Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Soomaaliya Warbixin Lam. 1 Waaxda La Socoshada Soomaaliya 2003 THE WORLD BANK Sahan lagu sameeyey Dhaqaale- Bulsheedka Soomaaliya 2002 Soomaaliya Warbixinta tirakoobka Soomaaliya, waxaa laga soo ururiyey sahan lagu sameeyey qoysas kala duwan, iyadoo la waafajiyey hannaanka kala uwanaanshaha xaaladda dadka iyo xogta Dhaqaale-Bulsheedka. Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaliya 2002 Sahanlagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Soomaaliya Warbixin Lam.1 Waaxda La Socoshada Soomaaliya 2003 i Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Bangiga Adduunka S.B. 30577, 00100 Nayroobi, Kenya Tel: (+254-20) 260 300/400 Fakis: (+254-20) 260 380 www.worldbank.org/afr/so Hay'adda Qaramada Midoobay u qaabilsan Horumarinta Xafiiska dalka Soomaaliya S.B. 28832, 00200 Nayroobi, Kenya Tel: (+254-20) 444 8434-8 Fakis: (+254-20) 444 8439 www.so.undp.org Xuquuqda keydsan © 2003 Bangiga caalamiga ah ee dib-u-dhiska iyo Horumarinta/Bangiga adduunka 1818 h street, N.W. Washington D.C. 20433, USA www.undp.org Xogta daabacaaddani ay xambaarsan tahay waxa lo adeegsan karan dib- u daabicid, keydin la xiriirta hababka dib-u-qaabaynta iyo baahinta, iyadoo la isticmaalayo dhammaan qalab kasta oo sancada. Elektaroonikada ah, Makaanikada, duubista ama wixii kale oo soo raaca, iyadoo aan la waydiisani oggolansho, laakiin, waxa lagamamaarmaan ah in la xuso isha laga helay daabacaddan iyo kaalinta y kuleedahay: Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya, 2002 oo ay hirgaliyeen Waaxda la Socoshada Soomaaliya, Bangiga Adduunka iyo UNDP. Masawirrada: UNICEF iyo UNDP ii Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaliya 2002 Tusmada Buugga Xarfo kooban oo macnaynaya erayo la soo gaabiyey Gogol-dhig xi Milicsiga Soomaliya Hordhac 1 Cutubka 1aad Guriyeynta iyo baaxadda dadka ku dhaqan 10 Cutubka 2aad Shaqaalaha iyo dakhliga 20 Cutubka 3aad Adeegyada asaasiga ah 28 Cutubka 4aad Is-gaarsiinta 34 Cutubka 5aad ka qaybgalka haweenka 38 Cutubka 6aad Xaaladda Deegaanka 42 Cutubka 7aad Arrimaha aan lagu talo-galin 46 Cutubka 8aad Gebegebo 54 Lifaaqa liiska jadwalka khaanadaha 56 iii Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Liiska khariiddada Cutubka 1aad Xaaladda dadka iyo Guriyeyn 1.1 Kala duwanaanshaha qiyaastii tirada dadka ee 2002 ....... 10 1.2 kala duwanaanshaha wadarta guud ee da'da dadka ........ 11 1.3 Kala duwanaanshaha da'da dadka magaalooyinka .......... 12 1.4 Kala duwanaanshaha da'da dadka Reer Guuraaga ah ...... 12 1.5 Heerka waxbarashada dadka waaweyn ......................... 13 1.6 Da'da marxaladda koowaad ee Guurka.......................... 14 1.7 Kala duwanaanshaha dadka guursanaya... ..................... 15 1.8 Xaaladda guurka ee qoysaska Dheddiggu Hoggaamiyaan. 15 1.9 Kala duwanaanshaha xaaladaha dhimashada ee la tilmaamay................................................................. 16 1.10 Kala duwanaanshaha qoysaska noocyada guryaha ay degan yihiin .............................................................. 17 1.11 Kala duwanaanshaha qolalka ay Guryuhu ka kooban yihiin........................................................................ 17 1.12 Kala duwanaanshaha guryaha halka qol ka kooban ee dhawr qoys wada degan yihiin ..................................... 18 Cutubka 2aad Shaqda iyo dakhliga 2.1 Xaaladda dhaqaalaha ee dadka .................................... 20 2.2 Xaaladda shaqada ee dadka xoogga wax soorka dhaqaalaha kobciya.................................................... 21 2.3 Kala duwanaanshaha ilaha dakhliga qoyska .................. 22 2.4 Kala duwanaanshaha kororka dakhli- sannadeedkaheer gobol .............................................. 23 2.5 Kala duwanaanshaha Dakhliga Qoyska.......................... 24 Cutubka 3aad Adeegyada Asaasiga ah 3.1 Kala duwanaanshaha Goobaha ay carruurtu ku dhashaan 30 3.2 Kala duwanaanshaha gargaarka ay helaan carruurta dhalata ..................................................................... 31 3.3 Kala duwanaanshaha noocyada Musqulaha Qoysaska...... 32 iv Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaliya 2002 Cutubka 4aad Is-gaarsiinta 4.1 Habka is-gaarsiinta .................................................... 35 4.2 Habka Waraaqaha lagu helo ........................................ 36 Cutubka 5aad Kaalinta Haweenka 5.1 Kaalinta ka qaybgalka haweenka ee Go'aan qaadashada qoyska.................................................... 38 Cutubka 6aad Arrimaha Deegaanka 6.1 Xiriirka u dhexeeya arrimaha deegaanka ee la tilmaamay 42 Cutubka 7aad Arrimaha aan lagu talo-galin 7.1 Kala duwanaanshaha noocyada shidaalka ay qoysaska u isticmaalaan cunto karsiga........................................ 46 7.2 Ka qaybgalka guryaha ee dhinaca Maaweelada............... 47 7.3 Danaynta ciyaaraha isboortiga ee Qoysaska................... 48 7.4 Saamiga dadka jawaab-celinta ku sheegay inay maqleen Cudurka HIV/AIDS-ka................................................. 48 7.5 kala duwanaanshahaha qoysasku sida ay isku saameeyan dhacdooyinka kala duwan ee badbaadada bini'aadmiga ... 50 Lifaaqa tixraacyada Liiska shaxda Xaaladda dadka iyo Guryaha 1.1 Qiyasta tirakoobka dadka 2002 .................................. 56 1.2 Kala duwananshaha tirada ay qoysasku ka kooban yihiin 1.3 Qiyaas lagu sameeyey qoysaska qaarkood.................... 56 1.4 Kala duwanaanshaha qoysaska da'dooda iyo jinsigooga- Magaalooyinka........................................................... 57 1.5 Kala duwanaanshaha qoysaska da'dooda iyo jinsigooga-Reer Guuraaga ........................................... 58 v Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 1.6 Kala duwanaanshaha qoysaska da'dooda iyo jinsigooga- Soomaaliya ............................................................... 59 1.7 Heerka waxbarashada dadka waaweyn ......................... 60 1.8 Celceliska iyo marxaladda da'da dhexe ee guurka koowaad ................................................................... 60 1.9 Kala duwanaanshaha xaaladda guurka ee dadka ............ 61 1.10 Kala duwanaanshaha hogaamiyayaasha dheddig-labood ka ee Qoysaska ......................................................... 61 1.11 Xaaladda Guurka ee dheddigga hoggaamiya ..................... Qoysaska.................................................................. 62 1.12 Kala duwanaanshaha dadka u dhintay intii lagu jiray sanadkii hore xaaladaha dhimashada la tilmaamay ......... 62 1.13 Kala duwananshaha noocyada deegaanka ee qoysaska... 63 1.14 Kala duwananshaha Qoysaska noocyada Goobaha ay degan yihiin .............................................................. 63 1.15 Kala duwanaanshaha Qoysaska noocyada Guryaha, lahaanshaha iyo sida loo deganyahay............................ 64 1.16 Kala duwananshaha Qoysaska xaaladaha Hoogaamiyayaasha Dheddig-laboodka iyo lahaanshaha deegaanka............... 65 1.17 Kala duwananshaha tirada qolalka Qoysaska inta ruux ee midkiiba ku nool ........................................................ 66 1.18 Kala duwananshaha tirada qoysaska wadaaga tiro qolol ah oo isku goob keliya ku yaal ..................................... 67 Shaqada iyo dakhliga 2.1 Kala duwananshaha xaaladda shaqo iyo dhaqaale ee dadka....................................................................... 68 2.2 Ku shaqaysiga carruurta ............................................. 69 2.3 Qiyaaska dakhliga Qoyska ........................................... 70 2.4 Qiyaasta hor-dhaca ah ee saboolnimada........................ 70 2.5 Kala duwanaanshaha isku-dheelitir la'aanta adakhliga..... 71 Adeegyada asaasiga ah 3.1 Heerka Wadarta qaadashada ardayda Dugsiyada H/Dhexe ................................................................... 72 3.2 Warbixinta qoysaska ee helitaanka, awoodda, masaafada iyo waqtiga lagu tegi karo goobaha waxbarashada- Magaalooyinka........................................................... 72 3.3 Warbixinta qoysaska ee helitaanka, awoodda, masaafada iyo waqtiga lagu tegi karo goobaha waxbarashada-Reer Guuraaga.................................................................. 73 vi Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaliya 2002 3.4 Warbixinta qoysaska ee helitaanka, awoodda, masaafada iyo waqtiga lagu tegi karo goobaha waxbarashada- Soomaaliya ............................................................... 73 3.5 Kala duwanaanshaha qoysaska ee masaafada lagu tegi karo goobaha waxbarashada Magaalada.................. 74 3.6 Kala duwanaanshaha qoysaska ee masaafada lagu tegi karo goobaha waxbarashada-Reer Guuraaga ................. 74 3.7 Kala duwanaanshaha qoysaska ee masaafada lagu tegi karo goobaha waxbarashada-Soomaaliya ...................... 75 3.8 Warbixinta qoysaska ee helitaanka, awoodda, masaafada iyo waqtiga lagu tegi karo goobaha caafimaadka ............ 75 3.9 Kala duwanaanshaha xarumaha ilaaha caafimaadka qoysaska .................................................................. 76 3.10 Kala duwanaanshaha qoysaska ee masaafadda ay ku gaari karaan goobaha caafimaadka-Magaalooyinka......... 76 3.11 Kala duwanaanshaha qoysaska ee masaafadda ay ku gaari karaan goobaha caafimaadka-Reer Guuraaga......... 77 3.12 Kala duwanaanshaha qoysaska ee masaafadda ay ku gaari karaan goobaha caafimaadka-Soomaaliya ............. 77 3.13 Kala duwanaanshaha Goobaha ay carruurtu ku dhashaan.................................................................. 78 3.14 Kala duwanaanshaha gargaarka ay carruurtu ka helaan xilliga dhalmada .......................................... 78 3.15 celceliska masaafada iyo waqtiga lagu gaari karo goobaha biyaha xilliyada Roobka iyo Abaaraha............... 79 3.16 Kala duwanaanshaha qoysaska ilaha muhiimka ah ee biyaha la cabbo xilliyada Roobka iyo Abaaraha ............... 79 3.17 Kala duwanaanshaha masaafada ay qoysasku ku gaari karo goobaha biyaha xilliyada Abaaraha-Magaalooyinka .. 80 3.18 Kala duwanaanshaha masaafada ay qoysasku ku gaari karo goobaha biyaha xilliyada Abaaraha-Reer Guuraaga .. 80 3.19 Kala duwanaanshaha masaafada ay qoysasku ku gaari karo goobaha biyaha xilliyada Abaaraha-Soomaaliya....... 81 3.20 Kala duwanaanshaha masaafada ay qoysasku ku gaari karo goobaha biyaha xilliyada Roobka-Magaalooyinka ..... 81 3.21 Kala duwanaanshaha masaafada ay qoysasku ku gaari karo goobaha biyaha xilliyada Roobka-reer Guuraaga...... 82 3.22 Kala duwanaanshaha masaafada ay qoysasku ku gaari karo goobaha biyaha xilliyada Roobka-Soomaaliya.......... 82 3.23 Kala duwanaanshaha qoysaska ee warbixinta biyaha la daaweeyey................................................................ 83 vii Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 3.24 Kala duwanaanshaha Noocyada Musqulaha ay qoysasku isticmaalaan.............................................................. 83 3.25 Masaafada iyo waqtiga lagu gaari karo suuqa................. 84 3.26 Kala duwanaanshaha masaafada ay qoysasku u jiraan Suuqa ...................................................................... 84 Is-gaarsiinta 4.1 Kala duwanaanshaha noocyada qalabka warbaahinta ee ay qoysasku isticmaalaan-Magaalooyinka ...................... 85 4.2 Kala duwanaanshaha noocyada qalabka warbaahinta ee ay qoysasku isticmaalaan-Reer Guuraaga...................... 86 4.3 Kala duwanaanshaha noocyada qalabka warbaahinta ee ay qoysasku isticmaalaan-Soomaaliya............................... 87 4.4 Kala duwanaanshaha habka is-gaarsiinta ee ay qoysasku isticmaalaan.............................................................. 88 4.5 Kala duwanaanshaha qaabka ay qoysasku waraaqaha ku helaan.................................................................. 89 4.6 Kala duwanaanshaha qaabka ay qoysasku ku helaan waraaqaha Berriga ..................................................... 90 4.7 Kala duwanaanshaha qaabka ay qoysasku ku helaan waraaqaha Caalamiga ah ............................................ 91 4.8 Kala duwanaanshaha qaabka Gaadiidka caadiga ah ee la isticmaalo ................................................................. 92 Ka qaybgalka kaalinta haweenka 5.1 Kala duwanaanshaha kaalinta go'aan qadashda Haweenka ee qoysaska .............................................................. 93 5.2 Kala duwanaanshaha kaalinta ay haweenku ka qaataan hawlaha la tilmaamayee qoysaska................................ 94 Dhibaatooyinka Deegaanka 6.1 Kala duwanaanshaha aragtida qoysasku ay ka qabaan dhibaatooyinka waaweyn ee deegaanka ........................ 95 6.2 Kala duwananshaha qoysaska ee sida ay isku saameeyaan dhibaatooyinka deegaanka la tilmaamay ...................... 96 Waxyaabaha aan lagu talo-galin 7.1 Kala duwanaanshaha noocyada shidaalka ee ay qoysasku wax ku karsadaan ...................................................... 97 viii Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaliya 2002 7.2 Kala duwanaanshaha Qiimaha tooska ah ee shidaalka ay qoysasku wax ku karsadaan ........................................ 98 7.3 Kala duwanaanshaha shidaalka ay qoysasku iftiinka/Ilayska ka helaan.................................................................. 99 7.4 Kala duwanaanshaha qiimaha tooska ah ee shidaalka ay qoysasku iftiinka/Ilayska ku bixiyaan........................ 99 7.5 Kala duwanaanshaha ka qaybgalka Qoysaska ee maaweelada iyo Ciyaaraha Isboortiga-Magaalooyinka ... 100 7.6 Kala duwanaanshaha ka qaybgalka Qoysaska ee maaweelada iyo CiyaarahaIsboortiga-Reer Guuraaga .... 101 7.7 Kala duwanaanshaha ka qaybgalka Qoysaska ee maaweelada iyo Ciyaaraha Isboortiga-Soomaaliya ........ 102 7.8 Kala duwanaanshaha aqoonta Qoysaska ee jiritaanka cudurka HIV/AIDS-ka ............................................... 103 7.9 Kala duwanaanshaha wacyi-gelinta asaasiga ah ee Qoysaska ee cudurka HIV/AIDS-ka............................. 103 7.10 Kala duwanaanshaha ilaha xogta cudurka HIV/AIDS-ka ay Qoysasku ka helaan ................................................. 104 7.11 Kala duwanaanshaha Aragtida Qoysaska ay ka qabaan arrimaha nabadgalyada deegaankooda ....................... 104 7.12 Kala duwanaanshaha Aragtida Qoysaska ee saamaynta arrimaha la tilmaamay iyo nabadgalyada bini'aadmiga .. 105 7.13 Kala duwanaanshaha Qoysaska ee helitaanka nidaamka Garsoorka ee ay tilmaameen ..................................... 106 7.14 Kala duwanaanshaha aragtida Qoysaska ee xaaladaha helitaanka nidaamka Garsoorka ee shaqayn kara ......... 107 7.15 Haysashada qalabka Guryaha ee cimriga dheer/Cimri- dheeri-u-ekaha ah ................................................... 108 7.16 Is-bar-bar-dhigga tilmaamayaasha laga soo xulay Soomaaliya iyo Waddamada ku dhaw-dhaw ................. 109 ix Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Liiska cutubyada Xarfo kooban oo macnaynaya erayo la soo gaabiyey AIDS Dulinka waxyeeleeya unugyada difaaca Jirka CCA Daraasadda wadajirka heer qaran GDP Xaddiga wax soo saarka gudaha DHL Shirkadda maaraynta Dukumeentiga FAO Hay'adda Cuntada iyo Beeraha FEWS NET Shabakadda digniinta hore ee abaaraha FSAU Waaxda Daraasaadka Badbaadada cuntada HDI Tixraaca horumarinta bini'aadmiga HF Mawjadaha warbaahinta HIV Dulinka waxyeeleeya unugyada Difaaca jirka ICRC Hay'adda Laanqayrta Cas ee Caalamiga ah IDP Dadka gudaha ku bara-kacay IFRC Hay'adda fedeelaalka caalamiga ah ee Laanqayrta cas iyo Bisha cas LICUS Waddamada dakhligoodu hooseeyo ee Xaaladaha Ba'an ay ka jiraan MCH Daryeelka caafiimaadka hooyada iyo Dhallaanka MDG Yoolasha horumarinta Millenium-ka NGO Hay'adaha aan dawliga ahayn OPD Waaxda Bukaan socod-eegtada PCF Santuukha gargaarka marxaladda dagaalka kaddib PPP Awoodda isku dheelitirka wax soo iibinta SWB La socoshada xaaladda Soomaliya TBA Umuliso Dhaqameed UNDP Hay'adda Horuminta Qaramada Midoobay UNESCO Hay'adda Waxbarashada, Sayniska Iyo Dhaqanka ee Qaramada Midoobay UNFPA Santuukha Dadweynaha ee Qaramada Midoobay UNICEF Santuukha Carruurta ee Qaramada Midoobay UNIFEM Satuukha Horumarinta haweenka Qaramada Midoobay WBI Machadka Bangiga Adduunka WHO Hay'adda Caafimaadka Adduunka x Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaliya 2002 Gogol-dhig Tallaabadani waxay noo tahay farxad weyn oo aan ku soo bandhigayno sahan-warbixineed lagu sameeyey Soomaaliya, sanadkii 2002. Warbixintani oo ahayd natiijooyinkii sahanno isku dhafan oo dalka oo dhan laga qaaday waaxyaha saameeya qalabka guryaha, taas oo ahayd sahankii ugu horreeyey ee noociisa ah oo dalaka laga sameeyo in ka abadn 20 sano. Warbixintani waxay xambaarsan tahay tirakoobyada xaaladda adahbnta ah ee deegaannada, guryada, dadka, iyo helitaanka fursadaha asaasiga ah e nolosha, dakhliga qoyska, shaqada, hababka isgaarsiinta, iyo doorka haweenku ay ku leeyihiin go'aan qaadashada heer bulsho iyo hawlaha kale ee la xiriira noloshooda. Shakhsi ahaan, tirakoobyadani waxay ka bixinyaan xog dheeraad ah dhinacyo kala duwan oo saameeya heerka Dhaqale-Bulsheedka qaybaha bulshada, iyadoo ay ka dhex muuqato celceliska hab-nololeelka, celceliska qoysaska Soomaaliyeed. Si lagu helo xog waqtiga waafaqsan oo ka tarjumayasa xaqiiqda deegaanka ee waaxyaha dhaqaale-bulsheed, way adag tahay marka laga hadlayo qorshaynta, barnaamijyada, iyo xogta siyaasaded iyo hananka go'aan qaadashada mujtamaca Soomaaliyeed la eego, asaaska tirakoobyada ee tilmaamayasha hananka horumarinta iyo ku soo helitaanka xog-xilliyeedka, waxay lagama maarmaan u tahay in la sameeyo qaab hufan oo barnaamijyada lagu taba-galiyo, iyadoo ay barbar socoto qaabka kormeerka joogtada ah saamaynta daraasadaha. Xitaa dagaalka sokeeye ka hor, waxaa jira qaabab tirakoobyo fara badan oo laga qaaday dhinacayada Dhqaalaha iyo bulshada e heer qaran Soomaaliya oo dhan, taas oo ay sii xumeeyeen dagaaladii sokeeye iyo burburkii qorshaha guud ee hay'adihii maareynta dhaqaalaha ee dumay. Kaddib markii la xaqiijiyey baahida haatan jirta, ayaa wadajir ahaan hay'adda UNDP iyo Bangiga Adduunku u hirgaliyeen barnaamij lagula soconayo xaaladaha taagan oo hoos tagaya waaxada la socoshada Soomaaliya, kaas oo ay maalgalinayso santuukha bangiga Adduunka ee Marxaladda dagaalka kaddib, iyadoo la diyaarinayo xog rasmi ah, laguna xoojinayo tirakoobka hay'adaha Soomaaliya iyo kaalmaynta abuuritaanka xog asaasi ah oo saldhig u noqota sidii loola socon lahaa xaaladda Dhaqaale-Bulsheedka iyo xaaladda xi Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 dhaqaalaha yar-yar ee bulshadu ku tiirsan tahay. Warbixintani waa tii ugu horreyasay warbixinno xiriir ah oo ay wadajir ahan u soo diyaariyeen Bangiga/UNDP, iyadoo warbixin-tirakoobkani ay kobcinayso arrimaha Dhaqaale-Bulsheedka xogta la xiriirta, taasoo soo bandhigaysa baahida iyo farqiga ay dareemayaan soomaaliya iyo beesha caalamkuba. Hawlgallada Waaxdan la socoshada Soomaaliya, waxay dhisaysaa xoojinta istaratiijiyadda Bangiga/UNDP ay ku fulinayso waajibaadka, iyagoo iskaashi kala yeelanaya hay'adaha wadaagga ah ee kale. Waxan ku faraxsanahay kooxda uu madaxada u yahay Dr. K.N.S. Nair, oo xiriiriya barnaamijka la socoshada Soomaaliya iyo barnaamijyada soo kabashada dhaqaalaha iyo hoos-u-dhigidda faqriga, iyadoo UNDP ay iska xilsaartay dhammaaystirka shaqadan. Mahad gaar ah waxan u jeedinaynaa Ms. Mariam Alwi, xiriiriyaha heer qaran, Mr. Richard Nge'tich, madaxa diyaarinta xog uruurinta, UNDP, Ms. Priya Gajraj, sarkaalka Soomaaliya ee bangiga Adduunka u qaabilsan. Waxaan kaloo mahadnaq u soo gudbinaynaa Mr. Maxwell Gaylard, madaxa hay'adda UNDP ee barnaamijyada dhinaca bini'aadminimada iyo Mr. Randolph Kent, madixii hore ee UNDP ee xiriirinta kaalamada bini'aadminida. Waxaan kaloo u mahadcelinaynaa kaalmadii ay noo fidiyeen qaar ka mid ah asxaabta bangiga adduunka, labadaraadle, waaxda ka hortagga khilaafaadka iyo kooxda dib-u-dhiska waddamada uu dakhligoodu hooseeyo ee xaaladaha qalafsan ku jira (LICUS) shabakadda maareynta dhaqaalaha iyo hoos- u-dhigidda faqriga iyo machadka bangiga adduunka. Waxaan kaloo u mahadnaqaynaa, qaar ka mid ah asxaabta hay'adda UNDP, labadaraadle, Mr. El-Balla Hagona, Ms. Susan Kavanagh, Mr. Dirk Boberg, Mr. Eddie Boyle, Mr. Abdusalam Omer, Mr. David Allen, iyo Ms. Laila Shamji, gacantii ay na siiyeen awgeed. Waxaan kaloo u mahad celinaynaa Mr. Yasin Ciise Wardhere oo buuggan u tarjumay afka Somaliga. Sahankan wuxuu ku hirgalay gacantii ay na siiyeen maamullada kooxaha kala duwan ee Soomaaliya, taas oo aan si gaar ah uga mahadcelinayno qaababkii su'aalihii kala duwanaa ee aanu waydiinay ay naga siiyeen diyaarinta warbixintan iyo dib-u-eegistii warbixintan ay ku sameeyeen hay'adaha FAO, FEWS NET, FSAU, UNESCO, UNFPA, UNICEF, UNIFEM, WBI, iyo WHO. Waxaan u mahadcelinaynaa dhammaan hay'adahan oo dhan, sidoo kale kooxihii ka qaybqaatay soo uruurinta tirakoobyadan iyo kaalamadoodiiba. Waxan hubaa in bilowga hawshani ay sii xoojin doonto isku duwidda xogta la xiriirta baaritaanada faqriga iyo khariidaynta faqriga ka jira dalka Soomaaliya. Waqtiga dheeradka ah, dib u dhiska mashaariicda yar yar ee Dhaqaale-Bulsheedka iyo xogta la xiriirta Dhaqaale-Bulsheedka waxay noqon doontaa mid aad muhiim ugu ah sidii loo ogaan lahaa, islamarkaana loola socon lahaa xaaladda mashaariicda yar-yar, si lagu gaaro xogta ugu wanaagsan ee lagu taabba-galin karo hannaan siyaasadeed oo dabooli kara baahida ka jirta Soomaaliya. Makhtar Diop Andrea Tamagnini Agaasimaha heer qaran ee Agaasimaha heer qaran B/Adduunka ee hay'adda UNDP ­Soomaaliya ee Kenya, Eritrea, & Soomaaliya xii Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaliya 2002 Milicsiga Soomaaliya ­2002 xiii Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Milicsiga Soomaaliya ­2002 F. G.: Tirada ku jirga bisha waxay u taagan tahay dagaalka ka hor (1987-1990) xiv Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Hordhac diyaarin lahaa qoraallo, sida darasaadka wadajirka ah ee heer qaran(CCA). Marka la doonao xog rasmi ah oo la Waxaa kaloo loo baahan yahay khadka xiriirta tirada dadka iyo dhaqaale- asaasiga ah ee xogta, taas oo astaan u bulsheedka, waxaa loo baahan yahay ah hannaanka Qorshaha horumarineed in tilmaamayaashu ay leeyihiin iyo hab-raacyada faqriga iyo qorshayn, barnaamijyo iyo xog warran khariidaynta. go'aan qaadasho. Tiro ka mid ah hindisayaasha caalamiga ah si loo soo Nidaamka tirakoobyada Soomaliya qadimo, tayada iyo is-barbardhiga xogta wuxuu dhibaato la kulmay ka hor intii tirakoobka, si loo taabba-galiyo xajmiga aan xukuumaddii hore burburin 1991kii. hay'adaha tirakoobyada heer qaran ee Hay'adda UNDP ayaa gacan ka siin jirtay waddamada soo koraya, iyadoo la Soomaliya, soo uruurtinta xogta raacayo tayada iyo khadka waqtiyeynta marxaladaha dhexe iyo marxaladaha tirakoobka ee xogta la hayo. sare ee waaxda qorshaynta qaranka, hay'adaha dawliga ah, hay'adaha aan Waddamada sida Soomaliya, ee weli dawliga ahayn iyo hy'adaha kale ee ku dhex jira colaadda daba dheeraatay shaqada la wadaaga ilaa 1995kii. kama qaybagali karaan hindisahan, Dadaalka noocaan ah wuxuu keenay in sidaas awgeed laguma dari karo inta wax laga ogaado tirada dadka iyo badan daabacadaha la barbardhigayo xaaladdooda Dhaqaale-bulsheed ee ku qaramada iyo heerka Goboleed ee dhaqan sagaal ka mid ah 18ka gobol ee tirakoobyada horumarinta. Xirfadaha dalka, iyadoo ay qiyaasta dadweynaha tirakoobyada rasmiga ah ee Soomaliya, tiradiisa Santuukha Qaramada waxay ahaayen kuwa xadidan muddo midoobay u qaabilsan dadka (UNFPA) shan iyo toban sano ka badan. Waxaa iyo golaha Tirakoobka ee dalka u jiray, tirakoobyo waaxyo gaar ah la maraykankan. xiriiray oo ay soo uruuriyeen hay'ado caalami ah, iyagoo kaashanayey Hay'adda UNDP, waxay kaloo gacan Maamullada kooxaha iyo wadaagayaal u fidisay maamullada kooxaha si deegaannada maxaliga ah. Xog la'aani xadidan inay ku ogaadaan xoojinta waa dhibaatada ugu culus sidii lagu tirakoobyada iyo soo uruuririnta xogta 1 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 looga baahan yahay qaar ka mid ah iii) in loo sameeeyo hannaan lagu Arrimaha dhaqaalaha iyo maamulka. xoojinayo hay'adaha qorshaynta Marka la eego dadaalka xilligan uu ee jira; Bangiga uu go'aansaday isagoo kalshanaya UNDP inuu Soomaliya aka iv) in la sameeyo khadadka hirgaliyo xogta muhiimka ah ee lagu soo asaasiga ah ee xogta la xiriirta uruurin karo xaaladda baahida dhaqale-bulsheedka, si loo sii maagalinta dhaqaalaha yar-yar ee la amba-qaado hannaanka fahmi karo, taasoo lagu dhiirigalinayo siyaasadda, qorshaynta iyo la in la helo xog dheeraad ah oo waafaqsan socoshada. xaaladda Soomaliya. Barnaamijka waxa meel marisay hay'adda UNDP, iyadoo la kaashanaysa Waaxda la socoshada maamullada Soomaaliya ka jira iyo Soomaliya hay'adaha caalamiga ah ee shaqada la wadaaga ee xog uruurinta ku hawlan. Warbixinta tirakoobka, ee laga soo Hadda waxay maraysaa dhinaca uruuriyey sahanka qoyas badan oo isku dhamaystirka magalooyinka Garowe, dhafan. Hargeisa iyo Muqdishu, iyadoo ay gacan ka gaysteen maamullada goobahaas ka Intii u dhaxaysay Nofember 2001 ilaa jira. Hase yeeshee, xogta laga soo July 2002, taas oo ay isku duwday, soo uruuriyey Dhaqaalaha yar-yar iyo diyaarisay Barnaamijka waaxda la baaxadda qorshaha awoodaynta iyo socoshada Soomaliya. celcelisyada ay samaysay hay'adda la socoshada Soomaliya, ayaa waxay sii Waaxdan la socoshadu, waxay xoojin doontaa dadaalka bangiga/UNDP qaabilsan tahay hannaanka bangiga ee ku wejehan istaraatiijiyadda adduunku uu ku ogaanayo xaaladda Soomaliya iyadoo la kaashanaysa Dhaqale-bulsheed ee dagaalka/ hay'adaha kale ee shaqada la wadaaga. dagaalka kaddib, waddamada xogta Barnaamijkani, waxa hadda laga helay dhaqaalaha yar yar ee ay ku dhamaystiraya hay'adda UNDP oo ay tiirsan yihiin dadka xaaladda qalafsan weheliso hay'adda Cuntada iyo Beeraha ku sugan. Barnaamijka la socoshada ee FAO, hay'adda federaaliga caalamiga Soomaliya, wuxuu wadajir ahaan ula ah ee laanqayrta cas(IFRC), Santuukha shaqeeyaa santuukha qiime-wadaagga carrruurta ee qaramada midoobay ee bangiga adduunku ugu tala-galay (UNICEF), Hay'adda caafimaadka marxaladda dagaalka kaddib, iyadoo ay Adduunka(WHO) iyo hay'ado kale. barbar socoto la tashiga hay'adda UNDP ee Maamullada Soomaaliya. Hadafka Warbixintani waxay soo ugu weyn barnaamijyadaasna waxaa ka bandhigaysaa xog laga soo xulay sahan mid ah: lagu sameeyey qoysas kala duwan xaaladdooda dhaqaale-bulsheed. i) in la xaqiijiyo baahida xogta Arrintani waa noocii ugu horreysay asaasiga ah iyo farqiyada; tirakoobyo xiriir ah taas oo ku soo bixi ii) in la sameeyo nidaam iyo doona hawlgallada bangiga/UNDP ee hannaan loo soo uruuriyo xogta barnaamijka waaxda la socoshada tirakoob qorshaysan; Soomaaliya. 2 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Maxladda dhexe ee qorshahani, waa Sahanka iyo soo uruurinta xogta qorshaynta iyo xoojinta awoodda hay'adaha ka naqshadaynta shaqeeya tirakoobyada iyo dhismaha Marka si faahfaahsan loo eego hab- hab-raacyadooda shaqo. raacyada iyo qeexitaannada sahanka, jaan-qoynta hay'adaha sahminta iyo Hadafka iyo baaxadda dhammaystirka uruurinta xogta iyo jadwalka sahanka la samayanayo, Hadafka sahankani, waxaa uu ku waxay leeyihiin dukumeentiyo kala salaysnaa soo uruurinta iyo helitaanka duwan, taasoo hadda cinwaankeedu xogta asaasiga ah tirada iyo xaaladda yahay "warbixin farsamo ee dhaqaale dadka ee la xiriirta heerka Dhaqaale- bulsheedka sahanka qoysaska Bulsheedka qoysaska, si loo xaqiijiyo Soomaaliya 2002". Si kastaba ha noocda loogu baahi badan yahay iyo aheetee, dulmar kooban oo lagu farqiyada u dhexeeya, taas oo looga sameeyey hab-raacyada iyo xaalado gol-leeyahay in la sameeyo daraasado kale oo sahmiskan,kuwaas oo ku rasmi ah ee waafaqsan hannaanka faahfaahsan qormooyinka hoose, si loo siyaasadeed, qorshaynta, iyo la sahlo fahamka ugu wanaagsan socoshada dhaqan-celinta, dib-u-dhiska tirakoobyada ay warbixintani iyo horumarinta. xambaarsan tahay. Intaas waxa dheer, iyadoo laga rajaynayo sahankani inuu horseedo xog Hab-raaca sahanka waafaqsan daraasaadka wadajirka ah ee Samaynta caalamadaha qaabka heer qaran (CCA) tilmaamayaasha, shaqada, si loo habeeyo sahankani, yoolasha Horumarinta Millenium-ka (MDG) tirakoobyada saboolinimada iyo waxay ahayd hawl aad u dhib badan, iyadoo hawsha labaadna ay tahay oo tilmaamayaasha. Waxa intaa soo raaca, keliya sidii looga hirgalin lahaa, sahanka heerka qiyaasta jaantusyada lagu noocaan ah dal ay colaadi ka taagan muujinayo sahanka qoysaska ee sida tahay. Calamadaha hawlgalkan,waxaa badan la xiriira Dhaqaale-bulsheedka, waaxyahaasna waxaa ka mid ah; naqshadaas laga soo qaaday magaalooyinka iyo qaybaha kale ee helitaanka adeegyada asaasiga ah, deegaannada, ee loo yaqaan miyiga hababka is-garsiinta, kaalinta haweenku ama goobaha aan magaalooyinka ay ku leeyihiin go'aan qaadashada, ahayn, taasoo caddaynaysa inay aad u helitaanka nidaamka garsoorka, xulashada iyo helitaanka agabka qoyska adag tahay in xog gaar ah lagu daro dadka reer miyiga ah. baraarujinta dulinka HIV/AIDS-ka iyo arrimaha deegaanka, taasoo suuragal Xaalado isku dhafan oo muujinaya ka dhigi karta in la fahmo xaaladaha calamadaha oo si qiyaas ah loo Dhaqaale-bulsheed ee Soomaaliya. diyaariyey ayaa la socda xulashada astaamaha loo qatay qoysaska. Tirada calaamadaha oo ka kooban 3,600 oo 3 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 qoys ama 300 oo kooxood oo ay Su'aalaha sahanka loo adeegsaday, weheliyaan 12 agab qoyseed halkii Shan su'aalood ayaa loo adegsaday kooxba. Kooxaha qoysaska isku sahanka: gobolka ah, waxaa laga soo xulay liis deegaan/isku goob biyood wadaaga ee a) hal su'aal oo muhiim ah oo la aan magaalo ahayn iyo degmooyin- adeegsaday sahanka qoyska; hoosaadyo ee magaalooyink. Dhammaan caasimadaha gobollada iyo b) hal su'aal oo gaaban oo loo degmooyinka, waxaa loogu dhaqmaa adeegsaday waaxda miraha magaalo, maadama nidaamku sidaas beeraha si loo ogaado ahaa dagaalka ka hor. Deegaamaynta hannaanka bulshadu ay u sahankii hore ay gacanta uga gaysatay adeegsadaan tacabka beeraha hay'adda UNDP, ayaa noqday gogol-xaar ee ay ku daaboolayaan baahida tixraac noqday ee degaannada iyo kooxahaas; goobaha biyaha laga helo sagaal ka mid c) Hal Su'aal oo gaaban oo loo ah 18ka gobolka ee dalka. Gobollda soo adeegsaday xoola-dhaqatada, haray, dagalka ka hor liiska xaaladdoodu oo muujinaysa sida reer waxay ahayd mid sugan oo la guuraagu ay uga faa'iidaystaan isticmaalay. kooxaha isku goob kuwada Kormeerayaasha sahankani, waxay dhaqan; keeneen liiska deegaamaynta, si loogu d) Hal su'aal oo la xiriirta qiimaha badalo, qiyaasta bakhtiyo nasiibka loo badeecadaha ee suuqa ee sameeyey xaalado gaar ah oo jira kooxaha isku meel kuwa awgeed. Tan waxaa keenay iyadoo ay dhaqan; jirto xaalado dadku aysan goobahaas ku sugnayn oo xanibaad badani jirtay ama e) Hal su'aal oo la xiriirta soo ay ka qaxeen dadkii goobahaas degenaa uruurinta qiimaha wax lagu kala markii dagaalladu dheceen. Xaqiijinta bedesho lacagaha jira ee ay iyo xulasha qoysaska waxa laga kooxahaasi isticmaalaan. sameeyey goobahaas, iyadoo la raacayey calaamada bakhtiya-nasiib Dhawr hay'adood oo horumarineed, ahaan loo raacayey. Is-bedelka oo ay ka mid yihiin, kuwa heer caalami calaamada qiyaaseed waxaa loo ah iyo kuwa deegaaneed, ayna isticmaalay waaxyaha miisaan weheliyaan shaqaalaha tirakoobka ee ahaaneed si loo qiyaaso tirakoobka heer maamullada ka jira dalka ayaa gacan Qaran. ka gaystay jadwalka samaynta qoysaska.waxaana tijaabooyinka goobaha deegaanka ee su'aalahan looga qaaday heer Soon (Aag). 4 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Khariidad muujinaysa sahanka Dhaqaale-Bulsheed ee Qoysaska 2002 5 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Qaabka maaraynta Qaar ka mid ah degmooyinka ma sahanka lahan calaamada kooxaha, kuwas oo aan sahan lagu samaynin, waxaana lagu Kooxda sahanka oo ka kooban hal bedlaym caamadaha cusub ee kooxaha xiriire farsamo, hal ruux oo xiriiriye heer ay isku gobolka yihiin. Kooxaaha ka qaran ah, afar xiriiriyayaal gudaha, afar muuqdaa, waa ay yar yihiin tiro ahaan la taliyayaal caalami ah, 10 kormeere si ayasan u yeelan u iilasho la buun- iyo 41 diiwaangeliyaal ah. Wadarta buuniyey marka ala qadayo qiyaasta shaqaaluhu waa 61 ruux, 56 waa tirakoobka heer qaran. aqoonyahanno Soomaliyeed. Intaas waxaa dheer, labo oday (celcelis) ahaan min Gobolladkasta ayaa kooxda ka mid Natiijada sahanka ah, si ay ugu caddeeyaan qaab- dhismeedka qoysaska, uguna Sahanakani wuxuu dulmar guud ku fududeeyan kooxda sahanka samaynayaa natiijooyionka Dhaqaale- calaamadaha qoysaska bulshada iyo bulsheed, waana midkii ugu horreeyey sahanka. Arrimaha kale ee muhiimka afar warbixinood oo xiriir ah ay ah, waxa ka mid ah inay ka taxadaraan samayasay waaxda barnaamijka ala kooxda sahanku meelaha miinada la socoshada Soomaliya. Seddexda galiyey iyo goobaha aan ammaanka warbixinood waxa loo qorsheeyey sida ahayn, iyadoo la adeegsanayo qaab talo soo socota: bixin ilaha deegaanka ee dhexdhexaadnimo iyo tilmaamo la iska 1) xaaladda tirada dadka iyo dhex arki karo, siiba marka arrimaha tirakoobyada kala dheeraaynta dhaqaale ay bulshada deegaanku ka dhalmada; helayso. Barnaamijyada tababarrada iyo sahannada yar-yar, ayaa waxaa iyana 2) dakhliga qoyska iyo hannaanka qabanqaabiya xiriiriyaal Soomaliyeed, kharajka; iyagoo gacan ka helaya kooxda farsamo/ 3) Tirakoobka tirada dadka xiriiriyayaasha heer qaran iyo la tabaalaysan. taliyayaasha caalamiga ah oo kaalshanaya komeerayaasha iyo diiwaangaliyayaasha min heer Soon Dhibaatooyinka jira (Aag) ilaa heer Gobol. Tijaabooyinka su'aalaha waxaa lagu qaaday heer Soon Nabadgalyo la'aanta iyo xasilooni (kooxo goboleedyo). darrida, ayaa noqotay dhibaatooyinka waaweyn ee ka horyimid Marka la eego xaaladda nabadgalyo dhammaystirka sahanka. Deegaanno darro ee haatan ka taagan gaar ah sida gobollada bartamaha iyo Soomaaliya,waxa sahankan loo qaaday Koofurta Soomaliya iyo qaybo kale sida labo weji intii u dhaxaysay Nofember ay muujinayeen shan kooxood oo kale 2001 ilaa January 2002 iyo Maarso oo sahan samayey ay caddeeyeen, 2002 ilaa July 2002. Kooxaha sahanka iyadoo ay ka haboonaan lahayd in hal si ay u dhammaystiraan, caddaymaha koox oo qura ay ku hirgalin karaan iyo saxitaan dib-u-eegid lagu sameeyey marka xaaladdu ay degen tahay. kooxaha qoysaska kala duwan. Dhibaatooyinka waaweyn waxay u Baaxadda jograafiyeed ee uu ku fadhiyo muuqdaan iska horimaadyada iyo sahanka, marka loo eego degmooyinka, sheegashada kooxaha iska soo horjeeda waxay ku xusan yihiin khariidada hoos gacan ku haynta goobahaas. ku qoran. 6 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Dhibaatooyinka kale waxaa ka mid ah: 4) Rajada oo sare u kacaysa dhinaca taageerada caalamiga 1) lacagaha kala duwan ee ka ah; socda Soomaaliya (Tusaale, waxa ka socda seddex nooc oo 5) Baahida loo qabo wada shilinka Soomaali ah, xaajoodka maamullo kala duwan Somaliland, shilinka Somaliland, ee heer deegaan/degmo/gobol; US Doolar, Djibouti Franc, Birta Ethiopia, shilinka Kenya iyo 6) Tirakoob la'aan dhinaca Riyaalka Sucuudiga); hay'adaha sharciga. 2) sicirro kala duwan oo lagu kala iibsado qiyaas isku mid ah Xaddidnaata xogta marka cabbir kaloo eego (Tusaale, tanagga waxa ku kala Xaddidnaanta ugu weyn ee xogta la jira 3 ilaa 5 litir, gadac waxa ku heli karo min sahminta heer qoys-, jira 1 ilaa 1/8 litir, shood, waxa iyadoo ay adag tahay xusuusta jawaab- ku jira 1 ilaa kg); celiyayasha. Midda labaad, qaar ka mid ah jawaabaha ay bixiyaan dadka wax la 3) Rajada dhaqaalaha ee weydiiyey waxay saamayn ku yeesheen bulshooyinka deegaanada ku qaabka fahamkooda iyo turjumidda dhaqan (shaqada iyo kiraynta hannaan ku haboon su'aasha la gaadiidka) u horseedidda iska weydiiyey (tusaale, "Fiican", "macquul horimaadyada oo lagu danay- ah", "liidata", "ka qaybgalka", sanayo iyo si aan haboonayn oo Dhibaato"). looga manaafacaadsanayo khayraadka; 7 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 8 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 CUTUBKA 1aad 9 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 CUTUBKA 1aad wadarta tirada dadweynaha Magaalooyin lagu qiyaasay, taas oo u dhiganta 34 boqolkiiba wadarta guud. Xaaladda tirada dadka iyo Dhaqan ahan, caasimadaha heer qaran, Guriyeynta gobol iyo degmo waxa loo yaqaan magaalooyinka Soomaaliya, xitaa haddii Xogta Xaaladda tirada dadka qaar ka mid ah ay aad u yar yihiin, Soomaaliya waa mid aan sugnayn oo halkaas oo ay kamaqan yihiin cakiran. Tirakoobka xilligan ay ay astaamaha lagu yaqaan magalooyinka. isticmaalaan hay'adahja caalamiga ah Haddana astaamo kuwaas la mid ah ee barnaamijyada qorshaynta waa ayaad ku arki doontaan sahankan soo toradii ay soo diyarisay hay'adda UNFPA socda. sanadkii 1995kii ee tilmaamayasay (5.76 million) kaddib markii ay dib- u - Celceliska tirada Qoysku qiyaastii eegtay hay'adda UNDP iyo Golaha waa 5.8, taas oo wadarta tiradeedu tirakoobka adalaka maraykanaka. UNDP gaarayso 1.17 million qoys. waxay markii ay dib-u-eegid ku samaysay tirakoobkii mashruuca UNFPA Qoysaska ugu badan waxay ay ku qiyaastay (6.56 million) taas oo gaarayaan (65.8% magaalada iyo ku dartay qoxootiga dibadda uga soo 70.7% miyiga iyo reer guudraaga) taas laabaaty Soomaaliya, iyadoo ay sii oo ka kooban 4 ilaa 7 ruux. ballaranayan magaloyinkii, gaar ahan waqooyiga. Bartamihii sanadkii 2002 waxa lagu qiyaasay tirada adaweynaha Soomalida ilaa 6.8 million iyadoo 10 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Kala duwanaanshaha u sheegaan da'dooda, xitaa haddii ay si da'da dadka sax ah u garanayaan da'da rasmiga ah, taas oo ay sabab u tahay mudnansiinta Sahanka qoyska iyo tirakoobyadu tirada. Boqolleyda xogta kala waxay labaduba leeyihiin mudnaan xog duwanaanta da'du kooxda isku jiilka ah, muhiim ah oo loo isticmaalo kala waxay muujisaa in si khalad ah ay duwanaanshaha da'da ku dhxe jira sheegaan dalka Soomaliya. Hannaanka qoqobka bisha. Si kastaba ha haatee, ugu xoog badan waxaa loo isticmaalay xogta la xiriirta da'da, waxaa raad ku sixitaanka dhibaatada noocaan ah1. yeeesha khaldad dhinaca mudnansiinta Jaantusyada soo socda ee 1.2 ilaa 1.4 tirada u dhaxaysa 0-9. Mararka waxay qeexayaan hab-dhismeedka qaarkood, dadku ma garanayaan da'da dadka. Qaabka Ahraamta oo kale, da'dooda, sidaas awgeed jawaab- wuxuuna ka kooban yahay qaabka celiyaha ama dadka diiwaangalinaya dhismaha dadku u kala baxaan ayaa u soo qaada tiro-qiyaaseed. Sida wadamada soo koraya, iyadoo lagu badan, mundaansiinta tiradu waxay muujinayo xaaaladda taranka iyo meegaartaa tirada ku dhammaata 0 dhimashada heerkeedu sarreeyo. ama 5. Qaar kalena waxay si khaladan 1 Waxaa jira habab kala duwan oo uu soo bandhigay Carrier Farag, karup-king Newton, Arriaga iyo Qaramada Midoobay.farsamootinka ugu xoogga badan ee la isticmaalay marka ay jiraan khatar baaxad leh ee ka muuqata kala duwanaanshaha da'da. Dhammaan habkan waxaa loo isticmaalay in lagu hagaajiyo is-waafajinta da'da, waxaana habka ugu xoog badan lagu saleeyey sixitaanka tixraacyada. 11 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 12 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Heerka wax qoris- markii dagaallada sokeeye dheceen, akhriska dadka waaweyn labadaraadle, dhulka miyiga iyo reer guuraaga, goobaahaas oo tiro aad u fara Heerka dadka waaweyn aqoontooda, badan oo da'da dugsiyada gaaray aysan waxaa laga tixraacaa awoodda tirada helin fursad ay aqoonta asaasiga ah ku dadweynaha da'adoodu 15 sano iyo helaan. Inkastoo qaar ka mid ah wixii ka sarreeya ee wax akhriska iyo Dugsiyada Quranku ay Carabi wax ugu qorista, taas oo ah astaan fariimeed. dhigaan, haddana qaar badan oo ardayda ka mid ah ayaa noqday kuwa Diiwangaliyayashu waxa lagula aan waxba aqoonin markii dambe. taliyaa inay isticmaalaan tijaabooyin fudud oo ay ku miijinayaan wax-qoris- akhis la'aanta, marka ay jawabaha Da'da guurka koowaad qorayaan. Natiijada sahankani waxay muujinaysaa in dalka soomaaliya lagu Da'da qaangaarka ah ee guurka tilmaami karo wadamada ugu aqoon kowaad ee Dheddigga iyo Laboodka hooseeya dunida, aqoonta dadka waxa lagu qiyaasaa 20 ilaa 25 sano jir. waaweyn wuxuu isku bedeshaa qiyaastii Waxa jira oo keliya farqiyo qiyaaseed u 34.9 boqolkiiba dhinaca magaalooyinka, dhexeeya deegaannada magaalada iyo ilaa 1.9 boqolkiiba deegaanada miyiga kuwa aan magaalada ahayn marxaladda iyo reer guuraaga, taas oo wadarata dhexe ee guurka, ayaa iyaduna guud noqonayasa 19.2 boqolkiiba dalka muujinaysa natiijo isku mid ah. soomaaliya. Dheddigga waaweyn Natiijadani waxay caddaynaysaa, aragti aqoontooda ee dhinaca miyiga iyo reer ka soo horjeedda in dadka Soomaliyeed guuraaga, waxay ka yar tahay qiyaastii ay guursan jireen marxaladda 6.7%. Qaybtani waxay tilmaamaysaa dhallinyaranimada, labadaraadle, fursado waxbarasho la'aan, kaddib deegaannada miyiga iyo reer guuraaga. 13 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Xaaladda Guurka (taas oo aan hadda la guursan), taas oo uu guursanayo ruuxa badbaaday- Saamiga dadka "guursaday" qiyaastii taas oo la xirriirta xaalad dhibmasho waa 36.8 Boqolkiiba oo ka koban 33.3 sayga ama haweentiisa-ma ahan wax Boqolkiiba oo lab ah, iyo 40.5 Boqolkiiba mar walba dhaca, inkastoo dhaqanku dheddigga. Qiyaas ahaan waa is le'eg sidaas oggol yahay, dagaallada sokeeye tahay tirada magalada iyo meelahaan iyo qaxa faraha badan ayaa iyaduna magaalada ahayn(miyiga iyo reer qayb ka qaadatay tirada Garoobada ku guuraaga). Sida caadiga ah saamiga sii kordhaya bulshada. Saamiga ragga asarreeya ee dadka guursaday waxa ay xaasaska furay ama ay ka dhinteen inta badan lagu macneeyaa, in xaqiiqdu waxaa lagu qiyaasay 1.5 Boqolkiiba tahay mid xiillikasta la xuso, waeyo marka loo eego haweenka agoonleyda raggu wuxuu guursan kara afar haween ah ama garoobada ah oo gaaraya 4.5 ah, laakiin haweenku hal nin bay Boqolkiiba. Qiyaasta tirada kuwa la guursan karaan. Waxaa kaloo taas lala furay ayaa ah 0.9 Boqolkiiba iyo 2.0 xiriirin karaa in raga iyo Dumarku ay Boqolkiiba. Qiyaas yar oo dadka ka mid mar kale is-guursan karaan. Sidaas ah waxay ku dhacdaa, heerka kuwa la darteed, waxaa iska caadi ah in raga dayacay ama raggoodu ku gabood- iyo Dumarkuba ay is-furi karan, mar faleen. (1.0 Boqolkiiba ragga iyo 3.0 kalena ay dib u guursan karaan, hase Boqolkiiba dheddgga). Kala yeeshee, dib u guusashada haweenku duwananshaha xadiga Boqolleyda kuwa ma badna , siiba marka ay gaaran da'da hore u soo guursaday marka loo eego soddon jirka. Dhaqanka guursashada ee xaaladdooda guurka xilligan, waxay ka la guursado xaska mar uu walaalka muuqdaan jaantuska soo socda. qabay (uu dhawaan guursado, balse waa marka uu qabo in ka yar afar Haween ah) ama xaaskiisa walaasheed 14 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Hoggaamiyaasha Qoyska waa isku mid marka loo eego ee Lab iyo Dheddig magaalada, miyiga iyo reer guuraaga. Haweenku waxay ku leeyihiin bulshada Saamiga hoggaamiyayasha qoyska door lixaad leh ee gacan siinta qoyska, lab iyo dheddig waxa lagu qiyaasaa 14.3 marxaladda dagaalka kaddib. Waxay boqolkiiba magaalooyinkan iyo 11.7 kaloo haweenku kaalin muhiim ah ka Boqolkiiba miyiga iyo Reer guuraaga. qaataan dhismaha qoyska iyo go'aan Qiyaastii 20 Boqolkiiba oo keliya ee qaadashada oo ay si hufan uga haweenkan ayaa xilliga la guursaday, qaybgalaan (Eeg Jaantuska 5aad). inta soo hartay ayaa intooda badani ay Agoonley yihiin ama la furay. Habku 15 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Xaaladaha dhimasho ee Qaababka guryeynta la muuiyey Ilaa 24 Boqolkiiba guryaha Intii sahankani socday, mid ka mid Soomaaliya waxay ka samaysan yihiin ah su'aalihii dadka la weydiiyey waxay qalab adag oo waqti dheer jiraya. ahayd tirada dhimashada tan iyo Waxaana lagu gartaan qaab- sanadkii la soo dhaafay iyo sababihii dhismeedka adkaysiga joogtada ah leh. geeridaas keenay. Ilaa 61 Boqolkiiba In wax yar kabadan 56 Boqolkiiba waxay dhimashada guud waxay muujisay leeyihiin darbi ama saqaf laga sameeyey arrimo xanuun la xiriiray, iyadoo ay qalab kuwa dhaw agabka adkaysi wehelisay dadka waayeelka ah (19%), dheeraadka ah leh. Boqolkiba 20ka soo shilka uusan ku jirin miinada (7.4%), hartayna waxay hoos tagayan qalabaka dagaal (4.3%), iyo miinada (3.4%). dhismaha ku meel gaarka ah, Sababaha dhimashada keenay2 waxay maadaama ay inta badan meel ka leeyihiin qiyaas isku mid ah marka la guurayaan, oo meel kale degayaan, eego magaalada iyo goobaha aan waxay adeegsadaan dhigo/laamo, magaalada ahayn, marka laga bacyaal wax lagu dhisto iyo qalab kale reebodhimashada ay keento xanuunka, oo la mid ah. Waxa jira farqi la shilka iyo dagaalada. Kala calaamadayn karo oo u dhexeeya duwanaanshaha magaalada iyo miyigu tayada guryahaas iyo deegaanada kale. waxay ka muuqdaam jaantuska soo Boqolkiiba 6 oo kel; iya guryaha miyiga socda. reer guuraaga waxa lagu tilmaami karaa inay yihiin dhismayal adkaysi joogto ah leh marka la barbar-dhigo Boqolkiiba 60 guryaha magaalooyinka farqi noocaan ah wuxuu kaloo ka jiraa qaababka kale waaxyaha guryaha loo dhiso. 2Xaaladaha dhimashada sababay, waa in loo qaataa oo keliya tilmamayaal ahaan, sida dadka waaweyn, balse aan run ahaantii ahayn sabab dhimasho 16 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Waxa jira labo qol oo celcelis ahaan Dhibaatooyinka guriyenta ee uu ka koban yahay aqalka Soomaliya: deegaannada magaalada waxa sii 2.5 ayuu ka koobma guri kasta oo cusleeyey dadka fara badan ee miyiga magaalada iyo 1.7 Miyiga iyo reer ka soo qul-qulaya, dadka soo bara- guuraaga. Shan waaxood, waax ka mid kacay, iyo qoxootiga dibadda ka soo ah guryaha magalada waxay ka kooban laabanaya. Seddex meelood meel ahaan yihiin hal qol oo keliya. Qiyaas ahaan qoysaska magaalooyinka ku nool waxay seddex waaxood waax ahaanna leeyihiin labo ama qoysas ka badan oo guryahaasi waxay ka kooban yihii labo ku wada nool hal qol. Iyadoo in ka qol, labadaba magaalada iyo meelaha badan mid ka mid ahi ay wadaagan aan magalada ahayn. Ilaa 43 Boqolkiiba guryo hal qol ka kooban. Miyiga iyo reer guryaha magalada waxay leeyihiin guuraaga, labo iyo wax ka badan ayaa seddex ama qolal ka badan marka la qoysaska wada dega ilaa 10.5 Boqolkiib barbar-dhigo ilaa 14 Boqolkiiba miyiga guryaha, kuwaas oo seddex meelood iyo reer guuraaga. meel ay degan yihiin guryo hal qol ka koban. 17 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Waxaa kaloo jira farqi weyn oo u dhiganta hal ka mid ah 25 guri ee miyiga dhexeeya guryaha magaalada iyo iyo rer guuraaga ah. Habka lahaanshaha deegaannada aan magaalada ahayn. xilligan ee guryaha, waxay muujinaysaa Halkaas oo dadka degan magaladu ay in in ay guryo yaraani jirto magaaloo- leeyihiin in ka yar 60 Boqolkiiba yinka, taas oo qiyaastii 18 Boqolkiiba Guryaha, in ka badan 90 Boqolkiiba ay qoysasku ay ku degan yihiin Guryo kiro leeyihiin dadka miyiga iyo reer guuraaga ah, kuwa bannaan ama dawladdu ay ah. Hal ka mid ah afartii guriba wa kiro lahayd. Tani waxaa laga yaabaa inay deegaannada Magalooyinka, taas oo u saldhig u tahay xiisadaha degenaansho la'aanta ah ee jira. 18 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 CUTUBKA 2aad 19 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 CUTUBKA 2aad qiyasaa shaqooyinka wax soo saarka leh 38.5 Boqolkiiba magaalooyinka, iyadoo 59.3 boqolkiiba lagu qiyaaso miyiga iyo Shaqada iyo dakhliga reer guuraaga, halka boqolkiiba 52.6 ay tahay dalka. Shaqaalaha Sida awgeed, heerka dadka aan Da' kooxeedyada Tirada dadka ee ka shaqaynin wuxuu gaarayaa 65.5 kooban 15 ilaa 64 ee shaqalaha ah ama Boqolkiiba dhinaca magaalooyinka, u diyaar ah shaqada, waxaa loo yaqaan iyadoo 40 boqolkiibana ay tahay dadka xayiga u ah fulinta shaqada. deegaannada aan magaalada ahayn, Dadkaasi waxay ka kooban yihiin 56.4 47.4 Boqolkibana lagu qiyaaso guud Boqolkiiba tirada guud ee bulshada. Tani ahaan dalka. Tirooyinkan, waxaa keliya waxay qiyaastii gaarayaan xoogsatadu oo loo adeegsaday tilmaan ahaan, 3.8 million, taas oo 1.3 million ay maadaama aan loo qaadan karin xog magaalooyinka ku nool yihiin, halka 2.6 sugan oo laga helay hay'ado loo Boqolkiiba ay degen yihiin miyiga iyo shaqeeyo, shaqaale-xilliyeed iwm. reer guuraaga. Faahfaahin dheerad ah oo sahankan lagu sii horumariyo ayaa loo baahan Shaqaalaynta yahay, si loo qiyaaso heerka da'da iyo Dheddig-laboodka gaarka ah ee xoogga Wadarta shaqaalaynta (waxay ka shaqada ka qaybgalaya, iyadoo kooban tahay, shaqo naftaada ah, shaqo baaritaan lagu samaynayo xiriirka tirada mushaar leh, shaqooyinka wax soo dadka aan shaqaynin iyo kuwa u saarka leh ee guryaha laga qabto, balse shaqeeya marka la eegoo waaxyaha an mushaarka lahay), waxaana lagu kala duwan shaqaalaynta, beelaha (oo 20 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 ay ku jiran Kalluumaysiga, kaymaha iyo marka 4.3 Boqolkiiba carruurta lab Macdanta) waxa lagu qiyaasaa 67 Boqolkiiba iyo 1.9 Boqolkiiba carruurta Boqolkiiba, warshadaynta (oo ay ku dheddig ee ku jira da' kooxeedyada 5 jiraan Dhismaha, hawl-gacmeedka) ilaa 9 jir waxay ka shaqeeyaan boqolkiiba 12 iiyo adeegyada oo lagu deegaannada magaalooyinka, iyadoo qiyaaso Boqolkiiba 21. tirada kale ee ka shaqaysa miyiga ay yihiin 15.3 Boqolkiiba iyo 15.7 Boqolkiiba. Marka la eego da' kooxeedyada 10-14 jir, heeka shaqalaha Shaqaalaynta carruurta carruurtu ee miyiga iyo reer guuraaga Heerka carruurta la shaqaaleeyey ee waxuu labo goor ka badan yahay kuwa da' kooxeedyada 5 ilaa 9 jir waxa lagu magaalada. Dadka iskood u shaqaysta qiyaasay 9.7 Boqolkiiba oo lab ah iyo iyo shaqaalaha hadba markuu shaqo 8.2 boqolkiiba oo dheddig. Tirooyinka helo shaqeeya, waxaa laga helaa kale ee da' kooxeedyada 10 ilaa 14 jir magaalooyinka, maadaama ay fursadio oo labka iyo dheddigguna waa 22.6 wanaagsan halkaas ka jiraan. Miyiga iyo boqolkiiba iyo 24.3 Boqolkiiba. Waxa bulshada reer guuraaga ah, waxaa kaloo jira farqi weyn oo u dhexeeya carruurta saamayn ku yeeshay xoogga shaqalaha carruurta ee heerka shaqooyin aysan wax mushaar ah ka magaalada iyo miyiga. Tusaale ahaan, helin sida beero falista. 21 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Dakhliga qoyska Wadarta dakhliga qoysku waxa lagu qiyaasay 1.5 Billion Doolarka Sahankani wuxuu kaloo so uruuriyey maraykanka dalka Soomaaliya, tas oo xogta dakhliga qoyska iyo kharajka ku ka kooban 672 million doolar baxa. Qoqobyada dakhligu waxay soo koobayaan dhaman ilaha-hawlgallada magalooyinka iyo 875 million Doolar dhaqalaha qosku ka yimaasdo, miyiga iyo reer guuraaga. Xisaabtan gunnooyinka dakhliga, dakhliga ka soo marka loo eego dakhliga guud ee xarooda shaqooyinka iskaa loo qabto, kororka sanadkii mar, waxay gaaraysaa iyo wax kala wareejinta, iyadoo sidoo USD 226, iyadoo dakhliga ku kordhay kale ay jiraan dakhliyo ay qoysasku ka sanadkiiba uu dhan yahay USD 291 helaan mas'uuliyadda hadba ay fuliyaan. dhinaca magaalooyinka, iyo USD 195 Xogta dakhliga ee wax soo saarka miyiga iyo reer guuraaga. miraha beeraha, xoolalah nool, iyo xawilaadaha, aya la soo uruuriyey, maadama la xaqiijiyey inay kaalin Meesha uu ka yimaado muhiim ah ka qaatan dhaqaalaha adalka Soomaaliya. Baahida arrintani waxay dakhliga Qoyska sababtay in loo kala sameeyo qoqobyo jadwaleed lagu garto. Faahfaahinta Dakhliga kasoo xarooda shaqooyinka kharjyada, qayb kku saabsanna waa iskaa loo qabto ayaa lagu qiyaasaya lagu daray, iyadoo hadba lagu boqolkiiba 50 wadarta guud ee heerarka kordhinayyey xogta soo korortay, si ay dakhliga iyo gunnooyinka shaqada oo u xoojiso miisaanka xigta la uruuriyey, gaaraya 14 Boqolkiiba. taas oo leh tirooyin muujinaya qiimaha macaamiishu adeegsatay. Xoolaha nool Dakhliga laga helo xawilaadaha, iyo wax soo saarka miraha beeraha oo ayaa isna lagu qiyaasay USD 360 mil- iyaguna leh adeegsi gar ah aya qiyaas lion, taas oo u dhiganta 22.5 Boqolkiiba iyo tiraakoob laga sameeyey dakhliga wadarta dakhliga guud3. Ilaha kale ee qoyska. 3Qiyasta wadarta shirkadaha xawilaadda iyo wax kala wareejinta, ayaa lagu qiyaasay $700-800 Million sanadkiiba. Qayb keliyo oo dakhligan ka mid ah ayaa loo isticmaalaa dakhliga qoyska. Waxaa kale oo iyana jira lacago la kala bedelayo oo ay ku jiraan ganacsiga caadiga ah, iyo lacago loo diro wadamada deirska ah iwm. 22 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 dakhliga, waxa ka mid ah kirada iyo guda-jiray marxaladii dagaalka ka hor, hantida mucaawanada ah oo inta soo qaar gobollda koofureed ka tirsan,waxa hartay 13.5 Boqolkiiba lagu qiyaaso. lagu tilmaami jiray inay taajiriin ahaayeen, marka loo fiiriyo hannanka Waxaa kaloo iyana jira farqi mudan ganacsiga khayradka beeraha ee ay in la tirgaliyo, marka laga hadlayo haysteen, sidas oo kale, waxaa jiray xaaladda dakhligan gunnooyinka tixgalin dheerad ah oo dhicaadeegyada shaqaaluhu ka yimaado iyo dadka warshadaha culus oo ka hawlgalayey iskood u shaqaysta ee ku dhaqan caasimadda Muqdishu, taas oo ka magaalooyinka iyo miyiga, taas oolagu dhigtay gobolka ugu taarijsan dalka muujiyey jaantuska soo socda: dagaalka ka hor. Si kastaba ha ahaatee, qiyasaha haatan la asameeyey waxay Kala duwanaanshaha caddaynayan in gobollada nabadgalyada iyo degenansha haysta ay xaaladdooda dakhliga dakhligu ay heer sare gaartay, taas oo Qiyaasta hor-u-dhaca ah ee koror marka la barbar-dhigo gobollada ay sanadeedka dakhliga qoyska aya la xiisaduhu weli kataagan yihiin, ay sameeyey, si celcelis loogu sameeyo is- muuqato in horumarkoodu hooseeyo. bedelada ka muuqda kala duwanaan- Sidas awgeed, waxa loo baahan yahay shaha gobollada dakhligooda. Intii lagu sahamo badan iyo daraasado dheeraad ah oo lagu oganayo saamaynta 23 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 dagaalada ay ku yeesheen koritaanka eberka ee ayaa tilmaamaya isku dhaqaalaha Soomaaliya. dheelitir sugan iyo 100 dhab ah balse aan isku dheelitirnayn). Dhibcaha Kororka dakhli- sanadeedka, waxay muujinayaan Saboonimada xad dhaafka ah waxa inaysan isku dheelitirnayn dakhliga lagu qeexaa qiyaasta dadweynaha ee qoyska dalka Soomaaliya. Tusale ahaan, maciishadda noloshoodu maalintii ka boqolkiiba 30 wadarta guud ee hoosayso $1 US Doolar, taas oo lagu dadweynaha waxay helaan ilaa 7.8 cabbiro hannaanka awoodaynta isku boqolkiiba wadarta dakhliga guud, dheelitirka wax gadashad (PPP) marka iyadoo meelaha ugu dhibcaha sarreeya la adeegsado is-barbar-dhiga heer ay ka helayan qiyaas dhan 35.6 caalami ah. Qiyaasta tirada dadweynaha Boqolkiiba wadarta dakhliga. Tani waxay ee ku noool xaaaladda ba'an ee kaloo caddaynaysaa laanqayrta derida saboolnimada ee lagu qiyaasay 43.2 leh ee ka muuqata boggan hoose. Boqolkiiba inay Soomaliya ka jirto. Qiyaasta tirooyinka Giniga ee dhan 39.7. Saboolnimada xad dhaafka ah ee (Tirooyinka ginigu waxay u dhexeeyaan magaalooyinka, ayaa lagu qiyaasaa 23.5 0 ilaa 100. Qiimaha ugu sarreeya ee 24 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Boqolkiiba iyo reer guraaga oo gaaraya taasoo oo loo qaybin karo 1.4 Million 53.4 Boqolkiiba. Xaaladaha rasmiga ah, inay magaalooyinka ku nool yihiin, 3.6 marka tirada dadka ku nool xaaladda Million ruuxna ay miyiga degan yihiin. ba'an ee saboolnimada, waxa iyana lagu Celcelis sanadeedka dakhilga kororka qiyaasaa 2.94 million, taas oo isugu jirta (ee la wafajiyey hannaanka isku 0.54 million oo magaalooyinka ah iyo dheelitika awoodda wax gadashada) 2.4 million oo deegaannada miyiga ah. dadka noloshoodu ka hoosayso khadka saboolnida xad dhaafka ah, ayaa lagu Qiyaasta guud ee saboolnimada qiyaasay ilaa $US Doolar 210. waxaya saldhig u ah tiro dad ah oo ku nool $2 US Doolar maalintii oo ah 73.4 Qiyaasta heer qaran ee sabool- Boqolkiiba dalka Soomaliya, taas oo ka nimada sida gaarka loo tilmaamay kooban 60.7 boqolkiiba magaalooyinka, waxaa la isku dayi doonaa, marka laga iyadoo 79.9 Boqolkiiba ay ku nool yihiin baaraandago hannaanka qeexidda deegaannada miyiga. Sida ay qiyastani qoqobyada kharajka. caddaynayso, 5 million oo ruux oo Soomaliya ku nool, ayaa sabool ah, 25 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Yoolasha horumarinta Millenium-ka Yoolka ugu horreeya horumarinta Millenium-ka (MDG), waxay ku dhawaaqayey in kala bar la dhimo tirada dadka ku nool xaaladda ba'an ee saboolnimada xad dhaafka ah sanadku marka uu gaaro 2015-ka, marka la eego heerka ay marayasay 1990kii. Tan macneheedu waa yaraynta saamiga dadka gaarayey 43.2 Boqolkiiba oo ah kuwa faqriga xad dhaafka ah ku nool in la gaarsiiyo 21.6 Boqolkiiba sanadka 2015ka dalka Soomaaliya (Taas oo laga qiyaas qaatay inaysan min 1990kii wax hoos u dhac ah la taaban karo samaynin). Taas oo muujinaysa in tirada dadka ku dhaqan miyiga ee xaaladda saboolnimada ba'an ku nool in ay gaarayaan 53.4 boqolkiiba, kuwaas oo u baahan in laga yareeyo qiyaas ahaan 26.7 Boqolkiiba haddii ay dhici karto in si siman loo yareeyo saboolnimada magalooyinka iyo goobaha miyiga ka jirta. Shaqadani waa mid dhib badan, hase yeeshee, ma ahan waxaan suuragal ahayn, haddii la qaado tallabooyinka asaasiga ah ee lagula daagalamo saboolnimada, iyadoo la adeegsanayo istaraatiijiyadda hoos u dhigidda xaaladaha Saboolinimada soo noq-noqonaysa ee dalka Soomaaliya. Dhacdooyinka iyo iska horimaadyada lama filaanka ah ee qaybo ka mid ah dalka Soomaaliya haatan ka jira, ayaa sii murjinaya xaaladda nabadgalyada iyo xasiloonida goobahaas, wallow intooda badan la go'doomin karo ama lagu salayn karo dhacdooyin deegaanno gaar ah ku kooban. Si guud marka loo eego, waxa muuqata rajo guulo laga gaaray dhinacyada soo kabashada dhaqaalaha iyo dib-u-dhiska horumarinta. Najiijooyinkaa waxaa lagu gaaray dadaal deegaannada gudaha laga sameeyey, kuwaas oo ay horseed ka yihiin Waaxyaha ganacsiga gaarka loo leeyahay. Si kastaba ha ahaatee, kaalmada caalamiga ahi way kooban tahay. Hawlaha baaxadda leh, adeegyada isku dhafan ee waaxyaha dib-u-dhiska/barnaamijyada horumarinta ayaa iyana ka mid ah talabooyinka lagu yarayn karo saboolnimada gobolladan xasiloonidu ku guulaystay. Tani, si kastaba ha ahaatee, waxay u bahan tahay faham weyn oo ku wejhan xiriirka u dhexeeya saboolnimada iyo dagaallada. Waxa kaloo lagama marmaan ah in loo hawlgalo khariidaaynta saboolnimada, iyadoo la samaynayo hannaan lagula soconayo darasaadka saboolinuimada soo noqnoqonaysa, si lagu ogaado dhibaatooyinka iyo xaalahada sababa. 26 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 CUTUBKA 3aad 27 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 CUTUBKA 3aad Tiradan qaadashada waxa lo isticmaalay qiyaasta Dugsiyada H/dhexe heerka ku biiraysa ee wiilasha iyo Adeegyada asaasiga ah Gabdhaha iyadoo ay weheliso qiyaasta tirada dadweynaha ee heerka da' Dhawr ka mid ah adeegyada asaasiga ah ee soomaaliya, ayaa waxaa kooxeedyada. ka mid ah hay'adaha waxbarashada, Haddaba, tirada guud ee qaadashada daryeelka caafimaadka iyo ilaha biyaha, ardayda dalka Soomaaliya waxaa lagu iyadoo loo qaybiyo goobaha ay qadaray 16.9 Boqolkiiba, iyadoo 20.8 khasaaraha culus la soo derseen Boqolkiiba ay wiilal yihiin, 12.7 xilliyadii dagaalka sokeeye socday iyo iska horimaadyadii ka dambeeyey. Qaar Boqolkiibana ay gabdho yhiin. ka mid ah adeegyadan ayaa si wacan uga hirgalay meelaha qaarkood, kuwaas Machadyada oo ka faa'iidaystay taageerada caalamiga ah iyo gacan ay ka heleen waxbarashada waaxyada ganacsiga madax-banaan ee Soomaaliay. Si kastaba ha ahaatee, Dugsiyada Quraanku waxay ku marka laga reebo xogta laga hayo wejehan yihiin barashada Quraanka adeegyada Dugsiyada hoose/dhexe, ma kariimka ah, iyadoo qaar kalena ay ilaa jiraan xog kale oo guud ahaan dalka ka xad Afka carabiga wax ugu dhigaan jirta. Sidaas awgeed, jadwalka ardayda. Qiimaha machadkani, aad buu sahankani wuxuu isku taxa-luujiyey in u hooseeya dhinaca waxbarashada, taas la naqshadeeyo qaab baaritaan dhab ah oo ay sabab u tahay, iyadoo ay loogu sameeyo sida dadweynaha loogu maamulaan, taageerana ay bulshadu heli karo adeegyada noocaan ah. Marka u fidiso. Intooda badani waxay ku la eego su'aalaha la weydiiyey ee ku shaqeeyaan dhismayaal ku meel gaar wejehan helitaanka, awoodda, ah ama geedaha hoostood, islamar- masaafada, waqtiga lagu gaari karo kaana xarumahani waa ay bahsan yihiin, goobaha waxbarashada, caafimaadka waana la awoodi karaan in wax lagu iyo ilaha biyaha (helitaanka markan barto. Celceliska Masaafada dugsiyada waxa loola jeedaa, sida rasmi ahaan Quraanku, waxa lagu qiyaasaa Rubuc lagu gaari karo, iyadoo awooddana loola Kiloomitir wax aan ka badnayn jeedo, fursadda dhaqaalaha). magaalooyinka iyo Deegaannada Miyiga. Celceliska masaafada Dugsiyada Heerka qaadashada H/dhexe waxaa lagu qiyaasaa Hal kiloomitir oo Rubuc Dhiman. Masaa- ardayda fadani wax aan sidaas u badnayn bay ka yar tahay dhinaca miyiga iyo reer Soomaliya waxay ka mid tahay guuraaga marka la barbar-dhigo wadamada ugu hooseeya tirada arday magaalooyinka. Tani waxaa weeye loo qaadanayo dugsiyada qaaradda guryo isku dhafan meelaha aan Afrika. Sahan ay hay'adda UNICEF ku magaalooyinka ahayn. Haddaba, sameeysay dugsiyada H/dhexe ayaa qiyaastii muuijyey in ardayda ku masaafada waxa loo la jeedaa ilaa 48 biirayasa fasalka 1-8aad ay Boqolkiiba oo keliya dhinaca Qoysaska dhamaayeen 286,808 sanadkii 2002, reer Miyiga ah marka la barbar-dhigo kuwaas oo isugu jiray 64 Boqolkiiba 93.8 Boqolkiiba qoysaska Wiilal ah iyo 36 boqolkiiba oo Gabdho magaalooyinka, kuwas oo la sheegay ah. 28 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 inay heli karaan Dugsiyada H/dhexe. Ma Goobaha Dhalmada jiraan Fursado Dugsiyada Sare ah deegaannada reer miyiga ah. Helitaanka Natiijooyinka sahankani waxay machadyada farsamada, aya la sheegay muujiyeen in inta badan ilmahu ay ku inay dhan yihiin 15.7 Boqolkiiba tirada dhashaan goobo aan lahayn daryeel dadka reer magaalka ah, taas oo marka caafimaad oo haboon. Dhab ahaantii, la barbar-dhigo ilaa 1.9 Boqolkiiba inta marka dalka si guud loo eego, 88.2 badan deegaanada reer miyiga. Inta Boqolkiiba carruurta dhalata muddo hal badan jiritaanka fursadaha sano gudaheed ah, sahanku wuxuu waxbadashadu ma ahan wax la tilmaamay inay guri ku dhashaan; 8.8 damanad qaadi karo helitaankooda, Boqolkiiba oo keliya, ayaa cisbillaada nabadgalyo darrida awgweed, ama Goobaha kale ee caafimaadka ku deegaannoo badan oo ku yaalla dhasha. gobollada bartamaha iyo koofurta soomaaliya ayea saamaysay helitaankii Gargaarka caafimadka, ayaa sida fursadahan. Inta badan dadka caadiga ah meesha ka maqan, marka jawaabahn bixiyey, waxay xaqiijiyeen, uu ilamhu ku dhalanayo deegaannada in helitaanka waxbarashada dhaqaale miyiga, taas oo lagu qiyaaso 0.5 ahan la awoodi karo. Si kastaba ha Boqolkiiba inay haweenku ku umulaan ahaatee, tani waxay ka tarumaysaa cisbitaallo ama goobaha kale ee aragtida guud ee jawaab-celiyayaasha cafimaadka. la waraystay, marka la tago xaqiiqda ama awoodda adeegsadaha oo keliya. Tani waxay u muuqataa, inaan guud ahaan la haynin daryeel caafimad oo taabba-gal ah. 2.9 Boqolkiiba oo keliya, Adeegyada caafimaadka ayaa la xaqiijiyey in qoysaska reer guuraaga ahi ay heli karaan fursado Ilaa 56 Boqolkiiba dadka Cisbitaal. magalooyinka ku dhaqan iyo 60 Boqolkiiba dadka reer guuraaga ah, ayaa la xaqiijiyey inay ugu yaraan heli karaan hal xarun caafimaad celceliska masaafad gaaraysa 1.3 km iyo 2.4 km si caadiga ah. Ilaa 63 boqolkiiba qoysaska deegaannada Magaalada ku dhaqan iyo 36 boqolkiiba Bulshada reer guuraga ah, ayaa la xaqiijiyey inay awoodaan, xarumaha waaweyn ee caafimaadka ee hooyada iyo dhallaanka (MCH, 42.4%) iyo cisbitaalada (41.2% ee magaalooyinka iyo rugaha caafimaadaka (23.9%) iyo MCH-yada (19%) goobaha reer guuraaga. Adeegyada kale ee ay ka midka yihiin b u k a a n - s o c o d - e e g t o o y i n k a daawooyinka bixiya (OPD), Rugaha caafimaadka wareega iyo xarumaha caafimaadka. 29 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Ilaha gargaarka, xilliga magaalooyinka iyo 11.7 Boqolkiiba reer dhalmada guuraaga. Xubnaha qoysaska ayaa caawiya ilaa 18.7 Boqolkiiba , halka 7.2 Ilaha ugu waaweyn ee gargaarka Boqolkiiba magaalooyinka iyo 25.5 xilliga dhalmada waa umuliso Boqolkiiba goobaha aan magaalooyinka dhaqameedyada (TBA). Ilaa 43 ahayn. Dhakhatiirta ayaa gargaara Boqolkiiba dhammaan ilmaha haweenka ku dhasha magaalooyinka, magaalooyinka ku dhasha iyo 61 taas oo lagu qiyaaso 6 Boqolkiiba Boqolkiiba ilmaha Miyiga ku dhasha, wadarta guud. waxaa Umuliya, umuliso Dhaqameed- yada. Kalkaaliyaasha/umulisooyinka Xubnaha qoysaska ayaa , qaraabada caafimaadka ayaa iyaguna umuliya am a saaxiibada aya iyaguna caawiya qiyaas ahaan 23 Boqolkiiba ilamaha afartii ilmood mid ahaan carruurta ku dhasha oo isugu jira 40.7 Boqolkiiba dhalata deegannada miyiga. 30 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Biyaha abaartaba, iyadoo sidoo kale reer Guuraaguna ceelashaasi u yihiin ilaha Celceliska masaafada ilaha biyaha uu bin'aadmigu isticmaalo waa ilaa 0.5 km ugu muhiimsan xiilliyada Abaaraha, waxayna Baraagaha (barkado loo inta lagu jiro xilliyada Roobabku jiraan samaysto inay u celiyaan biyaha iyadoo 0.7 km lagu qiyaaso xilliyada Roobka), waxaana la dhisaa xilliyada Abaaraha deegaannada magaalooyinka. abaaraha. Ilaa 47 Boqolkiiba dadka Tirooyinka u dhigma goobaha reer guuraga waa qiyaastii 1.2 km iyo 5.8 magaalooyinka iyo 96 Boqolkiiba miyiga, ayaa caddeeyey inaysan km. Ilaa seddex meelood meel ahaan isticmaalin biyo la daweeyey. Si kastaba dadka waxay fursad u hela inay biyaha ha ahaatee, waa in maskaxada lagu tuubbo gashtaan dhinaca magaaloo- hayaa, in tirooyinkani inay ku salayasan yinka marka la barbar-dhigo ilaa 3.8 Boqolkiiba Goobaha miyiga. In ka badan yihii naragtiyo deegaaneed, islamar- kaana aan loo qaadan Karin aragti ay nus magaalooyinka waxay ku tiirsan hay'aduhu qabaan. yihiin ceelasha caadiga ah ama kuwa matoorka leh laba xilli ee roobka iyo 31 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Faya-dhawrka Fursad la'aanta daryeelka caafimaadka, biyo nadiif ah oo la cabbo Nus ka mid ah dadweynuhu fursad uma helaan musqulo wanaagsan. Tani iyo faya-dhawr haboon sidoo loo heli waxaa magalooyinka lagu qiyasaa ilaa lahaa qayb baaxad leh oo dadweynaha ka mid ah, ayaa u muuqata inay Boqolkiiba 6, halka 70 Boqolkiiba dhibatooyinka ugu waaweyn ee ka dhinaca miyaga lagu qiyaaso. Faya- qaybqaataan cudurrada iyo dhimashada dhawr la'aanta, waxa ka mid ah qashinka aan la uruurin, kaas oo sida la dheeradka ah iyo cimri gaabnida xaqiijiyey 27 Boqolkiiba dadweynaha ay bulshada la soo deristay.waxay kaloo raadadka xaaaladahani dhimashadu ina dhibaatooyinka ugu xun ee deegaanku tusaysaa ilaa muddo hal sano ka hor ay ka jiraan magaalooyinka. Tirada u intii sahankan la qaaday natiijadii ka soo dhiganta deegaannada reer guuraaga waxa weeye 6 Boqolkiiba, iyadoo taas if baxday. sabab looga dhigayo iyadoo aysan ka jirin wacyi-gelin dhinaca faya-dhawrka ah. 32 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 CUTUBKA 4aad 33 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 CUTUBKA 4aad magaalooyinka waaweyn, baaxad- dooda, tusmadooda iyo xilliyadooduna Dhaqan ahaan, bulshada Soomali- way kala duwan yihiin, taas oo xitaa yeed habka oraahda aan qornayn ee joogtayntoodu ay iyaduna kala duwan ay wax isku gaarsiiyaan, ayaa ah hab tahay meel ilaa meel.qiyaas ahaan nus is-gaasiineed oo muhiim ah. Si kastaba ka mid ah qoysaska reer magaalka ah ha ahaatee, wax yar baa laga og yahay iyo 90 Boqolkiiba reer Guuraagu hannankiisa is-waafaqajinta sancada weligood ma akhriyaan joornaalada iyo casriga ah ee habka isgaasiinta. Sidaas wargaysyadaba. Tani waxay awgeed, sahanku wuxuu isku taxa- muujinaysaa sarreynta wax-qoris akhris luujiyey inuu soo uruururiyo xog, si lagu la'aanta dadka waaweyn, iyagoo ay xaqiijiyo ilaha iyo baaxadda hirarka ee dhibatada qayb ka tahay inaan uu ku baaho noocyada qalabka wargaysyada laga helin deegannada warbaahinta ee jira. miyiga iyo Magaalooyinka yar yar. Isticmaalka qalabka Qaabka is-garsiinta warbaahinta Telefoonka (18.7%), Raadiyaha Ugu yaraan waxaa lagu qiyasay in Fooniyaha (HF) (33.4%) iyo Fariin- halkii ruux oo lab ah ee 78 Boqolkiiba qaadaha (39%) ayaa ah ilaha joogtada qoysaska iyo hal Ruux oo dheddig ah ah ee ugu waaweyn ama is-gaasiinta 63 Boqolkiiba qoysaska magaalooyinka munaasabadeedka Soomaaliya u dhagaystaan Idaacadda si joogto ah. (Jaantuska 4.1). Habku waa isku mid Tirooyinka dhiggooda ah ee deeegaannada magalaad iyo miyigaba, deegaannada reer guuraaga ayaa lagu farqiga u weyni waa heerka gaarka ah qiyaasay iyagana 44 Boqolkiiba iyo 31 ee ay tefoonada u isticmaalaan dadka Boqolkiiba. Boqolkiiba 19 qoyasaska magaalooyinka. Arrintan waxaa u sabab reer magaalka ah, ugu yaraan hal ruux ah, iyadoo aan guud ahaan telefoonada oo lab ah, ayaa joornaalada si rasmi ah laga isticmaalin deegaanaada reer u akhriya. Tirada dhiggeeda ah ee guuraaga ah, taas oo iyana ka duwan dheddigga ayaa ah 9 Boqolkiiba. Fariin-qaadaha iyo adeegyada Inkastoo joornaalada iyo wargaysyada Raadiyaha. waraaqaha ah laga soo saaro 34 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Boostada berriga iyo mid yahay deegaarada magaalooyinka caalamiga iyo reer guuraaga ah. Isha ugu weyn ee kala wareejinta waraqahani waa Dal aan nidaamka Boostada lahayn, fariin-qaadaha, taas oo ku kala duwan waa muhiim in la baaro fursada lagu qiyaas ahaan 44 Boqolkiiba (magaalada- gaarsin karo waraaqaha berriga iyo heer waraaqaha caalamiga ah) ilaa 61.6 caalami (ee ay ka midka yihiin fariimaha Boqolkiiba (deegaannada Reer guuraaga codadka ah). Iyadoo la raacayo, ah ee Waraaqaha Berriga). Tan waxa la sahankan su'aalo gaar ah oo saameeya xiriira raadiyaha (28-30%) waraaqaha helitaanka waraaqha berriga iyo kuwa Berriga, iyadoo Telefoonkuna yahay (35- caalamiga ah. Ilaa 48 Boqolkiiba 38%) waraaqaha caalamiga ah. qoyayska ayaa la xaqiijiyey inay helaan Hay'adda ICRC-(laanqayrta Cas ee waraaqaha berriga iyo 40 Boqolkiiba ay caalamiga ah) ayaa iyaduna gacan ka helaan waraaqaha caalamiga ah muddo gaysata kala wareejinta waraqaha, hal sano ka hor intii uu socday laakiin tani waxay inta badan la xiriirtaa sahankani. Habkani wuxuu si weyn ula magaalooyinka. 35 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Hababka Gaadiidka qiyaastii magaalooyinka (67.9%) iyo reer guuraaga (32.3%). Socdaalka Ilaa 44 Boqolkiiba qoysaska cagta la deegsado wuxuu caado u yahay Soomaaliyeed waxay gaadiid ahaan dhinaca miyiga ama reer guuuraaga joogto ah u isticmaalaan baabuur/ (34.4%) marka loo eego adeegsiga gawaarida. Istcmaalka gaadiidkan ee baabuurta.Dameeraha ayaa iyagana dhinaca magaalooyinku wuxuu labo Gaadiid ahaan si baaxad leh looga goor ka ballaaran yahay marka la isticmaalaa deeegaanka Reer guuraaga barbar-dhigo kan laga isticmaalo ah (25.9%), iyadoo geeluna uu ku soo deegaannada reer guuraaga ah oo xigo qiyaas dhan (6.6%). 36 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 CUTUBKA 5aad 37 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 CUTUBKA 5aad Guud ahaan waxaa la xqiijiyey hawlgallada dhaqaalaha iyo bulshada si lagu ogaado kaalinta haweenku ay ka Kaalinta Haweenka qaataan go'aan qaadashada. Haweenka ayaa mid ahaan kaalin ku leh la tashiga Dhaqan ahaan, haweenka Soomaali- ama inay go'aan ka gaaran marka yeed kaalin muuqata kuma lahayn Qoyska loo soo iibinayo qalabka cimriga labadaba hawlaha qoyska iyo bulshada dheer/cimri-dheerida u-ekaan kara guud ahaan. Si kastaba ha ahaatee, (73%), madadaalinta martida (68%), hadda waxaa jira ifa-faalo caddaynaya Kaalmaynta qaraabada (77%), bixinta inay door muhiim ah ku leeyihiin kharajka xafladaha (71%), maamulidda dhinacayada dhaqaalaha iyo jahada miisaaniyadda Qoyska (79%), bulshada wixii ka dambeeyey dagaallada waxbarista carruurta (81%) iyo iibinta sokeeye. Jadwalka sahankani wuxuu wax soo saarka Qoyska (50%). Habkani caddaynayaa qiyaasaha kaalinta go'aan waa isku mid labada deegaan ee qaadashada hawlaha qoyska iyo arrimo magaalada iyo Reer guuraga ah. kale oo ay kaalin muuqata kaga jiraan sida dhinacayada dhaqaalaha iyo bulshada. Su'aalahani waxay ku salaysan yihiin oo keliya xubnaha qoyska ee Dheddigga ah. Marka la barbar-dhigo su'aalaha guud ee kale, heerka jawaab la'aanta, ayaa ah tan ugu sarraysa waaxdan. 38 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Kaalinta haweenka ee ka Sidoo kale, heerkooda ka qaybgalka qaybgalka hawlagallada golayaasha deegaanku aad ayuu u hooseeyaa. Inkastoo aysan jirin tirooyin dhaqaale-bulsheed la barbar-dhigi karo dagaallada ka hor, Xubnaha dheddig ee qoyska ayaa la sidaas awgeed, dareenka guud wuxuu weydiiyey kaalinta ay ka qaataan wax u muuqdaa in heerka ka qaybgalkoodu qabadka kooxaha haweenka iyo uu sare u soo kacay. golayaasha deegaanka. Kooxda ugu Tani waxay caddayn u tahay inay caansan bulshada ee ku wejehan kaalin mug leh ka qaatan hawlgallada dhinaca haweenku, waa Ururka dhinaca Dhaqaalaha. haweenka, kuwaas oo sida badan ka jira heer degmo oo ka wakiil ah dhammaan Ilaa 21 Boqolkiiba qoysaska, ayaa la qaybaha haweenka kala duwan ee sheegay inay si joogto ah uga Bulshada. 6.4 Boqolkiiba iyo 16.8 shaqeeyaan beeraha qoyska/xoolo Boqolkiiba qoysaska magaalooyinka iyo dhaqashada, 11 Boqolkiibana ay ka 3.6 Boqolkiiba iyo 13 Boqolkiiba shaqeeyaan Dukaanno, ama Daba- qoysaska reer guuraaga ah, ayaa la kaayooyin, iyadoo 8 Boqolkiiba, ay caddeeyey inay si joogto ah ama gunnooyin ka helaan shaqooyinka ay munaasable ah ay uga qaybgalaan fuliyaan. kooxaha haweenka. Haween gaaraya min 71.2 Boqolkiiba qoysaska reer magaalka ah iyo 78 Boqolkiiba Qoysaska deegaanada miyiga ah, ayaa muujiyey inaysan weligood ka qaybagalin wax hawl ah oo ay leeyiihiin kooxaha haweenka. 39 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 40 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 CUTUBKA 6aad 41 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 CUTUBKA 6aad Abaaraha ayey qoysasku xaqiijiyeen 28.5 Boqolkiiba inay yihiin kuwa ugu muhiimsan waxyeeladaas, Xaaladaha Deegaanka iyagoo ku xijiyey Kaneecada/Qaniinka diqsiga-tse-tse fly-ga (14.3%), faya Waxyeelada deegaanka Soomaliya, dhawr la'aanta (8.5%), carro guurka waxaa in muddo ahba indhahooda soo (8.2%), Gubista Dhuxusha (7.8%), jiidatay indhaha Bulshada maxaliga ah Jarista keymaha (6%), iyo Qashinka oo iyo kuwa caalamiga ah. Maqnaanshaha aan la uruurin (4.8%). hay'adihii ay arrintani khusaysay ee dawliga ahaa awgeed, ayaan waxan jirin Noocyada kale ee la xaqiijiyey waxaa wax hab-raac ah oo lagu baari goobo ka mid ah nabadgalyo la'aan, hoos u khasaaraha deegaanka iyo la socoshada dhaca isku dheelitirka biyaha, Gaajada, xaaladihiisa. Sidaas awgeed, sahankani daadadka, cayayaanka miraha gala, wuxuu raadiyey sababaha keenay miinada, wasakhaynta deegaanka iyo waxyeelada soo gaartay deegaanka. Hoos-u-dhaca shaxda biyaha roobka. Jawaab-celiyaasha, waxa la weydiiyey Arrimah muhiimka ah ee lagu xusay inay sheegaan nooca ay u malaynayaa dhinaca jaridda keymaha, waxay inuu sababay ama ka mid yahay tilmaantay iyadoo ay sii badanayaan dhibaatooyinka ugu culus ee deegaanada cusub ama ku meel gaarka waxyeeleeya deegaanka. Si haddaba ah ee laga dhisayo meelaha keymaha loo ogaado tilmaanta dhabta ah ee dhirta laga banneeyey. Fikirkaas ka wacyi-gelinda deegaanka, nooca ay duwan oo ay qabaan reer magaalka iyo qoyskasta tilmaameen ma noqonin sida reer guuraagaba, ayaa tilmaamaya, in ay wax u qeexeen mid ku filan baaxadda waxyeelada ugu ballaaran ee deegaanku waxyeeladaas. ay soo gaartay xilliyada dagaallada 42 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 sokeeye ay dalka ka dheceen. Waxa tayada biyaha iyo hoos-u-dhaca iyana jirta tilmaamo farqiyo u baahan jillaabashada Kallunka, ay deeganka u in la tixgaliyo oo ay ka midaysan yihiin. gaystaan. Inkastoo magaalooyinka iyo Magaalooyinka iyo deegaannada Miyiga, reer Guuraguba ay isku eg-yihiin waxyeellooyinka ugu ba'an ee noocyada ay deegaanka ku tilmaameen deegaanka dhibaateeya, marka laga haddana xaaladaha Deegaanku waxay reebo Kaneecada/Diqsiga qaniinka, kaloo leeyihiin astaamo ka badan kuwa jarista keymaha iyo miinada. Hoosaynta ay jawaab-celiyayaashu sheegeen, boqoleyda miinada (0.6%) ma dhammaan noocyada kala duwan, muujinayso muhiimadda saamaynta marka laga reebo waxyeellada guud ee ay leedahay. Qoysaska jawaab- qaniinyada kaneecada iyo Diqsiga. celiyey, waxaa markii hore la su'aalay, nooca ay la tahay inuu ugu muhiimsan Tusaale ahaan, Gubista dhuxushu yahay waxyeeladiisu. waxaa la xaqiijiyey inay ka mid tahay dhibaatooyinka ugu culus deegaanka oo Kaddib markii ay caddeeyeen gaaraysa 56.5 Boqolkiiba ee qoysaska jawaabahooda, waxa haddana la magaalooyinka, marka la barbar-dhigo su'aalay inay ka jawaab-celiyaan, sida ilaa 74.3 Boqolkiiba goobaha reer ay isku saameeyaan noocyada ay Miyiga. Saamaynta ay dhammaan sheegeen ee ahaa qaniinyada noocyadaasi deegaanka u leeyhiin, ayaa kaneecada iyo Diqsiga, Gubista si ka ballaaran u raadaynaya dhuxusha, jarista kaymaha, Musqulo deegaannada reer guuraagu ay ku la'aanta, xaalufka daaqista xoolaha, dhaqan yihiin. hoos-u-dhaca roobabka, hoos-u-dhaca 43 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 44 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 CUTUBKA 8aad 53 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 CUTUBKA 8aad tilmaamayaashii dagaalka ka hor ee dhinaca Dhaqale-bulsheedka, taasoo weli ay muuqato in intooda badan ay Gebegebo heer ahaan ka hooseeyaan tixraacyadii jiray dagaalka ka hor. Natiijooyinka sahanka qoysaska waxay tilmaameen xaaladda haatan ee Si kastaba ha ahaatee, kororka qaar Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya. ka mid ah waaxyahaas, labadaraadle, Waxay muujinaysaa milicsi lagu is-gaasiinta, ayaa aad uga horumarsan samaynayo arrimo kala duwan, ayna ka heerkii dagaallada ka hor dalka ka mid yihiin; Sidee Soomaaliya ay ula jiray,iyadoo dhammaan ay dumeen, qabsanaysaa marxaladda maqnaansha kuwaas oo dhammantood ku jiray dawlad qaran (ama hannaan gacanta dawladda, islamarkaana dhismeheedu liito marka ay dawlad ganacsiga gaarka ahi uusan xor ahayn. jirto) iyadoo jawaab-celintu ay muujisay Marka la eego burburka ku yimid baahida loo qabo qaar ka mid ah hay'adihii dawladda iyo adeegyadii adeeggyada asaasiga ah ee dhaqan Boostada, is-gaarsiinta gudaha iyo ahaan ay fuliso dawladdu iyo hay'daha dibadda iyo kala wareejinta waraaqaha hay-kalka dawliga ah. Sahankan ayaa weli si haboon u kala socda oo aan natiijadiisu waxaa uu caddaynayaa ha kasho lahayn. Lacagta Xawaaladaha inaysan jirin wax macne samaynaya oo ee ka imaanaya dadka dibadaha ku adeegyadaas ka muuqda. Waxayse dhaqan ayaa u muuqata arrin muhiim tusaalaynayaan muuqaalo koo-kooban ah oo ka qaybqaadatay kobcinta marka la eego waaxyaha kala duwan ee dakhliga qoysaska. Lacagaha la is- sahanka lagu sameeyey, iyadoo ay weydaarinayo dalka Soomaaliya, ayaa lagama maarmaan tahay in kaalmo intooda badan waxaa gudbiya dheeraad ah loo helo sidii lagu sii shirkadaha xawaaladaha. ambaqaadi lahaa daraasado hor leh ee waaxaha iyo waaxyo-hoosaadyada Taasi waxay muujinaysa in wacyi- dhinacyada dhaqan-celinta iyo gelintu ay si aad ah dhinacaas u hawlgallada horumarineed. kobocday dalka Soomalida, iyadoo arrimaha Deegaanka la xiriira, gaar Waaxda ganacsiga madaxa-bannaan ahaan reer guuraaga iyo bulshooyinka ee hadda jira, ayaa inta badan fulisa miyiga ku nool. Natiiyooinka sahankani adeegyada asaasiga ah ee ay ka wuxuu kaloo caddeeyey inay jiraan hawlgali jireen hay'adihii dawliga ahaa wacyi-gelin asaasi ah oo ku wejehan dagaallada ka hor. Dhinaca tabanaha ah cudurka dilaaga ah HIV/AIDS-ka marka marka la eego, waxay intooda badan heer qoys lagu qiyaaso. xooggooda iskugu geeyeen magaalooyinka,taasoo la xiriirta Kaalinta haweenku ay bulshada ama ahmiyadda ganacsiga ee ay leeyihiin. qoyska ku leeyihiin ayaa muujinaysa Waxa kaloo jira dad fara badan oo aan inay aad muhiim u tahay, marka la awoodin adeegsiga fursadahaas barbar-dhigo xaaladihii dagaalka ka hor. dhinaca dhaqaalaha awgeed. Inkastoo Waxay qorshaynayaan (haweenku) door ay jiraan tallabooyin horumarineed oo lixaad leh oo ay ka qaadanayaan ay ku tallaabsadeen waaxyo badan oo dhaqaalaha qoyska. Ka qaybgalkooda xasaasi ah, sida caafimaadka, go'aan qaadshaha hawlaha qoyska ayaa Waxbarashada, Biyaha, iyo faya- iyana ahmiyad aad u sarreysa leh. dhawrka, marka la barbar-dhigo Nidaamka garsoorka dhaqameed, ayaa 54 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 isna gacan ka gaysanaya sidii baahin lahaa xog guud oo laga soo nabadgalyo iyo xasilooni loogu soo qaado dekadaha kale ee waaweyn, dabbaali lahaa qaybo badan oo dalka garoomada, iyo sidoo kale si loo qiyaaso Soomaliya ka mid ah. ganacsiga xuduudahaha iskaga gudba. isku dayadaas ayaa sidoo kale laga Hoosaynta heerka wax qoris-akhris sameeeyey tirakoobyo heer qaran ah la'aanta iyo waxbarashada, fursadaha saboolnimda gaarka ee jirta. Waxay helitaanka biyaha la cabbo oo liita, faya- arrintani caddaysay in hindisayaashaas dhawr la'aan, daryeelka caafimaadka iyo ay xawli galin doonaan xogta lagu soo hoosaynta kororka dakhliga sanadeed uruurinayo saboolnimada iyo khariida- ee qoyska, oo guud ahaan xaddigiisu daynta saboolnimada Soomaaliya. hooseeyo marka laga eego heerka horumarideed ee Soomaliya. Guulaha Dadaallo hor leh oo la xiriira xoojinta waaweyn ee la taaban karo ee Safka calaamadaynta farsamo shaqo ee isku hore uga jira dhinaca Dhaqaale- dhafan ayaa socda, iyadoo ay bar-bar- bulsheedka , ayaa waxay Soomaliya ka socdaan sidii loo samayn lahaa hannaan dhigtay meelo ay xiisado ka tagaan Qorshe marxalad-dhexe ee soo yihiin, islamarkaana ay hoosayso heerka uruurinta xogta tira-koob iyo sidii loo kaalmda caalamiga ah ee ay u baahan dhisi lahaa baaxadda hay'ado tira- yihiin, iyadoo ay sabab u tahy koobka ka shaqeeya dalka Soomaaliya. nabadgalyo la'aan sababtay inaan si Dhammaan dadaalladani waxay kaalin haboon gurmad samafaleed lagu ka qaadan doonaan dib-u dhiska wax gaarsiin karin. soo saarka dhaqaalaha yar-yar ee xaaladda ba'an ku sugan iyo xogta Haddaba, waxaa la soo jeediyey in saacadaha dheeraadka ah, taas oo la uruuuriyo xogta tira-koobyada lagama maarmaan ah in la fahmo iyo Dhaqaale-bulsheed ee saameeya qaabka loola socon karo xaaladda kooxaha bulshada iyo Oolka dhaqalaha wax soo saarka yar-yar iyo Joqraafiyeed. Waaxda sahannada aan samaynta hannaanka wargelinta rasmiga ahayn, ayaa iyaduna haatan ka siyaasadeed oo ah tubta qura ee ay socota deegaannada magaalooyinka. Soomaalidu ku gaari karto baahidooda Tirakoobyada ganacsiyeed ee laga soo ugu wanaagsan. uruuriyey Dekadaha waaweyn, ayaa dadaalka laga sameeyey sidii loogu 55 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Liiska Shaxda Xaaladda dadka iyo guriyaha 56 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 57 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 58 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 59 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 60 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 61 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 62 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 63 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 64 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 65 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 66 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 67 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Shaqda iyo dakhliga 68 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 69 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 70 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 71 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Adeegyada Asaasiga ah 72 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 73 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 74 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 75 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 76 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 77 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 78 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 79 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 80 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 81 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 82 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 83 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 84 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Is-gaarsiinta 85 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 86 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 87 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 88 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 89 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 90 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 91 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 92 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Ka qaybgalka kaalinta haweenka 93 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 94 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Dhibaatooyinka Deegaanka 95 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 96 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Waxyaabaha aan lagu talo-galin 97 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 98 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 99 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 100 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 101 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 102 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 103 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 104 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 105 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 106 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 107 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 108 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 109 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 110 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 CUTUBKA 7aad 45 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 CUTUBKA 7aad Maaweelada iyo Ciyaaraha Arrimaha kale ee Waxyar baa laga og yahay inta ay dheeraadka ah dadka Soomaliyeed xiiiseeyaan nashaadaadka maaweelada iyo Dalka Soomaaliya, xaabada/qoryaha ciyaaraha kala duwan iyo ciyaaraha la shito ayaa loo isticmaalaa Boqolkiiba heerka guryaha dhexdooda ku kooban. 60 nolosha qoysaska, taas oo ah isha Boqolkiiba lix ayaa qoysaska la sheegay ugu muhiimsan ee shidaalka wax lagu inay si joogto ah ama munaasabale ah karsado, iyadoo Boqolkiiba 79, ayna u daawadaan shineemooyinka ama dadku ku soo gurtaan lacag la'aan. Cajaladaha maqal-muuqaalka ah ee Dhuxusha, ayaa iyada Boqolkiiba 39 loo barxadaha guryahooda. Xubnaha isticmaalaa arrimaha qoysaska, taas oo 96 Boqolkiiba la iibsado. Isha ugu weyn ee shidaalka wax lagu karsado waa dheddig,ayaa lagu tilmaamay min 4 dhuxusha (74%) magaalooyinka iyo Boqolkiiba inay isla nashaadaadkaas ka xaabada/qoryaha (78%) deegaanada qaybgalaan. Tirada u dhiganta ee reer guuraaga ah. Saamiga shidaallada heerka daawashada Riwaadaha ayaa kale iyaguna muhiim gaar ah ayey gaaraysa 1.5 Boqolkiiba Labka iyo 1.1 leeyihiin. Xagga iftiinka, Boqolkiiba 87 Boqolkiiba dheddigga. Waxa jira farqi qoyaysku waxay isticmaalaan gaaska aan sidaas u badnayn oo u dhexeeya dareeraha ah, iyadoo Korontadana la ka qaybgalkaas Qoysaska deegaannada isticmaalo ilaa 7.4 Boqolkiiba. Hase Magaalada iyo reer guuraaga. yeeshee, korontadu ficil ahaan kama suurtagasho deegaannada miyiga Soomaliya, waxay kaalin lixaad leh (0.5%). Shidaallada kale waxaa la ka qaadan jirtay ciyaaraha isbortiga isticmaalaa inay guryaha Koronto Dagaalka ka hor. Si xiriir ah, ayaa siiyaan qiyaas dhan ilaa 5.6% . 46 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 arrintaas waxaa raad weyn ku yeeshay dheddigna ay gaarayaan 2 Boqolkiiba dagaallada sokeeye, kuwaas wiiqay qoysaska u daneeya isboortiga si joogto awooddii iyo kartidii isboortigu lahaa, ah ama munaasabadle ah. taas oo ay sabab u tahay inaysan jirin adeegyo gudaha ah oo arrimaahaas Waxaa kaloo iyana jira, farqiyo kaalmeeya, iyadoo sidoo kale, ay muuqda oo u dhexeeya Qoysaska caqabado hor istaageen ka qaybgalkii deegaannada Magalooyinka iyo miyiga, fursadaha caalamiga ah ee ciyaaraha waxaana kaalinta reer guuraaga ee kala duwan ee dunida ka dhaca. ciyaarahaas lagu qiyaasaa wax ka yar tobankiiba hal dhinaca Magaalooyinka. Si kastaba ha ahaatee, danaynta Hal ama ka badan xubnaha lab hal ama ciyaaraha loo qabo ayaa soo fufaya ilaa ka badan xubnaha dheddig. hadda. Natiijooyinka sahankani waxay muujiyeen in xubnaha lab ee qoysaska ka qaybgalaya isboortiga lagu qiyaasay 6.7 Boqolkiiba, iyadoo xubnaha 47 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Wacyi-gelinta dulinka Waaxda su'aalaha sahankan ee HIV/ HIV/AIDS-KA AIDS-ka ee qoysaska la waraystay, ayaa waxa ku jiray baaritaanno, la doonayo Aad ayey u yar tahay xogta la xiriirta in lagu ogaado tallaabooyin hor-dhac ah Dulinka dhaliya cudurka dilaaga ah ee oo dhinaca wacyi-gelinta la xiriiray. HIV/AIDS-ka ee dalka Soomaaliya. Dadka jawaab-celinta sameeyey, waxaa Qayb ahaan xogta la helay ee HIV/AIDS- la waydiiyey dhawr su'aalood, si lagu ka, waxay muujinaysaa heer aan ogaado sidii lagu baari lahaa qaabka taxadar dheeraad lahayn4, inkastoo aan asaasiga ah ee wacyi-gelintaas ugu wax badan laga ogayn saamynta dadka samayn lahaayeen HIV/AIDS-ka. ee dhinaca wacyi-galinta HIV/AIDS-ka. 4 Heerka taxadarka dheraadka ah ayaa lagu qiyaasay 0.9 Boqolkiiba, iyadoo la raacayo xogta laga helay W/galbeed Soomaaliya sanadkii 1999kii. Hase yeeshee, hay'adaha WHO iyo UNICEF ayaa caddeeyey, in dalka Soomaliya uu leeyahay tilmaamayaasha guud ee "Dulinka" HIV/AIDS-ka xoojiya ama dadka gayeysiin kara inuu ku dhaco. 48 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Ilaa 76 Boqolkiiba dadka jawaab- hoggaamiyayaasha Qoyska. Tani ma celinayey waxay caddeeyeen inay hore muujinayso wacyi-gelinta xubno kale oo u maqlay HIV/AIDS-ka; boqolkiiba 20 ka mid ah qoysaska. inaysa maqleen, iyo 4 Boqolkiiba jawaab kama bixin. Jaantuska soo socda wxuu muujinaya farqiyada u dhexeeya Aragtida nabadgalyada qoysaska Magaalada iyo reer guuraaga. heer Deegaan Si loo caddeeyo fikradaha iyo Baaritaannada la xiriira dhinaca ogaanshaha fahamkooda iyo wacyi- nabadgalyada Soomaaliya, waxaa si gelinta asaasiga ee ku wejehan HIV/ joogto ah u sameeya hay'adaha AIDS-ka, su'aalo dheeraad ah ayaa loo caalamiga ah, taas oo qayb ka ah kaalmada bini'aadmi'nida ee Soomaaliya adeegsaday dadka jawaab-celiyayaasha loo fidiyo. Qaybo badan oo Soomaaliya ee , iyagu hore u sheegay inay maqleen ka tirsan ayaa nabadgalyo darro xilliyo Dulinka HIV/AIDS-ka, si ay faallo uga gaar ah ay ka jiraan, taas oo beesha bixiyaan "run", "Been" iyo "Ma aqaan", caalamka u suuragalin wayday inay sidaan ayeyna oraahdu u qornaayeen: goobaahaas tagaan. Jawaab-celinta dadka sahanka lagu sameeyey, ayaa la weydiiyey heerka dhacdooyinka q HIV/AIDS Daaweyn buu leeyahay; nabadgalyo darro ee xaaladaha Deegaankooda. Guud ahaan, waxay qiyaasta dadka nabadgalyo wanaagga q HIV/AIDS waa la isku gudbiyaa; muujiyey ay gaaraysay 62 Boqolkiiba, halka Boqolkiiba 30 ay tilmaameen inay q HIV/AIDS wuxuu ku dhacaa Haweenka oo keliya. caadi tahay xaaladdu, iyadoo Boqolkiiba 4 ay caddeeyeen inay xaaladdu aad u Natiijooyinku waxay caddeeyeen in liidato, waxaa iyana aan jawaab bixinin Boqolkiiba 4 kale oo dadka wax la tixgalin asaasi ah ay mudan tahay waydiiyey ka mid ahaa. Deegaannada kaalinta wacyi-gelineed ee ay soo reer guuraaga ah qaarkood ayaa ilaa jeediyeen dadka jawaab-celinta bixiyey. Boqolkiiba 70 nabadgalyadu inay wanaagsan tahay xaqiijiyey, marka loo Ilaa Boqolkiiba 95 dadka jawaab- eego jawaabaha ilaa 48 Boqolkiiba oo celiyey, ayaa sheegay in HIV/AIDS keliya qoysaska reer magaalada ah ee uusan wax dawo ah lahayn, HIV/AIDS, aragtidaas iyaguna muujiyey. Arrintan, waa cudur la isku gudbiyo, iyadoo HIV/ waxaa laga yaabaa inay sabab u tahay AIDS-ku uu ku dhaco Rag iyo midnimada baahsan ee qabaa'ilka/ jifooyinka reer guuraaga ah ee meel Haweenba. Wacyigelintu qiyaas ahayn wada dega u dhaxaysa, sidaas waxay heerkeedu ku sarraysaa darteedna nabadgalyadu inay Magaalooyinka marka loo eego Reer wanaagsan tahay caddeeyey. guuraaga. Ilaha ugu muhiimsan ee xogta HIV/AIDS-ka laga helo, ayaa lagu Joogitaanka kooxaha hubaysan, ayaa sheegay Idaacadaha/TV-ga (60.7%), la xaqijieyey ilaa 81 Boqolkiiba qoysaska iyadoo ay ku xigaan Saaxiibada iyo magaalooyinka iyo reer guuraaga inay qaraabada qiyaas dhan (26%), xubnaha sabab u tahay dhibaatooyinka qoyska qiyaas dhan (8.1%) iyo Agabka nabadgalyo darrida ah ee jira. Jawaab- daabacan qiyaas dhan (3.1%). celiyayaashu waxay kaloo caddeeyeen xiriirka ka dhexeeya waaxyaha kale iyo Celcelisyada kor ku qoran waxay ku dhinaca badbaadada bini'aadminimada. salaysan yihiin jawaabihii ay bixiyeen dadka la waraystay oo u badnaa 49 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 50 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 Helitaanka Nidaam Qaabka xulashada Garsoor qalabka guryaha ee Dadka jawaabaha bixiyey, waxa la cimriga dheer/cimri- su'aalay aragtidooda ku wejehan dheeri-u-ekaha ah xaaladda nidaamka garsoorka ee jira iyo qaabka uu u shaqeeyo. Nidaamka Su'aaluhu waxay ka koobnaayeen garsoorka ku salaysan heer bulsho, waax loo qoorsheeyey cimri dheerer iyo ayaa waxa gacanta ku haya kuwa waqti gaaban sii jiraya alaabta hogaamiyaasha qabaa'ilka/Bulshada, guryaha laga isticmaalo, taas oo inta kaas oo ay sida la caddeeyey boqolkiiba badan la waafajinayey dakhliga 96 laga heli karo Magaalooyinka, iyadoo qoysasku hadba inta uu le'eg yahay iyo 97.8 Boqolkiiba uu ka jiro dhinaca reer nooca deegaanka ay ku nool yihiin iyo guuraaga qoysaska ku dhaqan, iyadoo waaxyo kale oo la xiriira. Liiska waxaa uu soo raaco Golaha oday- ku jiray alaabta inta badan la isticmaalo dhaqameedyada oo dhan (85 Boqolkiiba sida Tooshka, feynuustar raadiyaha, iyo magaalooyinka iyo 86.4 Boqolkiiba reer Sariiraha ilaa qalabka elektaroonikada guuraaga) iyo Shareecada Islaamka oo ah iyo kumbiyuutarada. Tiro ka mid ah gaaraysa (47.8 Boqolkiiba telefoonada/gacanta lagu qaato ayaa magaalooyinka iyo 37.4 Boqolkiiba lagu qiyaasay 14.9 inay haystaan dhinaca Miyiga). 35 Boqolkiiba 1,000kii ruuxba. Kala duwanaanshaha qoysaska magaalooyinka iyo 25.6 Magaalada iyo miyiga ayaa lagu boqolkiiba qoysaska ku nool meelaha tilmaamay 35.6 iyo 4.5 qiyaas ahaan. aan magaalada ahayn, ayaa warbixintu Sidoo kale, tirada telefishinada ayaa sheegtay in laga helo nidaamka 1,000 ruux lagu qiyaasay 10.4 garsoorka. Nidaamka garsoorka magaalooyinka, iyadoo qiyaas ahaan dhaqameed, ayaa lagu tilmaamaa inuu miyiga lagu sheegay 0.3 iyo 3.7 isku- aad ugu haboon yahay goobaha aan dhafkooda. Haysashada baabuurta/ magaalooyinka ahayn dadka ku nool, Gawaarida 1,000 ruux waa 6.9, 0.4 iyo marka la barbar-dhigo magaalada, 2.6 Magaalada iyo deegaannada aan marka laga reebo garsoorka Shareecada magaalooyinka ahayn isku-dhafkooda. islaamka oo ay labaduba wadaagan. Qiyaasta Kumbiyuutaduna waa 1.4 magaalooyinka iyo 0.5 guud ahaan dalka oo dhan 1,000 ruuxba. Tirda Cagaf-cagafyada 1,000 ruuxna magaalooyinka, ayaa aad uga badan deegaannada Reer guuraaga ah. Maxaa yeelay, cagaf-cagafyadu waxay ku badan yihiin Magaalooyinka iyo nawaaxigooda, si looga kiraysto dhul- beeraadka, iyadoo dad badan oo magaalooyinka degan ay leeyihiin beero, ayna cagafyada u isticmaalaan beero-falashada. Inta badan beeralayda waa dad aad faqri u ah oo aan awoodin inay maalgashadaan Cagaf-cagafyada. 51 Soomaaliya Sahan lagu sameeyey Dhaqaale-Bulsheedka Soomaaliya 2002 52