Avrupa ve Orta Asya Bölgesi Türkiye: Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Eylül 2016 Energy & Extractives Global Practice Disclaimer: This volume is a product of the staff of the International Bank for Reconstruction and Development/ The World Bank. The findings, interpretations, and conclusions expressed in this paper do not necessarily reflect the views of the Executive Directors of The World Bank or the governments they represent. The World Bank does not guarantee the accuracy of the data included in this work. The boundaries, colors, denominations, and other information shown on any map in this work do not imply any judgment on the part of The World Bank concerning the legal status of any territory or the endorsement or acceptance of such boundaries. Copyright Statement: The material in this publication is copyrighted. Copying and/or transmitting portions or all of this work without permission may be a violation of applicable law. The International Bank for Reconstruction and Development/ The World Bank encourages dissemination of its work and will normally grant permission to reproduce portions of the work promptly. For permission to photocopy or reprint any part of this work, please send a request with complete information to the Copyright Clearance Center, Inc., 222 Rosewood Drive, Danvers, MA 01923, USA, telephone 978-750-8400, fax 978-750-4470, http://www.copyright.com/. All other queries on rights and licenses, including subsidiary rights, should be addressed to the Office of the Publisher, The World Bank, 1818 H Street NW, Washington, DC 20433, USA, fax 202-522-2422, e-mail pubrights@worldbank.org. Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler İçindekiler TEŞEKKÜRLER ..................................................................................................................................................İİİ YÖNETİCİ ÖZETİ................................................................................................................................................ 1 ENERJİ VERİMLİLİĞİ TÜRKİYE İÇİN NEDEN ÖNEMLİDİR?................................................................................................... 1 KAMU BİNALARINDA ENERJİ VERİMLİLİĞİ POTANSİYELİ ................................................................................................... 1 KAMU BİNALARINDA ENERJİ VERİMLİLİĞİ FİNANSMANINA İLİŞKİN KÜRESEL DENEYİMLER....................................................... 1 TÜRKİYE’DE KAMU ENERJİ VERİMLİLİĞİ FİNANSMANINA İLİŞKİN SEÇENEKLER ...................................................................... 2 ÖNERİLER .............................................................................................................................................................. 4 BÖLÜM 1 – GİRİŞ ............................................................................................................................................. 5 TÜRKİYE’DE ENERJİ VERİMLİLİĞİNİN ÖNEMİ ................................................................................................................. 5 TÜRKİYE HÜKÜMETİ’NİN GİRİŞİMLERİ.......................................................................................................................... 7 KAMU SEKTÖRÜ ENERJİ VERİMLİLİĞİ ALANINDA DÜNYA BANKASI’NIN DENEYİMLERİ ............................................................ 8 PROJE AMAÇLARI .................................................................................................................................................... 9 YAKLAŞIMIN ÖZETİ .................................................................................................................................................. 9 BU RAPORUN ANA HATLARI ...................................................................................................................................... 9 BÖLÜM 2 – ÜLKE BAĞLAMI ............................................................................................................................ 11 YASAL VE DÜZENLEYİCİ ÇERÇEVE .............................................................................................................................. 11 Enerji Verimliliği ile ilgili Başlıca Kanun ve Yönetmelikler ........................................................................... 11 EV SORUMLULUĞU OLAN BAŞLICA KURUMLAR........................................................................................................... 11 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) .................................................................................................. 11 Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM) ............................................................................................ 12 BSTB- İklim Değişikliği ve Enerji Verimliliği Şube Başkanlığı ........................................................................ 12 ÇŞB - Enerji Verimliliği Daire Başkanlığı...................................................................................................... 13 Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu ........................................................................................................ 13 ÖNEMLİ KURUMSAL DEĞİŞİKLİKLERİN ÖZET KRONOLOJİSİ ............................................................................................. 13 TÜRKİYE’DE MERKEZİ HÜKÜMET BİNALARINDA ENERJİ TÜKETİMİ .................................................................................... 13 ETKB Piyasa Değerlendirme Çalışması ........................................................................................................ 13 Mevcut Veriler ............................................................................................................................................. 14 BİNALARDA ENERJİ VERİMLİLİĞİNİ ARTIRMA POTANSİYELİ ............................................................................................. 15 BÖLÜM 3 – KAMU SEKTÖRÜ ENERJİ VERİMLİLİĞİ FİNANSMANININ ÖNÜNDEKİ ENGELLER ............................ 18 GİRİŞ .................................................................................................................................................................. 18 TÜRKİYE’DE KAMU SEKTÖRÜ ENERJİ VERİMLİLİĞİ FİNANSMANININ ÖNÜNDEKİ ENGELLER.................................................... 18 Politika ve Düzenleme ile ilgili Engeller ....................................................................................................... 19 Ekipman ve Hizmet Sağlayıcılar ile ilgili Engeller ........................................................................................ 19 Son Kullanıcılara İlişkin Engeller .................................................................................................................. 19 Ticari Finansmana Erişim Eksikliği ............................................................................................................... 20 Uygulama Kapasitesi ................................................................................................................................... 20 BÖLÜM 4 – KAMU SEKTÖRÜ ENERJİ VERİMLİLİĞİ PROJELERİNİN FİNANSMANINDA ULUSLARARASI DENEYİMLER .................................................................................................................................................. 21 GİRİŞ .................................................................................................................................................................. 21 SERMAYE GERİ KAZANIMINI İÇEREN BÜTÇE FİNANSMANI ................................................................................................ 21 ENERJİ ŞİRKETLERİ TARAFINDAN SAĞLANAN FATURAYA DAYALI FİNANSMAN ....................................................................... 22 ENERJİ VERİMLİLİĞİ DÖNER SERMAYESİ (EVDS) ......................................................................................................... 22 KAMU VEYA SÜPER EVD ŞİRKETİ.............................................................................................................................. 23 KAMU SEKTÖRÜ ENERJİ VERİMLİLİĞİ KREDİ HATTI ....................................................................................................... 23 RİSK PAYLAŞIM OLANAĞI........................................................................................................................................ 23 TİCARİ FİNANSMAN, TAHVİLLER ............................................................................................................................... 24 TEDARİKÇİ KREDİSİ VE KİRALAMA ............................................................................................................................. 24 TİCARİ FİNANSMANIN ÖZEL SEKTÖR EVD’LERİ İLE DESTEKLENMESİ .................................................................................. 24 FİNANSMAN SEÇENEKLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI ....................................................................................................... 25 Nihai Rapor Sayfa i Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler BÖLÜM 5 – TÜRKİYE’DE KAMU SEKTÖRÜ ENERJİ VERİMLİLİĞİ PROJELERİ İÇİN FİNANSMAN VE UYGULAMA SEÇENEKLERİNİN DEĞERLENDİRMESİ ............................................................................................................. 30 TÜRKİYE BAĞLAMINDA FİNANSMAN SEÇENEKLERİNİN ÖZELLİKLERİ.................................................................................. 30 Finansman Seçeneklerinin Daraltılması: Gerekçe ve Sonuçlar .................................................................... 30 SERMAYE GERİ KAZANIMINI İÇEREN BÜTÇE FİNANSMANI .............................................................................................. 33 Genel Bakış .................................................................................................................................................. 33 Fon Akışı ...................................................................................................................................................... 33 Uygulama .................................................................................................................................................... 34 Teknik Yardım .............................................................................................................................................. 34 ENERJİ VERİMLİLİĞİ DÖNER SERMAYESİ ..................................................................................................................... 35 Yasal Çerçeve............................................................................................................................................... 35 Fon Yönetimi ve Yönetişim .......................................................................................................................... 35 Borç Finansmanı Penceresi .......................................................................................................................... 36 Enerji Hizmetleri Penceresi .......................................................................................................................... 36 Teknik Yardım .............................................................................................................................................. 38 Uygulama Hizmetlerinin Satın Alınması ...................................................................................................... 38 Teşkilat Yapısı .............................................................................................................................................. 38 Yatırım Modelleri......................................................................................................................................... 39 TEVDS Enerji Verimliliği Uygulamasının Önündeki Engelleri Nasıl Aşabilir? ............................................... 41 SÜPER EVD ......................................................................................................................................................... 41 Gelişmekte Olan Ülkelerde EVD’lerin Büyümesinin Önündeki Sınırlamalar ................................................ 41 Türkiye Süper EVD ....................................................................................................................................... 43 TEVD Enerji Verimliliği Finansmanının Önündeki Engelleri Nasıl Aşabilir? .................................................. 44 ULUSLARARASI FİNANS KURULUŞLARININ VE DONÖRLERİN POTANSİYEL ROLÜ................................................................... 45 Finansal Yardım ........................................................................................................................................... 45 Kapasite Oluşturma ..................................................................................................................................... 45 Diğer Teknik Yardımlar ................................................................................................................................ 45 BÖLÜM 6 – GELECEĞE BAKIŞ .......................................................................................................................... 47 ÜÇ SEÇENEĞİN AVANTAJLARI VE SINIRLAMALARI ......................................................................................................... 47 KAMU SEKTÖRÜ EV FİNANSMAN GÜNDEMİNDE İLERLEMEK .......................................................................................... 48 OLASI FİNANSMAN YAPISI....................................................................................................................................... 48 SONUÇLAR........................................................................................................................................................... 49 TEVDS’NİN KURULMASINA İLİŞKİN YOL HARİTASI ....................................................................................................... 50 TEVDS’NİN AVANTAJLARI ...................................................................................................................................... 50 SON SÖZLER ........................................................................................................................................................ 51 BÖLÜM 7 - KAYNAKÇA ................................................................................................................................... 52 EK A – ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÖNLEMLERİ .......................................................................................................... 54 EK B – SEÇİLEN FİNANSMAN MEKANİZMALARI HAKKINDA İLAVE BİLGİLER .................................................... 55 SERMAYE GERİ KAZANIMINI İÇEREN BÜTÇE FİNANSMANI .............................................................................................. 55 ENERJİ ŞİRKETLERİ TARAFINDAN SAĞLANAN FATURAYA DAYALI FİNANSMAN .................................................................... 56 Temel Özellikleri .......................................................................................................................................... 56 Gösterge Niteliğindeki Örnekler .................................................................................................................. 56 Avantajlar ve Sınırlamalar ........................................................................................................................... 57 ENERJİ VERİMLİLİĞİ DÖNER SERMAYESİ ..................................................................................................................... 58 Finansman Pencereleri veya Ürünleri .......................................................................................................... 59 Risk Garantisi Penceresi .............................................................................................................................. 59 Forfaiting ..................................................................................................................................................... 60 ÖZEL AMAÇLI EV KREDİ HATLARI ............................................................................................................................. 61 RİSK PAYLAŞIM OLANAĞI........................................................................................................................................ 61 SÜPER EVD ......................................................................................................................................................... 62 EVD’LER İLE TİCARİ FİNANSMAN .............................................................................................................................. 64 EK C – SÜPER EVD ÖRNEKLERİ ........................................................................................................................ 66 EK D – TÜRKİYE ENERJİ VERİMLİLİĞİ YUVARLAK MASA TOPLANTISI ÖZETİ ..................................................... 68 Nihai Rapor Sayfa ii Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Bu raporda, Dünya Bankası’nın Avrupa ve Orta Asya Bölgesi ile Enerji Sektörü Yönetim Yardım Programı (ESMAP) tarafından finanse edilen “Gürcistan, Kosova ve Türkiye’de Kamu Sektörü için Enerji Verimliliği Seçenek Belgeleri� başlıklı faaliyetten elde edilen temel bulguların bir özeti sunulmaktadır. Jas Singh’in (Kıdemli Enerji Uzmanı ve Görev Ekibi Lideri) liderliğini yaptığı görev ekibinde Dilip Limaye (Baş Danışman), Joseph Melitauri (Kıdemli Operasyonlar Sorumlusu), Rhedon Begolli (Enerji Uzmanı), Yasemin Örücü (Enerji Uzmanı), Aditya Lukas (Kıdemsiz Meslek Görevlisi), Selma Zahirovic (Danışman) ve Dardan Velija (Danışman) yer almıştır. Nihai rapor Jas Singh ve Dilip Limaye tarafından yazılmıştır. Görev ekibi, sağladıkları katkılar ve değerli geri bildirimler için Feng Liu, Jonathan Sinton, Pedzi Makumbe, Ivan Jaques ve Ranjit Lamech’e teşekkür eder. Görev ekibi ayrıca, başta Sayın Murat Becerikli, Sayın Saniye Keser, Sayın Ahmet Anıl, Sayın Münib Karakılıç ve Sayın Oğuz Kürşat Kabakçı olmak üzere, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) çalışanlarına sağladıkları yakın işbirliği ve destek için müteşekkirdir. Görev ekibi, Hazine Müsteşarlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı ve Türkiye Kalkınma Bankası’na (TKB) da sağladıkları katkılar için teşekkür eder. Alman Kalkınma Bankası KfW, Fransız Kalkınma Ajansı (AfD), Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD), Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) ve İslam Kalkınma Bankası (IDB) temsilcileri de bu çalışmaya katkılar sağlanmıştır. Ayrıca, raporun bazı bulgu ve önerilerinin tartışılması amacıyla 7 Nisan 2016 tarihinde ETKB’de bir yuvarlak masa toplantısı düzenlenmiştir. World Bank Page iii September 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Türkiye, enerji ihtiyacının büyük oranını ithalat yoluyla karşılamaktadır. 2014 yılında enerji ihtiyacının yüzde 75’i ithalat yoluyla karşılanmış ve bunun için 55 milyar ABD$ veya GSYH’nın yüzde 7’si kadar bir ödeme yapılmıştır. Ayrıca, elektrik talebinde devam etmekte olan artışın önümüzdeki beş yıl içerisinde elektrik yedek marjını tüketmesi beklenmektedir. Sonuç olarak, Türkiye’nin bir yandan ekonomik büyümesini sürdürürken aynı zamanda iklim değişikliğinin etkilerinin azaltılmasına ve Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne (AB) katılım süreci kapsamında çevresel sürdürülebilirliğin sağlanmasına yönelik küresel taahhütlerini karşılayabilmesi için enerji verimliliği (EV) kritik önem taşımaktadır. Türkiye’nin birim GSYH başına enerji kullanımı bakımından ölçülen enerji yoğunluğu, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) ülkelerine göre yüzde 38 ve bazı Avrupa Birliği ülkelerine göre yaklaşık yüzde 80 daha yüksektir. Bu rakamlar, enerji verimliliğinin artırılması bakımından önemli bir potansiyelin mevcut olduğunu göstermektedir. Öte yandan, Türkiye’nin kişi başına enerji kullanımı OECD ülkelerinin yaklaşık yüzde 36’sı düzeyindedir; dolayısıyla gelirlerin artması ile birlikte enerji yoğunluğunun da artması beklenebilir. Türkiye’de kamu sektörü (buna merkezi hükümet ve belediye bina ve tesisleri ile sokak aydınlatması dahildir) büyük bir enerji kullanıcısıdır. Kısa süre önce Dünya Bankası/GEF sponsorluğunda hazırlanan ve tüm bölge devletleri arasında gerçekleştirilen bir anketi içeren Kamu Binaları için Piyasa Değerlendirme Raporu, Türkiye’de yaklaşık 175.286 kamu binası olduğunu ve bunların yüzde 5-10’unun merkezi hükümet binası olduğunu göstermiştir. Bu çalışmada bir dizi enerji denetiminin sonuçları incelenmiş ve ortalama enerji tasarrufu potansiyeli yüzde 32 olarak tahmin edilmiştir. Toplam tahmini yıllık enerji tasarrufu 1.130 – 5.122 GWh arasında olup bu da 121 – 537 milyon ABD$ arasında bir enerji maliyeti tasarrufu sağlayacaktır. Bu tasarrufları gerçekleştirmek için gereken yatırım tutarı da 0,85 ila 5,4 milyar ABD$ olarak tahmin edilmektedir. Engeller. Enerji verimliliği yatırımları ekonomik açıdan sürdürülebilir olmasına rağmen, pek çok engel bu yatırımların kendi başına gerçekleşmesini önlemektedir. Bu engeller arasında aşağıdakiler yer almaktadır: (i) politika engelleri ve düzenleyici engeller: bütçe ve borçlanma sınırlamaları, kısıtlayıcı bütçe prosedürleri, kamu ihale kuralları, düşük enerji tarifeleri, ve yapı - inşaat yönetmeliklerinin eksikliği veya uygulanmaması gibi; (ii) yeterince gelişmemiş piyasa koşulları: enerji verimliliği mal ve hizmetlerine olan talebin sınırlı olması, yüksek proje geliştirme maliyetleri, enerji verimliliği hizmet sağlayıcılarının deneyim ve yeteneklerinin sınırlı olması, ve ticari finansmana erişimin sınırlı olması gibi; (iii) kurumsal kısıtlar: kamu kurumlarını enerji verimliliğine yatırım yapmaya teşvik edecek unsurların sınırlı olması, enerji verimliliği fırsatları hakkındaki bilgi ve farkındalık düzeyinin sınırlı olması, güvenilir veri eksikliği, düşük hizmet düzeyleri, uygulama kapasitesi eksikliği, vs. gibi; ve (iv) ticari finansman eksikliği: cazip olmayan finansman koşulları, aşırı teminatlandırma, yüksek işlem maliyetleri ve finansörler arasında bilgi ve davranış bakımından görülen ön Dünya Bankası Sayfa 1 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler yargılar gibi. Finansman Modelleri. Ülkelerin kamu enerji verimliliği programlarını desteklemek için kullandıkları çeşitli finansman modelleri bulunmaktadır. Bunlar, Şekil YÖ1’deki “finansman merdiveninde� görüldüğü üzere, bütçe finansmanından veya hibelerden, gelişmiş proje veya Enerji Verimliliği Danışmanlık şirketi (EVD) finansmanına kadar çeşitlilik göstermektedir. En iyi seçeneğin seçilebilmesi bazı faktörlere bağlıdır; bu faktörler arasında mevcut yasal ve düzenleyici koşullar, piyasa olgunluğu, yerel EV hizmet sektörünün durumu ve kamu kurumlarının enerji verimliliğine ilişkin teknik ve finansal kapasiteleri yer almaktadır. En uygun seçenek seçildikten sonra, yerel piyasa koşullarına uygun olması için dikkatli bir şekilde tasarlanması gerekmektedir. Ayrıca birden fazla piyasa segmentine hizmet verme kapasitesine sahip mekanizmalar da dikkate alınmalıdır (örneğin merkezi hükümet kurumları, uygulama kapasitesine sahip kredi değer belediyeler, uygulama kapasitesine sahip olmayan kredi değer belediyeler ve kredi değer olmayan belediyeler). Zaman içinde, yerel piyasaların gelişmesi ile birlikte, merdivenin daha üst basamaklarına, daha fazla ticari finansman mekanizmalarına doğru ilerlenmesi hedeflenmelidir. Şekil YÖ1. Türkiye’de Kamu Enerji Verimliliği Finansmanına İlişkin Seçenekler Türkiye güçlü bir yasal çerçeveye sahip olmasına rağmen, daha sınırlı bir uygulama deneyimine ve yeterince gelişmemiş bir EV hizmetleri / EVD piyasasına sahiptir. Dolayısıyla, merdivenin orta basamaklarındaki finansman mekanizmaları en uygun seçenekler olarak düşünülmüştür. (Ancak, yerel dağıtım şirketleri düzenleme yetkisine, kapasiteye ve halihazırda bu hizmetleri sunma istekliliğine sahip olmadığı için elektrik şirketlerinin fatura gelirlerine dayalı finansman uygun görülmemiştir.) Yapılan analize dayalı olarak, Türkiye için üç uygun model tespit edilmiştir: 1. Sermaye geri kazanımına dayalı bütçe finansmanı. Bu seçenek kapsamında, Maliye Bakanlığı (MB) veya başka bir ana bütçe kurumu enerji verimliliği yatırımı için gerekli olan bütçe kaynaklarını sağlar ve daha sonra gelecekteki bütçe ödeneklerinden kesintiler yaparak yatırım tutarını geri alır (böylelikle enerji maliyeti tasarrufları sağlanmış olur). Bu aynı zamanda ‘bütçeden ödenek kesintisi� olarak da bilinmektedir. Bu yöntem merkezi hükümet kurumları, belediye kuruluşları ve - neredeyse hiçbir ödememe riski bulunmadığından dolayı- kredi geçmişi olmayan Dünya Bankası Sayfa 2 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler belediyeler için işe yarayabilir. 2. Enerji verimliliği döner sermayesi (EVDS). Kamu sektörü EV projelerine finansman sağlamak amacıyla kamu fonlarından yararlanılarak enerji verimliliği döner sermayesi veya EVDS adı verilen bağımsız bir finansman kuruluşu oluşturulur. Hem borçlu hem de borç veren kamuya ait kuruluşlar olduğu için, bu fonlar genellikle daha uzun vadeli (geri ödeme süreleri), daha düşük maliyetli ve tipik ticari kredilere göre daha gevşek teminat gereklilikleri içeren finansman sunabilir. Kredilerin geri ödemeleri enerji maliyetlerinde yapılan tasarruflardan sağlanacağı için, bunlar yeni projelere yeniden aktarılabilir ve böylelikle zaman içinde bir süreklilik sağlanır. 3. Kamu EVD Şirketi. Devlet tarafından kurulan bir kamu (veya süper) EVD şirketi kamu sektörü piyasasına hizmet veren bir EVD işlevi görür, enerji performans sözleşmeleri yapar ve fiili proje uygulamasını küçük özel sektör EVD şirketleri ve diğer EV hizmet sağlayıcıları eliyle gerçekleştirir. Kamu EVD şirketinin temel bir işlevi yerel veya uluslararası finans kuruluşları (UFK) ile ilişkileri geliştirerek proje finansmanına erişimi kolaylaştırmaktır. Kamu EVD şirketi ayrıca EVD projeleri için kredi veya risk garantisi sağlayabilir veya EVD’lere ve/veya müşterilere kiralık veya fayda paylaşım koşullarına tabi EV ekipmanı temin eden bir kiralama veya finansman şirketi olarak hareket edebilir. Enerji Hizmet Anlaşmaları (EHA). Enerji Hizmet Anlaşmaları (EHA) bazı EVDS’lerin geleneksel kredilere ek olarak sunmaya başladıkları daha yeni bir üründür. Borçlanma ve EV projesi uygulama kapasitesi bulunmayan kamu kurumları için oldukça faydalı bir araç olabilir. (bakınız Metin Kutusu YÖ1.) Metin Kutusu YÖ1. Enerji Hizmet Anlaşmaları Bir EHA kapsamında, finansör (bu durumda bir EVDS) müşteriler için EV projelerini tespit etmeye, finanse etmeye, ihale etmeye, uygulamaya ve izlemeye yönelik eksiksiz bir hizmet paketi sunar. Müşteriden sadece halihazırda enerji için ödemekte olduğu tutarı, yani başlangıç düzeyi enerji maliyetini ödemesi istenir. Finansör sözleşme süresi sona erinceye kadar bu ödemeden yeni (daha düşük) enerji ödemelerini gerçekleştirir ve yatırım maliyetlerini ve ilişkili ücretleri çıkarır. Sağdaki şekil bir EHA kapsamında bir müşterinin nakit akışlarının mantığını göstermektedir; burada ödemelerin, başlangıç düzeyi enerji faturasına eşit olduğu görülmektedir. Bu durum müşterinin EHA süresi boyunca enerji maliyeti tasarrufları gerçekleştirilirken sabit bir nakit akışını korumasına olanak tanımaktadır. Bazı durumlarda, sözleşme süresi sabit iken, bazı durumlarda üzerinde anlaşılan bir ödeme düzeyine ulaşıldıktan sonra sözleşme sona erdirilmektedir; bu da müşteriyi daha fazla enerji tasarruf etmeye teşvik etmektedir. Kamu müşterileri için, EHA’lar genellikle borç olarak değil uzun vadeli hizmet anlaşmaları olarak görülür; dolayısıyla borçlanmalarına izin verilmeyen merkezi hükümet kurumlarının ve borç sınırlarına ulaşan veya başka türlü borçlanma kısıtlamasına tabi olan belediyelerin finansmanına olanak tanır. Bu durum nispeten kolay bir şekilde uygulanması ve çok az risk barındırması bakımından müşterilere ikili bir avantaj sunar. Aynı zamanda kamu müşterisinin EHA süresi boyunca enerji maliyeti tasarruflarını devam ettirmesine yardımcı olur. Dünya Bankası Sayfa 3 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Hangi seçenek tercih edilirse edilsin, Türkiye Hükümeti’nin potansiyel finansman kaynaklarını tespit etmesi, gerekli yasal ve düzenleyici değişiklikleri uygulamaya koyması, uygulama kapasitesi oluşturması ve özel sektör katılımını desteklemesi gerekecektir. Önerilen modellerin her birinin avantajları ve sınırlamaları olduğu için, Hükümet’in en uygun modeli seçmeden önce ilgili paydaşlar ile istişare yapması gerekecektir. Sonraki adımlar arasında seçilen seçenek için ayrıntılı tasarım ve uygulama planlarının geliştirilmesi yer almaktadır. Türkiye piyasasının analizine ve mevcut durumuna dayalı olarak, Dünya Bankası kamu sektörü için özel bir Türkiye EVDS (TEVDS) kurulmasını ve başlangıçtaki çabalarının merkezi hükümet binalarının EV yenilemelerinin finansmanı üzerinde yoğunlaştırılmasını tavsiye etmektedir. İdari kolaylık için, TEVDS’nin kamuya ait bir hesap olarak oluşturulması ve başlangıçta mevcut bir kuruluş -örneğin Türkiye Kalkınma Bankası (TKB)- tarafından yönetilmesi önerilmektedir. Böyle bir yapı uygulamanın daha kısa bir sürede başlatılmasına olanak tanırken aynı zamanda Türkiye’nin yine daha sürdürülebilir bir program için özel bir kuruluş oluşturmasını sağlayacaktır. Hükümet’in TEVDS’yi yeni bir kuruluş olarak kurmaya veya TEVD’yi daha ileri bir tarihte kurmaya karar vermesi halinde, hesap ve ilgili alacaklar bu yeni kuruluşa satılabilir veya devredilebilir. TEVDS’nin iyi bir performans göstermesi halinde, faaliyetleri daha sonra belediyelerin ihtiyaçlarını karşılayacak ve belediye binalarını, sokak aydınlatmasını, su pompalamayı ve diğer EV yatırımlarını da kapsayacak şekilde genişletilebilir. Bu, Türkiye’de kamu sektörü EV finansmanındaki önemli bir boşluğu dolduracak ve kamu sektörünün belki de en acil ihtiyaçlarından bazılarını giderecektir. TEVDS’nin kurulması Hükümet’in enerji ithalatının ve kamu enerji maliyetlerinin azaltılması, konfor düzeylerinin yükseltilmesi, kamu bina stokunun yenilenmesi, bir EVD sektörünün ve yeni istihdam olanaklarının oluşturulması ve sera gazı emisyonlarının azaltılması gibi ulusal EV hedeflerini yakalamasına yardımcı olabilir. Cari devlet bütçesine ihtiyaç duyulmayacağından dolayı TEVDS sürdürülebilir olacaktır ve 20 yıldan uzun bir süre için sürekli olarak kendini yenileyen bir esasa göre faaliyet gösterecektir. Diğer avantajlar arasında aşağıdakiler bulunmaktadır:  TEVDS ilgili tüm paydaşların çıkarlarını temsil edecektir (çeşitli Bakanlıklar ile özel sektör paydaşları dahil olmak üzere).  TKB tarafından gerçekleştirilecek fon yönetimi daha fazla bağımsızlık sağlayabilir, dolayısıyla siyasi etkiyi önleyebilir.  TEVDS mükerrer girişimlerin önlenmesi amacıyla kamu ve donör fonlarının aynı havuzda toplanmasını sağlayabilir.  TKB yüksek düzeyde nitelikli bir yönetim ekibi seçebilir.  Fon yönetim personeli uzun vadeli olacaktır ve piyasaya seviyelerinde ücretlendirilecektir.  Fon, kamu ihale kurallarına ve bürokratik prosedürlere uymak zorunda olmayabilir.  Bir kamu kurumuna göre daha esnek bir şekilde faaliyet gösterebilir ve daha hızlı karar verme olanağına sahip olabilir. TEVDS’nin Sermayelendirilmesi. Fon 10 milyon ABD$ tutarında bir öz sermaye ile kurulabilir – Yeşil İklim Fonu (GCF), Küresel Çevre Fonu (GEF), hükümet katkıları ve diğer donörlerin katkıları ile– ve GCF kredilerinden imtiyazlı borç finansmanı şeklinde ilave 90 milyon ABD$ finansman sağlanabilir. Dünya Bankası, KfW ve AfD gibi uluslararası finans kuruluşlarından (UFK) 300 milyon ABD$ düzeyinde ilave kamu borcu temin edilebilir. Yeterli bir anlaşma akışı ve faaliyet düzeyi olduğu varsayıldığında, yedinci yılda yaklaşık Dünya Bankası Sayfa 4 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler 115 milyon ABD$ düzeyinde bir yeniden sermayelendirmeye ihtiyaç duyulabilir. Sonuçlar. TEVDS’nin birinci yılda EV projelerine yaklaşık 30 milyon ABD$’lık yatırım yapması, bunun altıncı yılda 90 milyon ABD$’na çıkması öngörülmektedir. Yedinci yıl ile on beşinci yıl arasında 90 milyon ABD$’lık yatırımlar yapmaya devam edecektir. TEVDS’nin idari ve genel giderleri ile aldığı ücretlerin üçüncü yıldan itibaren başa baş noktasına gelmesi beklenmektedir. On beş yıllık bir dönemde elde edilebilecek diğer etkiler şunlar olabilir:  On beşinci yıla kadarki kümülatif proje yatırımları – 1,2 milyar ABD$.  On beşinci yıla kadar hükümet bütçesinden yıllık olarak sağlanacak tasarruf – yaklaşık 170 milyon ABD$.  Ömür boyu enerji tasarrufu – 24.030 GWh.  Ömür boyu sera gazı azaltımı – 30,6 milyon ton CO2e.  Yeşil istihdamdaki artış – 15.800 - 20.000 iş. Sonraki Adımlar. En kritik sonraki adım Hükümet’in en uygun seçenek ve önerilen finansman programının kurumsal yapısı hakkında bir karar vermesidir. Daha sonraki adımlar arasında Fon’un kurulmasına yönelik gerekli yasal çerçevenin kabul edilmesi, gerekli finansmanın harekete geçirilmesi, yönetişim yapısının ve işletim prosedürlerinin geliştirilmesi, yatırım ve personel planının hazırlanması ve bir potansiyel proje listesinin belirlenmesi olacaktır. Türkiye’nin bir yandan ekonomik bü yümesini sürdürürken, aynı zamanda iklim değişikliğinin etkilerinin azaltılmasına ve Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne (AB) katılım süreci kapsamında çevresel sürdürülebilirliğin sağlanmasına yönelik küresel taahhütlerini karşılayabilmesi için enerji verimliliği (EV) kritik önem taşımaktadır. 2014 yılında enerji ihtiyacının yüzde 75’i ithalat yoluyla karşılanırken1, bunun için 55 milyar ABD$ veya GSYH’nın yüzde 7’si kadar bir ödeme yapılmıştır. Mevcut gidişata göre, elektrik talebinde devam etmekte olan artışın önümüzdeki beş yıl içerisinde elektrik yedek marjını tüketmesi beklenmektedir. Şekil 1.1 Batı Balkanlardaki ve AB’deki birçok ülkeye ile Türkiye’nin enerji yoğunluğunun2 bir karşılaştırmasını göstermektedir. Türkiye’nin 0,18 TBEA/000 ABD$ GSYH düzeyindeki enerji yoğunluğu Doğu Avrupa ve Balkanlardaki birçok komşusuna göre nispeten iyi durumdadır, ancak OECD ülkelerinden (0,13) ve Danimarka, Avusturya, Almanya ve İsveç gibi AB ülkelerinden (0,07 – 0,10) daha yüksektir3 ve istikrarlı bir şekilde yükselmektedir – 2005 ile 2011 yılları arasında yüzde 6,5 yükselmiştir. Öte yandan aynı dönemde AB ülkelerinde ise enerji yoğunluğu yüzde 8,4 düşmüştür. Türkiye’de kişi başına düşen enerji kullanımı arttıkça (OECD ülkelerinde kişi başına 4,2 TBEA iken Türkiye’de 1,52 TBEA), enerji yoğunluğunun da artmaya devam etmesi beklenmektedir (bakınız Şekil 1.2). 1 Avrupa Çevre Ajansı (bakınız http://www.eea.europa.eu/resource-efficiency). 2 Enerji yoğunluğu; ton bazında birincil enerji arzının bin ABD$ (2005) bazında gayrisafi yurtiçi hasılaya (GSYH) bölümü olarak ifade edilmektedir. 3 Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), Enerji İstatistikleri web sitesi ( www.iea.org/statistics). Dünya Bankası Sayfa 5 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Seçilen Ülkelerin ve Bölgelerin Enerji Yoğunluğu TBEA/GSYH (TPE/000 2005 ABD$) 0.45 0.40 0.35 0.30 0.25 0.20 0.15 0.10 0.05 0.00 Karadağ Danimarka Avusturya Almanya Makedonya Ermenistan Türkiye İsveç Hollanda Macaristan Arnavutluk OECD Dünya Slovakya Romanya Gürcistan İsviçre Çek Cum. Batı Balkanlar Kaynak: IEA 2015 Kişi Başına Enerji Tüketimi 5 kişi balşına TBEA 4 3 2 1 0 TÜRKİYE OECD Kaynak: IEA 2015 Nispeten yüksek enerji yoğunluğu (bazı AB ülkelerine göre yüzde 80 ve tüm OECD ülkeleri ortalamasına göre yaklaşık yüzde 40 daha yüksek) ve ekonomik büyüme ile birlikte gerçekleşecek potansiyel bir artış Türkiye’de enerji verimliliğinin artırılmasına duyulan ihtiyaca işaret etmektedir. Dünya Bankası ve başka kuruluşlar tarafından yapılan son değerlendirmelerde tüm sektörlerde çok büyük potansiyel EV kazanımları tespit edilmiştir (Dünya Bankası 2011a ve 2011b). Sanayi sektöründe tahminler yüzde 25’lik bir tasarruf potansiyeli gösterirken, bazı sanayi işletmeleri OECD ülkelerindeki benzerlerine göre 2-3 kat daha fazla enerji tüketmektedir. Bina sektöründe de yaklaşık yüzde 30’luk bir tasarruf sağlanabilir. Bu önemli Dünya Bankası Sayfa 6 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler verimsizlikler ülkenin rekabet gücünü olumsuz etkilemektedir. Ayrıca, Türkiye’deki toplam sera gazı emisyonları 1990 ile 2012 yılları arasında yüzde 130’un üzerinde artış kaydetmiştir ve bu durum önemli bir çevresel zorluk teşkil etmektedir.4 Hükümet bu hususları kabul ederek enerji verimliliğine enerji güvenliği stratejisinde ve Türkiye Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi ve Eylem Planında kilit bir bileşen olarak yer vermiştir. Hem enerji arz güvenliğini artırmak hem de sürdürülebilir ekonomik büyümeyi desteklemek bakımından enerji verimliliğinin önemini kabul eden Türkiye geniş bir politika çerçevesi benimsemiştir ve ekonomi genelinde enerji verimliliğini teşvik edecek mevzuatı desteklemektedir. Ulusla Enerji Verimliliği Stratejisi (Türkiye Hükümeti, 2012) binalar da dahil olmak üzere tüm sektörlerde enerji yoğunluğunun yüzde 10 azaltılmasını öngörmektedir. Ayrıca, Türkiye’nin 10. Kalkınma Planı (Türkiye Hükümeti, 2013) spesifik olarak 2018 yılına kadar kamu binalarında enerji kullanımının (2012 tüketim seviyelerine göre) yüzde 10 azaltılmasını hedeflemektedir. Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM) tarafından yaklaşık 166 merkezi hükümet binasında gerçekleştirilen enerji denetimleri de dahil olmak üzere bazı pilot çalışmalar devam etmektedir. Bir KfW kredisi kapsamında seçilen bakanlıklar bünyesinde gerçekleştirilecek projelerin finansmanına yönelik yeni bir proje son haline getirilmektedir. Bu umut vaat eden gelişmelere rağmen, kamu sektöründe ve ticari sektörlerde enerji kullanımı 2000 ile 2014 yılları arasında dört kattan fazla artmıştır ve halen de artmaya devam etmektedir (bakınız Şekil 1.3). Bina, sokak aydınlatması ve su pompalama sektörlerinde önemli bir EV potansiyeli tespit edilmiştir. Kamu bina stokunun, tasarruf potansiyelinin ve yatırım ihtiyaçlarının daha iyi değerlendirilmesi için Hükümet ve donörler tarafından ilave çalışmalar yapılmaktadır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) Kamu Binaları için Piyasa Değerlendirme Çalışmasında ülke genelinde toplam 175.286 kamu binasının hizmet vermekte olduğu tahmin edilmiştir (Econoler 2016). Bunların sadece yüzde 5 – 10’unun merkezi hükümet yönetimi altındaki bina olması halinde, 8.750 ila 17.500 arasında binanın denetim ve yenileme ihtiyacı olduğu çıkarımı yapılabilir. Bu şimdiye kadar taahhüt edilenin çok ötesinde, büyük miktarlı bir yatırım gerektirecektir. Böyle büyük ölçekli bir uygulama aynı zamanda daha sağlam bir kurumsal yapı ile talebin karşılanmasına ve Hükümet’in iddialı hedeflerini tutturmasına yardımcı olacak paralel finansman yapıları gerektirecektir. 10 Milyon TPE 8 6 4 2 0 Yıl 4 TÜİK Bülteni, 7 Nisan 2014 (http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16174). Dünya Bankası Sayfa 7 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Kaynak: Eurostat5 Böyle bir program ciddi bir zorluk teşkil etmekle birlikte, özellikle binlerce kamu binasını depreme karşı güçlendiren İstanbul’daki İSMEP olmak üzere başka programlar bu ölçekte bunu gerçekleştirmenin mümkün olduğunu göstermiştir (Dünya Bankası, 2011c). Tek başına en büyük enerji kullanıcısı olan kamu sektörü örnek olarak yol gösterebilir ve aynı zamanda EV mal ve hizmetlerine yönelik piyasalar için bir katalizör rolü oynayabilir. Ortak mülkiyet ve kamu finansmanı küçük projelerin potansiyel olarak birleştirilmesine, böylelikle satın alma ve uygulama maliyetlerinin düşürülmesine ve daha geniş ölçekte bir uygulamaya olanak tanıyacaktır. Ölçeği yükseltilmiş bir kamu sektörü programı aynı zamanda istihdam olanakları yaratabilir ve sürdürülebilir bir yerel enerji verimliliği danışmanlık (EVD) sektörü sağlayabilir —Kanada, Almanya, Japonya, Kore Cumhuriyeti ve ABD gibi başka ülkelerde görüldüğü üzere (Dünya Bankası 2014b). Dolayısıyla, bu gibi faydaların elde edilebilmesi amacıyla Hükümet ve UFK ortaklarıyla, Türkiye’deki tüm merkezi hükümet binalarının yenilenmesine yönelik ulusal ölçekte bir program geliştirilebilir. 2007 yılından bu yana, Dünya Bankası Grubu enerji verimliliği için küresel ölçekte yaklaşık 10 milyar ABD$ düzeyinde bir finansman sağlamıştır. Avrupa ve Orta Asya bölgesinde, Dünya Bankası 15 ülkede sadece kamu binaları için yaklaşık 500 milyon ABD$ düzeyinde finansman sağlamıştır. Bu gibi projeler genel olarak 8-10 yıllık basit geri ödeme süreleri ile yüzde 25-40 arasında enerji tasarrufları sağlamıştır. Bunların yanında önemli yan faydalar sağlanmış (örneğin kapalı alan konforunun iyileştirilmesi, daha iyi hava kalitesi ve sağlık) ve kamuoyunun farkındalık düzeyi yükseltilmiştir. Geri ödemeler oldukça iyi bir şekilde gerçekleştirilmiştir ve kamu binalarının yöneticilerinin bu gibi yatırımlar için ortak finansman sağlama yönündeki istekleri açık bir şekilde ortaya konulmuştur. Cazip geri ödeme sürelerine ve enerji tasarrufu potansiyeline rağmen, bazı piyasa bariyerleri kamu sektöründe EV finansmanını baskılamıştır. Türkiye bağlamında, tespit edilen zorluklardan bazıları şunlardır:  Ters teşvikler: Maliyetlerin düşürülmesi aynı zamanda bütçe azalmasına yol açacağından dolayı kamu idarecilerini maliyetleri düşürmeye teşvik edecek unsurlar çok azdır.  Kamu ihaleleri: Kamu ihalelerinde tipik olarak ön maliyeti en düşük olan teklifler toplam yaşam döngüsü maliyeti en düşük tekliflere göre tercih edilmektedir ve genellikle EVD şirketlerinin seçilmesine ve sözleşme yapılmasına ilişkin üzerinde anlaşılmış yöntemler bulunmamaktadır.  Bütçe veya finansman eksikliği: Merkezi hükümet binaları genellikle maliyetli olan sermaye yükseltmeleri için yeterli bütçe kaynaklarına sahip değildir ve genellikle borçlanmalarına izin verilmemektedir.  Merkezi hükümet kurumları arasında denetimleri/projeleri gözden geçirmek ve EV projelerini finanse etmek, uygulamak ve izlemek için teknik kapasitenin ve uygulama kapasitesinin sınırlı olması.  Küçük ölçekli münferit kamu EV projelerinin işlem maliyetlerinin yüksek olması. 5 ec.europa.eu/eurostat Dünya Bankası Sayfa 8 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Belki de en önemli boşluklar, kamu binalarına yönelik programların ölçeklerine uygun bir şekilde uygulanabilmesi için cazip ve sürdürülebilir finansman mekanizmalarının ve destekleyici kurumsal yapıların eksikliğidir. Finansmana, teknik yardıma, standart denetimlerin/sözleşmelerin yer aldığı ihtisaslaştırılmış EVD satın alma yapılarına ve özel EVD pencerelerine, vs. erişim imkanlarının olduğu ulusal düzeyde bir programın oluşturulması bu sektördeki EV potansiyelini açığa çıkaracaktır. Bu projenin temel amacı Türkiye’de merkezi hükümet binalarında EV uygulamaları için finansmana erişimin önündeki engelleri ortadan kaldırabilecek ve EV uygulamalarının ölçeğinin yükseltilmesine yardımcı olacak seçenekleri tespit etmektir. Spesifik olarak, proje aşağıdaki amaçlar için tasarlanmıştır:  Kamu binalarında (merkezi hükümet ve belediye binaları ve tesisleri) enerji tüketimi ile ilgili mevcut bilgilerin gözden geçirilmesi ve bu sektördeki enerji tasarrufu fırsatlarının değerlendirilmesi.  Kamu binalarında enerji verimliliği projelerinin kolaylaştırılmasına yönelik mevcut yasal ve düzenleyici çerçevenin belgelenmesi.  Kamu sektöründe enerji verimliliği finansmanının önündeki başlıca engellerin tespit edilmesi.  Kamu sektörü enerji verimliliği uygulamaları için uluslararası deneyimlerin ve finansman seçeneklerinin gözden geçirilmesi.  Türkiye’de kamu binalarında enerji verimliliği uygulaması için cazip seçeneklerin tespit edilmesi.  Seçeneklerin avantajlarının ve sınırlamalarının karşılaştırmalı bir değerlendirmesinin yapılması.  Seçim ve uygulama adımlarının tanımlanması. Proje aşağıdaki faaliyetlerden oluşmuştur: 1. Başlangıç Misyonu ve mevcut durumun gözden geçirilmesi; 2. Kamu sektörü EV finansmanında uluslararası deneyimlere dayalı olarak finansman seçeneklerinin bir uzun listesinin hazırlanması; 3. Türkiye bağlamında seçeneklerin değerlendirilmesi; 4. Üç seçenekten oluşan bir kısa listenin oluşturulması; 5. Seçilen seçeneklerin değerlendirilmesi; ve 6. Bu raporun hazırlanması. Tercih edilen finansman seçeneğinin ayrıntılı tasarımı ve uygulaması için ileriye dönük atılacak adımların belirlenmesi amacıyla, bu raporun taslak versiyonu 7 Nisan 2016 tarihinde Ankara’da gerçekleştirilen EV yuvarlak masa toplantısında sunulmuş ve tartışılmıştır. Bu yuvarlak masa toplantısının sonuçlarının bir özeti Ek-D’de sunulmaktadır. Bölüm 2’de yasal ve düzenleyici çerçeve, kamu binalarının enerji tüketim özellikleri, enerji Dünya Bankası Sayfa 9 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler tasarruf potansiyelleri ve ihtiyaç duyulan yatırımlar da dahil olmak üzere ülke bağlamının bir özeti sunulmaktadır. Bölüm 3’te yasal ve düzenleyici engeller, ticari finansmana erişim eksikliği, kurumsal engeller ve sınırlı uygulama kapasitesi de dahil olmak üzere Türkiye’de kamu sektörü enerji verimliliği finansmanının önündeki engeller özetlenmektedir. Bölüm 4’te kamu sektörü enerji verimliliği projelerinin finansmanına ilişkin uluslararası deneyimler hakkında bilgi sunulmaktadır. Bazı finansman seçeneklerinin bir incelemesi de yer almaktadır: bütçe finansmanı, EVDS’ler, özel amaçlı EV kredi hatları, risk paylaşım programları, kamu veya süper EVD’ler, EVD’ler ile ticari finansman ve performans sözleşmeleri. Bu bölümde ayrıca bu finansman seçeneklerinin temel özelliklerinin karşılaştırmalı bir değerlendirmesi de sunulmaktadır. Bölüm 5’te Türkiye’de uygulanması uygun görülen üç seçenek tespit edilmekte – bütçe finansmanı, Türkiye EV Döner Sermayesi (TEVDS), ve Türkiye Süper EVD Şirketi (TEVD) – ve bunların her biri hakkında ayrıntılı bilgiler sunulmaktadır. Ayrıca tamamlayıcı finansal destek ve teknik yardım sağlamada uluslararası finans kuruluşlarının potansiyel rolü hakkında bilgiler de sunulmaktadır. Bölüm 6’da üç finansman seçeneğinin avantajları ve sınırlamaları özetlenmekte ve tavsiye edilen seçenek olan TEVDS ile ilerlenmesi için yol gösterici bilgiler sunulmaktadır. TEVDS uygulamasına ilişkin bir yol haritası da sunulmaktadır. Dünya Bankası Sayfa 10 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Bu konudaki en önemli mevzuat, Mayıs 2007’de yürürlüğe giren Enerji Verimliliği Kanunu’dur (5627 sayılı Kanun).6 ETKB tarafından yönetilen bu kanunu tamamlayıcı nitelikte onlarca yönetmelik ve tebliği yayınlanmıştır. İkinci önemli mevzuat Haziran 2001’de yürürlüğe giren Ürünlerin Teknik Mevzuatının Hazırlanması ve Uygulanması Hakkındaki Kanun’dur (4703 sayılı Kanun). Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (BSTB) tarafından yönetilen bu kanun elektrikli ev eşyalarının etiketlenmesini düzenlediğinden, enerji verimliliği ile ilgilidir. 2009/125/EC sayılı tebligat ve sonrasında yayınlanan 11 başka tebligat uyarınca 2010 yılında Enerji ile İlgili Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasarımına İlişkin Yönetmelik kabul edilmiştir. 2010/30/EU sayılı tebligat ve ürünler ile ilgili olarak sonrasında yayınlanan dört tebligat uyarınca, 2011 yılında Ürünlerin Enerji ve Diğer Kaynak Tüketimlerinin Etiketleme ve Standart Ürün Bilgileri Yoluyla Gösterilmesi Hakkında Yönetmelik kabul edilmiştir. Ayrıca Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik ile kamu binalarına ilişkin zorunlu hususların çoğu belirlenmiştir. 2008 yılında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) tarafından Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği yayınlanmıştır. Söz konusu yönetmelik ile tüm yeni binalar için binanın enerji performansı düzeyini gösteren enerji sertifikalarının olması zorunlu kılınmıştır. 2012 yılında Yüksek Planlama Kurulu tarafından Enerji Verimliliği Strateji Belgesi onaylanmıştır. Söz konusu belge her bir alt sektör için enerji yoğunluğunun 10 yıl içerisinde 2011 tüketim seviyelerine göre en az yüzde 10 azaltılmasını öngörmektedir. 2013 yılında yayınlanan 10. Kalkınma Planının (2014-2018) Bölüm 1.14’ünde Enerji Verimliliği Geliştirme Programı yer almaktadır. Söz konusu program 2011 yılında 0,265 TPE/1000$ olan birincil enerji yoğunluğunun 2018 yılına kadar 0.246 düzeyine indirilmesi ve kamu binalarında enerji tüketiminin 2018 yılına kadar 2012 yılına göre yüzde 10 azaltılması gibi performans göstergeleri yer almaktadır.7 Şekil 2-1 enerji verimliliği ile ilgili temel mevzuatı göstermektedir. ETKB’nin yasal görevi enerji ve tabii kaynaklarla ilgili hedef ve politikaların, ülkenin savunması, güvenliği ve refahı, milli ekonominin gelişmesi ve güçlenmesi doğrultusunda tespitine yardımcı olmak, enerji ve tabii kaynakların bu hedef ve politikalara uygun olarak araştırılmasını, geliştirilmesini, üretilmesini ve tüketilmesini sağlamaktır.�8 Enerji İşleri Genel Müdürlüğü (EİGM) ETKB bünyesindeki ana politika oluşturma organıdır ve doğal gaz, enerji 6 İlgili tüm mevzuata ilişkin kaynakça Bölüm 7’de “Türkiye Hükümeti: Kanunlar, Kararnameler ve Kararlar� başlığı altında listelenmiştir. 7 Hükümet’in enerji yoğunluğu rakamları, Bölüm 1’deki I EA rakamlarından farklıdır, çünkü IEA GSYH için kullanılan uluslararası doları 2005 uluslararası karşılaştırma programı (ICP) turuna dayalı satın alma gücü paritesi oranlarını kullanarak dönüştürmektedir. Bu yöntem ekonomilerin hasılalarını ve vatandaşların refahlarını reel bazda karşılaştırmayı mümkün kılmaktadır. 8 ETKB web sitesi (www.enerji.gov.tr) Dünya Bankası Sayfa 11 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler verimliliği, YEGM sorumluluk alanına giren yenilenebilir enerji (YE) ve elektrik sektörü reform programları da dahil olmak üzere enerji ile ilgili politika önlemlerinin koordinasyonundan sorumludur. • Enerji Verimliliği Kanunu yürürlüğe girdi 2007 • Elektrik Piyasası Kanunu değiştirildi • Enerji Kaynaklarında ve Enerji Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına İlişkin Yönetmelik çıktı 2008 •Binalarda Enerji Performansı Hakkında Yönetmelik •Enerji ile İlgili Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasarımına İlişkin Yönetmelik kabul edildi • Binalarda Enerji Performansı Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik 2010 •KOSGEB Destekleri Hakkındaki Yönetmelikte Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik • Enerji Kaynaklarında ve Enerji Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına İlişkin Yönetmelik • Binalarda Enerji Performansı Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik 2011 • 2009/125EC uyarınca kabul edilen, Ürünlerin Enerji ve Diğer Kaynak Tüketimlerinin Etiketleme ve Standart Ürün Bilgileri Yoluyla Gösterilmesi Hakkında Yönetmelik 2009/125EC •Enerji Verimliliği Strateji Belgesi onaylandı 2012 •10. Kalkınma Planı onaylandı 2013 Kaynak: Dünya Bankası 2014c Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİE) Genel Müdürlüğü geçmişte enerji verimliliği ve yenilenebilir enerjiden sorumlu ana kurumdu.9 ETKB’ye bağlı olan EİE rasyonel enerji kullanımını teşvik etmekten ve ilgili kurumlarla uyumlu ve entegre bir işbirliği yoluyla enerji verimliliğine olan talebi artırmaktan sorumluydu. EİE son kullanıcı sektörlerinde EV etütleri gerçekleştirmiş, enerji yoğun sanayi dallarında enerji denetimleri yapmış, eğitim ve bilinçlendirme kampanyaları düzenlemiş ve politika ve mevzuat çalışmaları yapmıştır. Hükümet Kasım 2011’de yayınladığı kanun hükmünde kararname ile EİE’yi kapatarak yerine yine ETKB bünyesindeki YEGM’yi kurmuştur. Enerji Verimliliği Kanunu aynı zamanda sanayi ve imalat sektörü ile ilgili olarak Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na sorumluluklar vermektedir. Bu Bakanlık bünyesinde, Sanayi Genel Müdürlüğü’ne (SGM) bağlı İklim Değişikliği ve Enerji Verimliliği Şubesi sanayi politikasının çevre, enerji verimliliği ve iklim değişikliği üzerindeki etkilerinden sorumludur. Bakanlığa bağlı Verimlilik Genel Müdürlüğü de 10. Kalkınma Planı kapsamında sorumluluklara sahiptir. 9 EIE enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji üzerine çalışmalar yapmaya 1981 yılında başlamıştır. Dünya Bankası Sayfa 12 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Enerji Verimliliği Kanunu ve Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği aynı zamanda şimdiki adı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) olan Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’na da belirli sorumluluklar vermiştir. Mesleki Hizmetler Genel Müdürlüğü bünyesindeki Enerji Verimliliği Daire Başkanlığı’na (EVDB) binalarda enerji verimliliği politikalarının uygulanması sorumluluğu verilmiştir. Enerji Verimliliği Kanunu enerji verimliliği ile ilgisi bulunan tüm bakanlıklardan ve bazı sektör derneklerinden üst düzey temsilcilerin yer aldığı merkezi bir kurulun -Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu (EVKK)- oluşturulmasını öngörmüştür. EVKK’nin temel görevleri: (i) ulusal EV stratejilerini, planlarını ve programlarını hazırlamak, etkililiklerini değerlendirmek ve gerektiğinde revize etmek ve uygulamak; (ii) EV çalışmalarına yön vermek ve EV hizmetleri için yetkilendirme belgelerini onaylamak; (iii) devletin teşvik programlarından yararlanabilecek EV projelerini onaylamak ve sonuçları izlemek; (iv) gerektiğinde geçici komisyonlar kurmak; (v) danışma kurulu toplantılarının toplantı gündemini ve katılımcılarını belirlemek; ve (vi) her yıl belge ücretlerini belirlemek ve yayınlamak. Enerji Verimliliği Kanunu’nda EVKK’nin yılda dört kez toplanması öngörülmektedir, ancak Aralık 2014’ten bu yana hiçbir toplantı yapılmamıştır. Enerji verimliliği ile ilgili bazı önemli kurumsal değişikliklerin özet bir kronoloji si aşağıdaki Şekil 2-2’de sunulmuştur.10 Şekil 2-2: Önemli Kurumsal Değişikliklerin Kronolojisi • EİE kuruldu ve EV çalışmalarına liderlik etme yetkisi verildi 1981 • Eski BSTB'ye cihaz standartlarını düzenleme yetkisi verildi 2006 • EVKK onaylandı 2007 •Eski ÇŞB'ye binalarda enerji performansını düzenleme yetkisi verildi 2008 • KOBİ'lere yönelik EV programlarını yönetmesi için KOSGEB 2010 görevlendirildi • EİE kapatıldı ve YEGM kuruldu 2011 • BSTB ve ÇŞB yeniden yapılandırıldı ve EV ile ilgili görevler verildi Kaynak: Dünya Bankası 2014c Daha önce kamu bina stoku ile kapsamlı bir veri toplama çalışması ve EV potansiyeline 10 EİE 1935 yılında kurulmuştur ancak 1981 yılında enerji verimliliği üzerine çalışmalar yapmaya başlamıştır. Dünya Bankası Sayfa 13 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler ilişkin değerlendirmeler yapılmamıştı. Bölüm 1’de belirtildiği gibi, kısa süre önce Dünya Bankası/GEF tarafından desteklenen Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Enerji Verimliliği Projesi kapsamında tamamlanan Kamu Binaları için Piyasa Değerlendirme Raporunda yer alan tahminlere göre, Türkiye’de yaklaşık 175.286 kamu binası bulunmaktadır (Econoler 2016). Bu bilgi, tüm kamu binalarının sayısının ve özelliklerinin tespiti amacıyla tüm yerel yönetimler arasında gerçekleştirilen bir ankete dayanmaktadır. Bunların yaklaşık yüzde 5-10 kadarının merkezi hükümet binası olduğu tahmin edilmektedir.11 ETKB çalışması kapsamında geliştirilen bilgiler arasında aşağıdakiler yer almaktadır:  Yapısal bilgiler; örneğin binanın yeri (bölgesi), türü, operasyonel özellikleri (hastane, okul, vs.), ve inşa edilmiş alanı (m2);  Enerji ile ilgili bilgiler: örneğin kullanılan yakıt türleri, toplam enerji tüketimi ve yakıt türüne göre maliyetler;  Bina kullanımına ilişkin bilgiler (örneğin hastaneler için 24 saat, ofis binaları için 8 saat, vs.). ETKB piyasa değerlendirmesinde tespit edilen kamu binalarının türleri şunlardır:  okul  üniversite  yurt  öğretmen evi  hastane  hükümet binası  ibadethane  diğer. Değerlendirmede bu binalar büyüklüklerine (50 – 1.000 m2, 1.000 – 5.000 m2, ve 5.000 m2 üzeri) ve iklim bölgelerine (çok sıcak ve nemli, ılık, serin ve kuru, soğuk ve kuru, çok soğuk) göre segmentlere ayrılmıştır. Veri toplama çalışmalarının sonucunda toplam kamu binası sayısı 175.286 olarak tahmin edilmiştir (bakınız Tablo 2.1). Bununla birlikte, veriler bunların kaç tanesinin merkezi hükümet binası olduğunu göstermemektedir. Değerlendirme ile ayrıca her bir iklim bölgesinde farklı bina türleri için metrekare başına enerji tüketimine ilişkin ön tahminler belirlenmiştir. Bunlar uluslararası karşılaştırma ölçütleri kullanılarak geliştirilmiştir ve Tablo 2.2’de gösterilmektedir. 11 Ön tahminler YEGM tarafından sağlanmıştır. Bu tahminler devam etmekte olan Econoler çalışması kapsamında revize edilebilir. Dünya Bankası Sayfa 14 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler i. Çok Sıcak iii. Serin iv. Soğuk v. Çok ii. Ilık Toplam ve Nemli Kuru Kuru Soğuk 1. Okul 6.296 19.245 12.700 6.289 2.069 46.599 2. Üniversite 216 1.386 1.525 193 95 3.415 3. Öğrenci Yurdu 175 866 597 444 115 2.197 4. Öğretmen evi 70 257 237 110 22 696 5. Hastane 240 1.398 959 231 283 3.111 6. Hükümet binası 4.975 18.598 10.496 3.490 1.605 39.164 7. İbadethane 6.629 25.997 15.762 5.653 2.162 56.203 8. Diğer 3.341 8.393 8.666 2.467 1.034 23.901 Toplam 21.942 76.140 50.942 18.887 7.385 175.286 Kaynak: Econoler 2016 12 Öğretmen Hükümet İklim Bölgesi Okul Üniversite Yurt Hastane İbadethane Diğer evi binası Çok sıcak ve nemli 38 136 330 175 247 103 23 152 Ilık 75 153 179 175 261 168 23 144 Serin ve kurak 59 152 221 175 283 160 23 218 Soğuk ve kurak 88 176 213 199 218 197 23 177 Çok soğuk 95 188 191 211 178 245 23 146 Ortalama 71 161 227 187 237 175 23 167 Kaynak: Econoler 2016 Not: Okullarda tüketim seviyesinin düşük olması muhtemelen yüksek verimlilikten değil yetersiz ısıtma / yetersiz soğutmadan kaynaklanmaktadır, ancak daha fazla analize ihtiyaç duyulmaktadır . ETKB Piyasa Değerlendirme Çalışmasında bir dizi enerji denetiminin sonuçları incelenmiştir. Bu denetimlerde ortalama tasarruf potansiyeli yüzde 32 olarak tahmin edilmiştir. Bu denetimlerde tespit edilen enerji verimliliği önlemleri Ek-A’da özetlenmektedir. Çalışmada ayrıca daha önceki araştırmalardan elde edilen bilgiler de incelenmiştir; Dünya Bankası’nın (Dünya Bankası 2011a), UNDP’nin (UNDP 2011) ve Enerji Şartı Sekretaryasının (ECT 2008) çalışmaları gibi. Bunlara dayalı olarak, çalışmada tahmin edilen EV potansiyelleri Tablo 2.3’te gösterilmektedir. 12 YEGM soğuk iklimlerdeki üniversite, yurt ve hastane tüketim tahminlerinin düşük göründüğünü ve yeniden incelenmesi gerektiğini bildirmiştir. Dünya Bankası Sayfa 15 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Yakıt Tasarruf Potansiyeli Elektrik (yüzde) (yüzde) (bin TPE) Konut 29 46 5.655 Kamu ve Ticarethane 29 20 1.505 Bina Sektörü 30 7.160 Kaynak: Econoler 2016 Kamu binaları için, çalışmada kamu binalarındaki toplam tahmini enerji verimliliği potansiyeli, öngörülen enerji tasarrufu ve 7 ve 10 yıllık geri ödeme süreleri ile tahmini yatırım gereksinimleri belirlenmiştir. (bakınız Tablo 2.4 ve 2.5). Enerji Yıllık Enerji Yıllık Tasarruf Yıllık Tasarruf Potansiyel Tasarrufu, Tasarrufu (GWh) (Milyon TL) (Milyon ABD$) yüzde Teorik Teknik Toplam Enerji % 30 - 40 7.532 –10.043 2.417 – 3.222 806 – 1.074 Tasarrufu Potansiyeli Ekonomik Açıdan Teorik teknik Uygulanabilir Toplam Enerji potansiyelin 3.766 – 5.022 1.208 –1.611 403 – 537 Tasarrufu Potansiyeli %50’si EPC Piyasası için Teorik teknik Uygulanabilir Toplam Enerji potansiyelin 1.130 – 1.506 363 – 483 121 – 161 Tasarrufu Potansiyeli %15’i Kaynak: Econoler 2016 Geri Ödeme Yatırım Yatırım (Yıl) (milyon TL) (milyon ABD$) Toplam Teorik Enerji Tasarrufu 20 48.334 – 64.445 16.111 – 21.482 Potansiyeli Ekonomik Açıdan Uygulanabilir Toplam 10 12.083 – 16.111 4.028 – 5.370 Enerji Tasarrufu Potansiyeli EPC Piyasası için Uygulanabilir Toplam 7 2.538 – 3.383 846 – 1.128 Enerji Tasarrufu Potansiyeli Kaynak: Econoler 2016 Sonuçlar 7 – 10 yıllık geri ödeme süresine sahip enerji verimliliği önlemleri için 0,9 ile 5,4 milyar ABD$ arasında bir yatırım ihtiyacı ortaya koymaktadır. Yatırım potansiyelinin bina türüne göre dağılımı Şekil 2.3’te gösterilmektedir. Dünya Bankası Sayfa 16 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Potansiyel Yatırımların Bina Türüne Göre Dağılımı %14.9 %22.4 %2.2 %9.0 %34.2 %5.7 %0.7 %10.8 Okul Üniversite Yurt Öğretmen evi Hastane Hükümet binası İbadethane Diğer Kaynak: Econoler 2016 Dünya Bankası Sayfa 17 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Kamu kurumlarında enerji verimliliği yatırım programlarının uygulanması güç olarak bilinmektedir. Ekonominin diğer sektörlerinde enerji verimliliği iyileştirmelerini yavaşlatan engellerin aynısı bu sektörü de etkilemektedir: örneğin enerji verimliliği potansiyeli ve faydaları ile ilgili bilgi eksikliği, eğitilmiş personel eksikliği, teşvik eksikliği, yüksek işlem maliyetleri, ve finansman kıtlığı gibi. Ayrıca, kamu sektörüne özgü bazı spesifik engeller de bu sektörde sürdürülebilir enerji verimliliği iyileştirmelerini engellemektedir. Bunlar arasında kamu muhasebe, bütçeleme ve ihale kuralları, finansman kısıtları, çok sınırlı personel kapasitesi ve enerji verimliliği önlemlerini belirlemeye ve uygulamaya yönelik sınırlı motivasyon yer almaktadır. Şekil 3.1’de uluslararası deneyimlere dayalı olarak kamu sektöründe enerji verimliliğinin önündeki engellerin bir listesi sunulmuştur. Kaynak: Dünya Bankası 2015. Türkiye’de kamu sektörü enerji verimliliği finansmanının önündeki engeller aşağıda belirtilen kategoriler altında özetlenmiştir:  Politika ve düzenleme ile ilgili engeller.  Ekipman ve hizmet sağlayıcılar ile ilgili engeller.  Son kullanıcılar ile ilgili engeller.  Ticari finansmana erişim eksikliği. Ayrıca, kamu sektörünün enerji verimliliği projelerini belirleme, geliştirme ve uygulama kapasitesi çok sınırlıdır. Dünya Bankası Sayfa 18 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler  Bütçe ve borçlanma sınırlamaları. Hem merkezi hükümet kurumlarının hem de belediyelerin enerji verimliliği artırma yatırımları için kullanabilecekleri bütçeler sınırlıdır. Türkiye’deki mevcut yasal çerçeve merkezi hükümet kurumlarının borçlanmasına izin vermemektedir.13 Belediyelerin borçlanma kapasiteleri sınırlıdır ve kredi değerliliği veya borçlanma kapasitesi olan belediye sayısı çok azdır.  Kısıtlayıcı bütçe prosedürleri. Mevcut bütçe kuralları merkezi hükümet kurumlarının ve belediyelerin (kamu kurumlarının) elde ettikleri enerji tasarruflarından yararlanmalarına izin vermemektedir, çünkü her yılın bütçe ödeneği bir önceki yılın harcamalarına dayalı olarak belirlenmektedir. Dolayısıyla, enerji giderleri için bütçe harcamalarının azalması bir sonraki bütçe dönemi için ödeneğin azalmasına yol açabilmektedir. İşletme giderlerindeki azalmalar da tipik olarak sermaye giderlerini karşılayamamaktadır.  Kamu ihale kuralları. Kamu ihale mevzuatı ve prosedürleri ihalelerin sadece en düşük maliyet esasına göre değerlendirilmesini gerektirmektedir ve enerji verimliliğinin getireceği enerji tasarruflarının değeri yeterli bir şekilde dikkate alınamamaktadır.  Yapı yönetmelikleri. Yapı yönetmelikleri yeterli bir şekilde uygulanmamaktadır ve binalarda enerji performansına ilişkin yeni yönetmelik henüz uygulamaya konulmamıştır.  Sınırlı talep ve yüksek proje geliştirme maliyeti. Kamu sektöründe enerji verimliliği hizmetlerine yönelik talep sınırlıdır ve ekipman ve hizmet sağlayıcıların enerji verimliliği projeleri geliştirmek için önemli miktarda zaman ve çaba harcaması gerekmektedir; bu da yüksek proje geliştirme maliyetlerine yol açmaktadır.  Sınırlı deneyim ve yetenek. Türkiye enerji tasarrufu performans sözleşmesi (ETPS) gibi mekanizmalar bakımından sınırlı deneyime sahiptir. Ayrıca piyasadaki enerji hizmet şirketi (ESCO) veya enerji verimliliği danışmanlık şirketi (EVD) sayısı da sınırlıdır14 ve bunların hiçbiri kamu sektörü ile çalışma deneyimine sahip değildir. Mevcut enerji hizmet sağlayıcılarının çoğu sınırlı teknik, iş geliştirme, finansman ve risk yönetimi becerilerine ve yeteneklerine sahiptir.  Ticari finansman eksikliği. Ekipman tedarikçilerinin ve enerji hizmet sağlayıcılarının ticari finansmana erişimi sınırlıdır ve kendi öz sermayelerinin önemli bir kısmını enerji verimliliği projelerine yatıramamaktadırlar. Ayrıca, kamu sektöründe enerji verimliliği cihazlarına yönelik kiralama veya tedarikçi finansmanı gibi yenilikçi finansman mekanizmaları Türkiye’de daha az yaygındır.  Kurum içi bütçelerin olmaması. Genel olarak özel projelere veya verimlilik yükseltme girişimlerine yönelik örtülü bütçe bulunmamaktadır, ancak bakanlık bütçelerinin yaklaşık yüzde 10’unun enerji verimliliği için tahsis edilmesine 13 Ancak, Hazine bu kurumlar adına borçlanma yapabilmektedir. 14 EVD, ETKB tarafından lisans verilen enerji verimliliği danışmanlık şirketi anlamına gelmektedir. Dünya Bankası Sayfa 19 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler yönelik bir öneri mevcuttur. Bu ödenek sağlandığında bile, bakanlıklar her yıl sadece birkaç binayı yenileyebilecektir. Ayrıca, kamu sektöründeki karar vericiler EV projelerini gerçekleştirmek için herhangi bir teşvike sahip değildirler; çünkü bu projelerin sonucunda elde edilen maliyet tasarruflarından yararlanamamaktadırlar ve bu yönde bir yetkileri bulunmamaktadır.  EV seçenekleri hakkındaki bilgilerin sınırlı olması. Kamu sektöründeki tesis ve enerji yöneticileri (hem merkezi hükümete bağlı kurumlardakiler hem de belediyelerdekiler) EV teknolojileri ve uygulama seçenekleri hakkında sınırlı bilgi ve farkındalığa sahiptir. Kamu binalarının sayısı, özellikleri ve enerji kullanımları hakkında çok sınırlı bilgi mevcuttur ve merkezi kamu binalarına ilişkin bir sicil veya enerji performansına ilişkin birleştirilmiş veriler bulunmamaktadır.  Mevcut konfor düzeylerinin düşük olması ve kötü yapısal koşullar. Eski binaların koşulları, yetersiz ısıtma ve/veya yetersiz soğutma, yapısal eksiklikler, deprem yönetmeliklerine uyumsuzluk, vs. EV iyileştirmelerinin maliyet etkinliğini sınırlamaktadır.  İlgisizlik ve cazip olmayan finansman koşulları. Ticari bankaların kamu sektörüne kredi verme yönündeki ilgileri sınırlıdır veya hiç yoktur, ayrıca merkezi hükümete bağlı kurumlara kredi verme konusunda kısıtlamalar mevcuttur. Bankaların çoğu belediyelere kredi vermeyi küçük ve orta büyüklükteki işletmeler (KOBİ) gibi özel sektör kuruluşlarına kredi vermekten daha riskli görmektedir. Ticari finansman koşulları (faiz oranı, kredi vadesi, teminat gereklilikleri, vs.) kamu kurumlarının karar vericileri açısından cazip değildir.  Teminat gereklilikleri. Ticari bankalar önemli miktarda varlığın teminat olarak gösterilmesini isterler. Borç finansmanı için kamu varlıklarını teminat olarak göstermek çok güç veya imkansız olduğu için, ticari bankalar kamu kurumlarına borç finansmanı sağlamada isteksiz davranmaktadırlar veya böyle bir olanakları bulunmamaktadır.  Yüksek işlem maliyetleri. EV projelerinin ölçeğinin küçük olması nispeten yüksek işlem maliyetleri gerektirmektedir ve bu durum da bu projeleri finanse etmeyi cazip kılmamaktadır. Bu özellikle, uygulaması tipik olarak daha uzun süren kamu sektörü projeleri için geçerlidir.  Kamu kurumlarının karar vericileri. Hem merkezi hükümete bağlı kurumlar hem de belediyeler EV fırsatlarını belirlemek, “bankalarca kabul edilebilir� proje teklifleri hazırlamak, mal ve hizmet alımlarını gerçekleştirmek ve EV projelerini geliştirmek ve uygulamak için sınırlı kapasiteye sahiptir.  Kamu kurumlarının uygulayıcıları. ETKB ve ilgili diğer bakanlıklar, EV projelerinin tasarımı ve uygulanması konusunda kamu kurumlarına yeterli teknik yardım sağlama bakımından sınırlı deneyime ve personel kapasitesine sahiptir. Enerji verimliliği ile ilgilenen kamu kurumları, finansman ve uygulama sürecinde kendilerine yardımcı olacak veya yol gösterecek tek bir kurum bulamamaktadır.  Yetersiz hizmet altyapısı. Türkiye enerji hizmetleri bakımından çok sınırlı bir altyapıya sahiptir. Özel sektörün dağınık yapısı, piyasada EVD sayısının çok az olması ve bunların kamu sektöründeki müşterileri ile çalışma bakımından deneyimsizliği kamu sektöründe performansa dayalı sözleşme seçeneklerinin kullanımını sınırlamaktadır. Dünya Bankası Sayfa 20 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Sadece hibeye dayalı finansmanın ötesinde, çeşitli ülkeler kamu fonlarını n finansal kaldıraç etkisini artırmak veya kamu sektörü EV projeleri için ticari finansmana daha iyi bir geçiş sağlamak amacıyla bir dizi daha sürdürülebilir finansman ve uygulama mekanizması geliştirmiştir. Bunlar arasında aşağıdakiler bulunmaktadır:  Sermaye geri kazanımını içeren bütçe finansmanı (donör fonları kullanılarak ve geri ödemeleri bütçe ödeneklerinden düşülerek gerçekleştirilmek üzere Maliye Bakanlığı veya ana bütçe kurumu tarafından sağlanan finansman)  Elektrik şirketinin faturaya dayalı finansmanı  Bir EV döner sermaye işletmesinin kurulması  Bir kamu veya süper EVD’nin kurulması  Kalkınma bankası veya ticari bankalar gibi mevcut finans kuruluşları aracılığıyla EV kredi hattı oluşturulması  Ticari kredileri güvence altına almak amacıyla kısmi kredi garanti programı gibi bir risk paylaşım olanağının oluşturulması  Ticari finansman, tahviller  Tedarikçi kredisi ve kiralama  Enerji tasarrufu performans sözleşmesi (ETPS) yaklaşımı kapsamında enerji verimliliği danışmanlık (EVD) şirketleri yoluyla ticari finansmanın geliştirilmesi. Şekil 4.1 kamu sektörü projeleri için bu seçenekleri, kamu finansmanından (alt) ticari finansmana (üst) doğru ilerleyen bir “finansman merdiveni� şeklinde göstermektedir. Bu seçeneklerin her birinin kısa bir açıklaması aşağıda sunulmaktadır. Kaynak: Yazarlar tarafından Dünya Banaksı, 2013’ten uyarlanmıştır Bu yaklaşım kapsamında, finansman kamu bütçe ödenekleri ile UFK ve diğer donör fonlarının bir kombinasyonu kullanılarak bir kamu kurumu (örneğin Maliye Bakanlığı) Dünya Bankası Sayfa 21 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler tarafından sağlanmaktadır. Bu finansman hem merkezi hükümete hem de belediyelere bağlı bina ve tesislerdeki enerji verimliliği projelerinin yatırım maliyetlerini karşılamaktadır. Finansmanın faydalanıcısı yatırım projesinin gelecek yıllarda kamu kurumunun enerji faturaları için azalan bütçe harcamaları şeklinde ürettiği tasarrufları kullanarak bu finansman tutarlarını “geri öder� (“bütçe finansmanı�). Azalan bütçe harcamalarının büyüklüğü genellikle enerji maliyetindeki tasarruf miktarına bağlıdır. Enerji verimliliği artışlarına yönelik ödeme yapmak için kullanılan fon akışı, Maliye Bakanlığı’ndan gelen normal ödeneklerin akışı ile aynı şekilde gerçekleşir. Maliye Bakanlığı’na yapılan geri ödeme tam veya kısmi olabilir; kısmi geri ödeme yaklaşımında belediye şirketleri veya kamu kuruluşları elde edilen tasarrufun belirli bir bölümünü ellerinde tutabilecekleri için programa katılmaya teşvik edilirler. Enerji şirketleri tarafından sağlanan faturaya dayalı finansman, bir enerji şirketinin EV projelerinin uygulanması için finansman sağladığı bir mekanizmadır. Finansman kaynakları ekipman alımı ve kurulumu için bir kredi şeklinde müşteriye (bu bir kamu sektörü kuruluşu olabilir) sağlanır ve kredi geri ödemeleri enerji faturaları yoluyla enerji şirketi tarafından geri alınır (ECO-Asya 2009). Tesislerinde EV önlemleri uygulanan bireysel müşteriler (enerji tasarrufunun ve ilgili maliyet azaltımlarının doğrudan faydalanıcıları) ilgili maliyetleri üstlenirler. Enerji şirketleri tarafından faturaya dayalı olarak sağlanan finansman yaklaşımı enerji verimliliği yatırımının önündeki ilk maliyet engelini (kurum içi fon eksikliği) aşmak için tasarlanmıştır. Bu yaklaşım kapsamında, enerji şirketi proje yatırımı için gerekli olan finansmanı sağlar veya ayarlar. Müşteri enerji şirketi ile bir Kredi Anlaşması imzalar ve enerji şirketi faturaya ayrı bir kalem ekleyerek müşterinin enerji faturası yoluyla geri ödemeleri müşteriden tahsil eder. Çoğu durumda, kredi geri ödemeleri, geri ödeme tutarı enerji açısından verimli cihazın sağladığı enerji tasarrufu sonucunda müşterinin maliyet azaltımıından daha düşük olacak şekilde ayarlanır. Bu uygulama EV projesinin ömrü boyunca müşterinin nakit akışının pozitif olmasını sağlar. EVDS, kamu sektöründe EV finansmanının ölçeğinin yükseltilmesinde uygulanabilir bir seçenektir. Kamu fonları ve UFK kredileri kullanılarak oluşturulan tipik bir EVDS kapsamında, EV projelerinin başlangıç yatırım maliyetlerinin karşılanması amacıyla kamu kurumlarına finansman sağlanır. Elde edilen tasarrufun bir bölümü daha sonra faiz ve hizmet ücretleri ile birlikte orijinal yatırım tutarı geri kazanılıncaya kadar EVDS geri ödemesi için kullanılır. Daha sonra bu geri ödemeler yeni projelerin finansmanı için kullanılabilir ve bu şekilde sermayenin dönmesi sağlanarak sürdürülebilir bir finansman mekanizması oluşturulmuş olur (Dünya Bankası 2014b). Hem borçlu hem de kreditör kamuya ait kurumlar olduğu için, bu fonlar genellikle tipik ticari kredilere göre daha gevşek teminat gereklilikleri ve daha uzun vadeler (geri ödeme süreleri) ile daha düşük maliyetli finansman sağlayabilirler. EV projeleri pozitif finansal getiri oranlarına sahip oldukları için, bu maliyet tasarruflarının elde tutulması ve yeni yatırımlar için kullanılması tipik bütçe veya hibe finansmanlı yaklaşımlara göre kamu fonlarının daha verimli bir şekilde kullanılmasını sağlar. Bu özelliği EV yatırımlarının ticari uygulanabilirliklerinin kanıtlanmasına yardımcı olabilir ve kamu kurumları için kredi geçmişi sağlayarak gelecekteki ticari finansmanın yolunu açabilir. Dünya Bankası Sayfa 22 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Bazı ülkeler performans sözleşmesi yaklaşımını kullanarak ve kamu ya da kısmen veya tamamen devlete ait “süper� EVD’ler oluşturarak EV projelerinin teşvik edilmesinde daha aktif bir rol üstlenmiştir. Bu çoğunlukla, genel anlamda EVD’leri teşvik etmek için gerçekleştirilmiştir. Örnekler arasında Çin (Dünya Bankası tarafından Pekin, Shandong ve Liaoning’de pilot EMC’ler oluşturulmuştur), Polonya (MPEC), Hırvatistan (HEP EVD) ve Ukrayna (UkrESCO) yer almaktadır. Bu gibi kamu EVD şirketleri tipik olarak EVD piyasaları henüz olgunlaşmamış olduğunda ve katalizör olarak bir kamu çabasının gerekli görüldüğü durumlarda kurulmuştur. Bir kamu EVD şirketinin avantajı proje geliştirme için genellikle bir rekabet sürecine ihtiyaç duyulmamasıdır; çünkü bir kamu kurumu yine başka bir kamu kurumu ile sözleme yapmaktadır. Süper EVD özel bir kamu EVD şirketi türüdür. Devlet tarafından kurulan şirket kamu sektörü piyasasına (hastaneler, okullar, belediye işletmeleri, hükümet binaları ve diğer kamu tesisleri) yönelik olarak bir EVD olarak faaliyet gösterirken aynı zamanda mevcut özel sektör EVD şirketlerinin kapasite geliştirme ve proje geliştirme faaliyetlerini de destekler. Devlet (muhtemelen UFK’lerin yardımıyla) kamu sektörü ETPS projelerinin gerçekleştirilmesi ve ticari finansman için kaldıraç etkisi yaratılması amacıyla yeterli kaynak sağlayarak, süper EVD’yi sermayelendirir. Süper EVD’nin temel bir işlevi yerel ve uluslararası finans kuruluşları ile ilişkileri geliştirerek proje finansmanına erişimi sağlamaktır. Süper EVD aynı zamanda EVD projeleri için kredi veya risk garantileri sağlayabilir veya bir kiralama ve finansman şirketi olarak hareket ederek EVD’lere ve/veya müşterilerine kiralık veya fayda paylaşımı esasına göre EV ekipmanları sunabilir. (Limaye ve Limaye 2011). Kamu sektörü enerji verimliliği kredi hattı, kamu hizmet şirketlerindeki, kamu binalarındaki ve tesislerindeki EV projeleri için borç finansmanı sağlamak amacıyla yerel bankalara ve finans kuruluşlarına (FK) kaynak sağlayan bir finansman mekanizmasıdır. Bu kredi hattının temel amacı belediye EV proje yatırımları için borç finansmanı sağlayan bu kreditörlerin kullanabilecekleri kaynakları artırmaktır. Bunlar bir kalkınma bankası, belediye bankası, ticari banka(lar) veya diğer UFK’ler tarafından yönetilebilir. Özel amaçlı EV kredi hatları hükümetler, çok taraflı veya ikili finans kuruluşları tarafından veya hükümetler ile uluslararası donör kuruluşların işbirliği ile oluşturulabilir. Donörler veya hükümetler tarafından kreditörlere sağlanan fonlar, borç finansmanı için kullanılabilecek toplam tutarların artırılabilmesi için genellikle katılımcı bankalar ve/veya finans kuruluşları tarafından sağlanan ilave kaynaklarla desteklenmektedir. Kamu EV projelerinin ticari finansmanı önündeki önemli bir engel ticari kreditörler arasında EV projelerinin yapı itibariyle geleneksel yatırımlardan daha riskli olduğu yönündeki algıdır. Bu algı engelini aşmak için, EV projeleri için verilen kredilerdeki risk için kısmi güvence sağlayan bir risk paylaşım olanağı tasarlanmıştır. Temel olarak karşılıklı bir zarar paylaşım mekanizması olan bu olanak, tali bir zarar kurtarma garantisi içerir ve risk paylaşımı gerçekleşmeden önce zararların belirli bir kısmını absorbe etmek için “ilk riziko rezervi� de içerebilir. Devlet, donör kuruluş veya başka bir kamu kurumu tarafından sağlanan kısmi risk garantisi olanağı; (a) finansmana erişim imkan sunarak, (b) sermaye maliyetini düşürerek, ve (c) kredi Dünya Bankası Sayfa 23 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler vadesini veya geri ödemesiz süreleri proje nakit akışlarına uygun şekilde uzatarak belediye işletmelerine ve kamu kurumlarına yardımcı olabilir. (Mostert 2010). Böyle bir olanak aynı zamanda ticari kreditörlerin EV projelerini ticari açıdan sürdürüleb ilir bir şekilde finanse etme kapasitelerini de oluşturacaktır. Bu seçenek kapsamında, belediyeler EV yatırımlarını finanse etmek için ticari banka kredileri alırlar (eğer kredi değerlikleri ve borçlanma kapasiteleri varsa) veya tahvil ihraç ederler. Bu seçenek ölçek ve sürdürülebilirlik sağlayabilecek ticari finansmanı harekete geçirebilir. Rekabet unsurları finansman maliyetlerinin düşürülmesine, aşırı teminatlandırma / kısa vade sorunlarının aşılmasına ve kamu kurumlarının satın alma / uygulama işlemlerini kendilerinin gerçekleştirmelerine olanak tanır. Bu seçenek gelişmiş belediye kredilendirme ve derecelendirme sistemleri, EV projeleri için kamu sektörüne kredi vermeye istekli ve bu yönde kapasitesi bulunan finans kuruluşları ve güçlü teknik kapasiteye ve EV projelerini birleştirme isteğine ve yeteneğine sahip büyük belediyeler var ise işe yarayacaktır. Kiralama işlemi, kiralama şirketinin (kiralayan) bir müşteriye (kiracı) ekipmanlarını belirli bir süre (kira süresi) boyunca ve belirli bir kira bedeli (genellikle aylık) karşılığında kullanma hakkı tanıdığı bir sözleşme düzenlemesidir. Kiralama yapısına bağlı olarak, kira süresinin sonunda müşteri ekipmanı satın alabilir, iade edebilir veya kiralamaya devam edebilir. Dünya genelinde birçok kuruluş türü, örneğin şahıs şirketleri, ortaklıklar, şirketler, kamu kurumları, dini ve kar amacı gütmeyen kuruluşlar, kiralamadan yararlanmaktadır. Enerji açısından verimli cihazların imalatçıları bir kira düzenlemesi kapsamında bu cihazları tedarik edebilirler ve kira ödemeleri genellikle tahmin edilen enerji tasarrufuna bağlı olarak belirlenir. Ekipman kiralama işlemleri geniş anlamda iki kategoriye ayrılabilir: operasyonel kiralama ve finansal kiralama veya sermaye kiralaması (Lee 2003). Operasyonel kiralamada, kiralayan (veya malik) sadece varlığın kullanma hakkını kiracıya devreder. Kira süresinin sonunda, kiracı malı kiralayana iade eder. Kiracı mülkiyet riskini üstlenmediği için, kira gideri gelir beyanında bir işletme gideri olarak kabul edilir ve kira ödemeleri bilançoyu etkilemez. Daha önce açıklanan kamu sektörü projelerine ilişkin ‘finansman merdivenin’ tepesinde, EV projelerinin geliştirilmesi ve uygulanması konusunda uzmanlaşan özel sektör enerji hizmet sağlayıcılarının (EVD’ler gibi) geliştirilmesi yer almaktadır. Özel sektör EVD şirketleri kamu sektörü enerji verimliliği projelerinin daha yüksek bir ölçekte uygulanmasının önündeki önemli engellerin aşılmasına yardımcı olabilirler. EVD’ler (a) enerji hizmetleri değer zincirine yayılan çok çeşitli hizmetler sunabilirler ve (b) EV fırsatlarının tespit edilip uygulanması için gerekli teknik becerileri ve kaynakları sunabilirler, performansa dayalı sözleşmeler yoluyla hizmetleri gerçekleştirebilirler (bu şekilde belediye şirketleri ve kamu kurumları için riskleri azaltabilirler), ticari kreditörlerden temin edilebilecek finansmana erişimi kolaylaştırabilirler ve enerji kullanıcılarının bu hizmetlerin maliyetlerini elde edilen maliyet tasarruflarından karşılamalarına olanak tanıyabilirler. Performans sözleşmesi ETPS kapsamında özel EVD şirketleri tarafından EV uygulama hizmetlerinin sunulmasıdır. Bunların temel özellikleri aşağıda sıralanmıştır (SRC Global Dünya Bankası Sayfa 24 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler 2005):  EVD’ler, enerji verimliliği önlemlerinin tasarımı, mühendisliği, yapımı, işletmeye alınması ve bakımı ile sonuçta ortaya çıkan enerji ve maliyet tasarruflarının izlenmesi ve doğrulanması da dahil olmak üzere tam bir uygulama hizmeti sunarlar.  EVD’ler finansman sağlar veya ayarlar (genellikle yüzde 100) ve “paylaşılan tasarruf� veya “garantili tasarruf� esasına dayalı sözleşmeler yaparlar; bu sözleşmeler kapsamında EVD’ye yapılacak ödeme proje uygulamasından elde edilen maliyet tasarruflarından daha düşük olur.  Performans sözleşmesi kapsamında, EVD’ler tüm proje için spesifik performans garantileri sunarlar (ekipman imalatçıları veya tedarikçileri tarafından sunulan bireysel ekipman garantilerinin aksine) ve genellikle belirli düzeyde bir enerji maliyeti tasarrufu garanti ederler.  EVD’ye yapılan ödemeler, performans garantilerinin ortaya konulan tatmin edicilik düzeyine bağlıdır.  Teknik ve finansal riskler ile bakım risklerinin büyük bölümü EVD tarafından üstlenilir, böylelikle enerji kullanıcısının riski önemli ölçüde azaltılmış olur. Tablo 4.1 yukarıda sunulan finansman ve hizmet modellerinin temel özelliklerinin karşılaştırmalı bir değerlendirmesini sunmaktadır. Dünya Bankası Sayfa 25 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Türkiye’de Ele Finansman Alınacak Seçeneği Koşullar Avantajları Dezavantajları Hususlar Örnekler  Kredi bariyeri çok yüksek, bankacılık sektörü  Uygulaması kolaydır  Bütçe finansmanı  Fonları kim  Macaristan 1. Sermaye geri yeterince gelişmemiş, teminatlandırma güç  Belediye kuruluşlarını ve yoluyla geri ödeme yönetecek ve idare  Litvanya kazanımını içeren  Finansman yeni ve yeterince gelişmemiş merkezi hükümete bağlı sağlanabilse bile edecek?  Ermenistan bütçe finansmanı piyasaları hedeflemelidir, programlar etkin bir kurumları doğrudan finanse sürdürülebilirlik  Yeterli uygulama  Belarus şekilde uygulanmalıdır, başlangıçtaki alt proje edebilir. sorgulanabilir kapasitesi mevcut  EYC Makedonya sonuçları yoğun bir şekilde mu? yaygınlaştırılmalıdır, sürdürülebilir bir eş  Karadağ finansman gerektirir  Sırbistan  EV projeleri için finansman mevcudiyeti  Enerji şirketinin katılımı için düzenleme  Etkin geri ödemeler, enerji  Enerji şirketi  Türkiye’deki enerji  Brezilya 2. Enerji şirketi şirketinin hizmeti kesme şirketleri istekli ve gereklidir düzenlemelerinde  Çin tarafından faturaya  Enerji şirketlerinin mali durumunun ve olanağı varsa geri ödeme ve faturalama ilgili mi?  Hindistan dayalı olarak sağlanan finansal yönetiminin güçlü olması gerekir riski düşüktür, sistemlerinde  Faturaya dayalı  Meksika finansman  Kamu müşterileri arasında ödeme disiplini,  Enerji şirketi ilişkilerini ve değişiklikler finansman için  Sri Lanka yeterli enerji fiyatlandırması ve faturalandırma hizmetlerini temel alır gerektirir gerekli kapasiteye  Tekelci davranış  Tunus uygulamaları  Sürdürülebilir ve ve faturalama ölçeklendirilebilir bir şekilde potansiyeli yaratır sistemlerine  ABD gerçekleştirilebilir  Finansman yerel sahipler mi?  Vietnam bankalar ile rekabet  Hangi düzenleyici edebilir, değişiklikler  Isıtma şirketlerinde gerekebilir? sınırlı deneyim  Bankacılık sektöründe yetersiz likidite,  Finansman ihtiyaçlarına ve  Yeni mevzuat  Güçlü ve yetenekli  Bulgaristan 3. Enerji verimliliği kreditörler arasında önemli ölçüde riskten tüm kamu binalarının gerektirebilir bir fon yöneticisine  Romanya döner sermayesi kaçınma (merkezi hükümet ve  Fonun idari veya fon yönetim  Ermenistan  Sermaye benzeri kredi olarak hibe fonlarının belediye) değişen masraflarının ekibine ihtiyaç kullanılması ticari eş finansmanın harekete kapasitelerine göre gelirlerinden duyulur geçirilmesine yardımcı olabilir yapılandırılabilir karşılanması güç  Kuruluş için  EV alt proje performansının / finansal  Kredi değerliği çok düşük olabilir destekleyici yasal verilerinin yaygınlaştırılmasına yönelik teknik ve kapasitesi olmayan çerçeveye ihtiyaç yardımlar sürdürülebilirlik açısından kritik belediyeler için EHA duyulur önem taşır seçeneği çok faydalı  Profesyonel ve iyi teşvik edilmiş bir Fon olabilir. Yönetim Ekibine ihtiyaç duyulur Dünya Bankası Sayfa 26 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler  Yeterince gelişmemiş kamu sektörü /  Kamu kurumlarının geri  Proje stoku  Uygun bir kalkınma  Brezilya 4. Kalkınma bankası belediye kredi piyasası ödeyebileceğini göstererek oluşturma ve iyi bankası mevcut  Hindistan (belediye aracılığıyla sağlanan  Yüksek ticari banka kredisi faiz oranları ve ticari kredi piyasası finansal ürünler mu? altyapı fonu) özel amaçlı EV kredi kısa vadeler oluşturur sunma teşvikine ve  Kaç adet kamu  Meksika hattı  EV için kredi vermek ve geri ödeme risklerini  Kamu kurumlarının kendi yeteneğine sahip kurumu borçlanabilir üstlenmek isteyen güvenilir kalkınma satın alma ve uygulama güçlü bir bankacılık ve kredi değer? bankalarının mevcudiyeti işlemlerini ortağına dayanır  Belediyelerin borçlanma yeteneği ve istekliliği gerçekleştirmelerine olanak  Sadece kerdi değer olmalıdır tanır belediyelere hizmet  Kamu kurumları enerji maliyeti tasarruflarını  Daha düşük faiz oranları verir ellerinde tutabilmelidir. sağlar  Bazı kalkınma  Fonların döndürülmesi bankaları düzgün yoluyla daha fazla risk sürdürülebilirlik sağlanır değerlendirmeleri gerçekleştiremez  Gelişmiş bankacılık sektörü, bankaların  Özel fonlar için kaldıraç  Borçlanma  Katılımcı finans  Sırbistan - KfW kredi 5. Ticari finans riskleri ve bir faaliyet dalı olarak enerji etkisi yaratılır kapasitesine (kredi kuruluşları belediye hattı kuruluşu(ları) verimliliğini kabul etme istekliliği  Kamu sektörü ve teminat) sahip işletmelerine ve  Macaristan aracılığıyla sağlanan  Proje stoku oluşturmak için yeterli piyasa finansmanına yönelik belediyeler veya kamu kurumlarına  Çin özel amaçlı EV kredi faaliyeti mevcut bankacılık EVD’ler gerekir kredi verebilirler mi?  Ukrayna hattı  Güçlü bir talep geliştirmek ve sürdürülebilir altyapısının kullanılması  Bankalar/finansal  Kaç adet kamu  Özbekistan kaliteli proje stoku oluşturmak için paralel aracılar kamu kurumu kredi değer teknik yardım ihtiyacı sektörüne kredi ve borçlanma vermeye istekli kapasitesine sahip? olmalıdır  Gelişmiş bankacılık sektörü, bankalar likit ve  Bazı Orta ve Doğu Avrupa  Nispeten  Bankacılık sektörü  EYC Makedonya, 6. Risk paylaşım belirli ölçüde risk almaya istekli ancak EV ülkelerinde iyi işlemiştir olgunlaşmış bir yeterince Bulgaristan ve başka programı (kısmi risk projeleri ile ilgili yüksek risk algısı mevcut  Ticari finansman ölçeğini bankacılık sektörü olgunlaşmış mı? ülkelerde USAID garantisi gibi)  Proje stoku oluşturmak için yeterli piyasa yükseltebilir ve uygun borçlular  Kaç adet belediye DCA faaliyeti gerekir kredi değer?  Bulgaristan, CEEF  DB ve USAID’in (Orta/Doğu Avrupa), bazı ülkelerde Çin, Hırvatistan, kamu kurumları ile Macaristan, Polonya olan kötü deneyimleri Dünya Bankası Sayfa 27 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler  Özel EVD sektörü olgun değil, ancak EVD  Finansman sorunlarını  Yeni bir kuruluş  Böyle bir kamu EVD  Ukrayna Kamu EVD 7. Kamu EVD veya sektörünü geliştirme ilgisi/talebi mevcut çözebilir ve EVD kapasitesi oluşturma ihtiyacı nerede kurulacak? Şirketi (EBRD) süper EVD  Kamu EVD ile kamu kurumları arasında oluşturabilir  Fon sağlama  Donörler böyle bir Hırvatistan HEP EVD sözleşme yapmak özel sektör hizmet ihtiyacı kuruluşu fonlamaya (DB/GEF), sağlayıcılar ile yapmaktan daha kolay olabilir  Etkin bir şekilde istekli olacak mı? Ermenistan, faaliyet Uruguay, EESL göstermelidir ve (Hindistan) tekel olarak hareket etmekten kaçınmalıdır  Gelişmiş kamu sektörü kredi ve  Ölçek ve sürdürülebilirlik  Sadece çok büyük  Finansörler kamu  Bulgaristan 8. Ticari finansman, sağlayabilecek ticari derecelendirme sistemleri gerekir proje öbekleri için sektörüne kredi  Danimarka tahviller  EV projeleri için kamu sektörüne kredi verme finansmanı harekete mantıklıdır verme isteğine ve  Hindistan isteğine ve yetkisine sahip finansörler geçirir,  Sadece kredi yeteneğine sahip  ABD  Çok sayıda EV projesini birleştirmek isteyen  Rekabet unsurları değerliği yüksek mi? ve güçlü teknik kapasiteye sahip büyük finansman maliyetlerinin kurumlar bu  Kaç adet kamu belediyeler düşürülmesine yardımcı sistemlerden kurumu kredi değer olabilir, yararlanabilir ve borçlanma  Aşırı teminatlandırma / kısa  Nispeten yüksek kapasitesine sahip? vade sorunlarının işlem maliyetleri aşılmasına yardımcı olabilir  Kamu EV projelerini finanse etme isteğine ve  Ölçek ve sürdürülebilirlik  Yerel bankalara ve  Kaç adet kamu  Çin 9. Tedarikçi kredisi, yeteneğine sahip büyük, güvenilir yerel sağlayabilecek ticari kiralama şirketlerine kurumu kredi değer  AB kiralama ve/veya uluslararası tedarikçiler finansmanı harekete bağlıdır ve borçlanma  ABD  Tedarikçi kiralaması için kullanılabilecek yerel geçirir,  Sadece kredi kapasitesine sahip? banka finansmanı  Aşırı teminatlandırma / kısa değerliği çok  Uzun vadeli, tedarikçi sözleşmeleri vade sorunlarının yüksek kamu imzalayabilecek kredi değer kamu kurumları aşılmasına yardımcı olabilir kurumlarına hizmet  Enerji maliyeti tasarruflarını elinde tutabilecek  Tek bir sözleşme verir, kamu kurumları, tüketime dayalı ödeme kapsamında finansman ve  Tedarikçiler önemli satın alma bir borç üstlenmek  Kira kamu borcuna ve uzun vadeli sayılmayabilir finansman sunmak durumundadır  Sadece bazı bina ekipmanları kiralama için uygundur (aydınlatma, güneş enerjili su ısıtma sistemi, kazanlar) Dünya Bankası Sayfa 28 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler  Destekleyici politikalar ve kolaylaştırıcı ortam  Ölçek ve sürdürülebilirlik  Makul maliyetli  Piyasada özel EVD  DB Çin EVD 10. Özel sektör EVD sağlayabilecek ticari şirketi var mı? programı  Öncelikle daha basit iş modellerini finansman şirketleri / performans uygulamaya konulması finansmanı harekete sağlayacak ve kredi  Özel EVD şirketleri  Çek Cum. sözleşmeleri ile ticari  Uygun finansman yapıları geçirir, riskini üstlenecek ve/veya belediyeler  Almanya finansmanının  Kamu sektörü projeleri yoluyla erken piyasa  Aşırı teminatlandırma / kısa yerel bankalara ticari proje  Macaristan desteklenmesi gelişimi vade sorunlarının ihtiyaç duyulur finansmanı için  Hindistan aşılmasına yardımcı olabilir  Sadece kredi kredi değerliğe  Piyasanın başlatılması amacıyla kamu-özel  Japonya  ETPS kamu borcu olarak değerliği çok sahip mi? sektör ortaklığı (KÖO) modellerinin  Güney Kore geliştirilmesi sayılmayabilir, kamu yüksek kamu kurumu teknik riskleri kurumlarına hizmet  ABD üçüncü tarafa aktarır verir  Kanada  EVD sektörünün geliştirilmesi güçtür  Kamu alımlarına ilişkin sorunların çözümü güçtür Kaynak: Yazarlar tarafından Dünya Bankası, 2013’ten uyarlanmıştır. Dünya Bankası Sayfa 29 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Bu bölümde, Bölüm 4’te tespit edilen kamu sektörü finansman seçeneklerinin Türkiye’deki kamu sektörü için potansiyel uygulanabilirlikleri incelenmektedir. Finansman seçeneklerinin uygunluklarının ve faydalarının değerlendirilebilmesi için üç ayrı tür kamu sektörü kuruluşu dikkate alınmıştır: I. Merkezi hükümete bağlı kuruluşlar; II. Kredi değerliğe sahip belediyeler veya kendi bütçesine sahip belediye kuruluşları ; ve III. Kendi bütçeleri olmayan ve/veya proje uygulama kapasitesi çok az olan veya hiç olmayan belediye kuruluşları. Bu kurum türlerinin her biri için finansman seçeneklerinin uygulanabilirlikleri, avantajları ve sınırlamaları farklı olabilir. Bölüm 4’te özetlenen 10 seçenekten (uluslararası deneyimlere dayalı olarak), dördü değerlendirmeden çıkarılmıştır:  Enerji şirketleri tarafından faturaya dayalı olarak sağlanan finansman – çünkü Türkiye’deki enerji şirketlerinin bu gibi hizmetler sunmak için düzenleyici yetkiye, kapasiteye ve ilgiliye sahip olmadıkları görülmektedir.  Kalkınma bankası aracılığıyla sağlanan kredi hattı – çünkü bu kredi hatlarının merkezi hükümete bağlı kurumlar için uygulanabilirliği çok azdır veya hiç yoktur.  Ticari finansman ve tahviller – tahvil ihraç etme kapasitesinin sınırlı olması ve bu tahvillere yönelik bir piyasanın olmaması sebebiyle.  Tedarikçi kredisi ve kiralama – mevcut kiralama piyasasının henüz olgunlaşmamış olması sebebiyle. Türkiye bağlamında diğer altı seçeneğin temel özellikleri Tablo 5.1’te özetlenmiştir. Tablo 5.1’de görüldüğü gibi, Türkiye’de altı EV finansman seçeneği uygulanabilir görünmektedir, ancak bunlar merkezi hükümet kurumlarının ve belediyelerin ihtiyaçlarına cevap verme bakımından eşit derecede uygulanabilir değildirler. Tablo 5.1 üzerinde yapılan bir inceleme seçeneklerden üçünün kısa ve orta vadede (yaklaşık olarak önümüzdeki 5 yıl için de) kamu sektörü kuruluşlarının (merkezi hükümet kurumları ve belediyeler) ihtiyaçlarını karşılamak için uygun olmadığını göstermektedir.  Ticari kredi yoluyla projelerin finansmanında özel amaçlı kamu sektörü EV kredi hatları cazip ve faydalı olabilmekle birlikte, bunlar sadece yeterli borçlanma kapasitesine sahip az sayıda kredi değer belediyeye hizmet verebilecektir. Dolayısıyla bu finansman seçenekleri kredi değerliği olmayan ve/veya yeterli borçlanma kapasitesine sahip olmayan çok sayıda merkezi hükümet kurumunun ve belediyenin ihtiyaçlarına cevap veremeyecektir.  Benzer şekilde, risk paylaşımı veya garanti programları da sadece kredi değer belediye kuruluşları ile sınırlı olacaktır ve merkezi hükümete bağlı kurumların ve diğer belediyelerin ihtiyaçlarını karşılamayacaktır.  Performans sözleşmeleri ve özel EVD şirketleri yoluyla ticari finansmanı geliştirmek mümkün olmakla birlikte, bu finansman seçeneklerinin de sadece kredi değerliğe sahip belediyeler veya güçlü bilançolara ve borçlanma kapasitesine sahip EVD’ler ile sınırlı olması beklenmektedir. Şu anda Türkiye’de çok az EVD mevcuttur — özel sektör EVD piyasası henüz yeni gelişmeye başlamıştır ve olgunlaşması için uzun yıllar boyunca yoğun çaba harcanması gerekecektir. Dünya Bankası Sayfa 30 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Sermaye Geri Özel Amaçlı Kamu Özel EVD’ler ve Kazanımını içeren Sektörü EV Kredi Risk Paylaşım Kamu veya Süper Performans Özellikler Bütçe Finansmanı EV Döner Sermayesi Hattı Programı EVD Sözleşmesi Finansman Türü Kredi ve Teknik Yardım Kredi, TY, EHA Kredi, TY Garantiler, TY Kredi Kredi (TY); biraz hibe de içerebilir Hizmet Verilen Kamu I ve II I, II ve III Sadece II Sadece II I, II ve III I ve II Kurumları * Yönetim ve Yönetişim MB bünyesindeki PUB Yönetim Kurulu UFK, katılımcı finans UFK, katılımcı finans Yönetim Kurulu UFK, katılımcı finans Fon Yönetim Ekibi kuruluşları kuruluşları kuruluşları Proje Geliştirme PUB tarafından Fon Yönetim Ekibi Katılımcı finans Katılımcı finans Kamu veya Süper EVD Özel EVD’ler kuruluşları kuruluşları yönetim ekibi Proje Uygulama II. tip belediyeler ve I. tip I. tip merkezi hükümet II. tip belediyeler II. tip belediyeler Kamu veya Süper EVD Özel EVD’ler merkezi hükümet kurumları; II. tip yönetim ekibi kurumları belediyeler; Tip III ve bazı Tip I Tip III ve bazı Tip I kurumlar için PUB kurumlar için EHA yoluyla tarafından uygulanabilir Fon Yönetim Ekibi Avantajlar  Uygulaması kolay  Üç türün hepsinin  Ticari finansmanı  Ticari finansmanı  Üç türün hepsinin  Üç türün hepsinin  Bazı mevcut ihtiyaçlarını geliştirebilir geliştirebilir ihtiyaçlarını ihtiyaçlarını modellere benzer karşılayabilir  Mevcut kredi hatları  Mevcut garanti karşılayabilir karşılayabilir  Üç türün hepsi için  Merkezi hükümet deneyim sağlar programları deneyim  Merkezi hükümet  Ticari finansmanı uygulanabilir kurumlarının ve sağlar kurumlarının ve geliştirebilir belediyelerin finansman belediyelerin ihtiyaçları ve değişen finansman ihtiyaçları kapasiteleri için çoklu ve değişen pencereler (EHA dahil) kapasiteleri için çoklu pencereler Sınırlamalar  Yetkin bir PUB  Uygulama için yeni  III. tip belediyelerin  III. tip belediyelerin  Yeni kuruluşlar  Olgunlaşmış bir gerektirir mevzuat gerektirir ihtiyaçlarını ihtiyaçlarını oluşturulmasını EVD sektörü  Sürdürülebilirlik  Güçlü ve ehil bir Fon karşılayamaz karşılayamaz gerektirir gerektirir güvencede değil Yönetim Ekibi  Sadece borçlanma  Sadece borçlanma  Yetkin bir yönetim  EVD’lerin  Bazı III. tip gerektirir. kapasitesine sahip kapasitesine sahip ekibi gerektirir borçlanma belediyelerin belediyelere veya belediyelere veya kapasitelerinin ihtiyaçları kolaylıkla EVD’lere hizmet EVD’lere hizmet olması gerekir karşılanmayabilir edebilir edebilir Mevcut Düzenlemeler Evet Hayır Evet Evet Evet, ancak yeni bir Hayır Kapsamında Uygulanabilir şirket kurulmasını Mi? gerektirir Kaynak: Yazarlar Dünya Bankası Sayfa 31 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler * Kamu kurumlarının türleri: I – Merkezi hükümet kurumları; II — Kredi Değer Belediyeler veya Kendi Bütçesi olan Belediye Kuruluşları ; III — Kendi Bütçesi olmayan, kredi değerleri kötü, proje uygulama kapasitesi olmayan veya çok az olan belediye kuruluşları. Dünya Bankası Sayfa 32 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Kalan üç seçenek aşağıda ayrıntılı olarak tartışılmaktadır. Bu seçenek, merkezi bütçeden finanse edilen belediyelerde ve merkezi hükümet kurumlarında enerji verimliliği proje yatırımlarının finanse edilmesi amacıyla bir Kamu Sektörü EV Finansman Fonu kurmak için bütçelerden ve donör kuruluşlardan sağlanan fonlar ile Maliye Bakanlığı tarafından işlem yapılmasını gerektirmektedir. Sağlanan fonlar bu kuruluşlar tarafından enerji maliyeti tasarrufları sağlayacak EV projelerine sermaye yatırımları yapılması amacıyla kullanılırlar. Faydalanıcı kamu kurumunun daha sonra yatırım projesinden elde ettiği maliyet tasarruflarını kullanarak yatırım bedelini belirli bir süre içerisinde geri ödemesi gerekecektir. Bu geri ödeme, gelecek yıllarda bütçe kurumları için enerji faturalarına ilişkin ödeneklerin Maliye Bakanlığı tarafından azaltılması (dolayısıyla “bütçe finansmanı�) yoluyla gerçekleştirilecektir. Harcamalardaki azaltmanın büyüklüğü genellikle enerji maliyeti tasarruflarından daha düşük olacak şekilde yapılandırılır. Şekil 5.1 böyle bir projenin tipik yapısını göstermektedir. EV iyileştirmelerine yönelik yapılacak ödemeler için gerçekleşecek fon akışı, Maliye Bakanlığı’ndan sağlanan normal ödenekler ile aynı şekilde gerçekleşir. Maliye Bakanlığı’na yapılan geri ödeme, kısmi veya tam geri ödeme şeklinde olabilir ve kamu kurumlarının elde edilen tasarrufların belirli bir bölümünü ellerinde tutmalarına olanak tanınabilir. EV projelerinin tespit edilmesi ve uygulanması sürecine kamu kurumlarının aktif katılımlarını ve desteklerini sağlamaya yönelik bir teşvik unsuru olarak, Maliye Bakanlığı’nın kamu kurumlarının elde ettikleri tasarrufların belirli bir bölümünü ellerinde tutmalarına izin vermesi arzu edilebilir bir uygulama olacaktır. Bunun için kamu bütçe prosedürlerinde bazı değişiklikler yapılması gerekecektir. Bu prosedürlerin geliştirilmesi Teknik Yardım ile desteklenebilir. Dünya Bankası Sayfa 33 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Şekil 5.2 fon akışını göstermektedir. Program Maliye Bakanlığı veya başka uygun bir kurum bünyesindeki bir Program Uygulama Birimi (PUB) tarafından uygulanacaktır. PUB proje tanımlama, başvuruların incelenmesi, izleme ve raporlama, ve kamu kurumlarına proje hazırlık çalışmalarında yardımcı olma gibi görevleri yerine getirebilir. Bu görevler arasında fizibilite etütlerinin incelenmesi, detay projelerin ve ihale dokümanlarının hazırlanması ve inşaat faaliyetlerinin denetimi yer alır. Bu seçenek bir bakanlık bünyesinde PUB oluşturulmasını ve PUB personelinin öngörülen faaliyetleri gerçekleştirmek üzere eğitilmesini ve kapasite oluşturulmasını gerektirir. ETKB tarafından belirli düzeyde teknik yardım sağlanabilir, ancak Maliye Bakanlığı’nın bütçe tahsisi ve geri ödeme sorumluluklarını üstlenmesi gerekecektir. Fonlar Maliye Bakanlığı tarafından kamu kurumlarına Kredi Anlaşmaları imzalanarak borç verilecektir. Bu fonlar EV projelerini uygulama yeteneğine sahip olan ve enerji tasarrufları ile kredi geri ödemelerini gerçekleştirme istekliliğini ortaya koyan belediyelere ve merkezi hükümet kurumlarına kullandırılacaktır. Maliye Bakanlığı bu borçlular tarafından üstlenilen projeler için borç olarak kabul edilecek bu fonları sağlayacaktır ve bu kurumların gelecek yıllardaki bütçe ödenekleri çerçevesinde sabit geri ödeme yükümlülükleri olacaktır. PUB kredi anlaşmalarını borçlanıcı kurumlar ile müzakere edecek ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen ya da Maliye Bakanlığı ile donörler arasındaki müzakerelerde kararlaştırılan kredi koşulları bu anlaşmalarda yer alacaktır. PUB’lar tarafından borçlu kurumlara teknik yardım şeklinde belirli ilave hizmetler sağlanabilir. Bu hizmetler arasında şunlar yer alabilir: EV projelerinin genel kapsamının belirlenmesi ve tanımlanması için bir ön tarama çalışmasının gerçekleştirilmesi; proje uygulamasına ilişkin hizmetler için standart ihale dokümanlarının sunulması; ve ölçüm ve doğrulama (Ö-D) protokollerinin sunulması. Borçlular enerji hizmet sağlayıcılarının tutulmasından (gerektiğinde), projenin uygulanmasından, sistemlerin düzgün şekilde bakımının yapılmasından ve Kredi Anlaşması koşullarına uygun olarak kredi geri Dünya Bankası Sayfa 34 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler ödemelerinin gerçekleştirilmesinden sorumlu olacaktır. Geri ödeme taksitleri borçluların tahakkuk eden enerji maliyet tasarruflarından yatırım maliyetlerini ve varsa hizmet ücretlerini geri ödemesine olanak tanıyacak şekilde tasarlanacaktır. Enerji denetimleri, proje uygulama desteği, Ö-D protokolleri, vs. ile ilgili olarak ETKB tarafından teknik yardım sağlanabilir. EVDS’nin temel yapısı Bölüm 4’te açıklanmıştır. Türkiye’de böyle bir yapının uygulanabilmesi için dikkate alınması gereken temel tasarım unsurları aşağıda tartışılmaktadır. Bir EVDS’nin kurulması için mevzuat çalışması yapılması gerekecektir. Bir EVDS kurmanın seçenekleri arasında mevcut bir bakanlık, enerji kurumu veya kalkınma bankası bünyesinde fonun kurulması; yeni bir tüzel kişilik oluşturulması (bağımsız bir şirket veya yeni bir yasal kurum); kar amacı gütmeyen kuruluş; veya kamu-özel sektör ortaklığı (KÖO) kurulması yer almaktadır. Tercih edilen seçenek genellikle yeni bir bağımsız şirket veya yeni bir yasal kurum kurulmasıdır. Bununla birlikte, kamu sektörü EV projelerinin finansmanı üzerinde odaklanacak Türkiye Enerji Verimliliği Döner Sermayesi (TEVDS) ya TKB15 gibi mevcut bir kuruluş bünyesinde ya da Fon Yöneticisi olarak hizmet verebilecek yeni bağımsız bir kuruluş olarak kurulabilir. Dolayısıyla, Türkiye Hükümeti’nin bir EVDS kurmaya karar vermesi halinde, ilgili mevzuatta yasal teşkilat ve mülkiyet yapısının belirtilmesi gerekecektir. TEVDS’nin yönetim ve yönetişim yapısının temel unsurları arasında aşağıdakiler bulunmaktadır:  Gözetim düzenlemeleri  Fon yöneticisinin seçimi  İzleme ve değerlendirme  Raporlama Gözetim düzenlemeleri değişkenlik göstermesine rağmen, tipik olarak enerji verimliliği ile ilgili belirli bir yetkisi olan ilgili tüm bakanlıkları içerirler; örneğin maliye, inşaat, ekonomi/enerji, çevre veya kentsel/bölgesel gelişim ile ilgili bakanlıklar. Gözetim düzenlemelerine ilişkin seçenekler aşağıda sıralanmıştır:  Bulgaristan Enerji Verimliliği Fonu (BEEF) için, gözetim işlevi ulusal hükümet tarafından atanan bir yönetim kurulu (YK) tarafından yerine getirilmektedir.  Ermenistan’daki Yenilenebilir Kaynaklar ve Enerji Verimliliği Fonu (R2E2 Fonu) hükümet tarafından atanan bir mütevelli heyeti tarafından yönetilmektedir ve kamudan, özel sektörden, STK’lardan ve akademik kuruluşlardan temsilciler içermektedir.  Romanya Enerji Verimliliği Fonu (FREE) hükümet tarafından atanan ve beşi 15 Türkiye Kalkınma Bankası Dünya Bankası Sayfa 35 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler özel sektörden olmak üzere yedi üyeden oluşan bir yönetim kurulu tarafından yönetilmektedir; ve  İngiltere’deki Salix Finance, ikisi özel sektörden olmak üzere üç kişilik bir kurul tarafından yönetilmektedir. Türkiye’nin TEVDS’yi kurmaya karar vermesi halinde, hem kamu hem de özel sektörden temsilcilere yer verilmesi kuvvetle tavsiye edilmektedir. Gözetim organının temel görevleri fonun yatırım stratejisinin ve politikasını belirlenmesi, fon yönetim ekibinin görevlendirilmesi, projelerin seçilmesine ilişkin genel kriterlerin belirlenmesi, yönetim ekibi tarafından hazırlanan yıllık iş planlarının ve bütçelerin onaylanması, yıllık mali tablonun hazırlanarak hükümete sunulması, ve fonun ulusal EV stratejisine ve planlarına uygun şekilde işlemesinin sağlanmasıdır. EV fonları ile ilgili uluslararası deneyimler hakkında yapılan incelemelerde (Dünya Bankası 2014a) tercih edilecek fon yöneticisi için çeşitli seçenekler tespit edilmiştir; bunlar arasında mevcut bir kamu kurumu veya kalkınma bankası, bir enerji şirketi veya belediye hizmetleri ya da yapı yönetimi ile ilgili özel bir müdürlük yer almaktadır. Alternatif olarak, fonun yönetimi için yeni bir kuruluş oluşturulabilir — bağımsız bir kurum, yeni bir yasal kurum, bir kamu şirketi veya bir KÖO girişimi gibi. Ayrıca bu tip kuruluşların herhangi biri de bir sözleşme kapsamında bir fon yöneticisi veya fon yönetim ekibi tutabilir. Bulgaristan’da bağımsız bir fon yönetim ekibi atanmıştır (Dünya Bankası 2010). Bu ekip rekabetçi bir şekilde seçilmiştir ve üç firmanın yer aldığı bir konsorsiyumdan oluşmuştur.16 Ermenistan’daki R2E2 Fonu örneğinde (Dünya Bankası 2012), hükümet fonun yönetimi için bir İcra Direktörü ile birlikte destekleyici finansal ve teknik personeli atamıştır. Fon yöneticisi ne şekilde olursa olsun, fon yönetim ekibinin belirli alanlarda uzmanlık birikimi olmalıdır; örneğin EV teknolojileri ve seçenekleri ile ilgili bilgi ve anlayış; piyasa değerlendirme ve proje stoku geliştirme becerileri; kredi analizi, finansal analiz ve proje değerlendirme yetenekleri; ve EV ve enerji hizmet piyasaları ile ilgili anlayış. Borçlanma yapabilecek ve projeleri tanımlayabilecek, tasarlayabilecek ve uygulayabilecek kredi değer belediyeler için, TEVDS borç finansmanı sunabilir. Bir EVDS’nin avantajlarından birisi –borçlunun sermaye katkısını gerektirebilecek ticari finansmanın aksine– Fonun borç finansmanının yüzde 100’üne kadarını sağlayabilmesidir. Ayrıca, kamu kurumları yasal olarak kamu varlıklarını teminat olarak gösteremeyebilecekleri için, fon ticari kreditörlerin tipik olarak istediği tür teminatlar istemeyebilir. Kredinin vadesi (geri ödeme süresi) şunlara dayalı olacaktır: (i) projenin türü ve (ii) enerji maliyeti tasarrufları sonucunda öngörülen nakit akışları; genellikle geri ödeme süresi, kredi geri ödemeleri enerji maliyet tasarruflarından daha az olacak şekilde yapılandırılır. TEVDS’nin tipik ticari banka kredilerinden daha uzun vadeler sunması öngörülmektedir. Bu, EVDS’lerin yenilikçi bir özelliğidir ve merkezi hükümet kurumları ile borçlanma veya EV projelerini etkili bir şekilde uygulama olanağı ve kapasitesi olmayan belediyeler için 16 Konsorsiyumda bir enerji verimliliği danışmanlık şirketi (Econoler International), bir Vakıf (EnEffect Enerji Verimliliği Merkezi) ve banka dışı bir finans kuruluşu (Elana Holding PLC) yer almaktadır. Dünya Bankası Sayfa 36 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler oldukça etkili olabilir. Bir enerji hizmet anlaşması (EHA) EV projelerinin tanımlanmasına, finanse edilmesine, uygulanmasına ve izlenmesine ilişkin hizmetlerin eksiksiz bir paketini sunabilir. Kamu kurumunun genellikle sözleşme süresince yatırım maliyetinin ve ilişkili ücretlerin karşılanabilmesi için başlangıç düzeyi enerji faturasının bir bölümünü veya tamamını EVDS tarafından belirlenen bir emanet hesabına ödemesi gerekecektir. Şekil 5.4 EHA kapsamında bir kamu kurumunun nakit akışlarına ilişkin temel kavramı göstermektedir. Şekilde görülen nakit akışında sözleşme süresi boyunca ödemeler başlangıç düzeyi enerji faturasına eşittir. Örneğin EV projesinin uygulanmasından önce bir kamu kurumunun aylık enerji faturasının 10.000 ABD$ olduğunu varsayalım. EHA’da bu tutar başlangıç düzeyi tutarı olarak kabul edilir ve kamu kurumu beş yıl olarak varsayılan EHA süresi boyunca bu tutarı her ay emanet hesabına ödemeyi kabul eder. EVDS daha sonra EV proje yatırımını gerçekleştirir (bu örnekte yatırım tutarı 150.000 ABD$ olarak varsayılmıştır). Bu yatırım enerji giderlerini yüzde 30 azaltarak aylık 7.000 ABD$’e düşürecektir. Beş yıllık EHA süresi boyunca kamu kurumu emanet hesabına her ay (i) aylık 7.000 ABD$’lık enerji faturasını ve (ii) kalan 3.000 ABD$ tutarı ödeyecek ve böylelikle fonun yatırımın maliyetini (faiz ve ücretler ile birlikte) geri kazanmasını sağlayacaktır. Beş yıllık dönem sonrasında, kurum enerji maliyet tasarruflarını elinde tutabilecektir ve toplam enerji faturası varsayılan 7.000 ABD$’na düşecektir. Kaynak: Dünya Bankası 2013 Bazı durumlarda sözleşme süresi sabit olurken, bazı durumlarda sözleşme EVDS’ye belirli sayıda ödeme yapıldıktan sonra sona erdirilebilir —böylelikle kuruma daha fazla enerji tasarrufu için daha fazla teşvik sağlanmış olur. Her halükarda, Enerji Hizmetleri Penceresi modelinin temel avantajlarından birisi EHA ödemelerinin genellikle kamu borcu olarak sayılmaması, dolayısıyla borçlanmasına izin verilmeyen kamu kurumlarının veya yeterli borçlanma kapasitesine sahip olmayan belediyelerin EV önlemlerini uygulamalarına olanak tanımasıdır. Bu şekilde, model aynı zamanda kamu kurumlarının sınırlı bütçelerini/borçlanma kapasitelerini daha yüksek öncelikli yatırımlara harcarken enerji verimliliği önlemlerini de uygulamalarına yardımcı olmaktadır. Ayrıca, EVDS’ye yapılan geri ödemeler ile enerji ödemeleri birleştirilebilmekte ve bu da fona kamu kurumunun EHA geri ödeme yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde enerji arzını kesebilmesi için ilave bir kaldıraç sağlamaktadır. Dünya Bankası Sayfa 37 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler TEVDS’nin başarısı için önemli özelliklerden birisi sunulan teknik yardımdır. TEVDS’nin sunabileceği teknik yardım türleri arasında aşağıdakiler yer alabilir:  Enerji verimliliği ile ilgili bilgi açıklarının kapatılması, finansman talebi oluşturulması ve enerji tasarruflarının sürdürülebilirliklerinin artırılması amacıyla hedef kamu kurumlarına yönelik program pazarlama ve kapasite oluşturma.  Kamu kurumlarının performansa dayalı sözleşmeler gibi kamu-özel sektör ortaklığı girişimleri kapsamında EVD’ler ile çalışmalarına olanak tanıyacak prosedürlerin geliştirilmesi; proje uygulama hizmetlerinin çeşitli unsurlarının satın alınması amacıyla performansa dayalı ihale dokümanlarının hazırlanması; ve uygulama deneyimlerine dayalı olarak bu ihale dokümanlarının ayrıntılandırılması.  Benzer projeler uygulayan birden fazla kurumun alımlarını birleştirmenin ve böylelikle toplu alımlar yoluyla işlem maliyetlerini ve ekipman maliyetlerini düşürmenin yollarının tespit edilmesi. Bazı finansman düzenlemeleri kapsamında, TEVDS ön denetimleri gerçekleştirebilir, enerji hizmet sağlayıcısını ihale ile seçebilir ve projeleri müşteriler adına izleyebilir.  Enerji verimliliği projelerinin finansmanını ve EV hizmetlerinin teminini kolaylaştırmak amacıyla kamu muhasebe, bütçeleme ve ihale prosedürlerinde gerekli değişikliklerin tespit edilmesi, değerlendirilmesi ve tavsiye edilmesi.  EVD’ler ve diğer piyasa aktörleri için, (i) enerji denetimleri gerçekleştirme ve (ii) kamu sektöründe enerji verimliliği yatırımlarını tarama, tasarlama, değerlendirme, finanse etme, uygulama ve ölçme yeteneklerini artırmaya yönelik kapasite oluşturma çalışmalarının gerçekleştirilmesi.  Ölçme ve doğrulama için uygun metodolojilerin geliştirilmesi veya uyarlanması ve kamu kurumlarının personeline ve EVD’lere ölçme ve doğrulama eğitimlerinin verilmesi.  EHA seçeneği için, başlangıç koşullarının tespiti ve sabit yıllık ödemelerde ayarlama gerektirecek başlangıç koşulu değişikliklerinin belirlenmesi de dahil olmak üzere, EHA’ların koşul ve hükümlerinin geliştirilmesi. EHA seçeneğinde, EVDS belirli uygulama hizmetlerinin temini için basit performansa dayalı sözleşmeler yoluyla özel EVD’lerle çalışabilir. Bu yaklaşım proje uygulama riskinin belirli bir bölümünün özel sektöre devredilmesine yardımcı olabilir. Aynı zamanda enerji hizmet sağlayıcılarında kapasite oluşturulmasına yardımcı olabilir ve bir enerji hizmetleri piyasasının geliştirilmesini kolaylaştırabilir. (Dünya Bankası 2010b). TEVDS’nin teşkilat yapısı Şekil 5.5’te görüldüğü gibi geliştirilebilir. Dünya Bankası Sayfa 38 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Türkiye’de TEVDS iki ana finansman mekanizması sunacak şekilden yapılandırılmalıdır: borç finansmanı ve EHA. İki temel fon modeline ilişkin uygulama süreçleri adımlar halinde Tablo 5.2’de açıklanmıştır. Dünya Bankası Sayfa 39 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Model 1: Kredi Model 2: Enerji Hizmet Anlaşmaları Adım 1 Fon yöneticisi belediyelerde ve diğer kamu Fon yöneticisi kamu sektörü enerji verimliliği kurumlarında enerji verimliliği projeleri için kredi projeleri için EHA’ları hazırlar ve bunu kaynaklarını hazırlar ve bunu duyurur; daha sonra duyurur; daha sonra bu anlaşmaları yapmak belediyeleri ve kamu kurumlarını projeler için kredi isteyen belediyeleri ve kamu kurumlarını ilgi kaynaklarından yararlanmak için ilgi beyanına beyanına davet eder. davet eder. Adım 2 Fon yöneticisi belediyelerden ve kamu kurumlarından başvuruları alır. Adım 3 Fon yöneticisi ilgi beyanlarının ön taramasını yapar ve umut vaat eden adayları seçer. Adım 4 Fon yöneticisi bir ön denetim de dahil olmak üzere enerji tasarrufu fırsatlarının bir ön değerlendirmesini gerçekleştirir. Adım 5 Ön denetimin enerji tasarrufu için umut vaat eden Ön denetimin enerji tasarrufu için umut vaat fırsatlar ortaya koyması halinde, borçlu tarafından eden fırsatlar ortaya koyması halinde, Fon ile bir proje tasarımı hazırlanır; proje tasarımının tesis arasında bir EHA müzakere edilir. hazırlanmasında PUB yardım sağlayabilir. EHA’da, tesisin, başlangıç seviyesi enerji Borçlunun kredi için Maliye Bakanlığı’ndan onay kullanımı ve maliyetleri ile faaliyet alması gerekir. Daha sonra Fon ile borçlu arasında özeliklerinin ayrıntılı bir değerlendirmesi bir Kredi Anlaşması müzakere edilir. Kredi gerçekleştirildikten sonra belirlenen ve Anlaşması Fon’un ve borçlunun sorumluluklarını, kararlaştırılan belirli bir süre boyunca uygulanacak EV önlemlerini, toplam proje başlangıç seviyesi enerji maliyetinin yüzde maliyetini ve Fon tarafından kredilendirilecek 95’i ile yüzde 100’ü arasında sabit bir tutarı tutarı, teminat tahsisini, anlaşmanın süresini, kredi Fon’a ödeyeceği belirtilir. EHA ayrıca tesisin geri ödeme koşullarını, Ö-D yöntemi tercihini ve Ö- özelliklerinde, faaliyet koşullarında veya diğer D’yi kimin gerçekleştireceğini, vs. belirler. Kredi başlangıç durumu parametrelerinde bir Anlaşması aynı zamanda borçlunun proje uygulama değişiklik meydana gelmesi halinde sabit faaliyetlerini gerçekleştirme sorumluluklarını, ödemelerde yapılacak ayarlamaları da belirtir. uygulamada borçluya yardımcı olmak için Fon Bir EHA büyük ihtimalle bilançoda bir tarafından borçluya sağlanacak hizmetleri ve varsa yükümlülük olarak görünmeyecektir, bu hizmetler için yapılacak ödeme koşullarını da dolayısıyla kuruluşun borç tavanının belirler. hesaplanmasında dikkate alınmayacaktır. Adım 6 Yatırım maliyetini, enerji tasarruflarını ve Başlangıç durumu koşullarının tespit edilmesi uygulama gerekliliklerini tespit etmek amacıyla amacıyla Fon tarafından ayrıntılı bir denetim ayrıntılı bir denetim gerçekleştirilir. gerçekleştirilir. Adım 7 Fon, proje uygulama hizmetleri için performansa Fon, proje uygulama hizmetleri için dayalı ihale dokümanlarını hazırlar ve bunları performansa dayalı ihale dokümanlarını borçluya sunar. hazırlar ve yayınlar. Adım 8 Borçlu ihale dokümanlarını onaylar ve hizmet Fon, hizmet sağlayıcının seçilmesine yö nelik sağlayıcının seçilmesine yönelik ihale, Kredi ihaleyi gerçekleştirir. Proje uygulama Anlaşmasında belirtildiği şekilde ya Fon ya da hizmetlerine ilişkin sözleşmeler ihale borçlu tarafından gerçekleştirilir. Proje uygulama dokümanlarında belirtildiği gibi kısmen hizmetlerine ilişkin sözleşmeler ihale performansa dayalıdır. dokümanlarında belirtildiği gibi kısmen performansa dayalıdır. Adım 9 Enerji hizmet sağlayıcıları borçlunun veya Fon’un Enerji hizmet sağlayıcıları Fon’un personelinin gözetimi altında projeyi uygular ve personelinin gözetimi altında projeyi uygular işletmeye alır. ve işletmeye alır. Adım 10 Uygulamanın tamamlanması ve işletmeye almadan Uygulamanın tamamlanması ve işletmeye sonra, Ö-D temsilcisi proje sonuçlarının ölçüm ve almadan sonra, Fon ölçüm ve değerlendirmeyi doğrulamasını gerçekleştirir. Ödemeler performans gerçekleştirir (kendi personeli veya bir Ö-D kriterlerine dayalı olarak borçlu veya Fon tarafından temsilcisi eliyle). Ödemeler performans hizmet sağlayıcılara yapılır. kriterlerine dayalı olarak Fon tarafından Dünya Bankası Sayfa 40 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler hizmet sağlayıcılara yapılır. Adım 11 Anlaşma süresi boyunca borçlu elde edilen Fon, belirlenen süre boyunca EHA’da tasarruflardan kredi geri ödemelerini gerçekleştirir. belirlenen (ve gerektiğinde ayarlanan) sabit ödemeleri tesisten alır. Fon, tesisin enerji faturalarını öder ve kalan tutarı yatırım ve hizmet maliyetlerini karşılamak için tutar. Borç finansmanı seçeneği ile EHA seçeneğinin yatırım modelleri Şekil 5.6 ve Şekil 5.7’de gösterilmiştir. Kaynak: Yazarlar Tablo 5.3 TEVDS’nin Bölüm 3’te belirlenen enerji verimliliği uygulamasının önündeki engelleri nasıl aşabileceğini göstermektedir. Enerji verimliliği projelerinin uygulanmasına yardımcı olmak için performans sözleşmeleri yoluyla yürütülen EVD modelinin faydaları hakkında çok fazla tartışma yapılmıştır (Singh ve diğerleri 2010). Ne yazık ki, gelişmekte olan ülkelerde EVD modelinin uygulanması birçok ülke için zorlu olmuştur (Limaye ve diğerleri 2016). Birçoğu şu anda Türkiye’de de mevcut olan çeşitli engeller EVD sektörünün büyümesini ve gelişmesini kısıtlamıştır:  Çok az sayıda EVD mevcuttur. Çoğu EVD çok küçük bir sermaye tabanına sahiptir ve sınırlı öcüde öz kaynak finansmanı sağlayabileceklerinden, ticari finan kuruluşlarından proje finansmanına erişmekte güçlük çekmektedirler.  Enerji verimliliği piyasası henüz olgunlaşmadığı için, proje geliştirme maliyetleri nispeten yüksektir ve çoğu küçük EVD’nin proje geliştirme maliyetlerini finanse etmeyi güç bulması olasıdır.  EVD modeli nispeten yeni bir modeldir ve EVD’ler henüz kamu sektörü enerji kullanıcıları arasında iyi bir güvenilirlik geliştirmemiştir. Dünya Bankası Sayfa 41 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Engeller Nasıl Aşabilir? Merkezi hükümet kurumlarının EV ihtiyaçlarını karşılamak için EHA’ların sunulması borçlanamaması Kredi değer belediyelerin sayısının ve Kredi değerliği ve borçlanma kapasitesi olan belediyeler için projelerin borçlanma kapasitelerinin sınırlı olması doğrudan finanse edilmesi ve diğerleri için EHA’ların devreye sokulması Kısıtlayıcı bütçe ve satın alma Fon büyük ihtimalle bir kamu kuruluşu olarak düşünüleceğinden dolayı, düzenlemeleri ve prosedürleri kısıtlayıcı düzenlemelere / prosedürlere tabi olmadan kamu kurumları ile kredi anlaşmaları veya enerji hizmet anlaşmaları yapabilecektir. Düşük enerji tarifeleri Kamu kurumlarının kredilerin geri ödemelerini maliyet tasarruflarından karşılayabilmesi için krediler için daha uzun vadelerin ve EHA’lar için daha uzun sürelerin verilmesi Ticari bankaların uyguladıkları Ticari bankalara göre daha düşük faiz oranlarının sunulması ve EHA’ların nispeten yüksek faiz oranları yapılması Küçük proje ölçekleri ve bunun Anlaşmaların ve prosedürlerin standartlaştırılması; kamu kurumları sonucunda ortaya çıkan yüksek proje arasındaki benzer projelerin toplulaştırılması geliştirme ve işlem maliyetleri Enerji hizmet sağlayıcılarının ve Enerji hizmet sağlayıcıların proje uygulamasına dahil edilmesi ve performansa dayalı sözleşmelerin performansa dayalı sözleşme uygulama kapasitelerinin geliştirilmesi gelişmemesi Mevcut konfor düzeylerinin düşük Sadece asgari konfor düzeyi standartlarını karşılayan kuruluşlar ile olması çalışılması; istenilen konfor düzeylerinin sağlanması ancak aynı zamanda kamu kurumlarının kredi geri ödemelerini ve EHA hizmet ödemelerini yapabilmeleri için daha uzun vadeli kredilerin ve daha uzun süreli EHA’ların sunulması Kaynak: Dünya Bankası 2014a’dan uyarlanmıştır  EVD projeleri için proje finansmanı kavramı finans kuruluşları tarafından yaygın bir şekilde kabul görmemektedir. Bunun önemli sebeplerinden birisi finans kuruluşlarının teminat istemeleri ve genellikle projenin ürettiği tasarruf akışını uygun bir teminat olarak kabul etmeye istekli olmamalarıdır.  Finans kuruluşları EV projeleri ve ETPS hakkında sınırlı bilgiye ve anlayışa sahiptir.  Finans kuruluşları aynı zamanda EV projelerini yapı itibariyle diğer yatırımlardan daha riskli olarak algılamaktadır ve genellikle EVD’den proje için önemli bir miktarda öz kaynak finansmanı ayırmasını istemektedirler. Ayrıca, aşağıdaki engeller, Türkiye’de kamu sektöründe EV projelerinin geniş ölçekli bir şekilde uygulanmasını kısıtlamaktadır:  Kamu binalarındaki tesis yöneticileri genellikle EV seçeneklerine ilişkin fırsatlar, maliyetler ve faydalar hakkında iyi bir anlayışa sahip değildirler.  Kamu kurumları arasında enerji denetimlerinin gerçekleştirilmesi, projelerin tasarlanması ve yapılandırılması, ve/veya projelerin uygulanması amacıyla EVD’ler veya başka enerji hizmet sağlayıcıları ile sözleşme yapılması ve sözleşmelerin yönetilmesi konularında çok sınırlı bir teknik kapasite mevcuttur.  Kamu tesislerinin personelini enerji tasarrufu yapmaya teşvik edecek unsurlar ya hiç yoktur ya da çok azdır; çünkü ortaya çıkan maliyet tasarrufları gelecek yıllarda işletme bütçelerinin azalmasına yol açabilmektedir (bu aslında enerji tasarrufu için caydırıcı bir etken olabilmektedir).  Kamu sektörü sözleşme ve ihale kuralları genellikle oldukça kısıtlayıcıdır ; örneğin, ihale kuralları en düşük fiyatı teklif eden isteklilerin seçilmesini gerektirmektedir ve bu durum performans sözleşmesi yaklaşımının kabul edilmesini güçleştirebilecektir. Dünya Bankası Sayfa 42 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler  Kamu kurumlarında sermaye ve işletme bütçesi sorumlulukları genellikle ayrıdır ve bu durum işletme giderlerini azaltmak için sermaye bütçesinden kaynak kullanılmasını güçleştirmektedir.  Türkiye’deki ticari bankaların kamu kurumlarının EVD projelerine finansman sağlama konusunda isteksiz davranmaları olasıdır. Süper EVD kavramı EV projelerinin büyük ölçekli bir şekilde uygulanmasının önündeki sınırlamalardan ve engellerden bazılarını aşmaya yönelik mekanizmalardan birisi olarak gelişmiştir. Süper EVD, bir kamu EVD şirketinin özel bir halidir. Devlet tarafından kurulur17 ve hastaneler, okullar, belediyeler, hükümet binaları ve diğer kamu tesisleri de dahil olmak üzere kamu sektörü piyasasına yönelik bir EVD olarak hizmet verir. Aynı zamanda yeni EVD’lerin oluşturulmasına yardımcı olmak da dahil olmak üzere mevcut özel sektör EVD’lerin kapasite geliştirme ve proje geliştirme faaliyetlerini de destekler (Limaye ve Limaye 2011). Türkiye’de Hükümet, Dünya Bankası’nın ve/veya başka donör kuruluşların yardımıyla, kamu sektörü ETPS projelerinin gerçekleştirilebilmesi ve ticari finansman için kaldıraç etkisi yaratılması amacıyla Türkiye Süper EVD (“TEVD�) şirketini yeterli kaynak ile sermayelendirebilir. Daha sonra TEVD şirketinin ana görevi yerel veya uluslararası finans kuruluşları ile ilişkileri geliştirerek proje finansmanına erişimi kolayl aştırmak olacaktır. TEVD aynı zamanda EVD projeleri için kredi veya risk garantileri sağlayabilir veya EVD’lere ve/veya müşterilere kiralık veya fayda paylaşım koşullarına tabi EV ekipmanı temin eden bir kiralama veya finansman şirketi olarak hareket edebilir.18 EV hizmetlerine yönelik kamu ihalelerine ilişkin uluslararası deneyimler hakkındaki Dünya Bankası çalışmasında (Singh ve diğerleri 2010) Süper EVD gelişmekte olan ülkeler için potansiyel olarak uygun bir model olarak tespit edilmiştir. TEVD, küçük EVD şirketlerinin karşı karşıya olduğu çeşitli engellerin aşılması bakımından benzersiz bir konumda olabilir. Büyüklüğü ve bir kamu kurumu olarak güvenilirliği ile TEVD bir ülkenin yerel özel sektör EVD şirketlerinin gelişmesini destekleme olanağına ve EV projeleri için finansman sağlama kapasitesine sahip olabilir. Şekil 5.8 bir Süper EVD’nin yapısını göstermektedir. Şekil 5.8 – Bir Süper EVD’nin Tipik Yapısı Kaynak: Limaye 2013b 17 Süper EVD bir özel sektör kuruluşu, bir STK veya bir KÖO girişimi tarafından da kurulabilir. 18 Bu bölümdeki tartışma Limaye ve Limaye 2011’den alınmıştır. Dünya Bankası Sayfa 43 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Süper EVD, kamu sektöründeki büyük ölçüde kullanılmamış enerji verimliliği potansiyelinin hedeflenmesi bakımından eşsiz bir yeteneğe sahip olabilir. Kamu sektöründe genellikle çok büyük bir enerji verimliliği potansiyeli mevcuttur, ancak çok sayıda faktör enerji tasarrufu programlarının uygulanmasını karmaşıklaştırmaktadır. Bunlar arasında kamu kurumlarının ticari yöneliminin olmaması, enerji maliyetlerini düşürme yönündeki teşvik unsurlarının sınırlı olması, karmaşık ve katı bütçe ve satın alma prosedürleri ve bütçe finansmanına ya da ticari proje finansmanına erişimin sınırlı olması yer almaktadır. Birçok kamu kurumu bütçe kısıtları ile karşı karşıyadır ve genellikle zorunlu olarak önceden ortaya çıkan maliyetler üzerine odaklanmaktadırlar. TEVD’ye, yerel özel sektör EVD şirketleri için kapasite oluşturulmasına ve EVD hizmetleri için rekabetçi bir özel sektör piyasasının yaratılmasına yardımcı olma bakımından da büyük bir sorumluluk verilecektir. TEVD’ye verilecek uygun bir rol, uygulamanın belirli bölümleri (kurulum, işletmeye alma ve performans izleme gibi) için özel EVD’leri alt yüklenici olarak tutmak ve böylelikle kapasitelerinin oluşmasına katkı sağlamak olacaktır. TEVD ayrıca küçük özel EVD’lere finansman ayarlayarak proje uygulamalarına ve kapasite ve referans oluşturmalarına yardımcı olabilir. TEVD tarafından sağlanan hizmetler için belediyeler ve diğer kamu müşterileri tarafından yapılan ödemelerin, emanet hesabı gibi bir ödeme güvencesi ile güvence altına alınması gerekebilir. Merkezi hükümet kurumları için, TEVD enerji verimliliği projeleri ile sağlanan enerji tasarruflarından ödemelerin güvence altına alınmasını sağlamak amacıyla Maliye Bakanlığı (veya enerji faturalarının ödenmesinden sorumlu Bakanlık) ile bir çerçeve anlaşma imzalayabilir. (Bazı Süper EVD şirketlerine ilişkin bilgiler Ek-C’de sunulmuştur.) TEVD’nin enerji verimliliği proje uygulamalarının yaygınlaştırılmasına yapabileceği önemli katkılar Tablo5.4’te özetlenmiştir. Tablo 5.4 – TEVD Kamu Sektöründeki Uygulama Engellerini Nasıl Aşabilir KAMU SEKTÖRÜNDE ENERJİ VERİMLİLİĞİ PROJE UYGULAMASININ ÖNÜNDEKİ T-EVD BU ENGELLERİ NASIL AŞABİLİR? ENGELLER Kamu kurumları arasında enerji verimliliği projelerine T-EVD farkındalığı ve ilgiyi arttırmak için "pazarlama yönelik farkındalık ve ilgi düzeyinin düşük olması kampanyası" düzenleyebilir Sıfır bütçe politikası enerji maliyetlerinde tasarruf için T-EVD kamu kurumlarına yönelik teşvik mekanizmaları çok az teşvik sunabilir geliştirebilir Kamu kurumlarına ilişkin bütçe sorunları - Sermaye Kamu kurumları projeyi T-EVD'ye finanse ettirerek Giderleri ve İşletme Giderleri sorunu önleyebilir EVD'lere ve Performans Sözleşmelerine olanak T-EVD ile sözleşme yaparak bu sorun aşılabilir tanıyacak ihale düzenlemelerinin eksikliği Kamu kurumları arasında EVD'ler aracılığıyla T-EVD özellikle kamu kurumlarına yönelik standart performans sözleşmesi yapma konusundaki sınırlı sözleşmeler hazırlayabilir kapasite Yerel finansal kuruluşlar arasında kamu sektörü T-EVD tarafından finansman sağlanabilir projelerini finanse etme konusundaki ilgisizlik Yerel finansal kuruluşlar genellikle enerji verimliliği T-EVD kamu kurumlarının enerji verimliliği projeleri projeleri için "proje finansmanı" sağlama konusunda için "proje finansmanı" sağlayabilir. isteksiz Özel EVD'ler kamu sektörü projelerine yatırım yapma T-EVD kamu kurumlarının enerji verimliliği projelerine konusunda isteksiz yatırım yapabilir. Kamu kurumları enerji hizmetleri için özel sektör ile Kamu kurumları T-EVD ile sözleşme yapmayı daha kolay sözleşme yapmaya alışkın değil bulabilir. Kaynak: Yazarlar tarafından Limaye ve Limaye, 2011’den uyarlanmıştır. Dünya Bankası Sayfa 44 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Kısa listeye alınan üç finansman seçeneğinin tümü için, uluslararası finans kuruluşları ve donör kuruluşlar üç yolla bunların oluşturulmasında ve işletilmesinde önemli bir rol oynayabilir: (a) finansal yardım, (b) kapasite oluşturma, ve (c) diğer teknik yardımlar. Krediler, hibeler ve garantiler şeklinde finansal yardım sağl anabilir. Krediler tipik UFK kredisi özelliğinde ve yapısında olacak ve devlet garantili olarak sağlanacaktır. Uluslararası finans kuruluşları ayrıca hibe fonları sağlayabilir veya ayarlayabilir (örneğin Küresel Çevre Fonu GEF’den). Bir başka finansman seçeneği TEVDS veya TEVD’ye sağlanacak risk paylaşım olanakları olacaktır (kısmi kredi veya risk garantileri gibi). Uluslararası finans kuruluşlarının yardımda bulunabileceği en önemli yollardan birisi kapasite oluşturmaya yönelik teknik yardımdır. Teknik yardım aşağıdakilere sağlanabilir:  PUB – Teknik yardım ile, PUB personelinin EV projelerinin finansman ve uygulama süreçlerini yönetme kapasitelerinin oluşturulmasına yönelik eğitimler verilecektir. Teknik yardım EV teknolojileri ve ilgili uygulama stratejileri; performansa dayalı sözleşmelere ilişkin temel kavramlar ve araçlar; enerji tasarruflarının ölçümüne ve doğrulanmasına ilişkin rehber ilkeler ve prosedürler; genel program sonuçlarını ölçüşmesi ve finansman kaynaklarına raporlanması ile ilgili eğitimleri içerecektir. Ek olarak, Bütçe Finansmanı ve TEVDS durumunda, kapasite oluşturma teknik yardımı, PUB’un başlangıç yapılandırmasına, idaresine ve işleyişine yönelik finansman ile denetim, veri toplama, ölçme ve doğrulama için ekipman alımına yönelik finansman içerebilir.  Merkezi Hükümet Kurumları – Tesis yöneticilerine ve mühendislere, binalarında enerji verimliliği uygulama fırsatlarını tespit etmelerine, enerji denetimi gerçekleştirmelerine ve EV Eylem Planları geliştirmelerine yardımcı olacaktır.  Belediyeler – Belediye başkanlarına, belediye meclislerine, belediye işletmelerinin yöneticilerine, tesis yöneticilerine ve tesis mühendislerine enerji verimliliği uygulamalarına duyulan ihtiyacı ve bunun önemini anlamalarına, belediye işletmeleri ile kamu tesislerinde ve binalarında enerji verimliliği için teknik seçenekler hakkında bilgilenmelerine, enerji denetimleri gerçekleştirmelerine ve EV Eylem Planları hazırlamalarına yardımcı olacaktır.  Bankalar ve finans kuruluşları – EV projelerinin özellikleri, uygulama iş modelleri, finansal ve teknik değerlendirme, ölçüme ve doğrulama ve EV projelerinin finansmanına ilişkin iş modelleri hakkında bilgi sağlayacaktır.  Enerji hizmet sağlayıcıları– Proje geliştirme, enerji denetimleri gerçekleştirme; kamu sektöründe EV yatırımlarını tarama, tasarlama, değerlendirme, değerleme/finanse etme, uygulama, ölçme ve doğrulama; bankaların ve finans kuruluşlarının perspektiflerini ve Ö-D protokollerini anlama; ve “bankalarca kabul edilebilir proje tekliflerinin hazırlanması konularında kapasite oluşturacaktır.  Ö-D kuruluşları – Enerji verimliliği projeleri için ölçme ve doğrulama altyapısını oluşturacak ve ölçme ve doğrulama faaliyetlerine yönelik Türkiye’ye özgü protokoller ile destekleyici araçları sunacaktır. Dünya Bankası Sayfa 45 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Hükümet uluslararası finans kuruluşları ve donör ortaklar ile birlikte EV projelerinin finansmanının yaygınlaştırılmasını kolaylaştırmak amacıyla başka teknik yardım türleri de sunabilir. Bunlar varasında aşağıdakiler yer alabilir: Ulusal programa bilgi girdisi sağlamak amacıyla kamu binalarının ulusal bir envanterinin çıkarılmasına ve bina türlerine göre taban alanları, yıllık enerji kullanımları ve yakıt türleri ile ilgili bilgilerin yer aldığı bir veri tabanının oluşturulmasına ihtiyaç duyulacaktır . Daha sonra metrekare başına enerji kullanımı gibi karşılaştırma ölçütlerinin geliştirilebilmesi ve yüksek ve düşük enerji kullanıcılarının belirlenebilmesi için bir analiz gerçekleştirilebilir. Veri tabanı aynı zamanda enerji verimliliği potansiyelini ve yatırım ihtiyaçlarını tahmin etmek için de kullanılabilir. Mevcut ve planlanan kamu sektörü enerji verimliliği programları, bunların maliyetleri, sonuçları ve elde edilen enerji tasarrufları ile ilgili bilgilerin geliştirilmesine ve belgelenmesine de ihtiyaç duyulacaktır ve bunlar hazırlandıktan sonra yaygın bir şekilde dağıtılacaktır. Yüksek ve düşük performans gösteren enerji kullanıcılarını tespit etmek ve duyurmak için bazı gönüllü ve zorunlu önlemler de uygulanabilir (“onurlandırmak ve utandırmak için�). EV hedeflerinin ve raporlama gerekliliklerinin belirlenmesine yardımcı olmak için teknik yardımdan da yararlanılabilir. Bu teknik yardım faaliyetleri kamu sektöründe uzun vadeli, sürdürülebilir kültürel değişiklikler sağlayacak şekilde tasarlanmalıdır. Piyasayı daha verimli enerji kullanan cihazlara doğru yönlendirmeye ihtiyaç vardır. Teknik yardım aşağıdaki amaçlar için tasarlanabilir:  Bina malzemelerinin ve cihazların düzgün şekilde test edilmesini ve belgelenmesini sağlamak.  Standartların uygulanmasını ve etiketleme gerekliliklerinin yerine getirilmesini sağlamaya yönelik prosedürler geliştirmek.  Bina enerji sertifikalarının uygulanmasını hızlandırmak.  EVD sertifikalandırma programını yeniden tasarlamak. Diğer önemli teknik yardım alanları arasında aşağıdakiler yer almaktadır:  EV projelerine ilişkin örnek incelemelerinin hazırlanması ve yayınlanması, çıkarılan derslerin belgelenmesi.  Enerji denetimlerinin gerçekleştirilmesine ilişkin şablonların sunulması.  ETPS için standart sözleşme koşul ve hükümlerinin hazırlanması.  Ö-D Kullanıcı Kılavuzu hazırlanması. Dünya Bankası Sayfa 46 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Bütçe Finansmanı, TEVDS ve TEVD seçeneklerinin avantajlarının ve sınırlamalarının bir özeti Tablo 6.1’de sunulmuştur. Kredi ve Teknik Yardım; Kredi, TY, EHA Kredi, TY, EHA biraz hibe içerebilir PUB Yönetim Kurulu Yönetim Kurulu Fon yönetim ekibi TEVD yönetim ekibi PUB Fon yönetim ekibi TEVD yönetim ekibi Kamu kurumları Kamu kurumları (borç TEVD yönetim ekibi finansmanı için) Fon yönetim ekibi (EHA için) Türkiye Hükümeti’nin Evet, döner yatırım sermayesi Evet, ticari operasyonlar ve özel kararlarına bağlı ve işletme giderlerini finansmana yönelik kaldıraç karşılayan ücretler sayesinde etkisi sayesinde Yok TEVDS tarafından üstlenilir TEVD tarafından üstlenilir  Uygulaması kolaydır  Tüm kamu kurumlarının  Tüm kamu kurumlarının  Bazı mevcut modellere ihtiyaçlarını karşılayabilir ihtiyaçlarını karşılayabilir benzer  Kamu kurumlarının  Kamu kurumlarının  Tüm kamu finansman ihtiyaçları ve finansman ihtiyaçları ve kurumlarına hizmet değişen kapasiteleri için değişen kapasiteleri için verebilir çoklu pencereler çoklu pencereler  Kamu kurumları  Küçük ve zayıf kamu  EHA’lar sunabilir ve tarafından yatırım kurumları için EHA modeli ETPS’leri uygulamaya yapılmasını faydalıdır koyabilir gerektirmez  ETPS’lerin uygulamaya  Özel sektör EVD şirketlerinin konulmasına ve yerel EVD kapasitelerinin sektörünün oluşturulmasına oluşturulmasına yardımcı yardımcı olur olabilir  Maliye Bakanlığı’nın  Uygulama için mevzuat  Yeni bir kamu teşebbüsü aktif katılımını gerektirir oluşturmak için mevzuat gerektirir  Güçlü, yetkin bir fon gerektirir.  Bütçe prosedürlerinde yönetim ekibi gerektirir  Güçlü, yetkin bir TEVD değişiklikler  Hizmet ödemelerinin yönetim ekibi gerektirir gerektirebilir güvence altına alınabilmesi  Hizmet ödemelerinin  Yetkin bir PUB için ödeme güvencesi güvence altına alınabilmesi gerektirir mekanizması gerektirebilir için ödeme güvencesi  Sürdürülebilirliği mekanizması geliştirilmesi güvence altına almaz gerekir Evet Hayır, yeni mevzuat Hayır, yeni mevzuat ve yeni bir gerektiriyor; yeni bir kuruluş kamu iktisadi teşebbüsü oluşturulmasını gerektirebilir. gerektiriyor Kaynak: Yazarlar Dünya Bankası Sayfa 47 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Üç potansiyel seçenekten herhangi biri ile yola devam edilebilmesi için, Türkiye Hükümeti tarafından aşağıdaki amaçlar için çalışmalar yapılması gerekecektir:  İhtiyaç duyulan yatırım sermayesinin kaynaklarını tespit etmek.  Gerektiğinde uluslararası finans kuruluşlarından taahhüt temin etmek.  İhtiyaç duyulan yasal ve düzenleyici girişimleri gerçekleştirmek.  Hizmet sunum sistemini tasarlamak.  Uygulama kapasitesini oluşturmak.  Özel sektör katılımını sağlamak. Hükümet ancak ilgili tüm paydaşlar ile istişare ve inceleme yaptıktan sonra uygulama seçeneklerinden birisini seçmelidir. Bu paydaşlar arasında kamu görevlileri, belediye başkanları ve belediye meclisleri, özel sektör temsilcileri, bankalar ve finans kuruluşları, tüketici grupları ve UFK topluluğu yer almalıdır. Daha sonraki adım seçilen seçenek için ayrıntılı tasarım ve uygulama planlaması olacaktır. Türkiye piyasasının analizi ve durum göz önüne alındığında, Dünya Bankası kamu sektörü için özel bir TEVDS kurulmasını ve bunun başlangıçta çalışmalarını merkezi hükümet binalarının EV açısından yenilenmesi için finansman sağlamak üzerine odaklamasını tavsiye etmektedir. İdari kolaylık için, TEVDS’nin kamuya ait bir hesap olarak oluşturulması ve başlangıçta mevcut bir kuruluş -örneğin Türkiye Kalkınma Bankası (TKB)- tarafından yönetilmesi önerilmektedir. Hükümet’in TEVDS’yi yeni bir kuruluş olarak kurmaya veya TEVD’yi daha ileri bir tarihte kurmaya karar vermesi halinde, hesap ve ilgili alacaklar bu yeni kuruluşa satılabilir veya devredilebilir. Böyle bir yapı, uygulamanın daha kısa bir sürede başlatılmasına olanak tanırken aynı zamanda Türkiye’nin yine dah a sürdürülebilir bir program için özel bir kuruluş oluşturmasını sağlayacaktır. TEVDS’nin iyi bir performans göstermesi halinde, faaliyetleri daha sonra belediyelerin ihtiyaçlarını karşılayacak ve belediye binalarını, sokak aydınlatmasını, su pompalamayı ve diğer EV yatırımlarını da kapsayacak şekilde genişletilebilir. Bu Türkiye’de kamu sektörü EV finansmanındaki önemli bir boşluğu dolduracak ve kamu sektörünün belki de en acil ihtiyaçlarından bazılarını giderecektir. TEVDS’nin önerilen finansman yapısına ilişkin bir başlangıç konsepti aşağıda özetlenmiştir (bakınız Şekil 6.1): Dünya Bankası Sayfa 48 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler  TEVDS 10 milyon ABD$ tutarında bir öz sermaye ile sermayelendirilebilir. Öz sermaye kaynağı Yeşil iklim Fonu (GCF), Küresel Çevre Fonu (GEF), Hükümet katkıları ve muhtemelen başka donörler olabilir.  TEVDS ayrıca GCF kredileri yoluyla 90 milyon ABD$ tutarında bir imtiyazlı borç finansmanından da yararlanabilir.  Dünya Bankası, KfW ve AfD gibi uluslararası finans kuruluşlarından 300 milyon ABD$ tutarında ilave kamu borcu alınabilir.  TEVDS faaliyetlerini, az sayıda daimi Fon personeli ve dışarıdan tutulacak danışmanlar eliyle gerçekleştirebilir.  İdari ve genel giderleri karşılayacak (ön denetimler, satın alma, finansal yapılandırma, gözetim, vs.) bir ücret yapısı oluşturulacaktır. Personel, genel giderler, danışmanlar, teknik yardım ve diğer sabit olmayan giderler için başlangıçtaki yıllık gider tutarının 1,5 milyon ABD$ civarında olacağı tahmin edilmektedir. TEVDS’nin birinci yılda EV projelerine yaklaşık 30 milyon ABD$’lık yatırım yapması, bunun 6. yıl ile 15. yıl arasında yıllık 90 milyon ABD$’na çıkması öngörülmektedir. Tipik olarak basit geri ödeme süresi yaklaşık 7 yıl civarında olacaktır ve TEVDS’nin idari ve genel giderleri ile aldığı ücretlerin üçüncü yıldan itibaren başa baş noktasına gelmesi beklenmektedir. TEVDS altıncı yıla kadar 390 milyon ABD$ yatırım yapabilecektir ve yedinci yılın sonuna kadar yaklaşık 115 milyon ABD$ kadar bir yeniden s ermayelendirmeye ihtiyaç duyacağı varsayılmaktadır. Ön finansal modele göre tahmin edilen sonuçlar şunlardır:  On beşinci yıla kadarki kümülatif proje yatırımları: 1,2 milyar ABD$.  On beşinci yıldan sonra net öz sermaye (öz sermaye + borç hesabı): 26,5 mi lyon ABD$  Yıllık enerji tasarrufu: 1.602 GWh  Hükümet bütçesinden yıllık olarak sağlanacak tasarruf (sekizinci yıla kadar): yaklaşık 170 milyon ABD$.  Ömür boyu enerji tasarrufu: 24.030 GWh.  Ömür boyu sera gazı azaltımı: 30,6 milyon ton CO2e.  Yeşil istihdamdaki artış: 15.800 - 20.000 iş. Dünya Bankası Sayfa 49 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler TEVDS’inn kurulmasına ilişkin başlıca adımlar Şekil 6.1’de gösterilmiştir. TEVDS’nin merkezi hükümet kurumlarının ihtiyaçlarını karşılamak üzere başlangıçta kamuya ait bir hesap olarak oluşturulması ve TKB tarafından yönetilmesi önerilmektedir. TEVDS hükümet tarafından atanan ve kamu ve özel sektör temsilcilerinden oluşan bir Yönetim Kurulu veya Mütevelli Heyeti tarafından yönetilecektir. Bu aşağıdaki avantajları sunacaktır:  TEVDS ilgili tüm paydaşların çıkarlarını temsil edecektir (çeşitli Bakanlıklar ile özel sektör paydaşları dahil olmak üzere).  TKB veya yeni kurulacak bağımsız bir kuruluş tarafından gerçekleştirilecek fon yönetimi bağımsızlık sağlayabilir, dolayısıyla siyasi etkiyi önleyebilir.  TEVDS mükerrer girişimlerin önlenmesi amacıyla kamu ve donör fonlarının aynı havuzda toplanmasını sağlayabilir.  Kurul, yüksek düzeyde nitelikli bir yönetim ekibi seçebilir.  Fon yönetim personeli uzun vadeli olacaktır ve piyasaya seviyelerinde ücretlendirilecektir.  TEVDS, kamu ihale kurallarına ve bürokratik prosedürlere uymak zorunda olmayabilir.  Bir kamu kurumuna göre daha esnek bir şekilde faaliyet gösterebilir ve daha hızlı karar verme olanağına sahip olabilir. Dünya Bankası Sayfa 50 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Kaynak: Yazarlar tarafından Dünya Bankası 2014b’den uyarlanmıştır. Yukarıda da belirtildiği üzere, TEVDS başlangıçta merkezi hükümet kurumlarının ihtiyaçlarını karşılamak üzere TKB yönetimi altında kurulabilir. Program ve EHA mekanizmasının başarılı olması halinde, daha sonra belediye binalarını ve tesislerini de kapsayabilir. Hükümet’in önümüzdeki yıllarda TEVDS olarak hizmet vermek üzere yeni bir kuruluş oluşturmaya veya TEVD kurmaya karar vermesi halinde, TKB’nin portföyü bu yeni kuruluşa satılabilir. Bu, programın yeni bir kuruluşun oluşturulmasını beklemeden hemen başlamasına olanak tanırken aynı zamanda Hükümet’in daha ileriki bir tarihte bu faaliyet için ayrı bir kuruluş oluşturma esnekliğini de koruyacaktır. Böyle bir programın oluşturulması Hükümet’in ulusal EV hedeflerini tutturmasına yardımcı olacak ve kamu binalarına ilişkin hedeflerine (10. Kalkınma Planı kapsamındaki) doğrudan katkıda bulunacaktır. TEVDS yukarıda sayılanların yanı sıra önemli yan faydalar da sağlayacaktır; örneğin enerji ithalatının ve kamu enerji maliyetlerinin azaltılması , konfor düzeylerinin yükseltilmesi, kamu bina stokunun yenilenmesi, bir EVD sektörünün ve yeni işlerin yaratılması ve sera gazı emisyonlarının azaltılması gibi. Cari hükümet bütçesine ihtiyaç duyulmayacağından dolayı TEVDS sürdürülebilir olacaktır ve 20 yıldan uzun bir süre için sürekli olarak kendini yenileyen bir esasa göre faaliyet gösterecektir. Diğer belediye sektörlerine yayılması ve tekrarlanabilmesi için bir temel oluşturacaktır (örneğin sokak aydınlatması, su pompalama, vs.). Türkiye TEVDS’yi uygulamaya koyarak aynı zamanda EV uygulamaları bakımından bölgesel bir lider ve bölgenin en büyük EVD piyasası haline gelebilecektir. Dünya Bankası Sayfa 51 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Business Standard. 2009. "Four power PSUs to Establish Energy Efficiency Company�, June 23, 2009. Econoler. 2016. Market Assessment Report for Public Buildings, prepared for the Ministry of Energy and Mineral Resources, Ankara, Turkey. ECT. 2008. Energy Efficiency in the Public Sector, Policies and Programmes in ECT Member Countries, Energy Chapter Secretariat, Brussels. FEDESCO. 2011. Lieven Venstraelen, Experiences on the Bidding Process for Energy Services, FEDESCO, Belgium, November 2010. Government of Turkey. 2012. Energy Efficiency Strategy paper, 2012-2023, Ankara, Turkey. Government of Turkey. 2013. 10th Development Plan published in Official Gazette 28699 of 06.07.2013, Ankara, Turkey. Hebei DRC. 2009. Hebei Development and Reform Commission, The Medium and Long- Term Plan for DSM in Hebei Province (2009-2013), Shijiazuang, China, 2009 IEA. 2015. Key World Energy Statistics, Paris, France. JRC. 2010. Angelica Marino, Paolo Bertoldi, Silvia Rezessy, Energy Service Companies Market in Europe - Status Report 2010, Joint Research Centre, European Commission, Brussels. Limaye and Limaye. 2011. Dilip R. Limaye and Emily S. Limaye. 2011. “Scaling Up Energy Efficiency: The Case for a Super ESCO.� Energy Efficiency Journal 4:133–144. Limaye. 2013a. Energy Efficiency Credit Lines: A Synthesis Paper. Prepared for the Sustainable Energy Department, The World Bank, Washington, DC. Limaye. 2013b. “Scaling Up Energy Efficiency: The Emerging Model of the Super-ESCO.� Presentation at the IFC International ESCO Financing Conference in Johannesburg, South Africa, May 2013. Limaye et al. 2016. Dilip R. Limaye, Kathrin Hofer and Jas Singh, Fostering the Development of ESCO Markets, Washington, DC. Mostert, Wolfgang. 2010. Publicly Backed Guarantees as Policy Instruments to Promote Clean Energy, Sustainable Energy Finance Alliance, UNEP, Basel, Switzerland. Singh et al. 2010. Jas Singh, Dilip Limaye, Brian Henderson and Xiaoyu Shi, Public Procurement of Energy Efficiency Services, World bank, Washington, DC. SRC Global. 2005. A Strategic Framework for Implementation of Energy Efficiency Projects for Indian Water Utilities, Report prepared for the Public-Private Infrastructure Advisory Facility, The World Bank, Washington, DC. UNDP. 2011. United Nations Development Programme - Turkey Energy Efficiency in Buildings: The Case of Turkey, Ankara, Turkey. USAID. 2010. U.S. Agency for International Development, Development of a Super ESCO to Implement a 600 MW Energy Efficiency Power Plant, Bangkok, January 2010. World Bank. 2003. Croatia Energy Efficiency - Project Appraisal Document, World Bank Dünya Bankası Sayfa 52 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Report No. 25592—HR. Washington DC. World Bank. 2009. Project Appraisal Document on a Proposed Loan in the Amount of Euro 18.9 Million (US$25 Million Equivalent) to Former Yugoslav Republic of Macedonia for a Municipal Services Improvement Project. Washington, DC. World Bank. 2010a. Implementation, Completion and Results Report (TF-54515) on a Grant from the Global Environment Facility Trust Fund in the Amount of US$10 mil to the Rep of Bulgaria for an Energy Efficiency Project. Washington, DC. World Bank. 2010b. Public Procurement of Energy Efficiency Services: Getting Started. Guidance Note. Washington, DC. World Bank. 2011a. “Tapping the Potential for Energy Savings in Turkey.� Washington D.C. World Bank. 2011b. Improving Energy Efficiency in Gaziantep, Turkey, Washington D.C. World Bank. 2011c. Additional Financing for the Istanbul Seismic Risk mitigation and Emergency Preparedness Project, Washington DC. World Bank. 2012a. Project Appraisal Document for an Energy Efficiency Project in Armenia. Report No. 67035-AM. Washington, DC: World Bank. World Bank. 2012b. National Program for Energy Efficiency in Public Buildings in the Former Yugoslav Republic of Macedonia, 2012-2018. Financing and Implementation Plan. Washington, DC: World Bank. World Bank. 2013. Scaling Up Energy Efficiency in Buildings in the Western Balkans, Interim Report, Washington, DC. World Bank. 2014a. Guidance Note: Energy Efficiency Revolving Funds, Washington, DC. World Bank. 2014b. Guidance Note: Energy Services Market Development, Washington, DC. World Bank. 2014c. Turkey: Institutional Review for Energy Efficiency, Washington, DC. World Bank. 2015. Scaling Up Energy Efficiency in Central Government Buildings in Turkey: Concept Note, Washington, DC. Dünya Bankası Sayfa 53 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Enerji denetimlerinde yer alan önlemler ve ilişkili ortalama geri ödeme süreleri: Geri Ödeme Enerji Verimliliği Önlemleri Süresi (Yıl) Bina Zarfı Yalıtımı 7,74 Kazan Yenileme 0,80 Brülör Optimizasyonu 0,05 Ekonomizör 1,37 Tesisat Yalıtımı 0,62 Termostratik Vana 2,51 Güneş Enerjisi ile Isıtma 7,85 Balast Yenileme 3,99 Aydınlatma Ekipmanlarının Modernizasyonu 3,39 Hareket Sensörü 1,54 Elektrik Motoru 2,15 Fotovoltaik sistemler (güneş pili) 7,54 Elektrik Tarife Analizi 0,00 Kompenzasyon 0,47 Yedekte bekleme 0,02 Pompaların Modernizasyonu 0,46 Kompresörlerde Temiz Hava Kullanımı 1,88 Soğutma Sistemlerinin Modernizasyonu 13,15 Kaynak: YEGM tarafından 166 kamu binasında gerçekleştirilen enerji denetimlerinin sonuçlarına dayalı olarak Econoler 2016’dan alınmıştır. Dünya Bankası Sayfa 54 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Şekil B.1 bütçe finansmanı yoluyla finanse edilen bir kamu EV iyileştirme projesinin tipik yapısını göstermektedir. Bu yaklaşıma bir örnek olarak Eski Yugoslavya Cumhuriyeti (EYC) Makedonya’da Dünya Banaksı tarafından finanse edilen bir proje gösterilebilir (bakınız Metin Kutusu B.1). Kaynak: Yazarlar. Metin Kutusu B.1 – Sermaye Geri Kazanımını İçeren Bütçe Finansmanı Örneği: Makedonya Dünya Bankası, özellikle gelir getirici kamu hizmetleri ve maliyet tasarrufu potansiyeli olan yatırım projeleri üzerine odaklanarak katılımcı belediyelerde belediye hizmetlerinin şeffaflığını, sürdürülebilirliğini ve kalitesini artırmayı amaçlayan Belediye Hizmetleri İyileştirme Projesi (2009 yılında onaylanmıştır) kapsamında Makedonya’ya 25 milyon ABD$ tutarında (daha sonra 75 milyon ABD$’na yükseltilmiştir) bir kerdi sağlamıştır. Kredi kaynakları Maliye Bakanlığı tarafından yönetilmiştir ve DB kredisi ile aynı koşullara sahip alt kredi ve hibe anlaşmaları yoluyla katılımcı uygun belediyelere kullandırılmıştır . Kredi geri ödemeleri belediyelerin enerji için ayrılan ödeneklerinde azaltma şeklinde gerçekleştirilmiştir. Uygun borçlular, bütçeleri ve denetim raporları kamuoyuna açıklanan, borçlanma için Maliye Bakanlığı onayı almış kerdi değerliğe sahip belediyelerdir. Kredi programı, kapasite oluşturmaya ve kurumsal reforma yönelik teknik yardım fonları ile desteklenmiştir. Aynı zamanda hizmet sunum performansının iyileştirilmesine yönelik reform girişimlerinin uygulanması amacıyla teşvikler ve ödüller sunan performansa dayalı bir yatırım hibe fonu ile de desteklenmiştir. Kaynak: Dünya Bankası 2009 ve 2012b. Dünya Bankası Sayfa 55 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Bu mekanizmanın bir özeti Bölüm 5’te sunulmuştur. ABD’nin 20 eyaletindeki deneyimlere dayalı olarak, bu mekanizmanın avantajlarından bazıları şunlardır (ACEEE 2011):  Enerji şirketinin müşterileri ile olan ilişkisinden yararlanarak tüketicilerin finansmana erişimlerini sağlar.  Genellikle müşteriye yapmış olduğu EV yatırımının ödemesini o yatırım sonucunda enerji faturasında ortaya çıkan tasarruflardan karşılama avantajını sunar.  Böyle bir program başka türlü yetersiz hizmet alan piyasalara finansman sağlayabilir; örneğin tesislerini kiralayan tüketiciler ve çok aileli konut birimlerinde yaşayanlar.  Ayrıca zayıf kredibiliteleri geleneksel finansmana olan erişimlerini kısıtlayan tüketicilere finansman sağlama imkanı da mevcuttur.  Çok az tüketici enerji faturası ödemelerini aksattığından dolayı kredi geri ödemelerini tüketicilerden tahsil etme maliyeti ve riski de düşüktür.  Finansman yapısı genel olarak uygun kredi koşullarına dayalıdır. Faiz oranı, enerji şirketinin sermaye maliyetine bağlıdır, dolayısıyla genellikle ticari piyasa oranının altındadır. Bazı enerji şirketi finansman programları sıfır faiz oranı uygulamaktadır.  Kredini vadesi finanse edilen EV ekipmanının türüne bağlıdır ve tüketicinin aylık kredi geri ödemesi, ekipmanın faturada sağladığı tasarruftan daha az olacak şekilde tasarlanmaktadır. Örneğin, enerji tasarruflu CFL lambaların finansmanı için geri ödeme süresi 9 – 18 aydır.  Ekipman genellikle tüketicinin mülkiyetindedir ve şirket kredi anlaşması kapsamında ekipman üzerine rehin koyar.  Şirketin finansman ve idari maliyetleri ekipman fiyatına dahil edilebilir ve tüketici tarafından kredi geri ödemesi kapsamında ödenebilir.  Tüketicilerin çoğu genellikle enerji faturalarını ödeme konusunda özenli olduğundan, temerrüt riski düşüktür. Bazı durumlarda, enerji şirketi ekipman kredisinin geri ödenmemesi durumunda elektrik hizmetini kesme tehdidinde bulunabilir ve bu, tüketicinin temerrüde düşmemesi için önemli bir teşvik unsuru oluşturur.  Bazı enerji şirketleri, EV ekipmanlarının kredi geri ödemelerini elektrik faturalarına eklemek için faturalama sistemlerini değiştirmeyi çok güç ve külfetli bulmuştur. EV projelerinin enerji şirketleri tarafından faturalama mekanizması yoluyla finanse edilmesine dair en yeni örnekler arasında Hindistan’da Bangalore Elektrik Tedarik Şirketi (BESCOM) tarafından başlatılan Bangalore Verimli Aydınlatma Programı (BELP) ve Tunus’ta güneş enerjili su ısıtma sistemlerinin kurulumunu içeren PROSOL programı yer almaktadır. BELP programında, elektrik şirketi enerji tasarruflu Kompakt Floresan Lamba (CFL) üreticilerini teklif edilen fiyatlara, kaliteye ve garanti koşullarına dayalı olarak rekabetçi bir Dünya Bankası Sayfa 56 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler şekilde seçmiştir. BESCOM’un konut kategorisindeki tüketicileri CFL lambaları üreticilerin perakende satış mağazalarından temin edebilmiştir. Müşteriler BESCOM ile sözleşme imzalayarak CFL ödemelerini 9 aylık bir süre içerisinde elektrik faturaları ile birlikte ödemeyi taahhüt etmişlerdir. (IIEC 2006). Tunus programı (Programme Solaire veya PROSOL) Tunus Sanayi, Enerji ve Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Bakanlığı ile Ulusal Enerji Tasarrufu Ajansı’nın (ANME) ortak bir girişimidir. Güneş enerjili su ısıtma sistemlerinin üreticileri ve tedarikçileri, ticari bankalar ile birlikte çalışarak güneş enerjili su ısıtma sistemleri almak isteyen müşteriler için finansman olanağı ayarlamışlardır. Müşteriler kredi geri ödemesini elektrik faturaları yoluyla gerçekleştirmeyi kabul etmişlerdir. Elektrik şirketi müşteri ödemelerini tahsil etmiş ve bunları bankalara ödemiştir. Programın bir özeti Metin Kutusu B.2’de sunulmuştur. Metin Kutusu B.2 – Tunus PROSOL Programı PROSOL projesi 2005 yılında Tunus Sanayi, Enerji ve Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Bakanlığı ve Ulusal Enerji Tasarrufu Ajansı (ANME) tarafından, UNEP -MEDREP Finansman Girişiminin desteği ile başlatılmıştır. PROSOL programın amacı Tunus’ta düşüşe geçen güneş enerjili su ısıtma sistemleri pazarını tekrar canlandırmaktı. PROSOL’un yenilikçi bileşeni finans sektörünün aktif bir şekilde katılımını sağlama ve temiz enerji ile sürdürülebilir kalkınmanın sağlanmasında anahtar bir oyuncu haline getirme yeteneğinde yatmaktaydı. Bankalar yeni kredilendirme fırsatlarını tespit ederek amaca özel kredi portföyleri oluşturabilmiş ve böylelikle nakde dayalı bir piyasadan krediye dayalı bir piyasaya geçişe yardımcı olmuştur. PROSOL finansman programının temel özellikleri şunlardır:  Güneş enerjili su ısıtma sistemleri almak isteyen yerli müşterilere yönelik bir kredi mekanizması  Tunus Hükümeti tarafından m2 başına 100 dinara (57 avro) kadar maliyet sübvansiyonu sağlanmıştır  Krediler için uygulanan indirimli faiz oranları kademeli olarak kaldırılmıştır.  Bilinçlendirme kampanyası, bir kapasite oluşturma programı ve karbon finansmanı gibi bir dizi paralel önlem.  Başlıca ortaklar: - Société Tunisienne de Banque (STB) - İki ticari banka (UBCI ve Amen Bank) - Kamu elektrik şirketi - STEG (Société Tunisienne d’Electricité et du Gaz) - Güneş enerjili su ısıtma sistemi üreticileri, ithalatçıları ve kurulumcuları - Yerel danışmanlar Nisan 2005’te başlatılan PROSOL projesi hemen başarı kazanmıştır. Bir yıldan kısa bir süre içerisinde (Nisan - Aralık 2005), güneş enerjili su ısıtma sistemi satışları 7.400 gibi rekor bir rakama ulaşmıştır ve toplam kurulu yüzey alanı 23.000 m2 olmuştur. 2006 sonu itibariyle, toplam yaklaşık 34.000 m2’ye tekabül eden 11.000 sistem daha satılmıştır. Kaynak: Touhami 2006, MacLean 2007. Enerji şirketi tarafından faturaya dayalı olarak sağlanan finansmanın temel avantajları şunlardır:  Müşterinin EV ekipmanlarını satın almasına ve ödemesini ekipmanın sağladığı tasarruftan gerçekleştirmesine olanak tanır  Ödemelerin elektrik faturası üzerinden tahsil edilmesi yoluyla ekipman alım bedellerinin geri ödemelerini kolaylaştırır  Kredi geri ödemelerinin müşterilerden tahsil edilmesine ilişkin işlem maliyetlerini azaltır  Temerrüt riskini azaltır  Enerji şirketi ile müşteri arasındaki ilişkileri iyileştirir. Enerji şirketi aracılığıyla müşteri finansmanı yaklaşımının bazı sınırlamaları ve zorlukları da mevcuttur: Dünya Bankası Sayfa 57 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler  Birçok enerji şirketi, ekipman alımlarının elektrik faturası üzerinden finanse edildiği bu gibi düzenlemelere girmeye isteksiz davranmaktadır.  Elektrik faturalama sistemi kredi geri ödemelerinin tahsilatına olanak tanıyacak şekilde yapılandırılmamış olabilir ve sistemi değiştirmenin maliyeti yüksek olabilir.  Düzenleyici sistem enerji şirketinin ekipman kredilerinin geri ödemelerini tahsil etmesine izin vermiyor olabilir.  Bu gibi programlarda temerrüt riski düşük olmakla birlikte, müşterinin finansman ücretini ödememesi veya enerji faturasının sadece bir bölümünü ödemesi halinde enerji şirketinin ne yapabileceği ile ilgili sorunlar mevcuttur. Bazı enerji şirketleri EV finansman bileşeninin ödenmemesi halinde elektrik hizmetinin kesileceğine dair hükümler eklemiş olmalarına rağmen, tüketici savunucuları bunun yasal dayanağını tartışmaya açmışlardır.  Diğer zorluklar arasında enerji şirketi finansman ve idare maliyetlerinin doğru bir şekilde tahmin edilmesi, aylık ödemenin faturadaki tasarruftan daha az olmasının güvence altına alınması, mülkiyet değişikliği halinde ödemelerin nasıl yapılacağı, elektrik dışı enerji tasarruflarının ele alınması, vs. yer almaktadır. EVDS’ler Bulgaristan, Romanya (ve daha yakın zamanda) Ermenistan’da başarılı bir şekilde uygulanmıştır. Bir EVDS’nin tipik yapısı Bölüm 5’te sunulmuştu. Aşağıdaki Metin Kutusu B.3 Ermenistan’daki R2E2 fonunu açıklamaktadır. Metin Kutusu B.3 – Ermenistan Yenilenebilir Enerji Kaynakları ve Enerji Verimliliği Fonu (R2E2 Fonu) Fon 2005 yılında kurulmuştur ve 8 milyon ABD$’lık bir IDA kredisi ve 0,7 milyon ABD$’lık bir GEF hibesi ile sermayesi oluşturulmuştur. Fon, kamu ve özel sektör ile akademik kuruluşlardan temsilcilerin yer aldığı bir Yönetim Kurulu tarafından yönetilmektedir ve tamamen ticari esasa göre faaliyet göstermektedir. Fon şu anda, belediye sokak aydınlatmaları, okullar, hastaneler, idari binalar gibi (ortalama büyüklüğü yaklaşık 100.000 ABD$) gibi kamu sektörü tesislerine enerji verimliliği hizmetleri sunan bir Dünya Bankası / GEF projesi uygulamaktadır. Fon 2012 ile 2016 yılları arasında 9,9 milyon ABD$ değerinde 63 EHA finanse etmiştir ve proje hazırlama ve kapasite oluşturma için teknik yardım sağlamıştır. Fon, gelir akışı devlet bütçesinden bağımsız olan kamu kurumlarına ve belediyelere krediler sağlamakta, yasal olarak bağımsız olmayan okullara ve diğer kamu tesislerine de enerji hizmet anlaşmaları (EHA) sunmaktadır :  Krediler bir EHA kapsamında sunulmakta ve bu anlaşma kapsamında Fon bir hizmet ücreti karşılığında ilave hizmetler de sunmaktadır (ön taramanın gerçekleştirilmesi; proje ve yapım işlerinin ihalesini gerçekleştirilmesi; inşaat ve işletmeye alma faaliyetlerinin gözetimi ve sunulan hizmetler için yüklenicilere ödeme yapılması; ve alt projelerin izlenmesi). Krediler belediye borcu olarak kabul edilmekte, gelecek yılların bütçe ödeneklerinde sabit geri ödeme yükümlülükleri öngörülmektedir. Geri ödemelerin miktarı, fon müşterileri yatırım maliyetlerini ve hizmet ücretini enerji maliyet tasarruflarından karşılayabilecek şekilde tasarlanmaktadır .  Enerji Hizmet Anlaşmaları: Fon öncelikle ortalama başlangıç seviyesi enerji kullanımını tespit etmekte, alt projelerin genel kapsamını belirlemekte, ihale dokümanlarını hazırlamakta, ihaleyi gerçekleştirmekte, projeyi finanse etmekte, inşaat ve işletmeye alma faaliyetlerini denetlemekte, ve alt projeyi izlemektedir. EHA, tesisin anlaşma süresi boyunca başlangıç seviyesi enerji maliyetlerini (enerji fiyatlarındaki düzeltmeler, kullanımlar, vs. ile birlikte) ödemesini gerekli kılmaktadır. Bu gibi durumlarda, müşteri için bir kredi veya borç tahakkuk etmemektedir. Bu ödemeler ile Fon, tesis adına enerji faturalarını ödemekte ve kalan bakiye tutarı 10 yıla kadar bir süre boyunca, yatırım maliyetlerini ve hizmet ücretini karşılamak için tutmaktadır . Ayrıca, Fonun yatırım maliyetlerinin tamamını daha erken veya daha geç çıkarması ihtimaline karşı anlaşma süresi ayarlama yapılabilecek bir şekilde tasarlanmaktadır. Ermenistan’da bir EVD sektörünün oluşmasını desteklemek amacıyla, Fon performans risklerinin bir bölümünü özel inşaat şirketlerine / yüklenicilere aktarmak için sadeleştirilmiş EVD sözleşmeleri kullanmaktadır. Kaynak: Dünya Bankası 2012a, Dünya Bankası ilerleme raporları. Dünya Bankası Sayfa 58 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Bir EVDS’nin tüm belediyelerin ve merkezi hükümet kurumlarının ihtiyaçlarını karşılayabilecek şekilde tasarlanması gerekir. Bu kurumlardan bazıları kredi değer olmayabilir veya borçlanma geçmişleri olmayabilir; bazılarının borçlanma kapasiteleri yetersiz olabilir ve bazılarının da EV projelerini tespit etmek, tasarlamak ve u ygulamasını yönetmek için kurum içi kapasiteleri olmayabilir. Bu sorunlardan bazılarını ele almak için, EVDS Şekil B.2’de gösterilen çeşitli finansman ürünleri ve “pencereleri� sunabilir. Borç Finansmanı Penceresi ve EHA’lar Bölüm 5’te ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Diğer pencereler de aşağıda özetlenmiştir. Bir EVDS, kamu sektörü enerji verimliliği projeleri için ticari banka finansmanı harekete geçirmek amacıyla ticari bankalara ve diğer finans kuruluşlarına (FK) kredi ve risk garantisi sağlayarak bir risk paylaşım mekanizması sunabilir. Risk paylaşım programları, temel olarak kreditörler arasında EV projelerinin geleneksel yatırımlara göre daha riskli oldukları yönündeki algıyı (ki bu önemli bir finansman engelidir) ortadan kaldırmak veya çok cazip enerji verimliliği yatırım fırsatları olan marjinal derecede kredi değer müşterilere kredi vermelerini sağlamak amacıyla tasarlanmıştır. Bu programlar ticari bankalara / finans kuruluşlarına EV projeleri için verecekleri kredilerin içerdiği riskler için kısmi bir teminat sağlarlar. Risk paylaşım olanağı genellikle tali bir zarar kurtarma garantisi19 içerir ve risk paylaşımı gerçekleşmeden önce zararların belirli bir kısmını absorbe etmek için “ilk riziko rezervi�20 de içerebilir. 19 Tali zarar kurtarma garantisinde, garantör borçlunun kredi geri ödemelerinde temerrüde düşmesi halinde ödenen garanti fonlarının kurtarılmasında diğer kreditörlerinden sonra yer alır. Bu durum kreditörlerin daha iyi kredi koşulları (daha düşük faiz oran ları ve daha uzun vadeler gibi) sunmalarına imkan tanır. Bir tali zarar kurtarma garantisi hükmü örneğin algılanan yüksek risk sebebiyle faiz oranl arının yüksek olduğu durumlarda veya sınırlı operasyonel deneyimi olan yeni bir teknoloji uygulamaya konulduğunda faydalı olabilir. 20 Bir kredi geri ödemesinin temerrüdü halinde, “ilk riziko rezervi� azami ilk riziko rezervi tutarına ulaşılıncaya kadar uğranılan tüm zararları karşılar. Kreditör ancak toplam kredi zararı ilk riziko tutarını aştığında zarara uğrar. İlk zararların tamamı veya büyük bir kısmı teminat altına alınarak ve ilk riziko tanımını kredi portföyünün makul bir oranı olarak ölçeklendirerek, (genellikle tahmin edilen temerrüt veya zarar oranından daha yüksek), bir ilk riziko rezervi kreditör için anlamlı bir risk teminatı sağlayabilir, ancak portföyün toplam büyüklüğüne göre toplam garanti yükümlülüğü daha düşük olur. Dünya Bankası Sayfa 59 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Örneğin, Bulgaristan’daki Enerji Verimliliği Fonu üç tip garanti sunmaktadır: (i) EV projeleri için verilen kredileri teminat altına almak için kredi değerinin yüzde 80’ine kadarını teminat altına alan bir kredi garantisi [her bir garanti taahhüdü için üst sınır 800.000 Leva (yaklaşık 500.000$) kadardır]; (ii) enerji hizmet şirketlerinin (EVD) enerji performans sözleşmelerinden kaynaklanan alacak portföylerine ilişkin teminatlandırılmamış bir garanti [garanti verilen portföyün geciken ödemelerinin ilk yüzde 5’lik bölümünü kapsar]; ve (iii) proje portföyündeki temerrütlerin ilk yüzde 5’lik bölümünü kapsayan bir konut portföyü garantisi.21 Bütçeden ödenek kesintisi seçeneği, bir EVDS tarafından, kamu kurumu Maliye Bakanlığı’ndan veya başka bir hükümet kurumundan enerji faturaları için özel ödenekler alıyor ise uygulanabilir. Bu gibi durumlarda, EVDS kamu kurumları tarafından uygulanan enerji verimliliği projelerine yatırım yaptıktan sonra, hükümet (i) söz konusu kamu kurumunun bütçe ödeneğini enerji maliyet tasarruflarının miktarı kadar azaltır (bu şekilde tasarrufların miktarını “elinde tutar�) ve (ii) bu fonları yeniden EVDS’ye aktarır. Bu uygulama hükümetin takip eden yıllarda kamu kurumuna enerji faturası ödemeleri için aynı miktarda ödeme yapmayı kabul etmesini gerektirir. Bağımsız ve sürdürülebilir bir finansman penceresi mevcut ise, EVDS bir hibe penceresi de sunabilir. Örneğin, bir hükümet (özel vergiler, harçlar veya sürşarjlar yoluyla) veya bir donör kuruluş belirli bir süre için EVDS’yi fonlama taahhüdünde bulunursa, sağlanan fonun belirli bir bölümü kamu kurumlarının perspektifinden EV projesinin ekonomik cazibesini artırmak amacıyla kamu kurumlarına hibe sağlamak için kullanılabilir. Ancak, eğer EVDS tamamen ticari esasa göre faaliyet göstermek için kurulmuş ise, hibe finansmanı sağlaması mümkün olmayacaktır —söz konusu hibe finansmanın başka bir kaynaktan temin edildiği ve döner sermayeden sağlanan kredi finansmanı ile birleştirildiği durumlar hariç. Bu fonların sağlanması halinde, bunların sınırlı olduğu açıkça belirtilmelidir; bunun belirtilmemesi halinde daha fazla hibe için karşılıksız bir beklenti içerisine girilebilir ve bu da fonun uzun vadeli sürdürülebilirliğine zarar verebilir. Bir EVDS’inn sunabileceği hizmetlerden birisi de forfaiting, yani EV projesinden doğan alacaklarının satılmasıdır. Forfaiting, enerji hizmet sağlayıcısının (EHS) proje finansmanı için kendi öz kaynaklarını sağladığı durumlarda faydalıdır. Bir çeşit gelecekteki alacakların bir taraftan (bir EHS’ye satış yapan satıcı) bir başka tarafa (bir finans kuruluşunun alıcısı) devridir.22 Forfaiting uygulamasına örnek olarak Bulgaristan’da Enemona şirketi tarafından Özel Yatırım Şirketleri Kanunu kapsamında kurulan EVD Fonu (BEF) gösterilebilir. Bu fon, Enemona tarafından imzalanan enerji tasarrufu sözleşmeleri kapsamındaki alacakların satın alınması karşılığında Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası’ndan (EBRD) 7 milyon €’luk bir kredi almıştır. Fon, kreşler, okullar, hastaneler ve diğer belediye binaları da dahil olmak üzere hem kamu sektöründe hem de sanayi sektöründe yeni projelerin geliştirilmesi için Enemona’nın sermayesini kullanmasına izin vermektedir. 21 Konut portföyü garantisi kullanılmamıştır. Mevcut fonlar EVD portföy garantilerine taahhüt edilmiştir. 22 Orijinal kreditör (EHS) projenin gelecekteki gelirleri üzerindeki talebinden vazgeçer ve yeni kreditör (FK) borçludan gelecekte bu alacakları talep etme hakkını kazanır. EHS finans kuruluş undan indirimli bir tek seferlik ödeme alır ve daha sonra yeni enerji tasarrufu performans sözleşmesi (ETPS) projelerine yatırım yapmasına olanak tanır. Dünya Bankası Sayfa 60 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Kamu sektörü projelerine yönelik özel amaçlı EV kredi hatları, bankaların ve finans kuruluşlarının sağladığı yetersiz krediler ile ilgili birçok sorunu çözmektedir. Hükümetler veya donör kuruluşlar bir kredi hattı oluşturarak ve finansman sağlayarak, ticari finansmanın önündeki engellerden bazılarının aşılmasına yardımcı olabilir. Çoğu EV kredi hattı aynı zamanda EV proje finansmanına göre kreditör kapasitesinin geliştirilmesine yönelik bir teknik yardım bileşeni de içerir. Bununla birlikte, kredi değerlik ve yeterli teminat ile ilişkili sorunlar belediyelerdeki kullanımlarını sınırlamaktadır. Bir EV kredi hattının tipik yapısı Şekil B.3’te sunulmuştur. Metin Kutusu B.4 Sırbistan’daki bir belediye EV kredi hattı örneğini açıklamaktadır. Kaynak: Limaye 2013a Metin Kutusu B.4 — Sırbistan’da Belediye Kredi Hattı Örneği Alman Kalkınma Bankası (KfW) Sırbistan’da belediyelerin çevre altyapısı ve enerji verimliliği yatırımları için özel amaçlı bir kredi hattı oluşturmuştur. Kredi hattı ile Sırbistan’daki aracı bankalar üzerinden uygun belediyelere ve kamuya ait elektrik-su-gaz şirketlerine toplam 100 milyon €’luk bir kaynak kullandırılacaktır. Bunun için belediyelerin borçlanmalarına ilişkin standart prosedürler kullanılacaktır. Söz konusu kredi hattı “Finans Sektörü Yoluyla Belediye Altyapısını Geliştirme� başlıklı mevcut KfW projesinin bir devamı niteliğindedir. Sırbistan’daki belediyelere enerji verimliliği ve çevre projelerine daha fazla yatırım yapmaları için teşvik sağlamak amacıyla, KfW ve Avrupa Komisyonu 2011 sonunda bir anlaşma imzalamıştır. Başarılı bir şekilde tamamlanmasının ardından KfW kredi hattından finanse edilen kredi tutarının yüzde 15’i ile 20’si arasında bir hibe kullandırmak amacıyla bir hibe programı uygulanacaktır. Kaynak: http://www.meglip.org/wp/?page_id=4. Bir risk paylaşım olanağının tipik yapısı Şekil B.4’te gösterilmiştir. Metin Kutusu B.5 Orta ve Doğu Avrupa’da Enerji Verimliliği Finansmanının Tic arileştirilmesine yönelik IFC/GEF risk paylaşım programı örneğini açıklamaktadır. Dünya Bankası Sayfa 61 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Kamu Kurumu Garanti Olanağı İşlem Garanti Anlaşması Teknik Anlaşmaları Katılımcı Yardım Finans Kuruluşu Satıcı Son Kullanıcı Enerji Hizmet Şirketi Son Kullanıcı Son Kullanıcı Kaynak: Mostert 2010 Metin Kutusu B.5 - Risk Paylaşım Olanağı Örneği – EV Finansmanının Ticarileştirilmesi (CEEF) Enerji Verimliliği Finansmanının Ticarileştirilmesi (CEEF) Programı Nisan 2003’te IFC ve GEF’in ortak bir programı olarak başlatılmıştır. CEEF programında yer alan ülkeler Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Estonya, Letonya, Litvanya ve Slovak Cumhuriyeti olmuştur. CEEF, EV kredi işlemlerinin ortak kreditörlerin kendi öz kaynakları ile finanse edeceği kredi riskini paylaşmak için kısmi garantiler sağlayarak yerel kreditörler ile ortaklaşa işleyecek şekilde tasarlanmıştır . Programdan yararlanabilecek işlemler arasında binalarda, endüstriyel proseslerde ve diğer enerji son kullanıcı uygulamalarında enerji verimliliğini artırmaya yönelik sermaye yatırımları yer almıştır . Risk paylaşımı, bir kısmi garanti yapısı yoluyla sağlanmıştır ve bu kapsamda IFC proje ri skinin yüzde 50’sini katılımcı kreditörler ile eşit bazda garanti etmiştir. Teknik yardım, programın önemli bir bileşenini oluşturmuştur ve (a) yatırım projelerinin hazırlanmasına yardımcı olmayı ve (b) her ülkede EV ve kreditör sektörlerinde kapasite oluşturmayı hedeflemiştir. CEEF, ticari kreditörlerin EV projelerine yönelik yatırıml arında büyük bir artış sağlamıştır. Bu projelerden çok azı belediyelerin projesi olmasına rağmen, CEEF Macaristan’da okullarda enerji verimliliğinin finansmanı için büyük bir kredi programı ile sonuçlanmıştır. Kaynak: IFC 2004 Bir Süper EVD, küçük EVD şirketlerinin karşı karşıya olduğu çeşitli engellerin aşılması bakımından benzersiz bir konumda olabilir. Büyüklüğü ve bir kamu kurumu olarak güvenilirliği ile Süper EVD bir ülkenin yerel özel sektör EVD şirketlerinin gelişmesini destekleme olanağına ve EV projeleri için finansman sağlama kapasitesine sahip olabilir; çünkü tipik olarak tüm proje uygulamasını alt yüklenici olarak yerel EVD’ler eliyle gerçekleştirir. Şekil B.5 bir Süper EVD’nin yapısını göstermektedir. Dünya Bankası Sayfa 62 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Kaynak: Limaye 2013b Süper EVD örnekleri arasında ABD’deki New York Elektrik Kurumu (NYPA), Belçika’daki Fedesco, Çin’deki Fakai Süper EVD ve Hindistan’daki Enerji Verimliliği Metin Kutusu B.6 - Enerji Verimliliği Hizmetleri Limitet Şirketi: Hindistan’ın Süper EVD’si Hindistan Hükümeti, Elektrik Bakanlığı bünyesinde kamu sektörü girişimlerini gerçekleştirecek bir Süper EVD olarak Enerji Verimliliği Hizmetleri Limitet Şirketini (EESL) kurmuştur. EESL, Ulusal Enerji Verimliliğini Artırma Misyonunun (NMEEE) uygulama kolu olarak faaliyet göstermektedir. Ayrı bi r kurumsal tüzel kişiliğin kurulmasının amacı ülkede neredeyse hiç mevcut olmayan bir EV piyasası geliştirmekti. Bu kuruluş kamu sektöründe enerji verimliliği projeleri uygulama ve ortaklık ve taşeronl uk düzenlemeleri yoluyla özel EVD sektörünün gelişmesini ve büyümesini sağlama ve teşvik etme yetkisine sahipti. EESL’nin başlangıç sermayesi yaklaşık 50 milyon ABD$ idi. EESL’nin ana görevlerinden bazıları konut sektöründe, ticari binalarda, sanayi sitelerinde, belediye sokak aydınlatması ve su pompalama ile tarımsal pompalama alanlarında enerji verimliliği planlaması ve uygulamasıdır. EESL ayrıca kamu hizmet şirketleri ile Hindistan’ın Enerji Tasarrufu Kanunu kapsamında enerji verimliliği uygulamalarından sorumlu eyalet kurumları (SDA) arasında kapasite oluşturma faaliyetleri de gerçekleştirmektedir. EESL, evlerde LED aydınlatma, tarımda verimli pompaların kullanımı, verimli sokak aydınlatması ve ticari binalarda verimli soğutucuların kullanımı da dahil olmak üzere çok çeşitli projelerin uygulanmasında eyalet yönetimleri ve yerel yönetimler ile başarılı bir şekilde işbirliği yapmıştır. EESL bu projelerin uygulanması için özel sektör kuruluşları ile çeşitli ortaklıklar oluşturmuştur . Kaynak: EESL 2015 Hizmetleri Limitet Şirketi (EESL) yer almaktadır (bakınız Metin Kutusu B.6). Dünya Bankası Sayfa 63 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Enerji hizmet sağlayıcıları tarafından tipik olarak kullanılan iş modelleri Şekil B.6’da gösterilmiştir. Kaynak: Dünya Bankası 2014c Kamu sektörü için bir enerji hizmet piyasası oluşturulmadan önce, hükümet öncelikle aşağıdaki amaçlarla bir dizi yasal ve düzenleyici girişim ile politika eylemleri gerçekleştirmelidir:  Kamu sektöründe enerji hizmet projeleri için büyük ve istikrarlı bir talebin oluşturulması;  Enerji verimliliği hizmetlerine ilişkin kamu alımlarının önündeki engellerin kaldırılması ve kamu kurumlarının özel EVD’ler ile çalışabilmesine yönelik açık düzenlemelerin, kuralların ve prosedürlerin oluşturulması; ve  Özel sektör EVD projelerinin yeterli ve uygun maliyetli finansmanının sağlanması Bu girişimlere ilişkin daha fazla ayrıntı Tablo B.1’de sunulmaktadır. EV Hizmetlerine İlişkin Kamu EHS Projelerinin EV Hizmetlerine Yönelik Alımlarının Önündeki Finansmanını Talep Yaratmak Engelleri Kaldırmak Kolaylaştırmak  Kamu kurumları arasında  Kamu kurumlarının çok yıllık  Kredi olanağı sunan bir EV EHS’ler ile ilgili bilgi ve bilinç sözleşmeler imzalamalarına izin döner sermayesinin kurulması düzeyinin yükseltilmesi verilmesi  EHA olanağı sunan EV döner  Kamu kurumları arasında EHS  ETPS ödemeleri için enerji sermayesinin kurulması fırsatlarını tespit etme maliyeti tasarruflarının elde  Bütçe hibelerinin sunulması kapasitesinin artırılması tutulmasına izin verilmesi  Risk paylaşım olanağı  EV hedeflerinin ve eylem  İhale kurallarının, en düşük sunulması planlarının oluşturulması maliyet yerine en yüksek değerin  ETPS için forfaiting (alacak  Standartların, şablonların, seçilmesine olanak tanıyacak satın alma) düzenlemelerinin Dünya Bankası Sayfa 64 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler karşılaştırma ölçütlerinin ve Ö-Dşekilde değiştirilmesi kolaylaştırılması programlarının geliştirilmesi  EHS ödemelerinin kamu kurumu  Kamu ve Süper EVD  KK ve EHS’ler ile çalıştayların borçlarında hesaba katılmaması kurulması düzenlenmesi  Bölge ısıtması için tüketime dayalı  Kamu kurumları arasında benzer faturalamanın zorunlu kılınması projelerin toplulaştırılması  Kamu kurumlarının KÖO  EVD’lerin akredite edilmesi girişimlerine katılmalarına ve EV veya sertifikalandırılması ekipmanları kiralamalarına izin verilmesi  Kamu kurumlarının basit EVD iş modelleri kullanmaya teşvik edilmesi Not: EHA = enerji hizmet anlaşmaları; ETPS= enerji tasarrufu performans sözleşmesi; Ö-D = ölçme ve doğrulama; KK= kamu kurumu; KÖO= kamu-özel sektör ortaklığı. Kaynak: Dünya Bankası 2014b Dünya Bankası Sayfa 65 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Süper EVD kavramı halen emekleme döneminde olmakla birlikte, bazı ülkeler daha şimdiden Süper EVD fikrini benimsemiş ve yurtiçi enerji hizmetleri piyasalarının teşvik edilmesi amacıyla bir Süper EVD kurmuşlardır. Bazı ülkeler de Süper EVD kurmayı düşünmektedir. Aşağıda birkaç örnekler sunulmuştur. 2005 yılında Belçika Federal Hükümeti bir yurtiçi enerji hizmetleri piyasasını gelişimini teşvik etmek amacıyla kamuya ait ancak bağımsız bir enerji hizmetleri şirketi olan FEDESCO’yu kurmuştur (FEDESCO 2010). FEDESCO’nun temel görevi üçüncü taraf finansmanından yararlanarak kamu binalarında uygulanabilecek enerji tasarrufu projelerini araştırmak, kolaylaştırmak ve koordine etmek olarak belirlenmiştir (JRC, 2010). FEDESCO'nun belirlediği amaçların birinci aşaması kapsamında bakanlıkların, federal kamu kurumlarının (idarelerin) ve diğer devlet dairelerinin kullandığı, 8 milyon metrekarenin üzerinde taban alanına sahip ve yıllık enerji faturası 100 milyon €’nun üzerinde olan 1.800 bina üzerine odaklanılmıştır. Bu binalar Federal Bina Ajansı’nın mülkiyeti ve yönetimi altındaydı. Daha sonraki aşamalarda, diğer kamu binaları (bölgesel yönetimlerin, illerin, belediyelerin, kamu şirketlerinin, vs. binaları) hatta özel binalar dahi program kapsamına dahil edilmiştir. FEDESCO, Belçika’daki özel EVD şirketlerine hem profesyonel enerji hizmetleri hem de yenilikçi finansal hizmetler sunmaktadır (ön finansman, üçüncü taraf finansmanı ve enerji tasarrufu performans sözleşmeleri). Bu Süper EVD aynı zamanda enerji verimliliği alanına özel sektör yatırımlarını teşvik etmek amacıyla yıllık 7,5 milyon €’ya kadar ulaşan bir yıllık yatırım programı oluşturmayı amaçlamaktadır. FEDESCO Belçika’nın 2. Sürdürülebilir Kalkınma Federal Planı (2004-2008) ve Ulusal İklim Planı (2002-2010) kapsamında oluşturulmuştur. FEDESCO Belçika’daki kamu binalarında hem toplam enerji tüketimini hem de sera gazı emisyonlarını başarılı bir şekilde yüzde 10 oranında düşürmüştür. 2003 yılında Dünya Bankası ve Küresel Çevre Fonu (GEF) Hırvatistan’ın ulusal elektrik şirketi Hravatska Electroprivreda (HEP) bünyesinde bir EVD bağlı ortaklığının kurulmasına yardımcı olmuştur. Kamu ve özel sektördeki müşterilere enerji verimliliği hizmetleri sunmak için kurulan bu ulusal HEP EVD şirketinin sermayesi bir Dünya Bankası kredisinden (Dünya Bankası, 2003), HEP’in öz sermayesinden, yerel bankalardan ve diğer kaynaklardan alınan fonlar ile oluşturulmuştur. HEP EVD projelerine ilave kredi olanağı sağlamak ve EVD ve yerel bankalara teknik yardım sunmak için GEF fonları da harekete geçirilmiştir. Hırvatistan piyasası küçük olduğu ve piyasada faaliyet gösteren özel EVD bulunmadığı için, hükümet özel sektörün piyasa dışına itilmesi gibi bir risk öngörmemiştir. HEP EVD şirketi adil ve şeffaf bir fiyatlandırma yapısı için “açık defter� modelini kullanmıştır. Kamu kurumları, kamu şirketleri ve bağlı ortaklıkları ile doğrudan sözleşme yapabilmektedir, dolayısıyla kamu kurumlarının HEP EVD şirketi ile sözleşme yapmak için herhangi bir rekabetçi ihale prosedürü takip etmeleri gerekmemektedir. HEP EVD şirketi 7 milyon ABD$ tutarında bir GEF hibesi ve 5 milyon ABD$ tutarında bir Dünya Bankası kredisi ile birlikte ana şirketten öz sermaye yatırımı almıştır. EVD aynı Dünya Bankası Sayfa 66 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler zamanda yerel ticari bankalar ile finansman düzenlemeleri müzakere etmiştir. 2008 sonu itibariyle, yaklaşık 186 milyon Kuna (35,4 milyon ABD$) değerinde enerji tasarrufu sözleşmesi imzalanmıştır. HEP EVD şirketi finansman kapasitesini artırmak için KfW’den bir kredi hattı almıştır. Çin ulusal hükümeti tarafından belirlenen hedeflerin tutturulabilmesi için Hebei’de enerji verimliliği projelerinin çok daha fazla uygulanması gerektiğini düşünen Hebei DSM Merkezi enerji verimliliği ve DSM projelerinin teşvik edilmesi ve uygulanması amacıyla tamamına sahip olduğu bir bağlı ortaklık olarak Fakai Bilimsel Elektrik Hizmetleri Limitet Şirketini kurmuştur (Hebei DRC, 2009). Bu şirket bir Süper EVD olarak kurulmuştur. ETPS modeli kapsamında projeler geliştirmekte ve uygulamaktadır. Ayrıca Hebei’deki diğe r EVD’lerin işlerini büyütmelerine ve daha fazla ETPS projesi üstlenmelerine yardımcı olmaktadır (USAID, 2010). Fakai’nin sermayesi Hebei Kalkınma ve Reform Komisyonu (DRC) tarafından sağlanmıştır ve şirket 600 MW’lık elektrik santrali hedefine ulaşmak için gerekli kaynakları harekete geçirmek için yerel, ulusal ve uluslararası finans kuruluşları ve donör kuruluşlarla (Asya Kalkınma Bankası gibi) birlikte çalışmalar yapmayı hedeflemektedir. Fakai aynı zamanda Süper EVD faaliyetlerini yaygınlaştırılması amacıyla bir KÖO girişimi oluşturmak için araştırmalar yapmaktadır. 2001 tarihli Enerji Tasarrufu Kanunu ile kurulan Enerji Verimliliği Bürosu (BEE), EVD’lerin teşvik edilmesi ve EVD hizmetlerine ilişkin bir piyasanın oluşturulması amacıyla bir dizi girişimde bulunmuştur. BEE Hindistan Hükümeti’nin diğer kurumları ile işbirliği içerisinde Enerji Verimliliği Hizmetleri Limitet Şirketi (EESL) adında ulusal bir şirket kurmuştur. EESL’nin sermayesi dört mevcut ulusal kamu iktisadi teşebbüsü (KİT) tarafından sağlanmıştır: Ulusal Termik Elektrik Şirketi, Elektrik Şebekesi Şirketi, Elektrik Finansmanı Şirketi ve Kırsal Elektrifikasyon Şirketi (Business Standard, 2009). EESL’in kuruluş sermayesi yaklaşık 50 milyon ABD$ kadardır. EESL, Ulusal Enerji Verimliliğini Artırma Misyonunun (NMEEE) uygulama kolu olarak faaliyet göstermektedir. Ayrı bir kurumsal tüzel kişiliğin kurulmasının amacı ülkede neredeyse hiç mevcut olmayan bir EV piyasası geliştirmekti. EESL’in temel görevleri arasında binalarda ve sanayi tesislerinde enerji verimliliği planlaması ve uygulanması, “Bachat Lamp Yojana� programının uygulanması (CDM için Faaliyet Programı yoluyla ülke genelinde CFL lambaların kullanımını teşvik etmeye yönelik bir program), ve belediye ve tarım sektörlerinde talep tarafı yönetimi yer almaktadır. EESL ayrıca mevcut EVD şirketlerini proje uygulamasına dahil ederek gelişmelerine ve büyümelerine katkıda bulunmaktadır Dünya Bankası Sayfa 67 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler Türkiye Enerji Misyonu Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler 7 Nisan 2016 Tarihinde 10:00— 12:00 Saatleri Arasında Gerçekleştirilen Yuvarlak Masa Toplantısının Özeti Dünya Bankası’nın Türkiye Hükümeti ile enerji verimliliği konusunda devam etmekte olan politika diyalogu kapsamında ve kısa süre önce tamamlanan Türkiye’de Enerji Verimliliği Kurumsal İncelemesi çalışmasını bulgularına dayalı olarak, Banka Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler başlıklı bir sunum hazırlamıştır. Bu çalışmanın amacı, Hükümet’in 10. Kalkınma Planında belirlediği yüzde 10’luk enerji tasarrufu hedefini tutturmasına yardımcı olmak için merkezi hükümet binalarında ulusal bir enerji verimliliği programına yönelik finansman seçeneklerini ve kurumsal seçenekleri değerlendirmek olmuştur. Taslak analizin bulgularını sunmak ve tartışmak amacıyla 7 Mayıs 2016’da Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nda (ETKB) Banka ve ETKB ev sahipliğinde bir yuvarlak masa toplantısı düzenlenmiştir. 27 katılımcının katıldığı toplantıda ETKB, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB), Kalkınma Bakanlığı, Türkiye Kalkınma Bankası (TKB), İslam Kalkınma Bankası (IDB), Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) ve Türkiye Konutlarda Enerji Verimliliği Finansman Programı (TuREEFF), KfW Kalkınma Bankası ve GIZ temsil edilmiştir. Banka ekibi, kamu sektöründe enerji tüketimine ilişkin ön veriler, (KOBİ Enerji Verimliliği Projesi kapsamında devam etmekte olan bir piyasa değerlendirmesi ile bu veriler tamamlanmaktadır), Türkiye’de kamu binalarında EV güçlendirme çalışmalarının önündeki fırsatlar ve engeller, bölgedeki ve başka yerlerdeki deneyimlere dayalı olarak alternatif finansman seçeneklerinin tespiti ve değerlendirmesi ve sürdürülebilir bir yapıya ilişkin öneriler de dahil olmak üzere taslak bulgularını sunmuştur. Türkiye için üç kamu sektörü EV finansman modeli ayrıntılı olarak tartışılmıştır: (i) sermaye geri kazanımını içeren bütçe finansmanı (‘yani bütçe ödeneklerinden kesinti’), (ii) Türkiye Enerji Verimliliği Döner Sermayesi (TEVDS); ve (iii) Türkiye Süper Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketi (TEVD). Türkiye bağlamında üç seçeneğin sınırlamalarının ve avantajlarının bir değerlendirmesine dayalı olarak, çalışma TEVDS’nin -yeni bir kuruluş olarak veya mevcut bir kuruluş bünyesinde (TKB gibi)- kamu sektöründe EV finansmanı için en uygun seçenek olacağı sonucuna varılmıştır. Döner sermayenin Hükümet için arzu edilir bir seçenek olacağı yönünde genel bir fikir birliği olmasına rağmen, Banka ekibi tarafından TEVDS’nin veya benzer bir yapını geliştirilmesinde karşılaşılabilecek bazı önemli hususlara ve soru işaretlerine dikkat çekilmiştir:  Bazı donörler enerji verimliliğinin önemli bir müdahale alanı olduğunu vurgulayarak bir kamu sektörü enerji verimliliği finansman yapısının kurulmasına destek vermek isteyeceklerini teyit etmişlerdir. Mevcut düzenlemelerde çok az değişiklik gerektireceğinden dolayı bütçe finansmanının Dünya Bankası Sayfa 68 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler uygulanması en kolay model olduğu belirtilse de, tespit edilen üç seçeneğin tümünün uygulanabilir göründüğü ifade edilmiştir. KfW kısa süre önce bu çabalara ilişkin önemli deneyimlerin çıkarılabileceği bir pilot çalışmaya yönelik bir başlangıç kredisi için onay almıştır. Donörler böyle bir programın daha ileri düzeyde geliştirilmesine yönelik çalışmaların devam edebilmesi için Hükümet’in zamanlı bir karar vermesi gerektiğini belirtmiştir.  Bazı katılımcılar borçlanma ile ilgili kısıtlamalar göz önüne alındığında merkezi hükümet kurumlarına yönelik finansmanın nasıl işleyeceği konusunda açıklayıcı bilgi talep etmiştir. Banka bu piyasa için sağlanacak finansmanın enerji hizmet anlaşmaları (EHA) yoluyla sağlanmasının önerildiğini açıklamıştır. Bu anlaşmalar kapsamında, kamu kurumu başlangıç seviyesi enerji maliyetlerini 5- 10 yıl boyunca TEVDS’ye ödemeyi kabul edecektir. TEVDS enerji verimliliği yenileme çalışmalarını gerçekleştirecek ve yönetecek, yeni (daha düşük) enerji faturalarını ödemek için bu başlangıç seviyesi enerji maliyeti ödemelerini kullanacak ve geri kalan bakiyeyi yatırım geri ödemelerini ve idari masraflarını karşılamak için elinde tutacaktır. Kararlaştırılan tutarın hepsini geri aldıktan sonra, EHA kapanacaktır. Böyle bir modelde, yatırım genellikle bir kredi olarak görülmeyecek, uzun vadeli bir hizmet anlaşması olarak kabul edilecektir. EHA yapısı ayrıca merkezi hükümete bağlı kurumun anlaşma süresi boyunca başlangıç seviyesi enerji bütçesini korumasına izin verecek, TEVDS’ye geri ödemelerin tamamı yapılıncaya kadar efektif olarak enerji maliyeti tasarruflarını korumasına olanak tanıyacaktır.  Toplantıya katılan bazı kamu kurumları yeni bir kuruluşun kurulmasını gerektiren seçenekler için karar almanın ve uygulamanın uzun bir zaman alacağını belirtmiştir. Banka ekibi TEVDS’nin başlangıçta -yeni bir kurum yerine- bir kamu hesabı olarak kurulabileceğini, belirli bir süre için işletilmesi amacıyla mevcut bir kuruluşun (TKB gibi) görevlendirilebileceğini belirtmiştir. Daha ileri bir tarihte TEVDS’nin veya TEVD’nin kurulmasına karar verilirse, kamu hesabı ve TKB portföyü yeni kuruluşa satılabilir veya devredilebilir, böylelikle yeni yatırımlara devam etmesi sağlanabilir. Bu şekilde, program daha erken başlayabilir ve Hükümet kararını verince daha sürdürülebilir bir yapıya geçiş yapılabilir. Bazı katılımcılar böyle bir yaklaşımın yakın vadede mevzuat değişikliklerine duyulacak ihtiyacı en aza indirebileceğini belirtmiştir.  Kamu binalarının sayısının çok fazla olduğu göz önüne alındığında, bu binaların enerji denetimlerini ve başvuruların değerlendirmelerini kimin yapacağı ve denetleme sorumluluğunu kimin üstleneceği sorulmuştur. Bazı katılımcılar TKB’nin böyle bir fonu yönetmek için istekli olup olmadığını ve bunun içi gerekli yeteneklere sahip olup olmadığını sormuştur. TKB, Banka’nın devam etmekte olan Özel Sektör Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Projesi kapsamında yenilenebilir enerji ve enerji verimliliğine ilişkin bir kredi hattı yönettiğini, dolayısıyla EV yatırımlarının değerlendirilmesi ve yönetilmesi için önemli bir kapasite oluşturduğunu teyit etmiştir. TKB Hükümet tarafından talep edilmesi halinde deneyimlerini kamu binalarına yönelik EV finansman programının yönetilmesi için de kullanmak isteyeceğini belirtmiştir. Ancak, böyle bir rol üstlenebilmeleri için yasal çerçevenin ve yetkilerinin değiştirilmesi gerekeceğini, ayrıca kamu binalarına ilişkin EHA’ların hazırlanması, uygulanması ve yönetimi konusunda teknik yardıma ihtiyaç duyulacağını ifade etmiştir.  TEVDS’nin uygulama için özel Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketlerine Dünya Bankası Sayfa 69 Eylül 2016 Türkiye’de Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Finansmanına İlişkin Seçenekler (EVD) bağlı olabileceği belirtilmiştir. TEVDS’nin kurulması, özel sektör EVD’lerin alt yüklenici olarak görevlendirilmesi yoluyla bunlar arasında kapasite oluşmasını sağlayacak olmasına rağmen, TEVDS’nin ilk aşamalarında yetkin EVD’ler bulunamayabilir. Banka, yerel enerji verimliliği danışmanlık şirketlerinin (EVD) böyle bir programı memnuniyetle karşılayacağını ve bu işi yapabilecek bazı nitelikli şirketlerin olduğunu belirtmiştir. Başka ülkelerde, mevcut mühendislik firmalarından, inşaat firmalarından ve ekipman tedarikçilerinden (ki bunlar da gelecekte EVD olabilir) başarılı bir şekilde yararlanılarak benzer programlar uygulanmıştır. Banka ekibi, ilk başta değişiklikler yapmak ve yeni deneyimler edinildikçe her defasında yeniden değişiklikler yapmak yerine, TEVDS’nin başlangıç aşamasındaki faaliyetl erinde Banka’nın satın alma prosedürlerinin kullanılabileceğini, böylelikle TEVDS’nin EVD’ler için alternatif satın alma yapılarını test edebileceğini ve Türkiye’nin kamu ihale kurallarında ve prosedürlerinde ihtiyaç duyulan değişiklikler için de bilgi girdisi sağlayabileceğini belirtmiştir.  Bazı katılımcılar, kamu binalarından bazılarında, hem mevcut zayıflıkların onartılması hem de deprem yönetmeliklerine uyumun sağlanması bakımlarından doğrudan enerji verimliliği ile ilişkili olmayan yapısal iyileştirmelerin gerekli olabileceğini ve bunların maliyetlerinin enerji maliyet tasarrufları ile çıkarılamayacağını belirtmiştir. Banka bunun bir sorun olduğunu, başka ülkelerdeki benzer programlar kapsamında tipik olarak (tam yatırım tutarı enerji maliyet tasarruflarından karşılanabildiği sürece) EV dışı önlemlerin küçük bir bölümü (yaklaşık yüzde 10) için de kaynak sağladığını belirtmiştir. Bunun bazı binalar için yetersiz olması halinde, ya program dışında bırakılmaları gerekecek ya da bu maliyetlerin karşılanabilmesi için belirli miktarda bütçe veya hibe fonu temin edilmesi gerekecektir.  Bazı katılımcılar, böyle bir ulusal programı desteklemek için önemli düzeyde bir teknik yardıma ve tüm kamu kurumlarını içeren ortak bir çabaya ihtiyaç duyulacağını belirtmiştir. Banka ekibi TEVDS’nin başarılı olabilmesi için çeşitli kamu kurumları ve diğer paydaşlar tarafından desteklenmesi gerekeceğini, aynı zamanda uyumlu bir donör desteğine ve koordinasyonuna da ihtiyaç duyulacağını ifade etmiştir. Banka böyle bir programın, çeşitli bakanlıklar bünyesindeki farklı proje uygulama birimleri ile birlikte çalışmak yerine tek bir kuruluşun kapasitesini güçlendirmek için işbirliği yapılması bakımından donörlere daha iyi bir olanak tanıyacağını belirtmiştir. Bazı katılımcılar böyle bir teknik yardımın aynı zamanda yenileme sonrası bina işletme ve bakım faaliyetlerine ilişkin destek de içermesi gerekeceğini belirtmiştir. Banka bu öneriye tamamen katıldığını ifade etmiştir. Dünya Bankası Sayfa 70 Eylül 2016