43409 BUXHETIMI ME PJESĖMARRJE UDHĖZUES PĖR PUSHTETIN VENDOR NĖ SHQIPĖRI Ekipi i Zhvillimit Social Rajoni i Evropės dhe Azisė Qendrore Dhjetor 2006 Gjetjet, interpretimet, dhe konkluzionet e kėtij studimi pėrfaqėsojnė pikėpamjet e vetė autorėve dhe nuk duhet t'i atribuohen stafit menaxhues, bordit tė Drejtorėve Ekzekutive tė Bankės Botėrore, ose vendeve qė ata pėrfaqėsojnė. 1 Tabela e pėrmbajtjes Falėnderime i Akronimet dhe Shkurtimet ii Pėrmbledhja ekzekutive iii 1. Lidhja e buxhetimit me pjesėmarrje me qeverisjen lokale ........................................................... 1.1 Ē'ėshtė buxhetimit me pjesėmarrje?............................................1 1.2 Origjina e buxhetimit me pjesėmarrje......................................................................... 1 1.3 Pėrfitimet potenciale tė buxhetimit me pjesėmarrje ................................................... 3 1.4 Kush merr pjesė nė procesin BP? ................................................................................ 3 1.5 Rėndėsia e buxhetimit me pjesėmarrje pėr qeverisjen vendore nė Shqipėri ............... 5 2. Elementet kryesorė dhe sfidat e buxhetimit me pjesėmarrje....................................................... 2.1. Elementėt kryesorė tė suksesit..................................................................................... 8 2.2 Sfidat............................................................................................................................ 9 3. Ndėrtimi i blloqeve tė buxhetimit me pjesėmarrje ....................................................................... 3.1 Tipare tė pėrbashkėta tė ciklit tė BP .......................................................................... 11 3.2 Mekanizmat e pjesėmarrjes.............................................................................................. 11 3.3 Struktura gjeografike ................................................................................................. 13 3.4 Struktura sektoriale.................................................................................................... 14 3.5 Kriteret pėr caktimin e burimeve............................................................................... 15 3.6 Kriteri i prioritizimit ....................................................................................................... 18 3.7 Statutet ose udhėzuesit e BP .................................................................................... 18 3.8 Kapacitetet vendore ................................................................................................... 19 4. Zbatimi i njė cikli tė PB............................................................................................................... 4.1 Fazat e ciklit tė BP..................................................................................................... 22 4.2 Faza e parė: Formulimi i buxhetit.............................................................................. 24 4.2.2 Seminaret dhe takimet parapėrgatitore pėr stafin e qeverisjes vendore................ 24 4.3 Takimet nė nivel lagjeje/fshati................................................................................... 25 4.4 Takimet e kėshillave tė buxhetimit me pjesėmarrje .................................................. 26 4.5 Aprovimi i propozimit tė BP nė kėshillin lokal........................................................ 28 4.6 Faza 2: Monitorimi dhe vlerėsimi me pjesėmarrje (M&VP).................................... 28 5......................................................................................Mėsimet e nxjerra nga projekti pilot BP nė Shqip 5.1 Procesi i zbatimit........................................................................................................ 33 5.2 Arritje dhe sfida ......................................................................................................... 33 5.3 Mėsime dhe Rekomandime........................................................................................ 37 6. Burimet e Informacionit............................................................................................................... i Falėnderime Ky udhėzues ėshtė fryt i eksperiencės sė njė programi pilot mbi buxhetimin me pjesėmarrje, i cili u zhvillua nė katėr zona tė Shqipėrisė (Prrenjas, Baldushk, Kashar, dhe Elbasan). Programi pilot u zhvillua nga shkurt 2004 deri nė dhjetor 2006 dhe u financua nga Granti holandez pėr Zhvillimin e Qėndrueshėm Mjedisor dhe Social (TFESSD) si dhe nga Program i Partneritetit tė Bankės holandeze (BNPP). Materiali dokumenton praktikat mė tė mira nga eksperiencat e aktorėve lokalė si kryetarė bashkive, nėpunės tė administratės publike, kėshilltarė lokalė, organizata tė komuniteteve dhe qytetarėt aktive, tė cilėt morėn iniciativėn pėr zbatimin e programit pilot. Pjesa mė e madhe e materialit ėshtė ndėrtuar nė bazė tė draft-manualeve tė pėrgatitura pėr kėtė projekt pilot nga partnerėt lokalė shqiptarė tė zbatimit tė tij si Instituti i Kėrkimeve Urbane (URI), CoPLAN dhe Qendra Nacionale pėr Studime Sociale Shqiptare (NACSS). Kėto tri OJF zhvilluan metodologjinė, trajnuan aktorėt kryesorė nė pushtetin lokal tė programit pilot dhe dokumentuan mėsimet kryesore qė dolėn prej kėsaj eksperience. Ky material u pėrgatit nga ekipi i ECSSD si dhe nė sajė tė ndihmės e pazėvendėsueshme tė kolegėve tė rajonit si dhe nga zyra Ankor e Bankės Botėrore. Puna u menaxhua nga Radhika Srinivasan, nėn udhėheqjen e Maninder Gill, Menaxher i Sektorit tė Zhvillimit Social, si dhe prej Nadir Mohammed, Pėrfaqėsues i Bankės Botėrore nė Shqipėri. Kontribuan nė mėnyrė tė rėndėsishme me pjesė tė shkruara Arsala Deane dhe Andre Herzog. Falėnderojmė gjithashtu, Carine Clert, e cila inicioi projektin, si dhe Jolanda Trebickėn dhe Hernando Garzon. i Akronimet dhe Shkurtimet OBK Organizata tė Bazuara nė Komunitet OSHQ Organizata tė Shoqėrisė Civile QV Qeverisja Vendore M&V Monitorimi dhe Vlerėsimi OZHM Objektivat e Zhvillimit tė Mijėvjeēarit OJF Organizata jofitimprurėse BP Buxhetimi me Pjesėmarrje KBP Kėshilli i Buxhetimit me Pjesėmarrje PBP Procesi i Buxhetimit me Pjesėmarrje M&VP Monitorim & vlerėsim me pjesėmarrje PNS Principet e ndėrveprimit nė ekip ii Pėrmbledhja ekzekutive Buxhetimi me pjesėmarrje (BP) ėshtė njė trajtim i ri qė sjell komunitetet lokale mė afėr procesit tė vendimmarrjes lidhur me buxhetin publik. Kjo praktikė e re financiare ka potencialin qė tė rrisė pjesėmarrjen e zėrit tė qytetarėve pėrsa i pėrket vendimmarrjes rreth buxhetit si dhe pėr tė ndihmuar qeverinė pėr tė pėrmirėsuar transparencėn, efikasitetin, dhe pėrgjegjėsinė mbi buxhetin. Qyteti Porto Allegro nė Brazil ka qenė pionieri i BP, ēka solli popullsinė si pjesėmarrėse tė drejtpėrdrejtė nė formulimin dhe ekzekutimin e buxhetit kapital tė qytetit. Megjithatė, nuk ka modele tė sakta mbi modelet e BP-sė. Ky material ėshtė nxjerrė prej programeve pilote tė buxhetimit me pjesėmarrje tė zhvilluara nė Shqipėri. Ky program pėrshkruan kuadrin e konceptimit, blloqet kryesore tė procesit, si dhe ciklin e BP-sė, ashtu siē ėshtė zbatuar nė Shqipėri. Metodologjia e BP ėshtė konceptuar dhe implementuar nė pėrputhje me Ligjin mbi Buxhetin e Qeverisjes Lokale dhe rregulloret nė mėnyrė qė tė plotėsojė dhe jo dėmtojė proceset e formulimit dhe implementimit tė buxheteve tė njėsive tė qeverisjeve vendore (NJQL). Vėmendje e madhe ėshtė kushtuar qė tė mos mbingarkohen kapacitetet tashmė tė limituara tė NJQL si dhe tė evitohet dublikimi i aktiviteteve tė tyre. PBP ka treguar se angazhimi i qytetarėve nė procesin e buxhetimit mund tė kombinohet me mekanizmat tradicionale tė menaxhimit publik, ēka do tė ndihmonte pėr tė rritur transparencėn, pėrfshirjen, dhe pėrgjegjėsinė nė qeverisjen lokale. Ky udhėzues ėshtė ideuar pėr dy lloj audiencash. Sė pari, dhe kryesorja, materiali shėrben pėr tė ofruar njė guidė hap pas hapi pėr zyrtarėt e komunave, bashkive, dhe tė organizatave tė tjera tė qeverisjes vendore, tė cilėt duan tė mėsojnė rreth saj ose tė implementojnė buxhetimin me pjesėmarrje nė Shqipėri. Sė dyti, materiali ėshtė menduar si njė mėnyrė mėsimi pėr organizatat e shoqėrisė civile nė vende tė tjera qė duan tė mėsojnė rreth eksperiencės sė Shqipėrisė pėr BP dhe konsiderojnė implementimin e BP nė projektet e tyre. Udhėzuesi bazohet nė praktika tė mira ndėrkombėtare dhe metodologji tė BP tė testuara mė parė. Kėto praktika ndėrkombėtare janė pėrshtatur pėr t'u pėrputhur me Ligjet dhe praktikat shqiptare mbi Buxhetin e Pushtetit Vendor dhe me vlerat kulturore e normat lokale shoqėrore. Pjesa e parė vė nė pah fazat e e procesit tė BP, tė mirat qė sjell ky proces pėr pushtetin vendor dhe pėr komunitetin, si dhe rolin dhe motivimin e secilit aktor pjesėmarrės nė kėtė proces. Tė gjitha fazat e BP varen nga shkalla e pėrfshirjes nė kėtė proces e vendorėve. Kėto faza konsistojnė nė (i) identifikimin e projekteve lidhur me BP, tė cilėt pėrmbushin nevojat mė tė menjėhershme lokale, (ii) pėrgatitjen e studimeve vlerėsuese paraprake, (iii) zhvillimi i njė buxheti tė propozuar pėr paraqitje nėpėrmjet kryetarėve lokalė dhe kėshillave lokalė, (iv) mbikėqyrja e procesit tė aprovimit tė buxhetit, (v) monitorimi i ekzekutimit dhe prokurimit, dhe (vi) vlerėsimi i ekzekutimit dhe funksionimit tė punėve publike tė financuara. Eksperienca nė Shqipėri ka treguar se komunikimi efektiv ēon nė pjesėmarrjen aktive tė qytetarėve, me anė tė sė cilės fitohet bashkėpunimi dhe kontributi i grupeve kryesore tė aktorėve tė tjerė, siē janė komunitetet e bizneseve lokale dhe OJF-tė . Pjesa e 2-tė trajton pėrfitimet dhe rreziqet qė shoqėrojnė BP-nė. Njė nga pėrfitimet kryesore tė BP-sė ka qenė shtimi i ndjenjės sė pėrgjegjėsisė sociale si dhe forcimi i qėndrimeve dhe iii praktikave tė qeverisjes sė mirė. Njė nga rreziqet qė shoqėrojnė programin BP ėshtė mundėsia e rritjes sė madhe tė shpresave tė qytetarėve si dhe pamundėsia pėr t'i pėrmbushur ato si dhe mungesa e pjesėmarrjes sė qytetarėve nė mbledhjet e komunitetit si rezultat i komunikimit tė pamjaftueshėm apo pamundėsisė fizike pėr tė arritur pjesėmarrjen. Angazhimi i qytetarėve dhe i shoqėrisė nė kėtė proces si dhe dorėzimi nė kohė i projekteve tė BP qė adresojnė nevojat reale tė komuniteteve janė faktorė tė pazėvendėsueshėm nė mėnyrė qė tė shmangen problemet e sipėrpėrmendura. Transparenca, qartėsia, dhe pėrpikėria e informacionit mbi shpenzimet dhe tė ardhurat nėnvizojnė suksesin e ciklit tė BP, tė cilat analizohen nė pjesėn e tretė. Nėnndarjet nė njėsi apo zona tė secilės bashki apo komunė lehtėsojnė proceset e komunikimit, shpėrndarjen e burimeve duke pėrdorur kriterin territorial ose sektorial, prioritizimin e projekteve, vendosjen e normave, si dhe monitorimin dhe vlerėsimin e projektit. Ndėrtimi i kapaciteteve tė reja nėpėrmjet sesioneve tė trajnimeve tė planifikuara mirė dhe tė pajisura siē duhet kanė qenė tė rėndėsishėm dhe me efikasitet tė lartė pėr tė arritur objektivat e projektit pilot tė zhvilluar nė Shqipėri. Elementėt e ciklit tė BP, qė pėrbėjnė edhe fokusin e Pjesės sė 4-t, nxisin pjesėmarrjen dhe gjithėpėrfshirjen, zgjerojnė komunikimin, transparencėn dhe kapacitetet e anėtarėve tė komunitetit. Pėr ta bėrė BP tė aksesueshėm nga tė gjithė, komunat ose bashkitė janė ndarė gjeografikisht nė zona. Komunikimi intensiv nėpėrmjet institucioneve lokale dhe mediave pėrgatit rrugėn pėr zgjedhjen (vullnetarisht) tė delegatėve tė komunitetit, pėr tė caktuar dhe trajnuar lehtėsuesit, si dhe grumbullimin e informacionit nėpėrmjet seminareve dhe takimeve preliminare pėr prioritetet dhe shqetėsimet e aktorėve kyē lokalė. Dy raunde takimesh rajonale u kanė shėrbyer kėshilltarėve tė BP pėr tė pasur njė perspektivė mė tė gjerė pėr tė caktuar listėn e prioriteteve tė projektit, njė proces, i cili sipas eksperiencės shqiptare, ka rritur nivelin e komunikimit dhe mirėkuptimit ndėrkomunitar. Njė vlerė tė ēmuar pėr kėtė pėrpjekje ka pasur mekanizmi i vizitave nė terren, i cili i ka lejuar kėshilltarėt e BP tė vizitojnė secilėn zonė ku ėshtė zbatuar njė projekt i dhėnė, pėr diskutimin e prioritetit tė tij pėr komunitetin, implikimeve financiare dhe teknike tė projektit, si dhe tė faktit sesa ky projekt do tė plotėsojė prioritetet lokale, rajonale dhe sektoriale. Vizitat nė terren kanė qenė kaq tė domosdoshme saqė duhen parė si pjesė esenciale e procesit tė BP, pavarėsisht vėshtirėsive tė logjistikės dhe kostos. Gjithashtu ėshtė e rėndėsishme qė dokumentet nė lidhje me buxhetin tė jenė tė qarta dhe tė lehta pėr t'u lexuar dhe shpėrndarė tek gjithkush qė pėrfshihet direkt nė planifikimin dhe implementimin e BP. Po kėshtu ėshtė e rėndėsishme qė pėr tė nxitur transparencėn dhe pjesėmarrjen nė tė ardhmen si dhe pėr tė siguruar efikasitetin e procesit tė BP, nė proceset e hapura tė monitorimit dhe vlerėsimit duhet tė pėrfshihen anėtarėt e komunitetit. Projektet pilote nė Shqipėri kanė prodhuar mėsime tė dobishme pėr zbatimin efektiv dhe tė suksesshėm tė BP si dhe sugjerime pėr institucionalizimin dhe zgjerimin e procesit. Tė gjitha kėto janė pasqyruar nė Pjesėn 5. Ndikimi pozitiv mbi komunitetet e pėrfshira nė projekt ka sjellė rritjen e ndėrgjegjshmėrise dhe pjesėmarrjes nė vendimmarrje dhe nė proceset e buxhetimit. Gjithashtu ka rritur dedikimin nė monitorimin dhe vlerėsimin e projekteve tė financuara nė mėnyrė qė tė sigurohet qė objektivat e komunitetit janė arritur. Efekte tė tjera pozitive tė projektit pilot janė rritja e ndjesisė sė fuqizimit dhe pjesėmarrjes sė komunitetit; ngritja e saktėsisė, kuptimit drejt dhe pėrgjegjėsisė pėrsa i pėrket burimeve dhe disbursimeve tė burimeve iv financiare; rritja e transparencės dhe pėrgjegjshmėrisė sociale si dhe mirėbesimit ndėrmjet qeverisjes vendore dhe komunitetit. Pėrfundimet mė tė rėndėsishme pėr shtjellimin e suksesshėm tė ciklit tė BP pėrfshijnė nevojėn pėr devotshmėri dhe lidership nė pėrfshirjen e qytetarėve nė proces si dhe pėr tė kapėrcyer paternalizmin e ngulitur dhe monopolizimin mbi vendimmarrjen; marrėveshje tė hershme mbi "rregullat e lojės" pėr strukturimin e procesit, balancimin e prioriteteve; ndėrtimin e konsensusit, menaxhimin e konfliktit, etj; nevoja e pėrpjekjeve dhe kohės shtesė pėr QV, nėse jo domosdoshmėrisht edhe tė fondeve; nevoja pėr njė komunikim efektiv dhe tė hapur nė tė gjithė nivelet dhe fazat; rėndėsia e tė zgjedhurit kėshilltarė tė BP tė njerėzve tė aftė dhe qė kanė kohė tė trajnohen dhe trajnojnė njerėzit qė do tė mbėshtesin procesin; vizitat nė terren, siē u theksua mė sipėr, dhe dobia pėr komunikimin, sensin e pjesėmarrjes, dhe perceptimin e rezultateve pėrmes pėrfshirjes konkrete tė anėtarėve tė komunitetit nė prokurim, monitorim dhe vlerėsim. Mėsimet e nxjerra dhe rezultatet e arritura nė Shqipėri nga projekti pilot ofrojnė mundėsi pėr shtrirje tė tij dhe institucionalizim. Qeveria ka njohur pėrfitimet prej kėtij projekti dhe ka kėrkuar pėrhapjen e mėtejshme tė programit BP. Ky program ka vėnė nė dukje drejtimet ku ka vend pėr pėrmirėsim si zhvillimet e politikave lokale, legjislacion mė i detajuar pėrsa i pėrket rregullave dhe procedurave tė buxhetimit, si dhe pėrmirėsim i planifikimit rajonal. Institucionalizimi i procesit qė u krye nga programi pilot i BP (vizitat nė terren, programet e trajnimit) do tė ishin tė dobishme. Roli i lehtėsuesit ka qenė veēanėrisht i suksesshėm dhe mund tė pėrshtatet pėr njė numėr programesh qė kanė qėllim mbėrritjen tek tė gjithė anėtarėt e komunitetit e veēanėrisht ata mė nė nevojė. NACSS (Programi pėr forcimin e Qeverisjen Vendore dhe Pėrgjegjshmėrisė nė Shqipėri) ka pasur pėrkime me programin pilot tė BP, ēka ka pėrbėrė njė avantazh reciprok pėr tė dy programet; metodologji tė pėrbashkėta dhe trajnim dhe pėrfshirje tė lehtėsuesve, trajnimin nė prodhimin dhe pėrdorimin e hartave tė varfėrisė, dhe pėrshtatja e metodave praktike pėr tė pėrfshirė grupet e marxhinalizuara ose tė vobekta. v 1. Lidhja e buxhetimit me pjesėmarrje me qeverisjen lokale 1.1 Ē'ėshtė buxhetimit me pjesėmarrje? Buxhetimi me Pjesėmarrje (BP) ėshtė njė mekanizėm qė lejon qytetarėt e njė juridiksioni tė caktuar qė tė marrin pjesė nė vendimmarrjen mbi menaxhimin e tė gjithave ose tė njė pjese tė burimeve aktive tė financave publike tė pushtetit lokal. Buxhetimi me Pjesėmarrje ka pėr qėllim ngritjen e transparencės, pėrgjegjėsisė dhe pėrfshirjes sociale nė qeverisjen vendore. Procesi i BP kėrkon angazhimin e qytetarėve nė tė gjitha fazat e ciklit buxhetor siē janė pėrshkruar mė poshtė: · Identifikimi i investimeve kapitale dhe projekteve pėr t'iu pėrgjigjur nevojave lokale mė emergjente, · Pėrgatitja e studimeve vlerėsuese parapėrgatitore pėr tė mbėshtetur projekte tė tilla, · Pėrgatitja e njė propozim buxheti pėr ta dorėzuar pėrmes kryetarit tė bashkisė tek kėshilli lokal, · Mbikėqyrja e procesit tė aprovimit tė buxhetit (shqyrtimi, diskutimi dhe votimi), · Monitorimi i prokurimeve (tenderimi, ofertat dhe kontraktimi), dhe · Monitorimi dhe vlerėsimi e ekzekutimit tė punėve publike. Buxhetimi me Pjesėmarrje pėrfshin pjesėmarrjen direkte e qytetarėve dhe shoqėrisė civile. Ai gjithashtu angazhon aktivisht aktorėt e qeverisjes vendore siē janė: kryetari i bashkisė, kėshillat lokale, punonjėsi i thesarit dhe drejtorėt lokalė tė planifikimit tė financave, urbanistikės dhe tė planifikimit rural si dhe departamentet e shėrbimeve lokale. Nė hartimin e BP, pėrpjekje tė veēanta janė bėrė pėr pėrfshirjen e qytetarėve, tė cilėt tradicionalisht janė pėrjashtuar nga ky proces. BP ka krijuar mundėsi pėr pėrfshirjen e qytetarėve nė vendimmarrjen pėr politikat, pėrmirėson efikasitetin e caktimit tė burimeve, si dhe ngre kualitetin dhe shpėrndarjen e mallrave dhe shėrbimeve publike. Buxhetimi me Pjesėmarrje nuk transferon fonde nga qeverisja lokal tek komunitetet lokale. Ai ndryshon konsiderueshėm nga qasjet standarde tė zhvillimit ė komunitetit qė i lejon komunitetet tė konkurrojnė pėr financim nga fonde publike ose nga donacione. Nė BP, komunitetet punojnė bashkė me qeverisjen lokale pėr tė rėnė dakord se si tė shpenzojnė nė mėnyrė sa mė efikase burimet e pakėta tė qeverisjes vendore. 1.2 Origjina e buxhetimit me pjesėmarrje Buxhetimi me pjesėmarrje ka lindur nė Brazil si pjesė e pėrpjekjeve tė madha pėr tė pėr tė pėrmbysur historinė e gjatė tė politikave tė patronazhit, pabarazisė sociale dhe korrupsionit. Qeveria, shoqėria civile dhe partitė politike u mobilizuan qė tė eksperimentonin me buxhetimin me pjesėmarrje si njė mėnyrė pėr tė pėrmirėsuar transparencėn e qeverisė dhe pėr tė rritur pjesėmarrjen e zėrit qytetar nė vendimet e qeverisė. 1 Buxhetimi me pjesėmarrje filloi mė 1989, nė bashkinė Porto Alegre kur Partia e Punėtorėve fitoi zgjedhjet vendore. Qeveria e re eksperimentoi me mekanizma tė ndryshėm pėr tė kapėrcyer shtrėngimet fiskale, pėr tė ridrejtuar investimet kapitale dhe pėr t'u ofruar shėrbimet tė varfėrve, si dhe pėr t'u dhėnė qytetarėve njė rol direkt nė vendimmarrje. Buxhetimi me Pjesėmarrje ėshtė krijuar si rrjedhojė e kėtij procesi eksperimental dy vjeēar. Qė atėherė BP ėshtė pėrhapur nė Brazil dhe rreth 140 bashki dhe pesė shtete kanė zbatuar programe tė BP. Sot mė shumė se 27 vende zbatojnė njė lloj buxhetimi me pjesėmarrje.1 Pėrsa i pėrket buxhetimit me pjesėmarrje nuk ka ndonjė metodologji universale, e cila mund tė pėrshtatet gjerėsisht nė Shqipėri. Sasia e buxhetit publik tė konsideruar nga BP varion. Pėrgjithėsisht kjo sasi pėrfaqėson rreth 5-10% tė buxhetit tė tė ardhurave vjetore tė njė qytetit, megjithėse kjo ka pėsuar ngritje tė konsiderueshme nė disa raste. BP u ka mundėsuar qytetarėve tė debatojnė pėr investime tė reja qė nuk janė vendosur ose paravendosur ende. 2 Buxhetimi me Pjesėmarrje ėshtė njohur nga Departamenti Ndėrkombėtar pėr Zhvillim, Banka Botėrore, OKB, UNESKO, si dhe nga organizata tė tjera, pėrsa i pėrket efikasitetit tė tij nė pėrmirėsimin e transparencės dhe qeverisjes. Buxhetimi me Pjesėmarrje konsiderohet si njė mekanizėm efikas nė ngritjen e pėrgjegjėsisė sociale ēka forcon kėrkesėn pėr qeverisje mė tė mirė dhe u jep mundėsi qytetarėve, veēanėrisht shtresave qė ndihen tė pėrjashtuara nga ana sociale, pėr tė influencuar vendimet e marra nė sektorin publik. Buxhetimi me Pjesėmarrje ėshtė i njohur pėr pėrmirėsimin e sektorit publik dhe reformat nė sektorin e menaxhimit tė shpenzimeve publike. Nėpėrmjet BP, qeverisjet vendore kanė rezultuar me njė disiplinė fiskale tė pėrmirėsuar si rezultat i gjetjes sė mundėsive pėr tė ulur koston, caktimin e investimeve nė njė mėnyrė mė tė balancuar, si dhe rritjes sė transparencėn pėr shpėrndarjen e buxhetit, shpenzimet, dhe raportimin. Tiparet kryesore tė BP pėrfshijnė: · Njė strukturė gjeografike qė thyen kufijtė aktualė administrativė duke lehtėsuar pėrfshirjen qytetare, pjesėmarrjen dhe pėrfshirjen e qytetarėve nė vendimmarrje pėr njė buxhet pro tė varfėrve. · Takime rregullisht tė skeduara dhe debate nė secilėn njėsi gjeografike pėr tė pėrfshirė qytetarėt nė diskutime pėr vendosjen e prioriteteve strategjike pėr investimet kapitale dhe shėrbimet, zhvillimi i plan-veprimeve dhe proceseve tė vlerėsimit dhe monitorimit tė aktiviteteve nė mėnyrė qė tė plotėsohen strukturat ekzistuese pėrfaqėsuese tė demokracisė. · Njė cikėl aktivitetesh qė ndjek nga afėr ciklin e buxhetit vendor dhe qė ofron njė kuadėr pėr pjesėmarrjen, planifikimin dhe zbatim. · Njė rrjet organizatash tė pėrfshira nė ngritjen e kapaciteteve, shpėrndarjen e informacionit, komunikimin me publikun, dhe mobilizimin qytetar. 3 1Libri i burimeve mbi Pergjegjegjshmerine Sociale: Mjete dhe Metoda. http://www-esd.worldbank.org/sac/Tools/toolsindex.html 2Faqja e internetit e Njėsisė sė BP tė Qeverisė sė Mbretėrisė sė Bashkuar: http://www.participatorybudgeting.org.uk/ 3Faqja e internetit e Njėsisė sė BP tė Qeverisė sė Mbretėrisė sė Bashkuar: http://www.participatorybudgeting.org.uk/ 2 1.3 Pėrfitimet potenciale tė buxhetimit me pjesėmarrje Rritja e efektivitetit nė targetimin e buxhetit: Nė shumė raste, buxhetet publike nuk reflektojnė prioritetet reale tė qytetarėve, sidomos tė tė varfėrve. Burimet publike tė pakėta janė shpenzuar shpesh nė mėnyrė tė gabuar ose pėr grupe pėrfituesish tė gabuar. BP ndihmon tė pėrputhen nevojat njerėzore me burimet publike. Pėrmirėsimi i transparencės dhe pėrgjegjshmėrisė: Qytetarėt shpesh nuk kanė akses tek informacioni mbi buxhetin i qeverisė. Nė disa raste qytetarėt i perceptojnė buxhetet si tepėr komplekse pėr t'i kuptuar totalisht. BP u ofron njė mundėsi qeverisjeve vendore qė tė demistifikojnė buxhetin pėr qytetarėt si dhe qė tė jenė mė transparentė dhe mė tė pėrgjegjshėm nė menaxhimin e burimeve publike. Nxitja e pėrfshirjes sociale, pakėsimit tė varfėrisė dhe fuqizimit: Procesi tradicional i buxhetit kontribuon shpesh nė mospėrfshirje sociale dhe varfėri si rezultat i kapjes sė elitave, lobeve dhe interesave tė fuqishme. Duke pėrfshirė zėrin e qytetarėve tė zakonshėm si dhe tė grupeve mė tė papėrkrahura, BP mund tė ridrejtojė fuqishėm investimet publike drejt shėrbimeve bazė pėr lagjet e varfra. Mėsimet sociale dhe mekanizmat e mobilizimit qytetar tė mishėruara nė BP ndihmojnė fuqizimin e grupet tė margjinalizuara pėr tė pėrfshirė zėrin e tyre nė vendimet e buxhetit. Faktet tregojnė se nuk ka njė model mbizotėrues tė BP. Nė Shqipėri eksperienca sapo ka lindur dhe ėshtė ende nė njė fazė zhvillimi. Buxhetimi me Pjesėmarrje nuk duhet parė si zgjidhja e tė gjitha problemeve tė qeverisjes vendore. Ai mė tepėr ėshtė plotėsues i mekanizmave tradicionalė tė sektorit publik tė pėrgjegjshmėrisė politike, administrative dhe ligjore. 1.4 Kush merr pjesė nė procesin BP? Buxhetimi me Pjesėmarrje ėshtė nė fakt njė proces i bashkėmenaxhuar. Me fjalė tė tjera ai ėshtė njė mekanizėm nėpėrmjet tė cilit aktorėt shtetėrorė dhe jo shtetėrorė janė bashkė pėr tė caktuar, shpenzuar dhe raportojnė pėr burimet publike. Nė rast se procesi i BP dėshiron tė arrijė objektivat e tij, tė gjitha palėt e interesuara duhet tė pėrfshihen nė kėtė proces. Kjo nėnkupton qytetarėt, pėrfaqėsuesit nga shoqėria civile lokale, qeverisjen, kėshillat lokale, dhe komunitetin e biznesit. Procesi i pjesėmarrjes duhet tė sigurojė qė grupet e margjinalizuara (zakonisht qytetarė me tė ardhura tė ulėta, gra, tė rinj, fėmijė dhe emigrantė) tė jenė tė pėrfshirė direkt nė tė gjitha fazat e BP. Pjesėmarrja nė BP ėshtė vullnetare dhe tė gjitha palėt e interesuara duhet tė gėzojnė mundėsi tė barabarta pjesėmarrjeje. Prandaj ėshtė vitale tė vendosėsh mekanizmat e duhura nė mėnyrė qė secila palė e interesuar tė marrė pjesė nė mėnyrė kuptimplote nė seancat dėgjimore publike nė nivel lagjeje ose fshati ose nė takimet e komunitetit me grupet e veēanta (si p.sh. gratė). Ja, pėrse ėshtė e rėndėsishme pėr tė kuptuar aktorėt, rolet dhe motivimet e tyre nė mėnyrė qė tė mbėshtetet pjesėmarrja e tyre. 3 Njė nga karakteristikat kryesore tė buxhetimit me pjesėmarrje nė Shqipėri ėshtė se qytetarėt mund tė marrin pjesė direkt dhe nuk kanė nevojė tė pėrfaqėsohen nga njė entitet zyrtar siē janė Sindikatat ose OJF. Megjithėse organizata tė tilla luajnė njė rol tė rėndėsishėm nė proces, ato nuk kanė privilegje formale. Nė fakt, qytetarėt e mobilizuar marrin tė gjithė vendimet e rėndėsishme. Kur ka qenė e nevojshme pėr tė zgjedhur pėrfaqėsues ata janė zgjedhur zakonisht me anė tė lotarisė ose votimit. Secili aktor ka njė rol: Roli i qytetarėve ėshtė qė ata tė komunikojnė nevojat e tyre pėr tė mirat dhe shėrbimet publikė. Qytetarėt i diskutojnė kėto nevoja me anėtarė tė tjerė tė komunitetit dhe me autoritetet lokale, arrijnė nė konsensus dhe vendosin mbi prioritetet tyre. Qytetarėt kontribuojnė gjithashtu pėr tė vendosur rregullat dhe procedurat qė janė guida e procesit tė BP. Pasi buxheti tė jetė aprovuar, qytetarėt marrin pjesė nė mbikėqyrjen e ekzekutimit tė buxhetit, proceset e prokurimeve tė qeverive lokale dhe nė monitorimin dhe vlerėsimin e punėve publike. Qeverisja vendore ka pėr detyrė menaxhimin e pėrgjithshėm. Qeverisja vendore pajis qytetarėt me informacion rreth procesit tė BP dhe rreth buxhetit. Ajo organizon gjithashtu takimet publike. E bazuar mbi feedback-un e kėtyre takimeve, qeverisja vendore analizon prioritetet pėr investime tė qytetarėve dhe sigurohet qė propozimet finale tė BP janė tė pėrfshira nė dokument buxhetin i cili i ēohet pėr aprovim kėshilltarėve lokalė. Nė fillimet e procesit tė buxhetit, dega ekzekutive e e qeverisjes vendore jep trajnime pėr qytetarėt dhe shoqėrinė civile nė procesin e BP dhe vendos "rregullat e lojės". Kėto rregulla rregullojnė procesin e BP dhe duhet tė respektohen nga tė gjithė aktorėt kryesorė. Qeverisja vendore gjithashtu planifikon proceset e BP nė zona te ndryshme gjeografike, dhe si rrjedhojė duhet tė ketė njė ndarje gjeografike efektive tė komunave ose bashkive pėr tė siguruar njė mbulim tė gjerė tė aktiviteteve tė BP. Nė shoqėri me kapital social tė dobėt si ajo shqiptare, OJF-tė mund tė luajnė njė rol mbėshtetės pėr mobilizimin e qytetarėve dhe organizatave tė bazuara nė komunitet pėr tė marrė pjesė nė procesin e BP. OJF-tė mund tė arrijnė grupet e vobekta tė cilėt kanė qenė tradicionalisht tė pėrjashtuara nga debatet publike. Nė situatat kur qeverive lokale u mungon kapaciteti pėr tė menaxhuar procesin a BP, OJF-tė mund tė kontraktohen pėr tė mbushur kėtė boshllėk. OJF-tė mund tė ndihmojnė nė moderimin e takimeve publike duke siguruar se tė gjithė aktorėt kryesorė kanė mundėsinė pėr tė shprehur njė opinion, pėr tė negociuar, dhe pėr tė patur njė vendimmarrje tė pa penguar prej presioneve. Ato mund tė zhvillojnė fushata tė ngritjes sė vėmendjes publike, tė ndihmojnė nė demistifikimin e dokumenteve tė buxhetit, dhe tė ndėrtojnė kapacitetet lokale ndėrmjet qeverisjeve vendore, qytetarėve, dhe shoqėrisė civile. Roli i kėshillave lokalė ėshtė tė diskutojnė dhe aprovojnė buxhetin. Pasi kėshillat lokalė tė kenė aprovuar buxhetin, dega ekzekutive e qeverisjes vendore bashkėmenaxhon me qytetarėt implementimin e buxhetit. Kėshillat lokalė gjithashtu luajnė roli e mbikėqyrėsit nė kėtė fazė. 4 1.5 Rėndėsia e buxhetimit me pjesėmarrje pėr qeverisjen vendore nė Shqipėri Procesi i reformave nė Shqipėri ka krijuar mundėsi dhe nxitje tė reja pėr aktorėt e pushtetit vendor. Shqipėria ka implementuar gradualisht decentralizimin. Njė ligj mbi Organizmin dhe Funksionimin e Qeverisjes Lokale (Ligji OFQL) nė Shqipėri ka mandatuar qeverisjen vendore pėr tė pasur autoritet legal tė plotė mbi infrastrukturė, shėrbimet publike dhe zhvillimin ekonomik. Megjithėse ka njė numėr problemesh pėrsa i pėrket implementimit tė ligjit, qeverisja vendore ka treguar njė farė vetė-iniciative. Zgjedhjet lokale janė mbajtur dhe shumė kryetarė bashkie kanė treguar autonomi mė tė madhe pėrsa i pėrket funksioneve politike, fiskale, dhe administrative. Ndėrkohė qė qeverisja vendore ka mė tepėr pėrgjegjėsi, ajo ka mungesė tė burimeve fiskale dhe mungesė kapaciteti pėr t'u pėrshtatur me pėrgjegjėsitė e reja. Mė problematike ėshtė mungesa e qartėsisė sė pėrgjegjėsisė mbi shėrbimet nė aspektin ligjor, ndėrmjet niveleve tė qeverisjes, duke ēuar, si pasojė, nė njė shpėrndarje tė dobėt shėrbimesh nė pėrgjithėsi. Procesi i reformave tė decentralizimit ka rritur pritshmėrinė e qytetarėve. Megjithatė, njė sens mosbesimi duket ende midis qytetarėve pėrsa i pėrket efektshmėrisė sė qeverisjes lokale. Qeverisja vendore ėshtė quajtur fajtore pėr tė gjitha dobėsitė e shpėrndarjes sė shėrbimeve, madje edhe tė atyre shėrbimeve qė nuk janė nėn juridiksionin e saj. Skepticizmi qė rrjedh prej mosbesimit rreth ēfarė mund tė pritet nga autoritetet lokale ka dekurajuar nė mėnyrė tė konsiderueshme shumicėn e banorėve pėr njė bashkėpunimi ashtu siē duhet me ligjet mbi pagesėn e taksave vendore, dhe nė pagesėn e faturave nė bazė tė pėrdorimit pėr shėrbimet lokale. Kjo ka ēuar nė rrjedhje tė tė ardhurave dhe nė njė situatė relativisht tė vėshtirė pėr shumicėn e qeverisjeve vendore. Procesi i buxhetit lokal ėshtė shpesh tejet i politizuar, dhe si i tillė vuan nga vonesa tė dukshme. Qytetarėt e shikojnė procesin e buxhetimit tė qeverisjes lokale si njė ushtrim partizan, me pak rėndėsi pėr nevojat e tyre. Ky proces ėshtė veēanėrisht problematik, sepse varfėria dhe pėrjashtimi social ende janė ekzistente nė shumė zona rurale. Aktorėt shqiptarė tė qeverisjes vendore dhe qendrore kanė shprehur interes nė testimin e mekanizmave, tė cilat do tė forconin pėrgjegjėsinė e qeverisė pėr qytetarėt; do tė pėrmirėsonin menaxhimin nga qeverisja vendore tė tė ardhurave publike; dhe do tė rrisinin transparencėn nė qeverisjen vendore. Procesi i BP ofron mjetet dhe procedurat qė ndihmojnė qeverisjen vendore tė kalojė vėshtirėsitė qė ajo ndesh gjatė qeverisjes. Procesi BP iu ofron qytetarėve, veēanėrisht atyre qė janė tė pėrjashtuar politikisht dhe nga ana sociale, njė mundėsi pėr tė ngritur zėrin e tyre nė vendimmarrjen politike. Aktorėt shtetėrorė dhe joshtetėrorė kanė motivime tė ndryshme pėr tė promovuar angazhimin qytetar nė menaxhimin e shpenzimeve publike. Motivimi i pushtetit lokal: · Ngritja e legjitimitetit: Megjithėse zyrtarėt e qeverisjes vendore mund tė jenė nė dijeni tė nevojave tė komunitetit, ata jo gjithmonė i vlerėsojnė kėrkesat e tyre me zgjedhėsit e tyre. BP ngre qėllimin dhe kualitetin e dialogut ndėrmjet qytetarėve dhe zyrtarėve tė qeverisjes vendore duke bėrė tė mundur, njė komunikim mė tė 5 mirė, feedback tė vazhdueshėm nga qytetarėt dhe dėgjimin e zėrit tė tyre nė vendimmarrje. Kur pėrfaqėsuesit e zgjedhur tregojnė dėshirė pėr tė qenė mė transparentė dhe kėrkojnė input qytetar pėr ēėshtjet e buxhetit, legjitimiteti i tyre ngrihet. · Pėrmirėsimi i targetimit tė buxhetit: BP bėn tė mundur pjesėmarrjen e qytetarėve nė caktimin dhe menaxhimin e burimeve publike. Rregullat e BP janė tė vendosura nė mėnyrė tė tillė tė favorizojnė rishpėrndarjen e shpenzimeve pėr tė mirat dhe shėrbimet publike nė lagjet me tė ardhura tė ulėta. Zakonisht pėr kėtė qėllim pėrdoret njė indeks i nevojave bazė tė paplotėsuara, duke lejuar qeverinė tė harxhojė mė shumė nė zona me nivel tė ulėt tė infrastrukturės sociale dhe ekonomike. Procesi i BP mundėson qeverisjen vendore tė marrė vendime buxhetore pro tė varfėrve. · Lehtėsimi i aprovimit tė buxhetit: Procesi i BP ndihmon tė ndėrtohet njė konsensus mė i gjerė mbi planifikimin e buxhetit. Megjithėse kėshilltarėt lokalė kanė ende fjalėn e fundit, BP mund tė ndihmojė pėr tė zvogėluar kontradiktat kryesore. · Promovimi i qeverisjes sė mirė: Qytetarėt e perceptojnė qeverisjen lokale si tejet tė korruptuar. Kur qeverisja vendore ndan publikisht informacione tė detajuara mbi buxhetin dhe shpenzimet publike atėherė perceptimi i qytetarėve mbi korrupsionin reduktohet. Transparenca rritet mė tej kur qytetarėt ndihmojnė nė mbikėqyrjen e menaxhimit tė burimeve publike. Njė transparencė e tillė gjithashtu u vė nė pah qytetarėve kufizimet dhe shqetėsimet me tė cilat pėrballet qeveria. Motivimi i qytetarėve · Aksesi nė informacionin e qeverisjes vendore: Qytetarėt fitojnė akses nė informacionin kryesor i cili mbahet jashtė vėmendjes publike, si shuma ekzakte e taksave tė mbledhura, shpenzimet buxhetore, dhe parashikimet e buxhetit. Takimet me pėrfaqėsuesit e qeverisjes vendore pajisin qytetarėt me njė kuptim mė tė gjerė tė funksioneve tė qeverisė, strukturave, bazės sė burimeve dhe problemeve. Qytetarėt fitojnė akses nė informacionin teknik mbi ēėshtje si planifikimi i pėrdorimit tė tokės. · Ngritja e zėrit qytetar nė vendimmarrjen vendore: Qytetarėt janė direkt tė aftė pėr tė influencuar vendimmarrjen e qeverisjes lokale. Nėpėrmjet takimeve publike tė BP, qytetarėt veēanėrisht grupet e margjinalizuara, inkurajohen tė bėjnė tė ditura nevojat e tyre dhe ta bėjnė qeverinė tė pėrgjegjshme ndaj vendimeve tė tyre. · Marrja e pėrfitimeve direkte: Kur qytetarėt ndihmojnė tė pėrcaktohet se cilat vepra publike duhen financuar, ata angazhohen direkt nė zhvillimin e lagjeve dhe 6 komuniteteve tė tyre. Qytetarėt aprovojnė plane teknike si kryerja e kanalizimeve ose ndėrtimi i rrugėve tė reja, si dhe mbikėqyrin implementimin e punimeve tė kėtij lloji. · Thellimi i ndjenjės sė qytetarisė dhe demokracisė: Nėpėrmjet BP qytetarėt evoluojnė nga tė qenit vėzhgues pasivė, nė lojtarė aktivė tė zhvillimit lokal dhe administrimit publik. BP u ofron qytetarėve mundėsi pėr tė ushtruar vlerat e demokracisė. OSHC dhe Motivimi i Sektorit Privat · Forcimi i kapitalit social: Shoqėria civile ėshtė ende e dobėt dhe duke u zhvilluar nė Shqipėri. Procesi i BP i ofron shoqėrisė civile njė mundėsi pėr tė pėrmirėsuar rolin pėrfaqėsues tė saj. Duke u pėrfshirė sė bashku me zyrtarėt e qeverisjes lokale nė procesin e shpenzimeve publike, shoqėria civile mund tė ushtrojė rolin e saj si avokate e reformave dhe qeverisjes mė tė mirė. · Ofrimi i shėrbimeve tė interesit publik: Shumė OSHC qė punojnė nė sektorin e zhvillimit kanė aftėsi specifike teknike dhe administrative qė mund tė pėrdoren gjatė procesit tė BP. OSHC-tė mund tė lehtėsojnė procesin e BP duke mobilizuar komunitetin, duke moderuar takimet publike dhe duke informuar qytetarėt apo qeverisjen vendore pėr ēėshtje tė ndryshme sektoriale. OSHC-tė shpesh punėsojnė planifikues, arkitektė, llogaritarė dhe punonjės socialė qė kanė njė nivel tė lartė njohurish dhe qė mund tė kontribuojnė nė shqyrtimin e BP. · Ulja e korrupsionit dhe pagesave tė bakshisheve: Komuniteti i biznesit shpesh mbėshtet BP si promovues tė transparencės dhe ulės tė nivelit tė korrupsionit. Ky tipar ėshtė i rėndėsishėm pėr bizneset lokale duke qenė se kjo i lejon kontraktuesit tė ofrojnė njė sistem mė tė hapur dhe mė transparent. Kontraktorėt nuk paguajnė mė bakshishe dhe haraēe pėr tė siguruar qėe projekti i tyre do tė financohet dhe zbatohet. · Pėrdorim mė i mirė i taksave: Anėtarėt e komunitetit tė biznesit gjithashtu pėrfitojnė nga BP duke qenė se taksat e tyre nacionale dhe lokale pėrdoren mė me efikasitet. Grupimet e biznesit e shohin pro interesit tė tyre pjesėmarrjen nė lobime pėr disa zhvillime specifike qė ēojnė drejt pėrmirėsimit. Njė grupim biznesi i nivelit tė lagjes mund tė dojė qė tė shtrojė ose ndriēojė rrugėt lokale, p.sh.. Grupimet e biznesit zakonisht organizojnė anėtarėt e tyre qė tė sigurojnė qė nevojat e tyre janė marrė nė konsideratė gjatė ushtrimit tė BP. 7 2. Elementet kryesorė dhe sfidat e buxhetimit me pjesėmarrje 2.1. Elementėt kryesorė tė suksesit Programet e Buxhetimit me pjesėmarrje veēojnė elementėt e mėposhtėm tė pėrbashkėt si kontribues nė suksesin e tyre. Angazhimi i qeverisė: Duke qenė se qeveria ėshtė udhėheqėsi dhe menaxhuesi i njė programi BP, angazhimi i saj ndaj BP ka njė rėndėsi tė veēantė. Vullneti politik ka rėndėsi vitale, veēanėrisht pėr ndėrtimin e mbėshtetjes midis kėshilltarėve lokalė dhe aktorėve tė tjerė politikė, tė cilėt mund tė ndihen tė kėrcėnuar nga pjesėmarrja direkte e qytetarėve nė qeverisjen lokale. Stafi kryesor siē janė kryetarėt e departamenteve dhe nėpunėsit civilė, duhet tė tregojnė nivele tė larta tė angazhimit meqenėse BP kėrkon nivele tė larta tė pėrfshirjes. Ndarje tė vendimmarrjes: Qeveria duhet t'u garantojė fuqi vendimmarrjeje qytetarėve tė saj. Duke limituar pėrfshirjen e qytetarėve nė proces nė njė konsultim me ta nuk sjell incentivė tė mjaftueshme pėr pjesėmarrje. Qytetarėt duhet ta ndiejnė se prioritetet e tyre duhet tė pranohen dhe implementohen. Kapaciteti i menaxhimit financiar: Qeveria duhet tė ketė njė kapacitet tė menaxhimit financiar tė pėrshtatshėm. Parashikimi pėr tė ardhura tė pakta dhe pritshmėritė nga buxheti mund tė ēojnė lehtėsisht drejt propozimeve jorealiste tė BP. Pėrpara se njė qeveri vendore tė nisė implementimin e BP, ajo duhet tė ketė kapacitet menaxhues pėr financat e saj. Kapaciteti i komunikimit social: Qeverisja vendore duhet tė jetė e aftė pėr tė komunikuar nė mėnyrė efektive me popullsinė. Qeverisja lokale mund tė pėrdorė mėnyra tė ndryshme komunikimi si gazetat, radiot, dhe televizionet. Ajo mund tė formojė partneritet me median lokale pėr tė shpjeguar programin e BP njė audience mė tė gjerė; si dhe pėr shpėrndarjen e informacionit mbi mbledhjen e taksave, burimeve nė dispozicion dhe shpenzimeve korrente. Hapėsira fiskale: Financime tė pėrshtatshme duhet tė vihen nė dispozicion nėpėrmjet buxhetit lokal, duke lejuar qytetarėt qė tė marrin pjesė nė debate kuptimplota dhe nė planifikimin e punėve ose projekteve tė reja publike. Qeverisja lokale mund tė implementojnė BP edhe duke pasur njė sasi fondesh tė kufizuara pėr investimet kapitale. Kapaciteti i shoqėrisė civile: Megjithėse BP forcon angazhimin qytetar, mobilizimi i qytetarėve mund tė pėrbėjė njė detyrė tė vėshtirė pėr qeverisjen lokale. Qytetarėt kanė nevojė pėr informacion dhe pėr ndėrtim kapacitetesh qė tė kuptojnė buxhetin dhe pėr tė pasur njė dialog kuptimplotė me stafin teknik tė qeverisjes lokale. OBK-tė lokale dhe media mund tė ndihmojnė nė mobilizimin e qytetarėve dhe nė ndėrtimin e njohurive tė tyre. 8 "Rregulla tė qarta tė lojės": Procesi i BP kėrkon rregulla tė qarta tė lojės. Kėto rregulla theksojnė objektivat e BP, detyrat e secilit aktor, kriteret e caktimit tė burimeve dhe tė prioritizimit tė investimeve, kalendarin e aktiviteteve tė BP dhe kriteret e zgjedhjes sė pėrfaqėsuesve qytetarė pėr kėshillin e BP. Rregullat gjithashtu caktojnė mėnyrėn e zgjidhjes sė konflikteve, ndėrtimit tė konsensusit dhe pjesėmarrjes qytetare. Pėrpara fillimit tė ciklit tė BP rregullat duhet tė jenė miratuar nga tė gjithė aktorėt kryesorė pėr tė kufuzuar keqkuptimet dhe konfliktet. 2.2 Sfidat Ky seksion hedh dritė mbi sfidat qė mund tė anashkalohen gjatė draftimit dhe implementimit tė njė programi BP. Buxhetimi me Pjesėmarrje varion nė mėnyrė tė konsiderueshme nė mėnyrėn e draftimit. Disa qeverisje pėrdorin BP pėr tė angazhuar qytetarėt nė njė mėnyrė relativisht modeste. Disa BP fillojnė me pjesėmarrje qytetare tė kufizuar dhe evoluojnė nė njė proces me pjesėmarrje mė aktive qytetare. Tabela mė poshtė ilustron hapat tipikė tė pjesėmarrjes qė shfaq kufizimet dhe sfidat kryesore. Tabela 2.1. Fazat tipike tė pjesėmarrjes Niveli Lloji i pjesėmarrjes Pasojat Bazė Konsultimi Qeverisja vendore njihet me pikėpamjet publike, por jo domosdoshmėrisht i merr ato parasysh nė vendimmarrjen finale. I Mesėm Pjesėmarrje me lotari Qeverisja vendore konsultohet me qytetarėt, por i merr vetė vendimet finale I Avancuar Fuqizimi i qytetarėve Qytetarėt vendosin nė bashkėpunim me qeverisjen vendore. Burimi: Justus Mika, "The Conceptual Framework in Participatory Budgeting" (draft), p. 13. Programi i BP nė Shqipėri ka pasur kufizimet dhe sfidat e mėposhtme. Qėllimi i ngushtė: Fillimisht qytetarėt janė mė pak tė interesuar pėr tė mėsuar rreth tė drejtave tė tyre, mandatit tė qeverisė, ose politikave sociale mė gjithėpėrfshirėse; si dhe janė mė tė fokusuar pėr tė pėrfituar njė projekt ose investim pėr lagjen e tyre. Shpėrndarja e tė mirave dhe shėrbimeve tė prekshme pėr qytetarėt ėshtė vitale pėr tė ndėrtuar besimin dhe entuziazmin e njerėzve. Megjithatė, duke qenė se programi i BP fokusohet vetėm nė kėtė aspekt, njohuritė publike dhe fuqizimi i qytetarėve zvogėlohen. Edukimi qytetar duhet dhėnė nėpėrmjet programeve tė BP pėr tė siguruar njė mėsim nė shkallė mė tė gjerė. Rritja e Pritshmėrisė: Stafi i qeverisjes vendore duhet tė pėrhapė informacionin e duhur rreth buxhetit dhe t'u japė qytetarėve njė parashikim realist tė tė ardhurave nė mėnyrė qė procesi i BP tė jetė nė pėrputhje me realitetin fiskal vendore. Kjo ėshtė kryesore nė 9 kontekstin shqiptar, duke qenė se disa aktivitete me pjesėmarrje tė financuara nga donatorėt kanė ngritur pritshmėrinė qytetare dhe nuk kanė dhėnė atė qė kanė premtuar. Shpėrndarja qytetarėve e informacionit tė hollėsishėm mbi shtrėngimet buxhetore i bėn ata tė vetėdijshėm pėr mosrealizimet e premtimeve financiare nga ana e qeverisjes sė tyre vendore. Shpesh burimet mezi mbulojnė kostot operacionale, duke lėnė hapėsira tė kufizuara pėr investimet. Pėrfshirja: Qytetarėt mund tė mos jenė tė aftė tė marrin pjesė nė takimet publike pėr njė sėrė arsyesh. Disa lokalitete mund tė jenė tė vėshtira pėr t'u arritur si rezultat i distancės ose i problemeve tė sigurisė. Njoftimet e pamjaftueshme mund tė ēojė qė qytetarėt qė tė jenė tė painformuar rreth takimeve nė vazhdim. Qytetarėt gjithashtu mund tė lodhen nga pjesėmarrja nė takime tė shpeshta. Njė fushatė komunikimi mė ekstensive dhe mė e pėrqendruar nė objektiv mund tė ndihmojė nė evitimin e kėtyre problemeve. Mėnjanimi i kooptimit tė shoqėrisė civile: Qeverisja vendore mund tė joshet pėr tė kooptuar pėrfaqėsuesit e shoqėrisė civile pėr tė arritur mbėshtetje politike nė shkėmbim tė ndereve tė bėra. Autonomia e shoqėrisė civile ka nevojė tė respektohet nė mėnyrė qė tė ruajė integritetin e procesit tė BP. Tejshtrirja e aftėsive tė qeverisė: Qeveria mund tė mos ketė mjaftueshėm burime dhe kohė pėr procesin e BP. Nėpunėsit civilė janė tė zėnė me pėrgjegjėsitė e tyre rutinė. Pa motivimin e duhur, nėpunėsit civilė nuk do tė merrnin pjesė nė takimet e BP, tė cilat shpesh zhvillohen pas orarit zyrtar. Qeverisja vendore ka nevojė tė menaxhojė burimet njerėzore ose ajo nuk do tė jetė e aftė tė caktojė stafin e nevojshėm pėr tė mbėshtetur BP. Tensionet me pėrfaqėsuesit e zgjedhur: Anėtarėt e zgjedhur tė kėshillave lokalė mund tė frikėsohen se humbasin fuqinė si pėrfaqėsues qytetarė. Duke qenė se buxheti vjen nė kėshillat lokalė me njė sasi tė konsiderueshme tė legjitimitetit popullor, disa prej tė zgjedhurve mund tė kenė frikė se roli i tyre nė procesin e buxhetimit mund tė jetė thjesht formal. Pa njė mbėshtetje politike tė gjerė, kėshilltarėt e zgjedhur mund tė bllokojnė procesin e BP. Mbėshtetja: Kufizimi final ėshtė mungesa e mbėshtetjes sė qėndrueshme. Qytetarėt kanė tendencėn qė tė braktisin BP pasi kėrkesat e tyre janė plotėsuar. Periudhat zgjedhore zakonisht ulin kualitetin e pjesėmarrjes duke qenė se diskutimi kthehet nė debate politike. Ndryshimet politike nė administratė mund tė prishin potencialisht procesin e BP, veēanėrisht kur BP pėrdoret pėr nxitjen programeve tė ngushta politike. 10 3. Ndėrtimi i blloqeve tė buxhetimit me pjesėmarrje 3.1 Tipare tė pėrbashkėta tė ciklit tė BP Megjithėse BP nuk ka njė model universal, shumė programe tė BP ndajnė vlera tė pėrbashkėta si: (a) Mekanizmat e pjesėmarrjes, (b) Njė strukturė gjeografike qė ndan juridiksionin nė nėnndarje, (c) Njė strukturė qė lejon aktorėt kryesorė tė planifikojnė pėr investime rreth dimensioneve sektoriale, (d) Kritere pėr caktimin e burimeve dhe prioritizimin e investimeve, (e) Statutet apo udhėzuesit e BP, (f) Komunikimi publik, (g) Ndėrtimi i kapacitetit pėr tė gjithė aktorėt. 3.2 Mekanizmat e pjesėmarrjes Buxhetimi me Pjesėmarrje ėshtė njė proces i pjesėmarrjes qytetare direkte, vullnetare dhe universale. Gjithė qytetarėt, mund tė marrin pjesė pavarėsisht nga gjinia, mosha, ose pėrkatėsia etnike. Qytetarėt nuk kanė nevojė tė jenė pjesė e organizatave tė shoqėrisė civile, shoqatave, sindikatave, ose partive politike pėr t'u kualifikuar. Mekanizmat pjesėmarrėse konsistojnė nė lloje tė ndryshme takimesh publike qė organizohen rreth fazave specifike tė ciklit tė BP, tė treguar nė Figurėn 3.1. Kėto takime kanė qėllime dhe objektiva tė qarta. Ato pėrshkruhen shkurtimisht mė poshtė dhe specifikohen mė tej nė kapitullin 4. Figura 3.1 Cikli i BP-sė Informacioni MBLEDHJE - Prezantimi i buxhetit FSHATI/ - ekzekutimi/parashikimi LAGJEJE Rishikimi i ecurise se Komunikimi BP dhe planifikimi i Konsultimi social nje cikli te ri BP - Identifikimi i prioriteteve - Zgjedhja e anetareve te KBP Ndertim Analiza e buxhetit Kapaciteti MLEDHJE TE - Prezantimi i prioriteteve nga KBP KESHILLIT - Inspektimi ne terren/ studime vleresimi TE BP M&V me Analize pjesemarrje i Ndertimi i konsen teknike zbatimit te buxhetit - Ndertimi i konsensusit mbi prioritetet - Aprovimi i propozimit te BP nga KBP Procedura Vendimmarrja formale MBLEDHJE TE - Konsolidimi i buxhetit KESHILLIT - Votimi i buxhetit nga Keshilli Vendor LEGJISLATIV 11 Takimet nė lagje/fshat: Cikli i BP fillon me takime nė secilėn nėnndarje gjeografike. Nė kėto takime, qeverisja lokale prezanton buxhetimin me pjesėmarrje dhe ndėrton interesat qytetare. Nė kėto takime qeverisja lokale dhe qytetarėt diskutojnė rregullat dhe procedurat e BP qė do tė shėrbejnė si guidė pėr ciklin e BP. Qeverisja lokale pajis qytetarėt me tė dhėna pėr ekzekutimin e buxhetit korrent dhe parashikimet pėr tė ardhurat. Qeverisja lokale gjithashtu prezanton prioritetet e investimeve kapitale. Pėrpara kėtyre takimeve, organizatat komunitare takojnė qytetarėt nė mėnyrė tė pavarur pėr tė rritur pėrgjegjėsinė dhe pėr tė mobilizuar pjesėmarrjen e qytetarėve pėr tė gjithė ciklin e BP. Nė njė raund tė dytė takimesh, ēdo fshat/lagje diskuton prioritetet e tij/saj. Njė lehtėsues me eksperiencė moderon takimet pėr tė nxitur pjesėmarrjen aktive nga tė gjithė qytetarėt. Pas prezantimit tė tė gjithė nevojave, qytetarėt vlerėsojnė prioritetet. Qytetarėt gjithashtu zgjedhin individėt qė do t'i prezantojnė ata nė Kėshillat e Buxhetimit me Pjesėmarrje (KBP). Delegatėt e KBP janė zgjedhur nga secili fshat/lagje. Zakonisht, dy pėrfaqėsues janė zgjedhur pėr tė prezantuar secilin fshat/lagje pėr tė qenė tė sigurt qė tė paktėn njė delegat ėshtė prezent nė tė gjithė aktivitetet e BP. Pėr tė qenė tė pranueshėm delegatėt duhet tė pėrmbushin njė sėrė kriteresh. Kandidatėt e pėrshtatshėm nuk duhet tė jenė pjesėmarrės nė kėshillat vendorė ose nė qeverisjet vendore. Mund tė merren masa aktive pėr tė nxitur pėrfaqėsimin e grupeve tė margjinalizuara nė kėshill. Delegatėt e KBP nuk marrin shpėrblime. Ata duhet tė tregojnė asnjėanėsi dhe tė mos luftojnė vetėm pėr mbėshtetjen e ideve tė tyre. Ata duhet dhe t'i kushtojnė njė kohė tė mjaftueshme procesit tė BP dhe tė sigurohen se mund t'i ndjekin gjithė Kėshillat e BP dhe takimet nė rang fshati/lagjeje. Takimet e Kėshillave tė Buxhetimit me Pjesėmarrje: Kėshilli i Buxhetimit me Pjesėmarrje ėshtė zakonisht i pėrbėrė nga njė numėr i barabartė i delegatėve tė zgjedhur dhe pėrfaqėsuesve tė qeverisė. Delegatėt qytetarė dhe pėrfaqėsues nga qeverisja lokale prezantojnė dhe diskutojnė nevojat e ndryshme pėr investime. Anėtarėt e KBP ndėrmarrin vizita nė terren (karvanėt e BP) pėr tė inspektuar ēdo prioritet si dhe pėr tė intervistuar ēdo pėrfitues potencial. Qeveria ndėrmerr studime vlerėsimi paraprake teknike dhe financiare pėr ēdo propozim. Paralelisht, delegatėt e KBP-ve marrin pjesė nė aktivitetet ndėrtues tė kapaciteteve pėr t'u familjarizuar me menaxhimin e shpenzimeve publike, zgjidhjen e konflikteve dhe aftėsive pėr tė ndėrtuar konsensus. Duke qenė se burimet e qeverisjes vendore janė tė kufizuara, delegatėt e KBP harxhojnė njė sasi tė madhe kohe duke negociuar dhe duke arritur konsensus mbi prioritetet qė do tė financohen. Propozimi final i BP zakonisht aprovohet me konsensus, por kur nuk ka njė marrėveshje tė gjerė, KBP voton pėr listėn finale tė prioriteteve. Lista finale i prezantohet kryetarit tė bashkisė. Takimet e Kėshillave Legjislative: Pasi kanė marrė propozimin e BP, qeverisja vendore finalizon buxhetin, duke integruar investimet kapitale me shpenzimet korrente, mirėmbajtjen dhe zhvillimin, dhe me kostot e tjera buxhetore. Kryetari i Bashkisė dorėzon buxhetin final tek kėshilli lokal, i cili e diskuton dhe e aprovon buxhetin e qeverisjes vendore. Anėtarėt e KBP marrin pjesė nė debatet mbi buxhetin nė kėshillin lokal pėr tė mbikėqyrur pėrputhshmėrinė e buxhetit final me objektivat e KBP. 12 Pjesėmarrja M&E e ekzekutimit tė buxhetit: Pasi buxheti ėshtė aprovuar, KBP ngre njė komitet tė veēantė pėr mbikėqyrjen e ekzekutimit tė buxhetit. Gjatė fazės sė fundit tė ciklit tė BP, qytetarėt mbikėqyrin procesin e prokurimeve (tenderimit, bėrjes sė ofertave, dhe kontraktimit), monitorojnė ekzekutimin aktual tė punėve publike dhe vlerėsojnė cilėsinė finale tė punėve. Rishikimi i rregullave tė BP/ Planifikimi i Ciklit tė ri tė BP: Pėrpara se tė nisė cikli i ri i BP, KBP takohet sėrish pėr tė vlerėsuar dhe mbikėqyrur modifikimet e propozuara tė rregullave tė lojės sė BP. Ndryshimet tipike tė diskutuara pėrfshijnė modifikime tė kalendarit tė seancave dėgjimore publike, modifikim tė nėnndarjeve gjeografike tė BP dhe tė caktimit tė burimeve si dhe kriterit tė prioritizimit. 3.3 Struktura gjeografike Juridiksioni ku zhvillohet BP ndahet nė nėnndarje gjeografike qė ndjekin kufijtė politiko- administrativė siē janė fshatrat dhe lagjet. Kjo lloj ndarjeje lehtėson pjesėmarrjen direkte tė qytetarėve duke qenė se takimet e BP mbahen nė ēdo fshat ose lagje. Kjo u mundėson qytetarėve akses mė tė mirė pėr informacionin si dhe ndėrveprim mė tė afėrt me stafin e qeverisjes vendore. Duke qenė se struktura gjeografike pėrdoret pėr planifikimin e investimeve, kjo ndihmon burimet qė u adresohen komuniteteve qė u ėshtė shėrbyer mė pak. Gjithashtu ėshtė mė e lehtė pėr qytetarėt tė monitorojnė ndėrtimin dhe mirėmbajtjen e punėve publike nė nėnndarjet gjeografike, tė cilave ata u pėrkasin. Qytetarėt mund tė ndihmojnė nė mirėmbajtjen e infrastrukturės vendore si rrugėt, shkollat dhe kanalet e kullimit. Si rrjedhojė, pjesėmarrja qytetare ėshtė mė e madhe kur nėnndarjet gjeografike janė mė tė mirėplanifikuara. Kutia 3.1 poshtė tregon nėnndarjet gjeografike tė Elbasanit Zonat e BP nė Elbasan Bashkia e Elbasanit ėshtė organizuar ne 5 rajone administrative qė mbulojnė njė total prej 20 lagjesh dhe 120,000 banorėsh. Pėr qėllimin e BP, qyteti u nda nė 10 zona. Skuadra lehtėsuesish lokalė u caktuan pėr secilėn ndarje tė BP pėr tė koordinuar rritjen e vėmendjes dhe fushatat e komunikimit, pėr tė mobilizuar komunitetin si dhe pėr tė organizuar takimet publike tė BP. 13 3.4 Struktura sektoriale Struktura sektoriale pėrdoret pėr planifikimin e investimeve dhe shėrbimeve siē janė infrastruktura, arsimi dhe shėndeti. Struktura tė tilla lejojnė procesin e BP pėr tė llogaritur ekonomitė e shkallės, pėr tė ulur mbivendosjen gjatė planifikimit tė burimeve, si dhe pėr tė gjetur mėnyra tė reja pėr tė ulur koston. Ndarja e bazuar nė sektorė zakonisht ndjek sektorėt ekzistues tė menaxhimit publik. Planifikimi i bazuar tek sektorėt ndihmon BP qė tė radhitet krahas politikave ekzistuese sektoriale. Nė disa raste, si nė Elbasan, planifikimi sektorial i BP vendoset nė mėnyrė tė tillė qė tė plotėsojė planifikimin sektorial me planet e zhvillimit lokal. Ky lloj plani i koordinuar ndihmon shtrirjen e buxhetit nė pėrputhje me planifikimet afatgjatė dhe afatmesėm tė politikave. Zakonisht qytetarėt ndihen mė komodė kur marrin pjesė nė diskutimet e BP tė lagjes sė tyre, krahasuar me dėgjimet publike tė bazuara nė ndarjen nė sektorė tė BP. Megjithatė, organizatat e shoqėrisė civile, grupet profesionale, dhe shoqatat janė mė tė afta pėr tė menduar nė linja tė ndarjes sektoriale, siē janė shoqatat mėsues-prind, grupet e bizneseve lokalė dhe grupe tė tjera tė ngjashme. Qytetarėt zgjedhin gjithashtu pėrfaqėsues pėr kėshillin e BP qė t'i pėrfaqėsojnė ata nė aktivitetet e BP. Qytetarėt mund tė zgjedhin pėrfaqėsues tė BP qė pėrfaqėsojnė nėnndarjet gjeografike prej nga vijnė, apo pėrfaqėsojnė njė sektor specifik. Ndarjet e planifikuara sektoriale zakonisht reflektojnė prioritetet e qeverisjes vendore pėr njė vit tė caktuar ēka do tė thotė se ato mund tė ndryshojnė nga viti nė vit. Pėr tė marrė pjesė nė mėnyrė efikase nė BP, qytetarėt duhet tė jenė plotėsisht tė informuar rreth planifikimit gjeografik dhe sektorial. Tabela 3.1 ilustron pėrfitimet dhe vėshtirėsitė e planifikimit tė BP sipas strukturės gjeografike dhe ndarjes sektoriale. 14 Tabela 3.1 Struktura Pėrfitimet Vėshtirėsitė Gjeografike Buxheti mund tė pėrfshijė nevojat e Njė buxhet qė cakton investimet secilit fshat/lagje. pėr njėsi gjeografike mund tė jetė Prioritetet e buxhetit dhe kontributi i shumė i fragmentuar; taksave analizohen dhe planifikohen Investimet e planifikuara pėr pėr njėsi gjeografike secilėn njėsi gjeografike ēojnė nė Qytetarėt janė mė tė motivuar pėr tė projekte tė vogla me ndikim tė marrė pjesė nė BP sepse ata vendosin kufizuar; rreth prioriteteve tė lagjes sė tyre Tensionet ndėrmjet Projekte mė tė mėdha nga tė cilat fshatrave/lagjeve qė paguajnė pėrfitojnė disa lagje mund tė taksa dhe atyre qė nuk paguajnė diskutohen me qytetarėt Decentralizim i gjerė i strukturės dhe funksioneve Mundėsi mė tė pakėta pėr pjesėmarrje tė grupeve mė tė mėdha tė interesuara dhe sektorit privat Sektoriale Ndihmon tė vendosen nė njė vijė Lėviz nga realiteti ditor drejt njė planifikimet afatshkurtra, afatmesme diskutimi mė teknokrat dhe dhe afatgjata tė buxhetit, relativisht abstrakt Ndihmon tė krijojė ekonomi shkalle, Ulje pėrfshirjes nė diskutime tė uljen nė kostot e planifikimit tė tė varfėrve dhe tė grupeve tė tjera burimeve si rrjedhoje e natyrės abstrakte tė Ndihmon krijimin e vijueshmėrisė diskutimit ndėrmjet prioriteteve lokale dhe politikave sektoriale kombėtare Lejon pjesėmarrje mė tė gjerė tė OJF- ve tė specializuara, grupeve tė interesit dhe sektorit privat 3.5 Kriteret pėr caktimin e burimeve Qeverisja vendore duhet tė parashikojė sasinė e pritshme tė burimeve qė tė planifikojė pėr investimet e mundshme. Departamenti lokal i financave identifikon pėrqindjen e kapitaleve korrente ose tė tė ardhurave kapitale qė do tė jenė nė dispozicion pėr programin e BP. Sasia e burimeve financiare mund tė variojė, por zakonisht ato konsistojnė nė transferta tė pakushtėzuara tė qeverisė qendrore dhe burime nga taksat lokale. Tė ardhurat korrente janė zakonisht tė caktuara pėr tė financuar shpenzimet e pėrsėritura (si administrimi dhe kostoja operacionale). Njė pjesė e tė ardhurave kapitale mund tė jetė e vendosur tė shpenzohet pėr punėt qė janė duke u kryer ose paravendosur pėr projekte (grante tė kushtėzuara ose hua), dhe sigurisht qė kėto burime nuk mund tė jenė disponueshme pėr BP. Si rrjedhojė pra, zakonisht nuk ka njė pėrqindje fikse ose proporcion optimal i paracaktuar i buxhetit pėr BP. Ai varet i gjithi nga rrethanat e veēanta financiare tė secilės qeverisjeje lokale, vullnetit politik tė bashkisė dhe presionit tė qytetarėve. Nuk ka kritere tė paracaktuara pėr vendosjen e burimeve nga nėnndarjet ose sektorėt. Ēdo qeverisje lokale duhet tė pėrcaktojė kriteret sė bashku me qytetarėt. Kritereve u jepen zakonisht pika peshe. Kritere tė pėrbashkėta pėrfshijnė: 15 · Popullsinė, · Prioritetet vendore (d.m.th. strehimi, rrugėt, arsimimi, shėndeti, shėrbimet komunale), · Nevojat bazė tė paplotėsuara (d.m.th.. uji, elektriciteti, dhe higjiena sanitare), · Grada e pjesėmarrjes qytetare, · Grada e evazionit tė taksave ose borxheve, · Shkalla e investimeve apo atyre tė neglizhuara, · Ndikimi i njė projekti nė komunitet dhe, · Ndikimi mbi grupet e me disavantazhe dhe atyre tė pėrjashtuara. Pėr shembull n.q.s. njė zonė juridiksioni vendos t'u japė tre ose mė shumė pikė nevojave bazėe tė paplotėsuara, dhe mė pak pikė popullsisė atėherė mė shumė burime do tė shkonin tek komunitetet me nevoja bazė tė paplotėsuara, pavarėsisht dėndėsisė sė popullsisė. Juridiksione tė tjera mund t'i japin mė shumė pikė popullsisė, duke caktuar projekte lagjeve me popullsi mė tė madhe dhe duke arritur njė mbulim dhe ndikim mė tė madh nė kėtė drejtim. Figura 3.2 ilustron njė shembull tė kriterit tė caktimit tė juridiksionit pėr burimet e ujit. Duke punuar nga 1 deri nė 4 pikė sipas shkallės sė vlerėsimit, (1 mė e vogla dhe 4 mė e madhja) Me njė shkallėzim nga 1 tek 4 pikė, ky juridiksion i ka dhėnė mė shumė pikė popullsisė me akses mė tė vogėl tė nevojave baze, dhe mė shumė pikė i shkuan prioriteteve sektorialė (vend i 1rė, 2tė dhe i 3tė, i prioriteteve sipas qytetarėve). Dendėsia e popullsisė ka marrė mė pak pikė. Nė kėtė juridiksion, Zona B merr fondet mė tė mėdha pėr ujė sepse vetėm 10% e popullsisė ka akses tek uji i pijshėm dhe ky ishte prioriteti mė i theksuar prej qytetarėve. Fakti qė ajo ka dendesine e popullsisė mė tė ulėt nuk prek rezultatin nė mėnyrė tė rėndėsishme. 16 Figura 3.2 Shembuj tė caktimit tė burimeve pėr shėrbimin e ujit Kriteri bazė Pesha 1. Pėrqindja e popullsisė qė ka akses ndaj shėrbimit 4 2. Popullsia 1 3. Prioritetet e sektorit 2 1. Pėrqindja e popullsisė qė ka akses ndaj shėrbimit Pikėt 0 ­ 25% 4 26 ­ 50% 3 51 ­ 75% 2 76 ­ 100% 1 2. Popullsia pėr "zonėn" me BP Pikėt - 10,000 banorė 1 10,001 ­ 25,000 banorė 2 25, 000 ­ dhe mė shumė 3 3. Prioritetet e sektorit Pikėt Prioriteti i parė sektorial 3 Prioriteti i dytė sektorial 2 Prioriteti i tretė sektorial 1 Zona "A" me BP Aksesi pėr ujė = 60% e popullsisė = 2 pikė x 4 (pesha) = 8 Popullsia 20,000 banorė = 2 pikė x 1 (pesha) = 2 Ujė = prioriteti sektorial = 2 pikė x 2 (pesha) = 4 Nėntotali = 8 x 2 x 4 = 64 pikė Zona "B" me BP Aksesi pėr ujė = 10% e popullsisė = 4 pikė x 4 (pesha) = 16 Popullsia 5,000 banorė = 1 pikė x 1 (pesha) = 1 Ujė = prioriteti i parė = 3 pikė x 2 (pesha) = 6 Nėntotali = 16 x 1 x 6 = 96 pikė Zona "C" me BP Aksesi pėr ujė = 95% popullsia = 1 pikė x 4 (pesha) = 14 Popullsia 2,000 banorė = 12 pikė x 1 (peshė) = 2 Ujė = prioriteti i tretė = 1 pikė x 2 (pesha) = 2 Nėntotali = 14 x 2 x 2 = 56 pikė Totali i burimeve pėr ujė 10,000,000 Lekė Shuma e pikėve (A+B+C) 216 pikė Burimet e caktuara pėr zonėn A 64\216 x 10,000,000 Lekė = Burimet e caktuara pėr zonėn B 96\216 x 10,000,000 Lekė Burimet e caktuara pėr zonėn C 56\216 x 10,000,000 Lekė Disa qeverisje vendore e lidhin caktimin e burimeve sipas ndarjes gjeografike nė pėrputhje me taksat. Gjatė seancave dėgjimore tė BP debatohen taksat, shpenzimet korrente dhe cilėsia e punėve publike nė mėnyrė qė tė pėrmirėsohet menaxhimi financiar nė pėrgjithėsi. Buxhetimi me pjesėmarrje ka ndihmuar disa nga qeverisjet vendore pėr tė pėrmirėsuar pėrputhjen e taksave, meqenėse qytetarėt nxiten mė drejtpėrsėdrejti pėr tė paguar taksat nėse pėrfitojnė investime kapitale nė lagjen e tyre. 17 3.6 Kriteri i prioritizimit Secila zonė gjeografike do tė ketė konkurrencė pėrsa i pėrket prioritetit tė investimeve. Investimet duhet tė renditen sipas kriterit tė prioritizimit. Ky kriter pėrfshin ēėshtje si aftėsia pėrballuese, sasia e mbėshtetjes nga komuniteti, vendosja nė njė vijė me qėllimet e caktuara (d.m.th. me planet e zhvillimit lokal dhe prioritetet sektoriale), "nevojat" pėrkundrejt "dėshirave", dhe marrėdhėnia me projektet dhe aktivitetet e tjera. Kutia 3.2 pėrshkruan llojet e kritereve qė mund t'u aplikohen investimeve konkurruese tė renditura. Kutia. 3.2 Kriteri i prioritizimit tė investimeve A mbėshtet projekti qėllime ekonomike apo tė tjera tė komunitetit? A pėrputhet projekti me qėllimet afatgjata tė komunitetit? A ėshtė projekti njė nevojė e komunitetit apo njė "dėshirė"? Nė rast se projekti ėshtė njė dėshirė ēfarė ka ai qė ėshtė konkurrues? A do tė krijojė projekti ndonjė disavantazh pėr ndonjė grup ose individ? A do tė mundet komuniteti tė mbajė dhe vėrė nė punė projektin pasi ai tė jetė ndėrtuar? A ka mbėshtetje tė fortė pėr projektin nė komunitet? N.q.s. projekti ndėrmerret a do tė jetė ai njė dublikim i pėrpjekjeve tė tjera? A i kupton komuniteti tėrėsisht projektin dhe ndėrlikimet e tij? A zgjidh projekti ndonjė ēėshtje ankese? Cila ėshtė shkalla e kthimit tė brendshėm tė projektit krahasuar me shkallėn e projekteve tė tjera vendore? Cila ėshtė vlera aktuale e projektit krahasuar me atė tė projekteve tė tjera lokale? Instrumente tė tjerė qė ndihmojnė tė krijohet renditja finale e prioriteteve janė: Karvanėt e BP: Vizitat nė secilėn lagje ose fshat pėr tė vlerėsuar kėrkesat specifike ndihmojnė anėtarėt e KBP pėr secilin fshat ose lagje tė vizualizojnė nivelet e ndryshme tė nevojave. Studimet vlerėsimi paraprake teknike: Njė studim vlerėsimi paraprak teknik ekzaminon nėse kėrkesat e njė projekti janė fisibėl teknikisht. Ai hedh gjithashtu dritė pėrsa i pėrket shkallės sė kompleksitetit tė projektit. Studimet vlerėsuese finale: Njė studim financiar pėrcakton koston e paracaktuar tė secilės kėrkesė dhe a pėrputhet kostoja me parashikimet buxhetore. 3.7 Statutet ose udhėzuesit e BP Nė Shqipėri, Ligji mbi decentralizimin nė mėnyrė specifike lejon pjesėmarrjen dhe konsultimin e qytetarėve nė procesin e buxhetit tė qeverisjes vendore. Qeverisja vendore duhet tė ngrejė mbi kėto baza dhe aprovojė njė rregullore apo vendim qė nėnvizon elementėt kryesorė dhe principet pėr zhvillimin e BP. Rregullat dhe procedurat e detajuara pėr BP duhet tė shkruhen nė njė statut ose udhėzues. Qeveria dhe qytetarėt zakonisht hartojnė njė grup udhėzuesish tė BP, tė cilat diskutohen dhe bihet dakord nga aktorėt kryesorė dhe mė pas u shpėrndahen publikut. Ēdokush qė dėshiron tė ndjekė njė takim tė BP duhet tė ketė njė kopje tė rregullores sė BP. Kjo 18 rregullore mund tė jetė nė formėn e njė broshure, memorandumi mirėkuptimi ose njė statuti, apo dhe nė formėn e njė rezolute tė kėshillit lokal. Ndėrsa rregullat edhe mund tė ndryshojnė, ato duhet tė pėrmbledhin sa vijon: · Nėnndarjet gjeografike, · Skedulin dhe listėn e vendndodhjeve tė gjithė aktiviteteve BP, · Fushatat e komunikimit dhe lloji i informacionit qė do t'u ofrohet tė gjithė aktorėve kryesorė, · Njė sėrė aktivitetesh pėr tė mbėshtetur mobilizimin e pjesėmarrėsve dhe pėrfaqėsuesit e zgjedhur tė kėshillave tė BP, · Rregullat pėr reflektimin publik dhe negociatat, · Pėrshkrimet dhe funksionet e tė gjithė mekanizmave pjesėmarrės tė BP, · Proceset pėr menaxhimin e zgjidhjes sė konflikteve, · Kriteret pėr caktimin e burimeve dhe prioritizimin e investimeve, (Njė formulė pėr tė garantuar shpėrndarje tė barabarta tė burimeve konsiderohet gjithashtu. Zonat me varfėri tė lartė, popullsi tė madhe, dhe me mė pak infrastrukturė marrin zakonisht njė porcion mė tė lartė tė burimeve se komunitete, tė cilat janė nė gjendje mė tė mirė.) · Kritere pėr zgjidhjen anėtarėve te Kėshillit tė BP, · Mandatet, rolet dhe pėrgjegjėsitė e anėtarėve tė kėshillit tė BP dhe, · Aktivitetet nė dobi tė grupeve tė margjinalizuara Qeverisja vendore duhet tė zgjedhė departamentin specifik tė qeverisjes vendore, i cili do tė jetė pėrgjegjės pėr menaxhimin e programit tė BP. Zakonisht ai ėshtė departamenti i planifikimit tė zhvillimit apo ai i financės. Disa herė BP ėshtė trajtuar si pjesė e departamentit tė mirėqenies sociale nė mėnyrė qė tė shtohet fokusi pėr pėrfshirjen sociale dhe uljen e varfėrisė. Herė tė tjera, ėshtė zyra e kryetarit tė bashkisė qė merret me menaxhimin e pėrgjegjėsive pėr tė siguruar kėshtu udhėheqjen politike. Megjithėse BP mund tė vendoset nė njė departament tė veēantė, ėshtė e rėndėsishme tė ketė koordinim ndėrmjet departamenteve me qenė se tė gjitha departamentet janė tė prekura nga efekti i BP. Shefat e departamenteve duhet tė mirinformohen, dhe nė rast se ėshtė e mundur, tė marrin pjesė nė takimet e kėshillit tė BP pėr t'u pajisur me informacionin e duhur dhe pėr tė komunikuar pikėpamjet e departamentit tė tyre mbi ēėshtjet e buxhetit. 3.8 Kapacitetet vendore Buxhetimi me Pjesėmarrje varet gjerėsisht nga kapaciteti qė ka qeverisja vendore dhe shoqėria civile lokale pėr t'u angazhuar nė njė dialog tė informuar dhe konstruktiv pėr tė pėrgatitur njė buxhet lokal. Njė strategji qė ndėrton kapacitete dhe transferon aftėsitė tek aktorėt kryesorė tė BP ėshtė faktor kryesor pėr tė pasur sukses. Trajnimi ėshtė njė komponent kryesor i njė strategjie tė tillė prandaj modulet e trajnimit duhen pėrgatitur pėr kryetarėt e komunave, delegatėt e zgjedhur tė BP, OJF-tė, kėshilltarėt lokalė dhe pėrfaqėsues tė qeverisjes lokale nga departamenti i financave, mbledhjes sė taksave, zhvillimit lokal dhe mirėqenies sociale. 19 Ndėrtimi i kapaciteteve pėr qytetarėt dhe delegatėt e tyre: Modulet e trajnimit duhet tė pėrfshijnė pikat e mėposhtme: · Aftėsi pėr tė siguruar pjesėmarrje aktive dhe kuptimplotė gjatė stadeve tė ndryshme dhe aktiviteteve tė procesit tė BP, · Njohuri mbi kompleksitetin e problemeve lokale dhe mbi mėnyrat se si kėto probleme mund tė zgjidhen, · Kuptimi i procedurave tė buxhetit, · Zgjedhja dhe kriteret e prioritizimit pėr projektet e ciklit tė BP, · Rritja e kuptimit tė principeve dhe vlerave qytetare pėr tė ngritur pėrgjegjėsinė qytetare, konsensusin, dhe solidaritetin, si dhe · Aftėsia pėr monitorimin e tenderimeve, ofertave, dhe kontraktimit. Ndėrtimi i kapaciteteve pėr stafin e qeverisjes vendore dhe pėr kėshilltarėt lokalė: Modulet e trajnimit pėr zyrtarėt lokalė duhet tė pėrfshijnė pikat e mėposhtme: · Ndarja aktuale tė funksioneve vendore dhe pėrgjegjėsive pėr shpenzimet pėr tė mira dhe shėrbime publike, · Mekanizma tė kontrollit tė shpenzimeve, qė pėrfshijnė indikatorėt e efikasitetit tė shpenzimeve, · Caktimi i burimeve tė tė ardhurave lokale, pėrfshirė taksat lokale, pagesat, pagesat e pėrdoruesve dhe transfertat fiskale dhe grantet, · Metoda dhe teknika tė parashikimit tė tė ardhurave, pėrfshirė treguesit e progresit tė tė ardhurave, · Procedurat buxhetore aktuale pėr qeverisjen vendore pėr pėrgatitjen dhe ekzekutimin e buxhetit, · Aftėsitė bazė menaxhuese tė financave tė qeverisė lokale, · Zgjidhja e konflikteve dhe aftėsitė pėr ndėrtimin e konsensusit, dhe · Pikat hyrėse pėr pjesėmarrjen e qytetarėve nė ciklin e buxhetit. Anėtarėt e stafit tė qeverisjes vendore duhet gjithashtu tė pėrsosin mė tej aftėsitė e tyre komunikuese. Ata duhet tė jenė tė aftė t'u prezantojnė qytetarėve informacionin e nevojshėm dhe duhet tė dėgjojnė ēka qytetarėt kanė pėr tė thėnė. Takimet e stafit tė qeverisjes vendore qė menaxhon seancat dėgjimore publike duhet tė vendosin objektiva tė qarta, tė krijojnė njė axhendė, dhe tė vendosin rregulla lehtėsuese qė mundėsojnė takime publike eficiente. Qeverisja vendore duhet tė informojė pjesėmarrėsit mė pėrpara mbi datat, kohėn, dhe rendin e ditės tė secilit aktivitet tė BP. Stafi i qeverisjes vendore mund tė pėrdorė gjithashtu dhe anketime apo debate opinionesh pėr tė marrė feedbackun qytetar mbi prioritetet buxhetore, cilėsinė e shėrbimeve, si dhe vlerėsimin e procesit tė BP. Nė Shqipėri mėnyrat e mėposhtme janė pėrdorur pėr tė komunikuar me publikun e gjerė. Nė zonat rurale, qeverisja vendore nuk ka akses tek njė shtyp lokal i organizuar, TV ose radio. Pėr tė pėrhapur informacionin, ata mund tė pėrdorin gazetat zyrtare, makina me altoparlantė, postėn, postera, broshura dhe takime nė vende publike tė zakonshme siē janė shkollat. Bashkitė e mėdha dhe qytetet kanė njė media mė tė organizuar dhe mund tė pėrdorin TV, radio, shtypin lokal, pėrveē mekanizmave tė komunikimit tė mėsipėrm. Media luan njė rol tė rėndėsishėm nė 20 kėtė proces. Kjo shėrben pėr monitorimin e opinionit publik, pėr tė identifikuar sjelljet e komunitetit kundrejt ēėshtjeve tė ndryshme, tė zbulojė dhe tė vėrė nė pah ato ēka shqetėsojnė qytetarėt, si dhe tė ndėrtojė mbėshtetje pėr vendime mbi investimet e reja. Ndėrtimi i kapaciteteve pėr pjesėmarrėsit nė Monitorimin dhe Vlerėsimin me Pjesėmarrje( M&VP): Qė qytetarėt tė angazhohen nė hartimin dhe monitorimin e punėve publike kėrkohen aftėsi tė veēanta. Ēdo komunitet nė ēdo njėsi gjeografike duhet tė krijojė njė grup monitorimi dhe vlerėsimi. Ky grup trajnohet pėr ēėshtjet e mėposhtme: · Procedurat pėr monitorimin e punėve publike, · Dokumentet qė duhen draftuar nga grupet e punės, · Udhėzues pėr mbushjen e kėtyre dokumenteve, dhe · Prezantimi i rezultateve tė monitoruara. Gjatė trajnimit grupet e M&V duhet tė diskutojnė se ē'kriter do tė pėrdorin pėr tė vlerėsuar investimet. Kriteret e detajuara duhet tė specifikohen nė njė manual trajnimi. Njė plan veprimi duhet tė pėrgatitet nga grupi i monitorimit. Planveprimi duhet tė pėrshkruajė aktivitetet monitoruese, mėnyrat qė do tė pėrdoren, tė specifikojė pėrgjegjėsitė e secilit person, skedulet si dhe fundet e afateve pėr monitorim dhe vlerėsimin me pjesėmarrje. 21 4. Zbatimi i njė cikli tė PB 4.1 Fazat e ciklit tė BP Pjesėmarrja aktive e qytetarėve ėshtė njė tipar kryesor i Buxhetimit me Pjesėmarrje. Cikli i BP duhet ndarė nė dy faza: (1) Formulimi i buxhetit; dhe (2) Monitorimi i Buxhetit. Gjatė fazės sė parė, qytetarėt dhe qeverisja lokalr marrin pjesė nė konsultime nėpėrmjet takimeve publike pėr shkėmbimin e informacionit, debateve mbi idetė dhe prioritetet e zhvillimit lokal, dhe prodhimit tė njė buxhet propozimi. Gjatė fazės sė dytė, qytetarėt dhe qeverisja vendore monitorojnė sė bashku implementimin e buxhetit dhe ekzekutimin e punėve publike. Figura 4.1 tregon me skemė secilėn fazė, ndėrsa figura 4.2 ilustron aktorėt kryesorė tė pėrfshirė nė secilėn fazė tė ciklit tė BP. Figura 4.1. Fazat kryesore tė ciklit tė BP FAZA 2 FAZA 1 MONITORIMI I BUXHETIT FORMULIMI I BUXHETIT Informimi - Komunikimi publik - Mobilizimi social - Shpjegimi i procesit te BP PRA, Komunikim & Konsultimi Lehtesim i CB Fushata e mbledhjes se - Identifikimi i prioriteteve sipas territorit dhe sektoreve mendimeve Ekzekutimi - Zgjedhja e delegateve qytetare - Kryerja e punėve publike - Monitorimi me pjesėmarrje Percaktimi i hartes se - Vlerėsimi qytetar i dorėzimit te punimeve Negocimi varferise, trajnimi per buxhetin Trajnim per - Pergatitja e studimeve vleresuese paraprake monitorimin e - Inspektimi i kerkesave ne terren puneve publike - Diskutimi i kritereve te caktimit te buxhetit Trajnimi per Konsensusi buxhetin Trajnim per prokurimet, - Konsensusi mbi buxhetin informimin publik Prokurimet - Aprovimi i propozimit te BP - Prezentimi i buxhetit BP tek Kryetari i Bashkise - Marreveshje per buxhetimin me pjesemarrje dhe planin e veprimit te Monitorit dhe Vleresimit Feedback - Krijimi i Grupit qytetar te monitorimit Institucionalizimi Informim, M&V - Procesi i prokurimeve - Votimi i buxhetit nga Keshilli - Fushata informuese per mbledhjen e Feedback ­ut - institucionalizimi i procesit BP ne ligjin e pushtetit vendor 22 Figura 4.2. Aktorėt kryesorė tė BP dhe marrėdhėniet mes tyre Kėshilli lokal Dorėzimi i BP sė pushtetit vendor tek Buxheti i aprovuar Kėshilli lokal Zyra e Kryebashkiakut Buxheti me BP Dorėzohet BP i propozuat tek QV Mbledhjet e Kėshillit BP: Votimi pėr prioritetet finale Grupi i Kėshilli qytetar i BP M&VP Mbledhjet publike: Ekzekutimi i BP Konsolidohen gjithė prioritet Pėrfaqėsuesit e zgjedhur Zona Zona Zona Zona Zona Zona Zona 1 2 3 4 5 6 ...n QEVERISJA LOKALE Seminare dhe Zgjedhja e pėrfaqėsuesve Fushata mbledhe pėrgatitore: komunikuese Shpjegohet procesi BP pėr gjithė komunitetet dhe palėt e interesuara KOMUNITETET LOKALE dhe PALET E INTERESUARA Urbane dhe Rurale 23 4.2 Faza e parė: Formulimi i buxhetit Fushatat e komunikimit. BP iniciohet nėpėrmjet njė fushate aktive komunikimi, e cila ėshtė ideuar pėr tė shpėrndarė informacion rreth programit tė BP dhe pėr tė mobilizuar tė gjithė aktorėt kryesorė pėr tė marrė pjesė nė aktivitete. Fushata zhvillohet nga qeverisja lokale (shpesh nė bashkėpunim me shoqėrinė civile lokale). Njė sėrė mėnyrash pėrdoren pėr tė arritur familjet nė njė komunitet. Kėto mėnyra pėrfshijnė stenda informimi, takime tė hapura, seminare, broshura, gazeta, postera ose ilustrime vizuale qė pėrdoren pėr tė ofruar informacion dhe pėr tė inkurajuar pjesėmarrjen. Fushata e komunikimit duhet bėrė nė vende qė pėrdoren pėr mbledhje publike si qendrat komunitare, dyqanet kryesore, shkolla tetėvjeēare dhe tė mesme, universitete dhe biblioteka publike. Duhet pėrdorur e gjithė media e disponueshme, pėrfshirė deklarata pėr shtyp, broshura, radio, televizione dhe gazeta. Lehtėsimi i mobilizimit tė komunitetit. Pėrpara takimeve me publikun, qeverisja vendore dhe komuniteti sė bashku zgjedhin individėt qė shėrbejnė si ndėrmjetės. Roli i ndėrmjetėsit duhet tė: · Sigurojė pėrfshirjen e komuniteteve tė marxhinalizuara dhe grupeve tė vobekta, · Shpėrndajė informacion komunitetit nė lidhje me fazat e ardhshme dhe progresin, · Organizojė dhe modelojė takimet me komunitetin, · Prodhojė raporte dhe dokumente mbi takimet e mbajtura, dhe · Tė mbajė kontakt me pushtetin vendor lidhur me zhvillimet e reja dhe progresin e procesit tė BP. Trajnimi i ndėrmjetėsve lokalė: Ndėrmjetėsit trajnohen se si tė mobilizojnė komunitetet dhe se si tė moderojnė takimet publike. Trajnimet e ndėrmjetėsve duhet tė fokusohen nė: · Ciklin e buxhetit, · Ndėrmjetėsimin dhe moderimin, · Teknikat e komunikimit, · Fiksimin e teknikave dhe prioritizimit, dhe · Zgjidhjen e konflikteve dhe problemeve. 4.2.2 Seminaret dhe takimet parapėrgatitore pėr stafin e qeverisjes vendore Shefat e departamenteve tė qeverisjes vendore dhe kėshilltarėt vendorė informohen mbi programin e BP zakonisht pėrpara fillimit tė ciklit tė BP. Seminari duhet tė pėrmbledhė kėto ēėshtje: · Prezantimin e programit tė buxhetimit me pjesėmarrje , · Objektivat dhe detajet operacionale, · Ndikimet lokale qė priten, 24 · Aktivitetet qė zhvillohen pėrpara, gjatė dhe pas implementimit, · Parashikimi i buxhetit korrent, · Roli qė pritet tė luajnė kėshilltarėt dhe shefat e departamenteve tė qeverisjes vendore, · Roli qė pritet tė luajnė aktorėt e tjerė kryesorė, · Normat dhe procedurat e BP, · Nėnndarjet gjeografike sektoriale dhe tė zonave dhe, · Procedurat e vlerėsimit. Nė fund tė seminarit qeverisja vendore duhet tė pėrgatisė njė plan implementimi me tė cilin tė bien dakord tė gjithė aktorėt kryesorė tė interesuar dhe qė duhet t'i shpėrndahet publikut. Takimet e fillimit. Pasi plani i implementimit tė jetė pėrgatitur, planifikohet njė takim i parė. Axhenda e kėtij takimi duhet tė pėrfshijė mes tė tjerash pikat e mėposhtme: · Shpjegimin e objektivave kryesorė dhe rezultateve qė priten nga BP, · Kohėzgjatjen e implementimit tė BP duke pėrfshirė dhe ciklin e buxhetit, · Shpjegimin e aktiviteteve kryesore, si komunikimi dhe fushatat gjithėpėrfshirėse, · Nėnndarjet gjeografike, · Planet e takimeve tė para me publikun pėr secilėn zonė, duke pėrfshirė axhendat, kohėn dhe vendtakimet, · Shpjegimin e roleve dhe pėrgjegjėsive tė aktorėve kryesorė tė interesuar tė ciklit tė BP, · Pėrmbajtja dhe planifikimi i moduleve tė trajnimit pėr aktorėt kryesorė nė zonat kryesore dhe, · Rregullat e diskutimit pėr takimet e para me publikun. 4.3 Takimet nė nivel lagjeje/fshati Takimet nė nivel fshati ose lagjeje zhvillohen nė dy raunde. Nė kėto takime qytetarėt diskutojnė kriteret e prioritizimit pėr tė caktuar investimet e reja. Komunitetet shpesh takohen nė mėnyrė informale pėrpara kėtyre takimeve pėr tė identifikuar nevojat pėr investime tė reja dhe projekte tė reja. Takimet e para nė rang lagjeje/fshati hapen zyrtarisht nga Kryetari i Bashkisė. Kryetarėt e kėshillave tė rrethit dhe drejtorėt e departamenteve pėrkatėse shpesh marrin pjesė nė takime tė tilla. Axhenda e takimit fokusohet nė: · Krijimin e rregullave tė diskutimit pėr takimet publike, · Diskutimet mbi ēėshtjet lokale dhe zgjidhjet e mundshme, · Rinovimi i ekzekutimit tė buxhetit lokal dhe prezantimi i njė parashikimi tė buxhetit, · Investime tė reja tė mundshme lokale dhe rezultatet e pritshme, · Kriteret pėr prioritizimin e nevojave vendore, · Axhenda pėr serinė e dytė tė takimeve publike, dhe · Njė plan pėr tė gjithė aktivitetet e BP. 25 Anėtarėt e stafit tė qeverisjes vendore shpėrndajnė informacionin e mėposhtėm tek qytetarėt. · Procedurat e buxhetit dhe kalendarin pėr ciklin e buxhetit tė vitit tė ardhshėm. Ky duhet prezantuar nė njė format tė pėrshtatshėm pėr pėrdoruesin, i cili pėrshkruan si pėrgatiten dhe aprovohen buxhetet lokalė si dhe se si ky proces prek direkt anėtarėt e komunitetit. · Pika hyrėse tė qarta pėr pjesėmarrjen qytetare gjatė ciklit tė buxhetit. · Buxheti, duke pėrfshirė shifra nga buxheti aktual, buxheti i aprovuar pėr vitin nė vazhdim, dhe njė buxhet i pėrafėrt pėr vitin e ardhshėm. Kėto duhen pėrgatitur nė njė format tė lehtė pėr t'u pėrdorur nė mėnyrė qė tė jetė e qartė pėr qytetarėt e zakonshėm. · Informacion mbi nevojat e investimeve lokale dhe investimeve aktuale. Secili departament prodhon informacion rreth shpenzimeve tė tij korrente dhe programeve tė ardhshme tė investimit. · Informacion rreth burimeve tė tė ardhurave lokale, taksave tė papaguara dhe taksat qė paguhen me vonesė: Ky informacion duhet prodhuar bazuar nė tė dhėnat e departamentit tė mbledhjes sė tė ardhurave vendore. · Strukturat operacionale vendore. Kjo pėrfshin shpėrndarjen e pėrgjegjėsive dhe emrat e shefave tė departamentit. Takimet e dyta nė nivel fshati lagjeje pajisin komunitetet me mundėsinė pėr tė identifikuar dhe pėr tė votuar pėrfaqėsuesit e kėshillit tė Buxhetimit me Pjesėmarrje. Pėrfaqėsuesit e zgjedhur janė zakonisht anėtarė tė komunitetit qė janė pėrgjegjės pėr tė prezantuar zonėn e tyre nė gjithė takimet dhe aktivitetet e BP si dhe tė raportojnė pėrsėri mbi progresin e bėrė. Nė rastin ideal dy prezantues (njė femėr dhe njė mashkull) zgjidhen pėr secilėn nėnndarje. Kėto takime gjithashtu u japin qytetarėve mundėsinė tė propozojnė projekte investimesh lokale dhe qė tė hartojnė njė listė prioritetesh. Qytetarėt diskutojnė dhe vlerėsojnė prioritet bazuar nė kriterin specifik tė prioritizimit. OJF-tė lokale dhe lehtėsuesit e BP informojnė qytetarėt rreth procesit tė BP dhe mobilizojnė qytetarėt, e nė veēanti grupet e margjinalizuara pėr tė ndjekur kėto takime. Anėtarėt e OJF-ve dhe OSHC-ve pėrgatisin zakonisht njė listė ēėshtjesh pėr tė diskutuar nė takim. Pėr shembull shoqatat prind-mėsues mund tė takohen pėr tė rėnė dakord mė parė pėr disa investime prioritare pėr shkollėn, ose OSHQ-tė qė punojnė me gratė mund tė sigurohen qė gratė do tė jenė prezente nė takimet e BP pėr tė shprehur mendimin e tyre. 4.4 Takimet e kėshillave tė buxhetimit me pjesėmarrje Kėshilli i BP diskuton dhe analizon investimet e shtruara nė takimet nė nivel fshati/ lagjeje. Kėshilli i BP mund tė mblidhet disa herė pėr tė finalizuar listėn e investimeve dhe projekteve. Trajnime tė shkurtra ose sesione prezantuese ndihmojnė pėr tė ndėrtuar aftėsitė konsensuale dhe aftėsitė negociuese. Takimi i parė i kėshillit. Nė kėtė takim prezantohen zyrtarisht delegatėt e qytetarėve dhe qeverisjes vendore. Secili delegat ka mundėsinė tė diskutojė nevojat pėr investim tė komunitetit. 26 Gjatė takimeve tė para tė KBP, delegatėt marrin informacion tė detajuar rreth buxhetit tė qeverisjes lokale. Karvanėt e BP. Pas aprovimit tė listės finale tė prioriteteve, organizohen vizitat nė terren nė mėnyrė qė pėrfaqėsuesit e kėshillit tė BP tė mund tė vlerėsojnė vetė prioritetet e identifikuara nga banorėt nė secilin fshat/lagje. Vizitat nė terren zakonisht pėrfshijnė anėtarėt e KBP, pėrfaqėsues nga pushteti vendor dhe anėtarėt pėrkatės tė departamenteve tė pushtetit vendor. Vizitat nė terren ndihmojnė pjesėmarrėsit pėr tė kuptuar se prioritete tė tjera nė lagje tė tjera mund tė jenė mė urgjente se prioritetet nė lagjen e tyre. Kjo ėshtė veēanėrisht e rėndėsishme pėr ndėrtimin e konsensusit. Shumica e qytetarėve konsiderojnė kėtė aktivitet si njė nga aktivitetet mė tė rėndėsishėm duke qenė se qytetarėt dhe pėrfaqėsuesit e tyre fillojnė diskutimin e ēėshtjeve si grup dhe jo si individė. Ata fillojnė tė dallojnė ndėrmjet prioriteteve tė pazėvendėsueshme dhe prioriteteve tė reja. Vizitat nė terren ndihmojnė pėrfaqėsuesit pėr tė qenė mė objektivė duke qenė se ata vlerėsojnė listėn e prioritetit tė secilit lokalitet. Pėrfaqėsues nga fshatrat e largėt shpesh nuk mund tė marrin pjesė nė vizitat nė terren. Prandaj ėshtė e domosdoshme qė tė organizohet transporti i pėrshtatshėm dhe logjistika e nevojshme pėr tė siguruar pjesėmarrjen e tyre. Studimet paraprake vlerėsuese financiare dhe teknike. Pas vizitave nė terren ēdo investimi i bėhet njė studim vlerėsues financiar dhe teknik. Njė studim vlerėsues pėrfshin njė vlerėsim financiar dhe teknik, si dhe njė vlerėsim tė shkurtėr mbi ndikimin nė ambient dhe mbi ndikimin socio-ekonomik. Qeverisja vendore llogarisit koston e pėrafėrt tė prioriteteve tė infrastrukturės si dhe zhvillon njė studim tė plotė vleresues pėr ēdo projekt infrastrukture nė listėn e prioriteteve. Kėto studime mund tė ndėrmerren nga stafi i pushtetit vendor ose mund tė jepen me kontratė. Studimet e fisibilitetit financiar dhe teknik pėrcaktojnė prioritetet qė janė nė vijim dhe qė kanė mbėshtetje. Finalizimi i propozimit tė BP. Kėshilli i BP rishikon studimet mbi vlerėsmin financiar dhe teknik si dhe pėrcakton listėn finale tė prioriteteve tė buxhet propozimit. Nė kėtė takim delegatėt e KBP aprovojnė buxhetin final duke votuar me konsensus. Prioritetet finale janė zgjedhur sipas njė kriteri tė paracaktuar si aksesi tek shėrbimet, numri i pėrfituesve, treguesit e varfėrisė, dhe vlerėsimi i vetė delegatėve gjatė vizitave nė terren. Anėtarėt e KBP takohen me drejtorėt lokalė tė financės ose tė buxhetit pėr tė mėsuar mė shumė rreth shifrave tė buxhetit lokal, shpenzimet e planifikuar operacionale, fondet e planifikuara pėr programet e investimeve, dhe tė ardhurat e planifikuara pėr pėrfituesit nga projekti. Qeverisja vendore pėrgatit dhe shpėrndan njė pėrcaktim tė duhur tė tė ardhurave kapitale nė dispozicion nė mėnyrė qė buxheti tė jetė nė njė linjė me burimet fiskale aktuale. Kjo detyrė kėrkon zakonisht ekzaminimin e burimeve tė tė ardhurave tė mėposhtme: · Taksat dhe pagesat lokale: disa ose shumica e kėtyre burimeve mund tė jenė paracaktuar pėr kosto operacionale dhe administrative; · Transferta buxhetore nga qeveria qendrore: njė pjesė e kėtyre tė ardhurave duhet tė paracaktohet pėr shpenzime korrente dhe punė publike qė janė duke u ndėrtuar; · Grantet dhe kontributet nga autoritete tė tjera kombėtare: disa prej tė cilave mund tė jenė paracaktuar pėr projekte tė tjera; dhe 27 · Kontribute beneficiare pėr projektet e pėrzgjedhura. Pasi kėto burime tė ardhurash tė jenė vlerėsuar kundrejt listės sė prioriteteve, propozimi i BP finalizohet nga KBP. Delegatėt e KBP mbajnė takime tė veēanta nė zonat e tyre pėr tė komunikuar pėrmbajtjen e buxhet- propozimit final. 4.5 Aprovimi i propozimit tė BP nė kėshillin lokal Buxheti i propozuar mė pas i jepet pėr riparje kryetarit tė bashkisė dhe stafit tė tij. Pasi kryetari i bashkisė rishikon buxhetin, qeverisja vendore zhvillon takime tė hapura pėr tė diskutuar buxhetin e propozuar me delegatėt e KBP. Mė pas, departamenti i financave lokale ose drejtori i buxhetit finalizon buxhetin dhe e dorėzon atė pėr riparje, diskutim dhe aprovim tek kėshilli vendor. Buxhetimi me pjesėmarrje duhet tė jetė i lehtė pėr t'u lexuar dhe kuptuar nga qytetarėt e thjeshtė. Ai duhet tė ketė njė pėrmbledhje ekzekutive. BP duhet tė plotėsojė tė gjitha kėrkesat ligjore dhe buxhetore. Buxheti duhet tė pėrmbajė mesazhin e kryetari tė bashkisė mbi buxhetin. Ky mesazh ėshtė njė raport, i cili pėrshkruan se ēfarė pritet qė buxheti tė realizojė, ēėshtjet kryesore qė kėshilli lokal duhet tė marrė parasysh, dhe ndryshimet e buxhetit tė propozuar dhe atij ekzistues. Mesazhi shpjegon bazat mbi tė cilat pėrgatitet buxheti, siē janė pjesėmarrja e komunitetit, kontributet speciale, parashikimi i tė ardhurave dhe seksioni final pėr projektet prioritare tė zgjedhura nga anėtarėt e KBP. Buxheti i duhet shpėrndarė secilit anėtar kėshilli dhe secilit delegat tė kėshillit pėr ta riparė dhe vlerėsuar. Mė pas komisioni i buxhetit duhet tė planifikojė diskutime mbi buxhetin dhe seanca dėgjimore publike gjatė periudhės kohore tė caktuar pėr ciklin buxhetor pėr tė cilin ėshtė rėnė dakord mė parė. Kėshilli vendor duhet tė debatojė pastaj dhe tė diskutojė buxhetin nė njė sesion tė hapur. Gjatė fazės sė riparjes sė buxhetit, anėtarėt e komisionit, kėshilltarėt dhe delegatėt qytetarė pyesin teknikėt e qeverisjes lokale pėr sqarime. Kėto diskutime mund tė ēojnė nė kėrkesėn pėr ndryshime qė duhen pėrfshirė nė buxhetin e propozuar nga qeverisja vendore. Kėshilltarėt debatojnė buxhetin me kryetarin e bashkisė dhe stafin teknik lokal. Delegatėt e KBP marrin pjesė nė diskutimet mbi buxhetin. Pas aprovimit tė buxhetit vjetor qeverisja vendore zhvillon njė fushatė komunikimi pėr tė informuar qytetarėt rreth pėrfundimeve finale dhe pėr tė diskutuar caktimin final tė prioriteteve tė BP. 4.6 Faza 2: Monitorimi dhe vlerėsimi me pjesėmarrje (M&VP) Faza e dytė e ciklit tė BP konsiston nė monitorimin nga qytetarėt dhe qeverisja vendore e ekzekutimit tė buxhetit dhe zbatimit tė punėve publike dhe projekteve. Shtrėngesa buxhetore tė paparashikuara, parashikimi i dobėt i tė ardhurave dhe korrupsioni mund tė prekin pjesė tė buxhetit qė ekzekutohet. Si rrjedhojė ėshtė e domosdoshme qė qytetarėt dhe qeveria tė monitorojnė nga afėr ekzekutimin e buxhetit pėr t'u siguruar se buxheti implementohet sipas ligjit. 28 Monitorimi dhe vlerėsimi me pjesėmarrje jep mė tepėr rezultat kur aktorėt kryesorė tė interesuar kanė mundėsi tė diskutojnė dhe planifikojnė M&VP qė nga fillimi. Vlerėsimi duhet tė marrė parasysh ndikimin e projektit mbi komunitetin, mbi cilėsinė e jetės, aftėsinė pėr grumbullimin e burimeve, shpėrndarjen e tė ardhurave, krijimin e besimit nė vetvete, dhe nė ruajtjen e burimeve tė mjedisit. M&VP duhet t'i vlerėsojė projektet sipas principeve tė mėposhtme: · Pėrgjegjshmėria: Objektivat zbatohen sipas prioriteteve tė aktorėve kryesorė tė interesuar; · Transparenca: Qartėsia dhe tė qenit i hapur karakterizon gjithė aktivitetet dhe proceset; · Pėrgjegjshmėria: Aktorėt quhen pėrgjegjės pėr rolet e tyre nga ata qė i zgjedhin, dhe · Barazia: Kostot dhe pėrfitimet shpėrndahen nė njė mėnyrė sa mė tė barabartė qė ka mundėsi ndėrmjet aktorėve kryesorė tė interesuar. Kompozicioni i grupeve tė Monitorimit dhe Vlerėsimit me Pjesėmarrje. Njė program i M&VP zbatohet nga vullnetarė lokalė nė bashkėpunim me ekspertė tė qeverisjes vendore. Njė program i tillė mund tė fillohet dhe drejtohet ose nga pushteti vendor ose nga njė OJF, e cila mbledh tė dhėna pėr qėllime avokatie ose pėr qėllime studimore. Partnerė tė tjerė potencialė mund tė pėrfshijnė organizata financuese, universitete dhe shoqata. Organizatat financuese janė shpesh tė gatshme pėr tė marrė pjesė nė M&VP duke qenė se ato kanė mundėsinė pėr tė parė sesi zhvillohet njė program monitorimi. Qėllimi i M&VP. M&VP duhet tė shqyrtojė sa mė poshtė: · Ekzistenca e fondeve pėr projektet (nga tė gjithė burimet relevante si transfertat nga buxheti i shtetit, tė ardhurat lokale, kontributet nga komuniteti dhe donatorėt), · Arritja e objektivave tė dėshiruara, · Pėrfshirja e projekteve prioritare, · Marrėveshjet kryesore kontraktuale, · Pėrputhja me procedurat e prokurimit, · Kohėzgjatja e zbatimit tė projekteve, · Kostoja e projektit para dhe pas pėrfundimit tė projektit, · Kualiteti i shėrbimeve, dhe · Devijimet nga procesi i buxhetimit me pjesėmarrje. Zbatimi i M&VP. Aktivitetet kryesore pėr implementimin e M&VP pėrshkruhen mė poshtė: Identifikimi i projekteve pėr t'u monitoruar: Nė rast se ka mundėsi, tė gjithė projektet e pėrfshira nė buxhet duhen monitoruar. Anėtari i kėshillit tė BP nga secila nėnndarje gjeografike dhe anėtari i stafit tė qeverisjes vendore duhet tė identifikojnė projektet pėr t'u monitoruar nė secilėn nėnndarje gjeografike. Vendosja e grupeve tė monitorimit: Pėr tė zhvilluar aktivitetet e M&VP, njė grup monitorimi (grupi i M&VP) krijohet nė ēdo nėnndarje gjeografike. Anėtarėt e grupit zgjidhen nga komuniteti ose emėrohen nga kėshill i BP. Grupi i monitorimit punon nė koordinim me departamentet relevante tė qeverisjes vendore dhe kontraktorin pėrgjegjės 29 pėr zbatimin e projektit. Kriteret pėr zgjedhjen dhe emėrimin e grupit tė monitorimit pėrfshijnė: · Njohuri rreth ēėshtjeve administrative, financiare dhe sociale, · Pėrfaqėsimi i tė gjitha njėsive gjeografike qė pėrfshihen nė projekt, · Pėrfaqėsimi i tė gjithė grupeve sociale (gjinia, mosha, grupet etniko-kulturore) dhe · Vendosmėria e treguar nė pjesėmarrjen nė punėt e komunitetit. Ndėrtimi i kapaciteteve tė grupit tė monitorimit: Njė sėrė sesionesh trajnimi zhvillohen zakonisht pėr anėtarėt e grupeve tė monitorimit pėr t'i pajisur ata me aftėsitė pėrkatėse. Qeverisja vendore zakonisht e siguron trajnimin nga njė OSHC e specializuar pėr trajnim. Pikat e trajnimit pėrfshijnė monitorimin e prokurimit, inspektimin dhe vlerėsimin e implementimit tė punėve publike, si dhe inspektimin e vlerėsimin gjatė periudhės sė garancisė pėr punėt publike. Grupet e M&VP zakonisht ekzaminojnė nėse projektet e aprovuara janė implementuar ashtu siē ėshtė planifikuar. Nė rast se ka probleme, grupi i M&VP rekomandon zgjidhjet. Ky grup luan njė rol tė rėndėsishėm pėr tė siguruar se aktivitetet zhvillohen sipas planifikimit, me buxhetin e caktuar, dhe qė rezultatet korrespondojnė me objektivat e projektit. Grupet e M&VP vlerėsojnė ndikimin e ndryshimeve (tė planifikuara dhe tė paplanifikuara mbi rezultatet dhe rrjedhojat e projektit, efektet e tyre mbi pėrfituesit potencialė, si dhe sasinė e pėrfitimit tė marrė nga ndryshime tė tilla. Monitorimi i Prokurimeve. Nė mėnyrė qė grupi i monitorimit tė arrijė rezultate nė punėn e tij gjatė fazės sė prokurimit ai duhet tė dijė rregullat, procedurat ligjore dhe oraret e ndėrtimit pėr secilin projekt. Qeverisja lokale pėrgatit njė set dokumentesh relevantė (ofertat, zgjedhja e fituesve, kontraktimi, garancitė, orari etj) pėr secili projekt tė punėve publike. Ky material duhet tė jetė nė dispozicion edhe tė grupit tė monitorimit pėr t'u riparė pėrpara se tė nisė procesi i prokurimit. Grupi i monitorimit vėzhgon: Paanshmėrinė e qeverisjes vendore gjatė procedurės sė zgjedhjes sė kontraktorėve, Planifikimi buxhetor dhe kosto aktuale, Pėrputhshmėrinė e kontratės me specifikimet e projektit, Efikasiteti i kostove (cilėsia e produkti pėrkundrejt kostos pėr njėsi) dhe Pėrfituesit e planifikuar pėrkundrejt atyre qė realisht pėrfitojnė. Nė fund tė procesit tė prokurimit, grupi i monitorimit informon komunitetin mbi rezultatet e vėzhguara. Grupi gjithashtu i dokumenton gjetjet e tij nė njė raport qė i shpėrndahet stafit tė qeverisjes vendore. Inspektimi dhe vlerėsimi. Njė komunikimi i afėrt duhet tė vendoset me autoritetet e qeverisjes lokale gjatė implementimit tė projekteve qė qeverisja vendore tė reagojė ndaj ndonjė parregullsie. Instrumentet dhe mjetet e pėrdorura gjatė kėsaj faze duhet tė jenė tė lehta nė tė 30 pėrdorur nė mėnyrė qė qytetari i zakonshėm tė mund t'i zbatojė ato. Anėtarėt e monitorimit tė ēdo njėsie gjeografike duhet tė ndėrmarrin inspektime gjatė fillimit, zbatimit dhe pėrfundimit tė projektit. Fillimi i projektit · Grupi i monitorimit duhet tė kontrollojė nėse projekti fillon sipas planifikimit. Nė rast se ka pasur vonesa, grupi i raporton qeverisė vendore mbi kėto vonesa qė ajo tė marrė masa tė menjėhershme. · Grupi duhet tė kontrollojė ēdo ngritje ose ulje tė kostove dhe tė raportojė arsyet e kėtyre ndryshimeve. · Grupi duhet tė raportojė ēdo devijim nga specifikimet fizike tė projektit. Implementimi i Projektit Grupi i monitorimit duhet tė bėjė: · Vizita nė terren nė lokalitetet ku projektet zhvillohen; · Mbledhjen e tė dhėnave pėr matjen e progresit dhe indikatorėve tė zhvillimit; · Inspektimin dhe shqyrtimin e dokumenteve teknikė dhe administrativė, dhe · Inspektimin e dokumenteve ligjorė si kontratat, amendimet e kontratave procedurat pėr aprovimin e ndryshimeve, marrėveshje pėr datėn e fillimit dhe pėrfundimit tė projektit, marrėveshje qė revokojnė projektin, dhe arsyet pėr revokimin. Nė rast se ka burime tė mjaftueshme, grupi mund tė ndėrmarrė anketime publike shtėpi mė shtėpi pėr tė matur kėnaqėsinė e qytetarėve me punėt publike qė kryhen. Grupi duhet t'i dokumentojė gjetjet dhe progresin nė njė raport final. Model i Matricės sė Monitorimi dhe Vlerėsimit Tė Diferenca Vlerėsimi i qeverisjes planifikuarat mes tė Arsyet pėr Pėrputhja vendore me detyrimet Projekt sipas planifikuarave diferencat me buxhetin ligjore specifikimeve dhe atyre BP korrente Koha Kosto Cilėsia Procesi 31 Vlerėsuesit duhet tė konsiderojnė tre faktorė kryesorė teknikė gjatė monitorimit tė projekteve tė infrastrukturės: Kohėzgjatjen, vlerėsimin fizik dhe transferimi. Grupet e M&VP duhet tė monitorojnė: · Progresin e konstruksionit; · Pėrputhjen me skedulin e kontratės; · Vlerėsimin fizik pas pėrfundimit tė punės dhe · Verifikimin e transfertave tė projektit tek etniteti pėrgjegjės. · Vlerėsimi i buxhetit. Grupi i M&VP duhet tė vendosė nėse projekti ka shpenzuar burimet financiare qė i janė caktuar, apo ka dalė deficit. Tė gjithė kontributet financiare tė marra duhet tė verifikohen si pjesė e vlerėsimit tė pėrgjithshėm tė buxhetit. · Vlerėsimi social. Grupi i M&VP duhet tė vendosė nėse projekti ofron shėrbimin pėr tė cilin u projektua. Kompletimi i projektit Inspektimi dhe vlerėsimi gjatė periudhės sė garancisė: Koha e garancisė duhet tė specifikohet nė kontratėn e lidhur ndėrmjet qeverisjes vendore dhe kontraktuesit. Grupi i M&VP duhet tė ekzaminojė tė gjithė komponentėt fizikė tė projektit dhe tė verifikojė qė ato funksionojnė nė mėnyrėn e duhur gjatė periudhės sė garancisė. Ēdo problem i vėrejtur duhet t'i komunikohet qeverisjes vendore dhe komunitetit pėr tė siguruar qė korrigjimet ose pėrmirėsimet bėhen pėrpara periudhės sė garancisė. Grupi i M&VP pėrgatit dhe dorėzon njė raport vlerėsimi final qeverisjes vendore dhe kėshillit tė BP dhe anėtarėt e kėshillit tė BP, duke i raportuar gjetjet tek komunitetet e tyre. 32 5. Mėsimet e nxjerra nga projekti pilot BP nė Shqipėri 5.1 Procesi i zbatimit Komunitetet dhe qeverisjet vendore qė zbatuan BP, e konsiderojnė programin mjaft tė suksesshėm. Rezultatet kyēe nga procesi i zbatimit mund tė pėrmblidhen si mė poshtė: · Qytetarėt nė njėsitė e qeverisjes vendore u ndėrgjegjėsuan pėr parimet e formulimit dhe ekzekutimit tė buxhetit vendor. Gjatė vitit tė dytė, pjesėmarrja nė mbledhje si dhe pjesėmarrja aktive u rrit. · Zbatimi i BP ka luajtur njė rol tė rėndėsishėm nė ngritjen e aftėsive dhe pėrgjegjėsisė tė stafit tė njėsive administrative apo stafit teknik nė qeverisjen vendore si dhe tė anėtarėve tė kėshillit BP. Janė pėrmirėsuar rrėnjėsisht procedurat e pėrgatitjes sė buxhetit nė tė gjitha zonat pilot. · Duke marrė pjesė nė diskutimet mbi buxhetin dhe pėrgatitur njė buxhet, komuniteti u ndje mė i fuqizuar dhe tashmė ka njė sens tė ri tė pronėsisė pėr zhvillimin lokal. · Pėr herė tė parė, qeverisja vendore dhe anėtarėt e kėshillit tė pėrfshirė nė formulimin e buxhetit kryen njė analizė mė tėrėsore tė opcioneve pėr investime. Ata mundėn tė menaxhojnė burimet e pakėta financiare, me qasjen qė tė trajtoheshin nevojat mė urgjente dhe duke patur parasysh grupet me disavantazhe tė popullsisė. · Transparenca dhe pėrgjegjshmėria e qeverisjes vendore u rrit, meqenėse qytetarėt merrnin informacion tė lexueshėm lehtė mbi procesin e buxhetit, duke e demistifikuar nė kėtė mėnyrė procesin. Si rezultat, qytetarėt kanė njė kuptim mė tė mirė tė funksioneve tė qeverisjes vendore, tė ardhurave, burimeve dhe kufizimeve buxhetore. 5.2 Arritje dhe sfida Arritje. BP pati njė ndikim tė ndjeshėm nė pėrmirėsimin e cilėsisė sė jetės sė komuniteteve pilote. Shėrbimet u pėrmirėsuan nė mėnyrė tė konsiderueshme nė Prrenjas; kostot administrative u pakėsuan nė mėnyrė tė ndjeshme nė Baldushk; dhe investimet lokale u rritėn nė tri njėsitė e qeverisjes vendore. U arritėn gjithashtu disa pėrmirėsime nė menaxhimin e qeverisjes vendore, tė cilat pėrshkruhen mė poshtė: Kapacitet i rritur pėr tė ardhurat: Pati njė rritje tė tė ardhurave tė qeverisjes vendore gjatė periudhės sė zbatimit tė projektit pilot. Megjithėse faktorė tė ndryshėm tė jashtėm ndikojnė tė ardhurat lokale, veēanėrisht reforma e taksave e zbatuar gjatė kėsaj periudhe, qeverisja vendore ėshtė pėrpjekur tė rrisė mobilizimin e burimeve pėrmes burimeve tė taksueshme dhe atyre tė pataksueshme pėr tė trajtuar prioritetet pėr investime tė 33 qytetarėve. Mbledhjet publike nė kuadrin e BP u siguruan qytetarėve dhe qeverisjes vendore mundėsinė pėr tė trajtuar taksat lokale dhe ēėshtje tė pagesės pėr shėrbimet. Qeverisja vendore dhe qytetarėt diskutuan hapur problemin e taksave, pėrputhjes sė taksave tė pabarabarta dhe komunitetet u informuan mė mire rreth pėrputhjes sė taksave dhe rritjes sė investimeve. Tė ardhurat lokale u rritėn nė tė gjitha zonat nė 2005, megjithėse jo nė mėnyrė tė njėjtė. Nė komunėn e Baldushkut tė ardhurat lokale u rritėn me 63 pėr qind, nė Kashar me 42 pėr qind dhe nė Prrenjas me 6 pėr qind. Qeverisjet vendore qenė tė suksesshme nė mobilizimin e burimeve jomonetare prej komuniteteve lokale, si tokė, pajisje dhe krah pune pėr projektet BP. Nė Baldushk, pėr shembull, fermerėt ranė dakord tė kontribuojnė me tokė private pėr tė ndėrtuar rrugė. Menaxhim mė eficient i burimeve publike: Qeverisjet vendore kanė pėrmirėsuar eficiencėn e ekzekutimit tė buxhetit, veēanėrisht nė blerjen e mallrave dhe kontratat. Gjatė mbledhjeve tė BP, kryebashkiakėt paraqisnin kopje tė listave tė blerjeve, tė cilat tregonin reduktim tė ndjeshėm tė kostove operacionale. Pėr shembull, nė Baldushk kostot i reduktuat me 40 deri 50 pėr qind. Grupi qytetar i monitorimit tė procesit tė prokurimit ndikoi dukshėm nė rritjen e transparencės nė prokurime, qė ėshtė edhe njė nga fushat mė problematike tė sistemit fiduciar financiar nė Shqipėri. Cilėsi e pėrmirėsuar e punėve publike: Krijimi i grupeve tė monitorimit tė buxhetit pėrmirėsuan cilėsinė e investimeve publike dhe mirėmbajtjes sė infrastrukturės. Nė Baldushk, pėr shembull, qeverisja vendore ndėrtoi njė klinike tė vogėl shėndetėsore nė njė fshat tė largėt duke kursyer nga njė projekt rruge qė ishte identifikuar nė kuadrin e procesit tė BP. Gjatė procedurave tė prokurimit, grupet e monitorimit zbuluan njė gabim mbikostoje prej 15,000 USD, tė cilėn e pėrdorėn pėr ndėrtimin e qendrės shėndetėsore. Nė disa raste, cilėsia e ndėrtimeve ėshtė pėrmirėsuar si rezultat i kėrkesės sė qytetarėve qė kontraktorėt tė pėrsėrisin punėn jocilėsore. Qytetarėt janė pėrfshirė gjithashtu nė mirėmbajtjen e infrastrukturės sė re tė ujitjes dhe kullimit. Gjithashtu, grupet qytetare tė monitorimit kanė ndihmuar pėr zgjidhjen e problemeve tė tilla si prishja e ndėrtimeve ilegale qė bllokonin pėrmirėsimin e rrugėve. Pėrfshirja e grupeve vulnerabile: Pėr herė tė parė, komunitetet e izoluara nė Prrenjas dhe tė ardhurit ruralė nė Kashar morėn pjesė direkt nė seancat publike dėgjimore dhe panė sesi prioritetet e tyre zunė vend nė buxhetin final. Kėto grupe nuk kanė zė tė fuqishėm politik dhe nė tė shkuarėn janė diskriminuar nė lidhje me caktimin e burimeve buxhetore. Gratė ishin mė pak prezente nė fazėn e formulimit tė buxhetit, por u bėnė mė aktive gjatė fazės sė monitorimit. Targetim i pėrmirėsuar i buxhetit: Caktimi i burimeve dhe mekanizmi i prioritizimit tė investimeve nė procesin e BP kanė ndihmuar qeverisjet vendore qė t'i pėrputhin mė mirė investimet me prioritetet e qytetarėve. Ato gjithashtu kanė shėrbyer si njė mėnyrė efektive pėr tė monitoruar progresin. Hartat e varfėrisė u pėrdorėn pėr tė prioritizuar burimet dhe monitoruar rezultatet e zhvillimit. Ato u pėrpoqėn tė menaxhojnė burimet e pakėta financiare me qėllimin pėr tė trajtuar prioritetet e qytetarėve. Hartat e varfėrisė u pėrdorėn gjithashtu pėr tė targetuar grupet dhe zonat mė tė varfra (lagje/fshatra) me shėrbimet mė tė pakėta. Pėr herė tė parė, qeverisja lokale dhe anėtarėt e kėshillit 34 diskutuan me popullsinė lokale si tė caktoheshin investimet kapitale. Nė Kashar, Prrenjas dhe Baldushk investimet e prioritizuara pėrmes procesit tė BP u pėrfshinė nė matricat e buxhetit final qe kryebashkiakėt dorėzuan dhe si rezultat u aprovuan nga kėshillat lokale. Nė Elbasan, Kėshilli BP ra gjithashtu dakord qė tė pėrfshinte nė prioritetet e investimeve kapitale Strategjinė e Zhvillimit tė Qytetit tė Elbasanit (CDS). Kjo lejoi integrimin e dy proceseve tė planifikimit (BP dhe CDS), duke balancuar nevojat afatshkurtra me investimet strategjike afatgjata. Qeverisje vendore e zgjeruar: Qytetarėt theksuan rėndėsinė e BP si njė mjet qė qytetarėt tė ushtrojnė tė drejtat e tyre civike, rrisin ndėrgjegjshmėrinė dhe pėrmirėsojnė pėrgjegjshmėrinė e qeverisjes vendore. Disa nga kėto dėshmi janė tė dokumentuara dhe i janė shpėrndarė medias. Kryebashkiakėt vunė nė dukje se procesi BP ka lehtėsuar punėn e tyre. Kryebashkiakėt kanė vėnė re se qytetarėt tani kanė njė metodė mė tė hapur dhe tė organizuar pėr tė artikuluar nevojat e tyre, e cila ka zėvendėsuar praktikat e zakonshme tė lobimit pėr interesa individuale. Siē e vuri nė dukje edhe njė nga kryebashkiakėt: "Dyert e qeverisjes vendore kanė qenė tė hapura pėr popullin, kėshtu qė qytetarėt kanė qenė aktorėt kryesorė nė qeverisje." Kryebashkiakėt gjithashtu kanė argumentuar se BP i ka ndihmuar nė procesin e aprovimit tė buxhetit, madje edhe nė fusha ku politika lokale ka ndikuar negativisht procesin e buxhetit. Ata vunė gjithashtu nė dukje se BP ėshtė njė mekanizėm i shkėlqyer pėr tė luftuar perceptimin pėr korrupsion tė qytetarit, qė ėshtė edhe njė nga shqetėsimet kryesore. Qėndrueshmėria dhe Institucionalizimi: BP ėshtė institucionalizuar nė praktikat e qeverisjes lokale pėrmes statutit tė BP, njė mekanizėm vetėrregullues i zhvilluar nga Kėshillat BP. Elbasani ka ndėrmarrė edhe njė hap mė tej duke aprovuar njė udhėzim qė e fut buxhetimin me pjesėmarrje dhe caktimin e burimeve buxhetore pėr mbėshtetjen e procesit BP nė mėnyrė tė pėrvitshme. Sfidat. Disa nga sfidat kryesore tė procesit BP nė Shqipėri kanė tė bėjnė me burimet e pakėta dhe angazhimin e pabarabartė tė disa anėtarėve tė qeverisjes lokale dhe kėshillave lokale. Kėto lloj sfidash nė fakt ishin parashikuar. Stafi i qeverisjes lokale dhe kėshilltarėt ishin ata qė patėn mė shumė vėshtirėsi nė marrjen pjesė nė procesin e BP. Atyre u duhej tė hiqnin dorė nga njė pjesė e fuqisė sė tyre vendimmarrėse nė komunat e tyre dhe ky proces shpesh merr kohė. Pėr stafin e qeverisjes vendore kjo nėnkupton edhe ndryshime tė mėdha kulturore. Ekonomia politike lokale: Ndoshta, sfida mė e madhe e ndeshur gjatė BP ėshtė mėnyra se si vepron politika lokale. Disa nga kėshilltarėt lokalė tė zgjedhur e shihnin procesin BP si kėrcėnues dhe i trembeshin humbjes sė fuqisė dhe autoritetit tė tyre pėrfaqėsues. Nė disa raste tė veēanta, anėtarė tė partisė politike nė pushtet ushtronin presion mbi kryebashkiakun qė tė investonte nė zonat e tyre, veēanėrisht para zgjedhjeve tė pėrgjithshme, nė vend qė tė merrnin parasysh prioritetet e qytetarėve. Nė pėrgjithėsi kėto presione kanė dėshtuar pėr shkak tė angazhimit tė fortė tė kryebashkiakėve pėr tė respektuar procesin BP. Kėshilltarėt "kampion" kanė luajtur njė rol kryesor nė kė tė betejė tė fituar prej tyre. Kėta kampionė kanė argumentuar qė procesi BP ėshtė vetėm njė mekanizėm pėr qytetarėt qė tė propozojnė prioritetet e buxhetit tek kėshilli lokal dhe prandaj nuk minon mandatin e pėrfaqėsuesve tė zgjedhur. 35 Axhenda e papėrfunduar nė kuadrin e decentralizimit fiskal: Pavarėsisht reformave tė fundit, kuadri aktual legal dhe rregullator i decentralizimit vazhdon tė ēfaqė ēėshtje tė pazgjidhura qė ndikojnė mbi kapacitetin e njėsive tė qeverisjes lokale pėr tė pėrgatitur dhe ekzekutuar buxhetet e tyre. Sė pari, buxheti i qeverisjes vendore ėshtė nė pėrgjithėsi i pėrgatitur mbi baza inkrementale, sesa me burime tė caktuara strategjikisht pėr tė pėrmbushur prioritetet e politikave tė qeverisė. Akoma nuk ėshtė zbatuar nga qeverisja lokale, iniciativa e pėrgatitjes sė buxheteve tė sektorėve strategjikė me kostėzim nga poshtė-lart nė kuadrin e burimeve tė pėrgjithshme, si pjesė e buxhetit qendror MTEF. Sė dyti, qeverisja vendore nė mėnyrė tė panevojshme pėrgatit ēdo vit dy, nė vend tė njė buxheti. Ministria e Financave kėrkon informacion nė gusht mbi parametrat e gjerė e tregues buxhetorė tė qeverisjes lokale nė vend qė t'i kėrkojė qeverisjes vendore tė pėrgatisė buxhete tė detajuara nė mes tė vitit. Sė treti, skeduli pėr pėrgatitjen e buxheteve lokale nuk i plotėson principet e menaxhimit tė mirė publik financiar. Nė praktikė, qeverisja vendore nuk arrin tė marrė aprovimin final pėr buxhetin deri nė fund tė marsit apo edhe nė prill. Deri nė kėtė kohė, qeverisja lokale ėshtė e detyruar nėpėrmjet udhėzimeve tė shpenzojė jo mė shumė se njė e dymbėdhjeta e tė ardhurave tė tyre dhe grantit tė pakushtėzuar tė vitit tė mėparshėm. Kjo do tė thotė qė viti lokal fiskal zgjat vetėm tetė muaj dhe jo dymbėdhjetė. Kėto praktika, tė institucionalizuara nė nivelin kombėtar, por jo atė lokal, ngrenė pyetje serioze mbi pėrgjegjshmėrinė pėr shpenzimet qė i takojnė qeverisjes vendore, por qė nuk reflektohen nė buxhet deri sa tė bėhen fakt. Sė fundi, mungesa e monitorimit dhe raportimit tė duhur mbi shpenzimet, potencialisht minon pėrgjegjshmėrinė e nevojshme pėr pėrdorimin e burimeve. Dobėsitė nė raportimin mbi buxhetin dėmtojnė aftėsitė e qeverisjes vendore (dhe qendrore) pėr tė monitoruar arritjen e objektivave buxhetore. Kapaciteti qeverisės: Qeverisja vendore tregoi kapacitet tė kufizuar nė procesin e buxhetit. Ata kishin njė kuptim tė ngushtė pėr mandatin e tyre. Fillimisht nuk kishte informacion pėr shpenzimet buxhetore korrente si dhe pėr parashikimet. Stafi teknik demonstroi kapacitet tė kufizuar teknik pėr tė pėrvetėsuar dhe menaxhuar informacionin mbi buxhetin. Ndėrsa trajnimet nė vazhdimėsi pėr stafin e qeverisjes vendore janė kthyer nė njė pjesė integrale e zbatimit tė projektit, stafi i qeverisjes lokale mund tė pėrfitojė edhe nga trajnime shtesė pėr financat lokale. Menaxhimi i pritshmėrive: Qeverisja vendore nė disa zona po fillon tashmė tė pėrdorin tė ardhurat e tyre pėr zbatimin e projekteve tė pėrcaktuara nga procesi BP. Gjithsesi, qeveria ka dėshtuar ta komunikojė kėtė nė komunitet. Si rezultat, qytetarėt nuk ishin tė ndėrgjegjshėm pėr faktin se qeveria e merr seriozisht nė konsideratė pjesėmarrjen e tyre. Po kėshtu duke qenė sė pritshmėritė e qytetarėve janė tė larta, ėshtė urgjente qė qeverisja lokale tė shpėrndajė histori tė suksesshme, madje edhe pėr iniciativat qė janė modeste. Qeveria duhet tė menaxhojė pritshmėritė duke qenė transparent dhe tė hapur rreth asaj qė mund tė arrihet. Kjo ėshtė kritike nė mėnyrė qė qytetarėt tė mos zhgėnjehen nga procesi. 36 5.3 Mėsime dhe Rekomandime Nga vėzhgimet direkte tė qytetarėve dhe feedback-u i qeverisjes lokale kanė dalė disa mėsime. Kėto mėsime duhet, sigurisht, tė merren parasysh nga ata qė duan tė investojnė nė buxhetimin me pjesėmarrje. Mėsimet kryesore nga eksperienca dy-vjeēare janė si mė poshtė: · Ėshtė kritik angazhimi dhe lidershipi pėr delegimin e pėrgjegjshmėrisė dhe pėrfshirjen e qytetarėve nė vendimmarrje nė tė gjitha fazat. Format e vjetra tė paternalizmit dhe monopolist nė vendimmarrje kanė krijuar pengesa pėr zbatimin e BP. · Njė nga mėsimet mė tė rėndėsishme tė procesit BP ishte nevoja e vendosjes sė "rregullave tė lojės" nė fazat e hershme. Rregullat e BP duhet tė diskutohen dhe tė bihet dakord nga tė gjithė aktorėt e pėrfshirė nė proces, si dhe tė shpėrndahen nė publik qė vitin e parė. Megjithėse ky detyrim ėshtė pėrcaktuar nė Memorandumin e Mirėkuptimit (tė nėnshkruar nga tė gjithė pjesėmarrėsit e qeverisjes lokale), rregullat nuk qenė bėrė tė ditura nė komunitet deri nė njė fazė tė mėvonshme tė procesit BP. · Pėrfshirja e kėshilltarėve lokalė nė fazat e hershme tė pėrgatitjes sė buxhetit ndihmoi nė pėrfshirjen e sugjerimeve tė tyre dhe siguroi shmangien e grindjeve dhe debateve gjatė mbledhjeve tė kėshillit lokal pėr buxhetin. · Qeverisjet vendore nuk duhet tė investojnė nė kosto ekstra substanciale pėr zbatimin e programit BP, por ėshtė e nevojshme te caktojnė kohė tė mjaftueshme pėr stafin qė do tė merret me zbatimin e programit. · Qeverisja vendore duhet tė jetė e aftė tė komunikojė efektivisht me qytetarėt. Megjithatė, megjithatė aftėsi tė tilla mund tė mos gjenden lehte dhe mund tė ketė nevojė pėr trajnime nė kėtė drejtim. · Fushatat sociale tė komunikimit janė mė tė lehta pėr t'u kryer kur OBK marrin pjesė nė promovimin e procesit BP. · Anėtarėt e grupit tė monitorimit duhet tė sigurohen qė kanė kohė mjaftueshėm pėr monitorimin e aktivitetit. Nė kėtė drejtim vlen trajnimi, i mė shumė seē duhen, i monitoruesve qė tė sigurojė njė proces tė qėndrueshėm monitorimi. · Komuniteti i pėrfshirė nė procedurat e prokurimit ishte shumė efektiv pėr tė siguruar pėrputhshmėrinė veprimeve tė qeverisjes vendore me procedurat ligjore tė tenderimit. · Grupi i monitorimit rezultoi shumė efektiv nė shtrirjen e komunikimit mes specialistėve tė qeverisjes lokale dhe kontraktorėve. Grupi i monitorimit ishte nė gjendje t'i ofronte stafit tė qeverisjes vendore informacion tė shpejtė tė pėrditėsuar mbi zbatimin dhe vėshtirėsitė, gjė qė e ndihmoi qeverisjen vendore tė marrė veprime tė shpejta pėr zgjidhjen e problemeve. 37 · Vizitat nė terren ("karvanėt") ishin relativisht tė shtrenjta. Qeverisjet vendore duhet tė kėrkojnė asistencė teknike nga OSHQ dhe nga grupe tė tjera pėr tė siguruar efikasitetin e kostos. · Roli i lehtėsuesve ėshtė diēka e re pėr shoqėrinė shqiptare, sidomos pėrsa i pėrket zonave rurale. Ky rol u prezantua pėr here tė pare nga programi pilot, dhe duke i kushtuar vėmendjen e duhur, ky rol mund tė institucionalizohet si njė instrument i ri pėr tė pėrmirėsuar organizimin e komunitetit, sidomos ndėrmjet grupeve tė margjinalizuara. · Shqipėria vuan nga njė nivel i lartė varfėrie dhe margjinalizimi social. Rreth 1/3 e njerėzve ėshtė nėn kufirin e varfėrisė. Politikėbėrėsit dhe ligjvėnėsit duhet tė gjejnė mėnyra se si tė pėrfshijnė nė vazhdimėsi nė njė mėnyrė mė kuptimplotė. Buxhetimi me Pjesėmarrje ėshtė njė mekanizėm i testuar me sukses nė Shqipėri qė adreson pėrjashtimin e kėtij grupi duke arritur rezultate nė forcimin e qeverisjes lokale nė kėtė drejtim. Replikimi i suksesshėm i kėsaj metodologjie pėrtej projekt pilot mund tė ndihmojė tė varfrit tė marrin pjesė nė njė mėnyrė mė efektive nė zhvillimin lokal. · BP ka ofruar mundėsi pėr bashkėpunim ndėrmjet donatorėve. Nė nivelin makro, dialogu i vazhdueshėm me donatorė kryesorė tė pėrfshirė nė qeverisjen lokale ndihmon nė ndarjen e eksperiencės dhe qė tė mbajė ēdo pale tė interesuar mė tė informuar si dhe tė parandalojė dublikimin. Nė nivelin funksional implementimi i PBP nė Elbasan u koordinua me kujdes me implementimin e EGUG, njė projekti financuar nga ambasada Holandeze. 5.4 Konkluzione Pilotimi i Buxhetimit me pjesėmarrje nė bashkitė e Elbasanit dhe Kasharit dhe nė komunat e Baldushkut dhe Prrenjasit tregojnė qė nė Shqipėri ekziston tashmė mjedisi bazė fiskal dhe ligjor pėr promovimin dhe ngritjen e BP. Eksperienca e kėtyre katėr NJQV-ve ka treguar se buxhetimi me pjesėmarrje ėshtė i rėndėsishėm si mekanizėm pjesėmarrės sepse pėrmban incentiva tė qarta pėr qytetarėt, qeverisjen vendore dhe kėshilltarėt vendorė. Pėr mė tepėr, BP prodhon rezultate tė prekshme duke qenė i lidhur direkt me burimet ekzistuese nė vend tė planeve abstrakte afatgjatė tė zhvillimit. Mbi tė gjitha, BP duke u mundėsuar NJQV-ve tė menaxhojnė burimet publike tė pakėta nė mėnyrė mė transparente, mė efektive dhe mė pėrfshirėse nga ana sociale, mund tė ndėrtojė besimin e qytetarėve tek autoritetet vendore dhe pėr qeverisje mė tė mirė. Ėshtė e qartė se qeverisja perceptohet nė kohėt e sotme si njė sine qua non pėr zhvillimin e qėndrueshėm social dhe ekonomik dhe kjo shtyn drejt strukturave qeverisėse mė pėrfshirėse. Ajo shoqėrohet nga kompleksiteti i menaxhimit tė procesit tė zhvillimit, duke ofruar nga ana tjetėr mundėsi tė shtuara pėr pėrmirėsimin e infrastrukturės pėr shėrbime bazė pėr tė varfrit. Megjithatė, mundėsitė qė ofron decentralizimi pėr ta nxitur procesin BP, kėrkohet krijimi i marrėdhėnieve dinamike dhe transparente midis qeverisjes qendrore, asaj vendore dhe shoqėrisė civile. Para sė gjithash, ajo kėrkon transferim kompetencash tė mbėshtetura nga mobilizimi nė sasinė e duhur tė burimeve tė nevojshme financiare dhe njerėzore. Sė dyti, qeverisja vendore duhet tė jetė e pajisur me mjetet dhe kapacitet e nevojshme pėr tė pėrmbushur pėrgjegjėsitė e reja qė dalin. E fundit, por jo mė pak e rėndėsishme, qeverisja vendore duhet tė zhvillojė njė dialog tė gjerė social me qytetarėt e vet pėr pėrcaktimin e niveleve dhe llojeve tė shėrbimeve qė kėrkohen. Eksperienca shqiptare ka treguar se principet dhe vlerat e pjesėmarrjes publike janė mishėruar nė Ligjin Mbi Funksionimin e Qeverisjes Vendore pėr tė garantuar kėshtu demokracinė dhe 38 transparencėn nė ēdo nivel. Ai siguron protokollin bazė pėr hapjen e informacionit publik dhe seancat dėgjimore mbi proceset vendimmarrėse tė qeverisjes vendore. Nė Shqipėri si dhe nė shumė vende tė tjera, legjislacioni kombėtar mishėron principet e pjesėmarrjes direkte tė qytetarėve. Kjo qasje krijon mjedisin bazė pėr qytetarėt qė tė marrin pjesė mė aktivisht nė strukturat e qeverisjes lokale duke fuqizuar kėshtu shoqėrinė civile qė tė kontribuojė nė rritjen e pėrgjegjshmėrisė sė atyre qė janė nė pushtet. Nuk ėshtė e nevojshme pėr legjislacion shtesė apo mė tė detajuar pėr ta replikuar kėtė projekt pilot edhe nė zona tė tjera tė Shqipėrisė. Megjithatė, ėshtė e nevojshme tė punohet nė drejtim tė specifikimit mė tė mirė tė mandateve tė niveleve tė ndryshme tė qeverisjes vendore dhe nė rritjen e parashikueshmėrisė sė transfertave ndėrqeveritare. Nė kėtė drejtim procesi BP ishte mė i lehtė pėr t'u zbatuar nė Elbasan, si njė bashki e madhe me mė shume burime tė vetat pėr tė pėrballuar njė gamė mė tė gjerė aktivitetesh, sesa njėsitė mė tė vogla tė qeverisjes vendore, tė cilat shpesh janė tė varura nga transfertat qė mezi mbulojnė shpenzimet e tyre minimale operacionale. Pėr kėtė arsye, njė sistem transfertash mė i parashikueshėm jo vetėm qė do tė ndikonte pozitivisht cilėsinė e shėrbimeve, por do tė pėrmirėsonte kapacitete e NJQV pėr tė qenė mė e pėrgjegjshme pėr qytetarėt e vet. Projekti pilot BP nė Shqipėri ka kontribuar pėr njė qeverisje mė tė mirė duke rritur transparencėn, pėrgjegjshmėrinė dhe legjitimitetin. Qartazi, pėrfitime tė tjera janė njė planifikim dhe politikė bazuar nė fakte, caktim burimesh sipas nevojave, hedhja e ideve tė reja, informacionit dhe burimeve, menaxhim i riskut pėrmes njė vigjilence tė rritur tė qytetarėve, rritje e besimit tek institucionet qeverisėse dhe ngritje e kapaciteteve civike dhe qytetarisė. Duke shkuar pėrtej bashkėpunimit `oportunist', kėto modele tė pjesėmarrjes pėrfshirėse duhet tė kthehen nė norma qeverisėse pėr tė gjithė institucionet publike. Ecja mė tej duhet tė pėrfshijė pėrpjekje pėr njė shoqėri civile tė fuqizuar, ndėrtimin e kapaciteteve tė tyre pėr dialog qytetar pėr ndryshimin e politikave, si dhe futjen e metodologjive tė monitorimit nga qytetarėt tė shpėrndarjes sė shėrbimeve. Sė fundmi, suksesi kėtyre eksperiencave pilot dhe pėrpjekjet e aktorėve kryesorė tė interesuar (OJF kombėtare, Qeveria shqiptare dhe kryebashkiakė kampionė) pėr shpėrndarjen e mėsimeve tė procesit BP dhe ndėrtimin e kapaciteteve mbarėkombėtare do ta bėnin tė mundur replikimin e BP nė Shqipėri. Bashki tė rėndėsishme si ajo e Durrėsit dhe Fierit kanė shprehur interes tashmė nė aplikimin e buxhetimit me pjesėmarrje. Gjithsesi, nuk ėshtė e mundur tė pritet njė hapje e shpejtė e procesit nė shkalle tė gjerė. Shpėrndarja e rezultateve tė BP do tė ndihmojnė tė ndėrrimin e mentalitetit tė liderėve lokalė, tė cilėt do tė shohin tė mirat e pjesėmarrjes qytetare nė planifikimin dhe buxhetimin lokal, duke zėvendėsuar gradualisht format tradicionale tė politikės lokale tė karakterizuar nga patronazhi, klientelizmi dhe mungesa e transparencės. Nė kėtė drejtim, ky udhėzues mund tė jetė instrumental si referencė pėr qeverisjen lokale qė do tė zbatojė buxhetimin me pjesėmarrje. 39 6. Burimet e Informacionit MATERIALE TRAJNIMI Kurse tė Mėsimit nė Distancė The World Bank Institute's, Community Empowerment & Social Inclusion (CESI) Program http://vle.worldbank.org/gdln/cesilac.htm Sesione me Video "Porto Alegre: Njė shembull interesant" (Anglisht/Spanjisht) http://web.worldbank.orgėWBSITE/EXTERNAL/WBI/WBIPROGRAMS/CESILPROGRAM/0,,content MDK:20291807~pagePK:64156158~piPK:64152884~theSitePK:459661,00.html Prezantime Seminaresh Buxhetimi me pjesėmarrje nė Brazil dhe implikimi pėr projektet e qeverisjes lokale http://www.worldbank.org/participation/ParticipatoryBudgetingBrazil.pdf Eksperienca vendesh pėr Planifikimin&Buxhetimin dhe Implementimin bashkiak me Pjesėmarrje. Konferenca Ndėrkombėtare mbi Zhvillimet Vendore, The World Bank, 2004 http://www1.worldbank.org/sp/ldconference/PS1_S5.asp Seminar i Buxhetimit me Pjesėmarrje nė Bosnje-Hercegovinė, Shkurt 2005 http://vle.worldbank.org/gdln/bosnialocalgovernance/ BIBLIOGRAFI Pėrmbledhje Konceptesh dhe Metodologjish Harvard University (2004), Assessment of Participatory Budgeting in Brazil. Center for Urban and Development Studies/Inter-American Development Bank. http://www.iadb.org/sds/doc/ParticipatoryBudget.pdf PGU-ALC (2004), Participatory Budgeting: Conceptual Framework and Analysis of its Contribution to Urban Governance and the Millennium Development Goals. Programa de Gestion Urbana ­ UN- HABITAT/UNDP http://www.pgualc.org/es/data/files/download/PDF/ConceptPaper.pdf Souza, C. (2001), "Participatory Budgeting in Brazilian Cities: limits and possibilities in building democratic institutions" , in Environment & Urbanization, Vol 13 No 1, April 2001 ­ IIED. http://www.ucl.ac.uk/dpu- projects/drivers_urb_change/urb_governance/pdf_part_budgėIIED_Souza_Budgeting_Brazil.pdf UN-HABITAT (2004), 72 Frequently Questions Asked about Participatory Budgeting. Urban Governance Toolkit Series. http://www.unhabitat.org/campaigns/governance/documents/FAQPP.pdf PGU-ALC (2004), Presupuestos Participativos. Special edition of La Era Urbana, March 2004. Programa de Gestion Urbana ­ UN-HABITA/UNDP http://www.pgualc.org/es/data/files/download/PDF/Presup_Part.pdf 40 Vlerėsim i impaktit Baiocchi, G. et al. 2004. Evaluating empowerment: participatory budgeting in brazilian municipalities. World Bank draft, december 31. http://siteresources.worldbank.org/INTEMPOWERMENT/Resources/Brazilpres.pdf Marquetti, A. 2002 "O orēamento participativo como uma polķtica redistributiva em Porto Alegre". I Encontro de Economia Gaścha. Porto Alegre, 16-17 maio. http://www.democraciaparticipativa.org/Arquivos/bibl_participacao_redistribuicao.htm RASTE STUDIMORE Latin America and Caribbean Experience Acioly, C., Herzog, A. et al. (2003), Participatory Budgeting in Santo Andre: the challenges of linking short-term problem solving with long-term strategic planning in a Brazilian Municipality. Institute for Housing and Urban Development Studies. http://www.ihs.nl/sinpa/resources/publications/ENG19%20-%20participatory%20budgeting.pdf Guerra, E. (2002) "Citizenship Knows No Age: children's participation in the governance and municipal budget of Barra Mansa, Brazil". Vol 14 No 2, October 2002 ­ IIED http://www.childfriendlycities.org/pdf/guerra.pdf Baiocchi, G. (2002), Participation, Activism, and Politics: The Porto Alegre Case and Deliberative Democratic Theory. (Revised January 2002), Originally appeared in Politics & Society Sept 2001. http://www.people.umass.edu/baiocchi/papers_files/Baiocchiutopiasfinal.pdf Shah, P. and Wagle, S., (2003). Porto Alegre, Brazil: Participatory Approaches in Budgeting and Public Expenditure Management. Social Development Notes, The World Bank. http://www.worldbank.org/participation/sdn/snd71.pdf Schneider, A., Goldfrank, B. (2002), Budgets and Ballots in Brazil: Participatory Budgeting from the City to the State - IDS Working Papers http://www.ucl.ac.uk/dpu- projects/drivers_urb_change/urb_governance/pdf_part_budg/IDS_Schneider_Budgets_ballots_Brazil_Par ticipatory_Budgeting.pdf Partners of America's Center for Civil Society. Involving Citizens in Public Budgets: mechanisms for transparent and participatory budgeting. http://www.partners.net/Images/partners/English.pdf Eksperienca e rajonit tė Evropės & Azisė Qendrore World Bank, Participatory Budgeting Pilots in Albania http://www.worldbank.org.al/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/ECAEXT/ALBANIAEXTN/0,,conte ntMDK:20289798~menuPK:301417~pagePK:141137~piPK:141127~theSitePK:301412,00.html World Bank, Local Governance and Civic Engagement in Rural Russia http://wbln0018.worldbank.org/ECA/ECSSD.nsf/0/14596A2486F257D585256DAD00519286?Opendocu ment&Start=1&Count=1000&ExpandView 41 Allegretti, G., Herzberg, C. (2004). Between Efficiency and Local Democracy Growth: the challenge of participatory budgets addresses the European context. Working Paper August 2004 (in Italian), Transnational Institute ­ New Politics Project. Azia Jugore Janaagraha, India. Launched in December 2001, the process involved three stages - identifying issues, costing them and prioritizing them based on the available budget. Ward works is one small item in the budget (6%) that deals with roads, footpaths and drains. http://www.janaagraha.org/campaigns/ward_works.htm LIDHJE ME FAQE INTERNETI TE ORGANIZATAVE RELEVANTE Lidhje nė internet me faqe tė Bankės Botėrore Grupi i Bankės Botėrore i Angazhimit civik dhe me pjesėmarrje http://www.worldbank.org/participation/participation/participation.htm World Bank Institute's Community Empowerment & Social Inclusion Learning http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/WBI/WBIPROGRAMS/CESILPROGRAM/0,,menuPK :459702~pagePK:64156143~piPK:64154155~theSitePK:459661,00.html Community of Practice on Social Accountability (COPSA) http://lnweb18.worldbank.org/ESSD/sdvext.nsf/66ByDocName/SocialAccountabilityCommunityofPracti ceonSocialAccountabilityCOPSA World Bank Public Expenditure Group (PREM) http://www1.worldbank.org/publicsector/pe/index.cfm Lidhje me organizata tė jashtme PGU-LAC Pėrmbledhje burimesh tė buxhetimit me pjesėmarrje http://www.pgualc.org/index.php?sv=1&category=Presupuesto%20Participativo&title=Catįlogo%20de% 20Recursos Fushata Globale e Qeverisjes UN-HABITAT http://www.unhabitat.org/campaigns/governance/ DFID Buxhetimi me pjesėmarrje http://www.ucl.ac.uk/dpu-projects/drivers_urb_change/urb_governance/participatory_budgeting.htm#city Buxhetimi me pjesėmarrjen e fėmijėve, UNICEF http://www.childfriendlycities.org/resources/block_6.html Organizata Ndėrkombėtare e Buxhetimit http://www.internationalbudget.org Projekti i Buxhetimit me Pjesėmarrje ­ Instituti Goethe Porto Alegre http://www.goethe.de/br/poa/buerg/en/framebag.htm Qeverisja Demokratike dhe me Pjesėmarrje, Rrjeti i Burimeve tė Zhvillimit Njerėzor http://www.yorku.ca/hdrnet/library.asp?id=6&subid=61 42