‫ناظر اقتصادی ایران‬ ‫بهبود نفت محور‬ ‫توجه خاص‪:‬‬ ‫نظام بازنشستگی ایران‪ :‬ضرورت اصالحات؛ و‬ ‫به سوی امنیت آبی در ایران‪ :‬چالش ها و فرصت ها‬ ‫بهار ‪1396‬‬ ‫گروه مطالعات جهانی اقتصاد کالن و مدیریت مالی‬ ‫خاورمیانه و شمال آفریقا‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‬ ‫بهبود نفت محور‬ ‫بهار ‪1396‬‬ ‫«این گزارش در اصل توسط بانک جهانی به زبان انگلیسی منتشر شده است‪ .‬در صورت هر گونه اختالف بین متن اصلی و‬ ‫متن ترجمه شده‪ ،‬مالک متن اصلی می باشد‪» .‬‬ ‫تصویر جلد‪ :‬دریاچه ارومیه‪ ،‬عکس از مجتبی اسماعیل زاد‬ ‫فهرست‬ ‫مقدمه‪...............................................................................................................................................................................................................‬ث‬ ‫مرور کلی ‪..........................................................................................................................................................................................................‬چ‬ ‫‌گذاری‪1..........................................................................................................................................‬‬ ‫یکم‪ :‬تحوالت اخیر اقتصادی و سیاست‬ ‫تولید و تقاضا ‪1...................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫بازار کار و اشتغال ‪4...........................................................................................................................................................................................‬‬ ‫مالیه عمومی‪6....................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫سیاست پولی و بخش مالی ‪7..........................................................................................................................................................................‬‬ ‫وضعیت حساب خارج ‪9....................................................................................................................................................................................‬‬ ‫دوم‪ :‬چشم‬ ‫‌انداز و مخاطرات‪11........................................................................................................................................................................‬‬ ‫توجه خاص ‪ 1‬نظام بازنشستگی ایران‪ :‬ضرورت اصالحات‪17...................................................................................................................‬‬ ‫مقدمه‪17.............................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫نظام بازنشستگی در ایران – مرور اجمالی‪18.............................................................................................................................................‬‬ ‫‌های عمده‪20..........................................................................................................................................................................................‬‬ ‫چالش‬ ‫‌گذاری ‪23...........................................................................................................................................................................‬‬ ‫مالحظات سیاست‬ ‫پیوست یک‪ :‬واژه نامه ‪28.................................................................................................................................................................................‬‬ ‫توجه خاص ‪ 2‬به سوی امنیت آبی در ایران‪ :‬چالش ها و فرصت ها ‪31.................................................................................................‬‬ ‫پیشینه طوالنی ایران در مدیریت منابع آب ‪31..........................................................................................................................................‬‬ ‫‌آبی شدید‪32..............................................................................................................................................................................‬‬ ‫‌های کم‬ ‫نشانه‬ ‫علل بحران بالقوه آب ‪33..................................................................................................................................................................................‬‬ ‫نگاه به آینده ‪36.................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫مراجع‪37.............................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫پ‬ ‫‬ ‫فهرست شکل‬ ‫‌ها‬ ‫تولید ناخالص داخلی واقعی و نرخ رشد آن�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ‪1‬‬ ‫شکل‪1‬‬ ‫‪.‬‬ ‫تولید‪ ،‬صادرات وبهای نفت ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ‪2‬‬ ‫‪.‬‬ ‫شکل‪2‬‬ ‫‌دهنده مصرف در رشد اقتصادی���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ‪2‬‬ ‫سهم عوامل تشکیل‬ ‫شکل‪3‬‬ ‫‪.‬‬ ‫تولید ناخالص داخلی بالقوه و شکاف تولید��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ‪3‬‬ ‫‪.‬‬ ‫شکل‪4‬‬ ‫بیکاری جوانان در ایران و کشورهای با درآمد باالی متوسط (درصد از کل نیروی کار ‪ 15–24‬ساله)‪:‬‬ ‫شکل‪5‬‬ ‫‪.‬‬ ‫(‪5 ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� )1392–1394‬‬ ‫مشارکت نیروی کار‪ ،‬نرخ اشتغال و نرخ بیکاری ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ ‪5‬‬ ‫‪.‬‬ ‫شکل‪6‬‬ ‫‌های قانونی مبتنی بر جنسیت و مشارکت زنان در نیروی کار (درصد)������������������������������������������������������������������� ‪6‬‬ ‫محدودیت‬ ‫شکل‪7‬‬ ‫‪.‬‬ ‫اجزا بودجه دولت (درصد از تولید ناخالص داخلی)������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ‪6‬‬ ‫‪.‬‬ ‫شکل‪8‬‬ ‫وابستگی به نفت (درصد از تولید ناخالص داخلی)�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ‪7‬‬ ‫شکل‪9‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ .‬تورم شاخص بهای کاال و خدمات مصرفی و تورم اجزا کاال و خدمات���������������������������������������������������������������������������������������� ‪7‬‬ ‫شکل‪10‬‬ ‫‪ .‬نرخ ارز رسمی و بازار (هر دالر)����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ‪9‬‬ ‫شکل‪11‬‬ ‫‌جاری در سال ‪ 1395‬افزایش یافت ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ‪9‬‬ ‫‪ .‬مازاد حساب‬ ‫شکل‪12‬‬ ‫‌ها اثر سریعی برکشورهای مقصد صادرات ایران گذاشت������������������������������������������������������������������������������������������ ‪10‬‬ ‫‪ .‬لغو تحریم‬ ‫شکل‪13‬‬ ‫‪ 1‬نرخ رشد تولید ناخالص داخلی به ازای هر شاغل (برحسب برابری قدرت خرید دالر سال ‪12 � )1384–1394( ،)1390‬‬ ‫شکل‪. –1‬‬ ‫‪ .‬مشارکت زنان در نیروی کار (درصد تعداد زنان به جمعیت زنان ‪ 15–64‬ساله)‪12 ����������������������������������)1384–1394( ،‬‬ ‫شکل‪1–2‬‬ ‫‌های مربوط به تولید ناخالص داخلی واقعی سرانه تحت سناریوی‬ ‫‪ .‬شبیه‬ ‫‌سازی‬ ‫شکل‪1–3‬‬ ‫اطالق عملکرد کشورهای مشابه و سناریوی خیز������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ‪13‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‌صورت درصد از کل جمعیت)������������������������������������������� ‪20‬‬ ‫‌های بازنشستگی در قیاس با جمعیت باالی ‪ 65‬سال (به‬ ‫‪ .‬هزینه‬ ‫شکل‪14‬‬ ‫‌المللی ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ ‪21‬‬ ‫‪ .‬ضریب افزایش سنواتی‪ :‬مقایسه بین‬ ‫شکل‪15‬‬ ‫‪ .‬نرخ مشارکت نیروی کار (درصد جمعیت باالی ‪ 15‬سال)‪22 ������������������������������������������������������������������������������������������� 1393 ،‬‬ ‫شکل‪16‬‬ ‫‪ .‬پوشش بیمه بازنشستگی در قیاس با درآمد سرانه����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ‪22‬‬ ‫شکل‪17‬‬ ‫‪ .‬برآورد جمعیت باالی ‪ 65‬سال نسبت به جمعیت ‪ 15‬تا ‪ 64‬ساله �������������������������������������������������������������������������������������������� ‪22‬‬ ‫شکل‪18‬‬ ‫‪ .‬سهم جمعیت ایران و تولید ناخالص داخلی تولید شده در مناطقی که برداشت از منابع آبی از حد‬ ‫شکل‪19‬‬ ‫مصرف پایدار گذشته و یا به آن نزدیک شده است���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ‪32‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ .‬تولید ناخالص داخلی تولیدشده در مناطقی که برداشت از منابع آبی ‪ 40‬درصد یا بیشترازمنابع‬ ‫شکل‪20‬‬ ‫سطحی موجود است برحسب کشور و اقتصاد (خاورمیانه و شمال آفریقا‪32 ������������������������������������������������������������� )1389 ،‬‬ ‫‌های ورودی باالدستی‬ ‫‪ .‬کاهش سطح دریاچه ارومیه طی سه دهه گذشته درنتیجه کاهش شدید آب‬ ‫شکل‪21‬‬ ‫(‪ 88‬درصد کاهش در سه دهه)�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ‪33‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‌وری کل آب‪ ،‬برخی کشورها و اقتصادهای خاورمیانه و شمال آفریقا‪34 �����������������������������������������������������������������1389 ،‬‬ ‫‪ .‬بهره‬ ‫شکل‪22‬‬ ‫‪ .‬بهای آب و فاضالب برحسب مترمکعب‪ ،‬برخی شهرهای منتخب جهان ��������������������������������������������������������������������������������� ‪35‬‬ ‫شکل‪23‬‬ ‫فهرست جدول‬ ‫‌ها‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‪ :‬برخی نماگرهای کلی اقتصاد (‪4 ������������������������������������������������������������������������������������������)۱۳۹2–۹5‬‬ ‫جدول‪1‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‌های رشد بلندمدت‪ ،‬ارقام برای سال ‪13 ������������������������������������������������������������������������������� 1409‬‬ ‫‌سازی‬ ‫جدول‪. .1‬‬ ‫‪ 1‬فروض مربوط به شبیه‬ ‫‌های بازنشستگی در ایران‪ :‬اعضای فعال و بازنشسته‪18 ���������������������������������������������������������������������������������������������� 1393،‬‬ ‫طرح‬ ‫جدول ‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‌های بازنشستگی سازمان تأمین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشوری در ایران ������������������������������� ‪19‬‬ ‫اختصاصات طرح‬ ‫‪.‬‬ ‫جدول‪3‬‬ ‫متغیرهای سیاست موجود و متغیرهای سیاست مطلوب برمبنای اصول اساسی و بهترین شیوه‬ ‫جدول‪4‬‬ ‫‪.‬‬ ‫عمل‪ ،‬اصالحات تدریجی و سریع ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ‪25‬‬ ‫‪.‬‬ ‫فهرست کادر‬ ‫‌ها‬ ‫چشم‬ ‫‌انداز رشد بلندمدت ایران ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ‪12‬‬ ‫کادر ‪1‬‬ ‫‪.‬‬ ‫مقدمه‬ ‫(‪ ، Claudia Sadoff‬اقتصاددان سرپرست)‪ ،‬ادواردو بورگومئو (‪Edoardo‬‬ ‫‌های مهم اقتصادی شش‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ ،‬آخرین تحوالت و سیاست‬ ‫‪ ،Borgomeo‬مشاور)‪ ،‬آیرین ربرگر بسکس (‪Irene Rehberger Bescos‬‬ ‫‌کند‪ .‬این گزارش ادواری‪ ،‬همچنین به بررسی این‬ ‫ماه گذشته را ارائه می‬ ‫‌گر) و زیر نظر استیون شونبرگر (‪،Steven Schonberger‬‬ ‫‪ ،‬تحلیل‬ ‫‌های اقتصادی در درازمدت و در چارچوب جهانی‬ ‫تحوالت و سیاست‬ ‫مدیر گروه) آماده گشته است‪ .‬جانت میناتلی (‪،Janet Minatelli‬‬ ‫‌انداز کشور ارزیابی می‬ ‫‌کند‪ .‬دامنه‬ ‫پرداخته و تأثیرات آنها را بر چشم‬ ‫مأمور ارشد کشور) نظرات مفیدی ارائه نموده است‪ .‬مونا عبید سالم‬ ‫بررسی این نشریه مباحث اقتصاد کالن‪ ،‬بازارهای مالی و همچنین‬ ‫(‪ ،Muna Abeid Salim‬دستیار ارشد طرح) نسخه چاپی گزارش را‬ ‫نماگرهای رفاه و توسعه انسانی را شامل بوده است‪ .‬این گزارش برای‬ ‫تهیه کرده ‌است‪ .‬حسن گلریز این گزارش را از انگلیسی به فارسی‬ ‫‌ای از مخاطبان‪ ،‬از جمله سیاست‬ ‫‌گذاران‪ ،‬کارفرینان‪،‬‬ ‫طیف گسترده‬ ‫‌های دولت ایران در تهیه‬ ‫ه است‪ .‬تیم پژوهشی از کمک‬ ‫ترجمه نمود ‌‬ ‫‌گران و متخصصانی‬ ‫‌کنندگان در بازار مالی‪ ،‬و جامعه تحلیل‬ ‫مشارکت‬ ‫‌کند‪.‬‬‫این نشریه قدردانی می‬ ‫‌است‪.‬‬‫‌شود در نظر گرفته شده‬ ‫‌ها به ایران مربوط می‬ ‫که کار آن‬ ‫‌های بیان شده در این گزارش ناظر‬‫‌گیری‬ ‫یافته‬ ‫‌ها‪ ،‬تفاسیر‪ ،‬و نتیجه‬ ‫ناظر اقتصادی ایران محصول گروه مطالعات جهانی اقتصاد‬ ‫اقتصادی مربوط به کارکنان بانک جهانی بوده و لزوماً منعکس کننده‬ ‫‌باشد‪ .‬این گزارش سوم توسط‬ ‫کالن و مدیریت مالی بانک جهانی می‬ ‫دیدگاه هیئت اجرایی بانک جهانی یا دولت‬ ‫‌های مربوط به آنها نیستند‪.‬‬ ‫کامر کاراکوروم ازدمیر (‪ ،Kamer Karakurum-Ozdemir‬اقتصاددان‬ ‫به منظور ثبت نام در فهرست توزیع ایمیل مجموعه گزارش ناظر‬ ‫ارشد‪ ،‬سرپرست گروه عملیاتی)‪ ،‬مجید کاظمی (‪،Majid Kazemi‬‬ ‫اقتصادی ایران و نشریات مرتبط‪ ،‬لطفاً با ندا ابو رزک (@‪nabourizk‬‬ ‫اقتصاددان) ‪ ،‬فیاور حیاتی (‪ ،Fayavar Hayati‬اقتصاددان) زیر نظر‬ ‫‌ها و نظرات خود در‬‫‪ )worldbank.org‬تماس بگیرید‪ .‬برای طرح پرسش‬ ‫کلّی اریک لو بورن (‪ ،Eric Le Borgne‬مدیر سرپرست گروه مطالعات‬ ‫مورد محتوای این نشریه‪ ،‬لطفاً با کامر کاراکوروم ازدمیر (@‪kozdemir‬‬ ‫جهانی) و ساروج کومار جا ( ‪ ،Saroj Kumar Jha‬مدیر کشور) آماده‬ ‫‪ )worldbank.org‬یا مجید کاظمی (‪)mkazemi@worldbank.org‬‬ ‫‌است‪ .‬گزارش ویژه نظام بازنشستگی ایران توسط مونتسرات‬ ‫شده‬ ‫‌توانند سؤاالت خود را برای مونا زیاده‬ ‫‌ها می‬‫تماس بگیرید‪ .‬رسانه‬ ‫پایارس‪-‬میرایس (‪ ،Montserrat Pallares-Miralles‬متخصص ارشد‬ ‫(‪ )mziade@worldbank.org‬ارسال نمایند‪ .‬همچنین‪ ،‬این نشریه‬ ‫حمایت اجتماعی) با نظرات رابرت پالسیوس (‪،Robert Palacios‬‬ ‫در تارنمای ‪ http://www.worldbank.org/en/country/iran‬قابل‬ ‫سرپرست گروه بازنشستگی) و زیر نظر هنا بریکسی (‪،Hana Brixi‬‬ ‫دسترسی می باشد‪.‬‬ ‫‌وسیله کالودیا سدوف‬ ‫مدیر گروه) تهیه گردیده‬ ‫‌است‪ .‬گزارش ویژه آب به‬ ‫ث‬ ‫مرور کلی‬ ‫درصد درسال خواهد رسید‪ .‬با این وجود این دیدگاه مثبت در خصوص‬ ‫در سال ‪ ،1395‬همسو با انتظارات مساعد ناشی از حذف تحریم‌های هسته‌ای‪،‬‬ ‫رشد‪ ،‬متکی بر این فرض است که برخی توافق‬ ‫‌ها میان ایران و‬ ‫اقتصاد ایران بهبود عمده‌ای یافت‪ .‬تولید ناخالص داخلی کشور پس از‬ ‫‌های‬‫‌های عمده خارجی در بخش نفت و گاز و دیگر بخش‬ ‫شرکت‬ ‫کاهش تقریباً ‪ 2‬درصدی سال ‪ ،1394‬در سال ‪ 1395‬رشدی معادل‬ ‫کلیدی و ازجمله تولیدات صنعتی تحقق پیدا کند‪ .‬این امر سبب‬ ‫‌ترین نرخ رشد از سال ‪ 1389‬بود‪1.‬‬ ‫‪ 6/4‬درصد نشان داد که سریع‬ ‫‌شود و انتظارات مثبتی که بالفاصله پس از اجرای‬ ‫بازگشت اعتماد می‬ ‫رشد مزبور عمدتاً ناشی از بهبود در تولید نفت و به ویژه صادرات آن‪،‬‬ ‫‌ماه ‪ 1395‬ایجادشده بود‬ ‫برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) در دی‬ ‫‌هایی وجود دارد‬ ‫علیرغم کاهش بهای نفت بود‪ ،‬هرچند اکنون نشانه‬ ‫محقق خواهد شد و همراه با شروع رشد تولید بالقوه‪ ،‬باعث بهبود‬ ‫که این رشد به بخش غیرنفتی اقتصاد هم سرریز شده است‪ .‬توان‬ ‫‌گردد‪.‬‬‫‌مدت و بلندمدت می‬ ‫تدریجی رشد در میان‬ ‫‌که بقیه اعضای اوپک با‬ ‫ایران برای افزایش تولید نفت‪ ،‬علیرغم این‬ ‫این چشم‌انداز تعدیل شده مشمول ریسک‌های عمده‌ای است‪ .‬ریسک‬ ‫کاهش تولید موافقت کرده بودند باعث شد که تولید ایران به سطح‬ ‫مهم در آینده نزدیک‪ ،‬وجود ابهام سیاسی مربوط به اجرای کامل برجام‬ ‫‌ها بازگردد‪ .‬افزایش شدید صادرات‪ ،‬سبب بهبود‬ ‫قبل از ا ِعمال تحریم‬ ‫‌ها عواملی هستند که احتماالً‬ ‫و احتمال وضع تحریم‬ ‫‌های تازه است‪ .‬این‬ ‫‌جاری کشور به ‪ 6/5‬درصد تولید ناخالص‬ ‫چشمگیر مازاد حساب‬ ‫‌توانند‬ ‫‌گذارند و می‬ ‫‌گذاران تأثیر می‬ ‫‌کنندگان و سرمایه‬ ‫بر اعتماد مصرف‬ ‫داخلی گردید‪ ،‬زیرا رشد واردات ثابت نگهداشته شده بود‪ .‬همگام با‬ ‫‌گذاری بخش خصوصی را تضعیف کنند‪ .‬در چنین حالتی‪،‬‬ ‫مصرف و سرمایه‬ ‫افزایش عواید نفتی‪ ،‬بودجه کشور نیز بهبود یافت و کسری بودجه از‬ ‫رشد تولید ناخالص داخلی ممکن است به کمتر از ‪ 3‬درصد درسال محدود‬ ‫‪ 1/9‬درصد تولید ناخالص داخلی در سال قبل به ‪ 1/5‬درصد از تولید‬ ‫‌شده‪،‬‬‫‌بینی‬ ‫گردد‪ .‬بعالوه‪ ،‬کاهش بهای نفت به سطحی زیر آنچه پیش‬ ‫ناخالص داخلی در سال ‪ 1395‬کاهش یافت‪ .‬علیرغم دستاورد تورم‬ ‫می‬ ‫‌تواند بر عواید دولت فشار گذاشته و رشد را محدود کند‪.‬‬ ‫‌رقمی سال ‪ ،1395‬افزایش نقدینگی‪ ،‬تداوم تضعیف ارزش ریال و‬ ‫تک‬ ‫‌های تولیدی باعث گردید تا فشارهای تورمی در پایان‬ ‫افزایش فعالیت‬ ‫در این راستا‪ ،‬تداوم اجرای اصالحات داخلی سبب بیشترین رشد در‬ ‫‌سازی نرخ‬ ‫سال دوباره بروز کند‪ .‬متعاقباً‪ ،‬بانک مرکزی ایران یکسان‬ ‫میان‌مدت و بلندمدت خواهد گردید‪ ،‬حتی اگر شرایط خارجی به صورت فعلی‬ ‫رسمی و بازار ارز را به پایان سال ‪ 1396‬موکول کرد‪.‬‬ ‫باقی بماند‪ .‬چالشی که آقای روحانی که مجددا ً به ریاست جمهوری‬ ‫انتظار می‌رود که در میان‌مدت و در فقدان اصالحات ساختاری و‬ ‫‌اند این است که اصالحات مندرج‬ ‫‌شده و دولت او با آن مواجه‬ ‫انتخاب‬ ‫تغییر عمده‌ای در سرعت ادغام مجدد تجارت و سرمایه‌گذاری کشور در‬ ‫‌بندی کرده و قاطعانه به‬‫‌ساله را اولویت‬‫در برنامه ششم عمرانی پنج‬ ‫نظام بین‌المللی‪ ،‬رشد اقتصادی به اندکی باالی ‪ 4‬درصد در سال محدود‬ ‫اجرا بگذارند‪ .‬این امر شامل روند اصالح ساختاری اقتصاد است که‬ ‫‌های ایران با موانع برقراری مجدد رابطه‬ ‫گردد‪ .‬از آن جایی که بانک‬ ‫‌های جدید‪ ،‬بهبود فضای‬ ‫از طریق هموار کردن مسیر برای بنگاه‬ ‫‌ هستند‪ ،‬ورود سرمایه‬ ‫‌المللی مواجه‬‫‌های بزرگ بین‬ ‫کارگزاری با بانک‬ ‫‌وکار و بهبود کارآیی بازارهای نیروی کار که باعث رشد بخش‬ ‫کسب‬ ‫مستقیم خارجی به ایران و مناسبات تجاری با بقیه جهان محدود‬ ‫‌گردد‪ .‬در بلندمدت‪ ،‬چشم‬ ‫‌انداز رشد در‬ ‫غیرنفتی خواهد بود‪ ،‬میسرمی‬ ‫بوده است‪ .‬با این همه تحوالت اخیر حاکی است که بخش غیرنفتی‬ ‫‌که منابع کشور‪ ،‬ورای نفت و‬‫ایران به احتمال زیاد بستگی دارد به این‬ ‫‌ها‪ ،‬محتم ً‬ ‫‌تری ایفا‬‫‌های آتی نقش پررنگ‬ ‫ال در سال‬ ‫‌گذاری‬ ‫و سرمایه‬ ‫‌سازی شده‬ ‫‌‌کارگرفته شوند‪ .‬سناریوهای شبیه‬‫گاز‪ ،‬تا چه اندازه مؤثر به‬ ‫خواهند کرد و رشد اقتصادی در دوره ‪ 1396–98‬به متوسط ‪4/1‬‬ ‫در این گزارش برای چشم‬ ‫‌انداز رشد بلندمدت در ایران‪ ،‬داللت براین‬ ‫‌آوری و استفاده‬‫‌سوی مرز فن‬ ‫دارند که ظرفیت زیادی برای حرکت به‬ ‫‪1‬در این گزارش‪ ،‬منظور سال تقویمی ایرانی است که از‪ 21‬ماه مارس تا ‪20‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‌کرده وجود دارد‪.‬‬‫بهتر از نیروی کار فراوان و تحصیل‬ ‫ماه مارس سال بعداست‪.‬‬ ‫چ‬ ‫یکم‪ :‬تحوالت اخیر اقتصادی و‬ ‫سیاست‌گذاری‬ ‫‌شود که‬ ‫‌طور جدی ظاهر نشده است‪ .‬درنتیجه‪ ،‬برآورد می‬ ‫دیگر به‬ ‫تولید و تقاضا‬ ‫رشد کل که در سال ‪ 1394‬معادل منفی ‪ 1/8‬درصد بود در سال‬ ‫‌رفت که عامل اصلی‬ ‫‪ 1395‬به ‪ 6/4‬درصد بالغ گردد‪ .‬انتظار می‬ ‫همسو با انتظارات مثبت پس از اجرای «برنامه جامع اقدام مشترک»‪ ،‬رشد‬ ‫‌گذاری‬ ‫رشد در بخش غیرنفتی‪ ،‬بعد از اجرای برجام‪ ،‬ورود سرمایه‬ ‫‌شود که سطح‬ ‫تولید در سال ‪ 1395‬بهبود چشم‌گیری یافت‪ .‬برآورد می‬ ‫خارجی به اقتصاد کشور باشد‪ .‬اما ورود سرمایه مستقیم خارجی‬ ‫تولید ناخالص داخلی واقعی در سال ‪ 1395‬به اوج تاریخی آن در‬ ‫‌های تراکنش باال‬ ‫‌که باید محقق نگردید و علت آن هزینه‬ ‫‌چنان‬ ‫آن‬ ‫سال ‪ 1390‬بازگردد که در‪ 5‬سال گذشته زیر این سطح قرار داشت‬ ‫‌مانده‬ ‫‌های باقی‬ ‫‌های خارجی است که باید از تحریم‬ ‫برای شرکت‬ ‫(شکل‪ .)1‬آمارهای مقدماتی برای سه فصل اول سال ‪ 1395‬حاکی‬ ‫‌های مربوط‬ ‫ایاالت ‌متحده کام ً‬ ‫ال متابعت کنند‪ ،‬که با افزایش ابهام‬ ‫از آن است که نرخ رشد در هر فصل افزایش‬ ‫‌ یافته که البته به دلیل‬ ‫‌تر گردیده است‪.‬‬ ‫‌های جدید پیچیده‬ ‫به احتمال تحریم‬ ‫‌های‬‫بهبود بخش نفت بوده و منافع مورد انتظار آن تاکنون در بخش‬ ‫شکل‪ • 1‬تولید ناخالص داخلی واقعی و نرخ رشد آن‬ ‫‪3,000,000‬‬ ‫‪15‬‬ ‫تولید ناخالص داخلی به قیمت های ثابت سال‬ ‫‪2,500,000‬‬ ‫‪10‬‬ ‫رشد تولید ناخالص داخلی (‪)%‬‬ ‫‪2,000,000‬‬ ‫‪ ،1383‬میلیارد ريال‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1,500,000‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1,000,000‬‬ ‫‪–5‬‬ ‫‪500,000‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪–10‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪2002‬‬ ‫‪2004‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫‪2008‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2018‬‬ ‫تولید ناخالص داخلی (سمت چپ)‬ ‫رشد تولید ناخالص داخلی (سمت راست)‬ ‫منبع‪ :‬ارقام دولت ایران و محاسبات کارشناسان بانک جهانی‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫شکل‪ • 2‬تولید‪ ،‬صادرات وبهای نفت‬ ‫‪4/0‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪3/5‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪3/0‬‬ ‫هر بشکه به دالر آمریکا‬ ‫میلیون بشکه در روز‬ ‫‪80‬‬ ‫‪2/5‬‬ ‫‪2/0‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫بهار ‪1389‬‬ ‫تابستان ‪1389‬‬ ‫پاییز ‪1389‬‬ ‫زمستان ‪1389‬‬ ‫بهار ‪1390‬‬ ‫تابستان ‪1390‬‬ ‫پاییز ‪1390‬‬ ‫زمستان ‪1390‬‬ ‫بهار ‪1391‬‬ ‫تابستان ‪1391‬‬ ‫پاییز ‪1391‬‬ ‫زمستان ‪1391‬‬ ‫بهار ‪1392‬‬ ‫تابستان ‪1392‬‬ ‫پاییز ‪1392‬‬ ‫زمستان ‪1392‬‬ ‫بهار ‪1393‬‬ ‫تابستان ‪1393‬‬ ‫پاییز ‪1393‬‬ ‫زمستان ‪1393‬‬ ‫بهار ‪1394‬‬ ‫تابستان ‪1394‬‬ ‫پاییز ‪1394‬‬ ‫زمستان ‪1394‬‬ ‫بهار ‪1395‬‬ ‫تابستان ‪1395‬‬ ‫تولید نفت (سمت چپ)‬ ‫صادرات نفت (سمت چپ)‬ ‫قیمت نفت (سمت راست)‬ ‫منبع‪ :‬ارقام بانک مرکزی ایران و بانک جهانی‬ ‫شکل‪  •  3‬سهم عوامل تشکیل‌دهنده مصرف در رشد اقتصادی‬ ‫علیرغم این چالش‌ها‪ ،‬تولید و صادرات نفت بهبود یافت و به سطح پیش‬ ‫از تحریم‌ها رسید و رشد کل را باال برد‪ .‬تولید نفت اکنون افزایش‌یافته و به‬ ‫‪15‬‬ ‫حدود ‪ 4‬میلیون بشکه در روز رسیده است ‪ .‬این بدان معناست که نسبت‬ ‫‪10‬‬ ‫‌ماهه اول ‪ 1395‬ایران توانسته است تنها ظرف ‪ 9‬ماه تولید‬ ‫به تولید در سه‬ ‫‪5‬‬ ‫نفت خود را به میزان ‪ 700‬هزار بشکه در روز افزایش دهد‪ .‬صادرات نفت‬ ‫‪0‬‬ ‫‌ماهه دوم ‪،1394‬‬ ‫هم افزایش یافت و از ‪ 1/5‬میلیون بشکه در روز در سه‬ ‫‪–5‬‬ ‫‌ماهه دوم ‪ 1395‬رسید‪ .‬بهبود سریع‬ ‫به ‪ 2 /1‬میلیون بشکه در روز در سه‬ ‫‪–10‬‬ ‫‌ریزی سیاسی و فنی وزارت نفت حتی قبل از‬ ‫تولید نفت نتیجه برنامه‬ ‫‪–15‬‬ ‫اجرای برجام بود‪ .‬از بعد سیاسی‪ ،‬وزارت نفت توانست در مذاکره با اوپک‬ ‫‪2000 2003 2006 2009‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2018‬‬ ‫سهمیه تولید خود را باال ببرد‪ ،‬سهم خود را در بازار نفت دوباره به دست‬ ‫هزینه نهایی مصرفی دولتی‬ ‫صادرات‬ ‫تشکیل سرمایه ثابت‬ ‫‌ها برساند و جایگاه سنتی خود‬ ‫آورد و تولید خود را به سطح قبل از تحریم‬ ‫ناخالص‬ ‫تغییر در موجودی انبار‬ ‫هزینه نهایی مصرفی خانوار‬ ‫را در اوپک حفظ کند‪ .‬این امر همزمان بود با موافقت سایر اعضای اوپک‬ ‫واردات‬ ‫تولید ناخالص داخلی‬ ‫اشتباهات آماری‬ ‫مبنی بر کاهش تولید برای ممانعت از کاهش بیشتر بهای جهانی نفت‪ .‬از‬ ‫‌های موجود را که به دلیل‬‫جنبه فنی‪ ،‬ایران توانست سطح تولید در میدان‬ ‫منبع‪ :‬ارقام دولت ایران و محاسبات کارشناسان بانک جهانی‬ ‫‌ها افت شدیدی کرده بود به سطح قبلی بازگرداند‪ .‬درنتیجه‪ ،‬تفکیک‬ ‫تحریم‬ ‫‌دهد که در قیاس با رشد منفی ‪1/7‬‬ ‫رقم رشد سال ‪ 1395‬به اجزا نشان می‬ ‫‌گذاری و رشد ‪ 1‬درصدی مصرف بخش خصوصی‪ ،‬سهم‬ ‫درصدی سرمایه‬ ‫‪ 8/9‬درصدی در سه فصل نخست سال ‪1395‬است‪ 2 .‬این روند‪ ،‬میراث‬ ‫صادرات نفتی در رشد‪ ،‬معادل ‪ 7/7‬درصد بوده است (شکل‪.)3‬‬ ‫‌گذاری کماکان ضعیف‬ ‫‌ای است که به‬ ‫‌موجب آن سرمایه‬ ‫‌های هسته‬ ‫تحریم‬ ‫‌شود که‬ ‫«شکاف تولید» در حال کوچک‌تر شدن است‪ .‬برآورد می‬ ‫‌که در سال ‪ 1391‬به پایین ترین حد‪ ،‬یعنی به منفی‬ ‫‌نحوی‬ ‫مانده به‬ ‫تسریع آهنگ رشد اقتصادی اخیر به کوچک شدن شکاف تولید از‬ ‫‌دهنده سرمایه ثابت ناخالص‪،‬‬‫‪ 19‬درصد رسید‪ .‬از میان دو جزء تشکیل‬ ‫منفی ‪ 6/6‬درصد در سال ‪ 1393‬به منفی ‪ 2/3‬درصد در سال ‪1394‬‬ ‫‌آالت در سه فصل نخست سال ‪1395‬به‬ ‫‌گذاری در ماشین‬ ‫رشد سرمایه‬ ‫کمک کرده است (شکل‪ .)4‬این امر‪ ،‬با افزایش اعتبارات اعطایی و‬ ‫‌شده‬ ‫‌که در شکل‪ 3‬نشان داده‬ ‫افزایش نقدینگی همخوانی دارد و چنان‬ ‫‌تواند در جهت بهبود مصرف و تشکیل سرمایه ناخالص عمل کند‪.‬‬ ‫می‬ ‫‌های ثابت سال ‪ 1390‬است زیرا ارقام سه‬ ‫‌ماهه سوم‬ ‫‪2‬این ارقام مبتنی بر قیمت‬ ‫‪2‬‬ ‫سال ‪ 1395‬اخیرا ً بعدازتغییر سال پایه از‪ 1383‬به ‪ 1390‬توسط بانک مرکزی‬ ‫میزان سرمایه‌گذاری کماکان ضعیف باقی‌مانده و رشد آتی اقتصاد را‬ ‫منتشرشده است‪.‬‬ ‫محدود می‌کند‪ .‬ارقام مربوط به تشکیل سرمایه ناخالص‪ ،‬حاکی از کاهش‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬بهبود نفت محور‬ ‫‪2‬‬ ‫شکل‪  •  4‬تولید ناخالص داخلی بالقوه و شکاف تولید‬ ‫‪2,400,000‬‬ ‫‪14‬‬ ‫تولید ناخالص داخلی به قیمت‬ ‫‪12‬‬ ‫‪2,200,000‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2,000,000‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪1,800,000‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫میلیارد ریال‬ ‫‪1,600,000‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1,400,000‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‌های ثابت سال ‪،1383‬‬ ‫‪1,200,000‬‬ ‫‪–2‬‬ ‫‪–4‬‬ ‫‪1,000,000‬‬ ‫‪–6‬‬ ‫‪800,000‬‬ ‫‪–8‬‬ ‫‪1990‬‬ ‫‪1991‬‬ ‫‪1992‬‬ ‫‪1993‬‬ ‫‪1994‬‬ ‫‪1995‬‬ ‫‪1996‬‬ ‫‪1997‬‬ ‫‪1998‬‬ ‫‪1999‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪2001‬‬ ‫‪2002‬‬ ‫‪2003‬‬ ‫‪2004‬‬ ‫‪2005‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫‪2008‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2018‬‬ ‫‪2019‬‬ ‫شکاف تولید ‪( % ،‬سمت راست)‬ ‫تولید ناخالص داخلی‪ ،‬بالقوه (سمت چپ)‬ ‫تولید ناخالص داخلی‪ ،‬عملکرد (سمت چپ)‬ ‫منبع‪ :‬ارقام دولت ایران و محاسبات کارشناسان بانک جهانی‬ ‫موافقت‌نامه‌های متعددی‌ میان ایران و شرکای بین‌المللی آن به امضا‬ ‫‪ 5/3‬درصد رسید که البته بیشتر ناشی از افزایش ‪ 10/1‬درصدی آن در‬ ‫رسیده ولی ابهامات تازه‌ای که در زمینه اجرای کامل برجام به وجود آمده‬ ‫‌گذاری در ساختمان در همین دوره‬ ‫فصل سوم سال بود‪ .‬لیکن سرمایه‬ ‫است آغاز اجرای طرح‌ها را دشوار کرده است‪ .‬بنا بر اظهارات وزیر امور‬ ‫‌رود که با رسیدن ایران‬ ‫‪ 14/4‬درصد کاهش داشت‪ .‬هرچند انتظار می‬ ‫خارجه ایران‪ ،‬در سال ‪ 1395‬بیش از ‪ 84‬هیأت از نمایندگان سیاسی‬ ‫به سهمیه خود در اوپک‪ ،‬سهم نفت در رشد اقتصادی کاهش یابد ولی‬ ‫‌اند ودرهمین دوره‬ ‫‌های متعدد اقتصادی از ایران بازدید کرده‬ ‫و هیأت‬ ‫‌انداز رشد گاز امیدوارکننده است‪ .‬علیرغم اهمیت رشد مبتنی بر‬ ‫چشم‬ ‫‌اند‪ 3.‬این مذاکرات‬ ‫‌هایی از ایران از ‪ 57‬کشور بازدید به عمل‬ ‫‌آورده‬ ‫هیأت‬ ‫‌های‬ ‫‌گذاری‬‫‌ها حتی در سرمایه‬‫‌گذاری‬ ‫‌گذاری‪ ،‬روند کاهش سرمایه‬ ‫سرمایه‬ ‫شامل مواردی در سطوح باالی مملکتی و ازجمله مذاکراتی در دی‬ ‫‌ماه‬ ‫داخلی نیز مشهود است‪ .‬این امر‪ ،‬همراه با عوامل خارجی‪ ،‬نشان از‬ ‫با وزیر امور خارجه فرانسه همراه هیأتی ‪ 60‬نفره از مقامات کشوری‬ ‫‌انداز آینده اقتصاد‬‫‌وکار و چشم‬ ‫‌های عمومی در فضای کسب‬ ‫نارسایی‬ ‫‌نامه منتهی گردید‬ ‫‌شود که به امضای تعدادی موافقت‬ ‫و بازرگانان می‬ ‫‌تواند موجب اقتصادی مقاوم‬ ‫‌تر‬ ‫دارد‪ .‬توجه الزم به اصالحات داخلی‪ ،‬می‬ ‫و وزیر امور خارجه فرانسه تعهد آن کشور برای اجرای کامل برجام را‬ ‫‌تر‌سازد‪.‬‬ ‫‌گذاری خارجی را روشن‬ ‫‌حال چشم‬ ‫‌انداز سرمایه‬ ‫شده و درعین‬ ‫‌های متعدد که میان ایران‬ ‫مورد تأکید قرارداد‪ 4.‬برمبنای موافقت‬ ‫‌نامه‬ ‫اخیراً نشانه‌هایی ازبهبود مالیمی در رشد بخش غیرنفتی مشاهده می‌شود‪.‬‬ ‫‌شود که میزان‬ ‫‌گذاران بالقوه به امضا رسیده‪ ،‬برآورد می‬ ‫و سرمایه‬ ‫‌ماهه نخست سال ‪ 1395‬حاکی از آن است که‬ ‫آمار بانک مرکزی برای نه‬ ‫‌گذاری مستقیم خارجی پس ازبرجام به ‪ 8‬تا ‪ 12‬میلیارد دالر‬ ‫سرمایه‬ ‫تولیدات غیرنفتی معادل ‪ 1/9‬درصد رشد داشته که در قیاس با رشد‬ ‫بالغ شود‪ 5.‬با این حال‪ ،‬حتی رقم اخیر هم از رقمی که مقامات برای‬ ‫‌ای نشان‬ ‫‌مالحظه‬‫منفی ‪ 3/9‬درصدی دوره مشابه سال قبل بهبود قابل‬ ‫‌اند کمتر است‪.‬‬ ‫‌گذاری کرده‬ ‫‌مدت هدف‬ ‫‌گذاری در میان‬ ‫جذب سرمایه‬ ‫‌فصل‪،‬‬ ‫‌دهند که تولید ناخالص داخلی فصل‬ ‫‌به‬ ‫‌دهد‪ .‬این ارقام نشان می‬ ‫می‬ ‫‌گذاری مستقیم‬ ‫مطابق برنامه ششم عمرانی ‪ 5‬ساله کشور‪ ،‬ورود سرمایه‬ ‫‌طور مداوم بهبود داشته و در فصل سوم سال به رشد‪ 4/6‬درصد رسیده‬ ‫به‬ ‫خارجی باید به ‪ 15‬میلیارد دالر برسد که البته عالوه بر ‪ 20‬میلیارد‬ ‫‌های غیرنفتی در این‬ ‫‌رسد که عامل اصلی رشد بخش‬ ‫است‪ .‬به نظر می‬ ‫دالر مشارکتی است که باید با شرکای داخلی صورت بگیرد‪ .‬عالوه‬ ‫‌های خدمات و کشاورزی باشند که به ترتیب ‪ 5/6‬درصد‬ ‫فصل‪ ،‬بخش‬ ‫‌حال‪ ،‬رشد شاخص تولید برای صنایع‬ ‫‌اند‪ .‬درعین‬‫و ‪ 5‬درصد رشد داشته‬ ‫‌نقطه‪ 6/8 ،‬درصد‬ ‫بزرگ درنه ماهه نخست سال ‪ ،1395‬بر اساس نقطه‬ ‫‌به‬ ‫‪3‬خبرگزاری ایلنا‪ ،‬مصاحبه با خبرنگاران‪ ،‬که در سایت ‪https://goo.gl/‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‌دسترسی است‪.‬‬ ‫‪ t0eL3N‬قابل‬ ‫بوده که در مقایسه با رقم رشد منفی ‪ 3/5‬درصدی دوره مشابه سال‬ ‫‪iran-french-/01/http://www.al-monitor.com/pulse/originals/20174‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‌دهد‪ .‬این بهبود نوعاً ناشی از‬‫‌ای را نشان می‬ ‫‌مالحظه‬ ‫قبل بهبود قابل‬ ‫‪foreign-minister-ayrault-trump-nuclear-deal.html‬‬ ‫‌سازی بوده است که به ترتیب ‪7/7‬‬ ‫‌های شیمیایی و اتومبیل‬ ‫رشد بخش‬ ‫‪http://donya-e-eqtesad.com/news/1093236, https://financialtribune.5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‌هم حدود ‪43‬‬ ‫‌اند‪ .‬این دو بخش روی‬ ‫درصد و ‪ 35/6‬درصد رشد داشته‬ ‫‪com/articles/domestic-economy/57154/iran-approves-118b-of-fdi-‬‬ ‫‪ https://www.ft.com/content/f342b558–0a37–11e7-‬و ‪post-sanctions‬‬ ‫‌رود‬‫درصد در وزن شاخص کل سهم دارند و به همین اعتبار انتظار می‬ ‫‪ac5a-903b21361b43.‬‬ ‫در ایجاد شغل در این دوره نقش داشته‬ ‫‌اند‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫یکم‪ :‬تحوالت اخیر اقتصادی و سیاست گذاری‬ ‫جدول‪ • 1‬جمهوری اسالمی ایران‪ :‬برخی نماگرهای کلی اقتصاد (‪)۱۳۹2–۹5‬‬ ‫‪**1395‬‬ ‫‪*1394‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪6/4‬‬ ‫‪–1/8‬‬ ‫‪3/0‬‬ ‫‪–1/8‬‬ ‫رشد تولید ناخالص داخلی واقعی به قیمت عوامل (‪)1383=100‬‬ ‫‪4/6‬‬ ‫‪3/9‬‬ ‫‪3/8‬‬ ‫‪4/8‬‬ ‫کشاورزی‬ ‫‪8/1‬‬ ‫‪4/2‬‬ ‫‪4/9‬‬ ‫‪–4/7‬‬ ‫صنایع***‬ ‫‪5/4‬‬ ‫‪–6/3‬‬ ‫‪1/7‬‬ ‫‪–0/6‬‬ ‫خدمات‬ ‫‪6/4‬‬ ‫‪–1/8‬‬ ‫‪4/3‬‬ ‫‪–1/9‬‬ ‫رشد تولید ناخالص داخلی به قیمت بازار (‪)1383=100‬‬ ‫‪2/0‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪3/1‬‬ ‫‪–9/3‬‬ ‫مصرف بخش خصوصی‬ ‫‪1/7‬‬ ‫‪–8/3‬‬ ‫‪2/7‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫مصرف دولت‬ ‫‪–7/3‬‬ ‫‪–9/8‬‬ ‫‪3/5‬‬ ‫‪–6/9‬‬ ‫تشکیل سرمایه ثابت ناخالص‬ ‫‪35/0‬‬ ‫‪7/1‬‬ ‫‪12/0‬‬ ‫‪0/0‬‬ ‫صادرات کاالها و خدمات‬ ‫‪6/4‬‬ ‫‪–5/2‬‬ ‫‪–5/7‬‬ ‫‪–18/7‬‬ ‫واردات کاالها و خدمات‬ ‫قیمت‌ها‬ ‫‪8/4‬‬ ‫‪11/9‬‬ ‫‪15/6‬‬ ‫‪34/7‬‬ ‫تورم (شاخص بهای کاالها و خدمات مصرفی)‬ ‫‪6/5‬‬ ‫‪2/7‬‬ ‫‪3/8‬‬ ‫‪6/3‬‬ ‫تراز حساب‌جاری (‪ %‬تولید ناخالص داخلی)‬ ‫‪–1/6‬‬ ‫‪–1/9‬‬ ‫‪–1/2‬‬ ‫‪–0/9‬‬ ‫تراز بودجه (‪ %‬تولید ناخالص داخلی)‬ ‫(سال تقویمی ایران از ‪ 21‬ماه مارس تا ‪ 20‬ماه مارس سال بعداست‪* ).‬برآورد ** پیش‬ ‫‌بینی ***صنایع شامل بخش نفت و گاز است‪.‬‬ ‫منبع‪ :‬ارقام دولت ایران و محاسبات کارشناسان بانک جهانی‪.‬‬ ‫شکاف جنسیتی بزرگی کماکان در بازار نیروی کار ایران وجود دارد‪.‬‬ ‫‌های تفاهم‪،‬‬ ‫‌نامه‬ ‫‌های اولیه و یادداشت‬ ‫براین‪ ،‬پیشرفتی ورای موافقت‬ ‫‌ماهه چهارم ‪ 1395‬به ترتیب ‪10/8‬‬ ‫نرخ بیکاری مردان وزنان در سه‬ ‫صورت نگرفته‪ ،‬زیرا سرمایه‬ ‫‌گذاران خارجی برای شروع پروژه ها با توجه‬ ‫درصد و ‪ 20/1‬درصد بود که در قیاس با ارقام ‪ 10/2‬درصدی و ‪19/7‬‬ ‫‌های ایران محتاط و اغلب مردد شده‬ ‫‌اند‪.‬‬ ‫‌آمیزتر تحریم‬‫به فضای ابهام‬ ‫‌تر شدن هرچند اندک‬ ‫درصدی فصل مشابه ‪ 1394‬نشان از کوچک‬ ‫شکاف جنسیتی دارد‪ .‬اختالف شکاف جنسیتی در مشارکت نیروی‬ ‫‌های جنسیتی در منطقه است‪ .‬نرخ‬ ‫کار ایران یکی از باالترین شکاف‬ ‫بازار کار و اشتغال‬ ‫‌ماهه چهارم سال ‪ 1395‬معادل ‪ 63/7‬درصد و‬ ‫مشارکت مردان در سه‬ ‫برای زنان ‪ 14/2‬درصد بود‪ .‬درحالی که زنان بیشتری به بازارکاروارد‬ ‫نرخ بیکاری کماکان رو به افزایش بوده است و علیرغم رشد اقتصادی مناسب‬ ‫‌اند ولی نرخ اشتغال آنان متناسباً باال نرفته است‪ .‬این امر دال بر‬ ‫شده‬ ‫در این دوره‪ ،‬درسه‌ماهه چهارم سال ‪ 1395‬به ‪ 12/5‬درصد رسید‪ 6.‬افزایش‬ ‫‌فقط ازنظر مشارکت شان در نیروی‬ ‫‌هایی است که زنان نه‬‫وجود چالش‬ ‫نرخ بیکاری عمدتاً مربوط به افزایش نرخ مشارکت نیروی کار به ‪38/9‬‬ ‫ه هستند‪.‬‬‫کار بلکه همچنین درپیداکردن شغل با آن مواج ‌‬ ‫درصد از ‪ 37/7‬درصد در دوره مشابه سال‪ 1394‬بوده و علت آن عمدتاً‬ ‫‌که هنوز مجال استفاده از جمعیت جوان در سن کار‬ ‫درحالی‬ ‫ناشی از ورود مجدد برخی از جویندگان کار به بازارکاربوده است‪ .‬طی‬ ‫‌که ایران برای‬ ‫فراهم است‪ ،‬افزایش مشارکت نیروی کار برای این‬ ‫‌ماهه گذشته منتهی به اسفند ‪ 1396‬تعداد جویندگان کار ‪1/07‬‬ ‫دوازده‬ ‫مشکل آتی پیر شدن جمعیت آماده باشد اهمیت زیادی دارد‪ .‬در دو‬ ‫‌ای بیش از ‪766292‬‬ ‫میلیون نفر افزایش یافت که به نحو قابل‬ ‫‌ مالحظه‬ ‫دهه‪ 1360‬و‪ 1370‬به دلیل افت شدید نرخ زاد و ولد از‪ 7‬در‪ 1363‬به‬ ‫شغل جدیدی است که ایجاد گردید و لذا ‪ 311000‬نفر دیگر به جمع‬ ‫‪ 2‬در‪ ،1379‬نسبت سن وابستگی‪ 7‬به کمتر از نصف رسید‪ .‬هرچند‬ ‫بیکاران اضافه شد‪ .‬در همین حال‪ ،‬اشتغال ناقص هم در سطح باالی‬ ‫‌یافته‪ ،‬این نسبت‬ ‫‌طور مستمر افزایش‬ ‫امید به زندگی (طول عمر) به‬ ‫‪ 10/9‬درصد کل جمعیت شاغل باقی ماند‪ .‬بیکاری ‪ 13/4‬درصدی‬ ‫مناطق شهری بسیار باالتر از بیکاری مناطق روستایی (‪10‬درصد) بود‪.‬‬ ‫بیکاری درگروه جوانان شدیدتر و معادل ‪ 29/1‬درصد بود‪ .‬نرخ بیکاری‬ ‫‪6‬بنا به تعریف مرکز آمار ایران‪ ،‬نیروی کاردرایران به جمعیت ‪ 10‬ساله و به‬ ‫‪6‬‬ ‫باال در جوانان یکی از مختصات بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه و‬ ‫باال اطالق می‬ ‫‌شود‪.‬‬ ‫شمال آفریقاست‪ ،‬هرچند درپاره ای از این کشورها مانند لبنان‪ ،‬الجزیره‬ ‫‪7‬نسبت سن وابستگی عبارت است از نسبت وابستگان ‪ -‬افراد کمتر از‪ 15‬سال‬ ‫‪7‬‬ ‫و بیشتر از ‪ 64‬سال ‪ -‬به جمعیت در سن کار (یعنی کسانی که در گروه سنی‬ ‫‌های‬ ‫‌ای بهتر است (شکل‪ .)5‬پژوهش‬ ‫‌مالحظه‬ ‫و مراکش وضع به نحو قابل‬ ‫‌صورت جمعیت وابسته به هریک صد‬ ‫‪ 15–64‬قرار می گیرند)‪ .‬این آمارها به‬ ‫اخیر در مواجهه با چالش ایجاد شغل در این منطقه‪ ،‬بر اهمیت عوامل‬ ‫‌شوند‪.‬‬‫نفر از جمعیت در سن کار بیان می‬ ‫‌کنند (نگاه کنید به ‪.)World Bank, 2014‬‬ ‫طرف تقاضا تأکید می‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬بهبود نفت محور‬ ‫‪4‬‬ ‫شکل‪ • 5‬بیکاری جوانان در ایران و کشورهای با درآمد باالی متوسط (درصد از کل نیروی کار ‪ 15–24‬ساله)‪)1392–1394( :‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪40‬‬ ‫میانگین خاورمیانه و شمال آفریقا‬ ‫‪29/1‬‬ ‫‪30‬‬ ‫میانگین کشورهای با درآمد متوسط رو به باال‬ ‫‪20‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪0‬‬ ‫کوبا‬ ‫پرو‬ ‫اکوادور‬ ‫تایلند‬ ‫قزاقستان‬ ‫مکزیک‬ ‫پاراگوئه‬ ‫چین‬ ‫آنگوال‬ ‫گینه استوایی‬ ‫بالروس‬ ‫روسیه‬ ‫برزیل‬ ‫ونزوئال‬ ‫ترکیه‬ ‫کلمبیا‬ ‫فیجی‬ ‫ترکمنستان‬ ‫لبنان‬ ‫بلیز‬ ‫رومانی‬ ‫مالزی‬ ‫پاناما‬ ‫آذربایجان‬ ‫سورینام‬ ‫کاستاریکا‬ ‫الجزایر‬ ‫موریس‬ ‫گویان‬ ‫مالدیو‬ ‫بلغارستان‬ ‫آلبانی‬ ‫ایران‬ ‫اردن‬ ‫جمهوری دومینیکن‬ ‫جامائیکا‬ ‫بوتسوانا‬ ‫عراق‬ ‫گرجستان‬ ‫گابون‬ ‫نامیبیا‬ ‫مونتنگرو‬ ‫آفریقای جنوبی‬ ‫بوسنی و هرزگوین‬ ‫لیبی‬ ‫ص ربستان‬ ‫مقدونیه‬ ‫منبع‪Find My Friends using the World Development Indicators :‬‬ ‫افزایش مشارکت نیروی کار در سال‌های آتی نه‌فقط برای تسریع رشد‬ ‫برای سه دهه آینده در همین سطح پایین باقی خواهد ماند و سپس به‬ ‫اقتصادی‪ ،‬بلکه همچنین برای مسأله پیری جمعیت در آینده اهمیت حیاتی‬ ‫خاطر روند پیر شدن جمعیت افزایش پیداخواهدکرد‪ .‬هرگاه روندهای‬ ‫دارد‪ .‬ایجاد انعطاف در بازار کار از طریق مث ً‬ ‫ال اصالح مقررات بازار کار‬ ‫‌شود‪،‬‬‫‌شدت پیر می‬ ‫کنونی ادامه یابد‪ ،‬جمعیت ایران در سال ‪ 1430‬به‬ ‫‌های پایان‬ ‫‌گذارد (ازجمله پرداخت‬ ‫که بر استخدام کارکنان تأثیر می‬ ‫‌که سهم سالخوردگان (یعنی جمعیت ‪ 65‬سال به باال) به‬ ‫به‬ ‫‌طوری‬ ‫‌شود) و بهبود‬ ‫خدمت که برای حمایت از کارکنان دائم تعبیه می‬ ‫‌چهارم کل جمعیت کشورخواهدرسید‪ .‬از آن جا که تنها‬ ‫حدود یک‬ ‫‌های مناسب برای استفاده کامل از ترکیب جمعیتی موجود‪،‬‬ ‫مهارت‬ ‫بخشی از جمعیت در سن کار به نیروی کار می‬ ‫‌پیوندند‪ ،‬ایران تاکنون‬ ‫‌العاده دارد‪ .‬یکی از عوامل بازدارنده مشارکت زنان در نیروی‬ ‫اهمیتی فوق‬ ‫نتوانسته از امکانی که نیروی کار جوان در اختیارش گذاشته به نحو‬ ‫‌های قانونی است‪ .‬بنا به یک گزارش بانک جهانی تحت‬ ‫کار محدودیت‬ ‫احسن بهره ببرد‪.‬‬ ‫شکل‪ • 6‬مشارکت نیروی کار‪ ،‬نرخ اشتغال و نرخ بیکاری‬ ‫‪42‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪5‬‬ ‫تابستان ‪1388‬‬ ‫پاییز ‪1388‬‬ ‫زمستان ‪1388‬‬ ‫بهار ‪1389‬‬ ‫تابستان ‪1389‬‬ ‫پاییز ‪1389‬‬ ‫زمستان ‪1389‬‬ ‫بهار ‪1390‬‬ ‫تابستان ‪1390‬‬ ‫پاییز ‪1390‬‬ ‫زمستان ‪1390‬‬ ‫بهار ‪1391‬‬ ‫تابستان ‪1391‬‬ ‫پاییز ‪1391‬‬ ‫زمستان ‪1391‬‬ ‫بهار ‪1392‬‬ ‫تابستان ‪1392‬‬ ‫پاییز ‪1392‬‬ ‫زمستان ‪1392‬‬ ‫بهار ‪1393‬‬ ‫تابستان ‪1393‬‬ ‫پاییز ‪1393‬‬ ‫زمستان ‪1393‬‬ ‫بهار ‪ 394‬‬ ‫تابستان ‪1394‬‬ ‫پاییز ‪1394‬‬ ‫زمستان ‪1394‬‬ ‫بهار ‪1395‬‬ ‫تابستان ‪1395‬‬ ‫پاییز ‪1395‬‬ ‫زمستان ‪1395‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫نرخ مشارکت نیروی کار (سمت چپ)‬ ‫نسبت اشتغال (سمت چپ)‬ ‫نرخ بیکاری (سمت راست)‬ ‫منبع‪ :‬مرکز آمار ایران‪ ،‬بررسی آماری از نیروی کار‬ ‫‪5‬‬ ‫یکم‪ :‬تحوالت اخیر اقتصادی و سیاست گذاری‬ ‫شکل‪ • 7‬محدودیت‌های قانونی مبتنی بر جنسیت و مشارکت زنان در‬ ‫عنوان «زنان‪ ،‬کسب وکار و قوانین» که در سال ‪ 1395‬منتشرشده‪،‬‬ ‫نیروی کار (درصد)‬ ‫‌های جنسیتی درمیان کشورهای‬ ‫ایران ازنظر قوانین مربوط به تفاوت‬ ‫مورد بررسی در رتبه سوم قرار داشته است‪ .‬برای شناخت عوامل شکاف‬ ‫‪100‬‬ ‫جنسیتی در مشارکت نیروی کار در ایران و نیز سنجش میزان تأثیر‬ ‫‪90‬‬ ‫‌های‬ ‫مقررات قانونی بر مشارکت زنان در نیروی کار‪ ،‬الزم است پژوهش‬ ‫نرخ مشارکت نیروی کار‪ ،‬زنان (‪ %‬از‬ ‫‪80‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‌حال‪،‬‬‫بیشتری که مبتنی بر اختصاصات کشور باشد انجام شود‪ .‬بااین‬ ‫‪60‬‬ ‫‌دهد که همبستگی منفی‬ ‫‌های میان کشورها نشان می‬ ‫مقایسه داده‬ ‫جمعیت ‪)15+‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪y = –1.2906x + 59.536‬‬ ‫‌های قانونی و مشارکت نیروی کار‬ ‫نیرومندی میان میزان محدودیت‬ ‫‪30‬‬ ‫‌های بین کشوری‪ ،‬حاکی ازآن‬ ‫وجود دارد (شکل‪ .)7‬همچنین پژوهش‬ ‫‪20‬‬ ‫هستند که حقوق قانونی‪ ،‬مانند تضمین برابری و مساوات و دیگر‬ ‫‪10‬‬ ‫ایران‬ ‫‪0‬‬ ‫حقوق اقتصادی مانند داشتن امکان سرپرستی خانوار‪ ،‬متناظر با‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‌ای‬‫‌تری است (‪ .)IMF, 2015‬گزارشی منطقه‬ ‫شکاف جنسیتی کوچک‬ ‫تفاوت های قانونی جنسیتی‬ ‫در خصوص شکاف جنسیتی و توسعه در سطح منطقه خاورمیانه و‬ ‫‌دهد که موانع قانونی‬‫شمال آفریقا (‪ )World Bank, 2013‬نشان می‬ ‫منبع‪World Bank (2015) Women, Business and the Law and World :‬‬ ‫‌کند‪.‬‬‫و اجتماعی‪ ،‬مشارکت زنان در نیروی کار را محدود می‬ ‫‪Development Indicators‬‬ ‫درحالی‌که وابستگی بودجه دولت به عواید نفتی اخیراً اندکی کاهش‌یافته‬ ‫مالیه عمومی‬ ‫ولی هنوز مقدار باالیی است‪ .‬نقش نفت در تأمین مالی دولت تحت تأثیر‬ ‫تحوالت سیاسی اخیر بوده است‪ .‬سهم عواید نفتی‪ ،‬هم در درآمدهای‬ ‫کسری برآورد شده بودجه در سال ‪ 1395‬کمتر شده زیرا افزایش درآمدهای‬ ‫‌المللی از‬ ‫‌های بین‬‫دولت وهم در تولید ناخالص داخلی با اعمال تحریم‬ ‫دولت بیش از افزایش هزینه‌های آن بوده است‪ .‬درآمدهای دولت در ‪10‬‬ ‫سال ‪ 1390‬روبه کاهش داشته و منجر به انجام اقداماتی توسط دولت‬ ‫‌شده در بودجه‬ ‫ماهه نخست سال ‪ 1395‬به ‪ 66‬درصد میزان تصریح‬ ‫‌های خارجی شده است‪ .‬پس از‬ ‫برای مقاوم کردن اقتصاد در قبال تکانه‬ ‫رسید‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬مخارج دولت معادل ‪ 64‬درصد ارقام بودجه‬ ‫انتخابات سال ‪ ،1392‬دولت ایران تالش کرده است تا از طریق افزایش‬ ‫بود و لذا کسری بودجه برای این دوره زمانی حدود نصف رقم‬ ‫‌تدریج‬ ‫‌افزوده‪ ،‬سهم عواید نفتی را در بودجه تثبیت و به‬ ‫مالیات بر ارزش‬ ‫‌شود که کسری بودجه‬ ‫‌رو‪ ،‬تخمین زده می‬ ‫‌بینی‬ ‫‌شده بود‪ .‬ازاین‬ ‫پیش‬ ‫‌که سهم نفت در تولید‬ ‫کاهش دهد‪ .‬متعاقب اجرای برجام‪ ،‬علیرغم این‬ ‫برای کل سال معادل ‪ 1/6‬درصد تولید ناخالص داخلی باشد که ازرقم‬ ‫ناخالص داخلی در سال ‪ 1395‬افزایش داشته‪ ،‬ولی سهم نفت در عواید‬ ‫‌شود‬ ‫کسری ‪ 1/9‬درصدی سال ‪ 1394‬کمتراست (شکل‪ .)8‬برآورد می‬ ‫‌یافته که البته در سال ‪ 1396‬مجددا ً باال‬ ‫دولت به ‪ 32‬درصد کاهش‬ ‫که کل عواید دولت از‪ 15/6‬درصد تولید ناخالص داخلی در سال‬ ‫‪ 1394‬به ‪ 16/1‬درصد تولید ناخالص داخلی در سال ‪ 1395‬افزایش‬ ‫یابد که البته ناشی از تداوم افزایش سایر درآمدها و ازجمله درآمد‬ ‫شکل‪ • 8‬اجزا بودجه دولت (درصد از تولید ناخالص داخلی)‬ ‫حاصل از نفت است‪ .‬عواید حاصل از نفت با اندک افزایشی معادل‬ ‫‪ 0/2‬درصد‪ ،‬به ‪ 6/0‬درصد تولید ناخالص داخلی رسید که ناشی از‬ ‫افزایش میزان صادرات نفت علیرغم کاهش متوسط بهای آن از ‪51‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪0/0‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪–0/2‬‬ ‫دالر در هر بشکه در سال ‪ 1394‬به ‪ 43‬دالر در سال ‪ 1395‬بود‪.‬‬ ‫‪–0/4‬‬ ‫‌های مستقیم با اندکی کاهش از ‪ 3/7‬درصد تولید ناخالص‬ ‫مالیات‬ ‫‪10‬‬ ‫‪–0/6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪–0/8‬‬ ‫داخلی در سال ‪ 1395‬به ‪ 3/6‬درصد تولید ناخالص داخلی در سال‬ ‫‪0‬‬ ‫‪–1/0‬‬ ‫‌های غیرنفتی بوده‬ ‫‌تر بخش‬ ‫‪ 1396‬رسید که ناشی از عملکرد ضعیف‬ ‫‪–5‬‬ ‫‪–1/2‬‬ ‫‌های غیرمستقیم هم با اندکی کاهش‬ ‫است‪ .‬در همین راستا‪ ،‬مالیات‬ ‫‪–10‬‬ ‫‪–1/4‬‬ ‫‪–15‬‬ ‫‪–1/6‬‬ ‫از ‪ 3/2‬درصد تولید ناخالص داخلی در سال ‪ 1394‬به ‪ 3‬درصد در‬ ‫‪–20‬‬ ‫‪–1/8‬‬ ‫‌حال که نرخ مالیات بر ارزش‬ ‫‌افزوده در‬ ‫سال ‪ 1395‬پایین آمد درعین‬ ‫‪–25‬‬ ‫‪–2/0‬‬ ‫‌شود که مخارج‬ ‫سطح ‪9‬درصد ثابت ماند‪ .‬در طرف هزینه‬ ‫‌ها‪ ،‬برآوردمی‬ ‫‪2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016‬‬ ‫دولت به ‪ 17/7‬درصد تولید ناخالص داخلی برسد که در قیاس با‬ ‫سایر درآمدها‬ ‫درآمد مالیاتی‬ ‫سایر هزینه ها‬ ‫‪ 17/5‬درصد سال ‪ 1394‬اندکی باالتر است‪ .‬افزایش مخارج دولت‬ ‫یراج هنیزه‬ ‫کسری بودجه (سمت راست)‬ ‫‌ای آن از ‪ 2/4‬درصد به ‪ 2/6‬درصد‬ ‫ناشی از افزایش مخارج سرمایه‬ ‫تولید ناخالص داخلی بود که دال بر تأکید بیشتر دولت برای جبران‬ ‫منبع‪ :‬ارقام دولت ایران و محاسبات کارشناسان بانک جهانی‬ ‫‌هاست‪.‬‬ ‫‌گذاری‬‫‌ماندگی سرمایه‬‫عقب‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬بهبود نفت محور‬ ‫‪6‬‬ ‫‪ 35‬درصد خواهد بود‪ .‬ازنظر اصالحات ساختاری‪ ،‬قانون بودجه جدید‪ ،‬با‬ ‫شکل‪ • 9‬وابستگی به نفت (درصد از تولید ناخالص داخلی)‬ ‫‌وخرج‬ ‫‌ها به بانک مرکزی ایران‪ ،‬دخل‬ ‫انتقال کلیه حساب‬ ‫‌های دولت از بانک‬ ‫‌فقط‬ ‫‌ها نه‬ ‫‌که‪ ،‬تمرکز حساب‬ ‫دولت را نظم و نسق خواهد داد‪ .‬مهم‬ ‫‌تر این‬ ‫‪30‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‌های دولتی و دیگر‬ ‫شامل وجوه خود دولت‪ ،‬بلکه همچنین تمامی بنگاه‬ ‫‪25‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‌شود‪ .‬این‬ ‫‌شوند را نیز شامل می‬‫نهادهای عمومی که از بودجه تغذیه می‬ ‫‪20‬‬ ‫‪40‬‬ ‫امر سبب کنترل مستقیم بانک مرکزی و دیوان محاسبات بر تمامی اقالمی‬ ‫‪15‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‌شوند و‬ ‫‌ها خارج می‬ ‫‌ها وارد و از این حساب‬ ‫‌شود که به این حساب‬ ‫می‬ ‫‌رساند‪ .‬این اقدامات همراه با‬‫‌های مالی را به حداقل می‬ ‫لذا سوء مدیریت‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‌صورت اوراق خزانه اسالمی و ارائه آنها‬‫‌کاسه کردن معوقات دولت به‬ ‫یک‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‌فقط در جهت‬ ‫‌هایی مثبت نه‬ ‫‌عنوان دارایی‪ ،‬همگی گام‬ ‫به‬ ‫‌نظام بانکی به‬ ‫‪0 2010‬‬ ‫‪2011 2012 2013 2014 2015‬‬ ‫‪2016 0‬‬ ‫‌وخرج دولت‪ ،‬بلکه همچنین سالمت کلی‬ ‫‌پذیری دخل‬ ‫بهبود مسئولیت‬ ‫‌شوند‪ .‬تداوم تبدیل معوقات دولت به اوراق مالی‬ ‫نظام بانکی محسوب می‬ ‫درآمد نفتی‪ % ،‬از درآمدهای دولتی (سمت راست)‬ ‫‌حال‬ ‫مستلزم تالش برای بسط و توسعه بازار بدهی دولتی است‪ ،‬درعین‬ ‫بخش نفت وگاز‪ % ،‬از تولید ناخالص داخلی (سمت چپ)‬ ‫‌های متعلقه به انتشار اوراق جدید بدهی بر بودجه‬ ‫مهم است که اثر بهره‬ ‫‌های پولی‬ ‫دولت (‪ 3500‬هزار میلیارد ریال) و هماهنگی آن با سیاست‬ ‫منبع‪ :‬ارقام دولت ایران و محاسبات کارشناسان بانک جهانی‬ ‫موردتوجه باشد (‪.)IMF Article IV, February 2017‬‬ ‫‌مالحظه عواید دولت است‪،‬‬ ‫رفته است‪ .‬این امر دال بر متنوع شدن قابل‬ ‫سیاست پولی و بخش مالی‬ ‫زیرا سهم نفت در عواید دولت در دوره زمانی ‪ 1389-90‬بیش از ‪50‬‬ ‫درصد بوده است‪.‬‬ ‫‌ها‬ ‫‌رقمی بود‪ ،‬هرچند فشاربرقیمت‬ ‫اقتصاد ایران پس از ربع قرن‪ ،‬شاهد تورم یک‬ ‫در اسفند ‪ ،1396‬مجلس بودجه سال ‪ 1396‬را تصویب کردند‪ .‬فرض‬ ‫دوباره درحال بروز و ظهوراست‪ .‬شاخص ماهانه تورم درفاصله زمانی‬ ‫اصلی بودجه ‪ 100‬میلیارد دالری دولت در سال ‪ 1396‬بر این است که‬ ‫‌آمیزی‬ ‫‌ماه ‪ ،1395‬به مدت ‪ 13‬ماه‪ ،‬به نحو موفقیت‬ ‫آذرماه ‪ 1394‬تا دی‬ ‫اقتصاد کشور رشدی معادل ‪ 7/7‬درصد خواهد داشت‪ ،‬تورم به ‪ 7/6‬درصد‬ ‫‌های تورمی بعد‬ ‫‌داشته شده بود‪ .‬معذالک‪ ،‬گرایش‬ ‫زیر ‪ 10‬درصد نگه‬ ‫‌شود‪ ،‬صادرات نفت با قیمت متوسط ‪ 55‬دالر در هر بشکه‬ ‫محدود می‬ ‫از آذرماه ‪ 1395‬شروع شد ودربهمن ‪ 1395‬به سطح دورقمی ‪10/6‬‬ ‫صورت خواهد گرفت و سهم درآمد حاصل از نفت درکل عواید دولت‬ ‫درصد رسیدکه ناشی از ورود درآمدهای نفتی به اقتصادکشوربوده‬ ‫است‪ .‬عامل اصلی افزایش تورم در بهمن ‪ ،1395‬ترقی بهای کاالها به‬ ‫‌ها به میزان ‪12/8‬‬‫‌ها و آشامیدنی‬ ‫میزان ‪ 9/6‬درصد و به ویژه خوراکی‬ ‫شکل‪ • 10‬تورم شاخص بهای کاال و خدمات مصرفی و تورم اجزا کاال و خدمات‬ ‫‌شده بعد از تیرماه‬‫درصد بود‪ .‬این روند با فشارهای تورمی مشاهده‬ ‫‪ 1395‬همخوانی دارد‪ ،‬زیرا بهای مواد اولیه غیرنفتی دربازارهای‬ ‫‪25‬‬ ‫جهانی نیز شاهد افزایش فشارهای تورمی بوده است‪ .‬در فاصله زمانی‬ ‫‪20‬‬ ‫‌ها‪ ،‬ترقی‬ ‫‌ماه ‪ ،1395‬عامل اصلی افزایش قیمت‬ ‫تیرماه ‪ 1395‬تا بهمن‬ ‫‌جز‬ ‫بهای مواد غذایی وبهای مسکن بود‪ .‬روند کاهشی شاخص کل ( به‬ ‫‪15‬‬ ‫‌ها) در مرداد ‪ 1395‬متوقف‬ ‫‌ها و آشامیدنی‬ ‫سوخت‪ ،‬برق و خوراکی‬ ‫گردید و نرخ تورم در این دوره در سطح ‪ 9‬درصد تثبیت شد‪.‬‬ ‫‪10‬‬ ‫روند نزولی تورم خدمات درمهرماه ‪ 1395‬نیز متوقف گردید که دال‬ ‫‪5‬‬ ‫‌ماه‬‫برافزایش فشارهای تورمی در بخش‌های غیر مبادله‌ای بود‪ .‬در بهمن‬ ‫‪ ،1395‬شاخص خدمات مصرفی در قیاس با دوره مشابه سال قبل‪،‬‬ ‫‪0‬‬ ‫فروردین ‪94‬‬ ‫خرداد ‪94‬‬ ‫مرداد ‪94‬‬ ‫بهمن ‪94‬‬ ‫مهر ‪94‬‬ ‫آذر ‪94‬‬ ‫فروردین ‪95‬‬ ‫خرداد ‪95‬‬ ‫مرداد ‪95‬‬ ‫مهر ‪95‬‬ ‫آذر ‪95‬‬ ‫بهمن ‪95‬‬ ‫‪ 11/5‬درصد افزایش یافت که ادامه تورم حدود ‪ 11‬درصدی این‬ ‫شاخص از مهرماه ‪ 1395‬بود و از رشد ‪ 20‬درصدی آن در اردیبهشت‬ ‫‌ترین عوامل مؤثر در شاخص تورم خدمات در‬ ‫‪ 1394‬پایین تر بود‪ .‬مهم‬ ‫کاال (‪ ،%‬نسبت به دوره مشابه‬ ‫خدمات‪ ،%( ،‬نسبت به دوره‬ ‫سال پیش)‬ ‫مشابه سال پیش)‬ ‫‌اند که‬ ‫‌های بهداشت و آموزش‬ ‫‌وپرورش بوده‬ ‫اردیبهشت ‪ ،1396‬هزینه‬ ‫‌ای معادل ‪ 17/1‬درصد و ‪ 11/2‬درصد نشان‬ ‫به ترتیب افزایش ساالنه‬ ‫شاخص قیمت مصرف کننده‬ ‫هسته تورم (‪ ،%‬نسبت به‬ ‫(‪ ،%‬نسبت به دوره مشابه سال‬ ‫دوره مشابه سال پیش)‬ ‫‌شده‪ ،‬کاهش بهای خدمات‬ ‫‌که در شکل‪ 10‬نشان داده‬ ‫‌دهند‪ .‬چنان‬ ‫می‬ ‫پیش)‬ ‫همراه با کاهش شدید بهای مواد غذایی دردوسال گذشته منتهی به‬ ‫اواسط ‪ ،1395‬موجب کاهش تورم کل بوده‬ ‫‌اند‪.‬‬ ‫منبع‪ :‬بانک مرکزی جمهوری اسالمی ایران‬ ‫‪7‬‬ ‫یکم‪ :‬تحوالت اخیر اقتصادی و سیاست گذاری‬ ‫‌های مالی جدید بر اساس «نظام گزارش‬ ‫‌شده است‪ ،‬تهیه صورت‬ ‫مطرح‬ ‫افزایش بهای کاالها و خدمات مصرفی را همچنین می‌شود به افزایش‬ ‫‌المللی» (‪ )IFRS‬را به اجرا گذاشته است‪ .‬به کارگیری نظام‬ ‫مالی بین‬ ‫بهای کاالهای تولیدکننده نسبت داد که درماه ‪ 1395‬به ‪ 6/8‬درصد افزایش‬ ‫‌المللی فرآیندی در حال اجراست و اگر به نحو‬ ‫گزارش مالی بین‬ ‫‌ماه‬‫یافت که حدوداً دو برابر همین شاخص درماه مشابه سال قبل است‪ .‬در آذر‬ ‫مناسبی ا ِعمال شود‪ ،‬گامی مهم برای حذف نام ایران از فهرست سیاه‬ ‫‌که بهای تولیدکننده کاالهای کشاورزی ‪ 4/9‬درصد‬ ‫‪ ،1395‬درحالی‬ ‫کارگروه اقدام مالی علیه پولشویی خواهد بود‪ .‬این اقدام نشانه روشن‬ ‫افزایش داشت‪ ،‬خدمات ‪ 7/6‬درصد و کاالهای صنعتی ‪ 7/1‬درصد‬ ‫‌تواند باشد‪ .‬گذشته از‬ ‫‌گذاری خارجی می‬ ‫آمادگی پذیرش ورود سرمایه‬ ‫باالتر از ارقام متناظر در آذرماه سال قبل بود‪ .‬افزایش بهای کاالهای‬ ‫‌های دولت به بانک‬ ‫این‪ ،‬اصالحات اخیر درراستای انتقال تمامی حساب‬ ‫صنعتی عمدتاً ناشی از افزایش شدید بهای فلزات‪ ،‬که سومین جزء‬ ‫‌تواند‬‫‌شود‪ ،‬بلکه می‬ ‫‌فقط موجب شفافیت و انضباط مالی می‬ ‫مرکزی نه‬ ‫بزرگ این بخش است‪ ،‬به میزان ‪ 12/5‬درصد بود‪ .‬گذشته از این‪،‬‬ ‫‌ها میان‬ ‫از فشار معوقات دولت بر بخش بانکی بکاهد وکارآیی تراکنش‬ ‫‌سازی تنها ‪ 0/2‬درصد افزایش داشت که‬ ‫‌ها در صنایع اتومبیل‬ ‫قیمت‬ ‫‌های دولتی را باال ببرد‪ .‬این امر همچنین ریسک سیستمی‬ ‫دستگاه‬ ‫نوعاً نتیجه الزام «شورای رقابت» برای محدود کردن افزایش قیمت‬ ‫‌ها‬ ‫نقدینگی را درکل نظام بانکی تخفیف خواهد بخشید‪ .‬بانک مرکزی به‬ ‫برای وسایل نقلیه جدید تولیدی توسط دو تولیدکننده اصلی یعنی‬ ‫‌عنوان‬ ‫‌بانکی به‬‫اقدامات دیگری ازجمله تقویت بازار پویا و شفاف بین‬ ‫‌خودرو و سایپا بود‪ 8.‬افزایش حداقل دستمزد به میزان ‪14/5‬‬ ‫ایران‬ ‫‌بانکی‪ ،‬و نیز اعطای مجوز‬ ‫محل ویژه ای برای انجام کلیه معامالت بین‬ ‫درصد برای سال ‪ 1396‬که بیش از نرخ تورم مورد انتظاراست‪،‬‬ ‫‌زده است‪.‬‬ ‫‌ها برای گشایش حساب برای افراد خارجی نیز دست‬ ‫به بانک‬ ‫‌تواند موجب فشار مضاعف برتورم گردد‪.‬‬ ‫می‬ ‫مناسبات بانکی کارگزاری به‌تدریج با بانک‌های کوچک‌تر بین‌المللی‬ ‫علیرغم کوچک‌تر شدن شکاف تولید‪ ،‬نرخ بیکاری باالی «نرخ بیکاری‬ ‫شروع‌شده ولی در مورد بانک‌های عمده بین‌المللی به عنوان چالش‌ مهمی‬ ‫همراه با تورم غیرشتابان» نشان از فقدان فشار تورمی از سوی بازار کار دارد‪.‬‬ ‫‌مدت بخش‬ ‫پابرجا است‪ .‬یکی از موانع عمده در مسیر رشد کوتاه‬ ‫‌ای نبوده‬ ‫‌مالحظه‬ ‫رشد اخیر اقتصاد کشور همراه با ایجاد اشتغال قابل‬ ‫‌المللی در برقراری‬ ‫‌های عمده بین‬ ‫‌تغییر مواضع بانک‬ ‫غیرنفتی‪ ،‬عدم‬ ‫‌بر‬ ‫ً‬ ‫‌شود به تسلط بخش نفت نسبت داد که نوعا سرمایه‬ ‫و این امر را می‬ ‫‌های‬ ‫‌های ایرانی است‪ .‬اکراه بانک‬ ‫مجدد مناسبات کارگزاری با بانک‬ ‫‌حال‪ ،‬برآوردهای نرخ بیکاری همراه با تورم غیرشتابان‪،‬‬ ‫است‪ .‬درعین‬ ‫عمده مبتنی است بر ابهاماتی که حول محور معامالت دالری و‬ ‫با استفاده از «فیلتر چند متغیره کالمن» حاکی ازکاهش نرخ بیکاری‬ ‫‌که برخی از این‬ ‫«معامالت دوربرگردان»‪ 9‬وجود دارد‪ ،‬به ویژه این‬ ‫‌که نرخ بیکاری‬ ‫‌های اخیراست‪ .‬درحالی‬ ‫همراه با تورم غیر شتابان دردهه‬ ‫‌های سنگینی در این‬ ‫‌ها در دوره قبل از اجرای برجام جریمه‬ ‫بانک‬ ‫همراه با تورم غیرشتابان در سال ‪ 1395‬به ‪ 11‬درصد بالغ شده‪ ،‬نرخ‬ ‫خصوص پرداخته‬ ‫‌اند‪.‬‬ ‫‌مانده‬‫بیکاری واقعی‪ ،‬باالی نرخ بیکاری همراه با تورم غیرشتابان باقی‬ ‫یکسان‌سازی نرخ رسمی و بازار ارز برای مدت یک سال یعنی تا پایان‬ ‫است‪ .‬این امر‪ ،‬حاکی از محدود بودن فشارهای تورمی نشأت گرفته‬ ‫سال ‪ 1396‬به تعویق انداخته‌شده است‪ .‬شکاف میان این دو نرخ از اوج‬ ‫از هرگونه تنگنا در بازار کار (نسبت مشاغل خالی به بیکاران) است‪.‬‬ ‫‌طور متوسط به‬ ‫آن در خردادماه ‪ 1392‬که حدود ‪ 192‬درصد بود به‬ ‫بانک مرکزی ایران به بانک‌های تجاری امکان داده است که اعتبارات‬ ‫‌یافته و نوسانات‬ ‫‪ 15‬درصد در سه فصل نخست سال ‪ 1395‬کاهش‬ ‫‌های بخش صنعت‬ ‫‌خصوص توسط بنگاه‬ ‫بیشتری به واردات کاالهای واسطه‬ ‫‌ای به‬ ‫‌ماهه سوم‬ ‫آن برای هردو نرخ کمتر شده است (شکل‪ .)11‬اما در سه‬ ‫اعطا کنند‪ .‬بانک مرکزی ایران بر اعطای خطوط اعتباری نظام بانکی به‬ ‫‌ها اندکی بیشتر شده که ناشی از افزایش فصلی تقاضا‬ ‫سال تفاوت نرخ‬ ‫بخش تولید به میزان ‪ 37‬درصد در ‪ 11‬ماه اول سال ‪ 1395‬نظارت‬ ‫ونیز انتظار تضعیف شدید ریال پس از انتخابات اخیر آمریکا بود که‬ ‫‌های‬ ‫‌های صنایع و معادن حدود ‪ 30‬درصد وام‬ ‫داشته است‪ .‬بخش‬ ‫نرخ بازار دالر را برای چند روزی به باالی ‪ 40000‬ریال رساند‪ .‬در‬ ‫‌شان در تولید‬ ‫‌اند که در مقایسه با سهم‬ ‫اعطایی را دریافت کرده‬ ‫‌العمل نشان داد و نرخ بازار را‬ ‫‌سرعت عکس‬ ‫آن زمان بانک مرکزی به‬ ‫‌ها بوده و ‪ 82‬درصد آن صرف‬ ‫ناخالص داخلی‪ ،‬بیش از سایر بخش‬ ‫‌ها اجازه داد ارزشان را به قیمت‬ ‫پایین آورد‪ .‬همچنین دولت به بانک‬ ‫‌شده‪ ،‬در‬ ‫‌های هدایت‬ ‫سرمایه در گردش آنها شده است‪ .‬نقش این وام‬ ‫بازار عرضه کنند تا فشار بر روی ذخایر ارزی کشور کمتر شود‪ .‬متعاقب‬ ‫‌ای طوالنی که در آن صنایع کشور به دلیل‬ ‫پایان بخشیدن به دوره‬ ‫‌ماه‪ ،‬نرخ رسمی و بازار دالر به ترتیب در ‪32400‬‬ ‫آن‪ ،‬در اواسط اسفند‬ ‫‌هایی که باعث محدودیت روابط کارگزاری بانکی شده‪ ،‬اساسی‬ ‫تحریم‬ ‫‌ ارز به‬‫‌سازی نرخ‬ ‫‌حال‪ ،‬یکسان‬ ‫ریال و ‪ 37000‬ریال تثبیت شد‪ .‬بااین‬ ‫‌های بزرگ صنعتی (‪6/8‬درصد) در‬ ‫بود‪ .‬این امر به بهبود عملکرد بنگاه‬ ‫‌شده‬ ‫دلیل فشارهای تورمی اخیر به مدت یک سال به تعویق انداخته‬ ‫‌روشنی‬ ‫سه فصل نخست سال ‪ 1395‬کمک کرده است‪ .‬بانک مرکزی به‬ ‫تا ازتورم بالقوه ناشی از تضعیف بیشتر ریال اجتناب شود‪ .‬برقراری‬ ‫خاطرنشان کرده که این وجوه فقط اقدامی موقت برای ادامه فعالیت‬ ‫‌ها و ایجاد رشدی است که آنان را قادر سازد به منابع دیگری‬ ‫بنگاه‬ ‫‌سرعت رشد نقدینگی افزوده‬ ‫دست پیدا کنند‪ .‬این اقدامات البته به‬ ‫‌ها در فاصله زمانی آذر ‪ 1395‬تا اردیبهشت‬ ‫‪8‬برای مثال‪ ،‬قرار شد که قیمت‬ ‫‪8‬‬ ‫‪1396‬ثابت نگهداشته شود‪ .‬نگاه کنید به‪http://www.car.ir/news/Iran- :‬‬ ‫‌ماه ‪ ،1395‬نقدینگی نسبت به ماه مشابه سال قبل‪26 ،‬‬ ‫است‪ .‬دردی‬ ‫‪Company/increase-car-prices‬‬ ‫درصد افزایش نشان داد‪.‬‬ ‫‌های دوربرگردان (‪ )U-turn Transactions‬به معامالت وجوه دالری‬ ‫‪9‬تراکنش‬ ‫‪9‬‬ ‫علیرغم این چالش‌ها‪ ،‬بانک مرکزی ایران نشان داده است که پایبند‬ ‫‌متحده‬ ‫‌شد که قب ً‬ ‫ال اجازه داشت از مجاری نهادهای مالی ایاالت‬ ‫ایرانی اطالق می‬ ‫اصالحات است و به اقداماتی وسیع برای بهبود کارکرد بخش بانکی مبادرت‬ ‫‌های غیر ایرانی باشند‬‫‌که گیرنده و فرستنده آن بانک‬‫تسویه شود مشروط به این‬ ‫‌متحده واقع نشده باشند‪ .‬ولی‬ ‫که در ایاالت‬ ‫‌متحده و یا در حوزه قضایی ایاالت‬ ‫‌وفصل‬ ‫‌عنوان بخشی از تعهد بانک مرکزی برای حل‬ ‫کرده است‪ .‬به‬ ‫‌گونه معامالت درسال ‪ 1387‬لغو گردید‪.‬‬ ‫مجوز انجام این‬ ‫مسائلی که توسط «کارگروه اقدام مالی علیه پولشویی» (‪)FATF‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬بهبود نفت محور‬ ‫‪8‬‬ ‫ل محور ‪77000‬‬ ‫است‪ .‬از مردادماه ‪ 1395‬به بعد شاخص کل بورس حو ‌‬ ‫شکل‪ • 11‬نرخ ارز رسمی و بازار (هر دالر)‬ ‫واحد نوسان کرده و در فروردین‬ ‫‌ماه ‪ 1396‬حدود ‪ 6‬درصد پایین تراز‬ ‫‌ماه ‪ 1395‬بود‪ .‬در همین زمان‪ ،‬شاخص ‪ 50‬یا ‪30‬‬‫نقطه اوج آن دردی‬ ‫‪45,000‬‬ ‫‌رفت‬ ‫‌های بزرگی که احتمال می‬ ‫‌تر بورس‪ ،‬نسبت به شرکت‬ ‫بنگاه فعال‬ ‫‪40,000‬‬ ‫‌المللی منتفع شوند‪ ،‬عملکرد‬‫از بهبود تجارت و تأمین مالی بین‬ ‫‪35,000‬‬ ‫‪30,000‬‬ ‫‌تری داشته است‪.‬‬‫نامطلوب‬ ‫‪25,000‬‬ ‫‪20,000‬‬ ‫‪15,000‬‬ ‫وضعیت حساب خارج‬ ‫‪10,000‬‬ ‫‪5,000‬‬ ‫‌جاری‬ ‫وضع حساب خارج ایران که در سال ‪ 1394‬پایین ترین رقم مازاد در حساب‬ ‫فروردین ‪92‬‬ ‫تیر ‪92‬‬ ‫دی ‪92‬‬ ‫مهر ‪92‬‬ ‫فروردین ‪93‬‬ ‫تیر ‪93‬‬ ‫دی ‪93‬‬ ‫دی ‪94‬‬ ‫مهر ‪93‬‬ ‫فروردین ‪94‬‬ ‫تیر ‪94‬‬ ‫مهر ‪94‬‬ ‫فروردین ‪95‬‬ ‫تیر ‪95‬‬ ‫مهر ‪95‬‬ ‫در شش سال گذشته را تجربه کرد‪ ،‬در سال ‪ 1395‬بهبود یافت‪ .‬تخمین زده‬ ‫‌ها و بهبود‬‫‌شود که این مازاد درنتیجه افزایش تولید نفت‪ ،‬لغو تحریم‬ ‫می‬ ‫بهای نفت‪ ،‬از‪ 2/7‬درصد تولید ناخالص داخلی در ‪ 1394‬به ‪ 6/5‬درصد‬ ‫نرخ ارز رسمی‬ ‫نرخ ارز بازار آزاد‬ ‫در سال ‪ 1395‬افزایش یافته باشد (شکل‪ .)12‬بنا به اظهارات منابع‬ ‫‌سوم افزایش یافت ودرسه ماهه دوم‬ ‫دولتی‪ ،‬صادرات نفت‪ ،‬حدود یک‬ ‫منبع‪ :‬بانک مرکزی جمهوری اسالمی ایران‬ ‫‪1395‬به ‪ 2/1‬میلیون بشکه در روز رسید‪ .‬این رقم در فصل مشابه سال‬ ‫‌صورت‬ ‫قبل ‪ 1/5‬میلیون بشکه در روز بوده است‪ .‬خالص صادرات به‬ ‫سهمی از تولید ناخالص داخلی بیش ازدوبرابر گردید و از ‪ 2/4‬درصد‬ ‫به ‪ 6/1‬درصد تولید ناخالص داخلی در سال ‪1395‬باال رفت‪ ،‬زیرا که‬ ‫‌سازی‬ ‫‌تواند به یکسان‬ ‫مجدد و صحیح روابط کارگزاری بانکی می‬ ‫صادرات افزایش‪ ،‬ولی واردات نزدیک به سطح سال ‪ 1394‬باقی ماند‪.‬‬ ‫نرخ‬ ‫‌های ارز کمک کند‪.‬‬ ‫افزایش صادرات عمدتاً مربوط به اقتصادهای پیشرفته و به ویژه اروپا‬ ‫شاخص بورس اوراق بهادار تهران درنتیجه عوامل بیرونی مؤثر بر آینده‬ ‫و کره جنوبی بوده است‪ .‬صادرات به اروپا در قیاس با سال قبل که‬ ‫‌که شاخص بورس سهام تهران در‬ ‫برجام اندکی کاهش یافت‪ .‬بعدازاین‬ ‫‌شد‪ ،‬حدودا ً ‪ 10‬برابر شد و در فصل دوم سال‬ ‫‌ها هنوز اعمال می‬ ‫تحریم‬ ‫اردیبهشت ‪ 1395‬به باالترین نقطه یعنی به ‪ 81537‬واحد رسید‪ ،‬در‬ ‫‪ 1395‬به ‪ 2‬میلیارد دالر بالغ گردید (شکل‪ .)13‬بیشترین افزایش‪،‬‬ ‫خردادماه همان سال تعدیل گردید‪ .‬نوسانات این شاخص پس‬ ‫‌ازاین‬ ‫مربوط به فرانسه بود که در فاصله زمانی اسفند تا شهریور ‪ 1395‬از‬ ‫‌ها و‬‫‌که انتظارات مربوط به جذب سرمایه‬ ‫تعدیل شدید و بعدازاین‬ ‫‪ 6‬میلیون دالر به ‪ 658‬میلیون دالر افزایش یافت‪ .‬کشور کره جنوبی‬ ‫اثرگذاری برجام تا حدودی مورد تجدید نظرقرارگرفت‪ ،‬آرام شده‬ ‫شکل‪ • 12‬مازاد حساب‌جاری در سال ‪ 1395‬افزایش یافت‬ ‫‪160‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪ %‬از تولید ناخالص داخلی‬ ‫‪8‬‬ ‫میلیارد دالر آمریکا‬ ‫‪100‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪–2‬‬ ‫‪2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016‬‬ ‫تراز حساب جاری (سمت راست)‬ ‫واردات (سمت چپ)‬ ‫صادرات (سمت چپ)‬ ‫منبع‪ :‬بانک جهانی‬ ‫‪9‬‬ ‫یکم‪ :‬تحوالت اخیر اقتصادی و سیاست گذاری‬ ‫‌شوند‪.‬‬ ‫‌ترین مقصد صادراتی ایران محسوب می‬ ‫و هند کماکان مهم‬ ‫شکل‪ • 13‬لغو تحریم‌ها اثر سریعی برکشورهای مقصد صادرات ایران‬ ‫گذاشت‬ ‫‌ماهه دوم سال ‪1395‬با اندکی افت‪4 ،‬درصد‬ ‫صادرات به چین در سه‬ ‫کمتر از سال قبل بود‪ ،‬ولی صادرات به هند نسبت به سال قبل ‪57‬‬ ‫صادرات کاالی ایران‬ ‫درصد افزایش داشت‪.‬‬ ‫(فصل‪ ،‬میلیون دالر آمریکا)‬ ‫سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و سرمایه‌گذاری‌های مالی خارجی‬ ‫آلمان‬ ‫ناچیز ودرسال ‪ 1394‬تنها ‪ 0/2‬درصد تولید ناخالص داخلی بود ولی برآورد‬ ‫فرانسه‬ ‫می‌شود که در سال ‪ 1395‬بیش از دو برابر شده باشد‪ .‬در سال ‪،1394‬‬ ‫ژاپن‬ ‫‌های مالی خارجی‬ ‫‌گذاری‬ ‫‌گذاری مستقیم خارجی و سرمایه‬ ‫سرمایه‬ ‫کره جنوبی‬ ‫اتحاده اروپا‬ ‫‌شود که در سال ‪1395‬‬ ‫حدود ‪ 0/8‬میلیارد دالر بود‪ ،‬ولی برآورد می‬ ‫هند‬ ‫‌ها‬‫سریعاً افزایش و به ‪ 2‬میلیارد دالر بالغ شده باشد‪ 10.‬لغو تحریم‬ ‫چین‬ ‫‌سازی‬ ‫‌گذاران به بخش نفت و گاز‪ ،‬اتومبیل‬ ‫سبب شده که توجه سرمایه‬ ‫پیشرفته‬ ‫و مخابرات جلب شود‪ .‬با الحاق مجدد نظام مالی ایران به‌نظام مالی‬ ‫نوظهور در حال توسعه‬ ‫‌گذاری مستقیم خارجی بیش ‌از‬ ‫‌رود سرمایه‬ ‫‌المللی انتظار می‬ ‫بین‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2,000 4,000 6,000 8,000 10,000‬‬ ‫پیش افزایش یابد‪.‬‬ ‫‌شودکه ذخایر ارزی کشور در‪ 1395‬به ‪ 134/3‬میلیارددالربالغ‬‫برآورد می‬ ‫تابستان ‪1394‬‬ ‫تابستان ‪1395‬‬ ‫گردد که معادل ‪ 21‬ماه واردات کشور خواهد بود‪ .‬پوشش وسیع واردات‬ ‫توسط ذخایر ارزی حاکی از آن است که ایران کماکان با مشکل‬ ‫منبع‪ :‬صندوق بین‬ ‫‌المللی پول‪Direction of Trades،‬‬ ‫‌المللی روبروست ونیز میزان واردات‬ ‫‌نظام پرداخت بین‬ ‫دسترسی به‬ ‫آن پایین است‪ .‬پس از اجرای برجام‪ ،‬ایران مستمرا ً تالش کرده است‬ ‫که معامالت تجاری به ویژه معامالت نفتی خود را با یورو انجام دهد‬ ‫و فرانسه هر دو قبل از اعمال تحریم‬ ‫‌ها خریدار نفت ایران بودند و پس‬ ‫تا با مشکالت نگهداری دالر آمریکا کمتر مواجه باشد‪.‬‬ ‫‌های تجاری بخش‬ ‫‌ها عالوه بر این‬ ‫‌که دررسیدن به توافق‬ ‫از رفع تحریم‬ ‫‌ترین کشورها‬ ‫‌حال جزو فعال‬ ‫‌سازی فعالیت داشتند درعین‬ ‫اتومبیل‬ ‫‪1 10‬بر اساس گزارش ‪.IMF (20016) Article IV Staff Report‬‬ ‫‌گذاری مستقیم خارجی بوده‬ ‫‌اند‪ .‬چین‬ ‫برای استفاده از امکانات سرمایه‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬بهبود نفت محور‬ ‫‪10‬‬ ‫دوم‪ :‬چشم انداز و مخاطرات‬ ‫‌شود که مازاد‬ ‫حساب‌جاری بعد از سال ‪ 1395‬هم ادامه یابد‪ .‬برآورد می‬ ‫رشد اقتصاد ایران در میان‌مدت و بر اساس سناریوی تداوم وضع موجود‬ ‫‌جاری از ‪ 2/7‬درصد در سال ‪ 1394‬به ‪ 6/5‬درصد تولید‬ ‫حساب‬ ‫‌که عملکرد اقتصاد ایران‬‫حدود ‪ 4‬درصد در سال برآورد می‌شود‪ .‬درحالی‬ ‫‌که این‬ ‫‌یافته باشد‪ .‬درحالی‬ ‫ناخالص داخلی در سال ‪ 1395‬افزایش‬ ‫در سال ‪ 1395‬به خاطر بازگشت بهبود به بخش نفت‪ ،‬بهتر از آن‬ ‫رقم بسیارکمتر از مازاد ‪ 10‬درصدی سال ‪ ،1390‬یعنی قبل از اعمال‬ ‫‌مدت اقتصاد کشور قدری‬ ‫‌شده بود‪ ،‬ولی رشد میان‬ ‫بود که پیش‬ ‫‌بینی‬ ‫‌شود که همین رقم هم برای سال ‪1397‬‬ ‫‌هاست‪ ،‬اما برآورد می‬ ‫تحریم‬ ‫‌شود‪ .‬وجود ابهاماتی در خصوص الحاق مجدد‬ ‫‌بینی می‬ ‫‌تر پیش‬ ‫ضعیف‬ ‫و ‪ 1398‬به ترتیب به ‪ 5/5‬درصد و ‪ 4/6‬درصد تولید ناخالص داخلی‬ ‫‌گذاری‬ ‫‌المللی و به اقتصاد بین‬ ‫‌المللی‪ ،‬سرمایه‬ ‫‌نظام بانکی بین‬ ‫ایران به‬ ‫‌توان به تثبیت قابل انتظار صدور نفت‪،‬‬ ‫کاهش یابد‪ .‬این امر را می‬ ‫‌کند‪.‬‬‫‌سازد و رشد اقتصادی را محدود می‬ ‫داخلی و خارجی را مشکل می‬ ‫ایستایی صادرات غیرنفتی ونیز افزایش واردات نسبت داد‪.‬‬ ‫‌اثرتر شدن بخش نفت‪ ،‬رشد اقتصادی در سال ‪ 1396‬به ‪4‬درصد‬ ‫با کم‬ ‫بهبود دخل‌وخرج دولت و اصالح ساختار بودجه باعث حفظ ثبات مالی و‬ ‫خواهد رسید که ناشی از افزایش تشکیل سرمایه ثابت ناخالص پس‬ ‫‌که ترازهای مالی درچندسال گذشته‬ ‫‌شود‪ .‬درحالی‬ ‫ثبات در کل اقتصاد می‬ ‫‌رود که‬‫از کاهش آن در دو سال متوالی است (پیوست ‪ .)1‬انتظار می‬ ‫‌مدت‬ ‫با مشکل پایین بودن عواید نفتی مواجه بوده است‪ ،‬در میان‬ ‫‌های ‪ 1397‬و ‪ 1398‬به ترتیب ‪ 4/1‬درصد و ‪4/2‬‬ ‫اقتصاد ایران در سال‬ ‫‌های پرداختی روی معوقات دولت‬ ‫فشارمخارج‪ ،‬به دلیل افزایش بهره‬ ‫‌شده در گزارش‬ ‫‌های انجام‬ ‫درصد رشد کند که پایین تر از پیش‬ ‫‌بینی‬ ‫‌یابد‪ .‬اصالحات‬ ‫و تداوم فشار از سوی نظام بازنشستگی‪ ،‬افزایش می‬ ‫قبلی «ناظر اقتصادی ایران» بانک جهانی در پاییز ‪1395‬خواهد بود‪.‬‬ ‫‌ها و مدیریت خردورزانه مخارج‪ ،‬کمک خواهد‬ ‫مربوط به اخذ مالیات‬ ‫‌بینی رشد مثبت برای اقتصاد ایران مبتنی براین فرض است‬ ‫پیش‬ ‫کرد که بودجه کشور در دوره ‪ 1397–98‬با مازاد مواجه شود‪.‬‬ ‫‌های بزرگ خارجی‬ ‫‌های میان ایران و شرکت‬ ‫که برخی موافقت‬ ‫‌نامه‬ ‫سناریوی ادامه «وضع موجود» مشمول مخاطرات زیادی است‪ .‬خطر‬ ‫‌ها ازجمله تولیدات صنعتی به مرحله‬ ‫درزمینه نفت و گاز وسایربخش‬ ‫عمده در آینده نزدیک‪ ،‬ابهامات سیاسی حول محور اجرای کامل برجام‬ ‫‌شود و انتظارات مثبتی‬ ‫اجرا برسد‪ .‬این امر سبب ایجاد اعتماد می‬ ‫‌تواند بر‬ ‫‌ عاملی است که می‬ ‫‌ است‪ .‬این‬ ‫‌های تازه‬‫و امکان برقراری تحریم‬ ‫که بالفاصله پس از امضای برجام در دی ماه ‪ 1395‬ایجادشده بود‬ ‫‌گذاران اثر گذاشته و منجر به تضعیف‬ ‫‌کنندگان و سرمایه‬ ‫اعتماد مصرف‬ ‫‌مدت و‬ ‫‌تدریج رشد میان‬ ‫‌کند و با باال رفتن تولید‪ ،‬به‬‫را محقق می‬ ‫‌گذاری خصوصی گردد‪ .‬تحت این سناریو‪ ،‬رشد‬ ‫بیشتر مصرف و سرمایه‬ ‫‌بخشد‪ .‬دربلند مدت‪ ،‬رشد اقتصاد ایران بستگی‬ ‫بلندمدت را بهبود می‬ ‫‌ماند‪ .‬گذشته از این‪،‬‬‫تولید ناخالص داخلی ایران زیر ‪ 3‬درصد باقی می‬ ‫‌های‬ ‫‌که ایران با چه میزان کارآیی منابع خود را در بخش‬ ‫دارد به این‬ ‫‌شده‪ ،‬بر عواید دولت‬ ‫‌بینی‬ ‫کاهش بهای نفت به پایین تر از رقم پیش‬ ‫غیر از نفت و گاز بکار بگیرد‪ .‬در کادر‪ 1‬سناریوهای شبیه سازی شده‬ ‫‌کند‪ .‬چالش اصلی اقتصاد‬ ‫‌گذارد و رشد را محدود می‬ ‫تأثیر منفی می‬ ‫‌های کلیدی مانند‬ ‫‌شده که تأکیدشان بر سیاست‬ ‫رشد ایران نشان داده‬ ‫‌که جمعیت‬ ‫‌نحوی‬‫کشور در آینده‪ ،‬هدایت «عواید نفتی» است به‬ ‫‌وری و مشارکت نیروی کار است‪.‬‬ ‫بهره‬ ‫‌منظور بهینه کردن بازده عواید حاصل‬ ‫‌تری از آن منتفع شوند‪ .‬به‬‫وسیع‬ ‫حفظ روند کاهشی تورم می‌تواند چالش‌برانگیز باشد‪ .‬متعاقب کاهش‬ ‫از نفت‪ ،‬مدیریت مؤثر آن در غالب صندوق ثروت ملی ضرورت تام‬ ‫قابل مالحظه شاخص بهای کاالها و خدمات مصرفی دردوسال گذشته‪،‬‬ ‫‌های توسعه کشور‬ ‫‌ای تضمین گردد و با چالش‬ ‫دارد تا پایداری بودجه‬ ‫فشارهای تورمی با افزایش بهای مواد غذایی و مسکن بروز و ظهور‬ ‫برخورد مقتضی صورت بگیرد‪ .‬بعالوه‪ ،‬تداوم اصالحات ساختاری که‬ ‫‌شود که تورم در‬ ‫‌بینی می‬ ‫نموده اند‪ .‬مطابق سناریوی اصلی‪ ،‬پیش‬ ‫‌های کلیدی‬ ‫‌کند‪ ،‬یکی از اولویت‬ ‫به تقویت بخش غیرنفتی کمک می‬ ‫‌های ‪ 1397‬و ‪ 1398‬به‬ ‫‪ 1396‬اندکی زیر ‪11‬درصد باشد و در سال‬ ‫است‪ .‬این اصالحات نیاز دارند که با الحاق بخش بانکی به بقیه جهان‬ ‫ترتیب به ‪ 10/2‬درصد و ‪ 9/6‬درصد محدود شود‪ .‬درنتیجه‪ ،‬تداوم‬ ‫و بهبود مناسبات تجاری تقویت گردند‪ .‬این امر برای ایجاد شغل به‬ ‫سیاست پولی و مالی انقباضی برای کنترل تورم اهمیت زیادی دارد‪.‬‬ ‫‌کرده ضرورتی تام و تمام دارد‪.‬‬ ‫ویژه برای جوانان و جمعیت تحصیل‬ ‫به همین ترتیب‪ ،‬احتمال کمی وجود دارد که بهبود چشم‌گیر مازاد‬ ‫‪11‬‬ ‫کادر ‪ • 1‬چشم‌انداز رشد بلندمدت ایران‬ ‫‌تدریج که ظرفیت تولید نفت‬ ‫چشم‌انداز رشد بلندمدت ایران به نحوی فزاینده متکی می‌باشد به این‌که منابع کشور‪ ،‬ورای نفت‪ ،‬با چه کارآیی مورد بهره‌برداری قرار گیرد‪ .‬به‬ ‫‌جای آن‪ ،‬نیاز است که کشور به سایر‬ ‫‌ای در رشد اقتصاد داشته باشد‪ .‬به‬ ‫‌شود‪ ،‬بعید است که دیگر بخش نفت تأثیر عمده‬ ‫‌ها نزدیک می‬ ‫به سطح قبل ازتحریم‬ ‫‌وری تمرکز کند‪.‬‬ ‫‌کرده خود متکی شده و بر افزایش بهره‬ ‫منابع فراوان نیروی کار تحصیل‬ ‫‌سازی‬ ‫‌های رشد بلندمدت‪ ،‬ایران‬ ‫‌های مقدماتی در خصوص شبیه‬ ‫ایران ازنظر بهره‌وری و استفاده ازنیروی کار‪ ،‬عقب تراز کشورهای مشابه است‪ .‬تجزیه‌و تحلیل‬ ‫‌دهند‪ .‬گروه کشورهای مشابه‪ ،‬آن دسته کشورهایی هستند که صادرکننده نفت‬ ‫‌اند‪،‬‬ ‫‌ای از معیارها برحسب کارآیی تولید مورد ارزیابی قرار می‬ ‫را با مجموعه‬ ‫‌که در شکل‪ 1–1‬نشان داده‬ ‫‌شده‪ ،‬نرخ رشد تولید ناخالص داخلی به ازای هرکارگر‬ ‫‌شان باالی ‪ 20‬میلیون نفراست‪ .‬چنان‬ ‫درآمدشان باالی متوسط و جمعیت‬ ‫در ایران در دوره‪ ، 1384–94‬از میانگین آن درکشورهای با درآمد باالی متوسط‪ ،‬کمتر است‪ .‬تفاوت چشم گیر تر میان ایران با گروه کشورهای مشابه‪،‬‬ ‫مربوط به سطح مشارکت زنان در نیروی کاراست‪ .‬ایران با نرخ ‪ 17/8‬درصدی مشارکت زنان در نیروی کار‪ ،‬جزو معدود کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال‬ ‫آفریقاست که پایین ترین نرخ رشد مشارکت زنان در نیروی کار را دارند (شکل‪.)1-2‬‬ ‫شکل‪ • 1–1‬نرخ رشد تولید ناخالص داخلی به ازای هر شاغل (برحسب برابری قدرت خرید دالر سال ‪)1384–1394( ،)1390‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫میانگین کشورهای با درآمد متوسط رو به باال‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1/9‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫الجزایر‬ ‫مکزیک‬ ‫عراق‬ ‫ونزوئال‬ ‫ایران‬ ‫کلمبیا‬ ‫مالزی‬ ‫روسیه‬ ‫آنگوال‬ ‫منبع‪Find My Friends using WDI :‬‬ ‫شکل‪ • 1–2‬مشارکت زنان در نیروی کار (درصد تعداد زنان به جمعیت زنان ‪ 15–64‬ساله)‪)1384–1394( ،‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪60‬‬ ‫میانگین کشورهای با درآمد متوسط رو به باال‬ ‫‪50‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪17/8‬‬ ‫‪0‬‬ ‫عراق‬ ‫الجزایر‬ ‫ایران‬ ‫مالزی‬ ‫مکزیک‬ ‫ونزوئال‬ ‫کلمبیا‬ ‫آنگوال‬ ‫روسیه‬ ‫منبع‪Find My Friends using WDI :‬‬ ‫(ادامه در صفحه بعد)‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬بهبود نفت محور‬ ‫‪12‬‬ ‫کادر ‪ • 1‬چشم‌انداز رشد بلندمدت ایران (ادامه)‬ ‫‌منظور سنجش اثر نوسانات سه متغیر کلیدی روی‬ ‫شبیه‌سازی‌ها برای مسیر رشد بلندمدت ایران نشان می‌دهند که پتانسیل فراوانی برای پیشتازی ایران وجود دارد‪ .‬به‬ ‫تولید ناخالص داخلی سرانه ایران تا سال ‪ ،1409‬سه سناریوی مختلف درنظرگرفته شده است‪ .‬سه متغیر مورد نظر عبارتنداز‪ :‬نسبت سرمایه‬ ‫‌گذاری به تولید‬ ‫‌وری کل عوامل تولید و مشارکت زنان در نیروی کار‪ .‬در این سناریوها سه حالت وضع موجود‪ ،‬وضع اطالق عملکردکشورهای مشابه‬ ‫ناخالص داخلی‪ ،‬رشد بهره‬ ‫‌شوند‪ ،‬متغیرهایی هستند که بیشترین تأثیرپذیری را از اصالحات اقتصادی ایران‬ ‫‌های برونزا واقع می‬ ‫‌اند‪ .‬این سه متغیرکه تحت تکانه‬ ‫‌شده‬ ‫و وضعیت خیز بررسی‬ ‫‌گیرند‪ .‬در سناریوی وضع موجود فرض براین است که همه متغیرها در سطح متوسط دوره ‪ 1384–93‬ثابت بمانند(جدول‪ .)1–1‬سناریوی اطالق عملکرد‪،‬‬ ‫می‬ ‫مبتنی است بر متوسط عملکرد برخی کشورهای منتخب (الجزایر‪ ،‬آنگوال‪ ،‬کلمبیا‪ ،‬عراق‪ ،‬مالزی‪ ،‬مراکش‪ ،‬روسیه و ونزوئال)‪ .‬در سناریوی وضعیت خیز‪ ،‬فرض‬ ‫‌گذاری از ‪ 26‬درصد تولید ناخالص داخلی به ‪ 35‬درصد افزایش یابد (که‬ ‫‌شود که سرمایه‬ ‫‌گیرد‪ .‬فرض می‬ ‫‌ای در ایران صورت می‬ ‫‌شود که اصالحات گسترده‬ ‫می‬ ‫‌وری کل عوامل تولید به ‪ 1/1‬درصد خواهدرسید که در‬ ‫معادل دهک باالی جهان است)‪ ،‬مشارکت زنان در نیروی کار از ‪ 17‬درصد به ‪ 57‬درصد و رشد بهره‬ ‫‌گذارندکه همه شروط سناریوی اطالق‬ ‫‌شود‪ .‬باالخره‪ ،‬دو سناریوی ترکیبی فرض را براین می‬ ‫واقع باالترین میزان در مجموعه کشورهای مشابه محسوب می‬ ‫عملکردکشورهای مشابه به طور همزمان‪ ،‬و همه شروط سناریوی وضعیت خیز به طور همزمان مفروض باشند‪.‬‬ ‫جدول‪ • 1–1‬فروض مربوط به شبیه‌سازی‌های رشد بلندمدت‪ ،‬ارقام برای سال ‪1409‬‬ ‫وضعیت خیز‬ ‫اطالق عملکرد کشورهای مشابه‬ ‫وضع موجود‬ ‫‪35%‬‬ ‫‪26%‬‬ ‫‪26%‬‬ ‫نرخ سرمایه‌گذاری (درصد تولید ناخالص داخلی)‬ ‫‪57%‬‬ ‫‪46/9%‬‬ ‫‪17/7%‬‬ ‫نرخ مشارکت زنان در نیروی کار‬ ‫‪1/1%‬‬ ‫‪0/9%‬‬ ‫‪0/3%‬‬ ‫نرخ رشد بهره‌وری کل عوامل تولید‬ ‫سناریوهای ترکیبی از عوامل مؤثر‪ ،‬حکایت از آن دارند که اقتصاد ایران از پتانسیل الزم برای جهش به رشد باالتر برخوردار است (شکل‪ .)1–3‬هرگاه فرض شودکه نرخ‬ ‫‌وری کل عوامل تولید به ‪ 0/9‬برسد‪ ،‬یعنی هردو متغیر‪ ،‬معادل میانگین آنها درکشورهای منتخب‬ ‫مشارکت زنان ایران به ‪ 47‬درصد افزایش یابد و نرخ بهره‬ ‫دراین محاسبات باشند‪ ،‬تولید ناخالص داخلی واقعی سرانه ایران ظرف ‪ 15‬سال‪ ،‬قریب به دو هزار دالر بیشتر از سناریوی وضع موجود خواهد بود‪ .‬نکته قابل‬ ‫‌‬ ‫توجه تر این است که هرگاه هر سه متغیر مورد اشاره در باالترین سطحی باشند که درکشورهای منتخب مشاهده شده‪ ،‬تولید ناخالص داخلی واقعی سرانه‬ ‫ایران در سال ‪ ،1409‬معادل ‪ 40‬درصد بیشتر از سناریوی وضع موجود خواهد بود‪.‬‬ ‫شکل‪ • 1–3‬شبیه‌سازی‌های مربوط به تولید ناخالص داخلی واقعی سرانه تحت سناریوی اطالق عملکرد کشورهای مشابه و سناریوی خیز‬ ‫‪15,000‬‬ ‫‪14,000‬‬ ‫‪13,000‬‬ ‫‪12,000‬‬ ‫دالر آمریکا‪2010 ،‬‬ ‫‪11,000‬‬ ‫‪10,000‬‬ ‫‪9,000‬‬ ‫‪8,000‬‬ ‫‪7,000‬‬ ‫‪6,000‬‬ ‫‪5,000‬‬ ‫‪2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030‬‬ ‫وضع موجود‬ ‫اطالق عملکرد کشورهای مشابه‬ ‫وضعیت خیز‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات کارشناسان بانک جهانی با استفاده از الگوی مشابه‬ ‫‌سازی شده برای رشد بلندمدت‬ ‫‪13‬‬ ‫دوم‪ :‬چشم انداز و مخاطرات‬ ‫پیوست‪۱‬‬ ‫نماگرهای منتخب اقتصاد ایران (‪)۱۳۹3–۱۳۹8‬‬ ‫‪۱۳۹8‬‬ ‫‪۱۳۹۷‬‬ ‫‪۱۳۹۶‬‬ ‫‪۱۳۹۵‬‬ ‫‪۱۳۹۴‬‬ ‫‪۱۳۹۳‬‬ ‫پیش‌بینی‌‍‬ ‫پیش‌بینی‌‍‬ ‫‍ پیش‌بینی‌‍‬ ‫پیش‌بینی‌‍‬ ‫برآورد‬ ‫عملکرد‬ ‫(درصد تغییر ساالنه‪ ،‬مگر جز این اشاره‌شده باشد)‬ ‫بخش واقعی‬ ‫‪4/2‬‬ ‫‪4/1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6/4‬‬ ‫‪–1/8‬‬ ‫‪۳/۰‬‬ ‫تولید ناخالص واقعی به قیمت پایه‬ ‫‪۴/4‬‬ ‫‪۴/3‬‬ ‫‪۴/۲‬‬ ‫‪۳/۷‬‬ ‫‪۳/۲‬‬ ‫‪۳/۱‬‬ ‫تولید نفت (به میلیون بشکه در روز)‬ ‫‪61/5‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪۴۳/۰‬‬ ‫‪۵۰/۸‬‬ ‫‪۹۶/۲‬‬ ‫متوسط بهای یک بشکه نفت خام به دالر آمریکا‬ ‫(درصد تغییر ساالنه‪ ،‬مگر جز این اشاره‌شده باشد)‬ ‫پول و قیمت‌ها‬ ‫‪10/6‬‬ ‫‪10/9‬‬ ‫‪11/5‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪۱۱/۹‬‬ ‫‪۱۵/۶‬‬ ‫تورم (شاخص بهای کاالهای مصرفی)‬ ‫(درصد به تولید ناخالص داخلی‪ ،‬مگر جز این اشاره‌شده باشد)‬ ‫سرمایه‌گذاری و پس‌انداز‬ ‫‪26/5‬‬ ‫‪25/2‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪23/2‬‬ ‫‪24/6‬‬ ‫‪26/2‬‬ ‫تشکیل سرمایه ناخالص‬ ‫‪31/1‬‬ ‫‪30/8‬‬ ‫‪30/5‬‬ ‫‪29/7‬‬ ‫‪27/3‬‬ ‫‪30‬‬ ‫پس‌انداز ناخالص ملی‬ ‫(درصد نسبت به تولید ناخالص داخلی‪ ،‬مگر جز این اشاره‌شده باشد)‬ ‫بودجه دولت‬ ‫‪18/8‬‬ ‫‪18/2‬‬ ‫‪17/5‬‬ ‫‪۱۶/3‬‬ ‫‪۱5/۶‬‬ ‫‪۱4/۶‬‬ ‫ّ‬ ‫کل درآمد دولت‬ ‫‪6/1‬‬ ‫‪6/4‬‬ ‫‪6/6‬‬ ‫‪6/7‬‬ ‫‪۶/9‬‬ ‫‪۶/۴‬‬ ‫درآمدهای مالیاتی‬ ‫‪3/3‬‬ ‫‪3/5‬‬ ‫‪3/6‬‬ ‫‪3/6‬‬ ‫‪۳/7‬‬ ‫‪۳/۳‬‬ ‫مالیات‌ مستقیم‬ ‫‪2/8‬‬ ‫‪2/9‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۳/۱‬‬ ‫‪۳/۲‬‬ ‫مالیات‌ غیرمستقیم‬ ‫‪17/6‬‬ ‫‪17/9‬‬ ‫‪18/1‬‬ ‫‪۱7/7‬‬ ‫‪۱7/5‬‬ ‫‪۱۵/۸‬‬ ‫کل مخارج دولت‬ ‫‪14/6‬‬ ‫‪۱۴/8‬‬ ‫‪14/9‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪15/1‬‬ ‫‪۱۳/۰‬‬ ‫مخارج جاری‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪0/2‬‬ ‫‪–0/6‬‬ ‫‪–1/5‬‬ ‫‪–1/9‬‬ ‫‪–1/۲‬‬ ‫خالص استقراض‪/‬وام دهی (تراز کل)‬ ‫(درصد نسبت به تولید ناخالص داخلی‪ ،‬مگر جز این اشاره‌شده باشد)‬ ‫بخش خارجی‬ ‫‪4/6‬‬ ‫‪5/5‬‬ ‫‪6/5‬‬ ‫‪6/5‬‬ ‫‪۲/7‬‬ ‫‪۳/۸‬‬ ‫حساب‌جاری‬ ‫‪4/2‬‬ ‫‪5/1‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6/1‬‬ ‫‪2/4‬‬ ‫‪۳/۵‬‬ ‫خالص صادرات‬ ‫‪27/9‬‬ ‫‪27/5‬‬ ‫‪26/9‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪۱9/۷‬‬ ‫‪۲۳/۱‬‬ ‫صادرات کاالها و خدمات‬ ‫‪22/9‬‬ ‫‪21/5‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪18/4‬‬ ‫‪17/3‬‬ ‫‪۱۹/۶‬‬ ‫واردات کاالها و خدمات‬ ‫‪۱۶۶/۱‬‬ ‫‪۱۴۷/۲‬‬ ‫‪۱۳۴/۳‬‬ ‫‪۱۲۸/۴‬‬ ‫‪۱۲۶/۲‬‬ ‫کل ذخایر بین‌المللی (میلیارد دالر)‬ ‫‪22/2‬‬ ‫‪21/2‬‬ ‫‪21/1‬‬ ‫‪22/9‬‬ ‫‪۱۸/۵‬‬ ‫پوشش ذخایر برای واردات به ماه (تعداد ماه)‬ ‫‪3/3‬‬ ‫‪8/5‬‬ ‫‪10/1‬‬ ‫‪8/3‬‬ ‫‪4/5‬‬ ‫‪۵/۵‬‬ ‫کل بدهی ناخالص خارجی (به میلیارد دالر آمریکا)‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪2/1‬‬ ‫‪2/4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪۱/۳‬‬ ‫کل بدهی ناخالص خارجی (درصد نسبت به تولید ناخالص‬ ‫داخلی)‬ ‫یادداشت‌ها‪:‬‬ ‫‪18955294‬‬ ‫‪16826804‬‬ ‫‪14996331‬‬ ‫‪13119439‬‬ ‫‪11502510‬‬ ‫‪۱۱۰۳۳۶۶۶‬‬ ‫تولید ناخالص داخلی اسمی (میلیارد ریال)‬ ‫منبع‪ :‬ارقام دولت ایران و محاسبات کارشناسان بانک جهانی‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬بهبود نفت محور‬ ‫‪14‬‬ :‫مراجع‬ World Bank. 2015. Jobs and Privileges: Unleashing the Employment IMF. 2015. Fair Play: More Equal Rules Boost Female Labor Force Potential of the Middle East and North Africa, MENA Development Participation, IMF Staff Discussion Note, Washington DC. Report, Washington, DC: World Bank. IMF. 2017. Islamic Republic of Iran 2016 Article IV Consultation—Press World Bank. 2015. Women, Business and the Law 2016: Getting to Equal. release; Staff Report; and Statement by the Executive Director for Washington, DC: World Bank. doi:10.1596/978–1-4648–0677–3. the Islamic Republic of Iran, IMF Country Report No. 17/62. License: Creative Commons Attribution CC BY 3.0 IGO. World Bank. 2013. Opening Doors: gender Equality and Development in the Middle East and North Africa, Washington DC: World Bank. 15 ‫ چشم انداز و مخاطرات‬:‫دوم‬ ‫توجه خاص ‪1‬‬ ‫‪11‬‬ ‫نظام بازنشستگی ایران ‪ :‬ضرورت اصالحات‬ ‫‌دارند‪ .‬امروزه قریب به ‪50‬‬ ‫‌شدگان را تحت پوشش‬ ‫درصد کل بیمه‬ ‫مقدمه‬ ‫‌گونه مقرری بازنشستگی ازجایی‬ ‫درصد جمعیت سالمنددرایران هیچ‬ ‫‌های‬ ‫‌کنند وباید به منابع دیگری مانند خانواده‪ ،‬کمک‬ ‫دریافت نمی‬ ‫این گزارش خاص‪ ،‬مروری کلی دارد بر نظام بازنشستگی ایران و‬ ‫اجتماعی و غیره متّکی باشند‪.‬‬ ‫‌دهد ناظر بر‬ ‫‌های عمده آن و رهنمودهایی مقدماتی ارائه می‬ ‫چالش‬ ‫‌های گوناگونی‬ ‫نظام بازنشستگی ایران در حال حاضر با چالش‬ ‫‌ای‪ ،‬برابری‬‫‌ها که هدفش بهبود پوشش بیمه‬ ‫‌ای از سیاست‬ ‫مجموعه‬ ‫‌های‬ ‫‌ای‪ ،‬ازجنبه‬ ‫‌های مربوط به پوشش بیمه‬ ‫مواجه است‪ .‬جدا از چالش‬ ‫وق‬ ‫‌ها‪ ،‬کارآیی اجرایی و اقتصادی ونیز پایداری منابع مالی‬ ‫وعدالت‪ ،‬مش ّ‬ ‫‌های مهمی‬ ‫اداری و به ویژه اصالح مدیریت ذخایرخود نیز با چالش‬ ‫نظام بازنشستگی است‪.‬‬ ‫‌های فعلی سرمایه گذاری شان پیچیده است ولزوماً‬ ‫روبرو است‪ .‬سیاست‬ ‫‌است‪ .‬بخش دوم شامل‬ ‫ادامه این گزارش در سه بخش تنظیم شده‬ ‫درجهت بیشترین منافع برای اعضای آنها نیست‪ .‬مقررات سرمایه‬ ‫توضیح پیشینه نظام بازنشستگی در ایران در قیاس با اصول اساسی‬ ‫گذاری مناسبی وجودندارد‪ .‬نظام بازنشستگی ایران همچنین درحال‬ ‫‌های معمول در جهان‬ ‫‌های بازنشستگی مبتنی بربهترین شیوه‬ ‫نظام‬ ‫حاضر به سبب چندپاره بودن (که مانعی برای تحرک نیروی کاراست)‬ ‫است و نیز مرور کلی دارد بر نظام بازنشستگی ایران و ازجمله ساختار‬ ‫ازنظراقتصادی ناکاراست‪ .‬این نظام دارای اختصاصات گوناگونی است‬ ‫‌ای‬‫‌های عمده‬ ‫نهادی و اختصاصات پارامتری آن‪ .‬در بخش سوم‪ ،‬چالش‬ ‫‌کند‪ .‬همچنین‪ ،‬علیرغم سخاوتی که‬ ‫‌ها‪ 12‬را تشدید می‬ ‫که نابرابری‬ ‫‌شده‬ ‫‌اند‪.‬‬ ‫که در مقابل نظام بازنشستگی فعلی ایران وجود دارد مطرح‬ ‫‌رسد که در عمل‪ ،‬کفایت حمایت‬ ‫درساختارآن نهفته است‪ ،‬به نظر می‬ ‫‌گذاری و نیز بحث‬ ‫بخش چهارم شامل برخی مالحظات سیاست‬ ‫‌های پیش روی آن باشد‪ .‬مستمری دریافتی‬ ‫‌ای یکی دیگرازچالش‬ ‫بیمه‬ ‫وگفتگویی کلی است در خصوص آینده این نظام بازنشستگی‪ ،‬با توجه‬ ‫توسط ‪ 77‬درصد بازنشستگان از سازمان تأمین اجتماعی و ‪ 23‬درصد‬ ‫‌ای از اصول اساسی و تجربیات بین‬ ‫‌المللی‪.‬‬ ‫به پاره‬ ‫‌گیرد‪.‬‬‫بازنشستگان از صندوق بازنشستگی کشوری زیرخط فقر قرار می‬ ‫‌شدت چندپاره و مرکب از ‪18‬‬ ‫نظام موجود بازنشستگی ایران به‬ ‫‌شدت تحت فشارمالی قرار‬ ‫باالخره‪ ،‬نظام بازنشستگی ایران همچنین به‬ ‫طرح بازنشستگی است‪ .‬مطابق آخرین اطالعات موجود‪ 76 ،‬درصد‬ ‫‌کند‪.‬‬‫‌های آنان را تأمین نمی‬ ‫‌شدگان‪ ،‬هزینه‬ ‫دارد‪ .‬درآمد حاصل از بیمه‬ ‫‌ها عضو هستند‪ .‬دو تشکیالت‬ ‫جمعیت شاغل در یکی از این طرح‬ ‫‌های شان بسیار پایین و ذخایرشان روبه اتمام است‪.‬‬ ‫‌گذاری‬ ‫بازده سرمایه‬ ‫بزرگ در این مجموعه عبارتند از سازمان تأمین اجتماعی که پوشش‬ ‫‌های بازنشستگی درمجموع در سال ‪ 1393‬بالغ‬ ‫‌بر‬ ‫کسری بودجه طرح‬ ‫‌آورد و صندوق بازنشستگی‬ ‫‌ای برای بخش خصوصی فراهم می‬ ‫بیمه‬ ‫‪ 425300‬میلیارد ریال ( حدود‪ 4‬درصد تولید ناخالص داخلی) بوده است‪.‬‬ ‫‌شدگان‬ ‫‌هم حدود ‪ 90‬درصد کل بیمه‬ ‫کشوری‪ .‬این دو سازمان روی‬ ‫‌که سازمان تأمین اجتماعی ‪ 83‬درصد و‬ ‫‌شوند‪ .‬درحالی‬ ‫را شامل می‬ ‫صندوق بازنشستگی کشوری تنها ‪ 7/1‬درصد را تحت پوشش‬ ‫‌دارند‪،‬‬ ‫ولی ازنظر تعداد مستمری ‌بگیران‪ ،‬صندوق بازنشستگی کشوری‬ ‫‪1 11‬این گزارش توسط ‪ Montserrat Pallares-Miralles‬تهیه‬ ‫‌شده و نظرات ‪Robert‬‬ ‫بیش از‪ 28‬درصد کل مستمری بگیران را تحت پوشش دارد‪ .‬سازمان‬ ‫‌شده است‪.‬‬‫‪ Palacios‬در آن اعمال‬ ‫‌ای‬ ‫‪1 12‬خصوصیات گوناگونی در این نظام باعث شده که برخی از اعضا حق بیمه‬ ‫بازنشستگی نیروهای مسلح و سازمان بازنشستگی روستاییان دو‬ ‫مساوی دیگران بپردازند ولی از مزایای بیشتری برخوردارشوند‪.‬‬ ‫تشکیالت نسبتاً بزرگ دیگر هستند که به ترتیب ‪ 6‬درصد و ‪3/3‬‬ ‫‪17‬‬ ‫جدول‪ • 2‬طرح‌های بازنشستگی در ایران‪ :‬اعضای فعال و بازنشسته‪1393،‬‬ ‫نسبت حمایت‬ ‫تعداد بازنشستگان‬ ‫تعداد اعضای فعال‬ ‫سازمان‪ /‬صندوق‬ ‫‪6/1‬‬ ‫‪2179572‬‬ ‫‪13344498‬‬ ‫سازمان تأمین اجتماعی‬ ‫‪0/9‬‬ ‫‪1244000‬‬ ‫‪1135000‬‬ ‫صندوق بازنشستگی کشوری‬ ‫‪29/1‬‬ ‫‪22697‬‬ ‫‪660000‬‬ ‫صندوق بیمه کشاورزان‪ ،‬روستاییان و عشایر‬ ‫‪0/9‬‬ ‫‪650000‬‬ ‫‪580000‬‬ ‫سازمان تأمین اجتماعی نیروهای مسلح‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪96700‬‬ ‫صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت‬ ‫‪0/2‬‬ ‫‪74564‬‬ ‫‪11552‬‬ ‫صندوق حمایت کارکنان فوالد‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪2088‬‬ ‫‪1304‬‬ ‫صندوق کارکنان بنادرودریانوردی‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪103000‬‬ ‫‪164000‬‬ ‫صندوق بازنشستگی بانک‌ها‬ ‫‪38/5‬‬ ‫‪780‬‬ ‫‪30000‬‬ ‫صندوق حمایت وکال‬ ‫‪2/6‬‬ ‫‪4172‬‬ ‫‪10920‬‬ ‫صندوق آینده‌ساز‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪56510‬‬ ‫‪63060‬‬ ‫سایر صندوق‌های ویژه (‪ 8‬صندوق)‬ ‫‪3/65‬‬ ‫‪4405995‬‬ ‫‪16097034‬‬ ‫کل صندوق‌ها‬ ‫منبع‪ :‬وزارت تعاون‪ ،‬کار و رفاه اجتماعی ایران‬ ‫‌ها‪ ،‬سازمان بازنشستگی صنعت نفت‪ ،‬سازمان‬ ‫سازمان بازنشستگی بانک‬ ‫‌های نظام بازنشستگی ایران واقعاً قابل مالحظه‬ ‫‌ها و فرصت‬‫چالش‬ ‫بازنشستگی نیروهای مسلح و سازمان بازنشستگی روستاییان‪ .‬درسازمان‬ ‫‌ها و‬‫اند‪ .‬این گزارش تنها مروری کلی براین امر دارد‪ .‬این چالش‬ ‫‌نام اختیاری افراد خود اشتغال وجود دارد‬ ‫تأمین اجتماعی امکان ثبت‬ ‫کمی و بحث و‬ ‫‌هایی ّ‬ ‫‌وتحلیل‬ ‫‌دقت و همراه با تجزیه‬ ‫فرصت‬ ‫‌ها باید به‬ ‫‌ها در‬ ‫‌شدگان را تشکیل می‬ ‫‌دهند)‪ .‬تمامی طرح‬ ‫(که حدود ‪ 44‬درصد بیمه‬ ‫‌ها پیگیری شوند‪ .‬اصالح الگوهای‬ ‫‌گذاری‬‫گفتگوهای مربوط به سیاست‬ ‫ایران برمبنای مشارکت بر اساس «پرداخت هزینه‬ ‫‌ها از عواید جاری»‪14‬‬ ‫بازنشستگی و یا نوسازی آنها که هم مطلوب دولت وهم افراد باشد‪،‬‬ ‫‌های جمعیتی مواجه‬ ‫‌اند‪.‬‬ ‫و «مزایای معین»‪ 15‬طراحی شده‬ ‫‌اند و با چالش‬ ‫‌ها درسراسرجهان یا در حال اصالح‬ ‫چالش عظیمی است‪ .‬غالب دولت‬ ‫نسبت حمایت – یعنی تعداد بیمه دهندگان تقسیم‬ ‫‌بر تعداد مزایا‬ ‫نظام بازنشستگی خود هستند و یا باید آن را اصالح کنند و تجربیات‬ ‫‌که از‬‫‌ها در حال کاهش است‪ .‬چنان‬ ‫بگیران – دربسیاری از این طرح‬ ‫‌دهد که برای اصالح نظام بازنشستگی‬ ‫‌وضوح نشان می‬ ‫بین‬ ‫‌المللی به‬ ‫‌جز صندوق بازنشستگی کشاورزان‪ ،‬روستاییان‬ ‫جدول‪ 2‬مشهود است‪ ،‬به‬ ‫‌های آسان وجود ندارد‪ .‬یک الگوی ساده برای اصالح بازنشستگی‬ ‫‌حل‬ ‫راه‬ ‫‌هایی جدید التأسیس‬ ‫و عشایر و نیز صندوق حمایت از وکال که طرح‬ ‫‌حال‪ ،‬آن چه به‌خوبی‬ ‫‌شود برای کشورهای دیگر به کاربرد‪ .‬بااین‬‫را نمی‬ ‫‌اند‪ .‬نسبت حمایت در‬ ‫‌ها با مشکل تغییر جمعیتی مواجه‬ ‫اند‪ ،‬بقیه طرح‬ ‫روشن است و بعدا ً در بخش نهایی این گزارش تشریح شده‪ ،‬این است‬ ‫‌شدت در‬ ‫سازمان تأمین اجتماعی درحال حاضر نسبتاً مطلوب ولی به‬ ‫که برای دستیابی به اهداف متعدد و بعضاً متناقض نظام بازنشستگی‪،‬‬ ‫‌بگیران بیشتر)‪.‬‬‫حال افت است (بیمه دهندگان کمتر به ازای مستمری‬ ‫‌ای ضرورت دارد‪ .‬درواقع‪ ،‬هیچ‬ ‫ایجاد یک نظام چندبُعدی یا چندپایه‬ ‫جدول‪ 3‬خصوصیات طراحی عمده دو صندوق بازنشستگی بزرگ‬ ‫‌الیه قادرنخواهد بود بار سنگین پرداخت مقرری‬ ‫‌پایه‬ ‫‌ای و یک‬ ‫نظام تک‬ ‫یعنی سازمان تأمین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشوری را نشان‬ ‫‌ای وسیع‪ ،‬کارآ و مطمئن را به دوش بکشد‪ .‬هیچ‬ ‫مکفی و پوشش بیمه‬ ‫‌شود نرخ پرداخت بیمه در بخش‬ ‫‌که مالحظه می‬ ‫‌طوری‬ ‫می‬ ‫‌دهد‪ .‬به‬ ‫کشورنمونه ای در جهان وجود ندارد که توانسته باشد تنها با یک‬ ‫خصوصی (سازمان تأمین اجتماعی) کمتر از بخش دولتی (صندوق‬ ‫‌یافته باشد‪ .‬جدا از‬‫‌بُعدی به اهداف موردنظر دست‬ ‫طرح ساده و تک‬ ‫بازنشستگی کشوری) است‪ ،‬شرایط احراز بازنشستگی متعددند و هردو‬ ‫‌های اجتماعی)‬ ‫‌ها (مستمری‬ ‫اصالحات پارامتری‪ ،‬توجه به دیگر جنبه‬ ‫‌طورکلی حداقلی‬ ‫‌اند‪ .‬سن بازنشستگی به‬‫‌هایی سخاوتمندانه‬‫طرح‪ ،‬طرح‬ ‫‌شوند‪.‬‬‫‌های بازنشستگی توصیه می‬ ‫‪ ،‬و نیز ادغام طرح‬ ‫ندارد (زنان با پرداخت ‪ 20‬سال حق بیمه به صندوق بازنشستگی‬ ‫کشوری و مردان و زنان با پرداخت ‪ 35‬سال حق بیمه به سازمان‬ ‫نظام بازنشستگی در ایران – مرور اجمالی‬ ‫‌پذیرد‪.‬‬ ‫‪1 13‬این صندوق عضو جدیدی نمی‬ ‫نظام بازنشستگی در ایران شامل ‪ 18‬طرح بازنشستگی است‪ .‬دو طرح‬ ‫‌شان به نحوی است که بیمه دهندگان فعلی برای‬ ‫‪1 14‬یعنی سازوکار مالی‬ ‫‌تر از بقیه عبارتنداز صندوق بازنشستگی کشوری و سازمان‬ ‫بزرگ‬ ‫‌های فعلی می‬ ‫‌پردازند (نگاه کنید به واژه نامه پیوست)‪.‬‬ ‫ذینفع‬ ‫‌کند)‪.‬‬‫تأمین اجتماعی (که کارکنان بخش خصوصی را بیمه می‬ ‫‪1 15‬یعنی مقرری بازنشستگی برحسب یک فرمول مشخص محاسبه می‬ ‫‌شود‪( .‬نگاه‬ ‫کنید به واژه نامه پیوست)‪.‬‬ ‫سایر طرح‬ ‫‌های عمده عبارتنداز‪ :‬سازمان بازنشستگی شرکت فوالد‪،13‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬بهبود نفت محور‬ ‫‪18‬‬ ‫جدول‪ • 3‬اختصاصات طرح‌های بازنشستگی سازمان تأمین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشوری در ایران‬ ‫بازنشستگی کشوری(کارکنان دولت)‬ ‫تأمین اجتماعی (درسطح ملی)‬ ‫اختصاصات طرح‬ ‫حق بیمه پرداختی به تأمین اجتماعی‬ ‫‪ 9%‬کارمند‪ 13/5% ،‬کارفرما‬ ‫‪ 7%‬کارمند‪ 11%‬کارفرما‬ ‫سهم کارمند و کارفرما‬ ‫‪22/5%‬‬ ‫‪18%‬‬ ‫(درصد از مزد تحت پوشش)‬ ‫شرایط دریافت مستمری‬ ‫تفاوت دراحراز شرایط بازنشستگی (سال)‪:‬‬ ‫‪ 60( 65‬سال با خواست کارفرما)‬ ‫‪( 55 / 60‬مردان ‪ /‬زنان)‬ ‫‪ –1‬سن قانونی بازنشستگی‬ ‫‪30‬‬ ‫‪10‬‬ ‫و طول سنوات خدمت‬ ‫خیر‬ ‫آری‬ ‫‪ –2‬هر سنی در صورت داشتن ‪ 35‬سال خدمت‬ ‫خیر‬ ‫آری‬ ‫‪20–3‬سال خدمت متوالی یا ‪ 25‬سال خدمت غیرمتوالی درموردمشاغل‬ ‫سخت و زیان‬ ‫‌آور‬ ‫آری‬ ‫خیر‬ ‫‪ 50–4‬سال سن و‪ 25‬سال خدمت در مورد مردان و موافقت کارفرما‬ ‫آری‬ ‫خیر‬ ‫‪ 20–5‬سال خدمت در مورد زنان و موافقت کارفرما‬ ‫نحوه محاسبه مستمری‬ ‫نحوه محاسبه مستمری در مورد بازنشستگی سالمندی‬ ‫‪99/9%‬‬ ‫‪33/3%‬‬ ‫نرخ جایگزینی پایه‬ ‫‪3/3%‬‬ ‫‪3/3%‬‬ ‫نرخ جایگزینی افزایشی‬ ‫‪100%‬‬ ‫‪116%‬‬ ‫حداکثر نرخ جایگزینی‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‌های آخر خدمت برای محاسبه مستمری پایه‬ ‫تعداد سال‬ ‫اختیاری‬ ‫اختیاری‬ ‫شاخص‌بندی مستمری پس از بازنشستگی‬ ‫منبع‪ :‬وزارت تعاون‪،‬کار و رفاه اجتماعی ایران و پایگاه اطالعاتی بانک جهانی در مورد بازنشستگی‬ ‫در صندوق بازنشستگی کشوری در حال حاضر مردان می‬ ‫‌توانند‬ ‫تأمین اجتماعی ونیز داشتن ‪ 65‬سال سن (در صندوق بازنشستگی‬ ‫‌که مدت ‪ 25‬سال‬ ‫در سن ‪ 50‬سالگی بازنشسته شوند مشروط به این‬ ‫‌توانند بازنشسته شوند‪.‬‬‫کشوری) می‬ ‫حق بیمه پرداخت کرده و موافقت کارفرمای خود را هم جلب کرده‬ ‫سن قانونی بازنشستگی در سازمان تأمین اجتماعی برای مردان‬ ‫باشند‪ .‬کارکنان زن با پرداخت ‪ 20‬سال حق بیمه (و با موافقت کارفرما)‬ ‫‪ 60‬و برای زنان ‪ 55‬سال است (که البته باید مدت ‪ 10‬سال حق بیمه‬ ‫‌توانند بازنشسته شوند که البته در این مورد‪ ،‬حداقل‬ ‫درهرسنی می‬ ‫پرداخته باشند)‪ .‬در این سازمان‪ ،‬بازنشستگی زودرس وجود ندارد‪،‬‬ ‫‌شود‪.‬‬ ‫مستمری بازنشستگی مراعات نمی‬ ‫‌اند‪ .‬مث ً‬ ‫ال در موارد زیر‪ ،‬سن‬ ‫ولی استثنائات زیادی در این خصوص قائل‬ ‫نحوه محاسبه مزایای بازنشستگی‪ ،‬هم درسازمان تأمین اجتماعی‬ ‫‌گانی که مدت ‪35‬‬ ‫‌شود‪ :‬الف) بیمه دهنده‬ ‫بازنشستگی پایین آورده می‬ ‫و هم درصندوق بازنشستگی کشور‪ ،‬برمبنای حقوق یا دستمزد دوسال‬ ‫‌توانند بازنشسته‬‫سال حق بیمه پرداخت کرده باشند درهرسنی می‬ ‫آخر خدمت افراد است‪ .‬درسازمان تأمین اجتماعی که ضریب افزایش‬ ‫‌کنند مشروط‬ ‫‌آور کارمی‬ ‫شوند‪ ،‬ب) افرادی که در مشاغل سخت و زیان‬ ‫سنواتی ‪ 3/3‬درصد برای هر سال است و فقط حقوق دوسال آخر‬ ‫‌که ‪ 20‬سال متوالی و یا ‪ 25‬سال غیرمتوالی در آن شغل‬ ‫به این‬ ‫مبنای محاسبه مزایای بازنشستگی است‪ ،‬نرخ جایگزینی مقرر برای‬ ‫‌توانند بدون پرداخت هرگونه جریمه‪ ،‬درهرسنی‬ ‫کارکرده باشند می‬ ‫فردی که خدمت کامل کرده معادل ‪ 116‬درصد است‪ ،‬درحالی که‬ ‫بازنشسته شوند‪.‬‬ ‫برای افرادی که تنها ‪ 10‬سال حق بیمه داده اند(یعنی حداقل طول‬ ‫‌منظور‬ ‫‌های مختلف و به‬ ‫صندوق بازنشستگی کشوری درزمان‬ ‫خدمت) نرخ جایگزینی ‪ 33/3‬درصد است‪.‬‬ ‫کاهش تعداد کارکنان دولت‪ ،‬امکان بازنشستگی زودرس را فراهم کرده‬ ‫در مورد صندوق بازنشستگی کشوری‪ ،‬نرخ پایه جایگزینی (برای‬ ‫‌های ‪ 1367‬و ‪ ،1371‬سازمان تأمین اجتماعی نیز در‬ ‫است‪ .‬در سال‬ ‫فردی که حداقل ‪ 30‬سال حق بیمه پرداخته) معادل ‪ 99/9‬درصد‬ ‫دو نوبت‪ ،‬امکان بازنشستگی زودرس سخاوتمندانه‬ ‫‌ای را فراهم آورد‪.‬‬ ‫است‪ .‬همچنین مهم است که توجه شود که درصندوق بازنشستگی‬ ‫‌بگیران افزایش شدیدی‬ ‫‌ها و باگذشت زمان‪ ،‬تعداد مستمری‬ ‫طی سال‬ ‫‌ها وهم مزایای بازنشستگی بر مبنای ‪75‬‬ ‫کشوری‪ ،‬هم حق بیمه‬ ‫‌های مزد‬ ‫‌ای به دلیل تالش دولت برای کنترل هزینه‬ ‫یافته که تا اندازه‬ ‫‌شود ولذا‪ ،‬نرخ مؤثرجایگزینی برای‬ ‫درصد کل درآمدمحاسبه می‬ ‫از طریق کاهش تعداد کارکنان دولت بوده است‪ .‬در این خصوص‪،‬‬ ‫فردی که خدمت کامل کرده معادل ‪ 75‬درصد است‪ ،‬اگر کل حقوق‬ ‫‌شده است‪.‬‬ ‫‌ها غالباً نادیده گرفته‬ ‫مقررات اساسنامه این سازمان‬ ‫‪19‬‬ ‫توجه خاص ‪ 1‬نظام بازنشستگی ایران ‪ :‬ضرورت اصالحات‬ ‫شکل‪ • 14‬هزینه‌های بازنشستگی در قیاس با جمعیت باالی ‪ 65‬سال‬ ‫او مبنا قرار گیرد (و یا ‪ 100‬درصد است اگرحقوق قابل بازنشستگی‬ ‫(به‌صورت درصد از کل جمعیت)‬ ‫اش مبنا قرارگیرد)‪.‬‬ ‫‌های عمده) توضیح‬ ‫‌که در بخش سوم این گزارش (چالش‬ ‫چنان‬ ‫‪16‬‬ ‫داده ‌شده است‪ ،‬نظام بازنشستگی فعلی ایران طوری طراحی ‌شده‬ ‫ایتالیا‬ ‫مخارج صندوق بازنشستگی (‪ %‬از‬ ‫‪14‬‬ ‫‌شود و موجب اختالل در عرضه نیروی کار‬ ‫‌عدالتی می‬ ‫که باعث بی‬ ‫‪12‬‬ ‫مجارستان‬ ‫‌که محاسبه مستمری و حائز شرایط شدن افراد‬‫‌گردد‪ .‬به ویژه این‬‫می‬ ‫تولید ناخالص داخلی)‬ ‫‪10‬‬ ‫‌روی‬ ‫درسازمان تأمین اجتماعی به نحوی است که ناقص گویی‪ ،‬طفره‬ ‫‪8‬‬ ‫تونس‬ ‫‌کند‪ .‬در عمل‪ ،‬تعدیل‬‫و بازنشستگی زودرس را تشویق و ترغیب می‬ ‫عراق ‪6‬‬ ‫ایران‬ ‫فلسطین ‪4‬‬ ‫الجزایر‬ ‫لبنان‬ ‫استرالیا‬ ‫پرداخت مستمری بازنشستگی (شاخص بندی) دراختیار مقامات‬ ‫کویت‬ ‫مراکش مصر‬ ‫یمن ‪2‬‬ ‫اردن‬ ‫جیبوتی‬ ‫مکزیک‬ ‫چین‬ ‫‪y = 0.5992x–1.032‬‬ ‫دولتی است‪ .‬ازاینرو‪ ،‬مستمری‬ ‫‌بگیران‪ ،‬به دلیل تورم‪ ،‬در معرض کاهش‬ ‫‪0‬‬ ‫هند‬ ‫جمهوری دومینیکن‬ ‫‪R² = 0.7116‬‬ ‫قدرت خرید قرار دارند‪.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪25‬‬ ‫جمعیت باالی ‪ %( 65‬از کل جمعیت)‬ ‫چالش‌های عمده‬ ‫منبع‪ :‬پایگاه اطالعاتی بانک جهانی درمورد بازنشستگی‬ ‫‪16‬‬ ‫پایداری منابع مالی و توانایی پرداخت‬ ‫نظام بازنشستگی در ایران در حال حاضر‪ ،‬جدا از مشکالت ناشی‬ ‫‌های زودرس)‬ ‫با توجه به مستمری سخاوتمندانه درمورد بازنشستگی‬ ‫‌شدت سخاوتمندانه آن‪ ،‬با مشکل متعارف تغییرات‬ ‫از خصوصیت به‬ ‫‌های بازنشستگی در ایران مشمول یک عدم‬ ‫است‪0.‬به طورکلی‪ ،‬طرح‬ ‫‌شدت در‬ ‫جمعیتی مواجه است که در آن «نسبت حمایت» به‬ ‫‌های پرداختی‬ ‫‌های دریافتی و مستمری‬ ‫تعادلی اساسی میان نرخ بیمه‬ ‫حال کاهش است‪ 17.‬این نظام بازنشستگی با مشکل بازده پایین‬ ‫‌های سنی گوناگون هستند‪.‬‬ ‫به گروه‬ ‫‌های خود نیز روبروست‪ 18.‬درنتیجه‪ ،‬کسری بودجه این‬ ‫‌گذاری‬ ‫سرمایه‬ ‫‌ها ضریب افزایش‬ ‫یک متغیر کلیدی مزایای پرداختی در این طرح‬ ‫‌گذاران‬‫‌شدت در حال افزایش است‪ .‬نگرانی عمده سیاست‬ ‫طرح‬ ‫‌ها به‬ ‫سنواتی یعنی نسبت عواید پرداختی برای هرسالی است که بیمه‬ ‫‌پرداز‬ ‫‌ها است چرا که به‬ ‫ایران در حال حاضر امکان تداوم مالی این طرح‬ ‫‌هایی که حق بیمه‬ ‫حق بیمه پرداخته است‪ .‬حاصل ضرب تعداد سال‬ ‫‌شدت وابسته به بودجه کشور هستند (به ویژه صندوق بازنشستگی‬ ‫‌شده در ضریب افزایش سنواتی‪ ،‬نرخ ناخالص جایگزینی‬ ‫پرداخت‬ ‫کشوری و سازمان بازنشستگی نیروهای مسلح)‪ .‬کمک دولت به‬ ‫‌کند که شاخص مهم و استانداردی‬ ‫(مستمری پرداختی) را مشخص می‬ ‫صندوق بازنشستگی کشور و نیروهای مسلح از ‪ 2/8‬درصد بودجه‬ ‫‌گونه درآمدهای بازنشستگی است‪.‬‬ ‫‌بینی این‬‫برای تجزیه‌و تحلیل پیش‬ ‫دولت در سال ‪ 1384‬به ‪ 14‬درصد درسال ‪ 1393‬افزایش‬ ‫‌یافته و انتظار‬ ‫‌دهد که ضریب افزایش سنواتی بازنشستگی در ایران‪،‬‬ ‫شکل‪ 15‬نشان می‬ ‫‌رود که تا ‪ 7‬سال بعد به ‪ 28‬درصد برسد‪ .‬کل کسری بودجه این‬ ‫می‬ ‫در مقایسه با کشورهای اروپایی و اعضای سازمان همکاری و توسعه‬ ‫‌ها در سال ‪ 1393‬به ‪ 425300‬میلیارد ریال (حدود ‪ 4‬درصد‬ ‫سازمان‬ ‫اقتصادی اروپا‪ ،‬سخاوتمندانه است‪ .‬در ایران تفاوت میان آنچه بسیاری‬ ‫تولید ناخالص داخلی) رسید‪.‬‬ ‫‌کنند‬ ‫‌شدگان می‬ ‫‌پردازند و آنچه از نظام بازنشستگی دریافت می‬ ‫از بیمه‬ ‫‌دهنده همبستگی باالیی است که درهمه‬ ‫شکل ‪ 14‬نشان‬ ‫بسیار زیاد است و همین امر منجر به بروز مشکل عدم پایداری منابع‬ ‫‌های بازنشستگی و درصد جمعیت باالی‬ ‫جای جهان میان هزینه‬ ‫مالی موجود شده است‪.‬‬ ‫‌شده قرار‬ ‫‌بینی‬ ‫‪ 65‬سال وجود دارد‪ .‬ایران به ‌وضوح باالی خط پیش‬ ‫عالوه بر مشکالت مربوط به پایداری منابع مالی که دربندهای فوق‬ ‫‌گیرد ودرمقایسه با سایر کشورهای جهان که درصد جمعیت‬ ‫می‬ ‫‌های‬‫‌های مربوط به ارائه خدمات‪ ،‬ونیز چالش‬ ‫به آنها اشاره شد‪ ،‬چالش‬ ‫‌های بیشتری دارد‪ .‬این حقیقت‪،‬‬ ‫سالمندشان شبیه ایران است‪ ،‬هزینه‬ ‫‌های بازنشستگی‬ ‫دالیل متعددی ازجمله سخاوتمندی اغلب طرح‬ ‫‌های‬ ‫‌ای مستمری‬ ‫‌که مفهوم توانایی پرداخت صرفاً ناظر بر بار هزینه‬ ‫‪1 16‬درحالی‬ ‫‌های دیگر)‪،‬‬ ‫‌خصوص صندوق بازنشستگی کشور و برخی طرح‬ ‫(به‬ ‫‌های‬ ‫بازنشستگی است‪ ،‬مفهوم پایداری منابع مالی به مقایسه مستمری‬ ‫‌های گسترده بازنشستگی زودرس ونیز پرداختی مستمری به‬ ‫برنامه‬ ‫‌های پرداختی برای برخورداری از مستمری‬ ‫بازنشستگی با حق بیمه‬ ‫بازماندگان دارد‪.‬‬ ‫‌های بازنشستگی‬ ‫‌های پرداختی عموماً در طرح‬ ‫بازنشستگی توجه دارد‪ .‬نرخ بیمه‬ ‫‌های فعلی در ایران با‬ ‫مزایای بازنشستگی تعهد شده در طرح‬ ‫‌های تعهد شده نیست‪.‬‬ ‫فعلی پاسخگوی مستمری‬ ‫‪1 17‬نگاه کنید به ادامه گزارش و شکل‪.15‬‬ ‫‌های بیمه پرداختی و سن بازنشستگی تناسبی ندارد‪ .‬درحالی که‬ ‫نرخ‬ ‫‌ها در‬‫‌گذاری‬‫‪1 18‬در هنگام تهیه این گزارش‪ ،‬ارقام مشخصی در مورد بازده سرمایه‬ ‫متعادل کردن متغیرها برای دستیابی به پایداری مالی کلی نظام نه‬ ‫‌گذاری بسیار‬ ‫‌های فعلی سرمایه‬ ‫‌شد که سیاست‬ ‫دسترس نبود‪ ،‬ولی گفته می‬ ‫کاری ساده و نه کاری بی ابهام است‪ ،‬اصالحات بالقوه برای بهبود‬ ‫پیچیده و نرخ بازده آنها پایین است‪.‬‬ ‫‌ها و مستمری بازنشستگی‪ 19‬شامل افزایش‬ ‫توازن میان حق بیمه‬ ‫‌المقدور‪ ،‬ارزش حال حق بیمه های پرداختی فرد‬ ‫‪1 19‬ایده آل این است که حتی‬ ‫‌های پرداختی به همان فرد‪ .‬نرخ بازده باال‬ ‫برابر باشد باارزش حال مستمری‬ ‫‌العمل دربرابرافزایش طول عمر است)‪،‬‬ ‫سن بازنشستگی (که عکس‬ ‫‌شود‪.‬‬ ‫باعث ناپایداری مالی نظام بازنشستگی می‬ ‫و تجدید نظردرنحوه محاسبه و شرایط احراز بازنشستگی (به ویژه‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬بهبود نفت محور‬ ‫‪20‬‬ ‫شکل‪ • 15‬ضریب افزایش سنواتی‪ :‬مقایسه بین‌المللی‬ ‫ایران‬ ‫ترکیه‬ ‫ایتالیا‬ ‫لهستان‬ ‫سوئد‬ ‫سوئیس‬ ‫فنالند‬ ‫پرتغال‬ ‫فرانسه‬ ‫جمهوری چک‬ ‫اتریش‬ ‫کانادا‬ ‫بلژیک‬ ‫آلمان‬ ‫هلند‬ ‫آمریکا‬ ‫ژاپن‬ ‫مکزیک‬ ‫انگلیس‬ ‫ایرلند‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫‪2/0‬‬ ‫‪2/5‬‬ ‫‪3/0‬‬ ‫‪3/5‬‬ ‫منبع‪ :‬پایگاه اطالعاتی بازنشستگی بانک جهانی‬ ‫یک نکته مهم درشکاف پوشش بیمه بازنشستگی این است که نرخ‬ ‫‌های‬ ‫‌های بازنشستگی و بهره‬ ‫مربوط به انباشت معوقات دولت به طرح‬ ‫‌ها در جهان است و این بیشتر‬‫مشارکت نیروی کار یکی از پایین ترین نرخ‬ ‫دیرکرد آن‪ ،‬نکات مهمی هستند که باید مورد توجه قرار گیرند‪ .‬معوقات‬ ‫‌شده‬ ‫به خاطر نرخ مشارکت پایین زنان است (که در شکل‪ 16‬نشان داده‬ ‫‌های بازنشستگی از ‪ 100‬میلیارد ریال در سال ‪1380‬‬ ‫دولت به صندوق‬ ‫است)‪ .‬کمتر از ‪ 17‬درصد زنان (‪ 15‬ساله به باال) در نیروی کار مشارکت‬ ‫‌یافته است‪ .‬پرداخت ساالنه‬‫به ‪ 700‬میلیارد ریال در سال ‪ 1391‬افزایش‬ ‫دارند‪ .‬همچنین‪ ،‬بنا بر آمارهای سال ‪ ،1393‬بیش از‪ 40‬درصد کسانی‬ ‫دیون دولت در این دوره بین صفر و نزدیک به‪ 250‬میلیارد ریال در‬ ‫‌پردازند افراد خوداشتغال و بیش از‪20‬‬ ‫که حق بیمه بازنشستگی می‬ ‫نوسان بوده است‪.‬‬ ‫‌های غیررسمی به کار مشغول هستند‪20.‬‬ ‫درصد کل نیروی کار در بخش‬ ‫روشن نیست که آیا در آینده افزایش جمعیت در سن کار‪ ،‬با‬ ‫میزان پوشش بیمه‌ای‬ ‫افزایش اشتغال‪ ،‬به‌خصوص در بخش مشاغل رسمی‪ ،‬و در نهایت با‬ ‫‌های اجتماعی و افرایش جمعیت تحت پوشش بیمه‬ ‫گسترش بیمه‬ ‫از لحاظ تاریخی پوشش بیمه بازنشستگی در ایران در حال گسترش‬ ‫بازنشستگی همراه خواهد بود یا خیر‪ .‬پدیده مشاغل غیررسمی‪ ،‬اکثریت‬ ‫بوده است‪ .‬در میانه دهه ‪ 1350‬تنها حدود ‪ 29‬درصد کل جمعیت‬ ‫وسیعی ازافراد در بخش خصوصی‪ ،‬نقاط روستایی‪ ،‬خوداشتغالی وزنان‬ ‫کشور تحت پوشش بیمه بازنشستگی بودند (شامل افراد وابسته)‪.‬‬ ‫‌گیرد‪ .‬بسیاری از کشورهای جهان با این پدیده مواجه‬ ‫‌‬ ‫را در بر می‬ ‫در سال ‪ ،1393‬این شاخص به حدود ‪ 69‬درصد کل جمعیت‬ ‫‌های مربوطه‪ ،‬به‬ ‫هستند و شواهد‪ ،‬حاکی از آن است که باید سیاست‬ ‫‌شده به‌حساب آورده‬ ‫افزایش‬ ‫‌یافته است‪ .‬اگر افراد وابسته به فرد بیمه‬ ‫‌هایی که مربوط به بازار کار و اصالح تأمین اجتماعی‬ ‫ویژه سیاست‬ ‫‌صورت درصد از نیروی کار درنظرگرفته‬ ‫نشوند و فقط خود اعضاء به‬ ‫هستند بازاندیشی شوند‪ ،‬زیرا که بسیاری ازافرادکه قرار است مشمول‬ ‫‌رسد‪ .‬لذا‪ ،‬هرچند که سطح پوشش‬ ‫شوند‪ ،‬این رقم به ‪ 78‬درصد می‬ ‫مستمری شوند‪ ،‬ورای دایره اصالحات قانونی قرارمی‬ ‫‌گیرند‪.‬‬ ‫‌ترین‬‫باالست‪ ،‬ولی هنوزشکاف پوششی مهمی باقی است‪ .‬یکی از مهم‬ ‫ه شده‪ ،‬درسراسرجهان‪ ،‬همبستگی‬ ‫‌که در شکل‪ 17‬نشان داد ‌‬ ‫چنان‬ ‫‌ای افراد خود‬ ‫‌ها‪ ،‬فقدان ساز و کار الزم برای پوشش بیمه‬ ‫چالش‬ ‫‌های اجتماعی یا پوشش‬ ‫باالیی میان درآمد سرانه و میزان پوشش بیمه‬ ‫اشتغال است‪ .‬همچنین پوشش بیمه ای اختیاری نظم ونسق چندانی‬ ‫‌های بازنشستگی وجود دارد‪ .‬اکثر کشورها در منطقه خاورمیانه‬ ‫نظام‬ ‫ندارد (غالباً بیشتر روستاییان و افراد خوداشتتغال حق بیمه شان‬ ‫‌ای باالیی در مقایسه‬‫و شمال آفریقا و ازجمله ایران‪ ،‬از پوشش بیمه‬ ‫‌ها برای‬ ‫‌پردازند)‪ ،‬علیرغم این حقیقت که برخی برنامه‬ ‫را مرتب نمی‬ ‫ً‬ ‫افراد خود اشتغال‪ ،‬مانند رانندگان و کارگران ساختمانی اخیرا درحال‬ ‫‌های غیررسمی و یا‬ ‫گسترش بوده است‪ .‬بسیاری ازافراد در بخش‬ ‫‪2 20‬کل نیروی کار در ایران در سال ‪ 1393‬معادل ‪ 27‬میلیون نفر بوده است که از‬ ‫آن میان ‪ 21/3‬میلیون نفر حق بیمه بازنشستگی می‌پرداخته‌اند که ‪ 11/9‬میلیون‬ ‫کسب‌و کارهای کوچک اصوالً چیزی نمی‬ ‫‌پردازند‪ .‬در ایران در حال‬ ‫نفرشان مزدوحقوق بگیر و ‪ 9/4‬میلیون نفر خود اشتغال بوده‌اند‪.‬‬ ‫حاضر بیش از ‪ 6‬میلیون نفر ازشاغالن زیرپوشش بیمه بازنشستگی‬ ‫‪2 21‬منبع‪ :‬پایگاه اطالعات بازنشستگی بانک جهانی‬ ‫‌ارند‪.‬‬‫قرارند‬ ‫‪21‬‬ ‫توجه خاص ‪ 1‬نظام بازنشستگی ایران ‪ :‬ضرورت اصالحات‬ ‫شکل‪ • 16‬نرخ مشارکت نیروی کار (درصد جمعیت باالی ‪ 15‬سال)‪1393 ،‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪75/04‬‬ ‫‪76/73‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪68/88‬‬ ‫‪74/00‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪49/46‬‬ ‫‪59/60‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪50/90‬‬ ‫‪49/46‬‬ ‫‪50/29‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪45/40‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪21/85‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪16/70‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪0‬‬ ‫خاورمیانه و شمال آفریقا‬ ‫جهان‬ ‫اعضا سازمان همکاری و توسعه‬ ‫ایران‬ ‫اقتصادی‬ ‫مردان‬ ‫زنان‬ ‫کل‬ ‫منبع‪ :‬نماگرهای توسعه در جهان و سازمان بین المللی کار‬ ‫شکل‪ • 18‬برآورد جمعیت باالی ‪ 65‬سال نسبت به جمعیت ‪ 15‬تا ‪ 64‬ساله‬ ‫شکل‪ • 17‬پوشش بیمه بازنشستگی در قیاس با درآمد سرانه‬ ‫‪50%‬‬ ‫‪120%‬‬ ‫نست جمعیت ‪ 65+‬سال به ‪ 15‬تا ‪64‬‬ ‫‪45%‬‬ ‫‪40%‬‬ ‫‪100%‬‬ ‫اعضا فعال (‪ %‬از نیروی کار)‬ ‫با احتساب پوشش اختیاری (‪ %78‬نیروی کار) ‪ -‬ایران‬ ‫‪35%‬‬ ‫الجزایر‬ ‫‪80%‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫تونس‬ ‫‪25%‬‬ ‫‪60%‬‬ ‫مصر‬ ‫اردن‬ ‫ایران‬ ‫‪20%‬‬ ‫مراکش‬ ‫عراق‬ ‫‪15%‬‬ ‫‪40%‬‬ ‫جیبوتی‬ ‫یمن‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫لبنان‬ ‫‪y = 0.016x +0.0956‬‬ ‫‪5%‬‬ ‫فلسطین‬ ‫‪R² = 0.7401‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪60‬‬ ‫جهان‬ ‫ایران‬ ‫کشورهای با درآمد باال‬ ‫درآمد سرانه (هزار)‬ ‫منبع‪ :‬پیش بینی جمعیت جهان‪ ،‬سازمان ملل متحد ‪ /‬نماگرهای توسعه درجهان‪ ،‬بانک جهانی‬ ‫منبع‪ :‬پایگاه اطالعاتی بانک جهانی درمورد بازنشستگی‬ ‫ولد‪ ،‬افزایش طول عمر‪ ،‬تغییرات مربوط به شهرنشینی‪ ،‬مهاجرت‬ ‫با درآمدشان برخوردارند‪ 21.‬این امر حکایت از آن دارد که نمی‬ ‫‌توان‬ ‫و ساختارهای خانوادگی سبب شده که حمایت غیررسمی‪ ،‬هم‬ ‫‌ای با ساز و کارهای‬‫انتظار داشت که درمیان مدت‪ ،‬پوشش بیمه‬ ‫ازنظر دسترسی وهم میزان پوشش‪ ،‬روبه کاهش باشد‪ ،‬و هرگاه‬ ‫‌خصوص که جمعیت بیمه‬ ‫متعارف گسترش چندانی پیدا کند‪ ،‬به‬ ‫‌ ازسالمندان اتخاذ نشود‪ ،‬در‬ ‫‌های جدیدی برای حمایت‬ ‫سیاست‬ ‫نشده عمدتاً در بخش خصوصی (شامل خود اشتغال‬ ‫‌ها‪ ،‬روستاییان و‬ ‫‌تر هم خواهد شد‪.‬‬ ‫آینده ضعیف‬ ‫غیره) مشغول هستند‪.‬‬ ‫‌دهد که علیرغم این حقیقت که درایران‪ ،‬نرخ‬ ‫شکل‪ 18‬نشان می‬ ‫‌شود که‬ ‫‌بگیران‪ ،‬مالحظه می‬ ‫در نگاهی به پوشش مستمری‬ ‫وابستگی سالمندان (نسبت افراد ‪ 65‬سال به باال به جمعیت ‪15‬تا‪64‬‬ ‫‌های غیررسمی‬ ‫بیش ازنیمی از جمعیت باالی ‪ 60‬سال تحت حمایت‬ ‫‌شود که این نرخ در‬‫‌بینی می‬ ‫ساله) هنوزبسیارپایین است‪ ،‬ولی پیش‬ ‫‌های اجتماعی قرار دارند‪ .‬این هم مهم‬ ‫(مانند خانواده) و یا کمک‬ ‫‌زودی‬‫آینده از میانگین جهانی پیشی گیرد‪ .‬لذا‪ ،‬اگر اصالحات الزم به‬ ‫‌های اخیر کاهش نرخ زاد و‬ ‫است که خاطرنشان شود که در سال‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬بهبود نفت محور‬ ‫‪22‬‬ ‫‌گونه‬‫‌هایی از نظام بازنشستگی فراوان و گسترده است‪ .‬این‬ ‫سوءاستفاده‬ ‫به اجرا گذاشته نشود‪ ،‬جمعیت در حال پیر شدن نه ‌فقط مشکل‬ ‫‌تر است زیرا که رسیدگی‬ ‫رفتارها در میان افراد خود اشتغال متداول‬ ‫مالی نظام بازنشستگی را تشدید می‬ ‫‌کند‪ ،‬بلکه به مشکالت نابرابری‬ ‫‌وسقم درآمدشان فوق‬ ‫‌العاده دشوار است‪.‬‬ ‫به صحت‬ ‫و ساختار بازار کار می‬ ‫‌افزاید‪.‬‬ ‫‌گذاری‬ ‫‌بینی و شفافیت ‪ :‬یکی دیگر از مسائل سیاست‬ ‫قابلیت پیش‬ ‫‌ها در ایران‪ ،‬این حقیقت است که در حال‬ ‫مربوط به بازنشستگی‬ ‫برابری‪/‬عدالت؛ قابلیت پیش‌بینی‪/‬شفافیت؛ کفایت مستمری‪،‬‬ ‫‌ها وجود‬ ‫‌بندی مستمری‬ ‫حاضر هیچ ساز و کار خودکاری برای شاخص‬ ‫وکارآیی اقتصادی‬ ‫‌های بازنشستگی دراختیار مقامات دولتی است‪.‬‬ ‫ندارد‪ .‬تعدیل مستمری‬ ‫‌تواند به فرسایش سطح زندگی‬ ‫این شیوه درستی نیست‪ ،‬چراکه می‬ ‫‌بگیران‪ ،‬درنتیجه تورم منجر شود‪ .‬در حال حاضر شاخص بندی‬ ‫مستمری‬ ‫‌های بازنشستگی به‬ ‫‌های پرداخت مستمری‬ ‫برابری و عدالت‪ :‬شیوه‬ ‫‌ها‪،‬‬‫‌ترین شیوه است‪ .‬شاخص بندی مستمری باقیمت‬ ‫‌ها متداول‬‫مستمری‬ ‫‌ها‬‫‌شود‪ .‬این شیوه‬ ‫نحوی است که با بیمه پرداران متفاوت رفتار می‬ ‫قدرت خرید مستمری را در طول زمان بازنشستگی تضمین خواهد‬ ‫به ویژه به سود بازنشستگان زودرس است که در مقایسه با کارکنانی‬ ‫‌کند‪.‬‬‫‌بینی و شفاف می‬ ‫کرد‪ .‬این امر درآمد بازنشستگی را قابل پیش‬ ‫‌تری از مستمری استفاده‬ ‫‌کنند‪ ،‬مدت طوالنی‬ ‫که تا سن کامل کار می‬ ‫‌که نظام بازنشستگی‬ ‫کفایت مستمری‪ :‬همچنین‪ ،‬علیرغم این‬ ‫‌کنند‪ .‬با این حال‪ ،‬مشکل بازنشستگی زودرس تنها مربوط به نحوه‬ ‫می‬ ‫ایران نظامی سخاوتمندانه است‪ ،‬اما در عمل‪ ،‬کفایت (کافی بودن مبلغ‬ ‫طراحی نظام بازنشستگی نیست‪ ،‬بلکه بیشتربه خاطر مشاغل زیادی‬ ‫مستمری) آن ظاهرا ً چالش دیگری دربرابرنظام است‪ .‬مزایای بازنشستگی‬ ‫است که تحت عنوان مشاغل «سخت و زیان آور» تعریف شده اند‪.‬‬ ‫دریافتی توسط ‪ 77‬درصد بازنشستگان سازمان تأمین اجتماعی و ‪35‬‬ ‫‌کننده بازار‬ ‫‌های زودرس‪ ،‬هم عامل نابرابری وهم مختل‬ ‫بازنشستگی‬ ‫درصد بازنشستگان صندوق بازنشستگی کشوری زیر خط فقر قرار دارد‪22.‬‬ ‫‌شوند که افرادی نیروی کار (الاقل بخش رسمی‬ ‫کارند‪ ،‬زیرا باعث می‬ ‫کارآیی اقتصادی ‪ :‬چالش دیگر نظام بازنشستگی فعلی‪ ،‬چند پارگی‬ ‫‌کردند‪.‬‬‫آن) را زودتر ترک کنند که اگر این شرایط حاکم نبود ترک نمی‬ ‫‌های خصوصی و دولتی مسأله‬ ‫آن است‪ .‬به ویژه اختالف میان بخش‬ ‫عالوه بر ضوابط سخاوتمندانه بازنشستگی زودرس‪ ،‬حداقل الزم سنوات‬ ‫‌گذاری مهمی است‪ ،‬چراکه مانع تحرک نیروی کار درداخل یک‬ ‫سیاست‬ ‫‌های آخر‬ ‫خدمت و مبنا قراردادن محاسبه مستمری بر دستمزد سال‬ ‫‌برد‪ ،‬و باعث‬ ‫‌های اداری را باال می‬ ‫‌شود‪ ،‬هزینه‬ ‫بخش و میان بخش‬ ‫‌ها می‬ ‫‌شود که افراد تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی‬ ‫خدمت‪ ،‬باعث می‬ ‫‌گردد‪ .‬رویکرد کشورهای‬ ‫‌های مختلف کارگران می‬ ‫رفتار نابرابر با گروه‬ ‫‌های قبل تر‪ ،‬تشویق شوند‪.‬‬ ‫به طفره روی و کم گویی دستمزدهای سال‬ ‫‌های بازنشستگی است‪.‬‬ ‫‌سوی ادغام طرح‬ ‫جهان به نحو روزافزونی به‬ ‫‌های محدود – بهترین‬ ‫شیوه عمل در ایران که مستمری‬ ‫‌هارابرسال‬ ‫‌ای متداول‬ ‫‌کند‪ ،‬قب ً‬ ‫ال شیوه‬ ‫سنوات یا سنوات آخر خدمت – مبتنی می‬ ‫‌المللی بود و اکنون دیگر متداول نیست‪ .‬قوانین بازنشستگی‬ ‫درسطح بین‬ ‫مالحظات سیاست‌گذاری‬ ‫درایران اخیرا ً ازاین جهت تا حدی اصالح شده و قرار است مستمری‬ ‫بازنشستگی برمبنای حقوق ‪ 5‬سال آخرخدمت افراد گذاشته شود‪،‬‬ ‫‌حالی که کمر به‬ ‫در نگاه به آینده‪ ،‬سیاست‬ ‫‌گذاران ایران باید درعین‬ ‫هرچند این نحوه محاسبه هنوز به اجراگذاشته نشده است‪ .‬برخی از‬ ‫‌بندند‪ ،‬عموم مردم را از مشکالتی که‬ ‫اصالح نظام بازنشستگی می‬ ‫کشورها دیگر میانگین ‪ 5‬سال را کنارگذاشته و میانگین حقوق ‪15‬‬ ‫این نظام با آن مواجه است آگاه سازند‪ .‬این کار مستلزم این است‬ ‫‌گیرند‪.‬‬‫سال یا حتی ‪ 20‬سال و یا تمامی دوران خدمت فرد را در نظرمی‬ ‫‌ای بلندمدت برای روشن شدن مزایا و‬ ‫که بحث و گفتگو در محدوده‬ ‫‌ها به میانگین کل سنوات خدمت‪،‬‬ ‫این تغییر روش محاسبه مستمری‬ ‫‌های فعلی با‬‫‌های بالقوه اجتماعی و اقتصادی سیاست‬ ‫معایب هزینه‬ ‫‌ها‪،‬‬‫به دالیل زیر بهترین شیوه محاسبه است‪ :‬مبنای پرداخت حق بیمه‬ ‫مزایای آتی صورت بگیرد‪.‬‬ ‫‌گیرد‪.‬‬‫‌ها هرساله صورت می‬ ‫حقوق کل سنوات خدمت است‪ ،‬زیرا پرداخت‬ ‫‌گذاران در ایران‪ ،‬هنگام تعیین‬‫‌شود که سیاست‬ ‫پیشنهاد می‬ ‫وقتی محاسبه مستمری مبنایی جز این داشته باشد و مث ً‬ ‫ال مبتنی‬ ‫مسیر اصالح نظام بازنشستگی به سه نکته زیر توجه کنند و از خود‬ ‫‌های آخر خدمت باشد‪ ،‬مستمری ناعادالنه خواهد بود‪ ،‬راه‬ ‫بربهترین سال‬ ‫بپرسند که بهترین شیوه عمل در سطح بین‬ ‫‌المللی کدام شیوه است‪:‬‬ ‫‌کند‪ .‬برای مثال‪،‬‬ ‫سوءاستفاده را باز و سوء رفتار اقتصادی را تشویق می‬ ‫‌های آخر خدمت‪،‬‬ ‫مبتنی کردن مستمری بازنشستگی بر معدودی سال‬ ‫الف) اصالحات پارامتری که نابرابری‪ ،‬اختالالت و فشارهای مالی را‬ ‫شیوه مطلوبی نیست‪ ،‬زیرا افرادی که درآمدشان دربهترین سنوات‪ ،‬یا‬ ‫تخفیف می‬ ‫‌بخشد‪.‬‬ ‫سنوات پایان خدمت باالتر از میانگین درآمد کل سنوات خدمت شان‬ ‫‌های‬‫‌های توزیع مجدد‪ ،‬مانند مستمری‬ ‫ب) توجه به سایر گزینه‬ ‫است‪ ،‬کسانی هستند که بیشترین عواید نصیب شان می‬ ‫‌شود‪.‬‬ ‫اجتماعی‪.‬‬ ‫لحاظ کردن حقوق متوسط کل سنوات خدمت برای محاسبه‬ ‫‌های متعدد بازنشستگی (ادغام نظام چندپاره کنونی)‪.‬‬ ‫ج) ادغام طرح‬ ‫مستمری بازنشستگی در ایران‪ ،‬به دلیل وجود بخش نسبتاً بزرگ‬ ‫‌های آخر‪،‬‬ ‫غیررسمی و خوداشتغالی‪ ،‬مناسب تراست‪ .‬معیار سال‬ ‫‌تر را‬‫‌های قبل‬ ‫‌که افراد حقوق سال‬ ‫‌دهد برای این‬‫انگیزه بزرگی می‬ ‫‌ که افراد‬ ‫‌ها ذاتاً طرح‬ ‫‌هایی سخاوتمندانه‌هستند‪ ،‬ولی با توجه به این‬ ‫‪2 22‬این طرح‬ ‫‌های کمی هم حق‬ ‫‌شوند (که البته سال‬ ‫زیادی زودتر از موعد بازنشسته می‬ ‫‌های آخرخودرا بیشترابرازکنند‪ .‬شواهد عملی‬ ‫کمتر و حقوق سال‬ ‫‌های بازنشستگی عم ً‬ ‫ال پایین است‪.‬‬ ‫‌اند) بسیاری از مستمری‬‫بیمه داده‬ ‫دربسیاری از کشورهای با درآمد متوسط‪ ،‬حاکی از آن است که چنین‬ ‫‪23‬‬ ‫توجه خاص ‪ 1‬نظام بازنشستگی ایران ‪ :‬ضرورت اصالحات‬ ‫‌صورتی مؤثر و درست با مردم درمیان گذاشته شود‪.‬‬ ‫تأکید شود و به‬ ‫عالوه براین سه نکته که مستقیماً به نحوه طراحی نظام‬ ‫‌گذاران ایران می‬ ‫‌توانند تجربه سایر‬ ‫در طول فرآیند اصالحات‪ ،‬سیاست‬ ‫بازنشستگی مرتبط هستند‪ ،‬برای اصالح نظام بازنشستگی الزم است‬ ‫کشورهای جهان مخصوصاً کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه‬ ‫دیگروجوه آن درارتباط با ساختارنیروی کار‪ ،‬قوانین ومقررات و تعاریف‬ ‫‌رسانی را مد نظر قرار بدهند‪ .‬از این لحاظ‬‫اقتصادی‪ ،‬در زمینه اطالع‬ ‫‌هایی از نیروی کارکه‬ ‫بکاررفته‪ ،‬نیزمورد بازبینی قرارگیرند‪ .‬مث ً‬ ‫ال جنبه‬ ‫‌های‬‫‌ها و آموزه‬‫‌های مرتبط خوب و هم بدی در غالب گزارش‬ ‫هم تجربه‬ ‫باید مورد توجه قرارگیرد عبارتند از مشارکت زنان درنیروی کار و به‬ ‫‌رسانی وجود‬ ‫‌های بازنشستگی و اطالع‬ ‫متعددی در جهت بهبود برنامه‬ ‫ویژه‪ ،‬تصحیح فرآیند تعریف مشاغل سخت وزیان آور‪ .‬تا همین اواخر‪،‬‬ ‫دارد‪ .‬هدف در این راستا ایجاد آگاهی در میان عموم مردم و مخصوصاً‬ ‫به دالیل سیاسی‪ ،‬بسیاری از مشاغل معمولی جزو مشاغل سخت و‬ ‫‌های‬‫‌های مربوطه (شرکا اجتماعی و دیگران)‪ ،‬در مورد چالش‬ ‫همه ذینفع‬ ‫‌شدند تا بازنشستگی زودرس درآنها میسر باشد‪.‬‬ ‫‌آور قلمداد می‬ ‫زیان‬ ‫‌ روی نظام بازنشستگی و گزینه اصالحات می‬ ‫‌باشد‪.‬‬ ‫پیش‬ ‫‌های زودرس شکاف میان طول عمر و سن مؤثر‬ ‫پرداخت این مستمری‬ ‫بازنشستگی را به شدت افزایش داده است‪23.‬‬ ‫ب) مالحظات بازتوزیعی‪ :‬کمک‌های نقدی و دیگر ساز و کارهای‬ ‫بالقوه‬ ‫الف) اصالحات پارامتری که نابرابری‪ ،‬اختالالت و فشارهای مالی را‬ ‫تخفیف می‌بخشد‬ ‫‌آید‪ ،‬بسیار مهم است که‬ ‫زمانی که از بازتوزیع سخن به میان می‬ ‫‌دستان سالمند‪ ،‬که عموماً (نه همیشه) بیرون از نظام‬‫میان گروه تهی‬ ‫‌های فعلی مورد عمل‬ ‫‌که در بخش قبل اشاره شد‪ ،‬برخی از شیوه‬ ‫چنان‬ ‫‌شدگان‪،‬‬ ‫‌های رسمی قرارمی‬ ‫‌گیرند‪ ،‬و توزیع مجدد درون نظام بیمه‬ ‫بیمه‬ ‫در نظام بازنشستگی ایران‪ ،‬این نظام را در مسیر ناپایداری مالی قرار‬ ‫‌درآمد در درون نظام‬ ‫و نیز توزیع مجدد میان کارکنان پردرآمد و کم‬ ‫‌پردازند و مدتی‬‫‌طورکلی‪ ،‬افراد‪ ،‬تنها مدت کوتاهی بیمه می‬ ‫می‬ ‫‌دهد‪ .‬به‬ ‫بیمه‬ ‫‌ای‪ ،‬قائل به فرق شد‪.‬‬ ‫‌های فعلی‬ ‫‌شوند‪ .‬سیاست‬ ‫‌مند می‬ ‫طوالنی از مزایای بازنشستگی بهره‬ ‫‌های امداد اجتماعی‬ ‫‌دستان سالمند‪ ،‬شامل برنامه‬ ‫توزیع به تهی‬ ‫‌کند‪ ،‬به ایجاد نابرابری کمک‬ ‫همچنین بازار نیروی کار را مختل می‬ ‫‌کنندگانی که صرفاً‬ ‫‌ای در مورد دریافت‬‫‌های غیر بیمه‬ ‫(و یا مستمری‬ ‫‌های سوءاستفاده را باال می‬ ‫‌برد‪.‬‬ ‫می‬ ‫‌کند ونیز انگیزه‬ ‫ً‬ ‫‌صورت نقدی یا جنسی‪ ،‬مستقیما باید از بودجه‬ ‫سالمند هستند) به‬ ‫‌های منفی‬ ‫الگوهای بازنشستگی زودرس سبب انگیز ه‬ ‫‌دستان سالمند‪ ،‬و یا افرادی که احتماالً در‬ ‫دولت تأمین شود‪ .‬تهی‬ ‫‌رسد معیارهای بازنشستگی زودرس‬ ‫‌شود‪ .‬به نظر می‬ ‫دربازارکارمی‬ ‫‌دست خواهند شد در معرض ریسک عدم نقدینگی‬ ‫ایام پیری تهی‬ ‫‌آید که هنجارهای زیان‬ ‫‌آور‪،‬‬ ‫‌اند‪ .‬به نظر می‬ ‫‌شده و نهادین ‌‬ ‫ه شده‬ ‫تقویت‬ ‫‌مدتی قرار دارند که بدتر از ریسک طول عمر‬ ‫‌های کوتاه‬‫و ریسک‬ ‫‌خصوص در دو زمینه زیر جا افتاده است‪:‬‬ ‫به‬ ‫‌شان) است‪ .‬الزم است برای‬ ‫(مانند تمام شدن پس‬ ‫‌انداز ایام سالمندی‬ ‫‌ها باید‬‫‌گونه افراد اقدامات امدادی رایگان فراهم آورد‪ .‬این برنامه‬ ‫این‬ ‫‌‪ ،‬موضوعی جا افتاده می‬ ‫‌شود‪.‬‬ ‫•پرداخت حق بیمه برای مدتی کوتاه‬ ‫ ‬ ‫‌نظام‬‫چنان تعبیه شوند که انگیزه منفی برای کارکردن و یا پیوستن به‬ ‫بیمه‬ ‫‌ای ایجاد نکنند‪.‬‬ ‫•بازنشستگی زودرس در اولین فرصت ممکن‪ ،‬موضوعی جا افتاده‬ ‫ ‬ ‫‌شود (دربازنشستگی کشوری‪ ،‬افراد با ‪ 50‬سال سن و ‪25‬‬ ‫می‬ ‫بسیاری از کشورها شکل دیگری از توزیع مجدد را انتخاب‬ ‫سال خدمت و موافقت دستگاه مربوطه بازنشسته می‬ ‫‌شوند‪ ،‬وزنان‬ ‫‌شان از پردرآمد تا کم‬ ‫‌درآمد‬ ‫‌ای‬‫‌اند که در آن در درون نظام بیمه‬ ‫کرده‬ ‫درهرسنی با ‪ 20‬سال سابقه خدمت و موافقت دستگاه مربوطه‬ ‫‌صورت طرح «مزایای معین‪-‬‬ ‫ً‬ ‫را دربرمی‬ ‫‌گیرد (این ترتیبات معموال به‬ ‫می‬ ‫‌توانند بازنشسته شوند)‪.‬‬ ‫‌ها از عواید جاری» است‪ -‬نظیر آنچه در ایران معمول‬ ‫پرداخت هزینه‬ ‫‌های این نوع توزیع مجدد می‬ ‫‌تواند بیش از منافعش‬ ‫است)‪ .‬لیکن هزینه‬ ‫‌درآمد‬ ‫‌که آیا توزیع مجدد از کارکنان پردرآمد به کارکنان کم‬ ‫باشد‪ .‬این‬ ‫ارزیابی وتجزیه و تحلیل نظام فعلی با توجه به این هنجارهای‬ ‫در نظام بیمه مشارکتی مطلوب است یا نه‪ ،‬بستگی به ترجیحات‬ ‫‌طور‪ ،‬مهم است که سیاست‬ ‫‌گذاران‪،‬‬ ‫زیانبار اهمیت زیادی دارد‪ .‬همین‬ ‫‌گذاران‬‫اجتماعی کشور دارد‪ .‬با این ‌حال اگر مطلوب باشد‪ ،‬سیاست‬ ‫‌های فعلی – و هرگونه اصالحات پیشنهادی دیگر‪ -‬را موکول به‬ ‫طرح‬ ‫باید به سازوکارهای توزیع مجددی متوسل شوند که کمتر مختل‬ ‫‌کننده‬ ‫‌ای وتجزیه و تحلیل متغیرهای طرح‬ ‫محاسبات دقیق الگوهای بیمه‬ ‫است‪ .‬توزیع مجدد از طریق نظام بازنشستگی‪ ،‬مستلزم اخذ مالیات‬ ‫‌ای از امکانات بازنشستگی را‬‫اصالحی کنند‪ .‬الگوسازی مالی‪ ،‬دامنه‬ ‫‌کند‪ .‬راهکار جایگزین‪،‬‬‫از کارکنان است و لذا بازارکار را مختل می‬ ‫‌آورد و مقایسه تبدیل وتبادل میان ضریب افزایش سنواتی‪،‬‬ ‫فراهم می‬ ‫این است که انتقاالت (مانند تضمین حداقل مستمری) مستقیماً‬ ‫‌سازد‪ .‬جدول‪4‬‬ ‫‌ها را ممکن می‬ ‫سن بازنشستگی‪ ،‬و میزان حق بیمه‬ ‫از بودجه دولت تأمین گردد‪ .‬در مورد نظام «مزایای معین‪-‬پرداخت‬ ‫‌های چندی از معیارهای مورد عمل فعلی و معیارهای مطلوب را‬ ‫مثال‬ ‫‌گذاران همچنین باید در خصوص سرعت‬ ‫‌گذارد‪ .‬سیاست‬‫به نمایش می‬ ‫‌ترین اصالحات (با توجه به‬ ‫انجام اصالحات‪ ،‬از تدریجی‬ ‫‌ترین تا سریع‬ ‫مزایا و معایب آن) تصمیم بگیرند‪.‬‬ ‫‪2 23‬در سال ‪ ،1367‬طول عمر درزمان تولد ‪ 60‬سال و متوسط سن مؤثر بازنشستگی‬ ‫‌که در سال ‪ ،1384‬طول عمر به ‪ 70‬سال افزایش‬ ‫‌یافته‪،‬‬ ‫‪ 55‬سال بود‪ ،‬درحالی‬ ‫‌هایی‬‫‌منظور جلب حمایت عمومی‪ ،‬ضروری است که بر چالش‬ ‫به‬ ‫‌یافته بود‪.‬‬ ‫ولی از سوی دیگر سن مؤثربازنشستگی به ‪ 48‬سال کاهش‬ ‫ورای چالش‬ ‫‌های مربوط به پایداری منابع مالی و توانایی پرداخت هم‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬بهبود نفت محور‬ ‫‪24‬‬ ‫جدول‪ • 4‬متغیرهای سیاست موجود و متغیرهای سیاست مطلوب برمبنای اصول اساسی و بهترین شیوه عمل‪ ،‬اصالحات تدریجی و سریع‬ ‫سریع‌ترین اصالحات‬ ‫تدریجی‌ترین اصالحات‬ ‫سیاست مطلوب (اصول‬ ‫وضع فعلی‬ ‫خصوصیات نظام بازنشستگی‬ ‫اساسی و بهترین شیوه عمل)‬ ‫‪ 2%‬برای همه بازنشستگان‬ ‫‪ 2%‬افزایش آتی‬ ‫خطی‪2 % :‬‬ ‫خطی‪3/3 % :‬‬ ‫ساختار ضریب افزایش‬ ‫حتی آنهایی که مشمول‬ ‫سنواتی‬ ‫ضریب ‪ 3/3%‬قبل هستند‬ ‫زمان طوالنی‬ ‫‌تر بسته به‬ ‫بخش خصوصی ‪ 10‬سال‬ ‫مدت‌زمان الزم برای‬ ‫متغیرهای دیگر‬ ‫بخش دولتی ‪ 30‬سال‬ ‫بازنشستگی‬ ‫کل افزایش از زمان اصالح‬ ‫متوسط حقوق کل سنوات‬ ‫متوسط سنوات خدمت‬ ‫بخش خصوصی ‪ 2‬سال‬ ‫معیار عواید‬ ‫نظام تا متوسط حقوق‬ ‫خدمت تنها برای تازه‬ ‫آخر و بخش دولتی حقوق‬ ‫سنوات‪ ،‬یعنی مستمری دو‬ ‫‌نظام‬‫واردین به‬ ‫ماه آخر خدمت‬ ‫بخش دارد(حقوق نهایی و‬ ‫تمام کارکنان موجود ذیل‬ ‫متوسط حقوق) در مورد‬ ‫قوانین جاری باقی می‬ ‫‌مانند‬ ‫کارکنان موجود‬ ‫تعدیل بر اساس شاخص‬ ‫تعدیل بر اساس شاخص‬ ‫تعدیل بر اساس شاخص‬ ‫صالح‬ ‫‌دیدی‬ ‫شاخص بندی مستمری‬ ‫‌ها‬ ‫تورم برای کارکنان موجود‬ ‫تورم برای تازه واردین‬ ‫تورم‬ ‫و تازه واردین‬ ‫افزایش سن بازنشستگی به‬ ‫افزایش آن همراه با افزایش‬ ‫افزایش آن با توجه به‬ ‫‪ 50 / 60‬سال‬ ‫سن معمول بازنشستگی‬ ‫‪ 65‬سال (و سپس متصل‬ ‫امید به زندگی‬ ‫افزایش امید به زندگی‬ ‫دربیشترطرح‬ ‫‌های موجود‬ ‫کردنش به امید به زندگی)‬ ‫(طول عمر)‬ ‫حذف تدریجی بازنشستگی‬ ‫کاهش امکان بازنشستگی‬ ‫افزایش تدریجی به نحوی‬ ‫ضوابط گوناگون‬ ‫سن بازنشستگی زودرس‬ ‫‌نحوی‬ ‫‌که به سن‬ ‫زودرس به‬ ‫‪ 50–55‬سال طی‬ ‫که منعکس کننده افزایش‬ ‫بازنشستگی معمول برسد‬ ‫‪ 10‬سال‪ ،‬افزایش سن‬ ‫طول عمر باشد‬ ‫بازنشستگی زودرس به ‪55‬‬ ‫با افزایش امید به زندگی‬ ‫اعمال فوری ‪ 6%‬تعدیل‬ ‫افزایش تدریجی ‪-3-2 %‬‬ ‫خنثی ازنظر محاسبات‬ ‫صفر‬ ‫تعدیل مزایا برای‬ ‫برای همه بازنشستگان‬ ‫‪ 6-5-4‬طی یک دوره‬ ‫‌ای‬‫بیمه‬ ‫بازنشستگی زودرس‬ ‫جدید‬ ‫پنج‬ ‫‌ساله‬ ‫سیاست بازار کار باید مانع‬ ‫بخش خصوصی ‪ 18 %‬و‬ ‫نرخ حق بیمه‬ ‫هرگونه افزایشی درآینده‬ ‫بخش دولتی ‪22/5 %‬‬ ‫باشد‬ ‫‌های گذشته نرخ بازده کمتری نصیب‬ ‫‌های جدید نسبت به نسل‬ ‫نسل‬ ‫‌توانند کاهنده باشد‪ ،‬یعنی افراد‬ ‫هزینه‬ ‫‌ها از عواید جاری»‪ ،‬انتقاالت می‬ ‫‌رو‪ ،‬یک نوع انتقال ضمنی منابع از جوانان به‬ ‫‌شود‪ .‬ازاین‬‫شان می‬ ‫‌درآمد مشمول نرخ بازده کمتری از افراد پردرآمد باشند‪ .‬گذشته‬ ‫کم‬ ‫‌گیرد‪ .‬حتی اگر تا حدودی وضعیت تصاعدی‬ ‫سالمندان صورت می‬ ‫‌های فعلی‬ ‫‌تری از نسل‬ ‫ً‬ ‫‌های آینده معموال نرخ بازده پایین‬‫از این‪ ،‬نسل‬ ‫‌درآمد‬‫بین نسلی برقرار شود‪ ،‬انتقال ضمنی‪ ،‬کماکان از اعضای کم‬ ‫‌کنند‪ .‬برای مثال‪ ،‬در سازمان تأمین اجتماعی و صندوق‬ ‫دریافت می‬ ‫‌تواند صورت بگیرد‪.‬‬‫نسل جوان به اعضای پردرآمد نسل گذشته می‬ ‫بازنشستگی کشوری‪ ،‬نرخ بازده یک فرد مشخص از نظام «مزایای‬ ‫‌های اخیر‪ ،‬تعداد زیادی از کشورها در نقاط مختلف‬ ‫در سال‬ ‫‌ها از عواید جاری» توسط دو عامل تعیین‬ ‫معین‪ -‬پرداخت هزینه‬ ‫‌های نقدی به جمعیت سالمند را برگزیده‬ ‫‌اند‪.‬‬ ‫جهان‪ ،‬پرداخت کمک‬ ‫‌شود‪ :‬یکی متوسط نرخ رشد مزد واقعی و دیگری امید به زندگی‬ ‫می‬ ‫‌های اجتماعی مورداشاره‬ ‫‌ها‪ ،‬که گاهی تحت عنوان مستمری‬ ‫این برنامه‬ ‫‌کند و‬‫‌تر افزایش پیدا می‬ ‫(طول عمر)‪ .‬افرادی که دستمزدشان سریع‬ ‫‌گیرند‪ ،‬در انواع گوناگون وابعادمتفاوت اند‪ .‬نقش مطلوب این‬‫قرارمی‬ ‫‌تری مستمری دریافت‬ ‫‌کنند و درنتیجه مدت طوالنی‬ ‫بیشترعمرمی‬ ‫‌ها درون نظام کلی بازنشستگی و حمایت اجتماعی‪ ،‬مسأله‬ ‫برنامه‬ ‫‌شوند‪ .‬این افراد نوعاً افرادی‬ ‫‌کنند‪ ،‬از نرخ بازده بیشتری برخوردارمی‬‫می‬ ‫‌تواند در بحث و گفتگوهای مربوط‬ ‫سیاستی مهمی است که ایران می‬ ‫‌های با‬‫‌زیاد از خانواده‬‫‌احتمال‬ ‫‌کرده و کارکنانی تندرست‬ ‫‌اند و به‬ ‫تحصیل‬ ‫‌که نظام‬‫به اصالح نظام بازنشستگی خود موردتوجه قرار دهد‪ .‬درحالی‬ ‫‌تواند طوری‬ ‫درآمد متوسط یا باال هستند‪ .‬اصوالً‪ ،‬نظام بازنشستگی می‬ ‫‌های بالعوض‬ ‫بازنشستگی فعلی به نحو روزافزونی متکی به کمک‬ ‫‌درآمد نرخ بازده بیشتری ازافراد پردرآمد‬ ‫طراحی شود که افراد کم‬ ‫‌گونه انتقاالت (نقدی) تنها به سود کسانی است‬ ‫دولت است‪ ،‬این‬ ‫ال از طریق برقراری حداقل مستمری)‪ ،‬ولی حالت‬ ‫‌شان شود (مث ً‬‫نصیب‬ ‫‌های اجتماعی‬ ‫که تحت پوشش قرار دارند‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬مستمری‬ ‫‌ها از عواید‬‫تصاعدی‪ ،‬وجه ذاتی نظام «مزایای معین‪ -‬پرداخت هزینه‬ ‫‌توانند به سود هر کسی باشند (که به سن مشخصی رسیده‬ ‫می‬ ‫جاری» نیست‪ .‬از خصوصیات دیگر نظام «مزایای معین‪ -‬پرداخت‬ ‫باشد) و یا اگر درست طراحی ‌شده باشد به سود کسانی باشد که‬ ‫‌ها ازعوایدجاری» این است که نرخ بازده پایداری که نظام‬ ‫هزینه‬ ‫نیاز بیشتری دارند‪.‬‬ ‫‌رود‪ .‬این بدان معناست که‬ ‫‌تواند بپردازد با گذر زمان تحلیل می‬‫می‬ ‫‪25‬‬ ‫توجه خاص ‪ 1‬نظام بازنشستگی ایران ‪ :‬ضرورت اصالحات‬ ‫‌کند‪.‬‬‫مستمری اجتماعی را جایگزین آن می‬ ‫‌کم چهار سناریو وجود دارد که اختصاصات وضعیت موجود‬ ‫دست‬ ‫‌های اجتماعی‬ ‫هرگونه توصیه مناسب در خصوص نقش مستمری‬ ‫‌های اجتماعی‬ ‫‌کننده نقش مستمری‬ ‫‌گذار بررسی‬‫را برای سیاست‬ ‫باید این نکات و دقایق اساسی را مد نظر قرار دهد‪ .‬در مورد ایران‪،‬‬ ‫‌کند‪(.‬سناریوی ‪ 2‬و‪ 3‬می‬ ‫‌توانند برای ایران مناسب باشند‪،‬‬ ‫مشخص می‬ ‫‌های زیر‬‫اگر قرار شود برنامه مستمری اجتماعی مستقر گردد‪ ،‬سؤال‬ ‫‌های مناسبی آموخت)‪.‬‬ ‫‌شود درس‬ ‫ولی از سناریوهای دیگر هم می‬ ‫باید مد نظر قرار گیرند‪:‬‬ ‫•سناریوی اول‪ :‬اولین مورد مستمری اجتماعی‪ ،‬موردی است که‬ ‫ ‬ ‫‌های دیگر چیست؟ با‬ ‫•سود و زیان این کار در مقایسه با گزینه‬ ‫ ‬ ‫‌خوبی جاافتاده ویکی از اجزای‬ ‫در آن برنامه مستمری اجتماعی به‬ ‫توجه به محدود بودن بودجه‪ ،‬اگر بودجه به مستمری اجتماعی‬ ‫مهم نظام کلی حمایت اجتماعی است‪ .‬این مورد در معدودی‬ ‫‌های حمایت اجتماعی بودجه‬ ‫اختصاص داده شود‪ ،‬آیا سایر برنامه‬ ‫از کشورها مانند زالندنو و آفریقای جنوبی پیاده شده است‪ .‬این‬ ‫کمتری می‬ ‫‌گیرند؟‬ ‫دو کشور‪ ،‬برخالف ایران‪ ،‬از ابتدا تصمیم گرفتند که بیشتر بر‬ ‫‌ها بیشتر است؟‬ ‫•آیا نرخ فقر میان افراد سالمند ازسایرگروه‬ ‫ ‬ ‫مستمری اجتماعی متکی باشند تا نظام بازنشستگی مشارکتی‬ ‫‌های «تور ایمنی» تا چه حد به مشکل فقر میان‬ ‫•سایر برنامه‬ ‫ ‬ ‫‌سوی‬ ‫‌که اتکای به این روش‪ ،‬مانع گرایش به‬ ‫دستوری‪ .‬درحالی‬ ‫‌خصوص اگر شواهدی وجود دارد که‬ ‫سالمندان توجه دارند‪ ،‬به‬ ‫‌شود‪ ،‬ولی نیاز به بازنشستگی دستوری‬ ‫‌ها نمی‬ ‫پس‬ ‫‌اندازها و بیمه‬ ‫‌دست اسکان مشترک دارند؟‬ ‫سالمندان تهی‬ ‫‌گذاران در این جا تبدیل‬ ‫‌دهد‪ .‬مشکل سیاست‬ ‫را کاهش می‬ ‫‌شود که افراد برای ایام‬‫•آیا مستمری اجتماعی منجر به این می‬ ‫ ‬ ‫وتبادل میان پایداری مالی نظام و کفایت مستمری‪ ،‬هنگام پیر‬ ‫‌انداز کمتری کنار بگذارند و ازجمله حق بیمه‬ ‫سالخوردگی پس‬ ‫‌اندازهای اختیاری‬ ‫شدن جمعیت است‪ .‬برای مثال‪ ،‬در زالندنو پس‬ ‫‌های بیمه اجباری بپردازند؟‬ ‫کمتری به طرح‬ ‫‌های‬ ‫‌یافته تا بار افزایش هزینه مستمری‬ ‫بازنشستگی افزایش‬ ‫•آیا مستمری اجتماعی به افزایش مشاغل غیررسمی دامن‬ ‫ ‬ ‫اجتماعی کمتر شود و کفایت آن حفظ و حتی باالتر برده شود‪.‬‬ ‫می‬ ‫‌زند؟‬ ‫•سناریوی دوم‪ :‬مورد دوم مربوط به کشورهای با درآمد باالتر‬ ‫ ‬ ‫‌ای غیر از وضع موجود‪ ،‬در مورد نظام کلی بازنشستگی‬ ‫•گزینه‬ ‫ ‬ ‫‌های اجتماعی‪ ،‬درواقع مکمل نظام‬ ‫است که در آنها مستمری‬ ‫چیست؟ برای مثال‪ ،‬آیا مستمری اجتماعی به ایران امکان‬ ‫بازنشستگی مشارکتی با پوشش وسیع است‪ .‬این نظام طوری‬ ‫‌تری داشته باشد و لذا‬ ‫‌دهد که نظام بیمه مشارکتی کوچک‬ ‫می‬ ‫ال افرادی که مستمری‬ ‫‌های کوچک (مث ً‬ ‫‌شده که شکاف‬ ‫طراحی‬ ‫سهم کمتری از مزدها برداشت کند؟‬ ‫‌شان به خاطر سنوات کم خدمت کافی نیست) را‬ ‫بازنشستگی‬ ‫پرکند‪ .‬در مقایسه با زالندنو که در آن پوشش مستمری اجتماعی‬ ‫پیشنهاد مناسب دیگر در مبحث توزیع مجدد این است که‬ ‫کلی وسراسری است‪ ،‬در آمریکا‪ ،‬برای مثال‪ ،‬تنها یک درصد از‬ ‫‌های مناسبی برای برآورد شکاف پوشش حمایتی و علل‬ ‫بررسی‬ ‫سالمندان مستمری اجتماعی می‬ ‫‌گیرند‪.‬‬ ‫آن صورت بگیرد‪ .‬هدف از این کار‪ ،‬شناخت اختصاصات و ازجمله‬ ‫‌ترین سناریوست که در شمار‬ ‫•سناریوی سوم‪ :‬مورد سوم متداول‬ ‫ ‬ ‫‌های جمعیتی است‬ ‫اختصاصات جغرافیایی و سیاسی‪ -‬اقتصادی گروه‬ ‫‌سوی مستمری‬ ‫‌توسعه که به‬ ‫روزافزونی از کشورهای درحال‬ ‫که زیر چتر حمایتی قرار ندارند‪ .‬در نهایت‪ ،‬بر پایه این اطالعات هست‬ ‫‌شود و دلیلش رخوت‬ ‫‌اند مشاهده می‬ ‫اجتماعی گرایش پیداکرده‬ ‫‌های مشارکتی‬ ‫‌های بیمه‬‫‌توان اقدامات خاص برای بسط برنامه‬ ‫که می‬ ‫‌های مشارکتی است‪ .‬این مورد دربسیاری‬ ‫‌ای در طرح‬ ‫پوشش بیمه‬ ‫وغیرمشارکتی را مشخص کرد‪.‬‬ ‫از کشورهای آمریکای التین و به نحو روزافزونی در آفریقا و آسیا‬ ‫‌های حمایت اجتماعی موجود برای‬ ‫همچنین بررسی برنامه‬ ‫‌شود که بین ‪ 10‬تا ‪ 70‬درصد نیروی کار (و حتی‬ ‫مشاهده می‬ ‫‌ها و تعداد افراد تحت‬ ‫سالمندان و برآورد هزینه و فایده این برنامه‬ ‫نسبت کمتری از جمعیت در سن کار) حق بیمه می‬ ‫‌پردازند‪.‬‬ ‫پوشش و خصوصیات اجتماعی‪ -‬اقتصادی آنها اقدامی الزم و اساسی‬ ‫‌ای از کشورها در اروپا و‬ ‫•سناریوی چهارم‪ :‬باالخره‪ ،‬گروه تازه‬ ‫ ‬ ‫‌گذاری و نظارت بر ساز و کار‬ ‫است‪ .‬این بررسی باید مدیریت‪ ،‬هدف‬ ‫‌های اجتماعی تمایل پیدا‬ ‫آسیای میانه به افزایش نقش مستمری‬ ‫‌ها را ارزیابی کند و پیشنهادهایی درجهت نیاز به گسترش‪،‬‬ ‫برنامه‬ ‫‌کنند‪ .‬در این کشورها‪ ،‬گرایش به اقتصاد بازار بدان معناست‬ ‫می‬ ‫‌شود که‬ ‫‌های دیگر ارائه نماید‪ .‬توصیه می‬ ‫حذف و یا طراحی برنامه‬ ‫‌زودی‬ ‫‌های جوان که به‬ ‫‌ها‪ ،‬گروه‬‫که برای نخستین بار پس از دهه‬ ‫این بررسی برآورد دقیقی از نیازهای مالی طرح را فراهم آورد‪ .‬این‬ ‫سالخورده خواهند‌شد‪ ،‬مستمری بازنشستگی ناچیزی داشته و‬ ‫‌های‬‫‌سنجی برنامه مستمری‬ ‫‌تواند شامل امکان‬‫بررسی در عین‌حال می‬ ‫ال درآمدی از این راه نخواهند داشت‪ .‬گذشته از این‪ ،‬نظام‬ ‫یا اص ً‬ ‫اجتماعی در ایران باشد‪.‬‬ ‫‌ها از عواید جاری‪ ،‬در مواجهه‬ ‫‌ای مبتنی بر پرداخت هزینه‬ ‫بیمه‬ ‫با دو مشکل پیر شدن جمعیت و مشاغل غیررسمی در حال‬ ‫ج) ادغام طرح‌های متعدد‪ :‬به‌سوی نظام یکپارچه نظام بازنشستگی‬ ‫اضمحالل است‪ .‬درنتیجه‪ ،‬اغلب بازنشستگان حداقل مستمری‬ ‫در ایران‬ ‫‌های نظام بازنشستگی باید از‬ ‫‌حال که کسری‬ ‫‌گیرند درعین‬ ‫رامی‬ ‫بودجه دولت تأمین شود‪ .‬لذا‪ ،‬برای نمونه‪ ،‬کشور گرجستان در‬ ‫باالخره‪ ،‬یکی دیگر از مالحظات مهم سیاست‬ ‫‌گذاری مربوط به اصالح‬ ‫سال ‪ 1387‬در مواجهه با این وضعیت‪ ،‬تصمیم گرفت برنامه‬ ‫‌های موجود است‪ .‬حدود ‪20‬‬ ‫نظام بازنشستگی در ایران‪ ،‬ادغام طرح‬ ‫‌های اجتماعی را رها کند و اولین کشوری باشد که نظام‬ ‫بیمه‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬بهبود نفت محور‬ ‫‪26‬‬ ‫‌توان برای مثال با تمهید‬ ‫انتقال از یک طرح به طرح دیگر رامی‬ ‫کشور در گوشه وکنار جهان در حال حاضر مشغول یکپارچه کردن نظام‬ ‫‌هایی برای محاسبه حقوق متعلقه به کارکنانی که از بخش‬ ‫روش‬ ‫‌های جداگانه مربوط به کارکنان‬ ‫بازنشستگی هستند‪ .‬ب ‌‬ ‫ه ویژه ادغام طرح‬ ‫‌شوند‪ ،‬میسروممکن کرد و حقوق‬ ‫خصوصی به بخش دولتی منتقل می‬ ‫کشوری و کارکنان بخش خصوصی موردتوجه خاص است‪ .‬این کشورها‬ ‫آنان را در طرح جدید به رسمیت شناخت‪ .‬به لحاظ مفهومی‪ ،‬این‬ ‫‌توان به مکزیک‪ ،‬دماغه‬ ‫‌شوند و ازجمله می‬ ‫درهمه جای جهان یافت می‬ ‫‌ها باید متضمن محاسبه ارزش حال حقوق مکتسبه دریک‬ ‫روش‬ ‫سبز (کیپ ورد)‪ ،‬جیبوتی‪ ،‬بحرین و برزیل اشاره کرد‪ .‬کشورهای دیگری‬ ‫‌های پرداختی شخص است و احتساب آن‬ ‫طرح که حاصل حق بیمه‬ ‫‌های مربوط به‬ ‫‌ریزی برای ادغام طرح‬ ‫ازجمله مراکش هم در حال برنامه‬ ‫در طرح جدید باشد‪.‬‬ ‫‌های دولتی هستند‪.‬‬ ‫کارکنان کشوری و کارکنان بنگاه‬ ‫‌وحقوق کارکنان از‬ ‫‌حال‪ ،‬ادغام طرح‬ ‫‌ها نسبت به انتقال حق‬ ‫بااین‬ ‫‌های بازنشستگی کشوری و‬ ‫با توجه به بار مالی بسیاری از طرح‬ ‫‌شود‪ .‬بسیاری از کشورهایی‬ ‫یک طرح به طرح دیگر اغلب توصیه می‬ ‫‌کاسه‬ ‫اثرشان درکند کردن تحرک نیروی کار‪ ،‬استداللی قوی پشت یک‬ ‫‌اند (به ویژه‬‫‌های مختلف بازنشستگی مبادرت کرده‬ ‫که به ادغام طرح‬ ‫‌های خصوصی و‬ ‫‌های ملی بازنشستگی برای در برگرفتن بخش‬ ‫کردن طرح‬ ‫‌های بخش خصوصی و دولتی) عموماً تمامی کارکنان‬ ‫ادغام طرح‬ ‫دولتی وجود دارد‪ .‬بعالوه‪ ،‬ازنظر سیاست عمومی‪ ،‬هیچ منطق قابل قبولی‬ ‫‌اند (و آنها را تحت پوشش قواعد‬ ‫فعلی را مشمول اصالحات نکرده‬ ‫برای تعدیل سطوح مختلف مصرف در طول عمر یک فرد و یا تعبیه سن‬ ‫همان طرح قبلی درنظرگرفته اند)‪ ،‬برخی کشورها همه کارکنان‬ ‫بازنشستگی متفاوت برای کارکنان بخش خصوصی و دولتی وجود ندارد‪.‬‬ ‫‌اند (بعضاً با قبول برخی از‬ ‫فعلی را هم مشمول اصالحات دانسته‬ ‫برای همین است که شماری از کشورها دست به اصالحاتی زده‬ ‫‌اند تا‬ ‫حقوق و بعضاً با پذیرش کل حقوق مکتسبه آنان) و معدودی از‬ ‫‌های‬ ‫‌های بازنشستگی کشوری و ملی را درهم ادغام کنند‪ .‬استدالل‬ ‫طرح‬ ‫‌اند که در طرح بمانند و یا‬ ‫کشورها هم کارکنان را ّ‬ ‫مخیر گذاشته‬ ‫‌های گوناگون و ادغام آنها از این‌قرار هستند‪:‬‬ ‫مربوط به حذف طرح‬ ‫از طرح خارج شوند‪.‬‬ ‫‌وضوح‬ ‫در خاتمه این بخش باید گفت که تجارب بین‬ ‫‌المللی به‬ ‫‌شود و تفاوت غیر‬ ‫تحرک نیروی کار می‬‫•دوگانگی موجب کندی ّ‬ ‫ ‬ ‫‌های بازنشستگی‬ ‫‌حل آسانی برای اصالح نظام‬ ‫‌دهند که راه‬ ‫نشان می‬ ‫‌های خصوصی و دولتی‬ ‫‌ توجیه درمستمری میان بخش‬ ‫قابل‬ ‫‌توان برای‬ ‫وجود ندارد‪ .‬یک الگوی ساده اصالح نظام بازنشستگی را نمی‬ ‫‌کند‪.‬‬‫راتشدید می‬ ‫‌طور یکسان به کاربرد‪ .‬ولی‪ ،‬اصول مشخصی وجود دارند‬ ‫همه کشورها به‬ ‫‌برد‪ ،‬زیرا که نوعاً باعث‬ ‫‌های اداری را باال می‬ ‫•دوگانگی‪ ،‬هزینه‬ ‫ ‬ ‫‌عنوان اصل‬ ‫‌توانند به‬ ‫‌المللی که می‬‫‌های عمل بین‬‫مبتنی بر بهترین شیوه‬ ‫‌های‬‫ال توسط طرح‬ ‫‌شود که قب ً‬‫‌کاری در ارائه خدماتی می‬ ‫دوباره‬ ‫‌هایی‬‫‌حل‬ ‫‌کنند راه‬‫‌گذاران در ایران که تالش می‬ ‫راهنما برای سیاست‬ ‫‌ شده است‪.‬‬ ‫بازنشستگی ملی ارائه‬ ‫مناسب فرهنگ‪ ،‬نظام سیاسی‪ ،‬اقتصادی و ساختار بازارکار کشور بیابند‪،‬‬ ‫مورد توجه باشند‪ .‬این اصول درمجموع و با دقت باید مورد توجه قرار‬ ‫مهم این است که اگر سیاست‬ ‫‌گذاران نتوانند به ادغام کامل نظام‬ ‫گیرند‪ .‬آثار مالی‪ ،‬رفاهی و رفتاری انواع بالقوه اصالح نظام بازنشستگی‬ ‫مبادرت ورزند‪ ،‬حداقل ساز و کاری تعبیه کنند که تحت آن امکان‬ ‫کمی درآید‪.‬‬ ‫نیز باید به‌دقت در نظر گرفته شده و به صورت ّ‬ ‫‌های مختلف فراهم باشد تا وقتی‬ ‫انتقال مزایای بازنشستگی میان طرح‬ ‫کارکنان از طرحی به طرح دیگر به ویژه وقتی از بخش خصوصی به‬ ‫‌شوند‪ ،‬زیانی متوجه آنها نشود‪.‬‬‫بخش دولتی منتقل می‬ ‫‪27‬‬ ‫توجه خاص ‪ 1‬نظام بازنشستگی ایران ‪ :‬ضرورت اصالحات‬ ‫)‪ .Contributory pension plan (scheme‬برنامه بازنشستگی‬ ‫پیوست یک‪ :‬واژه‌نامه‬ ‫مشارکتی‪ :‬یک برنامه بازنشستگی که در آن کارفرما و یا کارکنان‬ ‫باید در پرداخت حق بیمه مشارکت کنند تا کارکنان بتوانند از‬ ‫‌نامه حاوی تعاریف عملی اصطالحات کلیدی مورداستفاده‬ ‫این واژه‬ ‫مستمری بازنشستگی استفاده کنند‪.‬‬ ‫‌های بازنشستگی است‪ .‬این واژه‬ ‫‌نامه کار‬ ‫درشناسایی مشکالت نظام‬ ‫‪ .Contribution ceiling‬سقف مشارکت‪ :‬حد مبلغ عوایدی که مشمول‬ ‫مشترک بانک جهانی و سازمان همکاری و توسعه اقتصادی اروپا است‪.‬‬ ‫‌شود‪.‬‬ ‫پرداخت حق بیمه می‬ ‫)‪ .Defined benefit plan (scheme‬برنامه بازنشستگی مبتنی‬ ‫‌های بازنشستگی‬ ‫َ‪ .Accrual rate‬ضریب افزایش سنواتی‪ :‬در نظام‬ ‫‌گر‬‫برمزایای معین‪ :‬نوعی برنامه بازنشستگی که متصدی‪ ،‬بیمه‬ ‫«مزایای معین»‪ ،‬نرخی است که در آن مستمری بازنشستگی‬ ‫یا موسسه بازنشستگی تضمین کرده است که مستمری مشخص‬ ‫ال یک درصد‬ ‫‌شود‪ .‬مث ً‬‫به نسبت عواید یک سال خدمت تعیین می‬ ‫‌شده‬ ‫‌ای را بپردازد‪.‬‬ ‫از پیش تعیین‬ ‫حقوق مرجع برای هریک سال خدمت قابل‬ ‫‌قبول‪.‬‬ ‫)‪ .Defined contribution plan (scheme‬برنامه پرداخت حق بیمه‬ ‫)‪ .Accrued pension (benefit‬مستمری (مزایای) محقق شده‪:‬‬ ‫‌شده‪،‬‬ ‫مشخص‪ :‬نوعی برنامه بازنشستگی که در آن حق بیمه مشخص‬ ‫مبلغ مستمری متعلق به یک عضو در هرلحظه از زمان قبل از‬ ‫و مبلغ مزایا بستگی به میزان حق بیمه بعالوه بازده آن دارد‪ .‬این‬ ‫بازنشستگی و یا در لحظه بازنشستگی‪.‬‬ ‫‌گذاری مبالغ انباشت شده شخص‪ ،‬یا‬ ‫‌تواند بازده سرمایه‬ ‫بازده می‬ ‫‪ .Active member‬عضو فعال‪ :‬یکی از اعضای برنامه بازنشستگی که‬ ‫‌ای مرتبط است‪.‬‬ ‫‌شده‬‫‌ای باشد که به شاخص معین‬ ‫نرخ بهره‬ ‫‌پردازد (و یا از جانب او حق بیمه می‬ ‫‌پردازند) و‬ ‫حق بیمه می‬ ‫‪ .Demographic transition‬گذار جمعیتی‪ :‬فرآیند تاریخی تغییر‬ ‫‌شودکه مبنای پرداخت‬ ‫‌ای می‬ ‫این مبالغ‪ ،‬دارایی یا حقوق انباشته‬ ‫‌ و میر‬‫عمده درساختار جمعیت کشور ناشی از تغییر نرخ مرگ‬ ‫مستمری بازنشستگی او در آینده است‪.‬‬ ‫‌تواند به هر‬‫و زاد و ولد یا تغییر الگوهای مهاجرت‪ .‬این گذارمی‬ ‫‌ای‪ :‬برآوردهای‬ ‫‪ .Actuarial assumptions‬فروض محاسبات بیمه‬ ‫‌ و میر و زادوولد که ناشی از افزایش‬ ‫ال کاهش نرخ مرگ‬ ‫دلیل‪ ،‬مث ً‬ ‫‌ای مورداستفاده‬ ‫‌گر در محاسبات بیمه‬ ‫مختلفی که بیمه‬ ‫نسبت افراد پیر به جوان است‪ ،‬صورت بگیرد‪.‬‬ ‫‌تواند شامل فروض مربوط به تغییرات طول‬ ‫‌دهد که می‬ ‫قرارمی‬ ‫‪ .Dependent‬وابسته‪ :‬فردی که از نظر مالی وابسته به یک عضو برنامه‬ ‫‌ها و نظایر آن باشد‪.‬‬‫‌گذاری‬ ‫عمر‪ ،‬دستمزدها‪ ،‬تورم‪ ،‬بازده سرمایه‬ ‫‌شده است‬ ‫بازنشستگی است‪ .‬وابسته معموالً از نظر قانونی تعریف‬ ‫‌های‬‫‪ .Annuity‬مقرری‪ :‬درآمد مشخص قابل پرداخت در فاصله زمان‬ ‫‌شود که ممکن‬ ‫و نوعاً شامل همسر‪ ،‬فرزندان و سایر خویشانی می‬ ‫معین برای یک دوره مشخص یا نامحدود و اغلب در طول عمر‬ ‫است ازنظر مالی به این عضو وابسته باشند یا نباشند‪.‬‬ ‫‌کننده‪ ،‬درازای حق بیمه معینی که در اقساط مختلف و‬ ‫دریافت‬ ‫‪ .Disability benefit‬مزایای از کار افتادگی (معلولیت)‪ :‬مزایای قابل‬ ‫‌جا پرداخت کرده است‪ .‬درون این مقوله‪« ،‬مقرری بازمان‬ ‫یا یک‬ ‫پرداخت به یک عضو که شرایطی را احراز کرده که نوعاً تأیید‬ ‫محدود» (قابل پرداخت دریک دوره معین که پیش از شروع‬ ‫ناتوانی او برای کار کردن به دالیل پزشکی است‪.‬‬ ‫‌العمر» (که مشروط‬ ‫‌شده است) و «مقرری مادام‬ ‫پرداخت تعریف‬ ‫‌دیدی‪ :‬افزایش مزایای‬ ‫‪ .Discretionary increase‬افزایش صالح‬ ‫‌گیرند‪ .‬در درون «مقرری‬ ‫است به بقای عمر یک یا چند نفر) قرارمی‬ ‫بازنشستگی که طبق مقررات نیست‪.‬‬ ‫‌العمر تک نفره‪ ،‬مشترک‪ ،‬آخرین بازمانده‬ ‫‌العمر» مقرری مادام‬‫مادام‬ ‫‌کننده قبل از موعد‪ :‬فردی که طرح بازنشستگی‬ ‫‪ .Early leaver‬ترک‬ ‫و ترکیبات گوناگونی از این موارد هم وجود دارد که باید از هم‬ ‫‌کند‪ ،‬هرچند‬ ‫شغلی را بدون دریافت هرگونه مزایایی ترک می‬ ‫تمیز داده شوند‪.‬‬ ‫مستحق دریافت حقوق و مزایایی در آینده است‪.‬‬ ‫‪ .Annuity factor‬فاکتور مقرری‪ :‬ارزش حال خالص زنجیره مستمری‬ ‫‪ .Early retirement‬بازنشستگی زودرس (قبل از موعد)‪ :‬بازنشستگی‪،‬‬ ‫‌شود‪.‬‬‫ی که در آینده دریافت می‬ ‫یا مقرر ‌‬ ‫قبل از رسیدن به سن تقاعدی که مشمول دریافت کامل مزایا‬ ‫‪ .Beneficiary‬ذینفع‪ :‬شخصی که مستحق دریافت مزایایی است (شامل‬ ‫‌یافته یا‬‫است‪ ،‬و اکثرا ً متضمن برقراری فوری مستمری کاهش‬ ‫خود شخص و وابستگان او)‪.‬‬ ‫‌نیافته‪ ،‬است‪.‬‬‫کاهش‬ ‫‪ .Benefit‬مزایا‪ :‬مبلغ پرداختی به عضو صندوق بازنشستگی (یا‬ ‫‪ .Final salary scheme‬برنامه حقوق پایانی‪ :‬نوعی محاسبه مزایای‬ ‫‌اش احراز گردید‪.‬‬ ‫‌که شرایط بازنشستگی‬ ‫وابستگان او) بعدازاین‬ ‫معین که در آن آخرین حقوق مالک پرداخت مستمری‬ ‫‪ .Commutation‬مبلغ جایگزین‪ :‬مبلغ مقطوعی که به یک عضو‬ ‫بازنشستگی است‪.‬‬ ‫‌های آتی صورت می‬ ‫‌گیرد‪.‬‬ ‫صندوق بازنشستگی در عوض پرداخت‬ ‫‌های قضایی به ‌کار‬ ‫‪ .Gratuity‬پاداش‪ :‬اصطالحی که در برخی حوزه‬ ‫همچنین مبادله بخشی از مقرری بازنشستگی با یک مبلغ مقطوع‬ ‫‌شود و مراد از آن‪ ،‬مزایای قابل پرداخت بر مبنای احراز‬ ‫برده می‬ ‫‌ای است‪.‬‬‫است که معموالً مبتنی بر محاسبات بیمه‬ ‫شرایط معین است‪ .‬مانند مزایای کهولت و مزایای بازماندگان‬ ‫‪ .Commutation factors‬ضرایب مبلغ جایگزین‪ :‬ضرایب ریاضی‬ ‫‌اند‪.‬‬ ‫‌های مشارکتی را احراز نکرده‬ ‫کسانی که ضوابط الزم در طرح‬ ‫مورداستفاده برای کاهش مستمری تا رسیدن به یک مبلغ‬ ‫)‪( .Implicit pension debt (net‬خالص) بدهی ضمنی بازنشستگی‬ ‫مقطوع‪.‬‬ ‫‪ :‬ارزش دیون بازنشستگی تسویه نشده بعد از کسر ذخایر‬ ‫‪ .Contribution base‬مبنای حق بیمه‪ :‬حقوق مرجعی که برای‬ ‫بازنشستگی‪.‬‬ ‫‌گیرد‪.‬‬ ‫محاسبه میزان حق بیمه مبنا قرار می‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬بهبود نفت محور‬ ‫‪28‬‬ ‫‪ .Public sector pension scheme‬طرح بازنشستگی دولتی‪ :‬طرح‬ ‫)‪ .Indexation (benefit indexation‬شاخص بندی (شاخص بندی‬ ‫شغلی بازنشستگی برای کارکنان دولت مرکزی و محلی ‪،‬‬ ‫مزایا)‪ :‬افزایش مزایا با توجه به یک شاخص (معموالً شاخص‬ ‫قراردادی و واحدهای نیمه‬ ‫‌دولتی‪.‬‬ ‫‌ها‪ ،‬دستمزدها یا ترکیبی از این دو)‪.‬‬ ‫قیمت‬ ‫‪ .Reference wage or earning measure‬دستمزد یا درآمد مرجع‪:‬‬ ‫‪ .Old-age dependency ratio‬نرخ وابستگی سالمندان‪ :‬نسبت افراد‬ ‫عایدی عضو صندوق بازنشستگی که برای محاسبه مزایای‬ ‫سالخورده به افراد در سن کار‪ .‬برای مثال‪ ،‬تعداد افرادی که‬ ‫‌دهند‪.‬‬‫بازنشستگی دریک طرح مزایای معین مدنظر قرار می‬ ‫باالی ‪ 60‬سال سن دارند تقسیم‌بر افراد گروه ‪ 15–59‬ساله‪.‬‬ ‫این عایدی معموالً درآمد سنوات آخر قبل از بازنشستگی است‪.‬‬ ‫‌ها از عواید جاری‪ :‬در مفهوم محدود‬ ‫‪ .Pay-as- you-go‬پرداخت هزینه‬ ‫‌صورت سهم‬ ‫‪ .Replacement rate‬نرخ جایگزینی‪ :‬ارزش مستمری به‬ ‫‌های فعلی‬ ‫آن‪ ،‬روشی برای تأمین مالی است که در آن هزینه‬ ‫دستمزد کارگر طی یک دوره پایه‪ ،‬مانند سال آخر یا دو سال‬ ‫برای مزایای بازنشستگی با درآمدهای فعلی از یک برداشت‬ ‫آخر قبل از بازنشستگی یا متوسط مزد سنوات خدمت‪ .‬این‬ ‫‌شود‪.‬‬ ‫اختصاصی که اغلب برداشت از دستمزدها است‪ ،‬تأمین می‬ ‫اصطالح همچنین برای توضیح این رابطه برای یک شخص‬ ‫‌های پرداختی‬ ‫‌های ناشی از حق بیمه‬ ‫‪ .Pay-as-you-go-assets‬دارایی‬ ‫‌شود‪.‬‬‫‌کاربرده می‬‫معین یا اعضای یک طرح معین به‬ ‫‌های آتی منهای حقوق بازنشستگی که‬ ‫‪ :‬ارزش حال حق بیمه‬ ‫‪ .Support ratio‬نسبت حمایت (نسبت پشتیبانی)‪ :‬تعداد کارکنان‬ ‫‌ها تعلق می‬ ‫‌گیرد‪.‬‬ ‫به این حق بیمه‬ ‫‌بگیر یا ذینفع بازنشستگی‪.‬‬ ‫الزم برای حمایت از یک مستمری‬ ‫)‪ .Pension coverage rate (active phase‬نسبت پوشش بازنشستگی‬ ‫‌گرفته به‬ ‫‪ .Survivorship benefit‬مزایای بازماندگان‪ :‬مستمری تعلق‬ ‫ال به یک طرح بیمه‬ ‫(مرحله فعال)‪ :‬تعداد کارکنانی که عم ً‬ ‫‌شود‪.‬‬‫بازماندگان عضوی که ضمن کار یا بازنشستگی فوت می‬ ‫مشارکتی یا طرح بازنشستگی طی مدت خاصی حق بیمه‬ ‫‪ .System dependency ratio‬نرخ وابستگی طرح‪ :‬نسبت تعداد افرادی‬ ‫‌ بر برآورد تعداد بالقوه کارکنانی که‬ ‫‌کنند تقسیم‬ ‫پرداخت می‬ ‫‌کنند‬ ‫که از یک طرح مشخص مستمری بازنشستگی دریافت می‬ ‫ممکن است و یا قراراست حق بیمه بپردازند‪ ،‬مانند نیروی کار‬ ‫تقسیم‌بر تعداد کارکنانی که به همان طرح حق بیمه می‬ ‫‌پردازند‪.‬‬ ‫یا جمعیت در سن کار‪ .‬این اصطالح همچنین برای پوشش‬ ‫‪ .System maturation‬بلوغ نظام‪ :‬فرآیندی که در آن نظام بازنشستگی‬ ‫‌های اقتصادی مشخص‬ ‫بازنشستگی مختص بنگاه‬ ‫ِ‬ ‫‌های بیمه‬‫برنامه‬ ‫‌پردازند‬‫‌تر حق بیمه می‬ ‫از حالت نابالغ (که در آن کارکنان جوان‬ ‫‌شود‪.‬‬ ‫نیز بکار برده می‬ ‫‌شود زیرا پا به‬ ‫ولی مستمری بازنشستگی کمی پرداخت می‬ ‫)‪ .Pension coverage rate (beneficiary phase‬نسبت پوشش‬ ‫سن گذاردگان حق بیمه نداده و لذا مشمول دریافت مستمری‬ ‫بازنشستگی(مرحله ذینفع)‪ :‬تعداد مزایا بگیران مستمری‬ ‫‌کننده‬‫نیستند) به حالت بلوغ (که در آن نسبت سالمندان دریافت‬ ‫‌تر از سن‬ ‫‌بر برآورد تعداد افرادی که مسن‬ ‫سالمندی تقسیم‬ ‫‌شان در جمعیت است) تحول پیدا‬ ‫مستمری حدودا ً برابر نسبت‬ ‫مشمولیت هستند‪.‬‬ ‫می‬ ‫‌کند‪.‬‬ ‫‪ .Pension liabilities‬دیون بازنشستگی‪ :‬مانده تعهدات متعلق به‬ ‫‪ .Target replacement rate‬نرخ جایگزینی هدف‪ :‬جایگزینی دستمزد‬ ‫کارکنان فعلی و بازنشستگان یک طرح بازنشستگی در یک لحظه‬ ‫‌گذاری شده با متوسط دستمزد کارگر‪.‬‬ ‫هدف‬ ‫‌های پیشین‪.‬‬ ‫مشخص بر مبنای خدمات و حق بیمه‬ ‫‌گذاری‬ ‫‌گذاری عواید‪ :‬روش ارزش‬ ‫‪ .Valorization of earnings‬ارزش‬ ‫‪ .Pension lump sum‬مستمری بازنشستگی مقطوع‪ :‬برداشت نقدی‬ ‫دوباره عواید گذشته طی دوره مرجع برای محاسبه مزایای‬ ‫از یک طرح بازنشستگی که همه مزایا یک‬ ‫‌باره تسویه شود‪.‬‬ ‫بازنشستگی در طرح مزایای معین‪ .‬عواید دوره مرجع با‬ ‫‌های صرف‬ ‫‪ .Pension spending‬مخارج بازنشستگی‪ :‬کل هزینه‬ ‫‌شود تا تغییرات‬ ‫‌هایی مانند رشد متوسط مزد تعدیل می‬ ‫شاخص‬ ‫‌های بازنشستگی در سطح کشور‪.‬‬ ‫شده برای پرداخت مستمری‬ ‫عواید‪ ،‬طی دوره مرجع جبران شده باشد‪.‬‬ ‫‌های بازنشستگی کهولت‪،‬‬ ‫این اصطالح معموالً شامل هزینه‬ ‫‪ .Vesting period‬دوره احراز مشمولیت‪ :‬حداقل زمان الزم برای‬ ‫‌های مشارکتی‬ ‫بازماندگان‪ ،‬فوت‪ ،‬و از کار افتادگی‪ ،‬هم برای طرح‬ ‫‌ناپذیر از مستمری‬ ‫احراز شرایط برخورداری کامل و برگشت‬ ‫و هم غیرمشارکتی‪ ،‬است‪.‬‬ ‫بازنشستگی‪.‬‬ ‫‪ Pensionable earnings.‬عواید قابل بازنشستگی‪ :‬آن بخش از درآمد‬ ‫‪ .Vested rights‬حقوق احراز شده‪ :‬حقوق کامل و غیر قابل‌بازگشت‬ ‫افراد که مبنای پرداخت مزایا و پرداخت حق بیمه قرار می گیرد‪.‬‬ ‫بازنشستگی‪.‬‬ ‫‪ .Portability‬قابلیت انتقال‪ :‬قابلیت انتقال حقوق متعلقه به بازنشسته‬ ‫از یک طرح به طرح دیگر‪.‬‬ ‫‪29‬‬ ‫توجه خاص ‪ 1‬نظام بازنشستگی ایران ‪ :‬ضرورت اصالحات‬ ‫توجه خاص ‪ 2‬به سوی امنیت آبی در ایران‪:‬‬ ‫‪24‬‬ ‫چالش‌ها و فرصت‌ها‬ ‫پیشینه طوالنی ایران در مدیریت منابع آب‬ ‫‌ترین‪ 25‬منطقه جهان یکی از کشورهایی‬ ‫‌شدن در کم آب‬ ‫ایران با واقع‬ ‫‌آبی روبرو است‪ .‬مردم‬ ‫‌پذیری در برابر کم‬ ‫است که با بیشترین آسیب‬ ‫ایران پیشینه‌ای قوی در مدیریت منابع آبی دارد و در طول تاریخ شرایط‬ ‫ایران و تولیدات کشور‪ ،‬ازنظر مطلق‪ ،‬بیش از بقیه کشورهای منطقه‬ ‫یر و خشکی خود را به‌ خوبی مدیریت کرده است‪ .‬ایرانیان در‬ ‫آبی متغ ّ‬ ‫خاورمیانه و شمال آفریقا در مناطقی قرار دارند که برداشت آب نسبت‬ ‫‌نظیر‬‫‌ها را ابداع کردند که روشی بی‬ ‫بیش از‪ 2500‬سال قبل قنات‬ ‫به منابع آبی بسیار باالست‪ .‬بیش از‪ 90‬درصد جمعیت و تولید ناخالص‬ ‫‌های مادر و انتقال‬ ‫در مناطق صحرایی برای استخراج آب از چاه‬ ‫داخلی ایران در مناطقی قرار دارند که در آن مناطق برداشت از منابع‬ ‫‌ها برای آبیاری مزارع یا تأمین آب شرب شهرها‬ ‫آن به دوردست‬ ‫‌برداری قابل‌دوام فراتر رفته و یا به آن نزدیک است‪.‬‬ ‫آبی‪ ،‬از حد بهره‬ ‫‌شد ‪ )Hassan, 2010(.‬ابداعات فنی‪ ،‬منحصر به قنات‬ ‫محسوب می‬ ‫‌که دسترسی به منابع آب و رقابت‪،‬‬ ‫لذا‪ ،‬برای حصول اطمینان از این‬ ‫‌ها به آبراه سازی اقدام کرده‬ ‫‌اند‬ ‫‌ها پیش از رومی‬‫نبود‪ .‬ایرانیان قرن‬ ‫‌کنند الزم است اقداماتی‬ ‫مانعی برای رفاه ورشد در آینده فراهم نمی‬ ‫‌های آب‪ ،‬سد و‬ ‫و قبل ازبسیاری از کشورها اقدام به ساختن کانال‬ ‫‌وری استفاده از آب در ایران‬ ‫صورت بگیرد‪ .‬علیرغم این مسأله‪ ،‬بهره‬ ‫‌اند‪ .‬آنان همچنین‬ ‫‌های انتقال آب نموده‬‫‌گیر و دیگر زیرساخت‬ ‫سیل‬ ‫‌شود و بازده‬ ‫پایین است‪ .‬بخش عمده آب در کشاورزی استفاده می‬ ‫از نظام قدرتمندی برای مدیریت منابع ‪ ،‬مقررات محکم و استوار‪،‬‬ ‫‌ها در‬‫اقتصادی آب کشاورزی در ایران در ردیف پایین ترین بازده‬ ‫‌های نظارت و سازوکارهای بازار منابع آب برخوردار بوده‬ ‫‌اند‬ ‫روش‬ ‫منطقه است‪ .‬قیمت آب در مناطق شهری ایران‪ ،‬درمیان پایین ترین‬ ‫‌های‬ ‫‌حال‪ ،‬نشانه‬‫(‪ . )Madani, 2014 & Madani, et al., 2016‬بااین‬ ‫‌صرفه‬ ‫‌ها در جهان است و لذا هشداری در مورد ارزش آب و نیاز به‬ ‫قیمت‬ ‫‌آبی شدید همراه با افزایش تقاضای آب‪ ،‬مصرف‬ ‫حاضردرخصوص کم‬ ‫‌کنندگان‬ ‫‌حال‪ ،‬توان و قابلیت ادامه کار عرضه‬ ‫‌دهد‪ .‬درعین‬ ‫جویی نمی‬ ‫‌های‬ ‫‌وری پایین‪ ،‬ازجمله عواملی هستند که چالش‬ ‫‌رویه و بهره‬ ‫بی‬ ‫‌سازد یارانه عظیمی برای‬ ‫‌کند و دولت را مجبور می‬ ‫آب را تضعیف می‬ ‫‌کنند‪ .‬دولت ایران به این تشخیص رسیده‬ ‫آب در ایران را تشدید می‬ ‫‌تر شدن‬ ‫‌موازات کمیاب‬‫آبرسانی‪ ،‬تولید و نگهداری آن پرداخت کند‪ .‬به‬ ‫‌ساله‬‫است که باید با این معضل برخورد کند و در ششمین برنامه پنج‬ ‫‌شود‪.‬‬‫‌زیست کشور بیشترین خسارت را متحمل می‬ ‫منابع آب‪ ،‬محیط‬ ‫عمرانی کشور (‪ )1395–1400‬این بخش در اولویت قرارگرفته است‪.‬‬ ‫‌شوند زنگ‬ ‫‌تر می‬‫‌ها که سال‌به‌سال کوچک‬ ‫‌های مشهور و تاالب‬ ‫دریاچه‬ ‫‌شوند‪ .‬بحران آب‪ ،‬هرگاه‬ ‫‌آبی روزافزون محسوب می‬ ‫خطری برای این کم‬ ‫‌های اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و سیاسی سنگینی در‬ ‫مدیریت نشود‪ ،‬هزینه‬ ‫پی خواهد داشت‪ .‬علیرغم پیشینه طوالنی و موفق ایران در مدیریت‬ ‫‪2 24‬این گزارش توسط ‪Claudia Sadoff, Edoardo Borgomeo and Irene‬‬ ‫‌ای نیز‬‫‌شوند و مشکالت تازه‬ ‫‌تر می‬ ‫منابع آب‪ ،‬مشکالت قدیمی مبرم‬ ‫‌های آماری‬ ‫‌وتحلیل داده‬ ‫‌شده و مبتنی بر تجزیه‬ ‫‪ Rehberger Bescos‬تهیه‬ ‫‌های مربوط به مشکل‬ ‫در حال بروز و ظهور هستند‪ .‬رویارویی با چالش‬ ‫‌اند‪ .‬ارقام مربوط به‬ ‫‌مواجهه با‬ ‫است که در اصل برای مقاصد دیگری تهیه‬ ‫‌شده‬ ‫‌های اصالحی جاری‬ ‫آب در ایران مستلزم آن است که آنها در سیاست‬ ‫‌شده است‪.‬‬ ‫کم‬ ‫‌آبی از ‪ World Resource Institute‬گرفته‬ ‫‌هایی در سطح کل کشور و‬ ‫مورد توجه قرار گیرند و تجزیه‌و تحلیل‬ ‫‌شود که برداشت آب برای مصارف انسانی‪،‬‬ ‫‌آبی به وضعیتی اطالق می‬ ‫‪2 25‬کم‬ ‫کشاورزی و صنعتی بیش از منابع تجدید شدنی آب باشد‪ ،‬یعنی نسبت‬ ‫‌بندی اقداماتی باشد که‬ ‫مناطق انجام شود که ناظر بر تمهید و اولویت‬ ‫برداشت آب به موجودی آب باال باشد‪.‬‬ ‫در این زمینه مشخص تأکید دارند‪.‬‬ ‫‪31‬‬ ‫شکل‪ • 19‬سهم جمعیت ایران و تولید ناخالص داخلی تولید شده در مناطقی که برداشت از منابع آبی از حد مصرف پایدار گذشته و یا به آن نزدیک شده است‬ ‫ایران در معرض کم‌آبی و کم‌آبی شدیدی بیش از متوسط جهان‬ ‫ایران در معرض کم‌آبی و کم‌آبی شدیدی بیش از متوسط جهان‬ ‫است‪.‬‬ ‫است‪.‬‬ ‫ایران‬ ‫‪94%‬‬ ‫‪94%‬‬ ‫جهان‬ ‫‪36%‬‬ ‫‪22%‬‬ ‫‌المللی پژوهش سیاست‬ ‫‌های غذایی (‪International Food‬‬ ‫منبع‪ :‬ارقام ایران توسط بانک جهانی تخمین زده‬ ‫‌شده و میانگین جهانی از گزارش سال ‪ Veolia Water 2011‬و مؤسسه بین‬ ‫‪ )Policy Research Institute‬گرفته‬ ‫‌شده است‪.‬‬ ‫‌آبی شدید برداشت ‪ 40‬درصد یا بیشتر از آب‬ ‫‌های سطحی موجود است‪.‬‬ ‫توضیح‪ :‬منظور از کم‬ ‫‌آبی و کم‬ ‫شکل‪ • 20‬تولید ناخالص داخلی تولیدشده در مناطقی که برداشت از منابع آبی ‪ 40‬درصد یا بیشترازمنابع سطحی موجود است برحسب کشور و اقتصاد‬ ‫(خاورمیانه و شمال آفریقا‪)1389 ،‬‬ ‫بیش از ‪ 750‬میلیارد دالر از تولید ناخالص داخلی در مناطقی تولید می شود که نزدیک به و یا فراتر از میزان پایدار مصرف منبع هستند‬ ‫ایران‬ ‫عربستان‬ ‫امارات‬ ‫اسرائیل‬ ‫کویت‬ ‫قطر‬ ‫مراکش‬ ‫الجزایر‬ ‫عراق‬ ‫سوریه‬ ‫تونس‬ ‫لیبی‬ ‫عمان‬ ‫لبنان‬ ‫یمن‬ ‫اردن‬ ‫‪0‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪800‬‬ ‫تولید ناخالص ملی در مناطقی که استخراج آب ‪ 40%‬یا بیشتر از آب سطحی موجود است (میلیارد دالر ‪ 2010‬آمریکا‪ ،‬برابری فدرت خرید)‬ ‫منبع‪ :‬بانک جهانی‬ ‫توضیح‪ :‬این ارقام با استفاده از تجزیه‬ ‫‌وتحلیل مکانی مقایسه تولید ناخالص داخلی با نسبت برداشت آب به منابع موجود آب شیرین برآورد شده است‪ .‬تولید ناخالص داخلی برحسب برابری قدرت‬ ‫خرید ثابت دالرسال ‪ 1389‬است‪.‬‬ ‫‌های مکانی که صرفاً ارقام مربوط به محل تولید را با ارقام مربوط‬ ‫تحلیل‬ ‫نشانه‌های کم‌آبی شدید‬ ‫‌کند‪.‬‬‫‌های زیرزمینی مقایسه می‬ ‫به برداشت آب و قابلیت دسترسی به آب‬ ‫‌دهد بدون‬ ‫‌آبی به دست می‬ ‫لذا‪ ،‬این تنها یک ارزیابی از مواجهه با کم‬ ‫ایران بسیار بیشتر از متوسط جهان در معرض کم‌آبی شدیداست‪ .‬بیش از‪90‬‬ ‫‌های اقتصادی و افراد به عدد‬ ‫‌آبی را روی فعالیت‬ ‫‌که اثر مستقیم کم‬ ‫این‬ ‫درصد جمعیت و تولید ناخالص داخلی ایران درمناطقی قرار دارند که‬ ‫‌منظور ارزیابی اثر قابلیت دسترسی‪ ،‬تغییرات و کیفیت‬ ‫و رقم درآورد‪ .‬به‬ ‫برداشت آب از حد مصرف پایدار گذشته و یا به آن نزدیک شده و لذا‪،‬‬ ‫منابع آبی روی فرآیندهای اقتصادی و اجتماعی در ایران‪ ،‬الزم است‬ ‫‌که دسترسی به منابع آب‬ ‫ضروری است که برای حصول اطمینان از این‬ ‫مطالعات بیشتری صورت بگیرد‪.‬‬ ‫مانعی برای رفاه و رشد اقتصاد ایجاد نخواهد کرد اقداماتی صورت بگیرد‪.‬‬ ‫نشانه‌های زیست‌محیطی بحران کم‌آبی شامل خشک شدن دریاچه‌ها‪،‬‬ ‫تولیدات اقتصادی در ایران‪ ،‬از نظر مطلق‪ ،‬بیش ازسایرکشورهای منطقه‬ ‫رودخانه‌ها و تاالب‌ها و فرونشست زمین و آلودگی آب‌ها می‌شود‪ .‬در غرب‬ ‫‌گیرد که برداشت آب‬ ‫خاورمیانه و شمال آفریقا‪ ،‬درمناطقی صورت می‬ ‫‌ترین دریاچه خاورمیانه و یکی از‬ ‫کشور‪ ،‬دریاچه ارومیه که بزرگ‬ ‫‌ها مبتنی است بر تجزیه ‌و‬ ‫نسبت به منابع بسیار باالست‪ .‬این برآورد‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬بهبود نفت محور‬ ‫‪32‬‬ ‫شکل‪ • 21‬کاهش سطح دریاچه ارومیه طی سه دهه گذشته درنتیجه کاهش شدید آب‌های ورودی باالدستی (‪ 88‬درصد کاهش در سه دهه)‬ ‫‪1972‬‬ ‫‪1989‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫منبع‪Agha Kouchak et al., (2015) :‬‬ ‫‌سوی طیف تغییرات آب و هوایی‪ ،‬ایران همچنین در‬ ‫‪ . )2017‬در آن‬ ‫‌های‬ ‫‌های نمکی جهان است‪ ،‬به دلیل خشک‬ ‫‌سالی‬ ‫‌ترین دریاچه‬‫بزرگ‬ ‫‌ها‬‫مقابل جاری شدن سیل بسیارآسیب پذیراست‪ .‬درمجموع‪ ،‬سیالب‬ ‫‌های باالدستی‪ ،‬تغییر مسیر و ذخیره‬ ‫پیاپی و برداشت بیش‌از حد از آب‬ ‫ساالنه جان بیش از ‪ 130‬نفر را گرفته ودردودهه پایانی قرن بیستم‬ ‫‌تر از سطح آن در دهه‬ ‫‌های باالدستی آن‪ ،‬حدود ‪ 88‬درصد کوچک‬ ‫آب‬ ‫بر خانه و زندگی نزدیک به ‪ 11‬میلیون نفر اثر منفی گذاشته‬ ‫‌اند‬ ‫‪ 1360‬شده است ‪ )Fathian et al., 2014(.‬در غرب کشور‪ ،‬دریاچه‬ ‫‌شود که اثر اقتصادی ساالنه سیالب‬ ‫‌ها‬ ‫(‪ .)Madani et al., 2016‬برآورد می‬ ‫‌های‬ ‫هامون درنتیجه ضعف همکاری با کشور افغانستان در خصوص آب‬ ‫تنها براموال مردم حدود ‪ 0/5‬درصد تولید ناخالص داخلی باشد (‪World‬‬ ‫‌تر شده است(‪Madani & Hipel,‬‬ ‫میان مرزی رودخانه هیرمند‪ ،‬کوچک‬ ‫‪ .)Bank, 2017‬این تازه شامل ضررهای غیرمستقیم اقتصادی سیالب‬ ‫‌ها‪،‬‬ ‫‌رود در فصول خشک‪ ،‬عاری از‬ ‫‪ .)2011‬درمرکزایران‪ ،‬رودخانه زاینده‬ ‫‌های‬ ‫‌ عرضه کاالها و خدمات نمی‬ ‫‌شود‪ .‬تفاوت‬ ‫مانند اختالل در زنجیره‬ ‫‌بوم) منطقه و مرداب گاوخونی‬ ‫‌شود و بر اکوسیستم (زیست‬ ‫آب می‬ ‫‌های‬ ‫شدید اقلیمی در مناطق مختلف‪ ،‬همچنین بدان معناست که چالش‬ ‫‌گذارد (‪ .)Gohari et al., 2014‬همین روند در مورد‬ ‫اثر منفی می‬ ‫مربوط به منابع آب در مناطق کشور متفاوت است و همین مشکالت‬ ‫‌های پریشان و شادگان و تاالب‬ ‫‌‌ها‪،‬‬ ‫دیگر منابع آبی کشور نظیر دریاچه‬ ‫‌ریزی منابع آب را مضاعف می‬ ‫‌کند‪.‬‬ ‫مدیریت و برنامه‬ ‫علیرغم تعهداتی که در معاهده سال ‪ 1350‬رامسر برای حمایت از آنها‬ ‫‌ها در‬ ‫‌شود‪ 26.‬فرونشست زمین‬ ‫‌ها و ایجاد گودال‬ ‫‌شده‪ ،‬مشاهده می‬ ‫پذیرفته‬ ‫‌های برداشت نادرست‬ ‫‌های کشور‪ ،‬دیگر نشانه‬ ‫‌های بزرگی از زمین‬‫بخش‬ ‫علل بحران بالقوه آب‬ ‫‌های زیرزمینی است‪ .‬همه این عوامل منجر به کمبود مکرر آب‬ ‫از آب‬ ‫‌شوند (‪.)Madani, 2014‬‬ ‫برای کشاورزی‪ ،‬صنایع و مصارف خانگی می‬ ‫طی ‪ 50‬سال گذشته جمعیت ایران ‪ 4‬برابر شده و منابع آب را تحت‌فشار گذاشته‬ ‫تحوالت شدید اقلیمی کماکان جمعیت و اقتصاد کشور را در معرض‬ ‫است‪ .‬جمعیت ایران از کمتر از ‪ 10‬میلیون نفر در شروع قرن نوزدهم‬ ‫‌شدت در مقابل تغییرات‬ ‫خطرات بزرگی قرار می‌دهد‪ .‬کشاورزی ایران به‬ ‫به ‪ 79‬میلیون نفر در سال ‪ 1394‬رسیده است ‪Seyf, 2009; World(.‬‬ ‫‌پذیر است‪ .‬برآوردها حاکی از‬ ‫‌سالی آسیب‬ ‫آب و هوایی و به ویژه خشک‬ ‫‪ )Bank, 2015‬همچنین طی همین دوره‪ ،‬جمعیت شهرنشین کشور از‬ ‫‌متر کمتر از متوسط‬ ‫آن است که حتی تغییر کوچکی معادل یک میلی‬ ‫‌یافته است‪ .‬امروزه ‪ ۷۳/۵‬درصد‬ ‫‪ ۷/۳‬میلیون نفر به ‪ ۵8‬میلیون نفر افزایش‬ ‫‌تواند باعث ضرر اقتصادی معادل ‪ 90‬میلیون دالر‬ ‫در میزان بارش‪ ،‬می‬ ‫‌کنند (‪.)World Bank, 2015‬‬ ‫جمعیت کشور در مناطق شهری زندگی می‬ ‫شود (‪ .)Madani et al., 2016‬با وجود این ‌که امنیت مواد غذایی از‬ ‫‌میلیون نفر دارند (‪Madani,‬‬ ‫هشت شهر کشور‪ ،‬جمعیتی بیش از یک‬ ‫‌ای مواد‬ ‫‌سالی مقادیر عمده‬ ‫‌های خشک‬ ‫‌های کشوراست‪ ،‬در دوره‬ ‫اولویت‬ ‫‌کشی و آب شرب است‪.‬‬ ‫‪ .)2014‬این به معنای تقاضای بیشتر برای آب‌لوله‬ ‫‌سالی دوره‬ ‫غذایی باید به کشور وارد شود‪ .‬برای مثال‪ ،‬طی خشک‬ ‫‪ 1378-1380،‬ایران نزدیک به ‪ 80‬درصد نیاز کشور به گندم را از‬ ‫‌ترین واردکنندگان گندم جهان بوده‬ ‫خارج وارد کرده و یکی از بزرگ‬ ‫‌ای میان‬‫‌شود‪ ،‬معاهده‬ ‫‪2 26‬این معاهده مهم بین‬ ‫‌المللی که معاهده رامسر نامیده می‬ ‫‌تواند‬‫‌سالی می‬‫است (‪ . )Faramarzi, 2009‬عدم توجه به آثار خشک‬ ‫‌ها و منابع‬ ‫‌هاست و چهارچوبی برای حراست و استفاده درست از تاالب‬ ‫دولت‬ ‫بر معیشت روستاییان تأثیر بگذارد و منجر به مهاجرت روستاییان به‬ ‫آنها فراهم آورده است‪.‬‬ ‫شهرها و ایجاد مسائل اجتماعی درمراکزشهری شود (‪Sadoff et al.,‬‬ ‫‪33‬‬ ‫توجه خاص ‪ 2‬به سوی امنیت آبی در ایران‪ :‬چالش‌ها و فرصت‌ها‬ ‫شکل‪ • 22‬بهره‌وری کل آب‪ ،‬برخی کشورها و اقتصادهای خاورمیانه و شمال آفریقا‪1389 ،‬‬ ‫ایران در خاورمیانه و شمال آفریقا دارای یکی از پایین ترین شاخص های بهره وری آب است‬ ‫کویت‬ ‫اسرائیل‬ ‫امارات‬ ‫عمان‬ ‫اردن‬ ‫لبنان‬ ‫عربستان‬ ‫الجزایر‬ ‫تونس‬ ‫مراکش‬ ‫لیبی‬ ‫ایران‬ ‫عراق‬ ‫‪0‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪160‬‬ ‫بهره وری کل آب (دالر آمریکا بر متر مکعب)‬ ‫خاورمیانه و شمال آفریقا‬ ‫متوسط بهره وری در کشورهای با‬ ‫متوسط بهره وری در کشورهای با درآمد متوسط‬ ‫درآمد باال‬ ‫‌صورت نسبت تولید ناخالص داخلی برحسب برابری قدرت خرید ثابت‪ ،‬دالر درسال ‪( 1389‬تخمین بانک جهانی) بر مترمکعب کل آب برداشت‬ ‫‌شده (که از آمارهای آب سازمان‬ ‫منبع‪ :‬آمار به‬ ‫‌شده است)‪.‬‬‫کشاورزی و خوار و بار جهانی گرفته‬ ‫‌ها نیز می‬ ‫‌شود‪ .‬با توجه به تفاوت ساختار اقتصادی هر کشور‪ ،‬این‬ ‫‌های شور و تصفیه و بازیابی فاضالب‬‫توضیح‪ :‬برداشت آب همچنین شامل برداشت از منابع غیر سنتی مانند شیرین کردن آب‬ ‫‌های بخش‬ ‫‌های اقتصاد و منابع طبیعی کشور هم باید مدنظر باشد‪.‬‬ ‫نماگرها را باید بااحتیاط بکار برد و فعالیت‬ ‫‌زیستی آب مبتنی باشد و نیز آثار توزیعی آن بر جوامع و‬ ‫و محیط‬ ‫مصرف بی‌رویه یکی از علل کلیدی برای بحران بالقوه آب است‪ .‬بیش‬ ‫خانوارهای ساکن درآن حوزه آبی را مد نظر قرار دهد‪.‬‬ ‫‌رویه است‪ .‬این بدان معناست‬ ‫از ‪ 25‬درصد از مصرف آب در ایران بی‬ ‫در تالش برای متنوع کردن اقتصاد و بهبود امنیت غذایی کشور‪ ،‬دولت‬ ‫‌ها بیش از‬‫‌ها و دریاچه‬ ‫که ‪ 25‬درصد برداشت آب از چاه‬ ‫‌ها‪ ،‬رودخانه‬ ‫برای آب و انرژی مصرفی بخش کشاورزی یارانه‌ می‌پردازد‪ .‬هرچند این‬ ‫میزان جایگزینی آن است‪ .‬ایران در حال حاضر ازجمله کشورهایی‬ ‫سیاست در طول جنگ ایران و عراق سیاست درستی محسوب‬ ‫است که در آن نرخ برداشت آب از منابع آب زیرزمینی بسیار باالست‬ ‫‌شد‪ ،‬ولی بخش کشاورزی معادل ‪ 92/8‬درصد کل منابع آب را‬ ‫می‬ ‫‌های زیرزمینی‬ ‫‌شود که عرضه آب‬ ‫(‪ .)Doll et al., 2014‬برآورد می‬ ‫‌که تنها معادل ‪ 23‬درصد به ایجاد شغل و‬ ‫‌کند درحالی‬ ‫مصرف می‬ ‫معادل ‪ 55‬درصد آب مصرفی است (‪ .)Madani et al., 2016‬این‬ ‫‪ 13‬درصد در تولید ناخالص داخلی سهم دارد (‪.)Madani, 2014‬‬ ‫وضعیت منجر به تخلیه منابع آب زیرزمینی و خسارات جبران‬ ‫‌ناپذیر‬ ‫‌های‬‫کارآیی پایین در آبیاری (کمتر از ‪ 32‬درصد) ناشی از وجود یارانه‬ ‫‌بوم ونیز به منابع آب سطحی‪ ،‬مانند خشک شدن دریاچه‬ ‫به زیست‬ ‫‌آبی و خرید‬ ‫آب و انرژی‪ ،‬کشت محصوالت سنتی بدون توجه به کم‬ ‫‌رویه از منابع آب زیرزمینی همچنین‬ ‫ارومیه‪ ،‬خواهد شد‪ .‬برداشت بی‬ ‫تضمینی محصوالت کشاورزی سبب شده که بخش کشاورزی یکی از‬ ‫‌ها‬‫سبب شده است که سطح منابع آب زیرزمینی پایین برود‪ ،‬زمین‬ ‫‌های سنگین‬ ‫عوامل مهم در بروز بحران آب ایران باشد‪ .‬پرداخت یارانه‬ ‫فروکش کند و کیفیت آب مصرفی کاهش یابد‪.‬‬ ‫‌های عمیق و‬ ‫به مصرف انرژی بخش کشاورزی برداشت آب ازچاه‬ ‫علیرغم بحران قریب‌الوقوع آب‪ ،‬بهره‌وری کل آب در ایران ازجمله‬ ‫‌کند و تا حدود زیادی باعث‬ ‫‌ها را مقرون به صرفه می‬ ‫‌جایی چاه‬ ‫جابه‬ ‫‌وری کل آب بنا به تعریف‬ ‫‌های آب در منطقه است‪ .‬بهره‬ ‫‌وری‬ ‫پایین‬ ‫‌ترین بهره‬ ‫‌شود‪ .‬هرچند برخی اقدامات‪ ،‬مانند افزایش‬ ‫‌های زیرزمینی می‬ ‫تخلیه آب‬ ‫عبارت است از تولید اقتصادی (تولید ناخالص داخلی) به ازای هر‬ ‫‌های‬ ‫بهای انرژی و گسترش شبکه نظارت بر سوءاستفاده از سفره‬ ‫‌ای از آب در کشاورزی‬ ‫‌شده‪ .‬بخش عمده‬ ‫واحد (مترمکعب) آب مصرف‬ ‫‌های زیرزمینی صورت گرفته‪ ،‬ولی روند مصرف آب کشاورزی‬ ‫آب‬ ‫‌شده در کشاورزی در ایران‬ ‫‌شود و بازده اقتصادی آب مصرف‬ ‫مصرف می‬ ‫تغییری نکرده است (‪.)Madani, 2014‬‬ ‫در مقایسه با منطقه‪ ،‬به شدت پایین است‪ .‬افزایش بهره وری کل‬ ‫‌های‬ ‫ایران در مقایسه با منطقه و جهان‪ ،‬همچنین یکی از پایین‬ ‫‌ترین تعرفه‬ ‫‌های به دقت تنظیم شده ای است که‬ ‫آب دشوار و مستلزم سیاست‬ ‫‌بهای مصرفی در تهران ده برابر کمتر از‬ ‫آب شهری را دارا است‪ .‬آب‬ ‫شامل صرفه جویی درمصرف‪ ،‬تغییر کشاورزی به محصوالتی که آب‬ ‫ابوظبی و بیست برابر کمتر از لندن است‪ .‬عدم ‌اصالح بهای آب‬ ‫‌های تولیدی به مناطق اقتصادی‬ ‫‌تر‬ ‫کمتری نیازدارند و بازتوزیع به بخش‬ ‫‌روی در مصرف و در عین ‌حال تضعیف مالی‬ ‫شهری سبب زیاده‬ ‫باشد‪ .‬تصمیمات عملی در خصوص بهبود بهره وری کل آب باید بر‬ ‫‌های تولید آب برای‬ ‫‌شود‪ .‬تأمین هزینه‬ ‫‌رسانی می‬ ‫بخش خدمات آب‬ ‫‌های اجتماعی‪ ،‬اقتصادی‬ ‫‌های آبی و توجه به ارزش‬ ‫اندازه گیری حوزه‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬بهبود نفت محور‬ ‫‪34‬‬ ‫شکل‪ • 23‬بهای آب و فاضالب برحسب مترمکعب‪ ،‬برخی شهرهای منتخب جهان‬ ‫ایران دارای یکی از پایین ترین تعرفه های آب شهری درجهان است‬ ‫لندن‬ ‫بارسلون‬ ‫دبی‬ ‫تل آویو‬ ‫مسقط‬ ‫ابوظبی‬ ‫دوحه‬ ‫رباط‬ ‫مکزیکو سیتی‬ ‫شهر کویت‬ ‫تهران‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫‪2/0‬‬ ‫‪2/5‬‬ ‫‪3/0‬‬ ‫‪3/5‬‬ ‫‪4/0‬‬ ‫هزینه هر متر مکعب از آب و فاضالب (دالر ‪)2016‬‬ ‫منبع‪Global Water Intelligence, Global Water Tariff Survey, 2016 :‬‬ ‫عملیات بخش آب به‌شدت تحت تأثیر محدودیت‌های سیاست‌های‬ ‫‌گذاری در عملیات‬ ‫‌رسانی و حفظ سرمایه‬ ‫تضمین تداوم خدمات آب‬ ‫‌بهای پایین قانونی برای مقاصد اجتماعی تأثیر‬ ‫دولت است‪ .‬نرخ آب‬ ‫‌ها بلکه‬ ‫‌فقط ازنظر زیرساخت‬ ‫تولید ‪ ،‬تعمیر و نگهداری و توزیع – نه‬ ‫‌های‬ ‫‌های آب شهری گذاشته است‪ .‬یارانه‬ ‫منفی برعملکرد مالی شرکت‬ ‫آموزش و تربیت کارکنان‪ -‬اهمیت بنیادین دارد‪ .‬نبود پایداری مالی‬ ‫‌های‬ ‫‌حساب‬ ‫‌به‬ ‫‌گاه مانده‬ ‫غیرمستقیم به شکل تشکیل سرمایه و حذف گاه‬ ‫‌تواند ظرفیت تسهیالت تصفیه و بازیابی‬ ‫‌رسانی می‬ ‫برای خدمات آب‬ ‫‌های مدیریتی را مختل کرده و باعث‬ ‫تصفیه نشده توسط دولت‪ ،‬تصمیم‬ ‫را تضعیف نموده و منجر به کاهش کیفیت آب مصرفی و تخریب‬ ‫‌ها هرچه بیشتر از خودکفایی فاصله بگیرند‪.‬‬ ‫شده این شرکت‬ ‫‌های شیرین گردد‪.‬‬ ‫‌های) آب‬ ‫‌بوم‬‫‌های (زیست‬ ‫اکوسیستم‬ ‫بیش ازنیمی از جمعیت مراکز بزرگ و در حال رشد شهری ایران به‬ ‫هرچند اغلب ایرانیان به آب‌لوله‌کشی و سیستم دفع بهداشتی آالینده‌ها‬ ‫سیستم فاضالب متصل نیستند و تنها ‪ 25‬درصد فاضالب‌ها تصفیه و بازیابی‬ ‫دسترسی دارند‪ ،‬نحوه دسترسی و میزان خدمات دریافتی‌شان در نقاط مختلف‬ ‫می‌شود‪ .‬بیش از ‪ 70‬درصد جمعیت ایران در مناطق شهری ساکن‬ ‫‌اند‬ ‫‌شده قابل‬ ‫کشور فرق می‌کند‪ .‬بیش از ‪ 96‬درصد ایرانیان به آب تصفیه‬ ‫و افزایش مهاجرت به شهرها بدان معناست که این نسبت افزایش‬ ‫‌ها دسترسی‬ ‫شرب و ‪ 90‬درصد ایرانیان به سیستم دفع بهداشتی آالینده‬ ‫‌های توزیع‬ ‫‌های عظیمی در مقابل سیستم‬ ‫خواهد یافت‪ .‬این امر چالش‬ ‫دارند که با سایر کشورهای منطقه همخوانی دارد (‪WHO/UNICEF,‬‬ ‫‌دهد‪ .‬علیرغم اصالحاتی که اخیرا ً صورت گرفته‪،‬‬ ‫آب و فاضالب قرار می‬ ‫‌ها که نوعاً از بخش‬ ‫‌کننده آب‬ ‫‌حال‪ ،‬سایر منابع آلوده‬ ‫‪ .)2015‬بااین‬ ‫کمتر از نیمی از جمعیت شهری کشور به سیستم فاضالب شهری‬ ‫‌ها را افزایش‬ ‫‌گیرد میزان نیترات موجود در آب‬ ‫کشاورزی نشأت می‬ ‫‌شود‪.‬‬‫‌شده هم تصفیه و بازیابی نمی‬ ‫‌آوری‬ ‫‌اند و همه فاضالب جمع‬ ‫متصل‬ ‫‌آورد‪ .‬بعالوه‪ ،‬فقدان‬ ‫‌کشی را پایین می‬ ‫‌دهد و لذا کیفیت آب‬ ‫‌لوله‬ ‫می‬ ‫‌شود و‪75‬‬ ‫‌ای فاضالب تولید می‬ ‫این بدان معناست که مقادیر عمده‬ ‫‌شیرین پایین‬ ‫شبکه فاضالب مناسب بدان معناست که کیفیت آب‬ ‫‌گردد‪ .‬این امر برای مردم‬ ‫ط زیست برمی‬ ‫درصد آن تصفیه نشده به محی ‌‬ ‫است (‪. )Madani, 2014‬‬ ‫‌بوم کشور مخاطرات بهداشتی به همراه خواهد داشت و مقادیر‬ ‫و زیست‬ ‫وجود نهادهای متعدد مربوط به امور آب سبب شده که اقدامات مربوط‬ ‫‌توانست از فاضالب بازیافت‬ ‫‌رود که می‬‫معتنابهی آب بالقوه به هدر می‬ ‫به هماهنگی و نوآوری به‌خوبی پیش نرود‪ .‬فقدان یک چهارچوب حقوقی‬ ‫شود و دوباره در فضای سبز شهرها و یا در صنایع مورداستفاده قرار‬ ‫محکم و استوار‪ ،‬ضعف اجرایی و هماهنگی ناکافی میان نهادهای‬ ‫گیرد و یا به منابع زیرزمینی تزریق شود‪.‬‬ ‫‌های مدیریت یکپارچه منابع آب‬ ‫مربوطه‪ ،‬همه و همه مانع تالش‬ ‫موقعیت جغرافیایی ایران‪ ،‬که در تقاطع تعدادی منبع آب شیرین‬ ‫‌های بازیابی که‬ ‫‌آوری‬‫است و استفاده از نوآوری های اخیر‪ ،‬مانند فن‬ ‫مشترک می‌باشد‪ ،‬به آن کشور نقشی حیاتی برای امنیت آبی منطقه و پایداری‬ ‫‌توانند به کشور کمک کنند تا پاسخگوی تقاضای فزاینده آب باشد‬ ‫می‬ ‫زیست‌بومی به صورت گسترده‌تر می‌دهد‪ .‬ایران دارای یازده آبخوان و‬ ‫‌سازد‪ .‬برای نمونه‪ ،‬مدیریت ضعیف منابع آب ازنظر تعریف‬ ‫ُ‬ ‫را کند می‬ ‫‌باشد‬‫‌ای مشترک با کشورهای همسایه می‬ ‫هشت حوضه رودخانه‬ ‫‌ها‪ ،‬تنظیم مقررات مربوط به‬ ‫‌ها وآب‬‫و اجرای حقوق مالکیت برزمین‬ ‫که خود دچار بحران مدیریت کمبود آب هستند‪ .‬بنابراین مدیریت‬ ‫‌سازد‪ .‬درمدیریت آب کشاورزی‪ّ ،‬‬ ‫تعدد نهادها‬ ‫مصرف آب را مشکل می‬ ‫مشارکتی منابع آبی فرامرزی‪ ،‬که در مصوبات کلی دولت درمورد‬ ‫‌شان بهبود بهره وری را درکشت و زراعت محتاج‬ ‫‌های مالی‬ ‫و محدودیت‬ ‫‌های فعلی‬ ‫‌اند‪ ،‬امری اساسی است‪ .‬تالش‬ ‫محیط زیست نیز مطرح شده‬ ‫‌کند‪.‬‬‫به آبیاری‪ ،‬دوچندان می‬ ‫‪35‬‬ ‫توجه خاص ‪ 2‬به سوی امنیت آبی در ایران‪ :‬چالش‌ها و فرصت‌ها‬ ‫‌دار‬‫‌های محلی هدف‬ ‫‌شود درجهت تأمین نیازها و موقعیت‬ ‫مشوق‬ ‫‌ها را می‬ ‫‌های برد‪-‬برد میان کشورهای همسایه به تقویت‬ ‫برای دستیابی به رویه‬ ‫‌های خاص‬ ‫‌ها مختص واقعیت‬ ‫کرد تا اطمینان حاصل شود که سیاست‬ ‫بیشتر نیاز دارد که می توان به راهکارهایی چون تبادل اطالعات‪ ،‬پایش‬ ‫‌های اخیر دولت برای حمایت از‬ ‫تنظیم شده است‪ ،‬چنان که سیاست‬ ‫منابع و مدیریت کمیت و کیفیت آب اشاره نمود‪.‬‬ ‫‌های شمالی گیالن ومازندران یا مصرف همزمان‬ ‫کشت برنج در استان‬ ‫منابع آب زیرزمینی و سطحی (برای ممانعت ازتخلیه منابع زیرزمینی)‬ ‫مؤیّد همین نکته است‪.‬‬ ‫نگاه به آینده‬ ‫ارتقاء هماهنگی‌ها‪ ،‬همکاری‌ها و تبادالت درمورد آب‌های میان مرزی‬ ‫‌های‬ ‫‌های ایران مربوط به آب‬ ‫‌ای از آب‬‫و میان استانی ‪ .‬چون سهم عمده‬ ‫سابقه طوالنی ایران در مدیریت منابع آب و نیز مصوبات کلی دولت درمورد‬ ‫میان مرزی است‪ ،‬هماهنگی بیشتر برای مدیریت این منابع اهمیت‬ ‫محیط زیست‪ ،‬مبنای خوبی برای حل وفصل‪ ،‬چالش‌های فعلی و آتی آب کشور‬ ‫‌بینی‬ ‫‌که تغییرات اقلیمی‪ ،‬قابلیت پیش‬ ‫زیادی دارد – به ویژه این‬ ‫است‪ .‬تمرکز مصوبات مذکور برنظارت برآلودگی منابع آب و تغییرات‬ ‫‌کند‪ .‬در همین راستا‪ ،‬هماهنگی‬ ‫‌ها را کمتر می‬‫دسترسی به این آب‬ ‫اقلیمی‪ ،‬همراه با مدیریت تحوالت جاری آب وهوایی‪ ،‬خط مشی روشنی‬ ‫‌های کشور نیز برای مدیریت قوی و خردورزانه منابع آب‬ ‫میان استان‬ ‫برای بهبود حفاظت از منابع و انطباق با تغییرات زیست محیطی فراهم‬ ‫در داخل کشور اهمیت کلیدی دارد‪.‬‬ ‫‌آورد‪ .‬تأکید فراوان بر حفظ مقدار و کیفیت منابع آب زیرزمینی نیز‬ ‫می‬ ‫تمهید توازن میان آب‌های ورودی وخروجی و الگوهای مؤثر با توجه به‬ ‫نشانه روشنی از اهمیت این منابع برای توسعه ورفاه بلندمدت کشور‬ ‫مالحظات اجتماعی – اقتصادی در سفره‌های آبی و درسطح شهرها به نحوی که‬ ‫هستند‪ .‬اعتالی دیپلماسی زیست محیطی دراین مصوبات‪ ،‬نشانه نوید‬ ‫تبادل بین گزینه‌های مختلف مدیریت شود و کارآیی سرمایه گذاری‌ها بهبود‬ ‫‌های میان مرزی ازطریق همکاری‬ ‫بخشی از تمایل ایران به مدیریت آب‬ ‫یابد‪ .‬ایران به عنوان کشوری که هم درسطح ملی مواجه با کم آبی‬ ‫‌های آب را‬ ‫‌تواند چالش‬ ‫با کشورهای مجاور است‪ .‬اقدامات چندی که می‬ ‫‌های‬ ‫است وهم کم آبی به شدت متغیری دارد و در عین حال با چالش‬ ‫در ایران تخفیف ببخشد در ذیل مورد بحث قرار گرفته است‪ .‬اولویت‬ ‫روزافزون اقتصادی و رشدجمعیتی و آثار تغییرات جوی روبرو است‪،‬‬ ‫‌های شدیدا ً ناهمگون‬ ‫بندی این اقدامات و متناسب کردن آنها با واقعیت‬ ‫‌های میان بخشی باید به تبادالت مهمی بین‬ ‫ازنظر تخصیص و اولویت‬ ‫‌های بیشتری است‪.‬‬ ‫منابع آب ایران مستلزم بررسی‬ ‫‌های ذیربط‬ ‫‌های محتلف مبادرت کند‪ .‬این تصمیمات بر بخش‬ ‫گزینه‬ ‫نوسازی سیستم‌های آبیاری برای کاهش هرز رفتن آب‌ها می‌تواند منجر‬ ‫‌های‬ ‫‌ها وسرمایه گذاری‬ ‫‌های عمرانی که مشوق‬ ‫ونیز برتنظیم سیاست‬ ‫به منافع رفاهی معادل ‪ 3‬میلیارد دالر در سال گردد بدون این که کل زمین‌های‬ ‫‌های آبی‪،‬‬ ‫‌هایی مانند تسهیالت انتقال آب ازسفره‬ ‫عمده در زیرساخت‬ ‫‌های مصرفی کشاورزی در ایران‬ ‫تحت آبیاری افزایش یابد‪ .‬هرگاه همه آب‬ ‫‌کند‪ ،‬تأثیر عمده‬ ‫‌ها را تنظیم می‬ ‫‌ها و بازیابی فاضالب‬‫نمک زدایی ازآب‬ ‫را بتوان ذخیره و سپس به نحو مؤثری در آبیاری کشور مصرف کرد‪،‬‬ ‫‌گذارد‪ .‬پیامدها و غیرقابل برگشت بودن بخشی ازاین اقدامات‪،‬‬ ‫ای می‬ ‫محصوالت کشاورزی افزایش خواهد یافت و نوسانات تولید برخی مواد‬ ‫‌های آبی‬ ‫‌گیری بخش آب برای سفره‬ ‫حاکی از آن است که تصمیم‬ ‫‌های تحت آبیاری‬ ‫‌کند‪ .‬تحت این سناریو‪ ،‬کل زمین‬ ‫اولیه کاهش پیدا می‬ ‫‌های اجتماعی‪ -‬اقتصادی و الگو سازی‬ ‫و نیز شهرها باید با ارزیابی‬ ‫‌شودو برداشت آب از منابع زیرزمینی محدود به حفظ‬ ‫ثابت فرض می‬ ‫حمایت وپشتیبانی شود‪.‬‬ ‫‌کند ‪ ،‬ذخیره سازی آب و تغییر قابلیت‬ ‫‌ها است‪ .‬آن چه تغییر می‬ ‫سطح آن‬ ‫بهبود جمع‌آوری‪ ،‬پردازش و اطالع‌رسانی در مورد آمارهای مربوط به‬ ‫‌تواند منجر به افزایش ساالنه ‪3‬‬ ‫‌‌های آبیاری است‪ .‬این امر می‬ ‫توزیع نظام‬ ‫آب به‌منظور هدایت سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری‌های مربوط به آب‪ .‬اطالعات‪،‬‬ ‫میلیارد دالر منافع رفاهی گردد‪ 27.‬این منافع‪ ،‬نتیجه مازاد تولیدکننده‬ ‫‌ریزی و مدیریت بخش آب‬ ‫‌گیری برای برنامه‬ ‫پایه و اساس تصمیم‬ ‫‌کننده (به‬‫(به دلیل بهبود خدمات ودردسترس بودن آب) و مازاد مصرف‬ ‫است‪ .‬این اطالعات از منابع گوناگونی مانند مشاهدات بلندمدت‬ ‫دلیل کاهش بهای مواد غذایی) خواهد بود‪ .‬بعالوه‪ ،‬نیمی از این منافع‬ ‫‌های سفارش داده‬ ‫‌شناختی‪ ،‬اطالعات محلی‪ ،‬و پژوهش‬ ‫متغیرهای آب‬ ‫‌‌های‬‫‌گذاری‬ ‫‌های غیر کشاورزی است‪ .‬سرمایه‬ ‫‌صورت اثر سرریز به بخش‬ ‫به‬ ‫‌‬ ‫‌شود‪ .‬این اطالعات‪ ،‬دارایی مشترکی است که ستون‬ ‫‌آوری می‬ ‫شده جمع‬ ‫‌های ایالم وخوزستان‪ ،‬منافع حاصل‬ ‫اخیر برای ذخیره سازی آب در استان‬ ‫پایه هرگونه اصالحات معتبر یا طرح زیرساختی در بخش آب خواهد‬ ‫‌‌‌های نظام آبیاری را نشان داده اند‪.‬‬‫ازبهبود زیرساخت‬ ‫‌بینی و پاسخ‬ ‫‌های اطالعاتی همچنین عامل مهمی در پیش‬ ‫بود‪ .‬نظام‬ ‫تقویت مشوق‌‌‌های الزم و تداوم اصالح یارانه‌‌‌های آب ‪ ،‬باعث کاهش‬ ‫گویی سریع برای مواقعی است که سوانح مربوط به آب‪ ،‬مانند سیل و‬ ‫‌ها در ایران در سال ‪ 1389‬نشان‬ ‫مصرف بی‌رویه آب می‌شود‪ .‬اصالح یارانه‬ ‫‌ها‬‫‌گیری‬ ‫‌که این اطالعات در تصمیم‬ ‫‌دهد‪ .‬برای این‬‫خشکسالی‪ ،‬رخ می‬ ‫‌‌‌هایی که درست تنظیم‬ ‫‌‬ ‫‌پذیر است و سیاست‬ ‫‌ها امکان‬ ‫داد که حذف یارانه‬ ‫‌استفاده باشند الزم است بخش الینفک مؤسسات مناسبی باشند‬ ‫قابل‬ ‫‌کننده اثر بگذارد‪ .‬این تجربه و دیگر‬ ‫‌تواند بر رفتار مصرف‬ ‫شده باشد می‬ ‫‌دهی و پردازش این اطالعات هستند‪.‬‬ ‫‌آوری‪ ،‬سامان‬ ‫که مسئول جمع‬ ‫‌های حذف‬ ‫‌گذاری درست و سیاست‬ ‫‌دهند که قیمت‬ ‫تجارب نشان می‬ ‫‌ها دارای وجوه مشترکی هستند و طراحی درست ساختارهای‬ ‫یارانه‬ ‫‌های تولید و ضرورت کارآیی اقتصادی همراه با‬ ‫‌بها‪ ،‬میان هزینه‬ ‫نرخ آب‬ ‫‌گذاری درست و‬ ‫‌کند‪ .‬قیمت‬ ‫عدالت و توانایی پرداخت‪ ،‬توازن ایجاد می‬ ‫‌گذاری دقیق تغییرات‬ ‫‌ها همچنین شامل هدف‬ ‫‌های حذف یارانه‬ ‫سیاست‬ ‫‌المللی سیاست‬ ‫‪2 27‬برآورد با استفاده از مدل ‪ IMPACT‬مؤسسه پژوهشی بین‬ ‫قیمت خواهد بود‪ ،‬مانند قیمت باالتر برای افراد پرمصرف و نیز توضیح‬ ‫غذایی صورت گرفته است (‪.)World Bank, 2017‬‬ ‫علت تغییرات قیمت برای عموم و دراختیار بودن ساز و کارهای جبرانی‪.‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬بهبود نفت محور‬ ‫‪36‬‬ :‫مراجع‬ Madani, K, AghaKouchak, A & A, Mirchi (2016) Iran’s Socioeconomic AghaKouchak, A, et al. (2015) Aral Sea syndrome desiccates Lake Urmia: Drought: Challenges of a Water-Bankrupt Nation, Iranian Studies, Call for Action. Journal of Great Lakes Research 41 (1), 307–311. 49:6, 997–1016. Döll, P, Mueller Schmied, H, Schuh, C, Portmann, F T, & Eicker, A, Sadoff, C W, E, Borgomeo & D, de Waal (2017) Turbulent Waters: (2014) Global-scale assessment of groundwater depletion and related Pursuing Water Security in Fragile Contexts. Washington DC: groundwater abstractions: Combining hydrological modeling with World Bank. information from well observations and GRACE satellites. Water Seyf, A, (2009) Population and agricultural development in Iran, 1800– Resources Research, 50(7), 5698–5720 1906. Middle Eastern Studies, 45(3), 447–460. Faramarzi, M, Abbaspour, K C, Schulin, R, & Yang, H, (2009) Modelling Veolia Water and IFPRI (International Food Policy Research Institute) blue and green water resources availability in Iran. Hydrological (2011) Sustaining Growth via Water Productivity: 2030/2050 Processes, 23(3), 486. Scenarios. http://growingblue.com/wp-content/uploads/2011/05/ Fathian, F, Morid S & Kahya E, (2014) Identification of trends in IFPRI_VEOLIA_STUDY_2011.pdf. hydrological and climatic variables in Urmia Lake basin, Iran. Theor WHO/UNICEF Joint Monitoring Programme for Water Supply and Appl Climatol:1–22 doi:10.1007/s00704–014–1120–4. Sanitation (2015) Progress on sanitation and drinking water – 2015 Hassan, F A, (2010) Water History for our times. UNESCO International update and MDG assessment. WHO, Geneva. Hydrological Programme. World Bank (2017) Beyond Scarcity: Water Security in the Middle East Madani, K. (2014) Water Management in Iran: what is causing the looming and North Africa. World Bank: Washington D.C. crisis? Journal of Environmental Studies and Sciences (4), 315–328. 37 ‫ چالش‌ها و فرصت‌ها‬:‫ به سوی امنیت آبی در ایران‬2 ‫توجه خاص‬ 1818 H Street, NW Washington, DC 20433