,9 55,0 Nguồn: Ước tính của Ngân hàng Thế giá»›i. 3.35 Mức Ä‘á»™ nghèo giảm theo quy mô thành phố: nếu tính theo chuẩn nghèo má»›i của TCTK-NHTG,21 chỉ 1,9% dân số ở các thành phố lá»›n nhất là ngÆ°á»?i nghèo, trong khi tá»· lệ nghèo ở các thành phố thuá»™c nhóm nhá»? nhất là 11,2%. Ä?á»™ sâu nghèo (khoảng cách nghèo) và mức Ä‘á»™ trầm trá»?ng của nghèo (chỉ số bình phÆ°Æ¡ng khoảng cách nghèo) cÅ©ng giảm theo quy mô thành phố. NgÆ°á»?i nghèo thành thị chủ yếu tập trung ở các thành phố và thị trấn nhá»?: các thành phố nhá»? và rất nhá»? chỉ chiếm 43% dân số đô thị nhÆ°ng chiếm trên 70% số ngÆ°á»?i nghèo thành thị. Ngược lại, 32% dân số đô thị của Việt Nam sinh sống tại Hà Ná»™i và TP Hồ Chí Minh, nhÆ°ng số ngÆ°á»?i đô thị nghèo sinh sống ở 2 thành phố này chỉ chiếm 11%. 3.36 Các thành phố nhá»? có thể coi mang tính “nông thônâ€? nhiá»?u hÆ¡n các thành phố lá»›n: nghèo đô thị tập trung tại các khu vá»±c đô thị “giống vùng nông thônâ€? nhiá»?u hÆ¡n. Ä?iá»?u này cÅ©ng phù hợp vá»›i thá»±c tế hiển nhiên được Ä‘á»? cập đến ở đầu chÆ°Æ¡ng này: ngÆ°á»?i nghèo Việt Nam chủ yếu sinh sống ở nông thôn. Và, thá»±c vậy, các thành phố nhá»? giống nông thôn nhiá»?u hÆ¡n không chỉ ở quy mô dân số. Bảng 3.16 giá»›i thiệu thông tin tổng quan vá»? các dịch vụ nhà ở và địa phÆ°Æ¡ng, trình Ä‘á»™ há»?c vấn của ngÆ°á»?i dân thành thị, phân loại theo quy mô thành phố và cho khu vá»±c nông thôn. Dù khả năng tiếp cận Ä‘iện vá»? cÆ¡ bản Ä‘á»?u giống nhau ở tất cả các nhóm thành phố, nhÆ°ng các thành phố nhá»? thuá»™c các thành phố lá»›n ở hầu hết các dịch vụ cÆ¡ bản khác. Ở các thành phố và thị trấn nhá»?, việc sá»­ dụng gas để nấu ăn không phổ biến bằng sá»­ dụng củi, và sá»­ dụng nÆ°á»›c máy cÅ©ng không phổ biến nhÆ° các thành phố lá»›n. Trên thá»±c tế, má»™t nhóm các thành phố nhá»? không được tiếp cận nÆ°á»›c máy. TÆ°Æ¡ng tá»±, má»™t số ít há»™ ở các thành phố nhá»? vẫn không có nhà vệ sinh và nhiá»?u há»™ dùng củi thay gas để Ä‘un nấu. Các thành phố và thị trấn nhá»? cÅ©ng kém xa các thành phố lá»›n vá»? trình Ä‘á»™ há»?c vấn của chủ há»™. 21. Má»™t vài thành phố lá»›n của Việt Nam đã xây dá»±ng chuẩn nghèo riêng, chẳng hạn, gần đây Hà Ná»™i công bố ngưỡng nghèo má»›i là 750.000 đồng/ngÆ°á»?i/tháng cho giai Ä‘oạn Kế hoạch Phát triển Kinh tế - Xã há»™i 2011-2015, và ngưỡng nghèo của TP Hồ Chí Minh là 1.000.000 đồng/ngÆ°á»?i/tháng. 77 Bảng 3.16 Tá»· lệ há»™ theo các đặc Ä‘iểm cụ thể theo quy mô thành phố Rất lá»›n Lá»›n Trung bình Nhá»? Rất nhá»? Nông thôn Giáo dục tiểu há»?c 20,2 21,8 20,7 23,7 26,2 30,0 Giáo dục trung há»?c 19,0 21,0 20,5 20,1 22,6 27,0 Giáo dục đại há»?c, 49,7 41,7 46,5 40,1 30,6 14,9 cao đẳng TÆ°á»?ng nhà làm bằng 98,2 90,6 92,4 86,7 79,9 69,5 vật liệu kiên cố TÆ°Æ¡ng nhà làm bằng 1,2 4,5 5,0 8,4 11,9 16,0 vật liệu bán kiên cố TÆ°á»?ng nhà làm bằng 0,6 4,9 2,6 4,9 8,2 14,5 vật liệu tạm thá»?i Mái nhà làm bằng 35,1 21,5 25,2 19,5 17,9 13,4 vật liệu kiên cố Mái nhà làm bằng 6,0 11,5 18,1 20,7 26,6 39,6 vật liệu bán kiên cố Mái nhà làm bằng 58,8 67,0 56,8 59,8 55,5 47,1 vật liệu tạm thá»?i Có nhà vệ sinh tá»± hoại 99,3 89,6 92,7 82,9 69,6 38,8 Cí nhà vệ sinh kiểu khác 0,5 9,9 5,0 14,6 24,9 50,4 Không có nhà vệ sinh 0,2 0,5 2,3 2,5 5,5 10,9 Dùng nÆ°á»›c máy 74,2 74,3 75,5 57,2 33,6 8,0 Dùng nÆ°á»›c giếng 25,3 15,9 21,3 35,6 52,2 58,3 Dùng nÆ°á»›c từ nguồn khác 0,6 9,9 3,2 7,2 14,2 33,8 Dùng Ä‘iện để thắp sáng 99,7 99,7 99,8 99,6 99,0 94,1 Dùng Ä‘iện để nấu ăn 2,1 1,4 1,1 1,9 1,8 1,5 Dùng ga để nấu ăn 89,3 70,7 75,5 66,9 55,6 22,9 Dùng củi để nấu ăn 0,7 12,0 7,2 15,7 32,2 64,6 Nguồn: Ước tính của Ngân hàng thế giá»›i từ số liệu Tổng Ä?iá»?u tra Dân số năm 2009. Ghi chú: Trình Ä‘á»™ há»?c vấn là trình Ä‘á»™ cao nhất mà chủ há»™ đạt được. H. Nghèo không còn tÆ°Æ¡ng quan nhiá»?u vá»›i yếu tố nhân khẩu há»?c, dù già hóa Ä‘ang thành vấn Ä‘á»? và nghèo ở trẻ em vẫn đáng lo ngại 3.37 So vá»›i thập ká»· 90, các yếu tố nhân khẩu há»?c (nhÆ° tá»· lệ ngÆ°á»?i ăn theo cao, phụ nữ làm chủ há»™) ít liên quan tá»›i nghèo hÆ¡n. So sánh giữa ‘kim tá»± tháp’ dân số năm 1999 và 2009 của Việt Nam (TCTK, 2010) cho thấy mức giảm đáng kể tá»· lệ trẻ em trong tổng dân số và tăng tá»· lệ ngÆ°á»?i cao tuổi. Các nghiên cứu định tính má»›i đây (ví dụ, “Các Ä‘á»™ng lá»±c giảm nghèo lâu dàiâ€?; Nguyá»…n và Hoàng, 2012) đã xác định mối liên hệ quan trá»?ng giữa việc thay đổi cÆ¡ cấu há»™ và và sá»± biến chuyển vá»? thu nhập và mức sống. Chiến dịch kế hoạch hóa gia đình trên cả nÆ°á»›c, khởi xÆ°á»›ng từ cuối thập ká»· 80, được công nhận rá»™ng tại tất cả các địa bàn khảo sát là yếu tố góp phần giảm nghèo quan trá»?ng. Hầu hết các cặp vợ chồng (gần 80% số cặp vợ chồng theo kết quả KSMSFDC năm 2010) hiện chỉ có hai con, giúp giảm chi tiêu há»™ cho các nhu cầu cÆ¡ bản nhÆ° giáo dục và y tế và cho phép dành nhiá»?u chi tiêu có chất lượng hÆ¡n cho con cái. 3.38 Nghiên cứu Ä‘á»™ng lá»±c giảm nghèo lâu dài, vá»›i giai Ä‘oạn tham chiếu hai thập ká»·, cÅ©ng chỉ ra má»™t số tác Ä‘á»™ng tích cá»±c của các gia đình đông con. Kinh tế Việt Nam đã mở rá»™ng tăng trưởng và tạo ra nhiá»?u việc làm má»›i. Dù các há»™ nghèo nông thôn đã phải vất vả để nuôi nấng và giáo dục những ngÆ°á»?i con được sinh vào thập ká»· 80 và đầu thập ká»· 90, nhÆ°ng giá»? con há»? đã lá»›n và nhiá»?u ngÆ°á»?i Ä‘ang có việc làm phi nông nghiệp hoặc di cÆ° ra các khu vá»±c đô thị để làm việc. Thay vì trở thành gánh nặng, há»? góp phần há»— trợ bố mẹ và các em ở nhà. 78 Hình 3.12 Kim tá»± tháp dân số của Việt Nam: năm1999 và 2009 2009 85+ 80-84 1999 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 7 6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 Nam Male % Female Nữ Nguồn: Tổng cục Thống kê 2010. 3.39 Ở má»™t số địa phÆ°Æ¡ng, các há»™ có phụ nữ làm chủ có con nhá»? được coi là dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng/nhiá»?u rủi ro rÆ¡i xuống nghèo hÆ¡n vì đó thÆ°á»?ng là các há»™ chủ yếu phụ thuá»™c thu nhập của chủ há»™ nữ. Nhiá»?u ngÆ°á»?i được khảo sát cho biết cả bố và mẹ phải làm việc để nuôi má»™t gia đình ở Việt Nam, và hÆ¡n nữa đàn ông ở vùng nông thôn được trả tiá»?n công cao hÆ¡n phụ nữ vì há»? có thể làm những công việc nặng nhá»?c và nguy hiểm hÆ¡n. Những ngÆ°á»?i mẹ Ä‘Æ¡n thân vất vả do không có các cÆ¡ sở nhận trông trẻ ban ngày thích hợp, đặc biệt tại nông thôn, và có thể không được gia đình mở rá»™ng giúp đỡ. 3.40 Già hóa là yếu tố quan trá»?ng khác của tình trạng dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng. Việt Nam có tá»· lệ góa phụ cao; theo số liệu Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010, 19% số há»™ có góa phụ và 12,5% số há»™ có góa phụ là chủ há»™. Tá»· lệ phụ nữ góa trong trong bá»™ số liệu theo dõi theo Ä‘á»™ tuổi tăng mạnh khi nhóm tuổi tăng: 47,6% phụ nữ tuổi 66-70 góa chồng so vá»›i chỉ 9,7% đàn ông trong cùng bá»™ số liệu. Các Ä?ánh giá Nghèo có Tham gia của NgÆ°á»?i Dân và các nghiên cứu định tính gần đây, nhÆ° các nghiên cứu do Oxfam tiến hành, đã nêu bật tính dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng của các há»™ có ngÆ°á»?i cao tuổi, đặc biệt góa phụ cao tuổi, làm chủ há»™, má»™t phần do Ä‘á»™ bao phủ của bảo hiểm xã há»™i và lÆ°Æ¡ng hÆ°u cho dân số Ä‘ang già hóa ở Việt Nam còn hạn chế (UNFPA, 2011). Tình trạng dá»… tổn thÆ°Æ¡ng gắn vá»›i già hóa là thách thức má»›i ở Việt Nam, cần có nghiên cứu thêm vá»? các mối tÆ°Æ¡ng quan giữa nghèo, tình trạng dá»… tổn thÆ°Æ¡ng và già hóa. Già hóa và lợi thế kinh tế theo quy mô trong tiêu dùng 3.41 Ä?ể có cÆ¡ sở lập báo cáo này, má»™t nghiên cứu vá»? già hóa, lợi thế kinh tế theo quy mô và cÆ¡ cấu há»™ đã được tiến hành để giải quyết quan ngại thông tin dữ liệu nghèo truyá»?n thống dá»±a trên chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i có xu hÆ°á»›ng báo cáo không đủ vá»? tình trạng nghèo của các gia đình có quy mô nhá»? (đặc biệt những há»™ chỉ có ngÆ°á»?i cao tuổi) và Ä‘á»? cập quá nhiá»?u vá»? tình trạng nghèo của các há»™ gia đình có quy mô lá»›n (kể cả các há»™ đông con). Nghiên cứu tìm hiểu các biện pháp khác nhau Ä‘iá»?u chỉnh để đạt được lợi thế kinh tế theo quy mô há»™ (được Ä‘o theo chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i): trong khi việc tiêu dùng má»™t số mặt hàng nhÆ° lÆ°Æ¡ng thá»±c thá»±c phẩm có liên quan trá»±c tiếp hÆ¡n tá»›i quy mô của há»™ (dù trẻ em ăn ít hÆ¡n ngÆ°á»?i lá»›n), các loại tiêu dùng khác nhÆ° Ä‘iện và nhà có chi phí cố định và ít liên quan trá»±c tiếp tá»›i quy mô há»™. Nhằm Ä‘iá»?u chỉnh lợi thế kinh tế theo quy mô há»™ gia đình, mức sống của cá nhân được xác định lại nhÆ° sau Trong đó, Y là tổng chi tiêu của há»™, N là số khẩu của há»™, và θ là má»™t thông số quy mô, dao Ä‘á»™ng từ 0-1. Khi θ=1, mức sống của cá nhân đúng bằng chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i (không có lợi ích kinh tế theo 79 quy mô). Việc phân tích Ä‘Æ°á»?ng cong Engel đã được tiến hành trongnghiên cứu cho thấy ở Việt Nam hiệu quả kinh tế nhá»? quy mô ở mức trung bình (tức θ=0,68). 3.42 Bảng 3.17 mô tả tá»· lệ nghèo cho các nhóm nhân khẩu và các cÆ¡ cấu nhân khẩu há»?c của các há»™, nhá»? việc sá»­ dụng các thÆ°á»›c Ä‘o vá»? chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i theo thông lệ (θ=1), và Ä‘iá»?u chỉnh lợi thế kinh tế theo quy mô há»™ ở mức Ä‘á»™ trung bình (θ=0,8) và mức Ä‘á»™ đáng kể hÆ¡n (θ=0,6). Bằng việc sá»­ dụng các thÆ°á»›c Ä‘o truyá»?n thống, chúng ta thấy kết quả tiêu chuẩn: tá»· lệ nghèo ở nhóm dân tá»™c thiểu số và ở các há»™ có quy mô lá»›n có nhiá»?ungÆ°á»?i ăn theo hÆ¡n (hai con trở lên) so vá»›i tá»· lệ nghèo bình quân trong cả nÆ°á»›c. Há»™ có ba con trở lên (khoảng 10% số há»™ trong năm 2010) thÆ°á»?ng có xu hÆ°á»›ng nghèo hÆ¡n kể cả sau khi Ä‘iá»?u chỉnh lợi thế kinh tế theo quy mô. Nghèo ở trẻ em do vậy vẫn còn là má»™t mối quan ngại quan trá»?ng. Ngoài ra, mặc dù ít vá»? con số tuyệt đối vào thá»?i Ä‘iểm hiện tại, nhÆ°ng các há»™ gia đình nhá»? có ngÆ°á»?i cao tuổi đã nổi lên thành má»™t nhóm nghèo/dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng má»›i khi chúng tôi Ä‘iá»?u chỉnh theo tăng lợi thế kinh tế theo quy mô. Số các há»™ này có khả năng tăng lên khi dân số già Ä‘i và Việt Nam đô thị hóa mạnh hÆ¡n. Những ná»— lá»±c hiện thá»?i nhằm phát triển hệ thống bảo trợ xã há»™i hiện đại cho Việt Nam cần quan tâm đặc biệt đến các há»™ ngÆ°á»?i cao tuổi Ä‘Æ¡n thân và há»™ có góa phụ hoặc có góa phụ làm chủ há»™ để há»? hưởng lợi từ chÆ°Æ¡ng trình. Bảng 3.17 Ä?ặc Ä‘iểm nhân khẩu há»?c và lợi thế kinh tế theo quy mô ở các há»™ nghèo % Dân số Quy mô há»™ Tá»· lệ nghèo θ=1 θ=0.8 θ=0.6 Tổng số há»™ 100,0 4,5 20,7 21,2 Há»™ gia đình không có góa phụ 81,0 4,4 20,3 20,5 Há»™ gia đình có góa phụ 19,0 4.8 23,6 24,1 25,2 Há»™ gia đình có phụ nữ làm chủ há»™ 24,8 4,0 14,9 16,5 18,2 Há»™ gia đình có nam giá»›i làm chủ há»™ 75,2 4,6 22,6 22,5 23,0 Há»™ gia đình có góa phụ làm chủ há»™ 12,5 4,1 21,5 23,2 26,0 Há»™ dân tá»™c Kinh 82,2 4,4 13,2 13,4 14,3 Há»™ dân tá»™c thiểu số 17,8 5,1 62,2 63,0 62,9 CÆ¡ cấu há»™ Há»™ gia đình có ngÆ°á»?i lá»›n Ä‘á»™c thân 0,7 1,0 4,0 11,3 19,9 Há»™ gia đình có ngÆ°á»?i cao tuổi 0,7 1,0 14,9 29,6 51,1 Ä‘Æ¡n thân/góa bụa Há»™ gia đình có 2 ngÆ°á»?i lá»›n 3,8 2,0 6,8 10,9 16,9 Há»™ gia đình có chỉ có bố hoặc mẹ 0,6 2,0 21,4 26,7 34,5 Há»™ gia đình có 2 ngÆ°á»?i cao tuổi 1,2 2,0 22,3 31,9 46,0 Há»™ gia đình có 2 thành viên khác 1,2 2,0 17,0 23,6 34,3 Há»™ gia đình hạt nhân có 1 con 6,5 3,0 14,0 16,8 19,3 Há»™ gia đình hạt nhân có 2 con 14,0 4,0 25,1 26,8 28,3 Há»™ hạt nhân có từ 3 con trở lên 5,3 5,3 47,3 45,1 42,9 Há»™ gia đình mở rá»™ng, không có con 20,4 3,9 8,7 9,7 11,1 Há»™ gia đình mở rá»™ng có 1 con 19,9 4.8 15.0 14.8 15.1 Há»™ gia đình mở rá»™ng có 2 con 12,0 5,6 26,2 24,0 22,2 Há»™ gia đình mở rá»™ng có từ 3 con trở lên 4,7 7,5 56,3 52,4 46,7 Há»™ gia đình mở rá»™ng không 6,0 5,7 29,9 26,4 24,0 có ngÆ°á»?i già Há»™ gia đình mở rá»™ng có ngÆ°á»?i già 3,0 6,0 20,9 18,4 17,0 80 Tá»· lệ nghèo ở trẻ em vẫn cao và trẻ chịu nhiá»?u thiếu thốn có thể ảnh hưởng sá»± phát triển lâu dài 22 3.43 Trẻ em phải đối mặt vá»›i nguy cÆ¡ nghèo cao hÆ¡n ngÆ°á»?i lá»›n và nghèo tác Ä‘á»™ng tá»›i trẻ em theo cách khác. Chẳng hạn, trẻ em có nhu cầu vá»? chế Ä‘á»™ ăn uống khác vá»›i ngÆ°á»?i lá»›n, và vá»›i các em giáo dục đóng vai trò hết sức quan trong trong giai Ä‘oạn này. PhÆ°Æ¡ng thức tiếp cận tập trung vào trẻ em trong Ä‘o lÆ°á»?ng đói nghèo có thể nêu bật và nhấn mạnh đến những nhu cầu có vai trò đặc biệt quan trá»?ng đối vá»›i trẻ em và sá»± phát triển của chúng, đồng thá»?i tạo Ä‘iá»?u kiện để thá»±c hiện các mục tiêu, chiến lược và chính sách vá»? giảm nghèo má»™t cách hiệu quả hÆ¡n. 3.44 Cách tiếp cận phổ biến nhất để Ä‘o lÆ°á»?ng nghèo đói ở trẻ em là xem xét thu nhập và/hoặc chi tiêu tại cấp há»™ gia đình. Theo kết quả KSMSDC năm 1998, 47,2% - tức là gần má»™t ná»­a trẻ em sống dÆ°á»›i chuẩn nghèo gốc của TCTK - NHTG. Ä?ến năm 2010, con số này đã giảm xuống còn 29,2%. Thêm vào đó, ở những há»™ gia đình có từ ba con trở lên, tá»· lệ nghèo ở trẻ em vẫn cao, nhÆ° đã Ä‘á»? cập ở những phần trÆ°á»›c trong mục này. Tuy nhiên, phÆ°Æ¡ng thức tiếp cận Ä‘o lÆ°á»?ng nghèo đói ở trẻ em từ góc Ä‘á»™ tiá»?n tệ chỉ phản ánh má»™t khía cạnh của Ä‘á»?i sống, mà không nắm bắt được việc phân bổ nguồn lá»±c trong há»™. PhÆ°Æ¡ng pháp truyá»?n thống được mở rá»™ng để đánh giá nghèo ở trẻ em theo các chiá»?u bổ sung. 3.45 Trong năm 2008, Bá»™ LÄ?TBXH và UNICEF đã xây dá»±ng má»™t cách tiếp cận Ä‘o nghèo Ä‘a chiá»?u riêng cho Việt Nam, dá»±a trên Công Æ°á»›c vá»? Quyá»?n của Trẻ em. Cách tiếp cận này tích hợp tám chiá»?u nghèo, gồm giáo dục, dinh dưỡng, y tế, nhà ở, nÆ°á»›c sạch và vệ sinh, lao Ä‘á»™ng trẻ em, giải trí, hòa nhập và bảo trợ xã há»™i. Tình trạng nghèo có thể được tính toán cho từng chiá»?u này và nghèo Ä‘a chiá»?u ở trẻ em (MDCP) Ä‘o tá»· lệ trẻ em nghèo ở tối thiểu hai chiá»?u. PhÆ°Æ¡ng pháp này đã được áp dụng cho năm 2006, 2008, và 2010. Hình 3.13 Tá»· lệ nghèo Ä‘a chiá»?u và nghèo tiá»?n tệ ở trẻ em tại Việt Nam: giai Ä‘oạn 2006 - 2010 Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° các năm 2006, 2008, và 2010. 3.46 Nghèo tiá»?n tệ ở trẻ em (MCP) của UNICEF Ä‘o tá»· lệ trẻ em ở há»™ có mức phúc lợi dÆ°á»›i chuẩn nghèo Tổng cục Thống kê-Ngân hàng Thế giá»›i. Trong khi đó, nghèo Ä‘a chiá»?u ở trẻ em xác định tá»· lệ trẻ em phải chịu cảnh túng thiếu ở tối thiểu hai trong số tám lÄ©nh vá»±c đã lá»±a chá»?n. Nghèo Ä‘a chiá»?u ở trẻ em cao hÆ¡n nghèo tiá»?n tệ má»™t cách có hệ thống, cho thấy có khoảng má»™t phần ba trẻ em – Ä‘ang sống ở Việt Nam - tức khoảng bảy triệu trẻ em - được coi là nghèo Ä‘a chiá»?u, so vá»›i con số má»™t phần năm trẻ em nghèo theo tiêu chí thu nhập hoặc chi tiêu nhÆ° cách thông thÆ°á»?ng (hình 3.13). 3.47 Phân tích sâu vá»? mức Ä‘á»™ trùng lặp giữa nghèo tiá»?n tệ và nghèo Ä‘a chiá»?u có thể thấy rằng các phÆ°Æ¡ng pháp khác nhau xác định được các nhóm trẻ em khác nhau. Trong khi má»™t số trẻ em được xác định là nghèo theo cả hai phÆ°Æ¡ng pháp thì có má»™t nhóm trẻ em khác lại chỉ được xác định là nghèo Ä‘a chiá»?u, và cÅ©ng tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° vậy đối vá»›i cách tiếp cận từ góc Ä‘á»™ tiá»?n tệ. Sá»­ dụng số liệu từ đợt Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2006, TCTK và NHTG Æ°á»›c tính có khoảng 18% trẻ em không được xác định là 22. Phần này do Văn phòng UNICEF Hà Ná»™i cung cấp. 81 nghèo theo cách tiếp cận nghèo đói Ä‘a chiá»?u ở trẻ em và cÅ©ng không được coi là nghèo theo cách tiếp cận tiá»?n tệ. Kết quả này nhấn mạnh đến sá»± khác biệt hoàn toàn giữa nghèo chung và nghèo ở trẻ em cÅ©ng nhÆ° vai trò quan trá»?ng của việc bổ sung thêm 1 thÆ°á»›c Ä‘o Ä‘a chiá»?u vào cách Ä‘o lÆ°á»?ng nghèo theo tiá»?n tệ. 3.48 Hình 3.14 cho thấy khoảng cách chênh lệch tồn tại giữa các nhóm dân số trong cả nÆ°á»›c. Tá»· lệ nghèo Ä‘a chiá»?u giảm ở cả dân tá»™c thiểu số và ngÆ°á»?i Kinh trong giai Ä‘oạn từ 2006-2010, nhÆ°ng tá»· lệ nghèo Ä‘a chiá»?u ở trẻ em thuá»™c các há»™ dân tá»™c thiểu số vẫn cao gấp gần 3 lần so vá»›i trẻ em ngÆ°á»?i Kinh/Hoa. Các con số này cÅ©ng cung cấp bằng chứng chứng tá»? sá»± khác biệt lá»›n giữa khu vá»±c nông thôn và thành thị: tá»· lệ nghèo Ä‘a chiá»?u ở trẻ em vùng nông thôn cao gấp đôi so vá»›i trẻ em vùng thành thị. Trong khi tá»· lệ nghèo ở trẻ em vùng nông thôn có xu hÆ°á»›ng giảm trong những năm gần đây, nghèo Ä‘a chiá»?u ở trẻ em lại cho thấy tá»· lệ nghèo ở thành thị Ä‘ang tăng. Hình 3.14 Nghèo Ä‘a chiá»?u ở trẻ em tại Việt Nam theo các đặc Ä‘iểm vá»? xã há»™i - nhân khẩu, giai Ä‘oạn 2006 - 2010 62,3 61,5 60,3 36,3 34,3 34,5 30,7 28,9 29,6 24,1 22,4 22,6 15,9 11,3 12,5 Ä?ô thị Nông thôn Kinh/Hoa Dân tá»™c thiểu số Toàn quốc 2006 2008 2010 Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2006, 2008, và 2010. 3.49 Hình 3.15 cung cấp thông tin chi tiết theo từng khía cạnh của nghèo Ä‘a chiá»?u ở trẻ em trong năm 2010. Y tế, nÆ°á»›c sạch và vệ sinh, và giải trí rõ ràng là những chiá»?u đáng quan ngại nhất. Những số liệu này cho thấy trên 1/3 trẻ em trong Ä‘á»™ tuổi từ 2 đến 4 (36,7%) không được tiêm chủng đầy đủ và không được Ä‘Æ°a tá»›i cÆ¡ sở y tế trong 12 tháng trÆ°á»›c (y tế); gần 2/5 trẻ em trong Ä‘á»™ tuổi từ 0 đến 15 (39,2%) sống trong Ä‘iá»?u kiện không đảm bảo vệ sinh hoặc không có nÆ°á»›c sạch (nÆ°á»›c sạch và vệ sinh); và trên 2/3 trẻ em trong Ä‘á»™ Ä‘uổi từ 0 đến 4 không có đồ chÆ¡i hoặc sách truyện (giải trí). Hình 3.15 Tá»· lệ nghèo ở trẻ em theo lÄ©nh vá»±c, năm 2010 Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2006, 2008, và 2010. 82 I. Há»™ nghèo vẫn chịu tổn thÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c diá»…n biến thá»?i tiết bất thÆ°á»?ng 3.50 Do nằm ở má»™t trong năm trung tâm bão nhiệt Ä‘á»›i của hành tinh, Việt Nam dá»… phải gánh chịu thiên tai, gồm bão nhiệt Ä‘á»›i và lÅ© lụt thÆ°á»?ng xuyên. Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2008 thu thập thông tin các há»™ có gặp phải những biến Ä‘á»™ng thá»?i tiết bất thÆ°á»?ng trong giai Ä‘oạn 2003-2008 không và loại biến Ä‘á»™ng. Kết quả được trình bày ở bảng 3.18. Các há»™ ở nông thôn dá»… gặp phải những biến Ä‘á»™ng bất thÆ°á»?ng vá»? thá»?i tiết hÆ¡n so vá»›i các há»™ ở khu vá»±c thành thị, và ngÆ°á»?i nghèo cÅ©ng dá»… phải gánh chịu rủi ro hÆ¡n so vá»›i ngÆ°á»?i khá. Các há»™ ở Tây Nguyên dá»… phải gánh chịu rủi ro do hạn hán so vá»›i các khu vá»±c khác, trong khi đó các há»™ ở Duyên hải miá»?n Trung lại dá»… phải gánh chịu rủi ro từ bão, lụt (Lê, Nguyá»…n và Phùng, 2012). Bảng 3.18 Tá»· lệ há»™ chịu thiên tai, giai Ä‘oạn 2003 - 2008 Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2008. J. Ä?á»™ bao phủ của các chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo và bảo trợ xã há»™i hiện nay hạn chế 3.51 Báo cáo này tập trung phân tích hiện trạng. Công việc tiếp theo là phản hồi chính sách, gồm thiết kế và xác định đối tượng các chính sách và chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo và bảo trợ xã há»™i. Khả năng tiếp cận các chính sách và chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo và bảo trợ xã há»™i là má»™t khía cạnh phúc lợi quan trá»?ng đối vá»›i há»™ thu nhập thấp. NhÆ°ng má»™t số ngÆ°á»?i lo ngại vá»? cách xác định đối tượng và Ä‘á»™ bao phủ của các chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo hiện thá»?i tại Việt Nam. Các vấn Ä‘á»? này đã được xem xét nhanh sá»­ dụng thông tin thu thập từ Khảo sát mức sống dân cÆ° 2010: má»—i vòng Khảo sát mức sống dân cÆ° Ä‘á»?u có thông tin cho biết liệu các há»™ có phải là những há»™ đã được chính thức phân loại là há»™ nghèo không - tức là có tên trong danh sách há»™ nghèo chính thức của Bá»™ LÄ?TBXH không - và do vậy đủ Ä‘iá»?u kiện hưởng lợi từ các chÆ°Æ¡ng trình Chính phủ hiện thá»?i, đặc biệt ChÆ°Æ¡ng trình Mục tiêu Quốc gia Giảm nghèo Bá»?n vững. Má»—i vòng KSMSDC cÅ©ng gồm thông tin liệu há»™ có nhận trợ cấp chÆ°Æ¡ng trình nào không. Thông tin này có thể dùng để đánh giá Ä‘á»™ bao phủ và cách xác định đối tượng các chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo tại Việt Nam. 3.52 Phân tích cho thấy trong khi phạm vi bao phủ vẫn đáng quan ngại (má»™t số lượng lá»›n các há»™ lẽ ra phải có tên trong danh sách há»™ nghèo lại không có), nhÆ°ng việc xác định đối tượng lại không đáng quan ngại bằng (hầu hết các há»™ có tên trong danh sách Ä‘á»?u nằm trong nhóm các há»™ nghèo nhất). Tuy nhiên, cần lÆ°u ý Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010 thu thập thông tin trÆ°á»›c khi Chính phủ tiến hành tổng Ä‘iá»?u 83 tra nghèo cho Kế hoạch Phát triển Kinh tế-Xã há»™i 2011-2015 và sá»­ dụng thông tin này để cập nhật danh sách há»™ nghèo. Chính vì vậy, trong khi tá»· lệ nghèo chính thức năm 2010 là 14,2% thì chỉ có 10,6% số há»™ được khảo sát trong đợt Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010 cho biết là có tên trong danh sách nghèo (cÅ©) của Bá»™ LÄ?TBXH. 3.53 Bảng 3.19 cho thấy tá»· lệ há»™ theo nhóm ngÅ© phân vị chi tiêu mở rá»™ng được chính quyá»?n xã phân loại chính thức là há»™ nghèo, do đó có tên trong danh sách há»™ nghèo chính thức của Bá»™ LÄ?TBXH năm 2010. Tá»›i 8% số ngÆ°á»?i được phân loại nghèo cùng cá»±c (theo chuẩn nghèo cập nhật của TCTK - NHTG). Tuy nhiên, chỉ có 52% số há»™ này cho biết há»? nằm trong danh sách há»™ nghèo chính thức. TÆ°Æ¡ng tá»±, 20,7% số ngÆ°á»?i được chính thức phân loại nghèo sá»­ dụng chuẩn nghèo cập nhật của TCTK - NHTG, nhÆ°ng chỉ 36% số há»™ này cho biết há»? nằm trong dách sách há»™ nghèo. NhÆ° vậy, Ä‘á»™ bao phủ thấp, nhÆ°ng thất thoát trợ cấp cho đối tượng không nghèo không nhiá»?u; chỉ 12,2% há»™ trong nhóm ngÅ© phân vị thứ hai và 6,3% số há»™ trong nhóm ngÅ© phân vị thứ ba cho biết há»? nằm trong dách sách há»™ nghèo chính thức. Bảng 3.19 Tá»· lệ há»™ phân loại nghèo chính thức, theo nhóm ngÅ© phân vị mở rá»™ng, năm 2010 2010 Nghèo cùng cá»±c 52,0 Nghèo 36,0 Nhóm 2 12,2 Nhóm 3 6,3 Nhóm 4 2,6 Nhóm 5 0,4 3.54 Hình 3.16 miêu tả chi tiết hÆ¡n cách phân bố há»™ trong danh sách nghèo theo Ä‘Æ°á»?ng phân bố phúc lợi. Phần lá»›n - gần 70% - các há»™ cÅ©ng được xác định nghèo theo chuẩn của TCTK - NHTG. Chỉ 11,5% số há»™ được chính thức phân loại nghèo thuá»™c ná»­a trên Ä‘Æ°á»?ng phân bố mức sống. Dù còn những vấn Ä‘á»? cần cải thiện, những kết quả đạt được trong việc xác định đúng đối tượng nhÆ° thế này đã tốt hÆ¡n nhiá»?u quốc gia khác nÆ¡i trợ cấp các chÆ°Æ¡ng trình thÆ°á»?ng do các há»™ khá giả và những ngÆ°á»?i có quyá»?n lá»±c ở nông thôn nắm giữ. Tuy vậy, vẫn có những vấn Ä‘á»? rõ ràng liên quan đến phạm vi bao phủ chÆ°Æ¡ng trình, gồm Ä‘á»™ bao phủ các há»™ nghèo nhất. Phân tích sâu thêm Ä‘á»™ bao phủ và xác định đối tượng ở cấp vùng cho thấy Ä‘á»™ bao phủ có vẻ thấp ở các tỉnh có tá»· lệ nghèo cao nhÆ° Ä?ông Bắc và Tây Bắc, nhÆ°ng lại cao hÆ¡n ở má»™t số tỉnh khá và khu vá»±c đô thị. Bá»™ LÄ?TBXH có thể chịui áp lá»±c mở rá»™ng lợi ích của chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo má»™t cách bình quân giữa các tỉnh; xét đến mức Ä‘á»™ tập trung ngÆ°á»?i nghèo ở các vùng có tá»· lệ nghèo cao ngày càng tăng, Ä‘iá»?u này sẽ giảm Ä‘á»™ bao phủ của chÆ°Æ¡ng trình. Hình 3.16 Phân bố dân trong danh sách nghèo chính thức theo nhóm ngÅ© phân vị mở rá»™ng, năm 2010 80 70 Phần trăm 60 Percent 50 40 30 20 10 0 c o ân ân ân ân ân ân ân cá»± hè ân g ng ph ph ph ph ph ph ph ph n i ậ p 3 p 4 p 5 p 6 p 7 p 8 p 9 p 0 cù Æ°á»? th thứ ậ th hứ ậ th hứ ậ th hứ ậ th hứ ậ th hứ ậ th hứ ậ th ứ 1 o ng hè óm trí óm trí t óm trí t hóm trí t hóm trí t hóm trí t hóm trí t óm rí th Ng t cả Nh vị Nh vị Nh vị N vị N vị N vị N vị Nh vị t Tấ 3.55 Bảng 3.20 xem xét chi tiết Ä‘á»™ bao phủ của các chính sách giảm nghèo và bảo trợ xã há»™i khác nhau của Việt Nam cho các há»™ được phân loại là há»™ nghèo theo từng nhóm chi tiêu mở rá»™ng (Nguyá»…n và 84 VÅ©, 2012). Tá»· lệ bao phủ nhìn chung còn thấp. Các chÆ°Æ¡ng trình bảo hiểm xã há»™i không tập trung vào đối tượng nghèo. Có rất ít há»™ cho biết được đào tạo nghá»? trong năm 2010. Phân tích Ä‘á»™ bao phủ các biện pháp trợ giúp xã há»™i lại cho thấy má»™t bức tranh rõ ràng hÆ¡n. Nhiá»?u chính sách thuá»™c ChÆ°Æ¡ng trình mục tiêu quốc gia Giảm nghèo Bá»?n vững xác định đúng đối tượng ngÆ°á»?i nghèo (ví dụ, giảm và miá»…n há»?c phí, há»— trợ sản xuất, há»— trợ lÆ°Æ¡ng thá»±c), nhÆ°ng, rất nhất quán vá»›i phân tích trên, Ä‘á»™ bao phủ của các chÆ°Æ¡ng trình này rất thấp. Nhìn chung, dÆ°á»›i má»™t phần ba ngÆ°á»?i nghèo cùng cá»±c được hưởng những chính sách giảm nghèo này trong năm 2010. Ä?á»™ bao phủ y tế (thẻ y tế miá»…n phí) tốt hÆ¡n, nhÆ°ng lợi ích lại tích tụ vào các há»™ phía bên kia Ä‘Æ°á»?ng phân bổ. Bảng 3.20 Ä?á»™ bao phủ của các chính sách bảo trợ xã há»™i và giảm nghèo theo các nhóm ngÅ© phân vị mở rá»™ng Tá»· lệ ngÆ°á»?i ở các há»™ được hưởng: Tổng Nghèo Tất cả Nhóm Nhóm Nhóm Nhóm cùng cá»±c ngÆ°á»?i 2 3 4 5 nghèo Tất cả chÆ°Æ¡ng trình và chính sách trợ giúp 72,6 88,8 77,2 68,1 67,8 70,6 74,5 Tất cả chÆ°Æ¡ng trình bảo hiểm xã há»™i 32,1 11,2 14,3 20,4 28,0 41,1 58,1 Trợ cấp nghá»? nghiệp 1,5 1,2 0,8 1,3 1,6 1,8 1,7 LÆ°Æ¡ng hÆ°u 9,2 2,9 2,2 5,4 7,0 11,6 19,5 Có bảo hiểm xã há»™i 26,7 7,5 11,9 15,6 23,4 34,1 50,0 Tất cả các chÆ°Æ¡ng trình 0,1 0,2 0,3 0,2 0,0 0,0 0,0 thị trÆ°á»?ng lao Ä‘á»™ng Ä?ào tạo nghá»? 0,1 0,2 0,3 0,2 0,0 0,0 0,0 Tất cả chÆ°Æ¡ng trình trợ cấp xã há»™i 56,6 87,4 72,0 60,6 54,7 47,9 41,0 Trợ cấp cho cá»±u chiến binh, 4,0 2,9 2,8 5,2 4,8 4,6 2,6 gia đình có công Trợ cấp cho gia đình chính sách 4,9 11,8 8,8 5,0 4,1 3,3 1,6 Trợ cấp y tế 32,7 29,6 31,3 34,3 34,9 29,8 33,7 Trợ cấp giáo dục 8,3 36,0 15,0 7,6 4,0 4,2 2,3 Trợ cấp phục hồi thiên tai, há»?a hoạn 4,9 7,4 6,7 7,4 5,7 3,8 1,0 Vốn vay từ Ngân hàng 13,1 33,7 25,6 14,2 10,3 8,6 3,2 Chính sách Xã há»™i ChÆ°Æ¡ng trình y tế 12,0 54,7 29,3 11,9 5,2 2,3 0,7 Miá»…n giảm há»?c phí 5,5 25,8 14,9 5,4 1,9 0,7 0,1 ChÆ°Æ¡ng trình nhà ở 1,1 4,4 2,9 1,3 0,4 0,2 0,0 Ä?ất canh tác cho đồng bào 0,1 0,1 0,5 0,3 0,0 0,0 0,0 dân tá»™c thiểu số Khuyến nông 7,8 25,5 14,4 7,3 6,1 4,7 1,9 NÆ°á»›c sạch 1,9 9,1 4,5 2,1 0,6 0,5 0,2 Há»— trợ lÆ°Æ¡ng thá»±c 5,2 24,9 10,4 5,6 2,0 1,9 0,2 Há»— trợ nhiên liệu 0,1 0,5 0,2 0,1 0,0 0,0 0,1 Há»— trợ sản xuất 9,0 27,9 14,5 9,0 8,0 5,6 2,1 Tất cả các chÆ°Æ¡ng trình 83,9 80,7 81,0 86,7 86,0 83,4 83,1 há»— trợ tiá»?n mật Nhận tiá»?n gá»­i từ nÆ°á»›c ngoài 4,4 0,4 1,7 2,2 3,7 6,4 8,6 Nhận tiá»?n gá»­i từ trong nÆ°á»›c 82,6 80,7 80,3 86,0 84,8 81,3 80,5 Nguồn: Nguyá»…n và VÅ©, 2012. 85 3.56 Bảng 3.21 cho thấy Æ°á»›c tính tÆ°Æ¡ng tá»± phân theo nông thôn và thành thị, và theo nhóm Kinh và nhóm dân tá»™c thiểu số. Các nhóm dân tá»™c thiểu số cho thấy Ä‘á»™ bao phủ các chÆ°Æ¡ng trình bảo trợ xã há»™i thấp hÆ¡n rất nhiá»?u, dù được tiếp cận nhiá»?u hÆ¡n vá»›i há»— trợ của ChÆ°Æ¡ng trình Mục tiêu Quốc gia Giảm Nghèo Bá»?n vững, và các chÆ°Æ¡ng trình trợ giúp xã há»™i nói chung. Ä?á»™ bao phủ cao hÆ¡n không có gì đáng ngạc nhiên trong bối cảnh tá»· lệ nghèo ở các nhóm dân tá»™c thiểu số rất cao. Bảng 3.21 Ä?á»™ bao phủ của các chính sách giảm nghèo và trợ giúp xã há»™i theo nông thôn/thành thị và nhóm dân tá»™c Phần trăm số ngÆ°á»?i trong há»™ hưởng: Tổng số Thành thị Nông thôn Kinh/Hoa Dân tá»™c thiểu số Tất cả các chÆ°Æ¡ng trình và chính sách trợ giúp 72,6 75,3 71,5 70,3 86,1 Tất cả các chÆ°Æ¡ng trình bảo hiểm xã há»™i 32,1 56,2 22,0 35,2 14,0 Trợ cấp nghá»? nghiệp 1,5 2,0 1,3 1,6 0,8 LÆ°Æ¡ng hÆ°u 9,2 17,9 5,5 10,1 4,0 Có bảo hiểm xã há»™i 26,7 48,9 17,3 29,3 11,0 Ä?ào tạo nghá»? 0,1 0,0 0,1 0,0 0,6 Tất cả chÆ°Æ¡ng trình trợ cấp xã há»™i 56,6 44,0 61,9 52,2 82,0 Trợ cấp cho cá»±u chiến binh, gia đình có công 4,0 2,6 4,6 4,2 2,4 Trợ cấp cho gia đình chính sách 4,9 2,3 5,9 4,1 9,4 Trợ cấp y tế 32,7 31,9 33,0 33,0 30,7 Trợ cấp giáo dục 8,3 3,5 10,3 4,1 32,7 Trợ cấp phục hồi thiên tai, há»?a hoạn 4,9 1,3 6,4 4,8 5,6 Vay Ngân hàng Chính sách Xã há»™i 13,1 6,8 15,8 9,7 33,2 ChÆ°Æ¡ng trình y tế 12,0 3,4 15,6 6,4 44,1 Miá»…n giảm há»?c phí 5,5 1,8 7,1 3,2 18,8 ChÆ°Æ¡ng trình nhà ở 1,1 0,2 1,5 0,4 4,8 Ä?ất canh tác cho đồng bào dân tá»™c thiểu số 0,1 0,0 0,2 0,0 0,8 Khuyến nông 7,8 1,1 10,6 4,7 25,9 NÆ°á»›c sạch 1,9 0,2 2,7 0,6 9,7 Há»— trợ lÆ°Æ¡ng thá»±c 5,2 1,4 6,8 2,8 19,1 Há»— trợ sản xuất 9,0 1,4 12,1 6,0 26,2 Nguồn: Khảo sát mức sống dân cÆ° 2010. Ghi chú: Ä?á»™ bao phủ chÆ°Æ¡ng trình là tá»· lệ dân số ở má»—i nhóm được nhận trợ cấp. Cụ thể, Ä‘á»™ bao phủ là (số ngÆ°á»?i trong nhóm sống trong há»™ có ít nhất má»™t thành viên nhận trợ cấp) / (số há»™ trong nhóm). Ä?á»™ bao phủ chÆ°Æ¡ng trình được tính bằng cách đặt hệ số mở rá»™ng há»™ làm hệ số mở rá»™ng nhân vá»›i số thành viên há»™. Nguồn: Nguyá»…n và VÅ©, 2012. 86 Phụ lục chÆ°Æ¡ng Phụ lục 3.1 Tổng quan vá»? tám vùng kinh tế ở Việt Nam Tám vùng kinh tế ở Việt Nam gồm Ä?ông Bắc, Tây Bắc, Ä?ồng bằng sông Hồng, Duyên hải Bắc Trung bá»™, Duyên hải Nam Trung bá»™, Tây Nguyên, Ä?ông Nam bá»™, và Ä?ồng bằng sông Cá»­u Long. Ä?ông Bắc nằm phía bắc Ä?ồng bằng sông Hồng, gồm chín tỉnh, vá»›i dân số 8,2 triệu. NgÆ°á»?i Kinh chiếm Ä‘a số, chỉ trừ má»™t số vùng sinh sống của các nhóm dân tá»™c thiểu số. Phát triển kinh tế trong vùng chủ yếu dá»±a vào khai má»?, đặc biệt than và các loại khoáng sản khác, lâm nghiệp, cây lâu năm, rau, và du lịch ở má»™t số địa Ä‘iểm nhÆ° Hồ Ba bể, Tam Ä?ảo, và Vịnh Hạ Long. Tây Bắc nằm ở miá»?n núi phía Tây Bắc đất nÆ°á»›c, giáp Trung Quốc và Lào, gồm sáu tỉnh, vá»›i dân số 4,2 triệu. NgÆ°á»?i Thái chiếm Ä‘a số, nhÆ°ng trên 20 tá»™c ngÆ°á»?i khác cùng sinh sống ở Vùng Tây Bắc. Núi cao khiến giao thÆ°Æ¡ng Ä‘i lại rất khó khăn. Ná»?n kinh tế dá»±a vào nông nghiệp và cây công nghiệp nhÆ° chè và ngô. Ä?ất có các loại khoáng khác nhau chÆ°a được khai thác. Ä?ồng bằng sông Hồng có dân số 18,8 triệu ngÆ°á»?i, Ä‘a số (96,2%) là ngÆ°á»?i Kinh sống ở 10 tỉnh. Vùng này là trung tâm kinh tế, chính trị và văn hóa của cả nÆ°á»›c, vá»›i Thủ đô Hà Ná»™i và cảng Hải Phòng. Ä?á»™ng cÆ¡ kinh tế và sản xuất công nghiệp và dịch vụ. Ä?ây cÅ©ng là vá»±a lúa lá»›n thứ hai trên cả nÆ°á»›c. Duyên hải Bắc Trung bá»™ có khoảng 10,1 triệu dân chia làm 25 tá»™c ngÆ°á»?i, Ä‘a số là ngÆ°á»?i Kinh. Vùng này tá»?a lạc giữa biên giá»›i Lào và Ä‘Æ°á»?ng bá»? biển dài, có nhiá»?u Ä‘iá»?u kiện thuận lợi phát triển giao thÆ°Æ¡ng hải ngoại và du lịch. Duyên hải Bắc Trung bá»™ gồm tám tỉnh vá»›i tổng số dân 8.9 triệu ngÆ°á»?i. Ä?a số là ngÆ°á»?i Kinh, nhÆ°ng cÅ©ng có các dân tá»™c khác gồm Bana, Chăm, và Raglai. Phát triển kinh tế chủ yếu dá»±a vào sản xuất công nghiệp, đặc biệt ở Ä?à Nẵng và Khánh Hòa, và ở các trung tâm công nghiệp má»›i nhÆ° Khu Kinh tế Chu Lai và Khu Kinh tế Dung Quất (vá»›i Nhà máy Lá»?c dầu Dung Quất). Ä?Æ°á»?ng bá»? biển dài tạo cÆ¡ há»™i tốt để phát triển kinh tế biển trong vùng. Tây Nguyên có dân số 5,3 triệu, vá»›i các tá»™c ngÆ°á»?i chủ yếu nhÆ° Bana, Coh, Ede, và Giarai.Vùng này giáp Cam-pu-chia và Lào, có những vùng nghèo nhất cả nÆ°á»›c, kinh tế phát triển chậm và cÆ¡ sở hạ tầng kém. Ä?ất Ä‘ai màu mỡ, thuận lợi cho canh tác cây công nghiệp nhÆ° cà phê, tiêu, và cao su. Ä?ông Nam bá»™ gồm bảy tỉnh vá»›i 14,9 triệu ngÆ°á»?i, trong đó ngÆ°á»?i Kinh chiếm Ä‘a số, nhóm Chăm và Kh’mer là các nhóm dân tá»™c thiểu số chính. Ä?ây là vùng kinh tế phát triển nhất và cÅ©ng là vùng đô thị hóa mạnh nhất Việt Nam, vá»›i thành phố Hồ Chí Minh là trung tâm kinh tế. Các tỉnh khác trong vùng nhÆ° Bình DÆ°Æ¡ng, Ä?ồng Nai, và Bà Rịa-VÅ©ng Tàu được công nghiệp hóa và đóng góp đáng kể vào quá trình phát triển kinh tế trong vùng. Ä?ồng bằng sông Cá»­u Long gồm 13 tỉnh và 17,3 triệu ngÆ°á»?i, trong đó Kinh là nhóm chính, Hoa và Khmer là các nhóm dân tá»™c thiểu số. Ä?ây là vá»±a lúa lá»›n nhất cả nÆ°á»›c và cung cấp má»™t ná»­a sản lượng lúa của Việt Nam. Ngoài ra, vùng này có ngành thủy sản (cá tra, cá ba sa và tôm) rất phát triển và rất nhiá»?u loại cây ăn trái. 87 Tài liệu Tham khảo Haughton, J., Nguyen Thi Thanh Loan, and Nguyen Bui Linh. 2010. “The Urban Poverty Assesment in Hanoi and Ho Chi Minh Cityâ€?, (Ä?ánh giá Nghèo Ä?ô thị ở Hà Ná»™i và Thành phố Hồ Chí Minh).â€? Ấn phẩm chung của CÆ¡ quan Phát triển Liên Hợp Quốc và Tổng cục Thống kê Việt Nam, Hà Ná»™i. Lê, T.D., C.V. Nguyá»…n, và T.D. Phụng. (2012) “Natural Shocks, Vulnerability to Poverty in Vietnamâ€? (Ảnh hưởng của Những Cú sốc Tá»± nhiên và Tình trạng Dá»… bị Tổn thÆ°Æ¡ng đến Nghèo đói tại Việt Nam), Báo cáo đầu vào phục vụ Ä?ánh giá Nghèo 2012. Markussen, T., F. Tarp, và K van den Broeck (2009) “The Forgotten Property Rights: Restrictions on Land Use in Vietnam (Các Quyá»?n bị Lãng quên vá»? Bất Ä‘á»™ng sản: Những hạn chế vá»? Sá»­ dụng Ä?ất tại Việt Nam), Tài liệu thảo luận số 09-21, Khoa Kinh tế há»?c, Ä?ại há»?c Copenhagen. Ngân hàng Thế giá»›i, 1999. Vietnam Development Report 2000: Attacking Poverty. (Báo cáo Phát triển Việt Nam 2000: Tấn công Nghèo Ä?ói) Washington DC: Ngân hàng Thế giá»›i. Nguyá»…n Tam Giang và Hoàng Xuân Thành. 2012. “Long-run Drivers of Poverty Reduction in Vietnam between 1992 and 2011â€? (Ä?á»™ng lá»±c Giảm Nghèo Lâu Dài ở Việt Nam giai Ä‘oạn 1992 và 2011). Nghiên cứu Ä?ầu vào cho Ä?ánh giá Nghèo Việt Nam 2012, Hà Ná»™i. Nguyá»…n Việt CÆ°á»?ng và VÅ© Hoàng Linh (2012) “Poverty Targeting và Social Protection Strategies in Vietnamâ€? (Xác định Ä?ối tượng ghèo và Chiến lược Bảo trợ Xã há»™i tại Việt Nam), đã hoàn thiện. Ravalliion, Martin and Dominiqe van de Walle. 2008b. “Land and Poverty in Reforming East Asiaâ€? (Ä?ất và Tình trạng Nghèo trong Quá trình Cải cách Ä?ông Ã?). Finance and Development (Tài chính và Phát triển) 45(3): 38-41. Ravallion, M. và D. van de Walle (2008) Land in Transition: Reform và Poverty in Vietnam (Chuyển đổi đất Ä‘ai: Cải cách ruá»™ng đất và Nghèo đói ở Việt Nam), New York: Palgrave Macmillan, Washington, D.C., Ngân hàng Thế giá»›i. Tổng Cục Thống kê (1998), “Decision to approve the orientations of the master plan for the development of Vietnams urban centers till 2020â€? (Quyết định thông qua định hÆ°á»›ng quy hoạch tổng thể phát triển các trung tâm đô thị của Việt Nam đến năm 2020), Quyết định số 10/1998/QÄ?-TTg, Hà Ná»™i, ngày 23/01/1998. . Tổng Cục Thống kê (2010). “Migration and Urbanization in Vietnam: Patterns, Trends and Differntialsâ€?, (Di cÆ° và Ä?ô thị hóa tại Việt Nam: Các Xu thế và Khác biệt). Biên soạn vá»›i sá»± há»— trợ của CÆ¡ quan Dân số và Gia đình Liên Hợp Quốc dá»±a trên Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà Ở, mẫu 15%. Hà Ná»™i. Tổng Cục Thống kê (2011) “Report on multidimensional child poverty in Vietnamâ€?, (Báo cáo vá»? Nghèo Ä‘a chiá»?u đối vá»›i trẻ em tại Việt Nam), do UNICEP và Tổng Cục Thống kê thá»±c hiện, Tháng 9/2011. UNFPA (2011). “The aging population in Vietnam: current status, prognosis, and possible policy responsesâ€? (Dân số già ở Việt Nam: Hiện trạng, dá»± báo và các chính sách khắc phục), Hà Ná»™i. 88 ChÆ°Æ¡ng 4 Các chiá»?u của nghèo theo vùng: Bản đồ nghèo năm 1999 và 2009 Các bản đồ nghèo và bất bình đẳng được xây dá»±ng dá»±a trên số liệu của Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở Việt Nam 2009 kết hợp vá»›i Khảo sát mức sống dân cÆ° 2010. Tá»· lệ nghèo cao nhất ở vùng nông thôn, miá»?n trung du, vùng cao và đặc biệt cao ở các nhóm dân tá»™c thiểu số. Các vùng có tá»· lệ nghèo cao cÅ©ng có đặc Ä‘iểm là tá»· lệ bất bình đẳng cao. Theo thá»?i gian, tình trạng nghèo ngày càng tập trung ở má»™t số vùng nhất định 89 A. Giá»›i thiệu 4.1 Ä?iá»?u tra há»™ là má»™t nguồn thông tin quan trá»?ng vá»? nghèo đói và Ä‘iá»?u kiện sống ở các quốc gia trên toàn thế giá»›i. NhÆ°ng nhu cầu vá»? thông tin liên quan đến đói nghèo cÅ©ng có ở các cấp thấp hÆ¡n nhÆ° cấp huyện, xã và thôn chứ không chỉ giá»›i hạn ở những thông tin Ä‘iển hình thông qua các đợt Ä?iá»?u tra há»™ gia đình trên phạm vi toàn quốc. Việc nắm bắt được ngÆ°á»?i nghèo sinh sống ở đâu là má»™t thông tin quan trá»?ng để thiết kế các chính sách và chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo má»™t cách hiệu quả, kể cả các chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo mục tiêu cÅ©ng nhÆ° các chính sách khuyến khích đầu tÆ° và cải thiện tiếp cận vá»›i hàng hóa và dịch vụ công tại các địa phÆ°Æ¡ng nghèo. 4.2 Việc xác định đúng đối tượng theo vùng đòi há»?i phải có thông tin đáng tin cậy vá»? nghèo đói tại cấp cÆ¡ sở. Hệ thống của Bá»™ Lao Ä‘á»™ng, ThÆ°Æ¡ng binh và Xã há»™i (Bá»™ LÄ?, TB&XH) nhằm xác định xem đối tượng nào có đủ Ä‘iá»?u kiện để nhận được há»— trợ từ ChÆ°Æ¡ng trình Mục tiêu Quốc gia vá»? Giảm Nghèo và các chÆ°Æ¡ng trình xã há»™i khác sá»­ dụng má»™t quy trình Ä‘iá»?u tra từ dÆ°á»›i lên tại cÆ¡ sở kết hợp vá»›i các cuá»™c tham vấn tại cấp thôn để Ä‘Æ°a ra những Æ°á»›c tính vá»? nghèo đói tại cấp xã. NhÆ°ng qua phân tích lại thấy rằng phạm vi bao phủ của các chÆ°Æ¡ng trình không đồng Ä‘á»?u và cần phải cải thiện thông tin vá»? tác Ä‘á»™ng của nghèo đói tại cấp cÆ¡ sở (Nguyá»…n và các cá»™ng sá»±, 2012). Việc Æ°á»›c tính tá»· lệ nghèo đói cho các Ä‘Æ¡n vị địa lý nhá»? (chẳng hạn nhÆ° các huyện và xã) cÅ©ng đòi há»?i phải sá»­ dụng nhiá»?u số liệu. Mặc dù các Ä‘iá»?u tra cấp há»™ gia đình nhÆ° Khảo sát mức sống dân cÆ° Việt Nam (VHLSS) thu thập các thông tin chi tiết vá»? thu nhập và chi tiêu của há»™, nhÆ°ng cỡ mẫu lại quá nhá»? để có thể Ä‘Æ°a ra những Æ°á»›c tính đáng tin cậy vá»? tá»· lệ nghèo tại cấp huyện hoặc xã. Ngược lại, Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở Việt Nam diá»…n ra 10 năm má»™t lần thì không gặp phải khó khăn vá»? cỡ mẫu nhá»? do được tiến hành trên toàn bá»™ dân số. Ä?ợt Tổng Ä?iá»?u tra Dân số này cÅ©ng thu thập những thông tin quý giá vá»? các đặc Ä‘iểm của cá nhân và của há»™ gia đình mà qua đó có thể cung cấp cái nhìn rõ hÆ¡n vá»? mức sống. Tuy nhiên, đợt Tổng Ä?iá»?u tra Dân số này lại không thu thập thông tin vá»? thu nhập hoặc tiêu dùng mà đó lại là những thông tin cần thiết để Ä‘o lÆ°á»?ng nghèo đói má»™t cách trá»±c tiếp. 4.3 Các kÄ© thuật Æ°á»›c lượng cho địa bàn diện tích nhá»? hÆ¡n (thÆ°á»?ng được biết đến là các phÆ°Æ¡ng pháp lập bản đồ nghèo đói) đã được xây dá»±ng nhằm Æ°á»›c lượng tá»· lệ nghèo ở địa bàn nhá»? hÆ¡n. Má»™t phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cận phổ biến, được giá»›i thiệu bởi Elbers, Lanjouw và Lanjouw (2002, 2003) đã kết hợp số liệu Ä‘iá»?u tra há»™ gia đình và dữ liệu bản ghi Ä‘Æ¡n vị từ đợt Ä?iá»?u tra dân số. PhÆ°Æ¡ng pháp này khai thác các thông tin bao trùm vá»? toàn bá»™ dân số của đợt Ä?iá»?u tra dân số và các thông tin chi tiết vá»? thu nhập và chi tiêu của đợt Khảo sát mức sống dân cÆ°. Ä?ầu tiên, má»™t mô hình chi tiêu (hoặc thu nhập) được Æ°á»›c lượng sá»­ dụng số liệu từ Khảo sát mức sống dân cÆ°. Biến phụ thuá»™c là chi tiêu (hoặc thu nhập), và các biến Ä‘á»™c lập là các đặc Ä‘iểm của há»™ gia đình và cá»™ng đồng mà có thể dùng để so sánh được cÅ©ng nhÆ° có thông tin ở cả đợt Ä?iá»?u tra dân số và Khảo sát mức sống dân cÆ°. Cuối cùng các tham số Æ°á»›c lượng từ mô hình chi tiêu được áp dụng vào các số liệu từ đợt Ä?iá»?u tra dân số để Æ°á»›c lượng chi tiêu của tất cả các há»™ gia đình trong toàn bá»™ dân số. Từ đó, có thể dá»… dàng Æ°á»›c tính các chỉ số vá»? nghèo ở các Ä‘Æ¡n vị diện tích nhá»? nhÆ° xã và huyện. (Xem Phụ lục 4.1 để có thông tin mô tả chi tiết hÆ¡n vá»? phÆ°Æ¡ng pháp và dữ liệu). 4.4 PhÆ°Æ¡ng pháp Æ°á»›c lượng khu vá»±c có diện tích nhá»? đã được áp dụng ở nhiá»?u nÆ°á»›c để lập bản đồ không chỉ vá»? các thÆ°á»›c Ä‘o nghèo đói mà còn cho cả các chỉ số khác vá»? phúc lợi (xem Bedi, Coudoul, và Simler (2007) và các cá»™ng sá»± 2007 để xem xét việc áp dụng). Tại Việt Nam, má»™t số bản đồ nghèo đã được lập trong quá khứ nhá»? sá»­ dụng phÆ°Æ¡ng pháp Æ°á»›c tính diện tích nhá»? của Elbers, Lanjouw, và Lanjouw. Minot, Baulch, và Epprecht (2003) đã kết hợp số liệu KSMSDC năm 1993 và số liệu Tổng Ä?iá»?u tra Nông nghiệp năm 1994 để Æ°á»›c tính tá»· lệ nghèo tại cấp cÆ¡ sở ở khu vá»±c nông thôn của Việt Nam. Minot, Baulch, and Epprecht (2003) đã xây dá»±ng má»™t bản đồ nghèo nhá»? sá»­ dụng số liệu Ä?iá»?u tra Mức sống Việt Nam năm 1998 và má»™t mẫu 33% lấy từ đợt Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 1999. Nguyá»…n (2009) đã sá»­ dụng số liệu Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2002 và mẫu 33% lấy từ đợt Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 1999 để xây dá»±ng má»™t bản đồ nghèo cho năm 2002. Nguyá»…n và các cá»™ng sá»± (2009) tiếp tục cập nhật bản đồ nghèo cho năm 2006 nhá»? sá»­ dụng số liệu từ đợt Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2006 và đợt Tổng Ä?iá»?u tra Nông nghiệp Nông thôn và Thủy sản năm 2006. 90 4.5 Tổng cục Thống kê gần đây đã hoàn thành má»™t cuá»™c Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và năm 2009 và Khảo sát mức sống dân cÆ° má»›i năm 2010. Những bá»™ dữ liệu này đã được sá»­ dụng để xây dá»±ng bản đồ nghèo đói và bất bình đẳng cho Việt Nam. ChÆ°Æ¡ng này giá»›i thiệu những Æ°á»›c tính má»›i này vá»? nghèo đói tại cấp tỉnh và cấp huyện23 của Việt Nam, sá»­ dụng chuẩn nghèo má»›i cập nhật năm 2010 của Tổng cục Thống kê - Ngân hàng Thế giá»›i và tổng số liệu vá»? chi tiêu tổng thể nhÆ° đã mô tả ở ChÆ°Æ¡ng 2. Những Æ°á»›c tính này được tính toán dá»±a trên má»™t mẫu 15% lấy từ đợt Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009 kết hợp vá»›i số liệu từ Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. Ngoài ra, tá»· lệ nghèo cÅ©ng được Æ°á»›c tính cho các nhóm đối tượng khác nhau nhÆ° nông thôn, thành thị, đồng bào dân tá»™c thiểu số và ngÆ°á»?i Kinh/Hoa tại cấp tỉnh và cấp huyện. ChÆ°Æ¡ng này cÅ©ng sẽ giá»›i thiệu những Æ°á»›c tính vá»? bất bình đẳng ở cấp tỉnh và cấp huyện cÅ©ng nhÆ° má»™t bá»™ “bản đồ há»™ giàuâ€? mang tính bổ sung, tức là bản đồ chỉ ra những tỉnh và huyện nào chiếm 20% số ngÆ°á»?i giàu nhất Việt Nam. 4.6 Sau đó, phần tiếp theo của chÆ°Æ¡ng sẽ chuyển sang đánh giá những thay đổi vá»? đói nghèo theo vùng lãnh thổ dá»±a trên các bản đồ đói nghèo năm 1999 và 2009. Mặc dù tá»· lệ nghèo trong cả nÆ°á»›c đã giảm đáng kể trong giai Ä‘oạn này, nhÆ°ng mức Ä‘á»™ tiến bá»™ lại không đồng Ä‘á»?u giữa các địa phÆ°Æ¡ng. Trong bối cảnh tăng trưởng tổng thể và giảm nghèo đạt tiến bá»™ đáng kể, tình trạng nghèo đói ngày nay chủ yếu tập trung ở má»™t số vùng và má»™t số nhóm kinh tế - xã há»™i. Dá»±a trên cÆ¡ sở những phát hiện này, phÆ°Æ¡ng pháp lập bản đồ được sá»­ dụng để đánh giá xem liệu 62 “huyện nghèo nhấtâ€? được xác định trong ChÆ°Æ¡ng trình 30A thá»±c chất có phải là những huyện nghèo nhất Việt Nam hay không. Những phát hiện ban đầu từ các mô phá»?ng chính sách để đánh giá những thành tá»±u thu được từ việc tập trung vào các nhóm đối tượng theo vùng lãnh thổ trong năm 2009 so vá»›i năm 1999 cÅ©ng được trình bày vắn tắt trong chÆ°Æ¡ng này. Thông Ä‘iệp chính sách nổi lên từ cả hai hoạt Ä‘á»™ng trên là các chính sách giảm nghèo tập trung vào các đối tượng theo vùng lãnh thổ, chẳng hạn nhÆ° các chÆ°Æ¡ng trình tiếp cận đối tượng theo địa bàn, sẽ tiếp tục đóng má»™t vai trò quan trá»?ng ở Việt Nam. B. Bản đồ nghèo năm 2009 4.7 PhÆ°Æ¡ng pháp Æ°á»›c tính diện tích nhá»? được sá»­ dụng để xây dá»±ng tá»· lệ nghèo dá»±a trên tiêu chí chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i cho các vùng, các tỉnh và các huyện ở Việt Nam. Bảng 4.1 cung cấp các số liệu Æ°á»›c tính vá»? tá»· lệ nghèo cấp vùng –và chi tiêu bình quân đâu ngÆ°á»?i được tính toán trá»±c tiếp từ đợt Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010 và các số liệu được Æ°á»›c tính từ phÆ°Æ¡ng pháp lập bản đồ nghèo đói. Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2012 mang tính đại diện vá»? mặt thống kê cho cấp vùng, và tỉ lệ nghèo cấp vùng được được Æ°á»›c tính trá»±c tiếp từ số liệu chi tiêu và có thể được coi là mốc chuẩn để so sánh vá»›i Æ°á»›c tính theo phÆ°Æ¡ng pháp lập bản đồ nghèo đói. Bảng 4.1 cho thấy rằng các Æ°á»›c tính vá»? nghèo đói theo hai phÆ°Æ¡ng pháp là khá tÆ°Æ¡ng đồng. Các mô hình được sá»­ dụng để tính toán chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i có vẻ đảm bảo được tính khoa há»?c vá»? mặt thống kê. 23. Chúng tôi không thể Ä‘Æ°a ra những Æ°á»›c tính vá»? tá»· lệ nghèo đáng tin cậy cho cấp xã bằng cách sá»­ dụng má»™t mẫu 15% lấy từ đợt Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009; những Æ°á»›c tính này sẽ được thá»±c hiện ở giai Ä‘oạn sau nếu Tổng cục Thống kê cung cấp đầy đủ dữ liệu bản ghi Ä‘Æ¡n vị cho cả đợt tổng Ä‘iá»?u tra dân số năm 2009. 91 Bảng 4.1 Chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i và các chỉ số nghèo Ước tính từ Khảo sát mức sống Ước tính từ phÆ°Æ¡ng pháp dân cÆ° Việt Nam năm 2010 Æ°á»›c tính diện tính nhá»? Chi tiêu P0 P1 P2 Chi tiêu P0 P1 P2 bình quân bình quân đầu ngÆ°á»?i đầu ngÆ°á»?i (nghìn (nghìn đồng) đồng) Miá»?n núi phía Bắc 10.927,1 44,87 0,1558 0,0701 10.826,4 43,85 0,1483 0,0679 (250,2) (1,54) (0,0069) (0,0042) (340,9) (1,76) (0,0082) (0,0046) Ä?ồng bằng 21.546,0 11,95 0,0265 0,0088 20.515,2 10,65 0,0203 0,0060 Sông Hồng (605,6) (0,85) (0,0025) (0,0010) (592,2) (1,02) (0,0025) (0,0009) Duyên hải 14.222,6 23,73 0,0635 0,0251 14.002,1 22,48 0,0520 0,0180 miá»?n Trung (267,3) (1,33) (0,0051) (0,0028) (268,7) (1,05) (0,0031) (0,0013) Tây Nguyên 13.069,0 32,74 0,1149 0,0542 12.931,0 33,29 0,1146 0,0536 (490,9) (2,75) (0,0128) (0,0077) (351,8) (1,25) (0,0056) (0,0032) Ä?ông Nam Bá»™ 24.297,4 7,02 0,0172 0,0064 23.350,9 7,07 0,0139 0,0043 (935,9) (0,96) (0,0036) (0,0018) (844,9) (0,84) (0,0020) (0,0007 Ä?B Sông Cá»­u Long 14.858,2 18,71 0,0425 0,0143 14.497,9 17,45 0,0359 0,0112 (265,8) (1,10) (0,0033) (0,0015) (280,7) (1,08) (0,0029) (0,0011) Nguồn: Ước tính từ Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở Việt Nam năm 2009 và Khảo sát mức sống dân cÆ° Việt Nam năm 2010. Ghi chú: Sai số chuẩn được để trong dấu ngoặc Ä‘Æ¡n. P0 là tỉ lệ nghèo tính theo đầu ngÆ°á»?i. P1 là mức Ä‘á»™ nghèo, P2 là Ä‘á»™ nghiêm trá»?ng của tình trạng nghèo. 4.8 Bảng 4.2 nêu các Æ°á»›c tính vá»? mức chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i trung bình và Æ°á»›c tính tá»· lệ nghèo nhá»? sá»­ dụng các phÆ°Æ¡ng pháp lập bản đồ nghèo đói và con số tuyệt đối vá»? số ngÆ°á»?i nghèo và tá»· trá»?ng đóng góp vào tá»· lệ nghèo toàn quốc của tất cả 63 tỉnh thành ở Việt Nam. Lai Châu, Hà Giang và Ä?iện Biên là 3 tỉnh nghèo nhất vá»›i tá»· lệ nghèo ở mức trên 70%. Ä?úng nhÆ° dá»± kiến, Hà Ná»™i và TP Hồ Chí Minh là hai thành phố có tá»· lệ nghèo thấp nhất, tiếp theo là Ä?à Nẵng, Hải Phòng, Quảng Ninh, Bình DÆ°Æ¡ng và Bà Rịa-VÅ©ng Tàu. Kết quả Æ°á»›c tính cho 668 huyện của Việt Nam cÅ©ng tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° vậy và những Æ°á»›c tính này cùng vá»›i những Æ°á»›c tính cho cấp tỉnh được thể hiện trong các hình và bản đồ sau đây (Nguyá»…n và các cá»™ng sá»±, 2012). 92 Bảng 4.2 Chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i và tá»· lệ nghèo của các tỉnh Tỉnh Dân số Tá»· trá»?ng Chi tiêu bình Tá»· lệ nghèo Tá»· trá»?ng trong tổng quân đầu ngÆ°á»?i (%) Số trong tổng dân số (nghìn đồng) ngÆ°á»?i số ngÆ°á»?i (%) Giá trị Sai số Giá trị Sai số nghèo nghèo trung bình chuẩn trung bình chuẩn Các tỉnh miá»?n núi phía Bắc . Hà Giang 724.352 0,84 7.422,7 448,1 71,46 2,99 517.586 3,07 Cao Bằng 510.884 0,60 9.325,7 515,1 53,11 3,26 271.348 1,61 Bắc Kạn 294.660 0,34 10.136,1 792,0 45,97 5,32 135.448 0,80 Tuyên Quang 725.467 0,85 11.238,3 917,9 39,95 5,41 289.798 1,72 Lào Cai 613.074 0,71 9.711,5 817,8 56,77 3,90 348.018 2,06 Ä?iện Biên 491.046 0,57 7625,9 611,7 71,06 3,65 348.953 2,07 Lai Châu 370.134 0,43 6.809,2 465,3 76,41 2,99 282.805 1,68 SÆ¡n La 1.080.641 1,26 8.326,0 590,3 63,60 4,02 687.305 4,08 Yên Bái 740.904 0,86 10.621,9 794,5 45,33 4,72 335.860 1,99 Hòa Bình 7.869.63 0,92 10.439,0 675,5 47,31 4,23 372.330 2,21 Thái Nguyên 1.124.785 1,31 14.170,5 1.117,1 21,99 3,42 247.386 1,47 Lạng SÆ¡n 731.886 0,85 10.292,1 715,1 45,69 4,29 334.364 1,98 Bắc Giang 1.555.720 1,81 12.823,4 889,4 23,83 4,33 370.722 2,20 Phú Thá»? 1.313.926 1,53 13.535,9 806,9 23,62 3,20 310.380 1,84 Ä?ồng bằng Sông Hồng Hà Ná»™i 6.448.837 7,52 29.344,6 1375,7 4,94 0,89 318.488 1,89 Quảng Ninh 1.144.381 1,33 18.538,0 1243,9 12,12 1,81 138.656 0,82 VÄ©nh Phúc 1.000.838 1,17 15.743,1 869,0 11,99 2,83 119.989 0,71 Bắc Ninh 1.024.151 1,19 17.590,4 1145,4 10,19 2,37 104.327 0,62 Hải DÆ°Æ¡ng 1.703.492 1,99 15.261,3 827,5 14,84 2,73 252.716 1,50 Hải Phòng 1.837.302 2,14 20.316,9 1140,2 7,93 1,62 145.625 0,86 HÆ°ng Yên 1.128.702 1,32 16.063,4 812,6 12,78 2,36 144.273 0,86 Thái Bình 1.780.953 2,08 13.578,2 873,7 18,95 3,86 337.435 2,00 Hà Nam 785.057 0,92 14.269,8 1011,8 16,56 4,07 130.009 0,7 Nam Ä?ịnh 1.825.770 2,13 14.866,4 814,6 14,04 2,70 256.321 1,52 Ninh Bình 898.458 1,05 14.955,3 878,3 15,28 3,33 137.314 0,81 Duyên hải miá»?n Trung Thanh Hóa 3.400.238 3,96 13.118,2 474,9 26,48 2,09 900.393 5,34 Nghệ An 2.913.054 3,40 13.356,4 576,6 26,74 2,57 778.900 4,62 Hà TÄ©nh 1.227.554 1,43 13.222,9 578,5 21,55 2,97 264.499 1,57 Quảng Bình 846.924 0,99 13.847,2 798,8 23,20 4,14 196.475 1,17 Quảng Trị 597.984 0,70 12.567,1 621,0 29,55 3,15 176.710 1,05 Thừa Thiên Huế 1.087.578 1,27 14.453,7 955,1 19,43 3,03 211.283 1,25 Ä?à Nẵng 887.068 1,03 23.087,9 1311,7 2,39 1,05 212.18 0,13 Quảng Nam 1.419.502 1,65 12.703,2 528,7 23,47 2,73 33.346 1,98 Quảng Ngãi 1.217.159 1,42 12.955,1 573,2 23,65 2,80 287.827 1,71 93 Tỉnh Dân số Tá»· trá»?ng Chi tiêu bình Tá»· lệ nghèo Tá»· trá»?ng trong tổng quân đầu ngÆ°á»?i (%) Số trong tổng dân số (nghìn đồng) ngÆ°á»?i số ngÆ°á»?i (%) Giá trị Sai số Giá trị Sai số nghèo nghèo trung bình chuẩn trung bình chuẩn Bình Ä?ịnh 1.485.943 1,73 14.498,9 834,9 16,68 3,16 247.882 1,47 Phú Yên 861.993 1,00 13.377,2 793,1 22,08 3,47 190.348 1,13 Khánh Hòa 1.156.902 1,35 16.778,1 1244,5 15,51 2,87 179.462 1,06 Ninh Thuận 564.128 0,66 11.626,1 799,1 34,52 4,36 194.759 1,16 Bình Thuận 1.169.450 1,36 13.428,5 693,8 21,44 3,04 250.692 1,49 Tây Nguyên Kon Tum 430.036 0,50 11.112,5 796,7 47,58 3,37 204.624 1,21 Gia Lai 1.272.791 1,48 11.222,1 439,8 43,34 2,07 551.632 3,27 Ä?ắk Lắk 1.728.380 2,01 13.445,5 639,8 30,32 2,03 524.104 3,11 Ä?ắk Nong 489.441 0,57 11.719,4 500,0 32,50 2,83 159.063 0,94 Lâm Ä?ồng 1.186.786 1,38 15.173,1 687,8 21,96 1,97 260.629 1,55 Miá»?n Ä?ông Nam Bá»™ Bình PhÆ°á»›c 874.961 1,02 14.370,4 849,9 17,20 3,58 150.477 0,89 Tây Ninh 1.066.402 1,24 15.459,4 737,6 11,78 2,51 125.615 0,75 Bình DÆ°Æ¡ng 1.482.635 1,73 18.378,5 1.168,5 7,82 2,10 115.901 0,69 Ä?ồng Nai 2.483.210 2,89 17.293,1 1.129,8 11,73 2,21 291.223 1,73 Bà Rịa - VÅ©ng Tàu 994.836 1,16 18.704,2 1.336,3 9,97 2,22 99.206 0,59 Hồ Chí Minh 7.123.340 8,30 29.431,0 1.342,5 2,94 0,51 209.427 1,24 Ä?B sông Cá»­u Long Long An 1.436.913 1,67 16.334,8 703,5 10,97 1,64 157.596 0,93 Tiá»?n Giang 1.670.215 1,95 16.578,6 875,9 9,53 2,14 159.215 0,94 Bến Tre 1.254.588 1,46 16.022,7 745,8 10,00 2,00 125.506 0,74 Trà Vinh 1.000.932 1,17 13.507,1 688,8 22,28 3,09 222.988 1,32 VÄ©nh Long 1.028.365 1,20 16.038,5 887,7 11,76 2,26 120.947 0,72 Ä?ồng Tháp 1.665.420 1,94 13.820,8 605,6 15,58 2,42 259.532 1,54 An Giang 2.144.772 2,50 13.739,4 595,5 18,22 2,50 390.808 2,32 Kiên Giang 1.683.149 1,96 13.057,1 580,7 24,02 2,62 404.319 2,40 Cần ThÆ¡ 1.187.088 1,38 17.911,6 1.029,2 11,70 1,97 138.868 0,82 Hậu Giang 756.625 0,88 13.369,3 690,7 19,68 3,41 148.915 0,88 Sóc Trăng 1.289.441 1,50 12.561,6 604,5 27,28 3,10 351.709 2,09 Bạc Liêu 856.249 1,00 12.533,0 670,7 23,30 3,74 199.528 1,18 Cà Mau 1.205.107 1,40 12.456,9 682,5 26,36 3,48 317.609 1,88 Nguồn: Ước tính từ Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở Việt Nam năm 2009 và Khảo sát mức sống dân cÆ° Việt Nam 2010. 94 4.9 Bản đồ 4.1 thể hiện phân bố nghèo theo vùng miá»?n theo tỉnh và huyện 2009. Tá»· lệ nghèo cao nhất ở khu vá»±c miá»?n Bắc và thấp nhất ở vùng Ä?ồng bằng sông Cá»­u Long và Ä?ồng bằng sông Hồng. Khi bóc tách chi tiết hÆ¡n xuống cấp huyện thì thấy rằng ở cả các vùng nghèo cùng cá»±c và các vùng có tá»· lệ nghèo đặc biệt thấp thì mức Ä‘á»™ không đồng nhất Ä‘á»?u lá»›n hÆ¡n. NhÆ° sẽ được thảo luận trong phần sau của chÆ°Æ¡ng này, mức Ä‘á»™ không đồng nhất nhÆ° vậy giữa các địa phÆ°Æ¡ng ở cấp thấp hÆ¡n sẽ biến thành những lợi ích của việc tập trung nguồn lá»±c xoá đói giảm nghèo theo vùng lãnh thổ. Bản đồ 4.1 Tá»· lệ nghèo cấp tỉnh và huyện năm 2009 (%) Nhóm A - Tỉnh/Thành phố Nhóm B - Quận/Huyện Miá»?n núi Miá»?n núi phía Bắc phía Bắc Ä?H sông Ä?H sông Hồng Hồng Duyên hải Tá»· lệ nghèo (%) Duyên hải Tá»· lệ nghèo (%) miá»?n Trung miá»?n Trung Tây Nguyên Tây Nguyên Miá»?n Ä?ông Miá»?n Ä?ông Nam Bá»™ Nam Bá»™ Ä?H sông Ä?H sông Cá»­u Long Cá»­u Long Nguồn: Ước lượng từ Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009 và Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. 4.10 Bản đồ 4.2 thể hiện mật Ä‘á»™ ngÆ°á»?i nghèo trong cả nÆ°á»›c. Do có số dân lá»›n nên Ä?ồng bằng sông Cá»­u Long và Ä?ồng bằng sông Hồng vẫn có số lượng ngÆ°á»?i nghèo lá»›n trong cả nÆ°á»›c. Tuy nhiên, nhÆ° được thể hiện ở bản đồ 4.10, bức tranh năm 2009 ít rõ nét hÆ¡n rất nhiá»?u so vá»›i thá»?i Ä‘iểm thá»±c hiện cuá»™c tổng Ä‘iá»?u tra trÆ°á»›c, và do vậy nó cho thấy rõ ràng rằng những xu hÆ°á»›ng được mô tả trong các nghiên cứu vá»? nghèo đói trÆ°á»›c đây ở Việt Nam đã trở nên ngày càng rõ rệt (xem Minot, Baulch, và Epprecht 2003), vá»›i phân bố số lượng ngÆ°á»?i nghèo có mối tÆ°Æ¡ng quan nghịch vá»›i phân bố tỉ lệ nghèo theo vùng miá»?n. Vào cuối thập ká»· 1990, các địa phÆ°Æ¡ng vá»›i dân cÆ° thÆ°a thá»›t hÆ¡n có tỉ lệ nghèo cao nhất và do vậy những địa phÆ°Æ¡ng này chỉ chiếm má»™t tỉ lệ khiêm tốn trong tổng số ngÆ°á»?i nghèo. Hiện nay, mặc dù tỉ lệ nghèo vẫn còn tập trung theo vùng miá»?n nhÆ°ng phân bố ngÆ°á»?i nghèo thì đã đồng Ä‘á»?u hÆ¡n trên cả nÆ°á»›c. Kết quả là, các cá»™ng đồng nghèo nhất ở Việt Nam hiện nay chiếm tỉ trá»?ng cao hÆ¡n trong tổng số ngÆ°á»?i nghèo. 95 Bản đồ 4.2 Mật Ä‘á»™ ngÆ°á»?i nghèo (Số lượng ngÆ°á»?i nghèo) năm 2009 Nguồn: Ước lượng từ Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009 và Ä?iá»?u tra Mức sống Há»™ gia đình Việt Nam năm 2010. Bất bình đẳng rõ nét hÆ¡n ở các vùng nghèo hÆ¡n 4.11 Ở Việt Nam, có má»™t mối tÆ°Æ¡ng quan theo chiá»?u thuận giữa nghèo đói và bất bình đẳng (được Ä‘o lÆ°á»?ng bởi hệ số Gini). Mức sống đồng Ä‘á»?u hÆ¡n (hình 4.1) ở những nÆ¡i có tỉ lệ nghèo thấp tại cấp tỉnh và cấp huyện, còn các vùng có tá»· lệ nghèo cao thÆ°á»?ng có mức Ä‘á»™ bất bình đẳng hÆ¡n. Nguyên nhân chủ yếu là do khoảng cách chênh lệch vá»? giàu nghèo kéo dài qua nhiá»?u thế hệ giữa đồng bào dân tá»™c thiểu số và ngÆ°á»?i Kinh (xem phần dÆ°á»›i đây và ChÆ°Æ¡ng 5). Tuy nhiên, mức Ä‘á»™ không đồng nhất liên quan đến bất bình đẳng vá»? kết quả vẫn còn cao, đặc biệt khi các kết quả được bóc tách tá»›i cấp huyện. 96 Hình 4.1 TÆ°Æ¡ng quan giữa tá»· lệ nghèo (%) và hệ số Gini Nhóm A: Tỉnh/Thành Nhóm B: Quận/Huyện Nguồn: Ước lượng từ Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009 và Khảo sát mức sống dân cÆ° Việt Nam 2010. Mối quan hệ giữa nghèo đói và các đặc Ä‘iểm khác 4.12 Tuy Việt Nam vẫn là má»™t nÆ°á»›c nông thôn nhÆ°ng tốc Ä‘á»™ đô thị hoá đã tăng nhanh trong những năm gần đây. Khoảng 30% dân số của Việt Nam hiện Ä‘ang sinh sống tại khu vá»±c thành thị (Tổng Cục Thống kê, 2011). Vá»? tổng thể, khu vá»±c thành thị có xu hÆ°á»›ng có tá»· lệ nghèo thấp hÆ¡n và nghèo đói có xu hÆ°á»›ng giảm khi tá»· trá»?ng dân số thành thị tăng lên (Ravallion, Chen, và Sangraula 2007). Hình 4.2 cho thấy nghèo đói có mối tÆ°Æ¡ng quan theo chiá»?u nghịch vá»›i tá»· trá»?ng dân số thành thị tại cấp tỉnh và cấp huyện, tuy nhiên, có sá»± khác biệt đáng kể giữa các vùng miá»?n. Hình 4.2 TÆ°Æ¡ng quan giữa tá»· lệ nghèo (%) và tá»· trá»?ng dân số thành thị (%) Nhóm A – Tỉnh/Thành Nhóm B – Quận/Huyện Nguồn: Ước lượng từ Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009 và Khảo sát Mức sống Dân cÆ° Việt Nam 2010. 4.13 Mặc dù quá trình đô thị hoá Ä‘ang diá»…n ra, nghèo đói tại Việt Nam chủ yếu vẫn là má»™t vấn Ä‘á»? của vùng nông thôn: nhất quán vá»›i bức tranh số liệu vá»? nghèo đói cập nhật được trình bày trong ChÆ°Æ¡ng 3, các kết quả được Ä‘Æ°a ra trên cÆ¡ sở các cách tiếp cận lập bản đồ nghèo đói cho thấy 95% ngÆ°á»?i nghèo sinh sống tại khu vá»±c nông thôn. Bản đồ 4.3 so sánh tá»· lệ nghèo ở khu vá»±c nông thôn và khu vá»±c thành thị ở cả cấp tỉnh và cấp huyện. Theo phát hiện thì tỉ lệ nghèo ở thành thị luôn thấp hÆ¡n, và có sá»± khác biệt lá»›n vá»? tá»· lệ nghèo giữa khu vá»±c thành thị và khu vá»±c nông thôn trong phạm vi má»™t tỉnh hoặc má»™t huyện. NhÆ° đã nói đến ở ChÆ°Æ¡ng 3, 70% ngÆ°á»?i nghèo thành thị sinh sống ở các thành phố và thị trấn nhá»?, chứ không phải ở các thành phố lá»›n (đô thị đặc biệt, đô thị loại 1 và loại 2) ở Việt Nam. 97 Bản đồ 4.3 Tá»· lệ nghèo ở vùng thành thị và nông thôn (%) Nhóm A: Tỉnh/thành & quận/ Nhóm B: Tỉnh/thành, quận/ huyện thành thị huyện nông thôn Miá»?n núi Miá»?n núi phía Bắc phía Bắc Ä?H sông Ä?H sông Hồng Hồng Duyên hải Duyên hải miá»?n Trung miá»?n Trung Tây Nguyên Tây Nguyên Miá»?n Ä?ông Miá»?n Ä?ông Nam Bá»™ Nam Bá»™ Ä?H sông Ä?H sông Cá»­u Long Cá»­u Long Miá»?n núi Miá»?n núi phía Bắc phía Bắc Ä?H sông Ä?H sông Hồng Hồng Tá»· lệ nghèo (%) Tá»· lệ nghèo (%) Duyên hải Duyên hải miá»?n Trung miá»?n Trung Tây Nguyên Tây Nguyên Miá»?n Ä?ông Miá»?n Ä?ông Nam Bá»™ Không số liệu Không số liệu Nam Bá»™ Ä?H sông Ä?H sông Cá»­u Long Cá»­u Long 98 4.14 Phân tích dá»±a trên các phÆ°Æ¡ng pháp lập bản đồ cÅ©ng khẳng định rằng nghèo đói ngày càng tập trung ở đồng bào dân tá»™c thiểu số tại Việt Nam và có mối tÆ°Æ¡ng quan mật thiết giữa tá»· trá»?ng đồng bào dân tá»™c thiểu số trong tổng dân số và tá»· lệ nghèo tại cả cấp tỉnh và cấp huyện24. Hình 4.3 Tá»· lệ nghèo (%) và tá»· lệ dân tá»™c thiểu số (%) Nhóm A – Tỉnh/Thành Nhóm B – Quận/Huyện Nguồn:Ước lượng từ Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009 và Khảo sát mức sống dân cÆ° Việt Nam 2010. 4.15 NhÆ° đã nêu trong ChÆ°Æ¡ng 3, ngÆ°á»?i nghèo Việt Nam ngày càng tập trung nhiá»?u hÆ¡n ở khu vá»±c Miá»?n núi phía Bắc và khu vá»±c Tây Nguyên, nÆ¡i có tá»· lệ đồng bào dân tá»™c thiểu số cao trong tổng số dân tại địa phÆ°Æ¡ng. 24. PhÆ°Æ¡ng pháp lập bản đồ có thể đánh giá tá»· lệ nghèo ở đồng bào dân tá»™c thiểu số thấp hÆ¡n thá»±c tế vì phÆ°Æ¡ng pháp này giả thiết rằng ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số có cùng mức sinh lợi từ những tài sản vốn có (returns to endowment) nhÆ° ngÆ°á»?i Kinh.Các nghiên cứu cho thấy ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số không những có ít tài sản hÆ¡n mà còn nhận được nguồn lợi/mức sinh lợi thấp hÆ¡n từ tài sản của mình (Baulch và VÅ©, 2012). Những Æ°á»›c tính được nêu ở đây và ở ChÆ°Æ¡ng 3 là những Æ°á»›c tính ở giá»›i hạn dÆ°á»›i vá»? mức Ä‘á»™ nghèo đói được bóc tách theo vùng địa lý. 99 Bản đồ 4.4 Tá»· lệ nghèo của dân tá»™c Kinh/Hoa và của ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số (%) Nhóm A – NgÆ°á»?i Kinh/Hoa Nhóm B –NgÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số Miá»?n núi Miá»?n núi phía Bắc phía Bắc Ä?H sông Ä?H sông Hồng Hồng Duyên hải Duyên hải miá»?n Trung miá»?n Trung Tây Nguyên Tây Nguyên Miá»?n Ä?ông Miá»?n Ä?ông Nam Bá»™ Nam Bá»™ Ä?H sông Ä?H sông Cá»­u Long Cá»­u Long Miá»?n núi Miá»?n núi phía Bắc phía Bắc Ä?H sông Ä?H sông Hồng Hồng Tá»· lệ nghèo (%) Tá»· lệ nghèo (%) Duyên hải Duyên hải miá»?n Trung miá»?n Trung Tây Nguyên Tây Nguyên Miá»?n Ä?ông Miá»?n Ä?ông Nam Bá»™ Không số liệu Không số liệu Nam Bá»™ Ä?H sông Ä?H sông Cá»­u Long Cá»­u Long 100 C. Bất bình đẳng và bản đồ vá»? mức Ä‘á»™ giàu nghèo 4.16 Các phÆ°Æ¡ng pháp lập bản đồ đã được sá»­ dụng để Æ°á»›c tính tá»· lệ ngÆ°á»?i rÆ¡i vào nhóm 20% dân số giàu nhất tại cấp tỉnh và huyện. Chúng tôi sá»­ dụng 2 thÆ°á»›c Ä‘o bất bình đẳng, đó là hệ số Gini và tỉ lệ giữa mức chi tiêu của nhóm 90% (tức 10% dân số giàu nhất) và nhóm 10% (tức 10% dân số nghèo nhất) (má»™t thÆ°á»›c Ä‘o vá»? bất bình đẳng “tuyệt đốiâ€?). Tá»· lệ nghèo cấp tỉnh được trình bày tại bảng 4.3. Các kết quả Æ°á»›c tính vá»? nghèo đói tại cấp tỉnh và cấp huyện được thể hiện trong các biểu đồ và bản đồ ở những phần kế tiếp và ở các phần khác (Nguyá»…n và các cá»™ng sá»±, 2012). 4.17 Nhất quán vá»›i ná»™i dung ở bảng 4.3, bản đồ 4.5 và 4.6 minh há»?a cho ta thấy rằng bất bình đẳng vá»? chi tiêu có xu hÆ°á»›ng cao hÆ¡n ở các tỉnh và huyện có mức chi tiêu bình quân thấp. Các huyện có tá»· lệ nghèo cao thuá»™c khu vá»±c Miá»?n núi phía Bắc (cÅ©ng là các địa phÆ°Æ¡ng có tá»· lệ đồng bào dân tá»™c thiểu số cao) có mức Ä‘á»™ bất bình đẳng vá»? chi tiêu cao hÆ¡n các vùng khác. Ä?ây là má»™t phát hiện đáng chú ý vì theo quan Ä‘iểm phổ biến của ngÆ°á»?i Việt Nam (thÆ°á»?ng là không nói ra) thì các cá»™ng đồng nghèo có mức Ä‘á»™ nghèo tÆ°Æ¡ng đồng nhau. NhÆ°ng phát hiện này cÅ©ng có tác Ä‘á»™ng đến các nghiên cứu thá»±c nghiệm khác vá»? bất bình đẳng tại cấp cÆ¡ sở (xem Elbers và các cá»™ng sá»±, 2004). Mặc dù có thể có má»™t số địa phÆ°Æ¡ng nghèo mà ở đó tất cả má»?i ngÆ°á»?i Ä‘á»?u nghèo ở mức Ä‘á»™ tÆ°Æ¡ng đồng nhau, nhÆ°ng các phân tích sâu hÆ¡n được tiến hành tại cấp xã (xem các mô phá»?ng vá»? xác định đối tượng nghèo được mô tả tại Phụ lục 4.1) lại cho thấy vẫn tồn tại tình trạng bất bình đẳng lá»›n tại các cấp Ä‘á»™ bóc tách theo vùng địa lý thấp hÆ¡n. Các xã ở Việt Nam thÆ°á»?ng có từ 4 đến 6 thôn; các nghiên cứu thá»±c nghiệm cho thấy cấp thôn thÆ°á»?ng có xu hÆ°á»›ng mang tính đồng nhất vá»? thành phần dân tá»™c và kinh tế hÆ¡n so vá»›i cấp xã. Bảng 4.3 ThÆ°á»›c Ä‘o bất bình đẳng và mức Ä‘á»™ giàu nghèo của các tỉnh Tỉnh Hệ số Gini Tá»· lệ giữa nhóm thập phân vị Tỉ lệ % số ngÆ°á»?i nằm vá»? chi tiêu giữa nhóm từ 90% trong nhóm 20% giàu nhất trở lên vá»›i nhóm 10% Giá trị Sai số Giá trị Sai số Giá trị Sai số trung bình chuẩn trung bình chuẩn trung bình chuẩn Các tỉnh miá»?n núi phía Bắc Hà Giang 0,374 0,018 4,93 0,35 3,55 0,89 Cao Bằng 0,351 0,016 5,10 0,40 4,73 1,14 Bắc Kạn 0,321 0,018 4,21 0,32 5,31 1,62 Tuyên Quang 0,329 0,021 4,38 0,37 7,54 2,13 Lào Cai 0,397 0,019 6,12 0,53 7,38 1,99 Ä?iện Biên 0,404 0,023 5,82 0,56 4,51 1,29 Lai Châu 0,376 0,017 4,82 0,29 2,99 0,80 SÆ¡n La 0,360 0,013 4,82 0,27 4,20 1,02 Yên Bái 0,354 0,019 5,20 0,46 7,24 1,91 Hòa Bình 0,345 0,018 4,70 0,35 6,83 1,57 Thái Nguyên 0,308 0,021 4,11 0,42 13,33 3,44 Lạng SÆ¡n 0,325 0,018 4,31 0,32 5,77 1,69 Bắc Giang 0,281 0,012 3,60 0,22 8,55 2,29 Phú Thá»? 0,305 0,013 4,01 0,26 11,30 2,21 Ä?ồng bằng Sông Hồng Hà Ná»™i 0,382 0,013 6,02 0,40 49,03 2,16 Quảng Ninh 0,324 0,015 4,50 0,34 25,76 3,65 VÄ©nh Phúc 0,275 0,012 3,47 0,19 15,81 2,73 Bắc Ninh 0,297 0,014 3,85 0,26 22,08 3,55 Duyên hải miá»?n Trung Thanh Hóa 0,316 0,011 3,95 0,15 10,11 1,15 Nghệ An 0,328 0,016 4,15 0,21 10,88 1,33 101 Tỉnh Hệ số Gini Tá»· lệ giữa nhóm thập phân vị Tỉ lệ % số ngÆ°á»?i nằm vá»? chi tiêu giữa nhóm từ 90% trong nhóm 20% giàu nhất trở lên vá»›i nhóm 10% Giá trị Sai số Giá trị Sai số Giá trị Sai số trung bình chuẩn trung bình chuẩn trung bình chuẩn Hà TÄ©nh 0,287 0,009 3,45 0,14 9,40 1,39 Quảng Bình 0,322 0,017 3,99 0,26 11,75 1,81 Quảng Trị 0,323 0,012 4,42 0,25 9,45 1,51 Thừa Thiên Huế 0,305 0,016 3,90 0,29 13,22 2,80 Ä?à Nẵng 0,283 0,011 3,63 0,21 40,11 4,16 Quảng Nam 0,281 0,009 3,55 0,17 8,04 1,42 Quảng Ngãi 0,290 0,012 3,76 0,20 8,72 1,58 Bình Ä?ịnh 0,293 0,015 3,57 0,23 12,42 2,28 Phú Yên 0,297 0,015 3,60 0,22 9,69 2,02 Khánh Hòa 0,325 0,017 4,44 0,35 20,18 3,5 Ninh Thuận 0,313 0,015 4,19 0,30 7,28 1,92 Bình Thuận 0,287 0,012 3,64 0,19 10,02 1,91 Tây Nguyên Kon Tum 0,414 0,011 7,60 0,47 9,97 2,04 Gia Lai 0,374 0,008 6,18 0,24 8,87 1,16 Ä?ắk Lắk 0,356 0,011 5,34 0,25 12,50 1,70 Ä?ắk Nong 0,307 0,007 4,44 0,15 7,03 1,19 Lâm Ä?ồng 0,337 0,010 4,98 0,23 16,80 2,00 Ä?ông Nam Bá»™ Bình PhÆ°á»›c 0,294 0,009 3,53 0,16 11,53 1,91 Tây Ninh 0,287 0,008 3,35 0,14 13,49 1,79 Bình DÆ°Æ¡ng 0,300 0,008 3,62 0,15 22,47 3,65 Ä?ồng Nai 0,319 0,014 3,93 0,27 19,47 3,27 Bà Rịa - VÅ©ng Tàu 0,331 0,015 4,14 0,28 23,46 3,70 Hồ Chí Minh 0,357 0,009 4,73 0,18 51,17 2,87 Ä?ồng bằng sông Cá»­u Long Long An 0,285 0,009 3,57 0,13 17,55 2,15 Tiá»?n Giang 0,277 0,010 3,46 0,14 18,18 2,72 Bến Tre 0,269 0,009 3,36 0,13 16,29 2,33 Trà Vinh 0,294 0,009 3,76 0,15 10,49 1,80 VÄ©nh Long 0,284 0,011 3,58 0,17 16,81 2,66 Ä?ồng Tháp 0,261 0,007 3,18 0,10 9,59 1,60 An Giang 0,278 0,009 3,39 0,13 9,98 1,49 Kiên Giang 0,293 0,010 3,72 0,14 9,43 1,48 Cần ThÆ¡ 0,328 0,017 4,29 0,33 22,59 2,76 Hậu Giang 0,271 0,008 3,39 0,12 9,22 1,70 Sóc Trăng 0,298 0,011 3,79 0,16 8,44 1,46 Bạc Liêu 0,271 0,010 3,32 0,13 7,25 1,56 Cà Mau 0,288 0,012 3,58 0,17 7,76 1,63 Nguồn: Ước lượng dá»±a trên Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009 và Ä?iá»?u tra Mức sống Há»™ gia đình năm 2010. 102 Bản đồ 4.5 Hệ số Gini chi tiêu Nhóm A – Tỉnh/Thành Nhóm B – Quận/Huyện Miá»?n núi Miá»?n núi phía Bắc phía Bắc Ä?H sông Ä?H sông Hồng Hồng Duyên hải miá»?n Trung Duyên hải miá»?n Trung Hệ số Gini Tây Nguyên Tây Nguyên Miá»?n Ä?ông Miá»?n Ä?ông Nam Bá»™ Nam Bá»™ Ä?H sông Ä?H sông Cá»­u Long Cá»­u Long Nguồn:Ước lượng từ Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009 và Khảo sát mức sống dân cÆ° Việt Nam năm 2010. Bản đồ 4.6 Tá»· lệ chi tiêu của nhóm thập phân vị 90% so vá»›i nhóm thập phân vị 10% Nhóm A – Tỉnh/Thành Nhóm B – Quận/Huyện Miá»?n núi Miá»?n núi phía Bắc phía Bắc Ä?H sông Ä?H sông Hồng Hồng Duyên hải miá»?n Trung Duyên hải miá»?n Trung Tá»· lệ nhóm phân vị Tây Nguyên Tây Nguyên Miá»?n Ä?ông Miá»?n Ä?ông Nam Bá»™ Nam Bá»™ Ä?H sông Ä?H sông Cá»­u Long Cá»­u Long Nguồn: Ước lượng từ Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009 và Khảo sát mức sống dân cÆ° Việt Nam năm 2010. 103 4.18 Bản đồ 4.7 cho biết cácđịa phÆ°Æ¡ng có nhóm 20% số há»™ giàu nhất Việt Nam - tức là các há»™ đượcgá»?i là há»™ trung lÆ°u và há»™ giàu. Ä?úng nhÆ° dá»± kiến, những ngÆ°á»?i có mức chi tiêu thuá»™c nhóm cao nhất tập trung theo vùngđịa lý tại các vùng Ä?ồng bằng, đặc biệt là Hà Ná»™i và TP Hồ Chí Minh cÅ©ng nhÆ° các khu vá»±c lân cận. Bản đồ 4.7 Tỉnh lệ ngÆ°á»?i thuá»™c nhóm ngÅ© phân vị chi tiêu cao nhất (%) Nhóm A – Tỉnh/Thành Nhóm B – Quận/Huyện Miá»?n núi Miá»?n núi phía Bắc phía Bắc Ä?H sông Ä?H sông Hồng Hồng Duyên hải miá»?n Trung Duyên hải miá»?n Trung Tá»· lệ nhóm phân vị Tây Nguyên Tây Nguyên Miá»?n Ä?ông Miá»?n Ä?ông Nam Bá»™ Nam Bá»™ Ä?H sông Ä?H sông Cá»­u Long Cá»­u Long Nguồn: Ước lượng từ Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009 và Khảo sát mức sống dân cÆ° Việt Nam năm 2010. D. Diá»…n biến nghèo theo vùng giai Ä‘oạn 1999-2009 4.19 ChÆ°Æ¡ng 1 đã mô tả những tiến bá»™ nhanh chóng của Việt Nam trong công tác xoá đói giảm nghèo kể từ đầu thập ká»· 1990, dá»±a trên má»™t loạt các chuẩn nghèo được áp dụng cho các vòng Khảo sát mức sống dân cÆ° kế tiếp nhau. Tuy nhiên, Khảo sát mức sống dân cÆ° chỉ mang tính đại diện ở các cấp vùng địa lý rá»™ng hÆ¡n, đó là theo vùng và theo khu vá»±c nông thôn và khu vá»±c thành thị. Có thể so sánh bản đồ nghèo đói năm 2009 vá»›i bản đồ nghèo đói năm 1999 để đánh giá những tiến bá»™ tại cấp tỉnh và cấp huyện, đồng thá»?i cÅ©ng là để xem xét những biến Ä‘á»™ng vá»? phân bố nghèo theo vùng lãnh thổ qua thá»?i gian. Phần này mô tả những hình thái nghèo đói theo vùng lãnh thổ, tuy nhiên vẫn để lại công việc phân tích vá»? các cÆ¡ chế gây nên những hình thái nghèo đói này cho nghiên cứu trong tÆ°Æ¡ng lai. 4.20 Việc so sánh giữa bản đồ 4.8 và 4.9 đã cho thấy rằng tỉ lệ nghèo đã giảm nhanh nhất tại các tỉnh và các huyện thuá»™c hai vùng Ä?ồng bằng trong giai Ä‘oạn 1999-2009. Các tỉnh và các huyện thuá»™c khu vá»±c Miá»?n núi phía Bắc và khu vá»±c Tây Nguyên có tốc Ä‘á»™ giảm nghèo chậm hÆ¡n má»™t cách đáng kể. Các bản đồ cấp huyện cho thấy má»™t cách rõ nét sá»± dao Ä‘á»™ng lá»›n trong phạm vi ná»™i tỉnh, chẳng hạn nhÆ° ở khu vá»±c Tây Nguyên. 104 Bản đồ 4.8 Tá»· lệ nghèo cấp tỉnh (%) Nhóm A - 1999 Nhóm B - 2009 Miá»?n núi Miá»?n núi phía Bắc phía Bắc Ä?H sông Ä?H sông Hồng Hồng Duyên hải miá»?n Trung Duyên hải miá»?n Trung Tá»· lệ nghèo (%) Tá»· lệ nghèo (%) Tây Nguyên Tây Nguyên Miá»?n Ä?ông Miá»?n Ä?ông Nam Bá»™ Nam Bá»™ Ä?H sông Ä?H sông Cá»­u Long Cá»­u Long Nguồn: Ước lượng từ Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009 và Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. Ghi chú: Tá»· lệ nghèo năm 1999 được lấy từ tài liệu của Minot, Baulch, và Epprecht (2003). Bản đồ 4.9 Tá»· lệ nghèo cấp quận/huyện (%) Nhóm A - 1999 Nhóm B - 2009 Miá»?n núi Miá»?n núi phía Bắc phía Bắc Ä?H sông Ä?H sông Hồng Hồng Duyên hải miá»?n Trung Duyên hải miá»?n Trung Tá»· lệ nghèo (%) Tá»· lệ nghèo (%) Tây Nguyên Tây Nguyên Miá»?n Ä?ông Miá»?n Ä?ông Nam Bá»™ Nam Bá»™ Ä?H sông Ä?H sông Cá»­u Long Cá»­u Long Nguồn: Ước lượng từ Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009 và Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. Ghi chú: Tá»· lệ nghèo năm 1999 được lấy từ tài liệu của Minot, Baulch, và Epprecht (2003). 105 4.21 Các khu vá»±c có tá»· lệ nghèo cao chÆ°a chắc đã là những khu vá»±c có số ngÆ°á»?i nghèo cao nhất. Chẳng hạn nhiá»?u tỉnh ở khu vá»±c Miá»?n núi phía Bắc có tá»· lệ nghèo cao nhÆ°ng lại có mật Ä‘á»™ dân số thấp nên chỉ chiếm má»™t tá»· trá»?ng nhá»? trong tổng số ngÆ°á»?i nghèo ở Việt Nam. Bản đồ 4.10 thể hiện mật Ä‘á»™ tập trung ngÆ°á»?i nghèo trên cả nÆ°á»›c trong giai Ä‘oạn 1999-2009. Trong năm 1999, ngÆ°á»?i nghèo chủ yếu tập trung ở vùng Ä?ồng bằng sông Hồng và Ä?ồng bằng sông Cá»­u Long; hai vùng này có tá»· lệ nghèo ở mức trung bình nhÆ°ng lại có mật Ä‘á»™ dân số cao. Tuy nhiên, đến năm 2009, nghèo đói ít tập trung theo vùng lãnh thổ hÆ¡n. Số lượng ngÆ°á»?i nghèo đã giảm má»™t cách rõ rệt ở hai vùng Ä?ồng bằng, nhÆ°ng lại không rõ rệt ở khu vá»±c Miá»?n núi phía Bắc và vùngTây Nguyên. Bản đồ 4.10 Mật Ä‘á»™ nghèo (số ngÆ°á»?i nghèo) Nhóm A - 1999 Nhóm B - 2009 Miá»?n núi Miá»?n núi phía Bắc phía Bắc Ä?H sông Ä?H sông Hồng Hồng Duyên hải miá»?n Trung Duyên hải miá»?n Trung Mật Ä‘á»™ nghèo Mật Ä‘á»™ nghèo 1 chấm = 500 ngÆ°á»?i nghèo 1 chấm = 500 ngÆ°á»?i nghèo Tây Nguyên Tây Nguyên Miá»?n Ä?ông Miá»?n Ä?ông Nam Bá»™ Nam Bá»™ Ä?H sông Ä?H sông Cá»­u Long Cá»­u Long Nguồn: Ước lượng từ Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009 và Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. Ghi chú: Tá»· lệ nghèo năm 1999 được lấy từ tài liệu của Minot, Baulch, và Epprecht (2003). 4.22 Hầu nhÆ° tất cả các tỉnh và các huyện Ä‘á»?u có tá»· lệ nghèo giảm trong giai Ä‘oạn 1999-2009 (hình 4.4). Tuy nhiên tốc Ä‘á»™ giảm nghèo lại chậm hÆ¡n ở các khu vá»±c có tá»· lệ nghèo cao và rất cao trong năm 1999 và nhanh hÆ¡n nhiá»?u ở các khu vá»±c rÆ¡i vào nhóm trung bình khi bắt đầu giai Ä‘oạn này (tức là có tá»· lệ nghèo ở mức 25-55%) (Hình 4.5). 106 Hình 4.4 Tá»· lệ nghèo năm 1999 và 2009 Nhóm A – Tình/Thành Nhóm B – Quận/Huyện Tá»· lệ nghèo 2009 Tá»· lệ nghèo 2009 Tá»· lệ nghèo 1999 Tá»· lệ nghèo 1999 Nguồn: Ước lượng từ Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009 và Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. Ghi chú: Tá»· lệ nghèo năm 1999 được lấy từ tài liệu của Minot, Baulch, và Epprecht (2003). Hình 4.5 Giảm nghèo, 1999-2009, và tá»· lệ nghèo, 1999 Nhóm A - Tỉnh / Thành Nhóm B - Quận / Huyện Giảm nghèo (Ä‘iểm %) Giảm nghèo (Ä‘iểm %) Tá»· lệ nghèo 1999 Tá»· lệ nghèo 1999 Nguồn: Ước lượng từ Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009 và Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. Ghi chú: Tá»· lệ nghèo năm 1999 được lấy từ tài liệu của Minot, Baulch, và Epprecht (2003). 4.23 Các tỉnh có tá»· lệ bất bình đẳng thấp hÆ¡n trong năm 1999 nhìn chung cÅ©ng đạt được những tiến bá»™ to lá»›n hÆ¡n trong công tác giảm nghèo. Ä?iá»?u này phản ánh khoảng cách ngày càng gia tăng giữa các há»™ ngÆ°á»?i Kinh và các há»™ thuá»™c nhóm đồng bào dân tá»™c thiểu số: các khu vá»±c có tá»· lệ bất bình đẳng cao thì Ä‘iển hình cÅ©ng có tá»· lệ ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số cao (hình 4.6). Hình 4.6 Mức Ä‘á»™ giảm nghèo giai Ä‘oạn 1999-2009 so vá»›i hệ số Gini năm 1999 Nhóm A- Tỉnh/Thành Nhóm B – Quận/Huyện Giảm nghèo (Ä‘iểm %) Giảm nghèo (Ä‘iểm %) Hệ số Gini Hệ số Gini Nguồn: Ước lượng từ Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 2009 và Khảo sát mức sống dân cÆ° năm 2010. Ghi chú: Tá»· lệ nghèo năm 1999 được lấy từ tài liệu của Minot, Baulch, và Epprecht (2003). 107 Ä?óng góp của khu vá»±c phi nông nghiệp nông thôn cho quá trình giảm nghèo 4.24 Có má»™t số nhân tố khiến cho tốc Ä‘á»™ đạt tiến bá»™ trong giảm nghèo ở các tỉnh và các huyện của Việt Nam khác nhau, và hiện nay Ä‘ang có nghiên cứu má»›i nhằm tìm hiểu vá»? má»™t số những nhân tố chính thúc đẩy tiến bá»™ trong vòng má»™t thập ká»· vừa qua. Sá»± Ä‘a dạng hóa thu nhập và việc làm là má»™t lá»±c đẩy mạnh giúp Việt Nam đạt được tăng trưởng và giảm nghèo. Việc Ä‘a dạng hóa liên quan tá»›i tình trạng di cÆ° từ nông thôn ra thành thị và vai trò của các khoản tiá»?n gá»­i vá»? gia đình đã nhận được sá»± quan tâm đáng kể. Ở má»™t số nÆ°á»›c khác, việc mở rá»™ng khu vá»±c phi nông nghiệp nông thôn đã chứng tá»? là có lợi cho quá trình phát triển nông thôn và cải thiện Ä‘á»?i sống của ngÆ°á»?i nghèo. Khu vá»±c phi nông nghiệp nông thôn có thể giúp hấp thụ được lao Ä‘á»™ng nông nghiệp dÆ° thừa, đóng vai trò làm bảo hiểm chống lại các cú sốc vá»? nông nghiệp, giảm tình trạng di cÆ° từ nông thôn ra thành thị, và nhìn chung là đã thúc đẩy việc phân bố thu nhập má»™t cách công bằng (xem các tài liệu chẳng hạn nhÆ° tài liệu của Ferria và Lanjouw 2001; Lanjouw và Lanjouw 2000, Oseni và Winters 2009). 4.25 Trong giai Ä‘oạn từ 1999 đến 2009, đã có má»™t sá»± chuyển dịch lá»›n vá»? cÆ¡ cấu việc làm nông thôn ở Việt Nam. Trong khi vào năm 1999 có tá»›i 81% dân số trong Ä‘á»™ tuổi lao Ä‘á»™ng làm việc trong lÄ©nh vá»±c nông nghiệp thì đến năm 2009 tỉ lệ này đã giảm xuống còn 71%. Sá»± tăng trưởng của khu vá»±c phi nông nghiệp nông thôn chủ yếu là do sá»± mở rá»™ng số lượng các ngành nghá»? lao Ä‘á»™ng thủ công đòi há»?i kÄ© năng thấp trong các lÄ©nh vá»±c xây dá»±ng, sản xuất, thÆ°Æ¡ng mại và gia công thá»±c phẩm. HÆ¡n má»™t ná»­a số tăng vá»? ngành nghá»? lao Ä‘á»™ng thủ công Ä‘ang tăng trưởng nhanh ở vùng nông thôn Việt Nam là do kết quả của việc mở rá»™ng ngành xây dá»±ng (bảng 4.4). Bảng 4.4 Việc làm nông thôn và tỉ lệ dân số lao Ä‘á»™ng làm việc trong các lÄ©nh vá»±c/ngành nghá»? Nông nghiệp Tất cả việc làm trong ngành nông-lâm-ngÆ°-nghiệp 81,4 71,2 Phi nông nghiệp Các công việc phi nông nghiệp tá»± tạo, việc làm công ăn 18,6 28,8 lÆ°Æ¡ng phi nông nghiệp, những ngÆ°á»?i Ä‘i làm xa từ nông thôn ra thành thị Phi nông nghiệp-khối công Tài chính, tÆ° vấn, khoa há»?c, chính quyá»?n, truyá»?n hình, chăm sóc 5,9 5,8 việc văn phòng sức khá»?e, giáo dục, công việc trong Ä?ảng Cá»™ng sản Phi nông nghiệp-khối công Khai má»?, chế biến, xây dá»±ng, gia công, thÆ°Æ¡ng mại, gia công 12,6 23,0 việc thủ công thá»±c phẩm, vận tải, vệ sinh Xây dá»±ng Tất cả các hoạt Ä‘á»™ng xây dá»±ng, chuẩn bị mặt bằng, xây lắp 1,6 7,5 Việc làm phi nông nghiệp 11,0 15,5 khối công vi ệc thủ công khác Tất cả các công việc phi nông nghiệp thủ công khác Nguồn: Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở 1999 và 2009. 4.26 Các kết quả rút ra từ các bản đồ nghèo cấp huyện cùng vá»›i dữ liệu từ các cuá»™c Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở năm 1999 và 2009 đã được sá»­ dụng nhằm tìm hiểu các nhân tố thúc đẩy Ä‘a dạng hóa ngành nghá»? phi nông nghiệp nông thôn và đóng góp của nó cho quá trình giảm nghèo. Theo phát hiện thì má»™t nhân tố kích thích phát triển việc làm phi nông nghiệp nông thôn là khoảng cách gần vá»›i trung tâm đô thị, đặc biệt là gần vá»›i các thành phố lá»›n (Lanjouw và Marra, 2013). Xét vá»? tầm quan trá»?ng vá»? kinh tế, khu vá»±c phi nông nghiệp ở các huyện nông thôn có khoảng cách bình quân khoảng trên 10 km trở lên từ thành phố gần nhất có tốc Ä‘á»™ tăng trưởng chậm hÆ¡n 1,63 Ä‘iểm phần trăm trong giai Ä‘oạn từ 1999 đến 2009. Mặc dù quy mô tuyệt đối có vẻ nhÆ° còn nhá»? nhÆ°ng việc tạo việc làm cho khoảng 2% số dân trong Ä‘á»™ tuổi lao Ä‘á»™ng trong má»—i phạm vi 10 km xung quanh khu đô thị cÅ©ng là má»™t Ä‘iá»?u đáng kể. Ngoài ra, kết quả phân tích đã chỉ ra rằng sá»± tăng trưởng trong khu vá»±c phi nông nghiệp nông thôn đã thá»±c sá»± góp phần giảm nghèo trong giai Ä‘oạn từ 1999 đến 2009; tỉ lệ nghèo tính theo đầu ngÆ°á»?i đã giảm 0,0186 (tức 1,86%) đối vá»›i má»—i phần tăng thêm 10 Ä‘iểm phần trăm trong tăng trưởng của khu vá»±c phi nông nghiệp. Má»™t bức tranh tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° vậy cÅ©ng được thể hiện khi chúng ta xem xét sá»± giảm vá»? mức Ä‘á»™ trầm trá»?ng của nghèo đói (P1), và theo phát hiện qua các mức giảm khoảng cách nghèo bình phÆ°Æ¡ng (P2) thì kể cả những ngÆ°á»?i nghèo nhất trong số những ngÆ°á»?i nghèo cÅ©ng đã được hưởng lợi từ sá»± mở rá»™ng của khu vá»±c phi 108 nông nghiệp. Những phát hiện này tÆ°Æ¡ng phản vá»›i những phát hiện của Hoàng và các cá»™ng sá»± (2012), theo đó những ngÆ°á»?i rất nghèo không được hưởng lợi từ sá»± mở rá»™ng của khu vá»±c phi nông nghiệp bởi vì há»? không có trình Ä‘á»™ và kÄ© năng để tiếp cận các công việc phi nông nghiệp. Rõ ràng má»™t Ä‘iá»?u quan trá»?ng cần làm là phải nhìn nhận ở cấp Ä‘á»™ trên cấp Ä‘á»™ há»™ gia đình để có thể hiểu được những tác Ä‘á»™ng gián tiếp tiá»?m ẩn đối vá»›i thị trÆ°á»?ng lao Ä‘á»™ng của khu vá»±c phi nông nghiệp Ä‘ang có xu hÆ°á»›ng mở rá»™ng. E. Các phÆ°Æ¡ng pháp lập bản đồ có thể cung cấp thông tin cho việc thiết kế và đánh giá chính sách theo những phÆ°Æ¡ng diện khác? 4.27 ChÆ°Æ¡ng này ghi nhận những biến Ä‘á»™ng trong phân bố nghèo theo vùng lãnh thổ trong giai Ä‘oạn 1999 - 2009. NhÆ°ng những biến Ä‘á»™ng đó có hàm ý gì cho việc thiết kế chính sách? Má»™t loạt các mô phá»?ng đã được thá»±c hiện để đánh giá xem mức Ä‘á»™ bóc tách theo vùng lãnh thổ mà các bản đồ nghèo Ä‘Æ°a ra có thể há»— trợ cải thiện các chÆ°Æ¡ng trình xác định đối tượng theo địa bàn tại Việt Nam đến mức Ä‘á»™ nào (xem chi tiết trong Phụ lục 4.1). Các mô phá»?ng này được thá»±c hiện dá»±a trên má»™t chÆ°Æ¡ng trình há»— trợ mang tính giả thiết vá»›i mục tiêu giảm nghèo ở cấp quốc gia (trong đó chú trá»?ng tá»›i chỉ số bình phÆ°Æ¡ng khoảng cách nghèo, hay nói cách khác là mức Ä‘á»™ nghiêm trá»?ng của nghèo đói) thông qua việc sá»­ dụng phÆ°Æ¡ng pháp xác định đối tượng theo vùng lãnh thổ ở các cấp Ä‘á»™ bóc tách theo vùng địa lý khác nhau, tức là bóc tách theo tỉnh, huyện, và xã. Các kết quả sÆ¡ bá»™ cho thấy má»™t cách rõ ràng rằng vào cả hai năm 1999 và 2009, lẽ ra đã có khả năng để cải thiện được hiệu quả xác định đối tượng má»™t cách đáng kể bằng cách bóc tách tá»›i cấp địa phÆ°Æ¡ng. Má»™t hệ quả quan trá»?ng của những phát hiện này là những lợi ích của phÆ°Æ¡ng pháp xác định đối tượng nghèo theo vùng lãnh thổ ngày càng trở nên rõ nét khi ta xem xét các dữ liệu vá»? nghèo đói được bóc tách ngày càng sâu. Những mô phá»?ng này cho thấy rằng có thể đạt được tác Ä‘á»™ng nhất định vá»? nghèo đói vá»›i mức chi phí thấp hÆ¡n má»™t cách đáng kể thông qua việc sá»­ dụng phÆ°Æ¡ng pháp xác định đối tượng nghèo theo vùng lãnh thổ thay vì sá»­ dụng mức há»— trợ đồng Ä‘á»?u. 4.28 Má»™t phát hiện quan trá»?ng khác là những lợi ích của việc xác định đối tượng nghèo theo vùng lãnh thổ ở bất kỳ mức Ä‘á»™ bóc tách theo địa bàn địa lý nào vào năm 2009 Ä‘á»?u rõ nét hÆ¡n so vá»›i năm 1999. Phát hiện này có mối liên hệ trá»±c tiếp vá»›i bằng chứng mà đã được trình bày ở phần trÆ°á»›c, tức là bằng chứng vá»? sá»± biến Ä‘á»™ng trong phân bố nghèo ở Việt Nam qua các giai Ä‘oạn. Khi kinh tế Việt Nam phát triển hÆ¡n, các há»™ tÆ°Æ¡ng đối nghèo sinh sống ở các vùng giàu hÆ¡n (nhÆ° vùng đồng bằng sông Hồng) trong năm 1999 Ä‘á»?u đã có thể vượt qua được ngưỡng nghèo. Vì vậy đến năm 2009 tỉ trá»?ng đóng góp vào mức nghèo chung của những vùng giàu hÆ¡n không còn lá»›n nhÆ° trÆ°á»›c. Nghèo đói ngày càng tập trung nhiá»?u hÆ¡n ở các huyện nghèo. Ä?ây là phát hiện quan trá»?ng đối vá»›i các nhà làm chính sách bởi vì nó tho thấy rằng có thể có cÆ¡ sở thá»±c tiá»…n mang tính thuyết phục hÆ¡n so vá»›i trÆ°á»›c đây cho việc sá»­ dụng phÆ°Æ¡ng pháp xác định đối tượng nghèo theo vùng lãnh thổ để thá»±c sá»± tác Ä‘á»™ng được tá»›i ngÆ°á»?i nghèo. 4.29 Tuy nhiên, chỉ nên coi những phát hiện này là có tính minh há»?a mà thôi. Chúng tách rá»?i khá»?i những những cân nhắc chính trị quan trá»?ng và mang tính thá»±c tế, chẳng hạn nhÆ° là những há»— trợ mang tính giả thiết này sẽ được cấp vốn nhÆ° thế nào, chi phí quản lý chÆ°Æ¡ng trình há»— trợ đó là bao nhiêu, đâu là những thay đổi có thể có vá»? hành vi của các há»™, cÅ©ng nhÆ° là khả năng xảy ra tình trạng thâu tóm lợi ích ở địa phÆ°Æ¡ng có liên quan tá»›i quyá»?n lá»±c và khả năng gây ảnh hưởng. Cần so sánh các kết quả mang tính giả thiết của việc xác định đối tượng vá»›i các chi phí tiá»?m năng và những cân nhắc vá»? kinh tế chính trị và cần phải xem xét chúng má»™t cách kỹ lưỡng theo các mục tiêu chính sách khác. Trên thá»±c tế, việc kết hợp giữa phÆ°Æ¡ng pháp xác định đối tượng theo địa bàn địa lý để lá»±a chá»?n giữa các thôn vá»›i việc xác định đối tượng theo phÆ°Æ¡ng pháp Ä‘iá»?u tra gia cảnh để xác định các há»™ nghèo trong phạm vi ná»™i bá»™ các thôn có khả năng sẽ là định hÆ°á»›ng tốt nhất cho Việt Nam trong thá»?i gian tá»›i. 4.30 Chúng tôi khép lại chÆ°Æ¡ng này bằng má»™t đánh giá ngắn gá»?n vá»? hiệu quả xác định đối tượng nghèo của ChÆ°Æ¡ng trình 30A, má»™t trong các chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo mục tiêu má»›i theo vùng của Bá»™ LÄ?TBX. ChÆ°Æ¡ng trình đã có kết quả xếp hạng vá»? mức Ä‘á»™ giàu nghèo của các huyện dá»±a trên các tiêu chí do Bá»™ LÄ?, TB&XH xây dá»±ng (các tiêu chí này tích hợp các thông tin vá»? mức thu nhập so vá»›i chi tiêu và các chỉ số khác vá»? Ä‘á»?i sống). 62 huyện nghèo nhất trong danh sách đã được tách riêng để xác định và áp dụng các can thiệp chính sách cụ thể (há»™p 4.1). Các phÆ°Æ¡ng pháp lập bản đồ đã được sá»­ dụng nhằm 109 xem xét xem liệu 62 huyện nghèo nhất nhÆ° được xác định theo các tiêu chí của Bá»™ LÄ?, TB&XH có phải là các huyện nghèo nhất theo tiêu chí chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i, vốn là tiêu chí làm ná»?n tảng cho việc xây dá»±ng bản đồ nghèo tại Việt Nam trong năm 2009 hay không. Hình 4.7 minh há»?a mối tÆ°Æ¡ng quan chặt chẽ giữa hai cách tiếp cận, theo đó, các huyện do Bá»™ LÄ?, TB&XH xác định cÅ©ng là những huyện nghèo nhất được xác định theo phÆ°Æ¡ng pháp lập bản đồ Ä‘á»™c lập. NhÆ° vậy, việc xác định đối tượng nghèo theo vùng lãnh thổ tại Việt Nam không chỉ được đảm bảo vá»? mặt thá»±c nghiệm và khái niệm mà có vẻ nhÆ° cÅ©ng mang tính khả thi vá»? mặt hành chính và hậu cần, nhÆ° đã được thể hiện má»™t cách rõ nét qua má»™t chÆ°Æ¡ng trình đã Ä‘i vào hoạt Ä‘á»™ng. Há»™p 4.1 Tổng quan vá»? ChÆ°Æ¡ng trình 30A ChÆ°Æ¡ng trình 30A, chÆ°Æ¡ng trình được đặt tên theo Quyết định số 30A của Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ ban hành năm 2008, là chÆ°Æ¡ng trình giảm nghèo toàn diện nhắm tá»›i 61 (hiện nay là 62) huyện nghèo nhất của cả nÆ°á»›c được thá»±c hiện tá»›i năm 2020. Những huyện này nằm trên 20 tỉnh thành trên cả nÆ°á»›c, song hầu hết là tập trung ở khu vá»±c miá»?n núi phía Bắc. ChÆ°Æ¡ng trình tập trung vào bốn lÄ©nh vá»±c cÆ¡ bản: (a) Tăng thu nhập thông qua sản xuất, tạo việc làm và xuất khẩu lao Ä‘á»™ng; (b) Cải thiện chất lượng giáo dục; (c) Cải thiện chất lượng cán bá»™ địa phÆ°Æ¡ng; và (d) Ä?ầu tÆ° vào cÆ¡ sở hạ tầng. Các cam kết tài trợ cho các hợp phần được thá»±c hiện theo các giai Ä‘oạn ba năm má»™t. Theo Bá»™ LÄ?, TB&XH, ngân sách nhà nÆ°á»›c phân bổ cho chÆ°Æ¡ng trình trong giai Ä‘oạn 2009-2011 là 8,5 ngàn tá»· đồng, và cho giai Ä‘oạn 2012- 2015 là 7,2 ngàn tá»· đồng. Má»™t tá»· lệ lá»›n trong phần ngân sách này đã được giải ngân để nâng cao thu nhập thông qua việc chi trả cho ngÆ°á»?i dân để há»? bảo vệ những diện tích rừng đã được xác định cụ thể. Tuy nhiên, tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° ChÆ°Æ¡ng trình 135-II, phần lá»›n kinh phí của ChÆ°Æ¡ng trình 30A được sá»­ dụng để đầu tÆ° vào cÆ¡ sở hạ tầng. Cho tá»›i nay vẫn chÆ°a có đánh giá nào vá»? tác Ä‘á»™ng của chÆ°Æ¡ng trình. 62 huyện được chá»?n trong ChÆ°Æ¡ng trình 30A không chỉ nhận được há»— trợ trá»±c tiếp từ chÆ°Æ¡ng trình này. Các huyện trong số này, nhất là những huyện đặc biệt khó khăn cÅ©ng đủ Ä‘iá»?u kiện để xin há»— trợ của các chÆ°Æ¡ng trình mục tiêu khác. Ví dụ, để tăng cÆ°á»?ng chất lượng cán bá»™, ChÆ°Æ¡ng trình 30A đã liên kết vá»›i ChÆ°Æ¡ng trình 600 Phó chủ tịch xã do Ä?oàn Thanh niên Cá»™ng Sản Hồ Chí Minh và Bá»™ Ná»™i vụ phát Ä‘á»™ng. ChÆ°Æ¡ng trình này được khởi xÆ°á»›ng năm 2011 và nhắm tá»›i 600 xã thuá»™c 62 huyện - má»—i xã sẽ được nhận thêm má»™t cán bá»™ đã qua đào tạo để bổ sung cho xã. Hình 4.7 Tá»· lệ nghèo cấp huyện: so sánh số liệu Æ°á»›c tính của Bá»™ LÄ?TBXH và số liệu Æ°á»›c tính theo bản đồ nghèo Tá»· lệ nghèo theo Bá»™ LÄ?TBXH (%) Tá»· lệ nghèo theo phÆ°Æ¡ng pháp bản đồ (%) Các huyện khác Các huyện thuá»™c nhóm nghèo nhất 110 Phụ lục 4.1 Phân bố Nghèo đói theo Vùng lãnh thổ và những Lợi ích từ việc Xác định đối tượng nghèo theo Vùng lãnh thổ ChÆ°Æ¡ng 4 trình bày các xu hÆ°á»›ng biến Ä‘á»™ng vá»? phân bố nghèo đói theo vùng lãnh thổ trong giai Ä‘oạn 1999-2009. NhÆ°ng những xu hÆ°á»›ng này có hàm ý gì đối vá»›i việc xây dá»±ng chính sách? Má»™t loạt mô phá»?ng đã được thá»±c hiện để đánh giá mức Ä‘á»™ mà việc bóc tách theo vùng lãnh thổ bằng bản đồ nghèo đói có thể giúp cải thiện các mô hình xác định đối tượng nghèo theo khu vá»±c ở Việt Nam.25 Ở đây, chúng tôi xem xét đến việc phân bổ má»™t khoản ngân sách mang tính giả thuyết cho dân số Việt Nam. Chúng tôi giả thiết rằng chúng tôi không có má»™t thông tin gì vá»? tình trạng nghèo đói của bá»™ phận dân số này ngoài thông tin vá»? vị trí địa lý của địa bàn cÆ° trú và mức Ä‘á»™ nghèo đói tại má»—i địa phÆ°Æ¡ng.Vá»›i tÆ° cách là má»™t tình huống chuẩn, chúng tôi sá»­ dụng triệt để giả thiết vá»? việc không có bất cứ thông tin gì vá»? phân bố nghèo đói theo vùng lãnh thổ - trong tình huống đó, khoản ngân sách định trÆ°á»›c được phân bổ đồng Ä‘á»?u cho toàn bá»™ dân số. Chúng tôi làm má»™t loạt phép so sánh vá»›i mốc chuẩn này, tại đó chúng tôi giả định có thông tin vá»? mức Ä‘á»™ nghèo đói ở các nhóm dân số nhá»? hÆ¡n. Ä?ối vá»›i má»—i cấp Ä‘á»™ bóc tách, chúng tôi xem xét xem làm thế nào để có thể lồng ghép những thông tin vá»? kết quả giảm nghèo ở các địa phÆ°Æ¡ng khác nhau vào việc thiết kế má»™t chÆ°Æ¡ng trình há»— trợ để cải thiện hiệu quả của việc xác định đối tượng liên quan đến tình huống chuẩn. Vá»›i những quan sát ở trên cá»™ng vá»›i việc xem xét tiến triển phân bố nghèo đói theo vùng lãnh thổ ở Việt Nam, chúng tôi xem xét xem liệu những kết luận của chúng tôi có sá»± khác biệt không và khác biệt nhÆ° thế nào giữa năm 1999 và năm 2009. Chúng tôi cân nhắc đến má»™t chÆ°Æ¡ng trình há»— trợ mà có thể sá»­ dụng những thông tin vá»? phân bố nghèo đói theo vùng lãnh thổ bằng má»™t cách thức để có thể giảm thiểu nghèo đói tại cấp quốc gia. Chúng tôi xem xét những lợi ích thu được từ việc xác định đối tượng nghèo theo vùng lãnh thổ tại các cấp Ä‘á»™ bóc tách khác nhau.26 Chúng tôi chú trá»?ng đến chỉ số bình phÆ°Æ¡ng khoảng cách nghèo - má»™t thÆ°á»›c Ä‘o vá»? nghèo đói đặc biệt nhạy cảm vá»›i khoảng cách giữa mức thu nhập của má»™t ngÆ°á»?i nghèo và chuẩn nghèo. Chúng tôi xác định má»™t chuẩn nghèo phù hợp vá»›i má»™t tá»· lệ nghèo ở mức khoảng 20% trên phạm vi toàn quốc trong má»—i năm tÆ°Æ¡ng ứng, và chúng tôi cân nhắc đến má»™t khoản ngân sách khiêm tốn nhất mang tính giả thuyết mà bản thân nó không đủ để xóa nghèo hoàn toàn, cho dù nó được xác định đúng đối tượng tại cấp há»™ gia đình. Kết quả từ cách làm này cho thấy rõ ràng rằng trong cả 2 năm 1999 và 2009 Ä‘á»?u có những lợi ích tiá»?m ẩn to lá»›n vá»? hiệu quả xác định đối tượng nghèo nhá»? bóc tách tá»›i tận cấp cÆ¡ sở. Những lợi ích này cÅ©ng trở nên rõ ràng khi chúng tôi xem xét kÄ© chỉ số bình phÆ°Æ¡ng khoảng cách nghèo vá»›i tÆ° cách là thÆ°á»›c Ä‘o nghèo đói mà chúng tôi đã lá»±a chá»?n. Trong Ä‘iá»?u kiện chúng tôi không “tối Æ°u hóaâ€? chÆ°Æ¡ng trình há»— trợ của chúng tôi đối vá»›i thÆ°á»›c Ä‘o nghèo đói này thì không có gì đáng ngạc nhiên khi ảnh hưởng của nó tá»›i tá»· lệ nghèo tính theo đầu ngÆ°á»?i không rõ nét bằng. Má»™t hệ quả quan trá»?ng từ những phát hiện này là những lợi ích từ việc xác định đối tượng nghèo theo vùng lãnh thổ ngày càng trở nên rõ nét khi sá»­ dụng các số liệu vá»? nghèo đói được bóc tách chi tiết hÆ¡n. Chúng tôi chỉ ra rằng bằng việc xác định đối tượng nghèo chi tiết theo vùng lãnh thổ, có thể đạt được má»™t mức Ä‘á»™ tác Ä‘á»™ng cụ thể tá»›i nghèo đói vá»›i chi phí thấp hÆ¡n nhiá»?u so vá»›i chÆ°Æ¡ng trình há»— trợ mang tính đồng Ä‘á»?u. Các kết quả từ cách làm này cÅ©ng cho thấy rằng ở bất cứ cấp Ä‘á»™ bóc tách nào thì những lợi ích từ việc xác định đối tượng nghèo theo vùng lãnh thổ trong năm 2009 Ä‘á»?u rõ nét hÆ¡n so vá»›i năm 1999. Phát hiện này nhất quán vá»›i những bằng chứng đã được nêu ở phần trên vá»? biến Ä‘á»™ng của việc phân bố nghèo đói 25.Chúng tôi dá»±a trên những phân tích trÆ°á»›c đây của Ravallion (1993), ngÆ°á»?i đã phát hiện ra rằng việc bóc tách theo vùng lãnh thổ tá»›i cấp khu vá»±c rá»™ng lá»›n ở In-đô-nê-xi-a, tức là cấp thấp nhất mà các số liệu Ä‘iá»?u tra há»™ gia đình có thể cho các Æ°á»›c tính tin cậy vá»? đói nghèo, giúp cải thiện việc xác định đối tượng hưởng lợi, nhÆ°ng chỉ ở má»™t mức Ä‘á»™ khiêm tốn. Ngược lại, Elbers và các cá»™ng sá»± (2007) nhận thấy rằng việc xác định đối tượng hưởng lợi theo vùng địa lý hẹp Ä‘em lại những lợi ích quan trá»?ng so vá»›i việc xác định đối tượng trên phạm vi rá»™ng. 26.Chúng tôi chú trá»?ng đến chỉ số bình phÆ°Æ¡ng khoảng cách nghèo vì những đặc tính nổi bật của nó từ cả góc Ä‘á»™ khái niệm và góc Ä‘á»™ kÄ© thuật. PhÆ°Æ¡ng thức tiếp cận quan trá»?ng được tìm hiểu ở đây cÅ©ng sẽ phát huy tác dụng đối vá»›i các thÆ°á»›c Ä‘o nghèo đói khác, đặc biệt là các thÆ°á»›c Ä‘o Foster-Greer-Thorbecke vá»›i giá trị của tham số α lá»›n hÆ¡n 1. Tuy nhiên, vá»›i thÆ°á»›c Ä‘o tá»· lệ nghèo tính theo đầu ngÆ°á»?i (thÆ°á»›c Ä‘o FGT vá»›i α=0) thì “việc tối Æ°u hóaâ€? phúc lợi không không được xác định rõ ràng và do đó phÆ°Æ¡ng thức tiếp cận được áp dụng ở đây hiển nhiên sẽ kém phù hợp (xem Ray, 1998, trang 254-255). 111 theo vùng lãnh thổ ở Việt Nam qua thá»?i gian. Vì Việt Nam ngày càng phát triển, các há»™ tÆ°Æ¡ng đối nghèo sinh sống tại các khu vá»±c tÆ°Æ¡ng đối khá giả trong năm 1999 Ä‘á»?u đã vượt qua chuẩn nghèo, do vậy đến năm 2009, các khu vá»±c tÆ°Æ¡ng đối khả giả đó không còn góp phần quan trá»?ng vào tá»· lệ nghèo chung nữa. Nghèo đói đã trở nên tập trung hÆ¡n theo vùng lãnh thổ. Ä?ối vá»›i các nhà hoạch định chính sách thì đây là má»™t phát hiện quan trá»?ng vì nó chỉ ra rằng hiện nay có thể có cÆ¡ sở thá»±c tiá»…n vững chắc hÆ¡n cho việc xác định đối tượng nghèo theo vùng lãnh thổ so vá»›i tình hình cách đây má»™t thập ká»·. ChÆ°Æ¡ng trình há»— trợ Chúng tôi giả thiết rằng Chính phủ có má»™t khoản ngân sách S để phân bổ và Chính phủ mong muốn dùng khoản ngân sách này để há»— trợ nhằm mục đích giảm nghèo.Chúng tôi xác định má»™t tình huống chuẩn mà ở đó coi nhÆ° Chính phủ không có thông tin gì vá»? đối tượng nghèo và địa bàn mà ngÆ°á»?i nghèo sinh sống.27 Do đó không thể phân bổ khoản ngân sách này theo má»™t cách nào khác ngoài cách há»— trợ ngân sách trá»?n gói cho toàn bá»™ dân số có quy mô N. Do vậy chúng tôi tính toán tác Ä‘á»™ng của khoản há»— trợ S/N cho toàn bá»™ dân số. Kanbur (1987) chỉ ra rằng để giảm thiểu nghèo đói theo các thÆ°á»›c Ä‘o phân loại nghèo đói Foster-Greer- Thorbecke (FGT) vá»›i giá trị tham số α>1, thì cần chú trá»?ng đến nhóm có FGT(α-1) cao nhất. Do vậy, để giảm thiểu chỉ số bình phÆ°Æ¡ng khoảng cách nghèo (tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i má»™t thÆ°á»›c Ä‘o nghèo đói loại FGT vá»›i α=2), nhóm dân số mục tiêu phải được xếp hạng theo khoảng cách nghèo (FGT vá»›i α=1) và tiến hành cấp phát các khoản ngân sách há»— trợ trá»?n gói cho đến khi khoảng cách nghèo của địa phÆ°Æ¡ng nghèo nhất bằng vá»›i khoảng cách nghèo của địa phÆ°Æ¡ng nghèo tiếp theo và cứ nhÆ° vậy cho đến khi phân bổ hết ngân sách. Ngân sách và các Chuẩn Nghèo Chúng tôi giả thiết rằng ngân sách phân bổ đã được bố trítheo cách ngoại sinh.NhÆ° có thể thấy rõ bằng trá»±c giác, những lợi ích tiá»?m ẩn từ việc xác định đối tượng nghèo sẽ thay đổi tùy biến theo quy mô ngân sách tổng thể. Trong giá»›i hạn, nếu ngân sách nhiá»?u vô tận thì không cần thiết phải xác định đối tượng nghèo vì thậm chí ngay cả má»™t chÆ°Æ¡ng trình há»— trợ mang tính đồng Ä‘á»?u cÅ©ng sẽ giúp xóa được nghèo. Ä?ể làm mốc chuẩn, chúng tôi xác định mức tiêu dùng bình quân đầu ngÆ°á»?i của nhóm bách phân vị thứ 25 trong phân bố tiêu dùng.28 Chúng tôi quy giá trị tiêu dùng này ra toàn bá»™ dân số. Ngân sách chuẩn của chúng tôi được thiết lập tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i 5% tổng giá trị này. Những lợi ích thu được từ việc xác định đối tượng nghèo cÅ©ng thay đổi theo lá»±a chá»?n chuẩn nghèo. Chuẩn nghèo càng cao thì càng ít cần thiết phải xác định đối tượng nghèo, vì mức Ä‘á»™ rò rỉ ra các đối tượng không nghèo giảm xuống bằng 0. Trong nghiên cứu này, chúng tôi lá»±a chá»?n chuẩn nghèo làm mốc là chuẩn nghèo mà cho tá»· lệ nghèo ở cả hai năm 1999 và 2009 bằng đúng 20%. Mô phá»?ng tác Ä‘á»™ng của mức há»— trợ đồng Ä‘á»?u Mô phá»?ng chính sách của chúng tôi đối vá»›i trÆ°á»?ng hợp chÆ°Æ¡ng trình há»— trợ đồng Ä‘á»?u được tính toán rất Ä‘Æ¡n giản. Ngân sách S được chia Ä‘á»?u cho tổng dân số N. Mức há»— trợ a từ kết quả tính toán trên được cá»™ng thêm vào mức chi tiêu đã được tính toán trÆ°á»›c trong cÆ¡ sở dữ liệu của chúng tôi để thu được +a 27. Theo Foster, Greer and Thorbecke (1984), thÆ°á»›c Ä‘o phân loại nghèo đói FGT sá»­ dụng công thức sau đây: 1 FGT (α ) = ( )∑ wi (1 − ( xi / z ))α ∑w i vá»›i xi là chi tiêu bình quân đầu ngÆ°á»?i đối vá»›i những ngÆ°á»?i có trá»?ng số wi là những ngÆ°á»?i sống dÆ°á»›i chuẩn nghèovà 0 đối vá»›i những ngÆ°á»?i sống trên chuẩn nghèo, z là chuẩn nghèo và ∑ wi là tổng quy mô dân số. α nhận giá trị 0 cho Tá»· lệ nghèo tính theo Ä?ầu ngÆ°á»?i, 1 cho chỉ số Khoảng cách Nghèo và 2 cho chỉ số Bình phÆ°Æ¡ng Khoảng Cách Nghèo. Ä?ể biết thêm chi tiết, xem Ravallion (1994). 28. Phân bố tiêu dùng được xây dá»±ng trên cÆ¡ sở số trung bình cá»™ng, qua các lần lặp lại r, của tiêu dùng bình quân đầu ngÆ°á»?i cấp há»™ gia đình đã được dá»± báo trong đợt tổng Ä‘iá»?u tra dân số 112 Ä?ối vá»›i má»—i lần lặp lại r, chúng tôi Æ°á»›c tính tá»· lệ nghèo trên phạm vi toàn quốc sau há»— trợ. Mức trung bình các lần lặp lại r của các tá»· lệ nghèo Æ°á»›c tính sau há»— trợ cho ra kết quả là tá»· lệ nghèo dá»± kiến liên quan đến mốc chuẩn và chÆ°Æ¡ng trình há»— trợ trá»?n gói không có mục tiêu. Sau đó tá»· lệ nghèo má»›i này có thể được so sánh vá»›i tá»· lệ nghèo trên phạm vi toàn quốc ban đầu được Æ°á»›c tính nhá»? sá»­ dụng bản đồ nghèo đói nhằm đánh giá tác Ä‘á»™ng của chÆ°Æ¡ng trình há»— trợ. Mô phá»?ng tác Ä‘á»™ng của việc xác định đối tượng nghèo theo vùng địa lý má»™t cách “tối Æ°uâ€? Mô phá»?ng tác Ä‘á»™ng của mô hình xác định đối tượng nghèo má»™t cách “tối Æ°uâ€? phức tạp hÆ¡n má»™t chút. Theo Kanbur (1987), chúng tôi muốn cân bằng biểu thức sau đây ở các địa phÆ°Æ¡ng nghèo nhất trong cả nÆ°á»›c: (7) đây chính là z lần chỉ số khoảng cách nghèo ở địa phÆ°Æ¡ng c,sau khi má»—i ngÆ°á»?i ở địa phÆ°Æ¡ng này Ä‘á»?u nhận được má»™t khoản há»— trợ ac. Fc(y) là trung bình cá»™ng của R lần phân bố chi tiêu được mô phá»?ng của địa phÆ°Æ¡ng c. Hàm (x)+ cho biết “phần dÆ°Æ¡ngâ€? của đối số, tức là (x)+=x, nếu xdÆ°Æ¡ng, nếu không thì bằng 0. Mức há»— trợ ac (phải lá»›n hÆ¡n hoặc bằng 0) được cá»™ng thêm vào khoản ngân sách S cho trÆ°á»›c: (8) vá»›i Nc là quy mô dân số của địa phÆ°Æ¡ng c. Sau khi nhận được khoản há»— trợ, có má»™t nhóm địa phÆ°Æ¡ng có chỉ số khoảng cách nghèo (tối Ä‘a) bằng nhau trong phạm vi toàn quốc. Ä?ây là những địa phÆ°Æ¡ng duy nhất nhận được mức há»— trợ. Phần dÆ°á»›i đây chúng tôi sẽ mô tả làm thế nào để giải quyết được vấn Ä‘á»? này trong Ä‘iá»?u kiện chúng tôi Ä‘ang xá»­ lý má»™t cÆ¡ sở dữ liệu vá»? thu nhập của từng há»™ gia đình trong mẫu 15% tổng dân số. Giải quyết vấn Ä‘á»? - Xác định đối tượng nghèo theo vùng địa lý má»™t cách “Tối Æ°uâ€? NhÆ° đã nêu trong tài liệu của Elbers và các cá»™ng sá»± (2007) và trong phần lá»?i của báo cáo này, trong Ä‘iá»?u kiện chúng tôi quan tâm đến việc giảm thiểu chỉ số FGT2 thì việc xác định đối tượng nghèo theo vùng địa lý má»™t cách tối Æ°u có nghÄ©a là sau khi cung cấp há»— trợ, có má»™t nhóm địa phÆ°Æ¡ng có chỉ số khoảng cách nghèo (tối Ä‘a) bằng nhau trong phạm vi toàn quốc. Chúng tôi xác định mức há»— trợ cho má»—i địa phÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c hết bằng cách giải quyết má»™t vấn Ä‘á»? khác. Theo phần chú giải ở trên, hãy cân nhắc ngân sách tối thiểu S(G) cần thiết để giảm khoảng cách nghèo của tất cả các địa phÆ°Æ¡ng xuống mức thấp nhất G/z. Ngân sách này tăng lên tá»›i mức há»— trợ ac (G) cho các địa phÆ°Æ¡ng có khoảng cách nghèo trÆ°á»›c khi tiếp nhận há»— trợ lá»›n hÆ¡n G/z, để . Má»™t khi chúng tôi biết cách tính toán S(G), chúng tôi chỉ việc Ä‘iá»?u chỉnh G cho đến khi S(G)bằng vá»›i khoảng ngân sách dá»± kiến há»— trợ ban đầu là S. Ä?ể thá»±c hiện phÆ°Æ¡ng án này, chúng tôi phải giải quyết được phÆ°Æ¡ng trình cho acnhÆ° sau: (A.1) . Ở những phần sau, chúng tôi bá»? chỉ số vá»? địa phÆ°Æ¡ng c cho dá»… giải thích. Sá»­ dụng phÆ°Æ¡ng pháp tích phân từng phần, có thể thấy rằng: (A.2) Nói cách khác, chúng tôi cần tính toán giá trị tích phân ở dÆ°á»›i mức phân bố chi tiêu giữa các mức chi tiêu y=0 và y=z-t cho các giá trị từ t đến z. Thay vì tính toán chính xác G(t), chúng tôi sá»­ dụng má»™t phép xấp 113 xỉ giản Ä‘Æ¡n. Ä?ể làm được phép tính này, chúng tôi chia khoảng [0,z] thành nphần bằng nhau và giả thiết rằng phần má»?m “lập bản đồ nghèo đóiâ€? đã tạo ra các tá»· lệ nghèo tính theo đầu ngÆ°á»?i mong đợi cho các chuẩn nghèo z k/n, vá»›i k=0, …,n. Nói cách khác, chúng tôi có má»™t bảng F(z k/n). Sá»­ dụng bảng này, chúng tôi Æ°á»›c tính giá trị xấp xỉ của F(y) bằng phép ná»™i suy tuyến tính cho y đối vá»›i các giá trị trong bảng.Vá»›i mức phân bố chi tiêu được tính bằng phép xấp xỉ, có thể dá»… dàng tìm ra lá»?i giải cho mức há»— trợ vá»›i tÆ° cách là má»™t hàm của G (xem dÆ°á»›i đây). Trong thá»±c tế, chúng tôi thấy rằng n=20 cho kết quả đủ chính xác. Việc lập phép tính được tiến hành nhÆ° sau (lÆ°u ý rằng việc đánh số mà chúng tôi áp dụng ở đây là từ z đến 0 chứ không phải cách ngược lại). Xác định b0=0 và vá»›i k=1,...,n, bk là giá trị tích phân dÆ°á»›i mức phân bố chi tiêu (được tính theo phép xấp xỉ) giữa z-kz/n và z-(k-1)z/n, chia cho z29: (A.3) . Coi g0 là khoảng cách nghèo ban đầu, hoặc nhÆ° phần thảo luận ở trên, g0=G(0)/z. Vá»›i k=1,...n, đặt (A.4) . gk là các khoảng cách nghèo của mức phân bố chi tiêu được tính toán bằng phép xấp xỉ cho các ngưỡng nghèo thấp hÆ¡n kế tiếp z-kz/n. Coi ak là mức há»— trợ bình quân đầu ngÆ°á»?i cần thiết để giảm ngưỡng nghèo xuống z-kz/n: (A.5) . Bây giá»? chúng tôi có thể tìm lá»?i giải cho mức há»— trợ bình quân đầu ngÆ°á»?i vá»›i tÆ° cách là má»™t hàm của khoảng cách nghèo dá»± định g