E4547 გარემოს და სოციალური მართვის სტრუქტურა საქართველოს ახალგაზრდობის ჩართულობის და სოციალური ანგარიშვალდებულების პროექტი (P150310) აპრილი 2014 1.შესავალი იმისათვის, რათა ახალგაზრდებს საშუალება მიეცეთ, გახდნენ აქტიური მოქალაქეები, ,,ახალგაზრდობის ჩართულობის და სოციალური ანგარიშვალდებულების პროექტი“ (YISAP) ახალგაზრდობას და ადგილობრივი მმართველობის ორგანოებს დახმარებას აღმოუჩენს სამ შერჩეულ მუნიციპალიტეტში, რათა ერთობლივად გადაჭრან მათი საზოგადოების წინაშე არსებული საკითხები. პროექტი პირდაპირ წვლილს შეიტანს აქტიური მოქალაქეობის ნიშის შევსებაში ეროვნული ახალგაზრდობის პოლიტიკაში და სპორტისა და ახალგაზრდობის საქმეთა სამინისტროს 2013 წლის პრიორიტეტებში სოფლად ახალგაზრდობის და სამოქალაქო თუ არაოფიციალური განათლების განვითარების კუთხით. პროექტი შესაძლებლობას მისცემს ახალგაზრდებს, განავითარონ საკუთარი საზოგადოება ინტერაქტიული, საერთო დემოკრატიის მეშვეობით. საზოგადოებრივი საკითხების ერთობლივი იდენტიფიკაციის და ,,მუნიციპალური სამოქმედო გეგმის“ (MAP) განვითარების, განხორციელებისა და მონიტორინგის გზით სამიზნე სივრცეში მცხოვრები ახალგაზრდობა იხილავს, როგორ იქცევა მათი იდეები საქმედ, ხოლო ადგილობრივი მმართველობა კი უფრო ანგარიშვალდებული გახდება საკუთარი მოქალაქეების წინაშე. პროექტის საქმიანობას განახორციელებს გრანტის მიმღები, არა-სამთავრობო ორგანიზაცია ,,ადამიანი გაჭირვებაში, საქართველო“(PIN). ეს ორგანიზაცია შერჩეული იქნა სპორტისა და ახალგაზრდობის საქმეთა სამინისტროს და მსოფლიო ბანკის მიერ კონკურენტული გამჭვირვალე შერჩევითი პროცესის შედეგად. დეტალური შეფასების შემდგომ დადგინდა, რომ ,,ადამიანი გაჭირვებაში“ ფლობს მძლავრ ბერკეტებს პროექტის წარმატებისათვის უმნიშვნელოვანეს სფეროებში: ახალგაზრდათა მონაწილეობის გამოცდილებას, ადგილობრივ მთავრობასა და ახალგაზრდობას შორის კავშირების განმტკიცების გამოცდილებას და ფიდუციურ მენეჯმენტს. შემოთავაზებული პროექტის გუნდი შედგება ექვსი ადამიანისგან: პროექტის მენეჯერი, რეგიონალური პროექტის ორი კოორდინატორი, ერთი საველე ოფიცერი, სოციალური მედიისა და IT ექსპერტი, ნახევარ განაკვეთზე მყოფი ფინანსური მენეჯმენტის ოფიცერი და ნახევარ განაკვეთზე მყოფი უზრუნველყოფის ოფიცერი. პროექტის გუნდს პირდაპირი მხარდაჭერით უზრუნველყოფს PIN-ის ქვეყნის დირექტორი, რომელსაც ფინანსურ და ადმინისტრაციულ ზედამხედველობას გაუწევს ფინანსური მენეჯერი. პროექტის მიზნებისათვის PIN იმუშავებს სპორტისა და ახალგაზრდულ საქმეთა სამინისტროსთან მჭიდრო კოორდინაციაში. PIN დააფუძნებს და თავმჯდომარეობას გაუწევს მრავალი დაინტერესებული მხარის სამეთვალყურეო კომიტეტს, რომელიც მოიცავს MSYA-ს წევრებს. კომიტეტი მინიმუმ კვარტალში ერთხელ შეიკრიბება და რეგულარულად მიიღებს განახლებულ ინფორმაციას პროექტის საქმიანობის, განხორციელებასთან დაკავშირებული გამოწვევების და წარმატებების შესახებ და განახორციელებს საველე ვიზიტებს საქმიანობის ადგილზე. კერძოდ, PIN იმუშავებს სამინისტროსთან ერთად, რათა უზრუნველყოს პროექტის კავშირი ცენტრალურ და ადგილობრივ მთავრობასთან ადგილობრივ დაგეგმარებაში ახალგაზრდების ერთობლივი ჩართულობისთვის ინსტიტუციური მხარდაჭერის წახალისების მიზნით. 2. პროექტის აღწერა პროექტის განვითარების მიზანს (PDO) წარმოადგენს ახალგაზრდების მონაწილეობის გაზრდა მოთხოვნის მხარეს მყოფ მმართველობაში, სოციალურ ანგარიშვალდებულებაში და მოქალაქეობრივ ჩართულობაში მუნიციპალურ დონეზე, რაც ახალგაზრდობის გაცილებით დიდი რაოდენობის ჩართულობას გამოიწვევს. 2.1 პროექტის კომპონენტები პროექტის საქმიანობის მიზანია, შექმნას მექანიზმები, რათა ახალგაზრდები ადგილობრივი გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში ჩაერთვნენ ადგილობრივ სამთავრობო უწყებებებთან ერთად. ეს პროცესი ხელს შეუწყობს ადგილობრივი ხელისუფლების ანგარიშვალდებულების გაზრდას ახალგაზრდების შეხედულებებისა და როლების მიმართ. საქმიანობათა ინოვაციური ასპექტი წარმოადგენს შესაბამის საინფორმაციო საკომუნიკაციო ტექნოლოგიის (ICT) დანადგარებს, როგორც საშუალებას ახალგაზრდებისთვის, რათა გამოხატონ საკუთარი მოსაზრებები და ჩაერთვნენ ადგილობრივი განვითარების არჩევანში. კომპონენტი 1: ადგილობრივ მმართველობაში ახალგაზრდობის ჩართვის წახალისება ამ კომპონენტის მოქმედებები მოიცავს სამიზნე მუნიციპალიტეტში ახალგაზრდების მონაწილეობის პროცესს მომსახურების მიწოდების იმ პრობლემების იდენტიფიკაციის მიზნით, რომლებიც მათთვის ადგილობრივად გამოწვევას, საზრუნავს ან ძალისხმევის საგანს წარმოადგენს. აღნიშნული იდენტიფიცირებული პრობლემებიდან ისინი პრიორიტეტს მიანიჭებენ ისეთს, რომელიც სურთ დ რომლის განხორციელებაც შეუძლიათ პროექტის ფარგლებში. ახალგაზრდები ადგილობრივ შესაბამის უწყებებთან კოორდინირებულად შეიმუშავებენ პრიორიტეტული პრობლემის MAP-ს (მათ შორის მოქმედებებს, პასუხისმგებლობებს და ვადებს). მუნიციპალური სამოქმედო გეგმის შეთანხმების შემდგომ გრანტები გადაერიცხება ადგილობრივ მუნიციპალურ დაწესებულებებს და ახალგაზრდათა ადგილობრივ ჯგუფებს სამოქმედო გეგმის განხორციელების მიზნით. ახალგაზრდები ჩაერთვებიან სამოქმედო გეგმის მიღწევათა შეფასების პროცესში. სამოქმედო გეგმის განხორციელების შეფასებისას ყურადღება გამახვილდება სოციალური ანგარიშვალდებულების მექანიზმებზე, რადგან მუნიციპალური უწყებები ანგარიშვალდებულნი არიან ახალგაზრდების წინაშე, შეთანხმებული მოქმედებების გამჭვირვალედ და ერთობლივად განხორციელების თვალსაზრისით. ამ კომპონენტით გათავალისწინებული მოქმედებები მიმართული იქნება ახალგაზრდების მხარდაჭერისკენ, რათა საშუალება მიეცეთ, ნაყოფიერად ჩაერთვნენ საკუთარი თემის სამოქალაქო ცხოვრებაში. აღნიშნული მოქმედებები ხელს შეუწყობს ფორუმის შექმნას, რომლის მეშვეობითაც ადგილობრივი ახალგაზრდები ადგილობრივი გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში ჩართვას შეძლებენ, მათმა მონაწილეობამ უნდა განამტკიცოს მათი ლიდერული თვისებები და ამააღლოს მათი თავდაჯერებულობა. მნიშვნელოვანია, გამოინახოს მოტივირების საშუალებები და საშუალება მიეცეს ახალგაზრდობას, მონაწილეობა მიიღონ კონსტრუქციულ შეხვედრებში, რა დროსაც შეიტყობენ იმ პოტენციური სარგებლის შესახებ, რისი მოტანაც შეუძლიათ საქართველოს ინკლუზიური განვითარებისათვის. პროექტით გათვალისწინებული საქმიანობა მოიცავს ქვემოთ ჩამოთვლილს, თუმცა იგი დაიხვეწება და შემუშავდება ანალიტიკური მუშაობის საფუძველზე, რაც გავლენას მოახდენს პროექტის ეფექტურად განხორციელებაზე. ეს კომპონენტი მოიცავს შემდეგ მოქმედებებს:  ადგილობრივ უწყებებთან უკვე ჩატარებული მოსამზადებელი შეხვედრების შემდგომ ღონისძიებებზე დაკვირვება განხორციელების დასრულების მიზნით; ადგილობრივ სამთავრობო მუნიციპალურ სტრუქტურებში საკონტაქტო პირის განსაზღვრა, ვინც სამუშაოების კოორდინაციას უზრუნველყოფს. ადგილობრივ უწყებებსა და PIN-ს შორის გაგების მემორანდუმზე ხელის მოწერა, რომლითაც განისაზღვრება ორმხრივი პასუხისმგებლობა და ვალდებულებები პროექტთან დაკავშირებით.  კვლევისა და შეფასების განხორციელება ახალგაზრდების განსაკუთრებით დაუცველი ჯგუფების იდენტიფიკაციის მიზნით, რომლებსაც განსაკუთრებული ყურადღება ესაჭიროებათ და რომელთა შესახებაც პროექტის ფარგლებში შემუშავებული უნდა იქნას სტრატეგიები. პროექტის სამიზნე სტრატეგია შემუშავდება ამ შეფასების შედეგებზე დაყრდნობით, რომელიც მსოფლიო ბანკის კონტროლს დაექვემდებარება ყოველგვარი წინააღმდეგობის გარეშე.  ახალგაზრდების ოფიციალური და არაოფიციალური ჯგუფების დაგეგმარება, რაც საშუალებას მისცემს განმახორციელებელ უწყებას, მოახდინოს აქტიური ახალგაზრდების იდენტიფიკაცია პროექტში ჩართვის მიზნით.  ახალგაზრდების მიერ უკვე გამოყენებული არსებული ICT და მედია საშუალებების დაგეგმარება. ამ შეფასების შედეგებზე დაყრდნობით განხორციელდება საჭირო ICT ინფრასტრუქტურის (როგორიცაა SMS გამოკითხვის პლატფორმები, Facebook გვერდები და სმარტ-ტელეფონების აპლიკაციები) განვითარება და ინვესტირება, რათა შესაძლებელი გახდეს ახალაგზრდების ვირტუალური მონაწილეობა პროექტის საქმიანობაში.  ადგილობრივ უწყებებთან ერთად სამიზნე ჯგუფებისთვის დისკუსიებისა და მონაწილეობის შესახებ კონსულტაციების სერიების ჩატარება, რათა: (i) პროექტის მიზნებს გაეცნოს დაინტერესებული მხარეების და ახალგაზრდების ფართო კონტიგენტი, (ii) შესაძლებელი გახდეს კონტაქტი ახალგაზრდებსა და მუნიციპალურ უწყებებს შორის, (iii) დაიწყოს დებატები ახალგაზრდებთან მომსახურების მიწოდების იმ საკითხებთან დაკავშირებით, რაც ადგილობრივი მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მათზე ზეგავლენას ახდენს და აწუხებთ, გამოიხატოს მათი ფართომასშტაბიანი გამოწვევები, შესაძლებლობები და საზრუნავი, მათ შორის მომსახურების მიწოდების ის საკითხები, სადაც ისურვებდნენ ცვლილებას, მათი ურთიერთქმედება ადგილობრივ უწყებებთან და სფეროები, სადაც მათი აზრით, შესაძლებელია მდგომარეობის გაუმჯობესება.  შეირჩეს ახალგაზრდათა წარმომადგენლობითი ჯგუფი პროექტის სამოქმედო ტერიტორიაზე, რომელიც კოორდინირებას გაუწევს პროექტს და მის ქმედებებს ახალგაზრდების გაცილებით ფართო წრეს წარუდგენს.  კომპეტენციის ამაღლება და მხარდაჭერის აღმოჩენა შერჩეული ახალგაზრდებისთვის და ადგილობრივი უწყებებისთვის, რათა უკეთ შეიტყონ, როგორ შეუძლიათ აქტიური როლის შესრულება პროექტის საქმიანობაში; მათ შორის, როგორ შეუძლიათ უზრუნველყონ ახალგაზრდების გაცილებით ფართო წრისთვის ეფექტური პრეზენტაცია. აღნიშნული პროცესის მხარდაჭერის მიზნით ადგილობრივი უწყებების და ახალგაზრდების ტრენინგი სოციალური მედია- საშუალებების გამოყენებაში. შერჩეული ახალგაზრდების კომიტეტს და ადგილობრივ უწყებებს ექნებათ მხარდაჭერა, რათა რეგულარულად შეიკრიბნენ და დაგეგმონ პროექტის საქმიანობები.  სოციალური ინოვაციური ბანაკის ორგანიზება ახალგაზრდების და ადგილობრივი უწყებებისთვის, რათა იდენტიფიცირებული იყოს საუკეთესო სოციალური მედია და ICT საშუალებები ახალგაზრდების მოსაზრებების შეკრებისა და მათი პროექტში ჩართვის მიზნით.  ჩატარდეს ერთობლივი შეხვედრები და ICT-უზრუნველყოფილი პროცესი, რა დროსაც ახალგაზრდები, ადგილობრივი ლიდერები, უწყებები და გადაწყვეტილების მიმღები პირები განიხილავენ იმ ახალგაზრდების პრობლემებს, რომლებიც ადრე განხორციელებული საკონსულტაციო პროცესის დროს იქნენ იდენტიფიცირებულები და შეირჩეს მომსახურების მიწოდების პრიორიტეტული ტერიტორია, სადაც შესაძლებელი იქნება პროექტის ფარგლებში მოქმედების განხორციელება.  სოციალური მედია-კამპანიის ორგანიზება ახალგაზრდების შეხედულებების მოპოვების მიზნით იდენტიფიცირებული სამოქმედო საკითხის შესახებ.  ჩატარდეს 3-დღიანი ,,აქტიური მოქალაქეობის“ სემინარი ერთობლივი დაგეგმვის პროცესის განხორციელების მიზნით, რა დროსაც ახალგაზრდები და ადგილობრივი უწყებები თანხმდებიან MAP -ზე, რომელიც უნდა აკმაყოფილებდეს სოციალური მედია-საშუალებებით, ICT აპლიკაციებით მოპოვებულ მონაცემებში დასმულ საკითხებს.  გამოქვეყნდეს შეთანხმებული მუნიციპალური სამოქმედო გეგმის ხელშეკრულებები.  დაინერგოს შეთანხმებული MAP სათანადო მექანიზმების გამოყენებით, მათ შორის (i) კვალიფიცირებულ და შესაბამის ფირმებთან PIN-ის მიერ დადებული ხელშეკრულებებით სამოქმედო გეგმის განხორციელება, (ii) მუნიციპალური უწყებების მიერ განხორციელებული მოქმედებები სამოქმედო გეგმის მხარდაჭერის მიზნით; (iii) თანხის გადარიცხვა შესაბამის ახალგაზრდული ორგანიზაციებისთვის ახალგაზრდების ჩართულობის შედეგად სამოქმედო გეგმის განხორციელების მიზნით.  ახალგაზრდების მონაწილეობით სამოქმედო გეგმის განხორციელების მიღწევებისა და სისუსტეების ერთობლივი შეფასების მხარდაჭერა. შეფასება განხორციელდება ახალგაზრდების უნარის განმტიკიცების მიზნით, რათა ადგილობრივ უწყებებს ანგარიში მოსთხოვონ შეთანხმებულ მოქმედებებთან დაკავშირებით. კომპონენტი 2: ცოდნის შექმნა და გაზიარება ეს კომპონენტი შეაფასებს 1-ლი კომპონენტის დროს განხორციელებული მოქმედებების ეფექტურობას ახალგაზრდების მონაწილეობას, რასაც განახორციელებს მოთხოვნის მხარეს მყოფ მმართველობას, სოციალურ ანგარიშვალდებულებას და სამოქალაქო საქმიანობას და ახალგაზრდათა ჩართულობას შორის არსებული კავშირის მონიტორინგის გზით. პროექტის დასაწყისში საბაზისო დონეზე განხორციელდება ახალგაზრდების ჩართულობისა და დაკმაყოფილების კვლევა. ამ კვლევის მეშვეობით შეგროვდება მონაცემები PDO-ს მიღწევის გაზომვისათვის დადგენილი ინდიკატორების გათვალისწინებით. ამ ინდიკატორების ცვლილებების დადგენის მიზნით ჩატარდება ყოველწლიური კვლევები, ისევე, როგორც პროექტის საბოლოო ეფექტის შეფასება. კვლევა ასევე შეაფასებს ახალგაზრდების მიერ ისეთი ფართომასშტაბიანი საკითხების აღქმას, როგორიცაა: კონფლიქტის შემდგომი აღდგენა და სტაბილურობა, მათ მიერ მონაწილეობის უფლებისა და სიტყვის თავისუფლების გამოყენება, სოციალური ანგარიშვალდებულების მდგომარეობა, ხელისუფლების ცვლილება და ადგილობრივი განვითარება ქვეყანაში. ეს კომპონენტი ასევე მოიცავს მოქმედებებს პროექტის ღონისძიებათა შედეგების შესახებ ცოდნის გავრცელების მიზნით ევროპასა და ცენტრალური აზიის რეგიონში და არამარტო. მსოფლიოს მასშტაბით მრავალ ქვეყანაში თუ რეგიონში ახალგაზრდების ჩართულობის დონის ზრდის გათვალისწინებით, ამ სამუშაომ შესაძლოა მნიშვნელოვანი როლი ითამაშოს სხვა მგრძნობიარე და კონფლექტებით დაზარალებული საკითხების წინასწარ განჭვრეტის კუთხით, განხორციელდება რა ინვესტირება სოციალურ ჩართულობაში და სოციალურ ანგარიშვალდებულებაში, როგორც ახალგაზრდებს შორის კონფლიქტის გამღვივებელთა შემცირების საშუალება. განსაკუთრებული ყურადღება გამახვილდება გაცვლითი ვიზიტებისა და სემინარების მეშვეობით ცოდნის გაზიარებაზე კავკასიის მასშტაბით ახალგაზრდების ჩართულობის სამ პროექტში (სომხეთი, საქართველო და ჩრდილოეთ კავკასია) კომპონენტი 3: პროექტის მართვა ეს კომპონენტი დააფინანსებს ყველა მნიშვნელოვან საკითხს, რათა უზრუნველყოფილი იქნას სწორად დანერგვა, კოორდინაცია და კონტროლი პროექტის განმახორციელებელი ორგანიზაციის მეშვეობით, მათ შორის პერსონალის თანამდებობები, პერსონალის მოგზაურობა პროექტის ადგილებში და საოფისე ნივთებით მომარაგება. 2.2 ფიზიკური ინვესტიციები პროექტის ფარგლებში პროექტის ფარგლებში დასაფინანსებელი ფიზიკური ინვესტიციები შევა MAP-ში, რომელიც შემუშავებულია ახალგაზრდების და მუნიციპალური უწყებების ერთობლივი მუშაობის პროცესის შედეგად. აღნიშნული შესაძლოა მოიცავდეს სამუშაოებს, რომლებიც გარემოზე მცირე მასშტაბიან ზემოქმედებას გულისხმობს. MAP-ის და პროექტის მოქმედებათა მოხოვნილების შესაბამისად გადაწყვეტის გათვალისწინებით, შეუძლებელია წინასწარ იმის განსაზღვრა, თუ რა ფიზიკურ ინვესტიციებს ექნება ადგილი. თუმცა, ღონისძიებათა სახელმძღვანელოში მოცემულია დაუშვებელი ფიზიკური ინვესტიციების ნეგატიური სია. ეს უზრუნველყოფს ისეთი ფიზიკური ინვესტიციების დაფინანსების თავიდან აცილებას, რომელსაც გააჩნია გარემოს წინააღმდეგ მიმართული რისკების A კატეგორია. 3. ინსტიტუციური და სამართლებრივი ჩარჩო 3.1. ინსტიტუციური ჩარჩო ქვემოთ წარმოდეგნილ თავში მოკლედ არის განმარტებული იმ უწყებების როლი, რომლებიც შესაძლოა თავდაპირველად, თუმცა არა ექსკლუზიურად ჩაერთვნენ პროექტში გარემოს დაცვის პერსპექტივით. ა) ადამიანი გაჭირვებაში – როგორც განმახორციელებელ უწყებას, ,,ადამიანი გაჭირვებაში“ პასუხისმგებლობა ეკისრება YISAP-ის სრულ მართვაზე და ,,მსოფლიო ბანკის“ ყველა პოლიტიკისა თუ პროცედურის ზედმიწევნით დაცვაზე. PIN უზრუნველყოფს სრულ შესაბამისობას EMSF-თან. ბ) მუნიციპალური უწყებები - მუნიციპალური უწყებები სამიზნე მუნიციპალიტეტებში პასუხს აგებენ მუნიციპალური სამოქმედო გეგმის ნაწილის განხორციელებაზე ,,ადამიანი გაჭირვებაში“-დან მიღებული გრანტის მეშვეობით. ,,ადამიანი გაჭირვებაში“-ის მეთვალყურეობის ქვეშ მუნიციპალური უწყებები უზრუნველყოფენ მათი MAP-ის ფარგლებში განხორციელებული მოქმედებების შესაბამისობას ,,მსოფლიო ბანკის“ გარემოს პოლიტიკასთან და პროცედურებთან წინამდებარე EMSF-ში აღნიშნულის თანახმად. გ) სპორტისა და ახალგაზრდობის საქმეთა სამინისტრო - სამინისტრო იქნება პროექტის მრჩეველთა ჯგუფის წევრი. PAG უზრუნველყოფს პოლიტიკის თანმიმდევრულობას, შეაფასებს პროექტის პროგრესს, რამდენად აკმაყოფილებს საკუთარ მიზნებს და გაუწევს PIT-ს სტრატეგიულ ხელმძღვანელობას. ამავდროულად PAG იქნება დამხარე რგოლი და უზრუნველყოფს კავშირს YISAP საქმიანობას და პოლიტიკის დიალოგს შორის ახალგაზრდების ჩართულობასთან დაკავშირებით უმთავრეს საჯარო თუ კერძო სექტორში და შესაბამის დონორებთან. 3.2. სამართლებრივი ჩარჩო ქვემოთ მოცემულია საქართველოს იმ კანონთა მიმოხილვა, რომლებიც ყველაზე მეტად შეესაბამება YISAP პროექტის გარემოს მართვის ასპექტებს: საქართველოს კონსტიტუცია (1995) საქართველოს გარემოს დაცვის კანონმდებლობის საფუძველს წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუცია. მისი 37-ე მუხლის თანახმად: ყველას აქვს უფლება ცხოვრობდეს ჯანმრთელობისათვის უვნებელ გარემოში, სარგებლობდეს ბუნებრივი და კულტურული გარემოთი. ყველა ვალდებულია გაუფრთხილდეს ბუნებრივ და კულტურულ გარემოს. სახელმწიფო უზრუნველყოფს გარემოს დაცვას და ბუნებრივი რესურსებით რაციონალურ სარგებლობას, რათა უზრუნველყოს ქვეყნის მდგრადი განვითარება და ადამიანის ჯანმრთელობისათვის უსაფრთხო გარემო. ყველას აქვს უფლება, დროულად მიიღოს სრული და ობიექტური ინფორმაცია გარემოს მდგომარეობის შესახებ. კანონი დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ (7 მარტი, 1996) საქართველოს ტერიტორიაზე დაცული ტერიტორიების სისტემის დაგეგმვის, კატეგორიების შერჩევის, თითოეული დაცული ტერიტორიის დაარსებისა და ფუნქციონირების მიზნებია: ა) ბუნებრივი პროცესების უწყვეტი განვითარების უზრუნველსაყოფად საქართველოს ბიოგეოგრაფიული ერთეულები გრძელვადიანი გარანტირებული დაცვა; ბ) ბუნებრივი ეკოსისტემების, ლანდშაფტებისა და ცოცხალი ორგანიზმების დაცვა და აღდგენა; გ) საქართველოს ,,წითელ ნუსხაში“ შეტანილ, გადაშენების საფრთის წინაშე მყოფ გარეულ ცხოველთა და ველურ მცენარეთა გენოფონდის დაცვა და ბიორლოგიური მრავალფეროვნების შენარჩუნება; დ) უნიკალური და იშვიათი ორგანული თუ არაორგანული ბუნებრივი წარმონაქმნების შენარჩუნება; ე) ეროზიული, ღვარცოფის, წყალდიდობა-წყალმოვარდნის, ზვავის, მეწყერის აქტიური გავლენის ზონაში მოხვედრილი ტერიტორიების, აგრეთვე ზედაპირული და მიწისქვეშა წყლების ფორმირების, გადინებისა და განტვირთვის არეალების დაცვა ანთროპოგენური ზემოქმედებისაგან. ე) ეროზიული, ღვარცოფის, წყალდიდობა-წყალმოვარდნის, ზვავის, მეწყრის აქტიური გავლენის ზონაში მოხვედრილი ტერიტორიების, აგრეთვე ზედაპირული და მიწისქვეშა წყლების ფორმირების, გადინებისა და განტვირთვის არეალების დაცვა ანთროპოგენური ზემოქმედებისაგან; ვ) ისტორიულ-კულტურული ლანდშაფტების, ხუროთმოძღვრული და არქეოლოგიური კომპლექსები ეს კანონი კრძალავს ანთროპოგენურ ზემოქმედებას დაცულ ტერიტორიებში და ზღუდავს სხვადასხვა სახის ეკონომიკურ საქმიანობას (მათ შორის მშენებლობას, წყლის ამოღებას ან გამოშვებას, ა.შ.) დაცული ტერიტორიის სხვადასხვა კატეგორიაში. კანონი გარემოს დაცვის შესახებ (10 დეკემბერი, 1996) ეს კანონი არეგულირებს იურიდიულ ურთიერთობას სახელმწიფო უწყების ორგანოებს და ფიზიკურ პირთა ან იურიდიულ პირთა (მიუხედავად მფლობელობისა და იურიდიული ფორმისა) შორის გარემოს დაცვის და საქართველოს მთელს ტერიტორიაზე ბუნების, მათ შორის მისი ტერიტორიული წყლების, საჰაერო სივრცის, კონტინენტური შელფის და სპეციალური ეკონომიკური ზონის გამოყენების თვალსაზრისით. დღეისათვის კანონი არ მოიცვს საირიგაციო სექტორს. თუმცა, ამჟამად მზადდება ამ კანონში შესატანი ცვლილება, რომლის მიხედვითაც მოთხოვნილი იქნება ლიცენზიების გაცემა წყლის მოხმარების და წყლის გაზომვითი ღონისძიებების შესახებ. სავარაუდოდ ეს კანონი ძალაში 2015 წელს შევა. კანონის უმთავრესი მიზნებია: - განსაზღვროს სამართლებრივი ურიერთობის პრინციპები და სტანდარტები გარემოს დაცვის თვალსაზრისით; - დაიცვას საქართველოს კონსტიტუციით განსაზღვრული ადამიანის ძირითადი უფლებები გარემოს დაცვის თვალსაზრისით; - უზრუნველყოს გარემოს დაცვა და სახელმწიფოს მიერ ბუნების რაციონალური გამოყენება; - დაიცვას ბიოლოგიური მრავალფეროვნება, ქვეყნისათვის დამახასიათებელი ფლორის და ფაუნის იშვიათი, ენდემური და გადაშენების პირას მყოფი სახეობები, დაიცვას ზღვა და უზრუნველყოს ეკოლოგიური ბალანსი; - უზრუნველყოს ქვეყნის მდგრადი განვითარებისათვის საჭირო შესაბამისი პირობები. კანონის უმთავრესი ამოცანებია: - დაიცვას და მოუარაოს გარემოს, რათა იგი უსაფრთხო იყოს ადამიანის ჯანმრთელობისათვის; - მოამზადოს სამართლებრივი ბაზა, რათა დაიცვას ბუნება ადამიანის მავნე ზემოქმედებისაგან; - უზრუნველყოს საზოგადოების ეკოლოგიური, ეკონომიკური და სოციალური ინტერესების ოპტიმალური ორმხრივი შესაბამისობა (ჰარმონიული კომბინაცია); - უზრუნველყოს ბუნებრივი რესურსების მოხმარების ადმინისტრირება, მდგრადი განვითარების შესაძლებლობებისა და პრინციპების გათვალისწინებით. კანონი წყლის შესახებ (16 ოქტომბერი, 1997) კანონი წყლის შესახებ ეფუძნება საქართველოს კონსტიტუციას, საერთაშორისო ხელშეკრულებებს და შეთანხმებებს, საქართველოს კანონებს ,,გარემოს დაცვის შესახებ“ და ,,ქვეზედაპირის შესახებ“, ასევე ამ კანონს და სხვა ნორმატიულ აქტებს. აქტის უმთავრესი მიზნებია: ა) უზრუნველყოს ერთიანი სახელმწიფო პოლიტიკის გატარება წყლის დაცვისა და გამოყენების სფეროში; ბ) წყლის ობიექტების (მათ შორის საქართველოს შავი ზღვის) დაცვა და წყლის რესურსების რაციონალური გამოყენება დღევანდელი და მომავალი თაობების ინტერესებისა და მდგრადი განვითარების პრინციპების გათვალისწინებით; გ) სუფთა სასმელ წყალზე მოსახლეობის მოთხოვნილების პირველ რიგში დაკმაყოფილება; დ) წყლის ცხოველთა სამყაროს მდგრადობა და მდგრადი გამოყენება; ე) წყლის მავნე ზემოქმედების აცილება და შედეგების ეფექტური ლიკვიდაცია; ვ) საქართველოს სახელმწიფო ინტერესების გარანტირებული დაცვა წყლის დაცვის, გამოყენებისა და წყლით საერთაშორისო ვაჭრობის სფეროში; ზ) წყლის სასაქონლო პროდუქციის წარმოება საერთაშორისო პრინციპებისა და ნორმების დაცვით; თ) ფიზიკური ან იურიდიული პირების კანონიერი უფლებების და ინტერესების დაცვა წყლის დაცვისა და გამოყენების სფეროში. კანონი გარემოზე ზემოქმედების ნებართვის შესახებ (14 დეკემბერი, 2007) ამ კანონის რეგულირების სფერო არის ისეთი ორგანიზებული საქმიანობა ან ქმედება, რომელიც ეხება პირთა განუსაზღვრელ წრეს და ხასიათდება ადამიანის სიცოცხლისთვის ან ჯანმრთელობისთვის მომეტებული საფრთხით. ეს კანონი განსაზღვრავს საქართველოს ტერიტორიაზე სავალდებულო ეკოლოგიური ექსპერტიზისადმი დაქვემდებარებულ საქმიანობათა სრულ ნუსხას და მათ განსახორციელებლად გარემოზე ზემოქმედების ნებართვის გაცემის, ნებართვის გაცემისას ეკოლოგიური ექსპერტიზის ჩატარების, გარემოზე ზემოქმედების შეფასებისა და ნებართვის გაცემის შესახებ გადაწყვეტილების მიღების პროცესებში საზოგადოების მონაწილეობისა და მისი ინფორმირების სამართლებრივ საფუძვლებს. ამ კანონის მიზნებია: - საქმიანობის პროცესში ადამიანის ჯანმრთელობის, ბუნებრივი გარემოს, ასევე კულტურული და მატერიალური ფასეულობების დაცვა; - საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული მოქალაქის ძირითადი უფლების – მიიღოს სრული, ობიექტური და დროული ინფორმაცია თავისი სამუშაო და საცხოვრებელი გარემოს მდგომარეობაზე, აგრეთვე გარემოსდაცვით სფეროში სახელმწიფოს მიერ მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში საზოგადოების მონაწილეობის უზრუნველყოფა; - საქმიანობის განხორციელებასთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში სახელმწიფოსა და საზოგადოების ეკოლოგიური, სოციალური და ეკონომიკური ინტერესების გათვალისწინება. ამ კანონის ამოცანებია: - საქმიანობაზე ნებართვის გაცემის სფეროში საქმიანობის განმახორციელებლის, საზოგადოებისა და სახელმწიფოს უფლება-მოვალეობების ჩამოყალიბება და დაცვა; - გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების შეუქცევადი რაოდენობრივი და ხარისხობრივი ცვლილებებისაგან დაცვის, ასევე მათი რაციონალური გამოყენების ხელშეწყობა. კანონი ეკოლოგიური ექსპერტიზის შესახებ (14 დეკემბერი, 2007) ეკოლოგიური ექსპერტიზა არის გარემოსდაცვითი ხასიათის აუცილებელი ღონისძიება, რომელიც ხორციელდება საქმიანობაზე გარემოზე ზემოქმედების ან მშენებლობის ნებართვის გაცემის შესახებ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში. კანონი განსაზღვრავს იმ საქმიანობათა სრულ ნუსხას, რომლებიც გარემოზე ზემოქმედების ან მშენებლობის ნებართვის გაცემის შესახებ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ექვემდებარება სავალდებულო ეკოლოგიურ ექსპერტიზას. ეკოლოგიური ექსპერტიზის მიზანია გარემოსდაცვითი მოთხოვნების, რაციონალური ბუნებათსარგებლობისა და მდგრადი განვითარების პრინციპების გათვალისწინებით გარემოს ეკოლოგიური წონასწორობის შენარჩუნების უზრუნველყოფა. ეკოლოგიური ექსპერტიზის დადებითი დასკვნა არის აუცილებელი საფუძველი ეკოლოგიური ექსპერტიზისადმი დაქვემდებარებული საქმიანობის განხორციელებაზე გარემოზე ზემოქმედების ან მშენებლობის ნებართვის გასაცემად. ეკოლოგიური ექსპერტიზის ძირითადი პრინციპებია: - საქმიანობის პოტენციური ეკოლოგიური საშიშროების რისკის შეფასება; - საქმიანობის დაწყებამდე გარემოზე მისი შესაძლო ზეგავლენის შეფასების კომპლექსურობა; - გარემოსდაცვით მოთხოვნათა და გარემოს დაცვის ნორმების გათვალისწინება; - ექსპერტთა უფლებამოსილების შეუზღუდავი განხორციელება; - ეკოლოგიური ექსპერტიზის დასკვნის დასაბუთებულობა და კანონიერება; - საზოგადოებრივი ინტერესის გათვალისწინება. ეკოლოგიური ექსპერტიზა საჭიროა მხოლოდ წყლის ახალი რეზერვუარების ასაშენებლად. რადგან GILMD არ დააფინანსებს ახალი რეეზერვუარებისა და დამბების მშენებლობას, ეკოლოგიური ექსპერტიზა საჭირო არ იქნება. კანონი ლიცენზიების და ნებართვების შესახებ (21 ივნისი, 2010) ეს კანონი ადგენს იმ საქმიანობის ჩამონათვალს, რომელიც საჭიროებს ლიცენზიებსა და ნებართვებს. იგი განსაზღვრავს ლიცენზიების და ნებართვების სახეობებს, მათში დამატებების შეტანის და გაუქმების პროცედურებს. კლდის ქანების და ნიადაგის მიღება კარიერებიდან და მდინარეების კალაპოტებიდან ხრეშის ამოღება ექვემდებარება ლიცენზიის გაცემას რესურსების გამოყენების შესახებ. 3.4. მსოფლიო ბანკის უსაფრთხოების პოლიტიკის ამოქმედება YISAP იწვევს OP/BP 4.01 გარემოს შეფასების ამოქმედებას და კლასიფიცირდება, როგორც B კატეგორია, რადგან MAP-ის თანახმად შესაძლებელია დაფინანსდეს მოქალაქეთა ფიზიკური მუშაობა შენობების რეაბილიტაციისა და აშენების მიზნით. ზემოთ აღნიშნულის გამო OP/BP 4.01-ის სახელმძღვანელო პრინციპების გათვალისწინებით შეიქმნა წარმოდგენილი ,,გარემოს და სოციალური მართვის ჩარჩო“ (ESMF). მასში ასახულია ის ზომები, რომლებიც გამოყენებული უნდა იქნას MAP-ის მიერ დაფინანსებული სამოქალაქო სამუშაოების გარემოზე ზემოქმედების შემცირების მინით. ამ პოლიტიკის მოთხოვნების და ამჟამინდელი ESMF-ის მიერ წარმოდგენილი მონახაზის თანახმად, WB-ს მიერ MAPs გაცნობის და დამტკიცების შემდგომ მომზადდება სამუშაო ტერიტორიისათვის სპეციფიკური ,,გარემოს დაცვის გეგმები“(EMPs), რომელიც სამუშაოების ტენდერამდე მიეწოდება დაინტერესებულ მხარეებს და ღია იქნება შემდგომი კომენტარებისათვის. ეს ESMF მოიცავს EMP ჩამონათვალის ნიმუშს მცირე სამშენებლო და სარეაბილიტაციო სამუშაოებისათვის (დანართი I), რომელიც წარმოადგენს საფუძველს EMP მოსამზადებლად. ახალი მშენებლობა, რომელიც გულისხმობს კერძო საკუთრებაში არსებული მიწის ნაკვეთის შეძენას, არ დაფინანსდება MAP-ის ფარგლებში. მიწის ნაკვეთის შეძენა მოხვდება იმ აქტივობათა ჩამონათვალში, რომელიც არ ფინანსდება MAP-ის ფარგლებში, ხოლო განაცხადი გრანტის მოთხოვნის თაობაზე, რომელშიც შესული იქნება მსგავსი მოთხოვნა, არ დამტკიცდება პროექტის მონიტორინგის განმახორციელებელი მსოფლიო ბანკის კომიტეტის მიერ. MAP-ის ფარგლებში სახელმწიფოს საკუთრებაში არსებული მიწის ნაკვეთზე მშენებლობის დაფინანსების მოპოვების მიზნით PIN-მა უნდა მოიპოვოს თანხმობა და მიაწოდოს იგი მსოფლიო ბანკს, რათა დაადასტუროს, რომ მიწის ნაკვეთის მუნიციპალიტეტის საკუთრებაშია და არ იმყოფება არაოფიციალურ მოხმარებაში. რადგან ეს შეზღუდვები არსებობს, OP/BP 4.12 უნებლიე გადაადგილება მოსალოდნელი არ არის. 4. გარემოზე პოტენციური ზემოქმედება რადგან მუნიციპალური სამოქმედო გეგმის ფარგლებში დაფინანსებული ღონისძიებები წინასწარ ცნობილი არ არის, ამ ეტაპზე შეუძლებელია ამ ღონისძიებების გარემოზე ზემოქმედების განსაზღვრული ჩამონათვალის წარმოდგენა. თუმცა, მოსალოდნელია, რომ მუნიციპალური სამოქმედო გეგმით გათვალისწინებული სამოქალაქო სამუშაოები მცირე მასშტაბის იქნება. ღონისძიებები, რომლებიც გარემოს დაცვის A კატეგორიას განეკუთვნება, სავარაუდოდ ვერ მიიღებს პროექტის მხარდაჭერას. ქვემოთ მოცემულია პროექტის შედეგად გამოწვეული, გარემოზე მოსალოდნელი ზემოქმედების რამდენიმე მაგალითი: მშენებლობა და რეაბილიტაცია - სამოქალაქო სამუშაოებმა შესაძლოა სიმშვიდე დაურღვიოს ახლოს არსებულ საცხოვრებელ დაწესებულებებს. შესაბამისად, შესასრულებელმა სამუშაოებმა შესაძლოა შეაწუხოს მიმდებარე ტერიტორიაზე არსებული დაწესებულებები და მოსახლეობა. დასახლებულ პუნქტებში მშენებლობა და სარეაბილიტაციო სამუშაოები ყოველთვის უკავშირდება მტვრის, ვიბრაციისა და ხმაურის წარმოქმნის რისკებს; ნიადაგის და გრუნტის წყლების დაბინძურების საშიშროებას ნავთობ-პროდუქტების და საპოხი ნივთიერებების გაჟონვის შედეგად ნიადაგის და გრუნტის წყლების დაბინძურების საშიშროებას; სამშენებლო ნარჩენებით გარემოს დაბინძურების და მშენებლობის შემდგომი ნარჩენების საბოლოო არასათანადოდ განთავსების შესაძლებლობას; ლანდშაფტის და მისი ესთეტიკური ღირებულების დაზიანების რისკს ახალი მშენებლობის შემთხვევაში. - იმ შემთხვევაში, თუ პროქტის სამოქმედო ტერიტორია ვიწრო ქუჩების მქონე, მჭიდრო დასახლებულ ადგილზე მდებარეობს, შესაძლოა პრობლემა შეიქმნას სამშენებლო მასალებისა და ნარჩენების ტრანსპორტირებასთან, ასევე სამშენებლო ადგილზე მასალებისა და ნარჩემების განთავსებასთან დაკავშირებით. შესაძლოა სივრცის ნაკლებობის გამო წატრმოიქმნას სატრანსპორტო საცობები. -არსებული შენობები, რომლებიც MAP-ის ფარგლებში რეაბილიტაციას ექვემდებარება, შესაძლებელია მდებარეობდეს გრუნტის წყლებზე ან ხასიათდებოდეს გოელოგიური აქტიურობით. -არსებულ შენობებს, რომლებიც MAP-ის ფარგლებში რეაბილიტაციას ექვემდებარება, შესაძლოა აღენიშნებოდეს მნიშვნელოვანი სტრუქტურული დაზიანება და/ან სეისმურად არამდგრადი იყოს. -შენობები, რომლებიც MAP-ის ფარგლებში რეაბილიტაციას ექვემდებარება, შესაძლოა არ იყოს სრულყოფილად უზრუნველყოფილი კომუნალური მომსახურებით. - საქართველოში არსებული ძველი შენობების უმრავლესობა გადახურულია აზბესტის შემცველი მასალით. ასეთი სახურავების შეცვლა შესაძლოა მუშების ჯანმრთელობისათვის სახიფათო აღმოჩნდეს, ხოლო არასწორმა მოპყრობამ შეიძლება მოსახლეობის გაცილებით დიდ რაოდენობას შეუქმნას ჯანმრთელობის პრობლემა. ძველ შენობებში ასევე შესაძლოა იყოს აზბესტის შემცველი მილები და ტყვიის შემცველი საღებავი. ასეთ საშიშ მასალებთან მუშაობა გამოწვევას წარმოადგენს, განსაკუთრებით იმის გამო, რომ ქვეყანას არ გააჩნია საკმარისი ადეკვატური ინფრასტრუქტურა ნარჩენების განთავსებისთვის. 5. ზემოქმედების შემცირება მუნიციპალური სამოქმედო გეგმის დამტკიცების შემდეგ, სამოქალაქო სამუშაოების დაწყების წინ მუნიციპალური უწყებები ,,ადამიანი გაჭირვებაში“ -ის ზედამხედველობით უზრუნველყოფს ყველა საჭირო, მათ შორის სამშენებლო სამუშაოების კონტრაქტორის მიერ მოთხოვნილი ლიცენზიისა და ნებართვის მოპოვებას. მიღებული იქნება სიფრთხილის შემდეგი ზომები: განხორციელდეს სამუშაო ტერიტორიის სათანადო დემარკაცია და შემოღობვა; სამუშაო ტერიტორიის გარშემო უზრუნველყოფილი იქნას ფეხით მოსიარულეთა და ტრანსპორტის უსაფრთხო გადაადგილება; დაცული იქნას სამუშაო საათები; დანადგარები იმყოფებოდეს კარგ სამუშაო მდგომარეობაში, ხოლო ძრავების არასაჭირო მუშაობა აიკრძალოს ხმაურის შემცირების მიზნით. მოთხოვნილი იქნას სამუშაო ტერიტორიის მორწყვა მშრალ ამინდში და ისეთი სამუშაოების დროს, რომელიც განსაკუთრებით დიდი ოდენობის მტვერს წარმოქმნის. სამშენებლო დანადგარების და აღჭურვილობის გამართვა და საწვავით შევსება განხორციელდეს სამშენებლო ტერიტორიის გარეთ. დაუშვებელია სამშენებლო ტერიტორიაზე დანადგარების საშიში ნარჩენების გაფანტვა, როგორიცაა გამოყენებული საბურავები, ნავთობ-პროდუქტები და ფილტრები. სამშენებლო მასალები და ნარჩენები განთავსებული იქნას სამშენებლო ტერიტორიის სპეციალურად გამოყოფილ ადგილზე, პერიოდულად მოხდეს მათი გაზიდვა ჭარბი რაოდენობის თავიდან აცილების მიზნით. სამშენებლო მასალებისა და ნარჩენების ტრანსპორტირება განხორციელდეს დახურული სატვირთო ავტომანქანებით. მშენებლობაზე მომუშავე მუშები და პერსონალი უზრუნველყოფილი იქნენ უსაფრთხო სასმელი წყლით და ტუალეტებით. სამშენებლო ტერიტორიაზე ხელმისაწვდომი უნდა იყოს პირველადი დახმარების კომპლექტი, ასევე ცეცხმაქრი საშუალებები. მუშები და პერსონალი უზრუნველყოფილი იქნენ უნიფორმებით და შესაბამისი უსაფრთხოების აღჭურვილობით. უსაფრთხოების აღჭურვილობის ტარება სავალდებულოა. სამშენებლო ნარჩენების განთავსება განხორციელდეს სპეციალურად გამოყოფილ და შეთანხმებულ ადგილზე. შენობების აზბესტის შემცველი ფრაგმენტების დემონტაჟი უნდა განხორციელდეს ადეკვატური სიფრთხილის ზომების გამოყენებით, რაც მოიცავს მასალის დასველებას მტვრის წარმოქმნის შესამცირებლად, ნიღბებისა და ყელში სავლები საშუალებების გამოყენებას, მასალის არასაჭირო დანაწევრების თავიდან არიდებას, მასალის ფრთხილად დალაგებას და დაფარვას, დალაგებული ნარჩენების დაუყოვნებლივ გატანას წინასწარ შეთანხმებულ მუდმივი განთავსების ადგილზე. მშენებლობის განმახორციელებელ კონტრაქტორს მიეცეს მითითება, ყურადღებით განახორციელოს საქმიანობა და ნიადაგზე მუშაობისას შემთხვევითი აღმოჩენების შემთხვევაში დაუყოვნებლივ აცნობოს კლიენტს, სამუშაოები განაახლოს მხოლოდ კლიენტისაგან ოფიციალური შეტყობინების მიღების შემდეგ. სამუშაო ტერიტორიაზე ფიზიკური სამუშაოების დასრულების შემდეგ ტერიტორია გასუფთავდეს დარჩენილი მასალებისგან და ნარჩენებისგან და მოხდეს ტერიტორიის ჰარმონიზაცია მიმდებარე ტერიტორიასთან. 6. კონსულტაცია დაინტერესებულ მხარეებთან წინამდებარე ESMF გამოქვეყნდება ,,ადამიანი გაჭირვებაში“-ს ვებ-გვერდზე ქართულ და ინგლისურ ენებზე. საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, ყველა მოქალაქის უფლებაა, ფლობდეს ინფორმაციას იმ ღონისძიებების შეასხებ, რამაც შესაძლოა გამოიწვიოს გარემოზე ზემოქმედება. ამასთან, საქართველო წარმოადგენს ,,აარჰუს კონვენციის“ მხარეს, რომელიც ადგენს გარემოს დაცვასთან დაკავშირებულ საკითხებზე საზოგადოების წვდომის პრინციპებს. აღნიშნული კონვენცია მოითხოვს ყველა დაინტერესებული მხარის ჩართვას მდგრადი განვითარების მიღწევის მიზნით. შესაბამისი სახელწიფო უწყებების, არასამთავრობო ორგანიზაციების და ბენეფიციარი თემების წარმომადგენლებს ჩაუტარდებათ კონსულტაციები წინამდებარე ESMF-ის პროექტთან დაკავშირებით. ყველა დაინტერესებულ მხარეს მიეცემა ერთ თვიანი ვადა, რათა ,,ადამიანი გაჭირვებაში“-ის ელ-ფოსტით და ფოსტით წარუდგინოს პირდაპირი კომენტარები და შენიშვნები. კონსულტაციის დროს მიღებული კომენტარები და მოსაზრებები გათვალისწინებული იქნება ESMF-ის საბოლოო ვერსიის შემუშავებისას. კონსულტაციები სამუშაო ტერიტორიისათვის სპეციფიკური EMP-ის შესახებ სამუშაო ტერიტორიისათვის სპეციფიკური EMP-ის პროექტი შემუშავების შემდგომ გამოქვეყნდება ,,ადამიანი გაჭირვებაში“-ს ვებ-გვერდზე ქართულ და ინგლისურ ენებზე და განთავსდება ადგილობრივი მმართველობის ოფისებში, რათა ხელმისაწვდომი იყოს პროექტით დაზარალებული საზოგადოებისათვის. ,,ადამიანი გაჭირვებაში“ კონსულტაციებს გამართავს ადგილობრივ ხელისუფლებასთან ყველაზე მოსახერხებელი და ადეკვატური ფორმატის შერჩევის და დაზარალებული საზოგადოების მხრიდან სამუშაო ტერიტორიისათვის სპეციფიკური EMP-ის თაობაზე კომენტარების მიღების მიზნით. მიღებული ინფორმაცია გათვალისწინებული იქნება EMPs და EMPs საბოლოო ვერსიებში, რაც ხელმეორედ გავრცელდება. 7. სამუშაო ტერიტორიისათვის სპეციფიკური გარემოს დაცვის სკრინინგი, მართვის დაგეგმვა და მონიტორინგი მუნიციპალური სამოქმედო გეგმების ფარგლებში სამოქალაქო სამუშაოების იდენტიფიცირების შემდგომ მუნიციპალური უწყებები ,,ადამიანი გაჭირვებაში“-ის მხარდაჭერით განახორციელებს ტერიტორიის შემოწმებას მოცემულ ადგილზე შემოთავაზებული სამუშაოების განხორციელებასთან დაკავშირებული სოციალური და გარემოს წინააღმდეგ მიმართული რისკების იდენტიფიცირების მიზნით. ამ ეტაპზე განხორციელდება შემოთავაზებული ქვე-პროექტის გარემოს დაცვითი კლასიფიკაცია, და თუ ქვე-პროექტი გარემოს დაცვის კუთხით A კატეგორიას მიეკუთვნება, რაც ნაკლებ სავარაუდოა, ქვე-პროექტი არ დამტკიცდება. რაც შეეხება მუნიციპალური სამოქმედო გეგმით გათვალისწინებულ სამოქალაქო სამუშაოებს, მომზადდება სამუშაო ტერიტორიისათვის სპეციფიკური EMPs, რომლებიც შემუშავდება დანართის სახით მოცემული ჩამონათვალის გამოყენებით (დანართი 1). ქვემოთ მოკლედ არის წარმოდგენილი სხვადასხვა უწყების პასუხისმგებლობები EMPs განხორციელებასთან და განხორციელების მონიტორინგთან დაკავშირებით: სამუშაოების კონტრაქტორები პასუხიმგებელნი არიან, საკუთარი შეხედულებისამებრ გააერთიანონ EMPs-ის განხორციელებასთან დაკავშირებული ხარჯები და დაიცვან EMPs- ის ყველა მოთხოვნა მთელი საკონტრაქტო პერიოდის განმავლობაში. კონტრაქტორები უნდა ფლობდნენ ყველა შესაბამის ლიცენზიას და ნებართვას. მუნიციპალური უწყებები პასუხიმგებელნი არიან, გააკონტროლონ სამოქალაქო სამუშაოების სათანადოდ შესრულება, მათ შორის, EMPs-ში მოცემული ყველა ზომის დაცვა. მუნიციპალური უწყებები მოახდენენ იმ საკითხების იდენტიფიცირებას, რაც შესაძლოა წარმოიშვას EMPs-ში მოცემული, ზიანის შემამცირებელი ზომების არაადეკვატურად შესრულების შედეგად და გასცენ რეკომენდაციები გამოსწორების მოქმედებების შესახებ. მუნიციპალური უწყებები შეამოწმებენ, ფლობენ თუ არა კონტრაქტორები ყველა სათანადო ლიცენზიას თუ ნებართვას. ამ მოვალეობების ადეკვატურად შესრულების მიზნით მუნიციპალურმა უწყებებმა საკუთარ გუნდში უნდა ჩართონ შესაბამისი ექსპერტიზა და უნარ-ჩვევები. ,,ადამიანი გაჭირვებაში“ და მუნიციპალური უწყებები ორგანიზებას გაუწევენ EMPs-ის განვითარებას და უზრუნველყოფენ მათ შესაბამისობას ადგილობრივ კანონმდებლობასთან და წარმოდგენილ ESMF-თან; EMPs-ის პროექტს წარუდგენენ WB-ს და მოსახლეობასთან საკონსულტაციო შეხვედრებს ჩაატარებენ. გარემოს დაცვის შესახებ ყველა დოკუმენტი მომზადდება ქართულ და ინგლისურ ენებზე, გავრცელდება მთელი ქვეყნის მასშტაბით და ხელსაყრელი ფორმატით გახდება ხელმისაწვდომი ადგილობრივი საზოგადოებისათვის. პროექტის განმახორციელებელი უწყება უზრუნველყოფს EMPs-ის ჩართვას სამოქალაქო სამუშაოების სატენდერო დოკუმენტებში, რათა პოტენციურმა განმცხადებლებმა შეძლონ EMP დანერგვასთან დაკავშირებული ხარჯების საკუთარ ხარჯებში გაერთიანება. EMP შევა სამუშაო ხელშეკრულებებში და მისი განხორციელება სავალდებულო იქნება სამუშაო ხელშეკრულების სხვა პუნქტების მსგავსად. პროექტის განმახორციელებელი უწყებას ასევე ეკისრება პასუხისმგებლობა, დააკვირდეს EMPs-ის განხორციელებას. გამოყენებული იქნება ყოველთვიური საველე მონიტორინგის ჩამონათვალი გარემოს დაცვის კუთხით სამუშაოების რეგულარული შემოწმებისათვის. პროგრესული ანგარიში გარემოს დაცვის კუთხით განხორციელებული კონტროლის შედეგების შესახებ მომზადდება პროექტის მიერ და მიეწოდება WB-ს პროექტის პროგრესის ამსახველი რეგულარული ანგარიშის შემადგენელი ნაწილის სახით. დანართი: გარემოს დაცვის მართვის ჩამონათვალი მცირე მასშტაბის სამშენებლო და სარეაბილიტაციო სამუშაოებისათვის დანართი გარემოს დაცვის მართვის ჩამონათვალი მცირე მასშტაბის სამშენებლო და სარეაბილიტაციო სამუშაოებისათვის EMP ჩამონათვალის გამოყენების ზოგადი სახელმძღვანელო დაბალი რისკების ტოპოლოგიისთვის, როგორიცაა სკოლისა და საავადმყოფოს სარეაბილიტაციო საქმიანობა, ECA ჯგუფმა შექმნა არსებული EMP ფორმატის ალტერნატივა, რათა უზრუნველყოფილი იქნას გაცილებით უფრო სწორხაზოვანი მიდგომის შესაძლებლობა EMP-ის მომზადების მიზნით მცირემასშტაბიანი რეაბილიტაციისა თუ სამუშაოებისათვის სამშენებლო, ჯანმრთელობის, განათლების და საჯარო სამსახურის სექტორებში. ჩამონათვალის ტიპის ფორმატი შემუშავებულია ,,პრაქტიკული მაგალითის“ წარმოდგენის მიზნით, იგი შედგენილია მომხმარებლისთვის მოსახერხებელი სახით და შეესაბამება დაცვის მოთხოვნებს. EMP ჩამონათვალის ტიპის ფორმატის მიზანია, მოიცვას ტიპური ზემოქმედების შემცირების მიდგომები სამოქალაქო სამუშაო ხელშეკრულების მიმართ მცირე, ადგილობრივი ზემოქმედების შესახებ. აღიარებულია, რომ ეს ფორმატი უზრუნველყოფს EMP-ის ან გარემოს მართვის ჩარჩოს (EMF) ძირითადი ელემენტებისმსოფლიო ბანკის შეფასების მოთხოვნებთან შესაბამისობას OP 4.01.- ის ფარგლებში. ამ ჩამონათვალის მიზანია, გამოყენებული იქნას სახელმძღვანელოდ მცირე მასშტაბის სამუშაო ხელშეკრულებებისთვის და შეადგინოს იმ კონტრაქტორების განაცხადის დოკუმენტების განუყოფელი ნაწილი, რომლებიც ახორციელებენ მცირე მასშტაბის სამოქალაქო სამუშაოებს ბანკის მიერ დაფინანსებული პროექტების ფარგლებში. ჩამონათვალი შედგება სამი ნაწილისგან: ნაწილი 1 მოიცავს აღწერილობით ნაწილს, რომელიც ახასიათებს პროექტს და განსაზღვრავს ინსტიტუციურ და იურიდიულ ასპექტებს, ტექნიკური პროექტის შინაარსს, კომპეტენციის ასამაღლებელი პროგრამის პოტენციურ საჭიროებას და საზოგადოებასთან კონსულტაციის პროცესის აღწერას. ამ ნაწილმა შესაძლოა ორ გვერდამდე შეადგინოს. საჭიროების შემთხვევაში დამატებითი ინფორმაცია დაემატება დანართის სახით. ნაწილი 2 მოიცავს გარემოს დაცვის და სოციალური სკრინინგის ჩამონათვალს, სადაც საქმიანობა და გარემოს დაცვასთან დაკავშირებული პოტენციური საკითხების შემოწმება შესაძლებელია მარტივი ,,დიახ/არა“ ფორმატით. იმ შემთხვევაში, თუ რომელიმე მოქმედებაზე/საკითხზე მითითებულია ,,დიახ“, შემდგომ ცხრილში შესაბამის გარაფაში მოცემულია განმარტება, რომელიც მოიცავს ნათლად გადმოცემულ მართვისა და შემცირების ზომებს. ნაწილი 3 წარმოადგენს მონიტორინგის გეგმას პროექტით გათვალისწინებული მშენებლობისა და განხორციელების დროს გატარებული ღონისძიებების შესახებ. იგი იყენებს ისეთივე ფორმატს, როგორიც საჭიროა EMPs-თვის ნორმალური საბანკო მოთხოვნების გათვალისწინებით B კატეგორიის პროექტებისთვის. გამიზნულია, რომ ჩამონათვალის 2-ე და 3-ე ნაწილები შეტანილი იქნას კონტრაქტორთა განაცხადის დოკუმენტებში, შეფასებული იქნას განაცხადის წარდგენის პროცესში და სათანადო განხორციელება გაკონტროლდეს სამუშაოების შესრულების დროს. შინაარსი ა) ცენტრალური პროექტი და ინფორმაცია სამუშაო ტერიტორიის შესახებ ბ) ინფორმაცია დაცვის შესახებ გ) ზემოქმედების შემცირების ზომები დ) მონიტორინგის გეგმა ნაწილი (ა): ცენტრალური პროექტი და ინფორმაცია სამუშაო ტერიტორიის შესახებ ინსტიტუციური და ადმინისტრაციული ქვეყანა საქართველო პროექტის დასახელება ახალგაზრდების ჩართულობის და სოციალური ანგარიშვალდებულების პროექტი სამუშაო ტერიტორიისათვის სპეციფიკური საქმიანობის საზღვრები ინსტიტუციური ამოცანის ჯგუფის ლიდერი: უსაფრთხოების სპეეციალისტი: ღონისძიებები (WB) ჯოანა დე ბერი დარეჯან კაპანაძე განხორციელების განმახორციელებელი სამუშაოების სამუშაოების ღონისძიებები უწყება: ზედამხედველი კონტრაქტორი: ,,ადამიანი გაჭირვებაში“ სამუშაო ტერიტორიის აღწერა იმ დაწესებულების დასახელება, რომლის შენობა-ნაგებობების რეაბილიტაციაც უნდა განხორციელდეს იმ დაწესებულების მისამართი და სამუშაო ადგილის ადგილმდებარეობა, რომლის შენობა- ნაგებობების რეაბილიტაციაც უნდა განხორციელდეს ვინ არის მიწის ნაკვეთის მფლობელი? ვინ არის მიწის ნაკვეთით მოსარგებლე? (ოფიციალური/არაოფ იციალური)? სამშენებლო ტერიტორიის მიმდებარე ფიზიკური და ბუნებრივი გარემოს აღწერა მასალის წყაროების ადგილმდებარეობა და მანძილი, განსაკუთრებით აგრეგატების, წყლის, ქვის. კანონმდებლობა ეროვნული და ადგილობრივი კანონმდებლობა და შესაბამისი ნებართვები პროექტის საქმიანობის შესახებ საზოგადოებასთან კონსულტაცია როდის/სად ჩატარდება/ჩატარდა საზოგადოებასთან კონსულტაციის პროცესი დანართები დანართი 1: სამუშაო ტერიტორიის რუკა/ფოტო დანართი 2: მშენებლობის ნებართვა (მოთხოვნის შესაბამისად) დანართი 3: შეთანხმება სამშენებლო ნარჩენების განთავსების შესახებ სხვა –მოთხოვნის შესაბამისად ინფორმაცია სამუშაოების ზედამხედველის, სამუშაოების პროვაიდერის (კონტრაქტორის) შესახებ და დანართები მოწოდებული იქნება მოგვიანებით, სამუშაო ტერიტორიაზე შერჩეული პროვაიდერის მობილიზებამდე. ნაწილი (ბ): ინფორმაცია დაცვის შესახებ გარემოს დაცვის/ სოციალური სკრინინგი საქმიანობა/საკითხი სტატუსი გამიზნული მოქმედებები A. შენობის რეაბილიტაცია [ ] დიახ [ ] არა იხილეთ ნაწილი A ქვემოთ B. ახალი მშენებლობა [ ] დიახ [ ] არა იხილეთ ნაწილი A ქვემოთ აქტიურად მოიცავს თუ C. ინდივიდუალური ნარჩენი წყლის გადინების სისტემა [ ] დიახ [ ] არა იხილეთ ნაწილი B ქვემოთ არა სამუშაო D. ისტორიული შენობა (შენობები) და რაიონები [ ] დიახ [ ] არა იხილეთ ნაწილი C ქვემოთ ტერიტორია E. მიწის შეძენა1 [ ] დიახ [ ] არა იხილეთ ნაწილი D ქვემოთ მითითებული F. საშიში ან ტოქსიკური მასალები2 [ ] დიახ [ ] არა იხილეთ ნაწილი E ქვემოთ დან G. ზემოქმედება ტყეებზე და/ან დაცულ ტერიტორიებზე [ ] დიახ [ ] არა იხილეთ ნაწილი F ქვემოთ რომელიმეს? H. სამედიცინო ნარჩენების მართვა/განთავსება [ ] დიახ [ ] არა იხილეთ ნაწილი G ქვემოთ I. ტრანსპორტის და ფეხით მოსიარულეთა [ ] დიახ [ ] არა იხილეთ ნაწილი H ქვემოთ უსაფრთხოება 1 მიწის შეძენა მოიცავს მოსახლეობის გადასახლებას, კერძო საკუთრებაში შეჭრა ნიშნავს ისეთ მიწაზე შეჭრას, რომელიც შეძენილია/გადაცემულია და აზარალებს იმ ადამიანებს, რომლებიც ცხოვრობენ და/ან ეწევიან საქმიანობას (კიოსკები) შეძენილ მიწაზე. 2 ტოქსიკური/საშიში მასალები მოიცავს, თუმცა არ ზღუდავს აზბესტს, ტოქსიკურ საღებავს, მავნე გამხსნელებს, ტყვიის შემცველი საღებავის მოშორებას, ა.შ. ნაწილი (გ): ზემოქმედების შემცირების ზომები მოქმედება პარამეტრი ზემოქმედების შემცირების ზომების ჩამონათვალი 0. ზოგადი შეტყობინება და (ა) ადგილობრივი მშენებლობის და გარემოს ინსპექტორატს, ასევე საზოგადოებას ეცნობა მოსალოდნელი საქმიანობის შესახებ პირობები მუშების (ბ) მოსახლეობას სამუშაოების შესახებ მიეწოდა შესაბამისი შეტყობინება მედია-საშუალებებით და/ან საზოგადოებრივი თავშეყრის უსაფრთხოება ადგილების მეშვეობით (მათ შორის სამუშაოების ჩასატარებელ ტერიტორიაზე) (გ) მოპოვებულია იურიდიულად საჭირო ყველა ნებართვა მშენებლობის და/ან რეაბილიტაციისთვის (დ) კონტრაქტორი ოფიციალურად თანხმდება, რომ ყველა სამუშაო შესრულდება უსაფრთხოდ და დისციპლინირებულად, რათა მინიმუმამდე შემცირდეს ზემოქმედება მიმდებარედ მცხოვრებ ადამიანებზე და გარემოზე (ე) მუშათა PPE შესაბამისობაში იქნება საერთაშორისო პრაქტიკასთან (ჩაფხუტები მუდმივად, ნიღბები და დამცავი სათვალეები - საჭიროების შემთხვევაში, აღჭურვილობა და უსაფრთხოების ჩექმები) (ვ) სამშენებლო ტერიტორიებზე არსებული შესაბამისი სტენდები ძირითად წესებს და რეგულაციებს მიაწვდის მუშებს. A. გენერალური ჰაერის ხარისხი (ა) შიდა დემონტაჟის დროს პირველი სართულის ზემოთ გამოყენებული იქნება ნარჩენების გადასაყრელი მილები სარეაბილიტაცი (ბ) ნარჩენების გადასაყრელი მილები უნდა ინახებოდეს კონტროლირებად ტერიტორიაზე და მუშავდებოდეს წყლით, მისი მტვრით ო და/ან დაფარვის შემცირების მიზნით (გ) პნევმატური ბურღვის/კედლების დემონტაჟის დროს მტვრის შესამცირებლად გამოყენებული უნდა იქნას წყლით დამუშავება სამშენებლო და/ან დამონტაჟდეს მტვრის შემაკავებელი საფარი სამშენებლო ტერიტორიაზე მოქმედებები (დ) მიმდებარე ტერიტორია (ტროტუარები, გზები) მტვრის მინიმუმამდე შემცირების მიზნით თავისუფალი უნდა იყოს ნარჩენების გადასაყრელი მილებისაგან (ე) სამშენებლო ტერიტორიაზე დაუშვებელია სამშენებლო ნარჩენების/ნარჩენების ღია წესით დაწვა (ვ)სამშენებლო ტერიტორიაზე დაუშვებელია ზედმეტი სამშენებლო მანქანების ყოფნა ხმაური (ა) მშენებლობის ხმაური შეიზღუდება ნებართვაში მითითებული დროის გათვალსიწინებით (ბ) მუშაობის დროს გენერატორების, კომპრესორების და სხვა ელექტრო-მექანიკური დანადგარების ძრავის ხუფი დახურულუ უნდა იყოს, ხოლო დანადგარები განთავსებული უნდა იქნას დასახლებული ტერიტორიებიდან შეძლებისდაგვარად შორს წყლის ხარისხი (ა) სამშენებლო ტერიტორია დაადგენს ეროზიისა და ნალექის წარმოქმნის კონტროლის შესაბამის ზომებს, როგორიცაა ჩალის შეკვრები და/ან შლამის ღობეები , რათა თავიდან იქნას აცილებული სამშენებლო ტერიტორიის გადაადგილებით გამოწვეული დალექვა და ახლოს მდებარე წყაროებისა თუ მდინარეების ამღვრევა. ნარჩენების (ა) ნარჩენების შეგროვებისა და განთავსების ბილიკები და ადგილები განისაზღვრება დემონტაჟის და მშენებლობის შედეგად განთავსება წარმოქმნილი ძირითადი ტიპის ნარჩენებისათვის. (ბ) მინერალური მშენებლობის და დემონტაჟის ნარჩენები განცალკევდება ძირითადი ნაგავისგან, ორგანული, თხევადი და ქიმიური ნარჩენებისგან სამშენებლო ტერიტორიაზე განხორციელებული დახარისხების შედეგად და მოთავსდება შესაბამის კონტეინერებში (გ) სამშენებლო ნარჩენები შეგროვდება და განთავსდებადასუფთავების ლიცენზირებული თანამშრომლების მიერ (დ) ნარჩენების განთავსების შესახებ იწარმოება ჩანაწერები, როგორც სათანადოდ მართვის დასტური (ე) თუ შესაძლებელია, კონტრაქტორი ხელმეორედ გამოიყენებს და ხელახლა გადაამუშავებს შესაბამის და გამოსადეგ მასალას (აზბესტის გარდა) B. წყლის ხარისხი (ა) სანიტარული სადინარების და სამშენებლო ტერიტორიიდან ნარჩენის წყლის გადინების მიდგომა (ინსტალაცია ან ინდივიდუალუ რეკონსტრუქცია) დამტკიცებული უნდა იქნას ადგილობრივი უწყებების მიერ რი ნარჩენი (ბ) მიმღებ წყლებში ჩადინებამდე უნდა აღიკვეთოს გადინება ნარჩენი წყლის ინდივიდუალური სისტემებიდან, რათა წყლის უზრუნველყოფილი იქნას ეროვნული სახელმძღვანელოებით განსაზღვრული ხარისხის მინიმალური კრიტერიუმების დაკმაყოფილება გადინების (გ) განხორციელდება ნარჩენი წყლის ახალი სისტემების მონიტორინგი (მოხმარებამდე/მოხმარების შემდგომ) სისტემა (დ) სამშენებლო მანქანების და დანადგარების გარეცხვა შესაძლებელია მხოლოდ ამისათვის განკუთვნილ ადგილზე, საიდან გადინებული წყალი არ დააბინძურებს ბუნებრივი წყლის სისტემებს. C. ისტორიული კულტურული (ა) იმ შემთხვევაში, თუ შენობა წარმოადგენს ისტორიულ ნაგებობას, ან ძალიან ახლოს დგას ამ სტრუქტურასთან, ან მდებარეობს შენობები მემკვიდრეობა ისტორიულ უბანში, შეტყობინება გავრცელდება და მოპოვებული იქნება ნებართვა ადგილობრივი უწყებებისგან, ხოლო სამშენებლო საქმიანობა დაიგეგმება და განხორციელდება ადგილობრივი და ეროვნული კანონმდებლობის შესაბამისად. (ბ) უზრუნველყოფილი იქნება გათხრების ან მშენებლობის დროს აღმოჩენილი ყველა სახის არტეფაქტის ან სხვა შესაძლო ,,შემთხვევითი აღმოჩენების“ ჩანიშვნა და რეგისტრაცია, შესაბამის უწყებებთან დაკავშირება და სამუშაოების დროებით შეწყვეტა ან ასეთი აღმოჩენების გათვალისწინებით ცვლილება მოქმედება პარამეტრი ზემოქმედების შემცირების ზომების ჩამონათვალი D. მიწის შეძენა მიწის შეძენის (ა) იმ შემთხვევაში, თუ მოსალოდნელი არ იყოს მიწის შეძენა, მაგრამ საჭირო გახდა, ან თუ მიწის კანონიერი თუ უკანონო გეგმა/ ჩარჩო მომხმარებელთა შემოსავლის უზრუნველყოფისათვის საჭიროა გაუთვალისწინებელი ხარჯების გაღება, ბანკის ამოცანათა ჯგუფის ხელმძღვანელს დაუყოვნებლი უნდა ეცნობოს. (ბ) განხორციელებული უნდა იქნას მიწის შეძენის დამტკიცებული გეგმა/ჩარჩო (თუ მოთხოვნილია პროექტით) E. ტოქსიკური აზბესტის (ა) იმ შემთხვევაში, თუ აზბესტი განთავსებულია პროექტის სამშენებლო ტერიტორიაზე, იგი გარკვევით უნდა აღინიშნოს, როგორც მასალები მართვა საშიში მასალა (ბ) საფრთხის შემცირების მიზნით, თუ შესაძლებელია, აზბესტი უნდა მოთავსდეს შესაბამის კონტეინერში და დაილუქოს (გ) აზბესტი დემონტაჟამდე (თუ საჭიროა დემონტაჟი) უნდა დასველდეს, რათა მინიმუმამდე შემცირდეს აზბესტის მტვრის წარმოქმნა (დ) აზბესტი დამუშავდება და განთავსდება გამოცდილი პროფესიონალების მიერ (ე) თუ აზბესტი არ ინახება დროებით, ნარჩენები დახურულ კონტეინერებში უნდა მოთავსდეს და აღინიშნოს შესაბამისად. მიღებული უნდა იქნას უსაფრთხოების ზომები სამშენებლო ტერიტორიიდან უნებართვოდ გატანის აღკვეთის მიზნით (ვ) დემონტაჟის შემდგომ აზბესტი ხელმეორედ აღარ გამოიყენება ტოქსიკური/საში (ა) სამშენებლო ტერიტორიაზე ყველა საშიში და ტოქსიკური ნივთიერების დროებითი განთავსების მიზნით გამოყენებული იქნება ში ნარჩენების უსაფრთხო კონტეინერები, რომელზეც დეტალურად იქნება აღნიშნული შემადგენლობა, თვისებები დაინფორმაცია მოპყრობის მართვა შესახებ (ბ) საშიში ნივთიერებების კონტეიენერები განთავსდება გაჟონვისაგან დაცულ კონტენერებში დაღვრისა და გაჟონვის პრევენციის მიზნით (გ) ნარჩენების ტრანსპორტირებას განახორციელებენ სპეციალურად ლიცენზირებული გადამზიდავები და განათავსებენ ლიცენზირებულ ნაგებობაში (დ) ტოქსიკური ინგრედიენტების შემცველი საღებავები ან გამხსნელები, ან ტყვიის შემცველი საღებავები არ იქნება გამოყენებული F. დაცვა (ა) სამშენებლო ტერიტორიის მიმდებარედ არსებული ბუნებრივად მობინადრე არსებები, ჭაობები და დაცული ტერიტორიები არ დაზიანებული დაზარალდება, პერსონალს მკაცრად აეკრძალება ნადირობა, საკვების მოპოვება, ხის ჭრა ან სხვა სახის მავნე საქმიანობა. ტყეები, ჭაობები (ბ)განხორციელდება სამშენებლო ტერიტორიის მიმდებარედ არსებული დიდი ხეების კვლევა, მარკირება და შემოღობვა, და/ან დაცული უზრუნველყოფილი იქნება მათი ფესვების სისტემის დაცვა და ნებისმიერი სახის დაზიანების პრევენცია (გ)სამშენებლო ტერიტორიის მიმდებარედ არსებული წყლის საფარი დაცული იქნება სამშენებლო ნარჩენების ჩადინებისგან, ტერიტორიები უზრუნველყოფილი იქნება ეროზიის და დალექვის კონტროლი, რაც მოიცავს, თუმცა არ ზღუდავს ჩალის შეკვრებისა და შლამის ღობეებს G. სამედიცინო სამედიცინო (ა) ეროვნული დებულებების შესაბამისად კონტრაქტორი უზრუნველყოფს ახლად აშენებული და/ან რეაბილიტირებული ნარჩენების ნარჩენების ჯანდაცვის შენობა-ნაგებობები მოიცავს საკმარის ინფრასტრუქტურას სამედიცინო ნარჩენების განთავსებისა და მართვისათვის; ეს განთავსება მართვის მოიცავს, თუმცა არ ზღუდავს:  სპეციალურ შენობა-ნაგებობებს ჯანდაცვის ნარჩენების სხვა ნარჩენებისაგან განცალკევების მიზნით (მათ შორის ინფრასტრუქტუ დაბინძურებულ ,,შპრიცებს“, ადამიანის ქსოვილებს და სითხეებს), და რა  შესაბამის საწყობებს სამედიცინო ნარჩენებისთვის; და  თუ სამუშაოები მოიცავს ადგილზე განსახორციელებელ ზომებს, ადგილზე უნდა მოიპოვებოდეს ფართი ნარჩენების განთავსებისათვის H სამშენებლო (ა) ეროვნული დებულებების შესაბამისად კონტრაქტორი უზრუნველყოფს, სამშენებლო ადგილის შესაბამისად დაცვას და ტრანსპორტის საქმიანობის მშენებლობასთან დაკავშირებული ტრანსპორტის რეგულირებას. აღნიშნული მოიცავს, მაგრამ არ ზღუდავს: და ფეხით შედეგად  აბრების, გამაფრთხილებელი ნიშნების, ბარიერების და ტრანსპორტის მოძრაობის შეცვლის უზრუნველყოფას: სამშენებლო მოსიარულეთა ტერიტორია კარგად უნდა ჩანდეს, ხოლო მოსახლეობა გაფრთხილებული უნდა იქნას შესაძლო საფრთხის შესახებ საზოგადოებრივ  ტრანსპორტის მართვის სისტემა და პერსონალის მომზადება, კერძოდ, სამშენებლო ტერიტორიაზე დაშვების და უსაფრთხოება ი ტერიტორიასთან არსებული მძიმე ტექნიკის შესახებ. უსაფრთხო გასასვლელების და გადასასვლელების უზრუნველყოფა ტრანსპორტისთვ ფეხით მოსიარულეთათვის ის და ფეხით  სამუშაო საათების შესაბამისობა ადგილობრივი ტრანსპორტის განრიგთან, რათა თავიდან იქნას აცილებული ტრანსპორტის მოსიარულეების ინტენსიური მოძრაობა გადატვირთული გრაფიკის დროს  ტრანსპორტის დარეგულირება შესაბამისად მომზადებული და ხილული პერსონალის მიერ საზოგადოების უსაფრთხოების ათვის შექმნილი მიზნით პირდაპირი და  საოფისე ნივთების, მაღაზიების და საცხოვრებლების უსაფრთხო და მუდმივი ხელმისაწვდომობა, თუ შენობები ღია რჩება ირიბი მოსახლეობისთვის საფრთხეები ნაწილი დ: მონიტორინგის გეგმა რა სად როგორ რატომ როდის ვინ (არის (არის (არის (ხორციელ პარამეტრი, პარამეტრი, პარამეტრი, (განსაზღვრე დება თუ (არის საქმიანობა რომელიც რომელიც რომელიც თ სიხშირე / არა პასუხისმგე ექვემდებარ ექვემდებარ ექვემდებარ ან პარამეტრი ბელი ება ება ება განგრძობით ს მონიტორინ მონიტორინ მონიტორინ მონიტორინ ობა) მონიტორინ გზე?) გს?) გს?) გს?) გი?) მშენებლობის ფაზა 1. 2. … n. ოპერაციის ფაზა 1. 2. … n. გარემოს დაცვის ყოველთვიური მონიტორინგის ჩამონათვალი სამშენებლო ადგილი კონტრაქტორის სახელი ზედამხედველის სახელი სამშენებლო ტერიტორიაზე ვიზიტის თარიღი სამოქალაქო სამუშაოების სტატუსი სტატუსი შესამოწმებელი დოკუმენტები და მოქმედებები ნაწილო კომენტარები დიახ არა N/A ბრივ კონტრაქტორი ფლობს ლიცენზიას ბუნებრივი რესურსების მოპოვების თაობაზე კონტრაქტორი ფლობს ნებართვას ბეტონზე/ასფალტზე მუშაობის შესახებ კონტრაქტორი ფლობს შეთანხმებებს ნარჩენების საბოლოო განთავსების შესახებ კონტრაქტორი ფლობს შეთანხმებას მომსახურების პროვაიდერთან სამშენებლო ტერიტორიიდან საყოფაცხოვრებო ნარჩენების გატანის შესახებ სამუშაო ტერიტორია შემოღობილია და დამაგრებულია გამაფრთხილებელი ნიშნები სამუშაოები არ აფერხებს ფეხით მოსიარულეებს და ტრანსპორტს, ან უზრუნველყოფილია დროებითი შესასვლელი დაცულია სამუშაო საათები სამშენებლო დანადგარები და აღჭურვილობა სტანდარტულ ტექნიკურ მდგომარეობაში იმყოფება (არ არის გადაჭარბებული ცვეთა და ხმაური, საწვავის ან საპოხი ნივთიერებების გაჟონვა) სამშენებლო მასალების და ნარჩენების გატანა ხორციელდება დახურული სატვირთო ავტომანქანით სამშენებლო ტერიტორიის მორწყვა ხორციელდება ზედმეტი მტვრის თავიდან აცილების მიზნით კონტრაქტორის ბანაკი ან სამუშაო ბაზა შემოღობილია; გამოყოფილია ფართი ნარჩენების დროებითი განთავსების და ავტომანქანების/აღჭურვილობის მომსახურებისთვის კონტრაქტორის ბანაკს მიეწოდება წყალი და დაცულია სანიტარია კონტრაქტორის ბანაკი ან სამუშაო ბაზა აღჭურვილია პირველადი სამედიცინო დახმარების კომპლექტით და ცეცხლმაქრით მუშებს აცვიათ უნიფორმა და ტექნოლოგიური პროცესების ადეკვატური დამცავი აღჭურვილობა (ხელთათმანები, ჩაფხუტები, რესპირატორები, დამცავი სათვალეები, ა.შ.) ავტომანქანების და დანადგარების გამართვა და საწვავით შევსება ხორციელდება შესაბამსიად გამოყოფილ და დაცულ ადგილზე, რომელიც შესაძლოა შეიცავდეს ოპერატიულ და საგანგებო ნარჩენებს ავტომანქანების და დანადგარების რეცხვა ხორციელდება ბუნებრივი წყალსაცავებიდან მოშორებით და უზრუნველყოფილია, ნარჩენი წყლის პირდაპირი ჩადინების პრევენცია სამშენებლო ნარჩენები განთავსდება მხოლოდ სპეციალურად გამოყოფილ ადგილებზე ბუნებრივი სამშენებლო მასალების მოპოვება ხორციელდება ლიცენზიით მკაცრად განსაზღვრული პირობების დაცვით ნიადაგის გათხრების შედეგად წარმოქმნილი ზედმეტი მასალა და ნიადაგი განცალკევებით თვასდება უკან დაბრუნების/სამშენებლო ტერიტორიის აღდგენის მიზნით მოთხოვნის შესაბამისად სამუშაოების დროს შემთხვევით განხორციელებული აღმოჩენების შესახებ ხდება დაკავშირება პასუხისმგებელ სახელმწიფო უწყებებთან კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის მიზნით სამშენებლო ტერიტორიაზე ფიზიკური სამუშაოების დასრულების შემდგომ სამუშაო ტერიტორია და კონტრაქტორი ბანაკი სუფთავდება ნარჩენებისგან და ხდება ტერიტორიის ჰარმონიზაცია გარემო ლანდშაფტთან