KADINLARIN GÖRÜNMEYEN KATKISI: Türkiye’de Kadınların Ücretsiz Bakım Faaliyetlerinin Ekonomik Değerinin Belirlenmesi ve Kadınlar Üzerindeki Bakım Yükünün Azaltılmasına Yönelik Politika Seçenekleri Meltem A. Aran Nazlı Aktakke 14 Ağustos 2015 3 KADINLARIN GÖRÜNMEYEN KATKISI: Türkiye’de Kadınların Ücretsiz Bakım Faaliyetlerinin Ekonomik Değerinin Belirlenmesi ve Kadınlar Üzerindeki Bakım Yükünün Azaltılmasına Yönelik Politika Seçenekleri* Meltem A. Aran Nazlı Aktakke * Bu çalışmada kullanılan metodolojinin bir benzeri yazarlar tarafından daha önce LANCET Kadın ve Sağlık Komisyonu için kullanılmıştır. Yazarlar, çalışmanın daha önceki versiyonu hakkında sağladığı değerli ve yapıcı görüşleri için Dr. İpek İlkkaracan’a teşekkür ederler. Görüş ve sorularınızı research@developmentanalytics.org e-posta adresine gönderebilirsiniz. 5 Ö Özet Türkiye’de kadınlar ücretsiz ev içi bakım faaliyetleri için önemli bir zaman ayırmakta ve ailelerindeki çocuklara ve yaşlılara bakım hizmeti sağlamaktadırlar. Kadınların ücretsiz ev işleri ve faaliyetleri için harcadıkları zaman bakımından Türkiye OECD ülkeleri arasında ikinci sırada yer almaktadır. Bu çalışma iki metodolojiden yararlanarak Türkiye’de kadınların evde bakım faaliyetlerine ayırdıkları zamanın ekonomik değerini hesaplamaktadır: (i) fırsat maliyeti (opportunity cost) yöntemi ile her bir kadının işgücü piyasasındaki potansiyel kazancına göre ve (ii) vekil piyasa değeri (proxy good) yöntemi ile sabit bir saatlik kazanç (asgari ücret ya da bir sosyal hizmet çalışanının ortalama maaşı) göz önünde bulundurularak bakım hizmetlerine harcanan zamanın değeri hesaplanmaktadır. Bu metodolojilere göre yapılan hesaplamalarla, genel bakım hizmetleri için alt sınırı oluşturan doğrudan bakıma ayrılan zamanın ekonomik değerinin 2011 yılında GSYH’nın yaklaşık % 1,37’si ila % 3,34’ü arasında olduğu bulunmuştur. Bu konuyla ilgili kadınların bakım yükünü azaltmaya veya bu bakım hizmeti konusunda emeklerinin karşılığını finansal olarak onlara sağlamaya yönelik politikalar uluslararası örneklerle birlikte makalenin son bölümünde tartışılmaktadır. 7 G “Tarih boyunca isimsiz kahramanlar kadınlar olmuştur.”  Virginia Woolf Giriş Türkiye’de kadınlar, zamanlarının önemli bir bölümünü çocuk ve yaşlıların bakımı için harcamaktadır. Ücretsiz bakım faaliyetleri için harcanan zamanın yüzdesi ile ilgili olarak 23 OECD ülkesinden elde edilen karşılaştırmalı veriler bu ülkelerdeki kadınların ortalama olarak zamanlarının beşte birini (% 20,7) ev işleri ve bakım faaliyetleri için harcadıklarını göstermektedir. Türkiye’de ise bu oran % 25,7’dir. OECD ülkeleri arasında, sadece Meksika bundan daha yüksek bir orana sahiptir; Meksika’da kadınlar zamanlarının % 31,1’ini bu faaliyetlere ayırmaktadır.1 Kadınların işgücüne katılımı, ücretsiz ev işlerine ve bakım faaliyetlerine ayrılan zamanın açık ve önemli bir belirleyicisidir. Beklenebileceği gibi, OECD ülkeleri arasında bakım faaliyetlerine ayrılan zaman ile kadınların işgücüne katılma oranı arasında ters bir ilişki mevcuttur. Yine aynı 23 OECD ülkesinden elde edilen veriler incelendiğinde, belirli bir ülkede kadınların işgücüne katılma oranındaki 10 puanlık bir artışın onların ücretsiz ev işlerine ayırdıkları zamanın yüzdesinde 2,5 puanlık bir düşüş ile ilişkili olduğu görülmektedir.2 Türkiye OECD ülkeleri arasında kadınların işgücüne katılım oranının en düşük olduğu ülkedir. Türkiye’ye ilişkin Zaman Kullanım Anketi verilerinin mevcut olduğu son yıl olan 2006 yılında, Türkiye’de kadınların işgücüne katılım oranı % 24 idi ki bu, OECD ve AB-19 ülkeleri3 arasındaki en düşük orandır. Bu oran tarihsel olarak kadınların işgücüne katılım oranlarının düşük olduğu İran İslam Cumhuriyeti, Pakistan, Suriye ve Libya gibi ülkelerden bile daha düşüktür (Uraz ve diğerleri, 2010).4 Bu çalışma, doğrudan bakım faaliyetlerine odaklanarak, Türkiye’de kadınların ücretsiz bakım faaliyetleri için ayırdıkları zamanın toplam ekonomik değerini ölçmeyi amaçlamaktadır. Doğrudan bakım faaliyetleri, bakım hizmeti sağlayan 1 - Kaynak: OECD Aile Veri Tabanı. İstatistik 15 ve daha büyük yaştaki kadınlar için sağlanmıştır. 2 - Bağımsız değişken olarak kadınların iş gücüne katılımının, bağımlı değişken olarak da ücretsiz ev işlerine ayrılan zamanın yüzdesinin kullanıldığı 23 OECD ülkesinden oluşan doğrusal regresyonun sonucuna göre. 3 - Kaynak veriler: ILO Veri Tabanı http://kilm.ilo.org/KILMnet/ 4 - Türkiye’de kadınların işgücüne katılım oranı o zamandan bu yana iyileşerek 2011 itibariyle % 31,1’e ulaşmasına rağmen, yine de diğer tüm OECD ve AB ülkelerinde bildirilen seviyelerin altındadır. 9 1 kişinin doğrudan bakıma muhtaç kişi ile ilgilenmek için zaman ayırdığı faaliyetlerdir; bunun ön koşulları olan faaliyetlerdir (Razawi, 2007). Antonopoulos (2009), Birleşmiş örneğin muhtaç kişilere yemek yedirmek, onlara banyo yaptırmak, çocuklara sesli Milletler İstatistiksel Ulusal Hesaplarının (SNA) ücretsiz bakım işini çocuk bakımı, yaşlı kitap okumak gibi. Yemek pişirmek ve temizlik yapmak gibi diğer faaliyetler ise bakımı, hasta bakımı ve yatalak bakımı faaliyetlerinin toplamı olarak tanımladığını dolaylı bakım faaliyetleridir, dolayısıyla bu analiz kapsamına girmemektedir. belirtmektedir. Bununla birlikte, genel anlamda bakıma ayrılan zamanın yemek pişirme, çamaşır yıkama ve su getirme gibi başka “yan” faaliyetleri de içermesi Türkiye’de kadınların ücretsiz ev ve bakım temelli faaliyetlere ayırdıkları zamanın gerektiğinden bu sınıflandırmanın yanlış yorumlamalara yol açtığını da belirtmektedir. miktarı ve düşük düzeydeki işgücüne katılma oranı düşünüldüğünde, üzerlerindeki bakım yükünün azaltılmasına yönelik politikaları geliştirirken kadınlar tarafından Dolayısıyla, bakım faaliyetlerine ayrılan zaman, analize hangi faaliyetlerin dahil sağlanan toplam ücretsiz bakım hizmetinin yaşanma sıklığı ve değerinin ölçülmesi edildiğine göre değişiklik gösterecektir. Budlendar’a (2008) göre ücretsiz bakım önemlidir. Böylelikle, politika yapıcılara, Türkiye’de kadınların üstlendikleri bakım işi; ev işleri ile kişilerin bakımının bileşimi, yani doğrudan ve dolaylı ücretsiz bakım yükünün azaltılması yoluyla ortaya çıkarılabilecek potansiyel ekonomik değerin faaliyetlerinin toplamı olarak tanımlanır. Öte yandan, Folbre ve diğerleri (2004) ve ölçeği ve aralığı hakkında bilgi sağlanabilir. Folbre ve Yoon (2008), sadece çocukların, yaşlıların ve hastaların bakımından oluşan doğrudan ücretsiz bakım faaliyetleri üzerine odaklanmaktadır. Çalışmanın ikinci bölümü ücretsiz bakım faaliyetleri ve zaman kullanım anketleri yoluyla gerçekleştirilen benzer zaman değerleme uygulamaları hakkındaki literatüre Dolaylı bakım faaliyetleri için harcanan zaman ile hanehalkında doğrudan bakım ayrılmıştır. Üçüncü bölüm, bu çalışma kapsamında gerçekleştirilen analizde faaliyetlerinin mevcudiyeti arasında da bir doğru orantı bulunduğunu belirtmek kullanılan verileri sunmakta; dördüncü bölüm ise çocuk bakımı ve yetişkin bakımı gerekir; dolayısıyla, doğrudan bakım sorumluluklarının mevcut olduğu durumlarda için ayrılan zaman ile ilgili olarak bakım hizmeti sağlayanların cinsiyeti ve diğer dolaylı bakım faaliyetleri için harcanan zaman artmaktadır. Örneğin Zacharias bireysel özellikleri temelinde ayrıştırılmış açıklayıcı istatistiklere yer vermektedir. ve diğerleri (2014) hanehalkındaki çocuk sayısının artması ile birlikte hanehalkı Beşinci bölüm bakım için ayrılan zaman miktarının değerlenmesine ilişkin üretimine harcanan ortalama zamanın da arttığını tahmin etmekte ve diğer ev işleri metodolojiyi ve sonuçları sunmaktadır. Altıncı bölüm ücretsiz bakım faaliyetleri için ile doğrudan bakım faaliyetlerinin doğru orantılı olduğuna dikkat çekmektedir. İki kadınlara ücret ödenmesine yönelik olarak gelişmiş ülkelerde kullanılan politikalar yetişkinin bulunduğu kentteki bir hanede hanehalkı üretimi için harcanan ortalama ile kadınların üzerindeki bakım yükünü azaltmayı amaçlayan politikaların bir zamanın (hanehalkı üyeleri tarafından hanehalkı üretimi için harcanan toplam incelemesini sunmaktadır. Yedinci bölümde ise çalışmanın sonuçları yer almaktadır. haftalık süre) çocuk olmadığında 43 saat, 3 veya daha fazla çocuk olduğunda ise 64 saat olduğunu tahmin etmektedirler.5 2 Bakım faaliyetlerine ilişkin bir başka önemli husus da, bu faaliyetlerin diğer ev işlerinden farklı olması ve ikincil bir faaliyet olarak da gerçekleştirilebilmeleridir. Bu bağlamda bakım faaliyetleri iki ayrı kategoriye ayrılabilir - pasif ve aktif (Folbre ve diğerleri, 2004). Aktif bakım, bakım faaliyetini gerçekleştiren kişinin çocuk veya hasta Literatür İncelemesi ile birlikte birincil faaliyet olarak geçirdiği zamandan oluşurken (yemek yedirme, banyo yaptırma, vs.), pasif bakım ise bakım faaliyetini gerçekleştiren kişi tarafından birincil faaliyet olarak değil eşzamanlı bir faaliyet olarak geçirilen zamandan oluşur Ücretsiz bakım faaliyetleri için harcanan zamanın ekonomik değerini tahmin 5 - Zaman Kullanım Anketi verilerine dayalı hesaplamalarımız benzer bir sonuca işaret etmektedir: doğrudan bakım sorumluluğu olmayan kadınlar diğer ev işleri (doğrudan bakım faaliyeti dışındaki ev işleri) için ortalama etmeden önce, “evde ücretsiz bakım işinin” tanımı üzerinde uzlaşmak önemlidir. olarak 3 saat 55 dakika harcarken, doğrudan bakım sorumluluğu olan kadınlar 4 saat 59 dakika harcamaktadır. Bakım işi bir bütün olarak farklı görevlerin birçok katmanından oluşur. Folbre (2006), Dolayısıyla doğrudan bakım sorumluluğu olan kadınlar için diğer ev işlerine ayrılan zamanda % 27,6’lık bir artış bakım işini dört ana kategoriye ayırmaktadır: (i) ücretsiz iş, (ii) ücretsiz geçimlik görülmektedir. Bakım faaliyeti için harcanan zamanın tahmininde, diğer ev işleri için harcanan zamandaki bu artış göz önünde bulundurularak da bir analiz yapılabilirdi. Ancak, bakım faaliyetlerine harcanan zamana sadece bu üretim, (iii) kayıt dışı piyasada çalışma ve (iv) kayıtlı piyasada ücretli iş. Bu kategoriler “artışın” atfedilebileceği varsayımının doğru olmayacağını, kadının kendisi için ve çocukları için gerçekleştirdiği ev de kendi içlerinde doğrudan ve dolaylı bakım olarak ikiye ayrılabilir. Yemek pişirme, işleri arasında kesin bir ayrım yapmak zor olduğundan bunun yanıltıcı olacağını düşünüyoruz. Dolayısıyla, sadece doğrudan bakım faaliyetlerine ayrılan zamanı tahmin etmeye devam ediyoruz ve bunun bakıma ayrılan toplam çamaşır yıkama ve alışverişe gitme gibi faaliyetler dolaylı bakım faaliyetleri olarak zaman açısından bir alt sınır tahmin olduğunun altını çiziyoruz. açıklanmaktadır. Bunlar kişilerin doğrudan fiziksel bakımını oluşturmamakla birlikte 11 (ütü yaparken veya televizyon seyrederken bir yandan çocuğa bakmak/nezaret Türkiye’de piyasa dışı toplam hanehalkı üretiminin değerini belirlemek için hem etmek gibi). Dolayısıyla, yanlı tahminlerden kaçınabilmek için zaman kullanım fırsat maliyeti hem de asgari ücret yaklaşımını kullanan daha önceki çalışmalarda anketlerinde pasif bakımı kaydetmeye yönelik seçeneklerin dahil edilmesi önemlidir GSYH’nın % 25’i ile % 45’i arasında değişen değerler tahmin edilmiştir (İlkkaracan (Esquivel, 2011). Zaman kullanım anketlerinde ikincil veya eşzamanlı faaliyetler ve Gündüz, 2009). 1996 yılında gerçekleştirilen pilot Zaman Kullanım Anketi de kaydedildiğinde, çocuk bakımına ayrılan zamanın çarpıcı bir şekilde arttığı kullanılarak Türkiye’de yapılan bir çalışmada ise, zamanın değerini ölçmek için görülmüştür (Folbre ve diğerleri, 2004). Avustralya Zaman Kullanım Anketi analiz kullanılan yönteme bağlı olarak GSYH’nın % 34’ü ila % 52’si arasında değişen değerler edildiğinde, birincil bakım faaliyeti için harcanan her bir saat için, üç saatlik ikincil bulunmuştur (Kasnakoğlu ve Dayıoğlu, 2002). çocuk bakım faaliyeti bildirildiği görülmüştür (Folbre, 2006). Ancak bu bulgu, Güney Kore’de ve Hindistan’da farklıdır ve zaman kullanım anketinde soruların nasıl Türkiye’de kadınların ücretli ve ücretsiz işlerdeki zaman kullanımı başka çalışmalarda sorulduğuna göre değişiklik gösteriyor olabilir (Folbre, 2006). yoksulluk ve hanehalkı gelir dalgalanması riski ile ilişkili olarak analiz edilmiştir. Bu çalışmalardan birisi, yoksulluk ile evde daha fazla ücretsiz iş miktarı arasında bir ilişki Çocukların, yaşlıların ve hastaların bakımına ek olarak, hanehalkındaki sağlıklı olduğunu göstermektedir. Kentsel alanlardaki kadınlar için, yoksulluk ile ücretsiz yetişkinlerin bakımı da ücretsiz bakım işi olarak düşünülebilir. Klasik gruplara işler için daha fazla ve ücretli işler için daha az zaman harcama arasında bir ilişki (çocuklar, yaşlılar ve hastalar) sağlanan kabul edilmiş bakım hizmetlerinin yanı bulunurken, kırsal alanlardaki kadınlar için yoksulluk ile hem ücretli hem de ücretsiz sıra, kadınlar toplumsal cinsiyete dayalı güç dengesizlikleri yüzünden, fiziksel işlerde artış arasında bir ilişki bulunmuştur (Ones ve diğerleri, 2013). İkinci bir olarak kendileri ile eşit derecede sağlıklı olan bireylere de –onlardan bir karşılık çalışmada, eşin işsiz kalma riski hesaplanarak bu riskteki bir artışın eşlerin her ikisi için görmeksizin- bakım hizmeti sağlama yükümlülüğü ile karşı karşıyadır (Himmelweit, ücretli ve ücretsiz çalışma süresini nasıl etkilediği tahmin edilmiş ve Türkiye’de 2008- 2007). Bu tip bakımların değerlendirme dışı bırakılması da kadınların bakım 09 finansal krizinin ücretli ve ücretsiz çalışma süresi üzerindeki etkisi hesaplanmıştır. faaliyetlerine ayırdıkları zaman tahminlerinin daha düşük çıkmasına yol açabilir. Kadınların ücretli çalışma süresindeki artışın ücretsiz çalışma süresine göre daha yüksek olduğu, kriz dikkate alındığında erkekler için ise bunun tam tersinin geçerli Avrupa’da ücretsiz aile bakım faaliyetleri (çocuk bakımı ve yetişkin bakımı) için olduğu bulunmuştur: eşin işsizlik riskinde 1 puanlık bir artış toplam çalışma süresini harcanan zamanın değerini hesaplamak için zaman kullanım anketlerinin kullanıldığı (ücretli ve ücretsiz) kadınlar için 5 puan, buna karşılık erkekler için 0,7 puan artırmıştır çalışmalar daha önce Polonya ve İtalya’da gerçekleştirilmiştir. Sonuçlar, kullanılan (Bahçe ve diğerleri, 2013). tahmin yaklaşımına bağlı olarak bu değerin (zamanın değeri) Polonya GSYH’sının % 3,7’si ile % 4,4’ü, İtalya GSYH’sının % 4,1’i ile % 5’i arasında değiştiğini göstermiştir Türkiye’de ev işleri için (dolaylı ve doğrudan bakıma ayrılan zamanı da içeren) (Francavilla ve diğerleri, 2011). 26 OECD ülkesinin ve üç yükselen ekonominin zaman kadınların harcadıkları zamanın değeri, bahsedildiği gibi daha önce İlkkaracan ve kullanım anketleri kullanılarak hanede ücretsiz işler için harcanan zamanın değerinin Gündüz (2009) tarafından tahmin edilmiştir. Dolayısıyla, bu çalışmadaki tahminler tahmin edildiği bir analiz, kadınların erkeklere göre ücretsiz ev işleri için daha fazla yalnız doğrudan bakıma odaklandığından bakım faaliyetlerine harcanan zamanın zaman harcadığını, ancak bu cinsiyet farkının ülkeler arasında farklılık gösterdiğini değerinin alt sınırı olarak, İlkkaracan ve Gündüz’ün tahminleri ise üst sınırı olarak ortaya koymuştur (Kuzey ülkelerinde en düşük, Hindistan, Meksika ve Türkiye’de alınabilir.7 en yüksek). Çalışmada, OECD ülkeleri için ücretsiz çalışmanın değerinin, kullanılan metodolojiye bağlı olarak GSYH’nın üçte biri ile yarısı arasında değiştiği bulunmuştur. Örneğin vekil piyasa değeri yaklaşımı kullanıldığında, ücretsiz işin değeri Kore’de GSYH’nın % 19’u, Portekiz’de GSYH’nın % 53’ü olarak hesaplanmış; fırsat maliyeti yaklaşımı ile ise daha yüksek değerler bulunmuştur (Miranda, 2011). 6 Bu değerler, Avrupa’da bakım ve ücretsiz ev işi faaliyetlerinin miktarının ve değerinin tahmin edildiği diğer çalışmalar ile aynı doğrultudadır. Başka bir çalışma da bu faaliyetlerin toplam değerinin kullanılan analitik yönteme bağlı olarak Avrupa Birliği GSYH’sının % 17’si ile % 31,6’sı arasında değiştiğini göstermektedir (Giannelli ve diğerleri, 2012). 6 - Bu çalışmada, fırsat maliyeti yönteminde kullanılan ücret oranı ülkedeki ortalama saatlik ücrettir; yenileme maliyeti 7 - İlkkaracan ve Gündüz (2009) kullanılan tahmin yöntemine göre GSYH’nın % 25’i ile % 45’i arasında değişen bir değer yönteminde (veya vekil piyasa değeri yönteminde) ise kayıt dışı istihdamdaki ortalama saatlik ücrettir. tahmin ederken, bu çalışmadaki tahminler GSYH’nın % 0,81’i ile % 2,17’si arasında değişmektedir (net değer olarak). 13 3-4 3 kullanılmıştır. Zamanın ölçülmesi için 2006 Zaman Kullanım Anketi ve ücret bilgileri için 2011 İşgücü Anketi kullanılırken, yıllar arasındaki zaman dağılımlarının önemli ölçüde değişmediği temel varsayımı esas alınmıştır. Veriler Zaman Kullanım Anketinde bir haftada bakım faaliyetleri için harcanan zaman (saat); hafta içi günü değerinin beş ile, hafta sonu9 günü değerinin de iki ile çarpılması ve daha sonra temsili bir güne ilişkin zaman değerinin elde edilebilmesi için yediye bölünmesi yoluyla hesaplanmıştır. Daha sonra, bir yılda bakım faaliyetleri içi Bu analizde iki veri seti kullanılmıştır: 2006 Türkiye Zaman Kullanım Anketi (TÜİK, harcanan toplam zaman, haftalık değerinin 52 ile çarpılması yoluyla hesaplanmıştır. 2008) ve 2011 Türkiye İşgücü Anketi (TÜİK, 2012). Zaman Kullanım Anketi Türkiye’de Bir yılda bakım faaliyetleri için harcanan sürenin (saat sayısının) tahmini değerinin ilk kez 2006 yılında insanların çeşitli faaliyetler için günlük olarak harcadıkları zamanı bireyin tahmin edilen saatlik kazancı ile çarpılması, bize veri setindeki her bir birey gözlemlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Anket aynı zamanda cinsiyet, eğitim tarafından bakım faaliyetleri için harcanan zamanın yıllık değerini vermektedir. Son durumu, istihdam durumu gibi konularda farklılık gösteren bireylerin zaman olarak, bu değerlerin veri setindeki tüm bireyler için belirlenerek toplamlarının kullanımı karşılaştırmalarının yapılabilmesine olanak tanımaktadır. Anket 15 yaş üzeri alınması bize bir yılda bakım faaliyetleri için harcanan zamanın tahmini ekonomik olan 11.815 birey ile yapılmıştır. Toplam 5.070 hanehalkından oluşan örneklem değerini vermektedir. büyüklüğü ile ulusal ölçekte temsil etme özelliği vardır. Anket uygulanan bireylerden 4 biri hafta içi günleri ve diğeri hafta sonu günleri8 için olmak üzere iki ayrı zaman kullanım günlüğü toplanmaktadır. Bu günlük kayıtları yoluyla toplanan bilgilere ek olarak, hanehalkı varlıkları ve büyüklüğü de dahil olmak üzere çeşitli hanehalkı özellikleri ile ilgili ayrı bir anket formu da doldurulmaktadır. Her bir anket katılımcısı için yaş, eğitim ve istihdam durumu gibi bireysel göstergeler de toplanmaktadır. Açıklayıcı İstatistikler İşgücü Anketi (İA) Türkiye’de uygulanan ve ulusal düzeyde temsili olan bir başka hanehalkı anketidir. İşgücü anketinin temel amacı ülkedeki işgücü yapısı ile ilgili bilgi elde etmektir. Anket ile 15 yaş üzeri bireylerin ekonomik faaliyet, meslek, istihdam durumu, çalışma süresi ve kazanç gibi bilgileri toplanmaktadır. 2011 yılında İşgücü Anketi ile 144.361 bireye ilişkin veriler toplanmıştır. Türkiye’de uygulanan Zaman Kulanım Anketinin (2006) açıklayıcı bir analizi, kadınların erkeklere göre zamanlarının çok daha büyük bir bölümünü ev işlerine10 Bu çalışmada; kadınların ve erkeklerin ücretsiz ev içi faaliyetler için ayırdıkları harcadıklarını göstermektedir (Bakınız Tablo 1 ve Şekil 1). Ortalama olarak, kadınlar zamanın açıklayıcı bir analizinin yapılabilmesi ve bu faaliyetler için harcadıkları her gün beş saat 16 dakikalarını ev işlerine harcarken, erkekler 49 dakikalarını toplam zamanın tespit edilebilmesi için Türkiye Zaman Kullanım Anketi (2006) harcamaktadır. Dolayısıyla, ortalama bir kadın ev işleri için erkeklere göre yaklaşık kullanılmıştır. Bu bireylerin zamanının fırsat maliyetinin tahmin edilebilmesi 6,4 kat daha fazla zaman harcamaktadır. Tablo 1 ve Şekil 1, Türkiye’de kadınların ve için ise İşgücü Anketinden yararlanılmıştır. Sonrasında ise bakım faaliyetlerine erkeklerin başlıca faaliyetler için harcadıkları zamanı eğitim düzeyleri, yaş grupları, ayrılan zamanın toplam değerini tahmin etmek amacıyla erkeklerin ve kadınların çalışma durumları ve kentsel/kırsal ayrımı bazında vermektedir. kazançlarının tahmin edilmesine yönelik İşgücü anketinin kullanıldığı model kurgusu Zaman Kullanım Anketine uygulanmıştır. İşgücü Anketi aynı zamanda sosyal bakım 9 - Zaman Kullanım Anketi normal bir hafta içi gününde ve bir hafta sonu gününde yapılan faaliyetler için harcanan sektöründeki çalışanların ortalama saatlik kazançlarının hesaplanması için de zamanı iki ayrı günlükte sunar. Hafta içi bir günde bir faaliyete ayrılan zaman beş ile çarpılarak ve hafta sonu bir günde faaliyet için ayrılan zaman iki ile çarpılarak, haftalık hesaplamalarda bu günlerin ağırlıklandırılması gerekir. Dolayısıyla, temsili bir gün için, hafta içindeki bir günde yapılan faaliyet 5/7 oranında ve hafta sonundaki bir günde 8 - Bireyler zaman kullanımlarını 10 genel grup altında 10’ar dakikalık zaman dilimleri bazında kaydetmiştir. Bu yapılan faaliyet de 2/7 oranında ağırlıklandırılır. gruplar; kişisel bakım, çalışma (istihdam ve iş arama), eğitim, ev işleri (veya ev ve aile bakımı), gönüllü faaliyetler ve toplantılar, sosyal yaşam ve eğlence, spor, hobi ve oyunlar, [okuma, televizyon seyretme ve radyo dinlemekten] 10 - Ev işleri arasında şunlar yer almaktadır: Gıda yönetimi, evin toparlanması, çamaşır, ütü, vs., bahçe ve evcil hayvan oluşan bir grup, [seyahat ve diğer faaliyetlerden] oluşan bir grup, ve son olarak uyumaktan oluşmaktadır. Bu bakımı, inşaat ve onarım, alışveriş ve hizmet, hanehalkı yönetimi, çocuk bakımı, yetişkin bir hanehalkı üyesine grupların bazılarının altında alt gruplar da bunmaktadır. yardım (yetişkin bakımı). 15 5 Farklı eğitim düzeyi, çalışma durumu, yaş grubu, medeni durum ve kentsel/kırsal ayrımına göre kadınların ve erkeklerin çocuk ve yetişkin bakım faaliyetleri ve ev işleri için harcadıkları ortalama zaman ve katılım oranları Tablo 2’de sunulmuştur. Bakım 5 faaliyetlerine katılım oranları kadınlar için erkeklere göre daha yüksektir (kadınların çocuk bakım ve yetişkin bakım faaliyetlerine katılım oranları sırasıyla % 48,4 ve % Metodoloji 13,7 iken, erkekler için bu oranlar % 26,5 ve % 5’tir). Ortalama olarak, kadınlar her gün çocuk bakımı için 44 dakika ve yetişkin bakımı için üç dakika harcarken, erkekler çocuk bakımı için 10 dakika ve yetişkin bakımı için üç dakika harcamaktadır. Buradaki bir başka önemli husus, bakım sorumlulukları olan kadınların çocuk veya 5.1 Hanehalkında Ücretsiz Bakım Faaliyetinin Değerinin Tahmin Edilmesi yetişkin bakım sorumluluğu olmayan kadınlara göre diğer ev işleri için ortalamada ne kadar daha fazla zaman harcadıklarıdır. Doğrudan bakım sorumluluğu olmayan Bu analizde bakım faaliyetleri için harcanan zamanın değerinin tahmin edilmesi kadınların diğer ev işleri için harcadıkları ortalama zaman 3 saat 55 dakika iken, için iki yerleşik metodoloji kullanılmaktadır: fırsat maliyeti yöntemi ve vekil piyasa doğrudan bakım sorumluluğu olan kadınların diğer ev işleri için harcadıkları zaman değeri yöntemi (kayıt dışı bakım faaliyetlerinin değerlemesine ilişkin yöntemlere ve 4 saat 59 dakikadır; bu da, ev işleri için harcanan toplam zamanda % 27,6’lık bir artış uygulamalara genel bir bakış için bakınız Berg ve diğerleri (2004)). Ücretsiz bakım anlamına gelmektedir. Bununla birlikte, sadece evli kadınlara bakıldığında, bu fark faaliyetlerinin değeri net ve brüt olarak ayrı ayrı tahmin edilmektedir (vergi öncesi ve daha az çarpıcı hale gelmektedir. Doğrudan çocuk veya yetişkin bakım sorumluluğu vergi sonrası). olmayan evli kadınlar (doğrudan bakım dışındaki) ev işleri için ortalama 4 saat 55 dakika harcarken, doğrudan bakım sorumluluğu olan evli kadınlar diğer ev işleri 5.1.1 Fırsat Maliyeti Yöntemi için ortalama 5 saat 18 dakika harcamaktadır; dolayısıyla % 7,9’luk bir artış ortaya Fırsat maliyeti yöntemi kişilerin potansiyel piyasa ücretlerini, dolayısıyla kadınların çıkmaktadır. Genel artış eğer ilave bir bakım faaliyeti varsa ev işlerinin yapılmasına ve erkeklerin ücretsiz bakım işlerine ayırdıkları zamanın kendileri açısından “fırsat atfedilebilir, ancak evli kadınlar için ev işlerinin yükü zaten oldukça fazladır maliyetini” tahmin etmeye çalışır. Bu analizde bakım faaliyetlerine ayrılan toplam (ortalamaya göre 1 saat daha fazla) ve doğrudan bakım faaliyeti olsun veya olmasın zaman miktarını belirlemek için Zaman Kullanım Anketi (2006) kullanılmıştır; ancak çok fazla değişmemektedir. bu veri seti kazançlar hakkında herhangi bir bilgi içermemektedir ve dolayısıyla ev temelli bakım faaliyetinde bulunan kadınların piyasa ücretlerinin tahmin edilmesine Ev dışında çalışan kadınlar, hem erkeklere hem de çalışmayan kadınlara olanak tanımamaktadır. Bu sebepten, işgücü durumu ve kazançlar hakkında göre toplamda ücretli ve ücretsiz çalışma faaliyetleri için daha fazla zaman ayrıntılı bilgiler içeren Türkiye İşgücü Anketi (İA) 2011 kullanılmıştır. İA 2011 verileri harcamaktadırlar. Şekil 2A, cinsiyet ve çalışma durumuna göre ev işleri, iş ve eğitim kullanılarak, çalışan ve çalışmayan tüm kadınlar ve erkekler için potansiyel kazançlar için harcanan ortalama zaman hakkında bilgiler sunmaktadır. Şekilde de görüldüğü tahmin edilmiş ve daha sonra bu model Zaman Kullanım Anketine uygulanmıştır. gibi çalışan bir kadın çalışmayan bir kadına göre ücretli çalışma faaliyetleri için İşgücü Anketi düzenli ücretlilerin ve geçici çalışanların aylık kazançları hakkında ortalamada 4 saat 41 dakika daha fazla zaman harcarken, ev işleri için sadece bilgiler içermektedir. Kadınların ücretsiz bakım faaliyetlerine ayırdıkları toplam ortalamada 1 saat 50 dakika daha az zaman harcamaktadır. Dolayısıyla, çalışan zaman, Zaman Kullanım Anketi yoluyla tespit edildiğinden, örneklemdeki tüm kadınlar işgücü dışındaki kadınlara göre çalışmaya (ücretli ve ücretsiz) yaklaşık 3 saat kadınlar (ve erkekler) için değişken olan bir “kazanç”, ya da daha ziyade “potansiyel daha fazla zaman ayırmaktadır (Tablo 2C ve Şekil 2A). Cinsiyet ve çalışma durumuna kazanç” simülasyonuna yönelik bir model geliştirilmiştir. göre yetişkin ve çocuk bakım faaliyetlerine ayrılan ortalama zaman incelendiğinde, Türkiye’de ücretsiz bakım işlerinin büyük bir kısmının özellikle de işgücü dışındakiler Zaman Kullanım Anketinde saatlik bir ölçü olarak uygulanabilmeleri için İşgücü olmak üzere kadınlar tarafından gerçekleştirildiği görülmektedir (Şekil 2B). Anketindeki kazançlar saatlik net kazançlar olarak hesaplanmıştır. İşgücü Anketi verilerinde, aylık net kazançlar ve haftalık çalışma saatleri sunulmaktadır. Bu bilgiler kullanılarak çalışanın (geçici veya düzenli ücretli) saatlik net kazancı, aylık net kazancının bireyin haftada çalıştığı saat sayısına (aydaki dört hafta için 4 ile çarpılarak) bölünmesi ile hesaplanmıştır. 17 İşgücü piyasasına seçilimi dikkate alarak, herkes için (hem çalışan hem de çalışmayan Zaman Kullanım Anketi üzerinde simüle edilebilmesi için, İşgücü Anketinde yer alan bireyler için) kazancı tahmin etmeyi sağlayacak bir denklem oluşturmak amacıyla, değişkenler arasından her iki ankette ortak olan bir dizi değişkenin seçilmesi gerekmiştir. Heckman seçim yöntemi kullanılmıştır. Bu doğrultuda, İşgücü Anketindeki kadın Bu veri kısıtlılığı sebebiyle, kazanç tahmini regresyonu üç değişken ile sınırlı kalmıştır: ve erkek örneklemler (15 yaş üzeri) için regresyon analizleri ayrı ayrı çalıştırılmıştır. eğitim süresi, yaş kategorisi, kentsel/kırsal ayrımı.12 Kazanç tahmininin son adımında, Heckman seçim yöntemi; ilk denklemin bağımlı değişken olarak çalışma olasılığının bu ara bağımsız değişkenler kullanılarak her bireyin kazancı Zaman Kullanım Anketinde kullanıldığı bir probit regresyonu, ikinci denklemin ise probit regresyonu tahmin edilmiştir (Heckman seçim tahmininin sonuçları için, bakınız Tablo 5). kullanılarak hesaplanan seçim yanlılığı düzeltme terimi içeren kazanç denklemi olduğu iki denklemli bir modeldir. Tüm kadınlar (ve erkekler) için kazançları tahmin İşgücü Anketi örnekleminde yer alan kadınların ve erkeklerin tahmin edilen ve etmek amacıyla bu model kullanılmıştır; zira işgücü piyasasına seçilimi dikkate gerçekleşen ortalama kazançları, karşılaştırma için Tablo 5’te sunulmuştur. Çalışan almayacağından dolayı normal bir OLS regresyonunun bireylerin öngörülen kadınlar için net saatlik kazancın tahmin edilen seviyesi 3,2 TL iken, gerçekleşen seviyesi kazançlarını fazla tahmin etme olasılığı yüksek olacaktır. Sadece belirli düzeyde bir 6,3 TL’dir (kadınlar için ortanca tahmini saatlik ücret 2,9 TL ve ortanca saatlik gerçekleşen ücret alan (veya alma olasılığı olan) bireyler işgücü piyasasına katılmaya karar verirler; ücret 4,1 TL’dir). Tahmin modeli sonuçlarda seçim yanlılığı için düzeltme uyguladığından dolayısıyla işgücü piyasasında gözlenen kazanç düzeyleri genel nüfusun kazancı bu fark beklenen bir farktır. Heckman seçim modeli, daha yüksek ücret kazanma olasılığı için fazla bir tahmin olabilir. Bir başka deyişle, işgücü piyasasına seçilimi dikkate yüksek olan kadınların kendi kendilerini işgücü piyasasına seçtikleri gerçeği için düzeltme almaksızın çalışan nüfustaki kadınların (ve erkeklerin) piyasa ücretlerinin kullanılması, yapıldıktan sonra tahmin edilen ücretleri hesaplamaktadır. Öte yandan, bunun yerine öngörülen kazançların yukarı yönde yanlı bir şekilde tahmin edilmesine yol açacaktır. ücretleri tahmin etmek için seçim yanlılığının dikkate alınmadığı basit bir regresyon Heckman seçim modelinin sonuçları Tablo 5’te sunulmuştur. kullanılsaydı, çalışan kadınlara ilişkin tahmin edilen maaşların ortalama ve ortanca değerleri sırasıyla 5,4 TL ve 5,0 TL ile gerçek ücretlere daha yakın çıkardı – ancak yukarı Seçim modelindeki bağımsız değişkenler şunlardır: eğitim süresi (yıl), yaş kategorileri, yönde yanlı olurdu. Dolayısıyla, Heckman seçim modelinde eğer bir seçim yanlılığı kentsel/kırsal ayırımı, medeni durum, hanedeki küçük ve büyük çocukların sayısı ve olmasaydı hesaplanan tahmini ücretler ile gerçek ücretler benzer olurdu. Ters Mills hanedeki yaşlı sayısı. Bu değişkenler kadının işgücü piyasasına (kazancı bildirilen Oranının istatistiksel olarak anlamlı olması ve pozitif bir değer alması ve bu modelde geçici veya ücretli çalışan olarak) katılım tercihinin belirleyicileri olarak seçilmiştir. kadınların tahmin edilen ve gerçek ücretlerinin birbirinden farklılaşma şekli, kazançlarının Kazanç denkleminde bu değişkenlerin bir alt kümesi (eğitim süresi, yaş kategorileri11 yüksek olacağını öngören kadınlar tarafından istihdama katılmak için güçlü düzeyde bir ve kentsel/kırsal ayırımı) kullanılmıştır. seçilim (iş gücüne katılım) olduğuna işaret etmektedir. Heckman seçim modelinin sonuçları, hem kadınlar hem de erkekler için gerçekten Tahminin bir sonraki adımında, fırsat maliyeti yöntemi kullanılarak sağlanan bakım seçilim olduğunu teyit etmektedir. Ters Mills oranının katsayısı her iki durum için de hizmetlerinin toplam değeri kadınlar için 6,3 milyar ABD doları ve erkekler için 7,4 istatistiksel olarak anlamlı görünmektedir, ancak her bir durumda katsayının işareti milyar ABD doları olarak hesaplanmıştır13 (Bakınız Tablo 7). Kadınlar için, bakım farklıdır (bakınız Tablo 4, erkek ve kadın başlıkları altındaki 3. sütun). Kadınlar için değerinin çoğunluğu çocuk bakımından oluşurken (5,9 milyar ABD doları) kalanı ters Mills oranı pozitif iken, erkekler için negatiftir. Bu, kadınların çalışma kararlarını ise yaşlı bakımından oluşmaktadır. Tahminlerde ilginç olan bir husus, bakım için etkileyen gözlenemeyen özelliklerin kazanç ile doğru orantılı olduğu anlamına harcanan toplam zamanın kadınlar için çok daha fazla olmasına rağmen (erkeklerin gelmektedir. Dolayısıyla, daha yüksek ücret kazanma olasılığı yüksek olan kadınlar 3,84 katı; bakınız Tablo 4), erkekler tarafından sağlanan toplam bakım değerinin işgücü piyasasına kendi kendilerine seçilirken, erkekler için bunun tam tersi kadınlara göre 1,17 kat daha fazla olmasıdır. Bunun sebebi, kadınlar için tahmin geçerlidir; yani daha düşük ücret kazanma olasılığı yüksek olan erkekler işgücü edilen saatlik ücretlerin erkekler için tahmin edilen ücretlerden çok daha düşük piyasasına kendi kendilerine seçilmektedir. olmasıdır (15 ve üzeri yaş grubu için kadınların ortalama tahmin edilen ücretleri, erkelerin ortalama tahmini ücretinin % 20’si kadardır). Kadınlar tarafından sağlanan 2011 İşgücü Anketi hem hanehalkı hem de birey düzeyinde kazançların kestirilebilmesi bakımın toplam değeri 2011 yılında GSYH’nın % 0,81’i, erkekler tarafından sağlanan için kullanılabilecek başka birçok özellik içermektedir, ancak bu değişkenlerin birçoğu bakımın toplam değeri ise aynı yıl GSYH’nın % 0,95’i kadardır. Zaman Kullanım Anketi’nde yer almamaktadır. Heckman seçim modelinin sonuçlarının 12 ? 11 - Zaman Kullanım Anketi yaş ile ilgili sürekli bir değişken içermediğinden, yaş değişkeni yaş kategorileri olarak 13 - TL rakamları ABD dolarına dönüştürmek için kullanılan döviz kuru 2011 yılındaki günlük döviz kurlarının tanımlanmıştır; dolayısıyla, İşgücü Anketinde sürekli yaş değişkeni bulunmasına rağmen iki veri setinde ortalamasıdır: 1 ABD doları = 1,67 TL. (Kaynak veriler: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası web sitesi www.tcmb. tanımlanan değişkenlerin tutarlı olmalarını sağlamak için bu analizde kategorik bir değişken kullanılmıştır. gov.tr/yeni/kurlar/kurlar_tr.php) 19 net ücrete dönüştüren bir vergi hesaplayıcısı14 kullanılmıştır. Bu hesaplamada brüt ücret olarak işverene yıllık toplam maliyet alınmıştır. 200 TL’lik artışlarla aylık net BAKIM FAALİYETLERİ İÇİN HARCANAN ORTALAMA SÜRE TABLO 2 C 200 TL’lik ücretten 30.000 TL’ye kadar işverene yıllık toplam maliyet bireysel aylık (DAKİKA) ücretlere göre hesaplanmıştır. Daha sonra brüt değeri bulmak için, veri setindeki aylık net ücretler, hesaplayıcıdan gelen katsayı ile çarpılmıştır (Katsayı = İşverene yıllık KADINLAR ERKEKLER toplam maliyet / çalışanın yıllık net ücreti). Ortalama süre Çocuk Yetişkin Diğer ev Çocuk Yetişkin Diğer ev bakımı bakımı bakımı bakımı bakımı bakımı İşgücü Anketinde Heckman seçim tahminindeki brüt kazançlar kullanıldığında, İstihdam Durumu kadınlar tarafından sağlanan toplam bakımın değeri 2011 yılında GSYH’nın % 1,37’si Çalışmıyor 00:47 00:04 04:50 00:06 00:09 00:54 ve erkekler tarafından sağlanan bakımın toplam değeri aynı yılda GSYH’nın % 1,65’i Çalışıyor 00:31 00:01 03:19 00:11 00:00 00:28 olarak bulunmuştur.15 Eğitim düzeyi   5.1.2 Vekil Piyasa Değeri Yöntemi Okuma-yazma bilmiyor veya 00:31 00:04 04:36 00:06 00:03 00:48 Bu yönteme göre, bakım için harcanan zamanın değeri, yakın bir ikamesinin piyasa diplomasız değerine göre belirlenmektedir. Bir başka deyişle, gerçekleştirilen bakım faaliyetleri İlkokul 00:52 00:03 05:15 00:10 00:02 00:39 bu işi yapması için tutulmuş başka bir kişi (profesyonel bir bakım görevlisi, çocuk Temel eğitim veya bakıcısı gibi) tarafından gerçekleştirilmiş gibi kabul edilerek değer hesaplanmaktadır. 00:44 00:04 03:43 00:08 00:05 00:27 ortaokul Bu yöntemle bakım faaliyetlerinin değerini bulmak için, iki farklı senaryo Lise veya üstü 00:45 00:02 03:30 00:11 00:03 00:34 uygulanmıştır: Yaş Grubu   a-) Kadın ve erkek tarafından yıllık harcanan toplam zamanın net asgari saatlik 15-24 00:35 00:05 03:28 00:04 00:08 00:25 ücretle çarpılması yoluyla bakım faaliyetinin toplam değerinin hesaplanması; 25-34 01:30 00:02 04:54 00:16 00:00 00:28 35-44 00:42 00:02 05:03 00:14 00:01 00:33 b-) Kadın ve erkek tarafından yıllık harcanan toplam zamanın (saat) sosyal bakım hizmetlerinden sorumlu kişilerin ortalama kazançları ile çarpılması yoluyla bakım 45-54 00:17 00:05 05:07 00:06 00:03 00:42 faaliyetinin toplam değerinin hesaplanması (NACE Rev. 2 Kod 87 ve 88)16 İlk senaryo 55-64 00:17 00:02 04:38 00:07 00:02 00:53 için, öncelikle ilgili yıla ait ortalama aylık asgari ücret hesaplanmıştır.17 Daha sonra 65+ 00:10 00:05 03:33 00:04 00:03 01:05 bir bireyin aylık çalışma saatleri bir çalışanın günde 8 saat ve haftada 5 gün, yani Medeni Durumu   Evli Değil 00:11 00:04 03:05 00:02 00:06 00:32 14 - Vergi hesaplayıcısı için kaynak: Deloitte http://www.verginet.net/dtt/MaasHesaplama.aspx Hesaplamaları 2011 yılı için ve bekar bir birey için yapılmıştır. Evli 01:00 00:03 05:10 00:13 00:01 00:37 15 - Bu hesaplamada, daha önce açıklanan Heckman seçim yöntemi kullanılarak, Zaman Kullanım Anketi için net kazançlar değil brüt kazançlar tahmin edilmiştir. Brüt kazançlar önce İşgücü Anketinde hesaplanmıştır ve daha Yer   sonra aynı yöntem kullanılarak Zaman Kullanım Anketine yüklenmiştir. Kırsal 00:42 00:03 04:46 00:09 00:03 00:42 16 - Bakım görevlileri bu analizde EUROSTAT’ın NACE Rev. 2 sınıflandırmasına göre ekonomik faaliyetleri “ev çalışanları” ve “konaklamasız sosyal çalışma faaliyetleri” olarak sınıflandırılan çalışanlardır. İlköğretim öncesi okul öğretmenleri Kentsel 00:45 00:03 04:18 00:10 00:03 00:32 ise “eğitim” ekonomik faaliyeti altında sınıflandırıldıkları, verilerde açık bir şekilde belirtilmedikleri, ve dolayısıyla Toplam 00:44 00:03 04:28 00:10 00:03 00:36 tüm eğitim grubunun dahil edilmesi önemli ölçüde fazla tahmine yol açacağı için bakım faaliyetine katılan kişiler grubuna dahil edilmemiştir. Kaynak Veriler: Türkiye Zaman Kullanım Anketi 2006 verilerine dayalı olarak yazarın hesabı 17 - Bu hesaplama, 2011 yılının ilk altı ayı için uygulanan 629,96 TL’lik (377,43 ABD doları) ve ikinci altı ayı için uygu- lanan 658,95 TL’lik (394,80 ABD doları) net asgari ücret kullanılarak yapılmıştır. Türkiye’de uygulanan asgari ücret için veri kaynağı: 2011 yılı ilk altı aylık dönemi için; www.csgb.gov.tr/csgbPortal/ShowProperty/WLP%20Repo- Aynı analiz tahmin edilen brüt ücretler kullanılarak da gerçekleştirilmiştir. İşgücü sitory/cgm/dosyalar/2011_birinci_alti_ay ve 2011 yılı ikinci altı aylık dönemi için; www.csgb.gov.tr/csgbPortal/ Anketindeki brüt ücretleri hesaplamak için, net ücretleri brüt ücrete ve brüt ücretleri ShowProperty/WLP%20Repository/cgm/dosyalar/2011_ikinci_alti_ay 21 6 haftada 40 saat çalıştığı, bu rakamın da aydaki dört hafta için 4 ile çarpılması ile 160 5.2 Ücretli Bakımın Değerinin Tahmin Edilmesi saat olarak tahmin edilmiştir. Tahmini saatlik asgari ücreti bulmak için de, aylık asgari Ücretli bakım hizmetinin toplam değerini tahmin etmek için 2011 İşgücü ücret 160’a bölünmüştür. Bunun sonucunda saatlik net ücret olarak 4,03 TL (2,41 Anketinden yararlanılmıştır. Öncelikle veri setindeki evde bakım hizmeti veren ABD doları) değeri kullanılmıştır. çalışanların veya konaklamasız sosyal çalışmacıların (NACE Rev. 2 Kod 87 ve 88) yıllık net kazançlarını tahmin etmek için aylık net kazançları 12 ile çarpılmıştır. Daha sonra, Daha sonra, bakım değerinin belirlenebilmesi için, sadece bakım faaliyetlerine bu gruptaki tüm bireylerin kazançları toplanarak toplam yıllık değer hesaplanmıştır harcanan saat sayısı ile bu saatlik ücreti çarpılmıştır. Bu yöntem hem kadınlar ve bakım sektöründe ücretli bakım hizmetinin değeri net değer bazında erkekler hem de erkekler için bakım için harcanan saate aynı değeri verdiğinden dolayı, için 0,2 milyar ABD doları ve kadınlar için 0,4 milyar ABD doları olarak bulunmuştur. bakım faaliyetlerinde çok daha fazla zaman harcayan kadınların toplam bakım Bakım sektöründe ücretli bakım hizmetleri toplamda 2011 GSYH’sının % 0,07’sini değerine katkısı net değer bazında 16,9 milyar ABD doları ile GSYH’nın % 2,17’sini18 oluşturmaktadır. Aynı analiz İşgücü Anketi verilerindeki brüt kazançlar kullanılarak oluştururken, erkekler için GSYH’nın % 0,56’sını oluşturmaktadır (Tablo 7). tekrarlandığında kadınlar tarafından sağlanan ücretli bakımın toplam değerinin 2011 GSYH’sının % 0,09’unu, erkekler tarafından sağlanan ücretli bakım hizmetinin toplam Aynı analiz asgari brüt ücret kullanılarak tekrarlanmıştır. Brüt ücret için, 2011 yılının değerinin ise aynı yıla ait GSYH’nın % 0,04’ünü oluşturduğu bulunmuştur. ilk altı ayı için 967,75 TL (579,82 ABD doları) ve ikinci altı ayı için 1016,95 TL (609,29 6 ABD doları) olan sosyal güvenlik primi dahil işverene toplam maliyet esas alınmıştır. Önceki durumda olduğu gibi, net tutar için saatlik brüt ücret hesaplanmış ve 6,20 TL (3,71 ABD doları) olarak bulunmuştur. Brüt değer bazında, kadınlar tarafından sağlanan bakımın toplam değeri GSYH’nın % 3,34’ü olarak, erkekler tarafından sağlanan bakımın değeri ise GSYH’nın % 0,87’si olarak bulunmuştur (Bakınız Tablo 8). Politika Seçenekleri İkinci senaryo için, vekil ücret olarak bakım çalışanlarının ortalama saatlik kazançları19 kullanılmıştır. Kadınlar ve erkekler için üç farklı eğitim düzeyine göre Kadınlar tarafından gerçekleştirilen ücretsiz bakım faaliyetlerinin yüksek fırsat (ortaokul mezunu veya daha düşük, lise mezunu, üniversite mezunu veya daha maliyeti ve ekonomik değeri göz önüne alındığında, (i) resmi bakım düzenlemeleri yüksek) ortalama kazançlar ayrı ayrı hesaplanmıştır.20 Bu saatlik ortalamalar farklı ve işgücü piyasasında kadınlar üzerindeki bakım yükünü hafifletmeye yönelik eğitim düzeylerine sahip kadınlar ve erkekler için bakım faaliyetlerinde harcanan getirilecek düzenlemeler yoluyla kadınların evde ücretsiz bakım faaliyetleri için toplam saat sayısı ile çarpılmıştır. Bu senaryoda, kadınlar için sağlanan bakım harcamış olduğu zamanı azaltmayı, veya (ii) bakım faaliyetlerine harcadıkları zaman hizmetlerinin toplam değeri 13,0 milyar ABD doları ile 2011 yılı GSYH’sının % 1,67’si için kadınlara ücret ödenmesini amaçlayan iki genel politika türü uygulanabilir. İlk olarak bulunurken, erkekler için 4,8 milyar ABD doları ile 2011 GSYH’sının % 0,62’si tür politikalar kadınlar üzerindeki bakım yükünü piyasaya veya devlete –ve bazen de olarak bulunmuştur (Bakınız Tablo 7). Aynı analiz tahmini brüt ücretler kullanılarak erkeklere- aktarır. İkinci tür politikalar ise kadınlar üzerindeki bakım yükünü kadınların tekrarlandığında, kadınlar için sağlanan bakım hizmetlerinin toplam değerinin 2011 üzerinden almamakla birlikte kadınların evde kalarak çocuklara veya ihtiyaç duyan GSYH’sının % 2,89’u, erkekler için ise % 1,08’i düzeyinde olduğu görülmektedir. yetişkinlere bakmaları için daha fazla teşvik sağlar, dolayısıyla kadınlar için ters teşvik yaratarak işgücü piyasasına girmelerinin önünde caydırıcı rol oynayabilir. Bu sebeple, özellikle Türkiye gibi kadınların işgücüne katılma oranının düşük ve kadınların işgücü piyasasıyla bağlarının zayıf olduğu bir ülkede evdeki ücretsiz bakım faaliyetleri için kadınlara ücret ödenmesini öngören politikalara ihtiyatla yaklaşılmalıdır. Bu tür 18 - 2011 yılı GSYH değeri cari fiyatlarla 1297,7 milyar TL (777.5 milyar ABD doları) olarak alınmıştır. politikalar aynı zamanda toplumdaki mevcut cinsiyet rollerini daha da güçlendirerek 19 - Her bir çalışanın saatlik kazancı, bireyin aylık kazancının bildirilen haftalık çalışma saatinin 4 ile çarpımına bölünmesi yoluyla bulunmuştur. cinsiyete dayalı yoksulluğu kurumsallaştırabilir (İlkkaracan, 2010). 20 - Bu hesaplamaya göre, bakım sektöründe çalışan ve ortaokul mezunu veya daha düşük eğitim düzeyine sahip kadınların ortalama saatlik kazancı 2,57 TL (1,54 ABD doları), lise mezunu kadınların ortalama kazancı 4,00 TL (2,40 ABD doları) ve üniversite mezunu veya daha yüksek eğitim seviyesine sahip kadınların ortalama kazancı 8,04 TL’dir (4,82 ABD doları). Öte yandan erkekler için bu ortalama kazanç miktarları sırasıyla 3,20 TL (1,92 ABD doları), 5,30 TL (3,18 ABD doları) ve 9,44 TL (5,66 ABD doları)’dir. 23 6.1 Kadınların Üzerindeki Bakım Yükünü Azaltmayı ve Kazanç edilmiştir. Başka çalışmaların yanı sıra, Blau ve Robins (1988), Connelly (1992), Ribar Potansiyellerini Ortaya Çıkarmayı Amaçlayan Politikalar (1995), Blau ve Hagy (1998) ve Lemke ve diğerleri (2000), çocuk bakım hizmetlerinin Kadınların üzerindeki bakım yükünü hafifletmek için uygulanabilecek seçeneklerden fiyatını azaltmanın annelerin istihdam ve işgücüne katılma olasılıklarını arttırdığına birisi, uygun fiyatlı bakım hizmetlerinin arzını arttırmaktır. Kamu kaynaklarını kullanan dair kanıtlar sunmaktadır. çocuk ve yaşlı bakım hizmetlerinin mevcudiyetini ve ekonomikliğini arttırmayı amaçlayan politikalar, kadınlar üzerindeki bakım yükünü azaltıcı bir etki yaratabilir Kamu tarafından çocuk bakım hizmetlerinin sunulması sadece kadınların işgücüne ve böylelikle kadınların işgücüne katılımlarını arttırmada etkili olabilir. katılmalarını arttırmada değil aynı zamanda çocuk refahını arttırmada da yararlıdır. Erken çocukluk müdahale programlarının, çocukların yaşamlarına kısa vadede Yaşlılara yönelik kamu bakım hizmetlerinin, kadınların işgücüne katılımı üzerinde bilişsel gelişimden, uzun vadede daha iyi işgücü piyasası sonuçlarına kadar çeşitlilik olumlu etki yarattığı ortaya konulmuştur. Örneğin Crespo ve Mira (2010) Avrupa gösteren farklı yollardan yarar sağladığı kanıtlanmıştır (Karoly ve diğerleri, 2005). genelindeki farklı bakım rejimlerini dikkate alarak yaşlı bakım hizmetlerinin kadınların Ülkeler arası bir analizde, ücretli izni ve kamu çocuk bakımı hizmetlerini destekleyen işgücüne katılımı üzerindeki etkilerini incelemiştir ve kamu bakım hizmetlerine daha ülkelerin daha düşük çocuk yoksulluğu ve çocuk ölümü oranları ile ilişkili oldukları kolay erişilebilen Kuzey ve Orta Avrupa ülkelerinde kayıt dışı bakım hizmetlerinin bulunmuştur (Engster ve Stensöta, 2011). Çocuklar arasında fırsat eşitsizliğinin kadınların istihdamı üzerinde çok az etki yarattığını, buna karşılık Güney Avrupa’da aşılmasında, erken çocukluk eğitimi ve bakımı (EÇEB) önemli bir rol oynamaktadır ve büyük ve önemli ölçüde olumsuz etki yarattığını bulmuştur. Kotsadam (2011) da, ülkeler arası korelasyonlar EÇEB hizmetlerinin daha güçlü olduğu ülkelerde çocuklar Güney ve Kuzey Avrupa ülkeleri arasındaki farkla ilgili benzer sonuçlara ulaşmıştır arasında fırsat eşitsizliği düzeylerinin daha düşük olduğunu ortaya koymaktadır ve kayıt dışı bakım hizmetlerinin Güney Avrupa ülkelerinde kadınların istihdamını (Causa ve Chapuis, 2010). daha büyük ölçüde olumsuz etkilediğini bulmuştur. Benzer şekilde, Norveç’te yeni uygulamaya konulan bir kamu bakım hizmetleri düzenlemesinin hem kadınların Kadınlar üzerindeki bakım yükü, doğum sonrasında babaların da izinli olabilmesine çalışma olasılığını arttırdığı hem de kayıt dışı bakım sorumlulukları yüksek olan imkan tanıyan ebeveynlik izni politikaları yoluyla da azaltılabilmektedir. Ebeveynlik bir grup olarak tanımlanan, bir yaşlı ebeveyni olan ve kardeşi olmayan orta yaşlı izni politikaları çocuğun doğumu sonrasında babanın ya da annenin doğum kadınların hastalık izni aldığı günlerin sayısını azalttığı bulunmuştur (Loken ve izninden yararlanmasına olanak tanır. Ebeveynlik izni politikaları üç şekilde işler: diğerleri, 2014). (i) kadının üzerindeki bakım yükünün bir bölümünü erkeğe aktarır ve iş ve aile sorumlulukları arasındaki dengenin korunmasına yardımcı olur; (ii) kadınların Çocuk bakım hizmetleri arzının arttırılması da kadınların işgücüne katılımı üzerinde uzun süre annelik izninden yararlanacağı beklentisine dayalı olarak şirketler için benzer bir etkiye sahiptir. Örneğin İtalya için Del Boca (2002), yarı zamanlı işlerin caydırıcı etkenleri azaltarak kadın istihdam edilebilirliğini arttırır, ve (iii) babaların ve çocuk bakım hizmetlerinin sınırlı mevcudiyetinin, doğurganlık oranları ve çocuklarının doğumundan sonraki ilk aylarında çocukları ile daha fazla zaman kadın işgücü arzı üzerindeki etkisini incelemiştir. Del Boca (2002), çocuk bakım geçirmelerine olanak tanır. Ebeveyn izni politikaları Avrupa Birliği ülkeleri için hizmetlerinin mevcudiyetinin hem doğurganlık oranını hem de kadın istihdamını Gözden Geçirilmiş AB Ebeveyn İzni Çerçeve Sözleşmesini Uygulama ve 96/34 EC arttırdığını bulmuştur. Bir başka çalışmada Berlinski ve Galiani (2007), Arjantin’de Sayılı Yönergeyi Yürürlükten Kaldırma hakkında 2010 tarihli 2010/18/EU sayılı AB kamu tarafından büyük ölçekli bir okul öncesi eğitim tesisleri inşasının hem 3-5 yönergesi ile çerçevelenmiştir.21 Bu yönergeye göre kadın ve erkek çalışanlara her yaş grubu çocukların okul öncesi eğitime katılımlarını hem de annelerin işgücüne ebeveyn için dört aylık bir izin hakkı tanınmaktadır. Bunun yanında 2000 tarihli AB katılımını arttırdığını ortaya koymuştur. Benzer şekilde, Baker ve diğerleri (2005), Temel Haklar Şartı’nın 33. maddesi gereğince de ücretli ebeveyn izni herkese hak Quebec, Kanada’da sübvanse edilen çocuk bakım hizmetlerinin yaygınlaştırılmasının görülmüştür.22 İsveç’te, 1970’lerde devlet tarafından teşvik edilen çift gelir sahibi/ evli annelerin işgücüne katılımları üzerindeki etkilerini analiz etmiş ve bu çift bakıcı hanehalkı modelinin başlaması ile birlikte, annelik izni kanunu ebeveynlik yaygınlaştırma programının evli kadınların işgücüne katılımı üzerinde önemli izni kanunu olarak değiştirilmiştir (Nyberg, 2010). Bu kanunun ilk halinde, babanın derecede olumlu bir etkisi olduğunu bulmuştur. kendi hakkını anneye devretmesi mümkündü, ancak 1995 yılında bir aylık ebeveynlik izni ve 2002 yılında da iki aylık ebeveynlik izni sabitlenmiş ve yalnız babalara tahsis Çocuk bakım hizmetlerinin etkisine bir başka perspektiften baktığımızda, çocuk edilmiştir (Nyberg, 2010). Bu politika değişikliği babaları bakım faaliyetlerinde daha bakım maliyetlerinin kadınların işgücüne katılımı üzerinde etkileri olduğu bulunmuştur. ABD ve Kanada verileri kullanılarak yapılan bazı çalışmalarda çocuk 21 - Kaynak: Bakırcı (2010) bakım maliyetlerinin evli kadınların işgücü piyasası sonuçları üzerindeki etkileri analiz 22 - Kaynak: age. 25 fazla rol üstlenmeye teşvik etmiştir; 1993-94 yıllarında doğan çocukların babaları 6.2 Yaşlı ve Engelli Bakımı için Ücret Ödeme Politikası arasında ebeveynlik izni kullanmayanların oranı % 45 iken, 1995, 1996 ve 1997 Bazı gelişmiş ülkeler, kayıt dışı bakım hizmeti sağlayıcılarına evde geçirdikleri zaman yıllarında doğan çocukların babaları arasında bu oran % 11’e düşmüştür (Nyberg, için ücret ödenmesini öngören politikalar benimsemiştir. Yaşlı ve engelli bakımı 2010).23 için, İngiltere, Avustralya, İsveç ve Norveç bakım hizmeti verenlere ödenek sağlayan modeller geliştirmiştir. Bu ödemeler temel olarak engelli bakımı için yapılmaktadır. Türkiye’de kadınların bakım yükü azaltıldığında ekonomiye sağlanacak katkıyı tahmin etmek için farklı eğitim düzeylerine sahip kadınların, mevcut çalışma • İngiltere’de, engellilere yönelik olarak devlet tarafından finanse edilen durumlarına göre (çalışan ve çalışmayan), bakım yükünün belli ölçülerde azaltılması yardımlar için uygun kişilere bir “Bakıcı Ödeneği” ödemesi yapılmaktadır. Bu halinde ortaya çıkarılabilecek ekonomik değer bu çalışma kapsamında tahmin ödenekten yararlanabilmesi için bakıcının haftada en az 35 saatlik bakım hizmeti edilmiştir. Tablo 8, farklı eğitim seviyelerine ve işgücü statüsüne sahip kadınların vermesi ve haftada en çok 102 pound kazanması gerekmektedir. Bu bağlamda, üzerindeki bakım yükünün kaydırılması yoluyla yaratılabilecek ekonomik değeri24 söz konusu ödenek temelde ücretli istihdama alternatif olarak ücretsiz bakıcı göstermektedir. Fırsat maliyeti yöntemine dayalı olarak, Tablo 8’de aktif olmayan şeklinde tam zamanlı çalışan düşük gelirli bakıcıları hedeflemektedir. Yardımın bu kadınların işgücüne katılarak benzer özelliklere ve eğitim seviyelerine sahip değeri haftalık 61,35 pounddur; ancak düşük gelirli bir bakıcı ilave bir Bakıcı kadınlar ile aynı işleri ve kazançları elde etmeleri halinde yaratılabilecek ekonomik Primine hak kazanabilmektedir. Kasım 2012 itibariyle, bu programa 594.860 değerin tahminleri yer almaktadır. Bu analiz, Türkiye’de çalışmayan kadınlarca faydalanıcı bakıcı kaydolmuştur.26 harcanan ücretsiz bakım zamanının tamamının işgücü piyasasında ücretli faaliyetlere dönüştürülmesi halinde yaklaşık 4,8 milyar ABD dolarlık bir ekonomik • Avustralya’da, Sağlık Bakanlığı’nın Kamu Yararı Programı bakıcılara “Bakıcı değer yaratılabileceğini göstermektedir. Bu miktarın % 42’si en az lise mezunu Ödemesi” ve “Bakıcı Ödeneği” şeklinde gelir destekleri sağlamaktadır.27 Bakıcı olan kadınların üreteceği ekonomik değerden oluşacaktır. Halihazırda çalışmakta Ödemesi evde engelli bir kişiye sürekli olarak bakım hizmeti sağlayanlara olan kadınların ücretsiz bakım faaliyetlerinin %100 oranında azaltılması halinde ise verilmektedir. Bakıcı Ödemesinin azami tutarı yıllık yaklaşık 21.500 Avustralya ilave olarak 1,5 milyar ABD dolarlık  bir ekonomik değer yaratılabilecektir. Bu ilave Doları ve bir çift için yıllık yaklaşık 32.500 Avustralya Dolarıdır. Haftalık 20 saate ekonomik değerin %65’i en az lise mezunu olan kadınların üzerindeki ücretsiz bakım kadar bakım hizmeti sağlayan bakıcılar, iki haftada bir ödenen bir Bakıcı Ödeneği yükünün azaltılması yoluyla yaratılacaktır. alabilmektedir. Bakıcı Ödeneği gelir testine dayalı olarak sağlanan bir yardım değildir. Bakıcı Ödemesi ve Bakıcı Ödeneği yararlanıcıları yıllık 600 Avustralya Türkiye’de çalışmayan kadınların çoğunun lise altı bir eğitim düzeyine sahip Doları tutarında bir Bakıcı Desteği almaktadır; maddi açıdan daha fazla ihtiyaç olduğunu25 ve ekonomik değerin önemli bir bölümünün en az lise mezunu olan sahibi olan ve her iki yardımdan da yararlanan bakıcılara 1.200 Avustralya Doları kadınların aktivasyonu yoluyla yaratılabileceğini belirtmek gerekir. Bu kadınların tutarında ödeme yapılabilmektedir. sayısı daha düşük olduğu için, (kentsel alanlarda 20-35 yaş grubundaki kadınların tahminen 3,2 milyonu en az lise mezunu iken, kentsel alanlarda aynı yaş grubundaki • İsveç’te, “Yaşlı Bakım” kanunu, bakım hizmeti sağlayanlara resmi bakım kadınların 3,9 milyonu liseden düşük eğitim seviyesine sahiptir), kamuya bağlı ve sektöründeki bakım personeline benzer bir ödenek ve sosyal koruma kurumsal çocuk bakım hizmetlerinin bu ailelere sağlanmasının daha az maliyetli sağlanmasını öngörmektedir. Bakıma muhtaç bir yaşlıya bakım hizmeti sağlayan olması beklenmektedir. kişilere belediyenin resmi bakım personeline ödenen maaşa eşit bir maaş belediye tarafından ödenmektedir. Bu maaş gelir vergilerine tabidir. Ek olarak, bakım hizmeti alan kişilere, aile içi hizmet sağlayıcılara ödenmek üzere vergiden 23 - Erkekler ve kadınlar için iş-aile dengesini sağlamayı amaçlayan başka politika türleri de vardır. Ancak, bu muaf bir Refakat Ödeneği nakit olarak ödenmektedir.28 politikalar – çalışma saatlerinin düzenlenmesi ve annelik izinlerinin düzenlenmesi politikaları gibi – kadınların bakım faaliyetleri için harcadıkları zamanı azaltmak üzerine değil daha ziyade evde daha makul bir zaman geçirebilmeleri için işgücü piyasasındaki kadınların ve erkeklerin çalışma saatlerinin düzenlenmesine odaklanmaktadır. Dolayısıyla, bu tip iş-aile hayatı dengeleme politikaları kadınların işgücüne katılımı (ve kadın işgücü talebi) üzerinde olumsuz yansımalara sahip olabilir ve bu tip politikalar çalışma kapsamında ele alınmamaktadırlar. 26 - Kaynak: The British Columbia Law Institute ve The Canadian Centre for Elder Law (2010). Birleşik Krallık Hükümeti (2015). 24 - Bu hesaplamada, bu çalışmada açıklanan fırsat maliyeti yöntemi kullanılmıştır. 27 - Kaynak: Avustralya Hükümeti Ulusal Denetleme Komisyonu (2015). 25 - 2011 İşgücü Anketine göre, Türkiye’de kentte yaşayan kadınların % 42,4’ü ve kırda yaşayan kadınların % 55,1’i (20- 35 yaş grubundaki) 12 yıldan az eğitim görmüştür. 28 - Kaynak: The British Columbia Law Institute ve The Canadian Centre for Elder Law (2010): 27 TÜRKİYE’DE EVDE BAKIM HİZMETİNE TAHSİS EDİLEN TOPLAM • Norveç’te, ağır derecede engelli kişilere olağanüstü derecede külfetli bakım BÜTÇE VE FAYDALANICI SAYISI hizmeti sağlayan kişilere vergiye tabi bir “Bakım Ücreti” ödenmektedir.29 Faydalanıcı Engelli Evde bakım hizmeti için yapılan Yıl Başına Toplam Türkiye’de de geçtiğimiz on yıllık dönemde evlerindeki engellilere bakım hizmeti faydalanıcı sayısı toplam transfer (ABD DOLARI)* sağlayan kişilere devletin maaş ödediği bir program başlatılmıştır. 2006 yılında Yıllık Transfer çıkartılan Bakıma Muhtaç Engelli Bireylerin Tespiti ve Bakım Hizmeti Esaslarının 2007 30.638 27.188.965 $887 Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik (26244 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak 2008 120.000 322.995.304 $2.692 yürürlüğe giren) engellilere evde bakım hizmeti için ücret ödenmesini 2009 210.320 561.943.004 $2.672 öngörmektedir.30 Yönetmeliğe göre, (i) engellilerin doğrudan akrabaları - eşleri, 2010 284.595 988.746.751 $3.474 çocukları (veya çocuklarının eşleri), torunları (veya torunlarının eşleri) ve ebeveynleri, 2011 347.756 1.326.975.580 $3.816 ile (ii) geniş aile üyeleri - yeğenleri, ve kuzenleri dahil olmak üzere- yaşlı ve engelli 2012 398.335 1.642.465.527 $4.123 kişilerin bakımı için harcadıkları çaba ve zaman için ücret alabilecektir. Program *Bu hesaplama için kullanılan ortalama yıllık ABD doları/TL kurları 2007 yılı için 1.302; 2008 yılı için kapsamındaki uygunluk kriterleri arasında, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı 1.293; 2009 yılı için 1.547; 2010 yılı için 1.5; 2011 yılı için 1.669; ve 2012 yılı için 1.792’dir. (Kaynak tarafından tanımlandığı şekliyle “kritik ölçüde” engelli olmak ve hanehalkındaki kişi veriler: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası web sitesi www.tcmb.gov.tr/yeni/kurlar/kurlar_tr.php) başına düşen gelirin net asgari ücretin üçte ikisinden az olması yer almaktadır. Bu Kaynak: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün “Engelli program kapsamında engelli kişiye bakan aile üyesi için sağlanacak yardım düzeyi Bireylere İlişkin İstatistiksel Bilgiler” başlıklı raporu (Mayıs 2013). Faydalanıcı başına değer, raporda ise bir asgari ücret kadardır.31 belirtilen toplam faydalanıcı sayısı ve toplam transfer bilgileri kullanılarak hesaplanmıştır. Program 2007 yılında başlatılmıştır ve önceleri yaklaşık 27 milyon ABD doları düzeyindeki düşük bir bütçe ile işletilerek sayıları sadece 30.000’in biraz üzerinde eve Bu tür –temel olarak yaşlıların bakıcılarına ücret ödenen- ödenek programları, bağımlı halde yaşayan engelliye ulaşabilmiştir.32 Yıllar içinde program genişletilerek kamu bakım hizmeti seçenekleri sunmak yerine “cinsiyet rollerini pekiştirdikleri ve 2012 yılında 1,6 milyar ABD doları bütçe ile 400.000 bireye ulaşmıştır. 33 Yıllar içinde kadınları bakım rollerine hapsettikleri” gerekçesi ile uluslararası alanda olumsuz program kapsamında sağlanan ücret yardımları da artmıştır; 2007 yılında faydalanıcı eleştiriler almıştır (Keefe ve diğerleri, 2008). Evde kayıt dışı bakımı teşvik eden Uzun başına yıllık 887 ABD doları ödenirken 2012 yılında bu rakam faydalanıcı başına yıllık Vadeli Bakım programları, bakım hizmeti alanlar için bakım seçeneklerini arttırmayı 4.123 ABD dolarına yükseltilmiştir. Programın toplam faydalanıcı sayısı ve bütçe amaçlamakta ancak bunu, evdeki mevcut cinsiyet rollerini daha da katılaştırma rakamları aşağıdaki tabloda sunulmuştur. pahasına gerçekleştirmektedirler (Jenson ve Jacobzone, 2000). Jenson ve Jacobzone (2000), elde edilen bulguların bu ödeneklerin korkulanın aksine kadınların işgücüne katılımını azaltmadığını, ancak bakım yükünün cinsiyet dağılımını da değiştirmediğini gösterdiğini belirtmektedir (ancak yine de bu yardımlar olmadan bakım hizmeti sağlayanların daha kötü bir durumda olacaklarına dikkat çekmektedirler). Şimdiye kadar uygulamaya konulan Uzun Vadeli Bakım Programları, ev dışı kamu hizmet sunumunun farklı düzeyleri ile evde kayıt dışı bakımı teşvik eden nakit transferleri arasında çeşitlilik göstermektedir. Örneğin, Almanya’da evde bakımı teşvik etmek 29 - Kaynak. age. için nakit ödenekleri kullanılmaktadır (Theobald, 2010). Öte yandan, 1990’lı yıllarda Japonya’da uzun vadeli aile bakım programına nakit ödeneklerinin dahil edilip 30 - Kaynak: Engelli Bakım Hizmetleri Dairesi Başkanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. Brifing Raporu. http://eyh.aile.gov.tr/yayin-ve-kaynaklar/engelli-bakim-hizmetleri/engelli-bakim-hizmetleri-dairesi- edilmemesi konusu uzun süre tartışılmıştır ve programın nakit ödenekleri olmadan baskanligi-birifing-raporu. Yönetmeliğin son haline buradan ulaşılabilir: http://www.mevzuat.gov.tr/Metin. sürdürülmesine karar verilmiştir (Ikegami ve diğerleri, 2005). Japonya’da ödeneklerin Aspx?MevzuatKod=7.5.10545&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=bak%FDma uygulamaya konulmamasının sebeplerinden birisi, programa karşı çıkan ve aile 31 - Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının web sitesine göre artık yeni bir ücret hesaplama modeli kullanılmaktadır. http://eyh.aile.gov.tr/sikca-sorulan-sorular/engelli-bakim-hizmetleri ödeneklerinin kadınların bakım rolünü ve geleneksel kalıpları daha da pekiştireceğini 32 - Kaynak: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün “Engelli Bireylere İlişkin savunan güçlü feminist hareket olmuştur. Feminist muhalefet ayrıca Almanya’daki İstatistiksel Bilgiler” başlıklı raporu (Mayıs 2013) normların ve kültürün Japonya’ya benzemediğini, dolayısıyla aile ödenekleri 33 - Kaynak. age. uygulamasının farklı sonuçlar doğuracağını savunmuştur (Ikegami ve diğerleri, 29 2005). Almanya’da yıllar içinde kayıt dışı kadın bakıcıların oranında hafif bir düşüş Türkiye’de çocuk yardımları oldukça kısıtlı bir gruba sağlanmaktadır. Periyodik dahi olmuştur; 1991 yılında % 83 iken 2002 yılında % 73’e düşmüştür (Theobald, çocuk yardımları, Türkiye’de yalnızca devlet memurlarına tanınmış olan bir haktır.37 2010). Bununla birlikte, Almanya’da uzun vadeli bakım hizmetlerinde cinsiyete dayalı Ebeveynlerin her ikisi de devlet memuru olduğu durumda bu yardım yalnızca ve etnik eşitsizlikler halen sürmektedir. Almanya ve Japonya’nın uzun vadeli bakım babalara sağlanmakta ve çocuklar 25 yaşına gelene kadar sürmektedir. Bu küçük ile ilgili farklı politika müdahaleleri, kültürel normların ve bunların yeni politikaların çaplı çocuk yardımı dışında 2015 yılında Türkiye’nin üç şehrinde 2 yaşından oluşturulmasında nasıl dikkate alınması gerektiğinin önemini vurgulamaktadır. küçük çocuğu olan, iş gücüne katılmak isteyen ve evde bakıcısı olan anneler için aylık 300 euro destek sağlayan bir pilot proje başlatılmıştır. Projenin amacı, hem 6.3 Çocuk Bakımı için Ücret Politikaları kadının iş gücüne katılımını artırmak hem de kayıt dışı çalışan bakıcıları kayıtlı hale Benzer şekilde, birçok gelişmiş ülkede genel kapsamlı ya da gelir testi yöntemiyle getirmektir.38 uygulanan çocuk bakım ödenekleri mevcuttur. Çalışan annelere verilen ve bu sebeple işgücüne katılım üzerinde sadece pozitif • Genel kapsamlı çocuk bakım ödeneklerinin olduğu ülkeler arasında etki yaratabilecek çocuk bakım sübvansiyonlarına karşı, aile ve çocuk ödenekleri Avusturya, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, İrlanda, Lüksemburg, istihdam durumuna göre verilmez. Aile ödeneklerinin arttırılması, kazanılmayan Hollanda, Norveç, İsveç ve İngiltere bulunmaktadır. Gelir testine dayalı çocuk aile gelirlerini arttırmakta ve kadınları işgücü arzını azaltmaya teşvik edebilmektedir. yardımlarının uygulandığı ülkeler arasında Avustralya, Kanada, Yunanistan, Çocuk ödeneklerinin işgücü arzı üzerindeki etkilerini inceleyen çok fazla İzlanda, İtalya, Japonya, Yeni Zelanda, Portekiz ve İspanya bulunmaktadır.34 çalışma bulunmamakla birlikte, karar vericilere bilgi sağlamak için bu etkilerin ampirik tahminlerine ihtiyaç duyulmaktadır. OECD ülkelerinde farklı politikaların • ABD’de, eyaletler geliri eyalet ortanca gelirinin % 85’ine kadar olan ailelere kadınların işgücüne katılımı üzerindeki etkilerinin araştırıldığı bir çalışmada, yardım etmek için “Çocuk Bakımı ve Gelişimi Fonunu” (CCDF) kullanabilirler, çocuk yardımlarının/ödeneklerinin seviyesinin yükselmesi ile birlikte, çoğunlukla ancak daha düşük bir gelir uygunluk kriteri kullanmakta da serbesttirler. Fondan kadınların yarı zamanlı istihdamının azalması yoluyla kadınların işgücüne katılımının yararlanabilmek için, bazı istisnalar mevcut olsa da, ebeveynlerin çalışıyor olması önemli ölçüde azaldığı tespit edilmiştir (Jaumotte, 2003). Dolayısıyla yazar, ya da mesleki eğitime veya okula devam ediyor olması gerekmektedir. Geliri çok çocuk sübvansiyonlarının bu bağlamda daha iyi bir politika yaklaşımı olduğunu düşük olan veya özel ihtiyaç sahibi çocukları olan aileler CCDF fonundan öncelikli belirtmektedir. Doğu Almanya’daki çocuk ödeneği programı üzerine odaklanan olarak yararlandırılmaktadır. 2011 itibariyle, programa yaklaşık 1,6 milyon çocuk ve bu kez mikro verilerin kullanıldığı bir başka çalışmada, programın kadınların kaydolmuştur.35 işgücüne katılımı üzerindeki olumsuz etkileri de tespit edilmektedir (Gathman ve Sass, 2011). Bununla birlikte, örneğin Almanya’da kadınların işgücüne katılma ve • Doğu Almanya’da, Thuringia hükümeti 2006 yılında çocuklarını kamu işgücünde kalma oranlarının Türkiye’ye göre daha yüksek olduğunu belirtmek çocuk bakım merkezlerine göndermeyen ailelere sübvansiyon ödemesinin gerekir. Dolayısıyla Türkiye’de bu gibi politikaların kadınların işgücüne katılma yapıldığı yeni bir politikayı uygulamaya koymuştur. Program kapsamında, 2 oranları üzerinde daha negatif bir etkiye sahip olabileceği varsayılabilir, ancak yine yaşındaki uygun çocukların ebeveynleri resmi ve kayıt dışı çocuk bakımından de bu hipotezin ampirik olarak test edilmesi gerekmektedir. evde ebeveynlerce sağlanan çocuk bakımına geçmiştir. Bu etki, sübvansiyon ödemesinin hanehalkı gelirinin önemli bir bölümünü oluşturduğu düşük Nakit transferi politikaları da zaman kullanımı, kazanç ve sosyal statü bakımından gelirli hanehalkları ve bekar ebeveynler için özellikle güçlü olmuştur. Program kadınlar ve erkekler arasında daha fazla eşitsizliğe yol açabilmektedir. Önceki sonucunda, düşük gelirli hanehalklarında ve ebeveynlerin AB dışı ülkelerden bölümde belirtildiği gibi, yaşlı ve engelli bakımına yönelik ödeneklere benzer olduğu hanehalklarında kadınların işgücüne katılımı önemli ölçüde düşmüştür.36 şekilde, çocuk ödenekleri de kadınları evde kalmaya ve işgücüne katılmamaya teşvik edebilmektedir. Bu durum ayrıca kadınların uzun bir süre ayrı kaldıktan sonra işgücü piyasasına dönmelerini güçleştirecek bir “inaktivite tuzağına” da yol açmaktadır 34 - Kaynak: Leon (2003), Family Allowances and Female Labor Force Participation: http://www.pitt.edu/~aleon/ (Egert, 2013). Ödeneklerin cinsiyet gözetilmeksizin dağıtıldığı, yani kadınların papers/familyflfp.pdf, ayrıntılı bilgi: http://www.childpolicyintl.org/ 35 - CCDF’nin, tavan uygulaması olan ve uygun her aileye hizmet verme yükümlülüğünün bulunmadığı bir uygulama olduğunu önemle belirtmek gerekir. Son yıllarda CCDF’in uygun çocukların sadece % 12-15’ine hizmet verdiği 37 - Kaynak: Bakirci (2010) tahmin edilmektedir. 38 - Sosyal Güvenlik Kurumu. Evde Çocuk Bakım Hizmetleri Yoluyla Kayıtlı Kadın İstihdamının Desteklenmesi Projesi. 36 - Kaynak: Gathman ve Sass (2011) Bilgilendirme Broşürü. http://www.sgk.gov.tr/evdecocukbakimi.pdf 31 yanı sıra erkeklerin de bunlardan yararlanabildiği durumlarda bile, faydalanıcıların ile karşılaşan kızların –ve aynı zamanda ebeveynlerinin- gelecekte başarabileceklerini çoğunluğu annelerden oluşmaktadır. Örneğin, Fransa’da uygulanan bir çocuk bakım düşündükleri şeylerin ve hedeflerinin yükseldiği ortaya konulmuştur (Pande and ödeneği (CLCA) kapsamında, çocuğa bakan ebeveyne çalışmadığı sürece ilk çocuk Topalova, 2013). Dolayısıyla, kız ve erkek çocukların kendileri ve gelecekte neler doğduğunda altı aylık bir dönem için, ikinci çocuk doğduğunda ise 3 yıllık bir dönem yapabilecekleri ile ilgili hedeflerini yükseltmelerinde etkili olacak rol modelleri ile için aylık 550 Avro ödenmektedir (Silvera, 2010). Bu yardım erkekler için de sağlansa karışılacakları bir ortam yaratacak doğru politika türlerini uygulamak çok önemlidir. bile, CCLA faydalanıcılarının % 98’i kadınlardan oluşmaktadır (Silvera, 2009). Benzer şekilde, çocuk bakımı yardımlarının hem kadınları hem de erkekleri hedeflediği Finlandiya ve Norveç’te de, faydalanıcıların çoğunluğu annelerden oluşmaktadır (Ellingsaeter, 2012). Dolayısıyla, bu durum evde ve işgücü piyasasında cinsiyet eşitliğine zarar vermektedir. Çalışmalar, Kuzey ülkelerinde çocuk yardımlarının evdeki ve işgücü piyasasındaki iş bölümü bakımından cinsiyet eşitliğine zarar verdiğini ve kadınların istihdamını ve gelirini azaltarak erkekler ile kadınlar arasındaki gelir uçurumunu daha da derinleştirdiğini ortaya koymaktadır (Ellingsaeter, 2012). Silvera (2010) Fransa’da ücret seviyesinin düşük olması beklenen ve çalışmayıp çocuk baktığı için çocuk bakım hibesi alan kadınlar için evde kalmaları yönünde açık bir teşvikin ortaya çıktığını belirtmektedir. Böyle bir program Fransa örneğinde kadınların işgücüne katılımını azaltmaktadır. Aslında Finlandiya, Norveç ve İsveç gibi başka ülkelerde de bu eğilim gözlenebilmektedir; gelir düzeyi düşük olan ve özellikle de göçmenlik geçmişi olan kadınlar çocuk bakım yardımlarının faydalanıcıları arasında büyük bir orana sahiptir (Ellingsaeter, 2012). Çocuk bakım yardımları kurumsal çocuk bakım hizmetlerinin kullanımını azalttığından dolayı, bu aynı zamanda kurumsal çocuk bakım hizmetlerinin kullanımında sosyoekonomik eşitsizlikler yaratarak çocuklar için de bir sorun oluşturmaktadır (Ellingsaeter, 2012). Kaliteli kurumsal çocuk bakım hizmetlerinin çocukların bilişsel ve sosyo- duygusal gelişimlerini olumlu etkilediği ve bu olumlu etkinin düşük gelirli ailelerin çocukları için daha fazla olduğu göz önüne alındığında, bu, sorunlu bir durum teşkil etmektedir. (Kamerman ve diğerleri, 2003). Çocuk bakım yardımlarının en azından kısa vadede iyi bir tekrar dağıtım politikası olarak görülmesi mümkün olmakla birlikte (Förster ve Verbist, 2012), bu politikalar Ellingsaeter’in (2012) belirttiği gibi orta ve uzun vadede potansiyel olarak daha fazla eşitsizliğe yol açabilirler. Özellikle eğitim seviyesi düşük anneler olmak üzere anneler evde kalmaya teşvik edildiğinden ve böylelikle deneyim kaybı ve uzun çalışmama dönemi sebebiyle gelecekteki iş beklentileri ve kazançları düşeceğinden bu sonuç şaşırtıcı olmayacaktır. Son olarak, özellikle daha düşük sosyoekonomik geçmişe sahip ailelerin kız çocukları olmak üzere çocuklar, çevrelerinde cinsiyet eşitsizliği yaşayan rol modellerine, evde ve işgücü piyasasında perçinlenmiş cinsiyet rollerine maruz kalmaları sebebiyle nakit transferi politikalarından olumsuz etkilenebilirler. Aslında çevrelerindeki rol modelleri hem çocukları hem de ebeveynlerini etkiler. Örneğin, güçlü kadın liderler 33 S Sonuç Bu çalışmada kadınların ücretsiz doğrudan bakım faaliyetleri için harcadıkları zamanın ekonomik değeri tahmin edilmiştir. Ücretsiz bakım hizmetlere ayrılan zamanın net ekonomik değeri uygulanan hesaplama yöntemine bağlı olarak erkekler için 2011 GSYH’sının % 0,56’sı ila % 0,95’i arasında, kadınlar için ise 2011 GSYH’sının % 0,81’i ila % 2,17’si arasında değişmektedir. Brüt olarak ise, ücretsiz bakım hizmetlere ayrılan zamanın ekonomik değeri uygulanan hesaplama yöntemine bağlı olarak erkekler için 2011 GSYH’sının % 0,87’si ila % 1,65’i arasında, kadınlar için 2011 GSYH’sının % 1,37’si ila % 3,34’ü arasında değişmektedir.39 Bu çalışmada özellikle “doğrudan” bakım faaliyetleri üzerine odaklanıldığı için, bu değerler genel ücretsiz bakım faaliyetlerinin alt sınırını oluşturmaktadır. Diğer ev işlerinin bir parçası olan dolaylı bakım faaliyetleri de değerleme kapsamına dahil edilecek olursa tahminler daha yüksek çıkacaktır. Genel olarak bakım (hem ücretli hem de ücretsiz) için harcanan zamanın tahmin edilen net değeri ise, uygulanan hesaplama yöntemine bağlı olarak, erkekler için 2011 GSYH’sının % 0,58’i ila % 0,97’si arasında, kadınlar için ise yine 2011 GSYH’sının % 0,86’sı ila % 2,22’si arasında değişmektedir. Bakım (hem ücretli hem de ücretsiz) için harcanan zamanın tahmin edilen brüt değeri ise, uygulanan hesaplama yöntemine bağlı olarak, erkekler için 2011 GSYH’sının % 0,91’i ila % 1,69’u arasında, kadınlar için ise yine 2011 GSYH’sının % 1,46’sı ila % 3,43’ü arasında değişmektedir (bakınız Şekil 3). Yapılan ek bir analizle, bakım faaliyetlerine harcanan zamanın % 100’ünün istihdama yönlendirilmesi durumunda ortaya çıkacak değer, çalışmayan kadınlar için 4,8 milyar ABD doları olarak, çalışan kadınlar için ise 1,5 milyar ABD doları olarak tahmin edilmiştir. Bu kadınların işgücü piyasasına dahil edilmesi yoluyla yaratılacak toplam ekonomik değerin yaklaşık % 48’i, en az lise mezunu olan kadınlardan gelecektir. Bu eğitim seviyesindeki kadınlar işgücü piyasasında toplu olarak en yüksek ekonomik değere ve getiriye sahip olduğundan, liseden daha düşük eğitim seviyesine sahip (ortaokul veya altı) kadınlara göre daha küçük bir grup oluşturduklarından ve daha az sayıda çocuğa sahip olduklarından, bakım yükünü azaltmayı ve işgücüne katılımlarını arttırmayı amaçlayan bakım hizmetlerinin de hedef kitlesini oluşturmaktadırlar. 39 - Türkiye’de vergi ve sosyal güvenlik primi takozu oldukça yüksek olduğu için, brüt rakamların başka ülke ortamlarına aktarılmaları tam olarak mümkün olmayabilir. Ülkelerarası bir karşılaştırmada Türkiye’deki vergi takozunun başka ülke verilerine uygulanması yerine vergi ve prim takozu için kabul edilebilir bir tahmininin uygulanması önemli olacaktır. 35 T Kadınların işgücü piyasasında kalma oranının yüksek olduğu birçok gelişmiş ülkede, Tablolar ve şekiller ücretsiz bakım faaliyetleri için kadınlara ödeme yapılmasına yönelik politikalar benimsenmiştir. Bununla birlikte, evde ücretsiz bakım hizmetleri için nakit ödemeler 08:41 08:02 08:39 08:18 08:43 08:38 08:47 08:13 08:21 08:20 08:43 09:12 08:56 08:20 Uyku yoluyla ailelere ücret ödenmesine yönelik bu politikalar, özellikle Türkiye gibi kadınların işgücüne katılım ve işgücünde kalma oranlarının zaten düşük olduğu TABLO 1 TEMEL FAALİYETLER İÇİN HARCANAN GÜNLÜK ORTALAMA ZAMAN 00:50 01:11 00:43 00:52 01:06 01:07 01:01 00:56 01:00 00:54 00:50 00:32 01:02 00:51 faaliyetler ülkelerde kadınların işgücüne katılımı üzerinde olumsuz etki yaratabilmektedir. Seyahat ve diğer Ayrıca, bu tip politikalar toplumdaki mevcut cinsiyet rollerini daha da pekiştirerek cinsiyet eşitliğini olumsuz etkileyebilmektedir. Öte yandan, eğitim seviyesi düşük 02:17 01:31 01:58 02:01 02:17 02:18 02:21 01:51 02:02 02:10 02:09 02:07 02:22 01:58 Okuma, TV kadınları evde kalmaya ve kamu tarafından sağlanan bakım hizmetlerinden seyretme, vs. yararlanmamaya teşvik ederek zaten mevcut olan fırsat eşitsizliklerini daha da ağırlaştırabilmektedir. Dolayısıyla bunların yerine, kadınlara ücretsiz bakım faaliyetleri 00:05 00:04 00:00 00:01 00:09 00:14 00:11 00:05 00:02 00:01 00:02 00:01 00:10 00:02 için harcadıkları zamanı azaltmalarını ve işgücü piyasasına katılmalarını teşvik oyunlar Hobi ve edecek fırsatlar ve şanslar sunacak politikaların geliştirilmesi önemlidir. Özellikle erken çocukluk eğitim ve bakım hizmetlerinin kamu tarafından sunulması veya özel kurumlara erişimin sağlanabilmesi için kurumlara ya da ailelere bu konuda bir 00:03 00:02 00:01 00:02 00:04 00:06 00:03 00:03 00:02 00:03 00:03 00:02 00:04 00:02 Spor destek (sübvansiyon) sağlanması, sadece üzerlerindeki bakım yükünün azaltılması bakımından anneler için değil, aynı zamanda fırsatlara erişim eşitliği sağlayarak 02:05 01:26 02:17 01:56 01:41 01:39 01:37 01:42 01:51 02:04 02:18 02:59 01:55 01:56 çocuklar için de olumlu etkiler yaratacaktır. yaşam ve eğlence Sosyal 01:01 00:29 01:33 00:55 00:24 00:24 00:27 00:33 00:45 01:08 01:35 02:19 00:51 00:55 faaliyetler ve toplantılar Gönüllü 05:42 03:52 05:12 06:11 04:31 04:18 04:09 06:27 05:48 05:30 04:58 03:49 03:21 06:14 Ev işleri 00:26 00:04 00:02 00:00 01:17 00:40 01:20 00:05 00:02 00:01 00:00 00:00 01:01 00:01 Eğitim 00:06 04:41 00:50 01:03 01:07 01:52 01:19 01:28 01:24 01:04 00:37 00:13 01:31 01:00 İş 02:38 02:33 02:39 02:35 02:37 02:38 02:39 02:32 02:36 02:40 02:41 02:40 02:41 02:35 Kişisel bakım Okuma-yazma bilmiyor KADINLAR İstihdam Durumu Temel eğitim veya Medeni Durumu veya diplomasız Eğitim düzeyi Lise veya üstü Yaş Grubu Çalışmıyor Evli Değil ortaokul Çalışıyor İlkokul 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+ Evli TABLO 1 > Gönüllü Sosyal Okuma, TV Seyahat Hobi ve KADINLAR Kişisel bakım İş Eğitim Ev işleri faaliyetler ve yaşam ve Spor seyretme, ve diğer Uyku oyunlar toplantılar eğlence vs. faaliyetler Yer Kırsal 02:37 01:29 00:12 05:32 01:00 01:59 00:02 00:01 01:53 00:52 08:17 Kentsel 02:37 01:00 00:26 05:07 00:50 01:54 00:03 00:07 02:14 00:57 08:40 Toplam 02:37 01:11 00:21 05:16 00:54 01:56 00:03 00:05 02:06 00:55 08:32 Gönüllü Sosyal Okuma, TV Seyahat Hobi ve ERKEKLER Kişisel bakım İş Eğitim Ev işleri faaliyetler ve yaşam ve Spor seyretme, ve diğer Uyku oyunlar toplantılar eğlence vs. faaliyetler İstihdam Durumu Çalışmıyor 02:50 00:24 01:18 01:10 00:56 02:31 00:18 00:37 03:06 01:37 09:10 Çalışıyor 02:41 06:27 00:03 00:40 00:29 01:28 00:05 00:18 01:56 01:45 08:02 Eğitim düzeyi Okuma-yazma bilmiyor 02:52 02:33 00:11 00:58 01:22 02:42 00:07 00:12 02:27 01:29 09:01 veya diplomasız İlkokul 02:47 05:03 00:00 00:52 00:45 01:54 00:05 00:17 02:13 01:46 08:12 Temel eğitim veya 02:43 04:11 01:09 00:41 00:26 01:40 00:11 00:26 02:14 01:42 08:33 ortaokul Lise veya üstü 02:39 05:02 00:28 00:49 00:23 01:29 00:12 00:32 02:20 01:45 08:17 TABLO 1 > Gönüllü Sosyal Okuma, TV Seyahat Hobi ve ERKEKLER Kişisel bakım İş Eğitim Ev işleri faaliyetler ve yaşam ve Spor seyretme, ve diğer Uyku oyunlar toplantılar eğlence vs. faaliyetler Yaş Grubu 15-24 02:39 03:22 01:45 00:38 00:15 01:42 00:17 00:37 02:11 01:41 08:48 25-34 02:43 06:17 00:05 00:46 00:20 01:28 00:05 00:21 01:57 01:45 08:08 35-44 02:43 06:03 00:01 00:48 00:30 01:33 00:05 00:17 02:07 01:48 07:59 45-54 02:47 04:45 00:00 00:53 00:44 01:47 00:07 00:23 02:33 01:47 08:09 55-64 02:52 02:29 00:00 01:03 01:16 02:34 00:09 00:20 03:03 01:32 08:36 65+ 02:51 01:20 00:00 01:13 01:58 02:49 00:09 00:11 02:44 01:34 09:05 Medeni Durumu Evli Değil 02:38 03:41 01:18 00:42 00:19 01:44 00:15 00:37 02:13 01:42 08:46 Evli 02:47 05:04 00:01 00:52 00:45 01:48 00:06 00:17 02:18 01:43 08:12 Yer Kırsal 02:45 04:20 00:20 00:55 00:44 02:10 00:08 00:21 02:07 01:46 08:18 Kentsel 02:44 04:49 00:28 00:46 00:33 01:33 00:10 00:25 02:22 01:41 08:25 37 Toplam 02:44 04:38 00:25 00:49 00:37 01:47 00:09 00:23 02:17 01:43 08:22 Kaynak Veriler: Türkiye Zaman Kullanım Anketi 2006 verilerine dayalı olarak yazarın hesaplamaları TABLO 2 A BAKIM FAALİYETLERİNE VE EV İŞLERİNE KATILMA ORANLARI KADINLAR ERKEKLER Çocuk bakımı Yetişkin bakımı Diğer ev bakımı Çocuk bakımı Yetişkin bakımı Diğer ev bakımı İstihdam Durumu Çalışmıyor 49,72 14,77 97,69 16,30 7,10 69,36 Çalışıyor 44,10 10,33 96,62 30,83 4,07 57,58 Eğitim Düzeyi Okuma-yazma bilmiyor veya diplomasız 43,99 11,55 96,08 20,48 6,35 56,72 İlkokul 59,82 16,50 99,21 28,85 4,51 60,80 Temel eğitim veya ortaokul 38,03 12,95 95,88 21,97 5,99 57,27 Lise veya üstü 41,21 12,10 97,13 28,48 4,44 65,08 Yaş Grubu 15-24 31,67 11,66 95,31 10,20 6,02 55,55 25-34 74,94 16,24 98,77 40,42 3,90 58,77 35-44 61,45 13,72 99,32 39,21 4,65 61,41 45-54 37,81 16,23 98,55 20,71 5,25 64,68 55-64 29,59 11,14 98,18 17,25 4,46 68,07 65+ 21,37 10,31 92,12 14,39 6,51 69,09 Medeni Durumu Evli Değil 22,67 7,79 93,93 7,47 4,99 58,13 Evli 60,95 16,62 99,16 35,04 4,95 62,39 Yer Kırsal 49,34 12,73 97,17 25,39 5,87 62,22 Kentsel 47,84 14,31 97,60 27,19 4,43 60,39 Toplam 48,39 13,72 97,44 26,52 4,97 61,08 Kaynak Veriler: Türkiye Zaman Kullanım Anketi 2006 verilerine dayalı olarak yazarın hesaplamaları TABLO 3 B BAKIM FAALİYETLERİNE VE EV İŞLERİNE KATILAN TOPLAM KİŞİ SAYISI (MİLYON KİŞİ) KADINLAR ERKEKLER Çocuk bakımı Yetişkin bakımı Diğer ev bakımı Çocuk bakımı Yetişkin bakımı Diğer ev bakımı İstihdam Durumu Çalışmıyor 9,06 2,69 17,79 1,11 0,48 4,70 Çalışıyor 2,48 0,58 5,43 4,95 0,65 9,24 Eğitim düzeyi Okuma-yazma bilmiyor veya diplomasız 2,76 0,73 6,03 0,41 0,13 1,14 İlkokul 5,31 1,46 8,81 2,45 0,38 5,17 Temel eğitim veya ortaokul 1,37 0,47 3,45 1,08 0,29 2,81 Lise veya üstü 2,10 0,62 4,94 2,12 0,33 4,83 Yaş Grubu 15-24 1,80 0,66 5,42 0,52 0,30 2,81 25-34 4,51 0,98 5,95 2,43 0,23 3,53 35-44 2,91 0,65 4,71 1,80 0,21 2,82 45-54 1,28 0,55 3,33 0,72 0,18 2,24 55-64 0,62 0,23 2,06 0,36 0,09 1,42 65+ 0,41 0,20 1,76 0,24 0,11 1,14 Medeni Durumu Evli Değil 1,77 0,61 7,35 0,53 0,35 4,10 Evli 9,76 2,66 15,88 5,53 0,78 9,84 Yer Kırsal 4,36 1,13 8,60 2,16 0,50 5,30 Kentsel 7,17 2,15 14,63 3,89 0,63 8,65 39 Toplam 11,54 3,27 23,23 6,06 1,13 13,95 Kaynak Veriler: Türkiye Zaman Kullanım Anketi 2006 verilerine dayalı olarak yazarın hesaplamaları TABLO 2 C BAKIM FAALİYETLERİ İÇİN HARCANAN ORTALAMA SÜRE (DAKİKA) ORTALAMA SÜRE (DAKİKA) KADINLAR ERKEKLER Çocuk bakımı Yetişkin bakımı Diğer ev bakımı Çocuk bakımı Yetişkin bakımı Diğer ev bakımı İstihdam Durumu Çalışmıyor 00:47 00:04 04:50 00:06 00:09 00:54 Çalışıyor 00:31 00:01 03:19 00:11 00:00 00:28 Eğitim düzeyi Okuma-yazma bilmiyor veya diplomasız 00:31 00:04 04:36 00:06 00:03 00:48 İlkokul 00:52 00:03 05:15 00:10 00:02 00:39 Temel eğitim veya ortaokul 00:44 00:04 03:43 00:08 00:05 00:27 Lise veya üstü 00:45 00:02 03:30 00:11 00:03 00:34 Yaş Grubu 15-24 00:35 00:05 03:28 00:04 00:08 00:25 25-34 01:30 00:02 04:54 00:16 00:00 00:28 35-44 00:42 00:02 05:03 00:14 00:01 00:33 45-54 00:17 00:05 05:07 00:06 00:03 00:42 55-64 00:17 00:02 04:38 00:07 00:02 00:53 65+ 00:10 00:05 03:33 00:04 00:03 01:05 Medeni Durumu Evli Değil 00:11 00:04 03:05 00:02 00:06 00:32 Evli 01:00 00:03 05:10 00:13 00:01 00:37 Yer Kırsal 00:42 00:03 04:46 00:09 00:03 00:42 Kentsel 00:45 00:03 04:18 00:10 00:03 00:32 Toplam 00:44 00:03 04:28 00:10 00:03 00:36 Kaynak Veriler: Türkiye Zaman Kullanım Anketi 2006 verilerine dayalı olarak yazarın hesaplamaları TABLO 4 TOPLUMSAL CİNSİYETE GÖRE BAKIM FAALİYETLERİ İÇİN HARCANAN ZAMAN ORTALAMA SÜRE (DAKİKA) KADINLAR Erkek Kadın TOPLAM Günlük Ortalama (saat:dakika) Çocuk Bakımı 00:10 00:44 00:27 Yetişkin Bakımı 00:03 00:03 00:03 Koşullu günlük ortalama bakım süresi* (saat:dakika) Çocuk Bakımı 00:38 01:32 01:13 Yetişkin Bakımı 01:06 00:28 00:38 Haftalık ortalama (saat:dakika) Çocuk Bakımı 01:10 05:11 03:13 Yetişkin Bakımı 00:21 00:26 00:24 Medeni Durumu Evli Değil 00:11 00:04 03:05 Evli 01:00 00:03 05:10 Yıllık toplam saat (milyon saat) Çocuk Bakımı 1,400 6,440 7,840 Yetişkin Bakımı 419 553 972 Kaynak Veriler: Türkiye Zaman Kullanım Anketi 2006 verilerine dayalı olarak yazarın hesaplamaları * Kişinin hafta içi veya hafta sonu günlerinde bakım faaliyeti gerçekleştirmesi koşuluyla hafta içi bir günde çocuk bakımı için harcanan ortalama zaman; ve kişinin hafta sonu veya hafta içi bir günde bakım faaliyeti gerçekleştirmesi 41 koşuluyla hafta sonu bir günde çocuk bakımı için harcanan ortalama zaman ayrı ayrı hesaplanmıştır. Daha sonra, bu ortalamalar kullanılarak temsili bir güne ait ortalama hesaplanmıştır. Aynı hesaplama yetişkin bakımı için de gerçekleştirilmiştir. TABLO 5 NET MİKTARLAR İÇİN HECKMAN SEÇİM MODELİ SONUÇLARI KADINLAR ERKEKLER DEĞİŞKENLER (1) (2) (3) (1) (2) (3) Log saatlik net kazanç Seçim mills Log saatlik net kazanç Seçim mills 0,150*** 0,115*** 0,0736*** 0,0609*** Eğitim süresi (yıl) (0,00248) (0,00109) (0,000907) (0,000892) 0,577*** 0,635*** 0,171*** 0,577*** Yaş Grubu: 25-34 (0,0135) (0,0143) (0,0133) (0,0119) 0,778*** 0,661*** 0,431*** 0,409*** Yaş Grubu: 35-44 (0,0140) (0,0163) (0,0130) (0,0142) 0,689*** 0,199*** 0,664*** -0,0980*** Yaş Grubu: 45-54 (0,0143) (0,0186) (0,00893) (0,0151) 0,444*** -0,415*** 0,907*** -0,924*** Yaş Grubu: 55-64 (0,0300) (0,0265) (0,0134) (0,0173) 0,182** -1,150*** 1,184*** -1,811*** Yaş Grubu: 65+ (0,0813) (0,0518) (0,0387) (0,0284) 0,211*** 0,275*** -0,0689*** 0,377*** Kent (0,0135) (0,0117) (0,00776) (0,00779) -0,210*** -0,0160*** 0-5 yaş çocuk sayısı (0,00861) (0,00543) -0,0658*** -0,00854** 6-14 yaş çocuk sayısı (0,00539) (0,00375) -0,0876*** -0,131*** Yaşlı sayısı (0,0109) (0,00823) -0,301*** 0,511*** Evli (0,0141) (0,0123) 0,115*** 0,274*** Boşanmış veya dul (0,0210) (0,0274) 0,491*** -0,488*** Lambda (0,0250) (0,0206) -1,356*** -2,271*** 0,967*** -1,395*** Sabit (0,0685) (0,0168) (0,0356) (0,0124) Gözlemler 199,413 199,413 199,413 185,818 185,818 185,818 Kaynak verileri: Yazarın Türkiye 2011 İşgücü Anketine dayalı hesaplamaları Parantez içindeki değerler standart hatalardır, *** p<0,01, ** p<0,05, * p<0,1 TABLO 6 İŞGÜCÜ ANKETİNDE (2011) TAHMİN EDİLEN VE GERÇEK SAATLİK NET ÜCRETLER Standart Gözlem Ortalama Ortanca Minimum Maksimum Sapma Kadın Gerçek saatlik ücretler 22456 6,33 4,06 5,70 0,05 125,00 Tahmin edilen saatlik ücretler 22456 3,21 2,95 2,05 0,26 6,58 Erkek Gerçek saatlik ücretler 70460 5,96 4,17 5,39 0,04 267,86 43 Tahmin edilen saatlik ücretler 70460 7,31 6,55 2,98 2,46 25,93 Yazarın Türkiye 2011 İşgücü Anketine dayalı hesaplamaları TABLO 7 ÜCRETSİZ BAKIM HİZMETLERİNİN DEĞERİ (NET TUTARLAR) Toplam Değer (milyon ABD doları) GSYH Payı (%) Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Fırsat Maliyeti Yöntemi (Senaryo 0) Çocuk Bakımı 5.796,8 5.899,4 11.696,2 0,75 0,76 1,50 Yetişkin Bakımı 1.604,5 423,9 2.028,3 0,21 0,05 0,26 Toplam Bakım 7.401,3 6.323,2 13.724,5 0,95 0,81 1,77 Vekil Piyasa Değeri Yöntemi (Senaryo 1: Asgari ücret kullanılarak) Çocuk Bakımı 3.379,1 15.543,7 18.922,8 0,43 2,00 2,43 Yetişkin Bakımı 1.011,0 1.334,2 2.345,2 0,13 0,17 0,30 Toplam Bakım 4.390,1 16.877,9 21.268,0 0,56 2,17 2,74 Vekil Piyasa Değeri Yöntemi (Senaryo 2: Sosyal Hizmet Görevlilerinin ücretleri kullanılarak) Çocuk Bakımı 3.807,1 11.982,1 15.789,3 0,49 1,54 2,03 Yetişkin Bakımı 1.002,2 1.009,6 2.011,7 0,13 0,13 0,26 Toplam Bakım 4.809,3 12.991,7 17.801,0 0,62 1,67 2,29 Kaynak: Toplam zaman hesaplamaları için Yazarın Türkiye Zaman Kullanım Anketi 2006 verilerine dayalı hesaplamaları; fırsat maliyeti ve vekil ücret hesaplamaları için yazarın Türkiye İşgücü Anketi 2011 verilerine dayalı hesaplamaları. TABLO 8 ÜCRETSİZ BAKIM HİZMETLERİNİN DEĞERİ (BRÜT TUTARLAR) Toplam Değer (milyon ABD doları) GSYH Payı (%) Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Fırsat Maliyeti Yöntemi (Senaryo 0) Çocuk Bakımı 10.058,4 9.912,7 19.971,1 1,29 1,27 2,57 Yetiş Bakımı 2.778,9 709,0 3.487,8 0,36 0,09 0,45 Toplam Bakım 12.837,2 10.621,7 23.459,0 1,65 1,37 3,02 Vekil Piyasa Değeri Yöntemi (Senaryo 1: Asgari ücret kullanılarak) Çocuk Bakımı 5.203,2 23.934,6 29.137,8 0,67 3,08 3,75 Yetişkin Bakımı 1.556,7 2.054,5 3.611,3 0,20 0,26 0,46 Toplam Bakım 6.759,9 25.989,1 32.749,1 0,87 3,34 4,21 Vekil Piyasa Değeri Yöntemi (Senaryo 2: Sosyal Hizmet Görevlilerinin ücretleri kullanılarak) Çocuk Bakımı 6.659,8 20.703,3 27.363,1 0,86 2,66 3,52 Yetişkin Bakımı 1.743,5 1.743,6 3.487,2 0,22 0,22 0,45 Toplam Bakım 8.403,3 22.446,9 30.850,2 1,08 2,89 3,97 45 Kaynak: Toplam zaman hesaplamaları için Yazarın Türkiye Zaman Kullanım Anketi 2006 verilerine dayalı hesaplamaları; fırsat maliyeti ve vekil ücret hesaplamaları için yazarın Türkiye İşgücü Anketi 2011 verilerine dayalı hesaplamaları. TABLO 9 BAKIM SORUMLULUKLARININ AZALTILMASI HALİNDE BOŞA ÇIKARTILABİLECEK ZAMANIN DEĞERİNE İLİŞKİN TAHMİNLER –MİLYON ABD DOLARI (Not: Hesaplamalar için fırsat maliyeti yöntemi kullanılmıştır.) ÇALIŞAN KADINLAR EĞİTİM DÜZEYİ Okuryazar değil İlkokul Ortaokul Lise Yüksek Öğretim TOPLAM veya diplomasız 10% 5,67 35,61 11,25 23,33 74,21 150,08 20% 11,34 71,23 22,49 46,66 148,43 300,15 30% 17,01 106,84 33,74 69,99 222,64 450,23 Boşa 40% 22,68 142,46 44,98 93,32 296,86 600,30 çıkartılan 50% 28,35 178,07 56,23 116,65 371,07 750,38 zamanın 60% 34,02 213,69 67,47 139,98 445,29 900,46 %’si 70% 39,70 249,30 78,72 163,31 519,50 1050,53 80% 45,37 284,92 89,96 186,64 593,72 1200,61 90% 51,04 320,53 101,21 209,97 667,93 1350,68 100% 56,71 356,15 112,45 233,30 742,15 1500,76 TABLO 9 > ÇALIŞMAYAN KADINLAR EĞİTİM DÜZEYİ Okuryazar değil İlkokul Ortaokul Lise Yüksek Öğretim TOPLAM veya diplomasız 10% 32,99 175,63 69,87 151,08 52,68 482,25 20% 65,99 351,26 139,74 302,15 105,36 964,50 30% 98,98 526,89 209,61 453,23 158,04 1446,75 Boşa 40% 131,98 702,53 279,48 604,30 210,71 1928,99 çıkartılan 50% 164,97 878,16 349,35 755,38 263,39 2411,24 zamanın 60% 197,96 1053,79 419,21 906,46 316,07 2893,49 %’si 70% 230,96 1229,42 489,08 1057,53 368,75 3375,74 80% 263,95 1405,05 558,95 1208,61 421,43 3857,99 47 90% 296,94 1580,68 628,82 1359,69 474,11 4340,24 100% 329,94 1756,31 698,69 1510,76 526,78 4822,49 TABLO 9 > TOPLAM EĞİTİM DÜZEYİ Okuryazar değil İlkokul Ortaokul Lise Yüksek Öğretim TOPLAM veya diplomasız 10% 38,66 211,25 81,11 174,41 126,89 632,32 20% 77,33 422,49 162,23 348,81 253,79 1264,65 30% 115,99 633,74 243,34 523,22 380,68 1896,97 Boşa 40% 154,66 844,98 324,46 697,63 507,57 2529,30 çıkartılan 50% 193,32 1056,23 405,57 872,03 634,47 3161,62 zamanın 60% 231,99 1267,48 486,68 1046,44 761,36 3793,95 %’si 70% 270,65 1478,72 567,80 1220,84 888,25 4426,27 80% 309,32 1689,97 648,91 1395,25 1015,15 5058,60 90% 347,98 1901,22 730,03 1569,66 1142,04 5690,92 100% 386,65 2112,46 811,14 1744,06 1268,93 6323,25 Kaynak: Türkiye Zaman Kullanım Anketi 2006 ve Türkiye İşgücü Anketi 2011, Yazarların hesaplamaları İSTİHDAM DURUMUNA GÖRE A. EV İŞLERİ, İŞ VE EĞİTİM İÇİN HARCANAN GÜNLÜK ORTALAMA ZAMAN, TOPLUMSAL CİNSİYETE VE HARCANAN ORTALAMA GÜNLÜK ZAMAN Kaynak: Türkiye Zaman Kullanım Anketi 2006, Yazarın hesaplamaları. Kaynak: Türkiye Zaman Kullanım Anketi 2006, Yazarın hesaplamaları. ŞEKİL 2 TOPLUMSAL CİNSİYETE VE ÇALIŞMA DURUMUNA GÖRE EV İŞLERİ VE BAKIM FAALİYETLERİ İÇİN ZAMAN ŞEKİL 1 TOPLUMSAL CİNSİYETE GÖRE TEMEL FAALİYETLER İÇİN B. BAKIM FAALİYETLERİ İÇİN KULLANIMI HAKKINDA AÇIKLAYICI İSTATİSTİKLER (2006) İSTİHDAM DURUMUNA GÖRE 49 HARCANAN GÜNLÜK ORTALAMA ZAMAN, TOPLUMSAL CİNSİYETE VE 51 K ŞEKİL 3 ÜCRETSİZ YETİŞKİN BAKIMI VE ÇOCUK BAKIMI VE Kaynakça ÜCRETLİ BAKIM FAALİYETLERİ İÇİN HARCANAN Antonopoulos, R. (2009). The unpaid care work—paid work connection. ILO ZAMANIN TAHMİNİ DEĞERLERİNİN TÜRKİYE’NİN 2011 Working paper No.86. Geneva: ILO. GSYH’NA ORANI, TOPLUMSAL CİNSİYETE GÖRE (NET VE BRÜT DEĞERLER) Avustralya Hükümeti Ulusal Denetleme Komisyonu. (2015). Carer payments. http://www.ncoa.gov.au/report/appendix-vol-1/9-10-carer-payments.html Baker, M., Gruber, J, and Milligan, K. (2005), Universal childcare, maternal labor supply, and family well-being. Working paper No. w11832. Washington D.C.: National Bureau of Economic Research. Bakirci, K. (2010). “Türk Hukukunda İş ve Aile Sorumluklarının Uzlaştırılması: Uluslararası Hukuk ve AB Hukuku Çerçevesinde bir Değerlendirme”, içinde İlkkaracan, İ. (Ed.) Emek Piyasasında Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine doğru: İş ve Aile Yaşamını Uzlaştırma Politikaları. Kadının İnsan Hakları Yeni Çözümler Derneği ve İTÜ Bilim, Mühendislik ve Teknolojide Kadın Araştırmaları ve Uygulamaları Merkezi, Istanbul. Berg, B.V.D, Brouwer, W.F., Koopmanschap, M. (2004). “Economic valuation of informal care”, The European Journal of Health Economics; 5(1), ss. 36-45. Türkiye Zaman Kullanım Anketi 2006 ve Türkiye İşgücü Anketi 2011, Yazarların hesaplamaları Berlinski, S., and S. Galiani. (2007), “The effect of a large expansion of pre-primary school facilities on preschool attendance and maternal employment”, Labour Economics, 14(3): 665-680. Birleşik Krallık Hükümeti. (2015). “Carer’s Allowance”, https://www.gov.uk/carers- allowance/overview Blau, D. (2000). “Child care subsidy programs”, NBER Working Paper 7806. Cambridge, MA: National Bureau of Economic Research. Blau, D., and Tekin, E. (2002). “The determinants and consequences of child care subsidies for single mothers”. Unpublished Working Paper. University of North Carolina at Chapel Hill. http://www.unc.edu/depts/econ/papers/ ccsubsidy.pdf Blau, D., and Hagy, A. (1998), “The demand for quality in child care,” Journal of Political Economy, 106(1), ss. 104-146. Blau, D., and Robins, P. (1998), “Child care costs and family labor supply”, Review ofEconomics and Statistics 70(3), ss. 374-381. 53 Budlender, D. (2008). “The statistical evidence on care and non-care work across Giannelli, G.C., Mangiavacchi,L., and Piccoli, L. (2012). “GDP and the Value of six countries”. Gender and Development Programme Paper Number 4. Family Caretaking: How much Does Europe Care?” Applied Economics, Geneva: UNRISD. 44(16), ss. 2111-2131 Connelly, R. (1992). “The effect of child care costs on married women’s labor force Himmelweit, S. (2007). “The prospects for caring: economic theory and policy Participation”, The Review of Economics and Statistics, 74(1), ss. 83-90. analysis”. Cambridge Journal of Economics, 31(4), ss. 581-599. Crespo, L. and Mira, P. (2010), “Caregiving to elderly parents and employment Ikegami, N., Kwon, S., Hsiao, W., Huber, M., Rothgang, H., Campbell, J. C., status of European mature women”, Documentos de Trabajo (CEMFI) (7), 1. Tanaka, K., Maynard, A., Wong, J., White, J., Mohandas, K., Berman, P., Edgar, W., Reich, M. R. (2005). Reforming health social security: Del Boca, D. (2002), “The effect of child care and part time opportunities on proceedings of an international seminar. Human Development Sector Unit participation and fertility decisions in Italy”, Journal of Population working paper series, no. 2005-4, Washington DC, World Bank Economics, 15(3): 549-573. Ilkkaracan, İ., Gündüz, U. (2009). Time-use, the value of non-market production Engster, D., and Stensöta, H.O. (2011). “Do family policy regimes matter for and its interactions with the market sector: The case of Turkey ”, children’s well-being?”, Social Politics: International Studies in Gender, State Groupement de Recherche International du CNRS, Developpement & Society, 18(1), 82-124. de Recherches Economiques Euro-Mediterraneennes GDRI-DREEM Conference Proceedings, Inequalities and Development in the Égert, B. (2013). “The Efficiency and Equity of the Tax and Transfer System in France”. Mediterranean Countries, Galatasaray University, Istanbul. OECD Working Paper No. 1038, Paris: OECD. İlkkaracan, İ. (2010). Giriş. In İlkkaracan, İ. (Ed.) Emek Piyasasında Toplumsal Cinsiyet Folbre, N., Yoon J., Finnoff, K. and Fuligni, A. S. (2004). “By what measure? Family Eşitliğine doğru: İş ve Aile Yaşamını Uzlaştırma Politikaları, Kadının İnsan time devoted to children in the US”. Economics Department Working Paper Hakları Yeni Çözümler Derneği ve İTÜ Bilim, Mühendislik ve Teknolojide Series, Paper 73, University of Massachusetts Amherst. http://scholarworks. Kadın Araştırmaları ve Uygulamaları Merkezi, Istanbul. umass.edu/econ_workingpaper/73 Jenson, J.and Jacobzone, S. (2000). “Care allowance for the frail elderly and their Folbre, N. (2006). “Measuring care: Gender, empowerment, and the care economy”. impact on women care-givers”. OECD Labour Market and Social Policy Journal of Human Development, 7(2), ss. 183-199. Occasional Papers, No. 41, OECD Publishing. Paris: OECD. http://dx.doi. org/10/1787/414673405257 Folbre, N., and Yoon, J. (2008). “Economic development and time devoted to direct unpaid care Activities”. Background paper for UNRISD’s report on poverty. Karoly, L., Kilburn, R, and J. Cannon. (2005). Early childhood interventions: proven results, future promise. Santa Monica, C.A.: Rand Corporation. Francavilla F., Giannelli G.C., Grotkowska, G., Socha, M.W. (2011). “Use of time and value of unpaid family care work: A comparison between Itay and Kamerman, S.B., Neuman, M., Waldfogel, J., and Brooks-Gunn, J. (2003). “Social Poland”. Discussion paper series No. 5771//Forschungsinstitut zur Zukunft Policies, Family Types and Child Outcomes in Selected OECD Countries”. der Arbeit. OECD Social, Employment and Migration Working Paper, 6. Paris: OECD Publishing. Gathman, C. and Sass, B. (2011). “Female labor supply and childcare: An evaluation of Germany’s new childcare subsidy”. Unpublished working paper. http:// Kasnakoglu, Z. and Dayioglu, M. (2002). “Measuring the Value of Home Production econ.univie.ac.at/uploads/tx_cal/media/gathmann.pdf. in Turkey”,in New Developments in National Accounts, T. Bulutay (ed.), Ankara: SIS, ss: 73-97. 55 Kaya Bahçe, S.A., Memiş, E. (2013). “Estimating the impact of the 2008-09 Razavi, S. (2007). “The political and social economy of care in a development economic crisis on work time in Turkey”. Feminist Economics, 19(3), pp: context conceptual issues, research questions and policy options”, Gender 181-207 and Development Programme Paper Number 3. Geneva: UNRISD. Keefe, J., Glendinning, C., and Fancey, P. (2008). “Financial payments for family Ribar, D. C. (1995). “A structural model of child care and labor supply of married carers: Policy approaches and debates”. In A. Martin-Matthews & J. Philips women”, Journal of Labor Economics 13(3): ss. 558-597. (Eds.), Ageing at the intersection of work and home life: Blurring the boundaries (pp. 185-206). New York: Lawrence Eribaum. Silvera, R. (2009). Fiscal system and female employment in France. External report commissioned by and presented to the EU Directorate-General Kotsadam, A. (2011). “Does informal eldercare impede women’s employment? The Employment and Social Affairs, Unit G1 ‘Equality between women and case of European welfare states”. Feminist Economics, 17(2), 121-144. men’. Lemke, Robert J., Witte, A. D., Queralt, M., and Witt, R. (2000). “Child care and Silvera, R. (2010). “Fransa’da İş ve Aile Yaşamının Uzlaştırılması: Toplumsal Cinsiyet the welfare to work transition”. NBER Working Paper 7583. Cambridge, MA: Eşitlği İçin Yeni Bir Yaklaşım Olarak Parentalizm”. In İlkkaracan, İ. (Ed.) National Bureau of Economic Research. Emek Piyasasında Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine doğru: İş ve Aile Yaşamını Uzlaştırma Politikaları. Kadının İnsan Hakları Yeni Çözümler Derneği ve Leon, A. (2003). “Family allowances and female labor force participation”. İTÜ Bilim, Mühendislik ve Teknolojide Kadın Araştırmaları ve Uygulamaları Unpublished working paper. http://www.pitt.edu/~aleon/papers/ Merkezi, Istanbul. familyflfp.pdf The British Columbia Law Institute ve The Canadian Centre for Elder Law. Miranda V. (2011). “Cooking Caring and Volunteering: Unpaid Work Around the (2010). “Care/work law reform to support family caregivers to balance World”. OECD Social, Employment and Migration Working Papers, No. 116. paid work and unpaid caregiving”. http://www.bcli.org/sites/default/files/ OECD Publishing. Paris: OECD. http://dx.doi.org/10.1787/5kghrjm8s142-en Family%20Caregiving%20-%20Chapter%206.pdf Nyberg, A. (2010). “Çocuk Bakımına Kamu Desteği ve Ebeveyn İzni İsveç’te Ne Theobald, H. (2010). “Conditions and challenges of Germany’s long-term care Dereceye Kadar Etkili Oldu?” In İlkkaracan, İ. (Ed.) Emek Piyasasında insurance: care policies and inequalities based on gender, socio-economic Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine doğru: İş ve Aile Yaşamını Uzlaştırma class and ethnicity”. Journal of Asian Women’s Studies, 18, ss. 1-23. Politikaları. Kadının İnsan Hakları Yeni Çözümler Derneği ve İTÜ Bilim, Mühendislik ve Teknolojide Kadın Araştırmaları ve Uygulamaları Merkezi, TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu). (2008); Zaman Kullanım Anketi 2006. Istanbul. TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu). (2012); Hanehalkı İşgücü Anketi 2011. Oaxaca R. (1973). “Male-female wage differentials in urban labor markets”. International Economic Review, 14(3), ss. 693-709. Uraz, A., Aran, M., Hüsamoğlu, M., Şanalmış, D.O., Çapar, S. (2010). Recent trends in female labor force participation in Turkey. State Planning Organization of Öneş U, Memiş E, Kızılırmak, B. (2013). “Poverty and intra-household distribution the Republic of Turkey And World Bank Welfare and Social Policy Analytical of work time in Turkey: Analysis and some policy implications”. Women’s Work Program Working Paper, (2). Washinton D.C.: World Bank. Available Studies International Forum 2013. http://dx.doi.org/10.1016/j/ at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2283112 or http://dx.doi.org/10.2139/ wsif.2013.01.004 ssrn.2283112 Pande, R., and Topalova, P. (2013). “Women in Charge”. Finance & Development 50 Zacharias, A., Masterson, T., and Memis, E. (2014). Time deficits and poverty: The (2), Washington, D.C.: International Monetary Fund. Levy Institute Measure of Time and Consumption Poverty for Turkey. New York: UNDP.