51736 Tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî Viãût Nam Bçnh âàóng giåïi vaì Sæû bãön væîng cuía Quyî Baío hiãøm Xaî häüi VIÃÛN KHOA HOÜC NGÁN HAÌNG THÃÚ GIÅÏI LAO ÂÄÜNG - XAÎ HÄÜI Caïc quan âiãøm âæåüc thãø hiãûn trong baïo caïo naìy hoaìn toaìn laì nhæîng quan âiãøm cuía caïc taïc giaí. Caïc quan âiãøm naìy khäng nháút thiãút phaín aïnh caïc quan âiãøm cuía Ngán haìng Thãú giåïi cuîng nhæ cuía Chênh phuí Viãût Nam. Thäng tin trong baïo caïo âæåüc thu tháûp tæì nhiãöu nguäön âaïng tin cáûy; tuy váûy, caïc taïc giaí laì ngæåìi chëu traïch nhiãûm cho táút caí nhæîng nháöm láùn nãúu coï. Haì näüi, 2009 LÅÌI CAÍM ÅN Baïo caïo Tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî Viãût Nam - Bçnh âàóng giåïi vaì sæû bãön væîng cuía Quyî Baío hiãøm Xaî häüi âæåüc âäöng thæûc hiãûn båíi chuyãn gia tæ váún quäúc tãú, tiãún sé Paulette Castel, vaì nhoïm nghiãn cæïu thuäüc Trung tám Nghiãn cæïu Khoa hoüc Lao âäüng næî vaì Giåïi, Viãûn Khoa hoüc Lao âäüng - Xaî häüi (Viãûn KHLÂ&XH) - Bäü Lao âäüng, Thæång binh - Xaî häüi (LÂTB&XH), gäöm Tiãún sé Nguyãùn Thë Lan Hæång, træåíng nhoïm nghiãn cæïu, vaì Nguyãùn Thë Bêch Thuyï, Trënh Thu Nga, Âàûng Âäù Quyãn, Phaûm Âäù Nháût Thàõng, Nguyãùn Khàõc Tuáún, Âaìo Ngoüc Nga, Tráön Vàn Sinh, Nguyãùn Thë Hæång Hiãön. Baïo caïo naìy âaî nháûn âæåüc sæû häù tråü vaì yï kiãún âoïng goïp cuía äng Phaûm Âäù Nháût Tán, Vuû træåíng vaì äng Nguyãùn Haíi Nam, chuyãn viãn Vuû Baío hiãøm Xaî häüi. Baïo caïo naìy âaî nháûn âæåüc yï kiãún âoïng goïp cuía äng Phaûm Ngoüc Tiãún, Vuû træåíng vaì baì Phaûm Nguyãn Cæåìng, Phoï vuû træåíng Vuû Bçnh âàóng Giåïi, âäöng thåìi nghiãn cæïu cuîng nháûn âæåüc sæû häù tråü tæì Vuû Täø chæïc caïn bäü (Bäü LÂTB&XH). Vãö phêa Ngán haìng Thãú giåïi coï sæû tham gia cuía tiãún sé Phaûm Thë Mäüng Hoa (Chuyãn gia cao cáúp vãö phaït triãøn xaî häüi, Træåíng nhoïm) vaì baì Gillian Brown (Âiãöu phäúi viãn vãö giåïi khu væûc). Nhoïm nghiãn cæïu xin âæåüc gæíi låìi caïm ån tåïi caïc täø chæïc, caï nhán âaî håüp taïc, goïp yï kiãún cho nhoïm trong quaï trçnh nghiãn cæïu cuîng nhæ âãø hoaìn thiãûn baïo caïo naìy, xin caïm ån sæû âoïng goïp, âaïnh giaï cuía baì Nguyãùn Nguyãût Nga (Chuyãn gia kinh tãú cao cáúp) cuìng yï kiãún âoïng goïp cuía baì Keiko Kubota (Chuyãn gia kinh tãú cao cáúp) vaì tiãún sé Tráön Thë Ván Anh (Tæ váún giåïi). Kiãöu Phæång Hoa vaì Âinh Thuyï Quyãn âaî giuïp âåî täø chæïc cäng viãûc vaì in áún baïo caïo. Låìi caím ån âàûc biãût âæåüc gæíi tåïi âaûi diãûn caïc cå quan Chênh phuí vaì caïc täø chæïc quáön chuïng, trong âoï coï caïc nhaì hoaûch âënh chênh saïch, âaî tæ váún vaì âoïng goïp nhæîng yï kiãún quyï baïu trong quaï trçnh thæûc hiãûn nghiãn cæïu. Nhoïm nghiãn cæïu xin âæåüc caím ån caïc bãn tham gia âaî cung cáúp thäng tin cho caïc cuäüc âiãöu tra vaì caïc cuäüc tham luáûn âæåüc täø chæïc trong quaï trçnh nghiãn cæïu. Nhoïm nghiãn cæïu âaïnh giaï cao sæû häù tråü vaì hæåïng dáùn cuía Ban Giaïm âäúc Ngán haìng Thãú giåïi (NHTG) taûi Viãût Nam vaì Washington, bao gäöm baì Mayra Buvinic, Giaïm âäúc Nhoïm Giåïi vaì Phaït triãøn; baì Waafas Ofosu-Amaah, Giaïm âäúc Kãú hoaûch Haình âäüng Giåïi; äng Cyprian Fisiy, Quaín lyï Ban Xaî häüi; äng Martin Rama, Quyãön Giaïm âäúc Ngán haìng Thãú giåïi taûi Viãût Nam. iii MUÛC LUÛC LÅÌI CAÍM ÅN .............................................................................................................................. iii TÆÌ VIÃÚT TÀÕT ............................................................................................................................. vi LÅÌI TOÏM TÀÕT .......................................................................................................................... vii GIÅÏI THIÃÛU ................................................................................................................................ 1 PHÁÖN 1. Kinh nghiãûm Quäúc tãú ........................................................................................... 4 1.1 Tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî åí caïc næåïc cäng nghiãûp hoïa, tæì nàm 1949 ........... 4 1.2 Tuäøi nghè hæu cuía phuû næî taûi Khu væûc Âäng AÏ .......................................................... 6 1.3 Caïc yãúu täú quyãút âënh âäü tuäøi nghè hæu täúi æu cuía phuû næî ....................................... 8 PHÁÖN 2. Thaình kiãún giåïi trong hãû thäúng hæu trê Viãût Nam ......................................... 10 2.1 Mäi træåìng thãø chãú ....................................................................................................... 10 2.2 Chi phê taìi chênh cuía khoaíng caïch Giåïi ..................................................................... 15 2.3 Tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî, lao âäüng nam vaì caïc phuïc låüi hæu trê ................... 17 2.4 Æåïc tênh tiãút kiãûm: Sæû mä phoíng ................................................................................. 19 PHÁÖN 3. Caïc lo ngaûi vãö màût xaî häüi taûi Viãût Nam ............................................................. 22 3.1 YÏ kiãún cuía caïc bãn tham gia ......................................................................................... 22 PHÁÖN 4. Bàòng chæïng Thäúng kã ......................................................................................... 26 4.1 Âàûc âiãøm chung ............................................................................................................ 26 4.2 Sæïc khoíe ........................................................................................................................ 28 4.3 Viãûc laìm .......................................................................................................................... 30 4.4 Taïc âäüng cuía nghè hæu tåïi viãûc laìm cuía giåïi treí ......................................................... 33 4.5 Caïc cå häüi âaìo taûo vaì thàng tiãún cuía lao âäüng næî ...................................................... 34 PHÁÖN 5. Toïm tàõt caïc phaït hiãûn cuía nghiãn cæïu vaì caïc haìm yï chênh saïch ............. 38 5.1 Taïc âäüng taìi chênh cuía thiãn vë giåïi trong hãû thäúng hæu trê ....................................... 38 5.2 Taïc âäüng cuía âåìi säúng thaình thë .................................................................................. 38 5.3 Taïc âäüng sæïc khoíe ........................................................................................................ 39 5.4 Taïc âäüng tåïi nàng suáút cuía doanh nghiãûp .................................................................. 39 5.5 Taïc âäüng tåïi viãûc laìm cuía giåïi treí ................................................................................. 40 PHÁÖN 6. Caïc phæång aïn chênh saïch ................................................................................. 41 Taìi liãûu tham khaío .................................................................................................................. 48 PHUÛ LUÛC A. Caïc chênh saïch hæu trê .................................................................................. 49 PHUÛ LUÛC B. Phæång phaïp luáûn trong nghiãn cæïu xaî häüi hoüc vãö tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî ...................................................................................................................... 52 PHUÛ LUÛC C. Nghiãn cæïu Xaî häüi hoüc vãö Tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî ............... 54 PHUÛ LUÛC D. Sæû tham gia cuía phuû næî vaìo caïc vë trê laînh âaûo ...................................... 80 iv BAÍNG, HÇNH VAÌ KHUNG Baíng 1.1 Tuäøi âæåüc quyãön hæåíng læång hæu an sinh xaî häüi taûi caïc quäúc gia OECD, mäüt säú nàm choün loüc trong thåìi kyì 1949-2035 .............................................................................4 Baíng 1.2 Tuäøi nghè hæu theo luáût âënh taûi mäüt säú quäúc gia Âäng Áu vaì Liãn bang Xä viãút cuî ..........5 Baíng 1.3 Tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî taûi mäüt säú quäúc gia Âäng AÏ .......................................7 Baíng 2.1 Khaïc biãût giåïi trong mæïc læång thay thãú ....................................................................11 Baíng 2.2 Quy mä vaì säú læåüng tæång âäúi caïc lénh væûc coï âiãöu kiãûn laìm viãûc nàûng nhoüc ................12 Baíng 2.3 Khoaíng caïch giåïi trong phuïc låüi hæu trê .....................................................................17 Baíng 2.4 Âàûc âiãøm cuía lao âäüng nam vaì lao âäüng næî vãö hæu, 2001 - 2007 .................................18 Baíng 4.1 Täøng säú ngæåìi hæåíng læång hæu ................................................................................ 26 Baíng 4.2 Häü gia âçnh cuía ngæåìi hæåíng læång hæu, phán theo khu væûc sinh säúng ........................ 26 Baíng 4.3 Säú ngæåìi hæåíng læång hæu, phán theo caïc nhoïm tuäøi ................................................ 27 Baíng 4.4 Tyí lãû vaì phán bäú häü ngheìo, phán theo nàm nhoïm chi tiãu âáöu ngæåìi ........................... 27 Baíng 4.5 Täø chæïc cuäüc säúng cuía ngæåìi hæåíng læång hæu ......................................................... 28 Baíng 4.6 Caïc chè säú sæïc khoíe ................................................................................................... 29 Baíng 4.7 Tçnh traûng kinh tãú cuía ngæåìi hæåíng læång hæu .......................................................... 30 Baíng 4.8 Tyí lãû coï viãûc laìm vaì säú ngaìy laìm viãûc mäüt nàm ........................................................... 31 Baíng 4.9 Caïc hçnh thæïc viãûc laìm ............................................................................................... 31 Baíng 4.10 Viãûc nhaì .................................................................................................................. 32 Baíng 4.11 Säú ngæåìi hæåíng læång hæu, ngæåìi nghè hæu måïi vaì ngæåìi âoïng BHXH ....................... 33 Baíng 4.12 Mäúi tæång quan giæîa mæïc læång vaì tuäøi taïc cuía caïn bäü trong Bäü LÂTB&XH .............. 35 Baíng 6.1 Thay âäøi dáön cäng thæïc tênh læång hæu cho phuû næî trong Phæång aïn 1 ........................ 41 Baíng 6.2 Nhæîng thay âäøi trong tuäøi nghè hæu vaì cäng thæïc tênh læång hæu cuía Phæång aïn 2 ............................................................................................................................ 43 Baíng C.1 Täøng håüp thäng tin vãö 13 phuû næî hæu trê âæåüc phoíng váún sáu ................................ 54 Baíng C.2 Täøng håüp thäng tin vãö 10 cå quan coï âaûi diãûn âæåüc phoíng váún sáu ............................ 67 Baíng D.1 Viãûc laìm cuía Phuû næî, phán theo ngaình nghãö, nàm 2006 ........................................... 80 Baíng D.2 Tyí lãû næî tham gia âaûi biãøu Quäúc häüi ........................................................................... 80 Baíng D.3 Tyí lãû phuû næî trong Häüi âäöng Nhán dán caïc cáúp .......................................................... 81 Baíng D.4 Tyí lãû næî tham gia caïc cáúp uyí Âaíng ............................................................................ 81 Baíng D.5 Tyí lãû laînh âaûo næî trong caïc cå quan quaín lyï Nhaì næåïc ............................................... 82 Baíng D.6 Laînh âaûo trong caïc âån vë haình chênh, sæû nghiãûp, Âaíng, âoaìn thãø ............................. 83 Baíng D.7 Cå cáúu laînh âaûo vaì quaín lyï theo giåïi trong caïc âån vë kinh doanh, 2006 ..................... 83 Hçnh 2.1 Læång hæu cuía nam giåïi vaì phuû næî, vaì caïc chuáøn thäúng kã baío hiãøm ...........................16 Hçnh 2.2 Tuäøi nghè hæu trung bçnh ...........................................................................................18 Hçnh 2.3 Tiãút kiãûm læång hæu vaì Bçnh âàóng giåïi trong tuäøi nghè hæu ....................................... 20 Khung 4.1: Mäüt nghiãn cæïu âiãøm taûi Bäü LÂTB&XH ................................................................. 35 Khung C.1: Viãûc laìm sau khi nghè hæu cuía phuû næî ................................................................. 55 Khung C.2: Phuû næî nghè hæu gàûp khoï khàn trong tçm kiãúm viãûc laìm ....................................... 56 v Khung C.3: Khoï khàn maì phuû næî gàûp phaíi khi tiãúp tuûc laìm viãûc sau khi nghè hæu ................... 57 Khung C.4: Thu nháûp cuía phuû næî sau khi nghè hæu giaím xuäúng .............................................. 58 Khung C.5: Âåìi säúng cuía phuû næî sau khi nghè hæu ....................................................................59 Khung C.6: Nhæîng haûn chãú trong cäng viãûc maì phuû næî gàûp phaíi træåïc khi nghè hæu ................. 60 Khung C.7: Quan niãûm cuía phuû næ înghè hæu vãö sæïc khoíe cuía phuû næî trung niãn ...................... 61 Khung C.8: Næî giaíng viãn âaûi hoüc váùn tiãúp tuûc laìm viãûc täút 5 nàm sau khi nghè hæu .................. 62 Khung C.9: Khaí nàng caûnh tranh cuía lao âäüng næî trung niãn so våïi lao âäüng nam vaì lao âäüng treí tuäøi ...................................................................................................................... 62 Khung C.10: Hån 1/2 phuû næî nghè hæu âæåüc phoíng váún váùn muäún tiãúp tuûc laìm viãûc .................. 63 Khung C.11: Nhæîng phuû næî khäng âuí sæïc khoíe hoàûc âaî âang tçm viãûc laìm sau khi nghè hæu khäng muäún tiãúp tuûc laìm viãûc taûi cå quan/DN cuî ............................................................... 64 Khung C.12: Quan niãûm cuía phuû næî vãö bçnh âàóng giåïi trong chãú âäü hæu trê hiãûn nay ............... 65 Khung C.13: Quan niãûm cuía phuû næî hæu trê vãö âäü tuäøi nghè hæu .............................................. 66 Khung C.14: Æu âiãøm cuía lao âäüng næî trung niãn .................................................................... 68 Khung C.15: Haûn chãú cuía lao âäüng næî trung niãn ................................................................... 69 Khung C.16: Doanh nghiãûp khàõc phuûc haûn chãú vãö sæïc khoíe cuía lao âäüng næî trung niãn .......... 70 Khung C.17: Doanh nghiãûp linh hoaût trong bäú trê vaì sæí duûng lao âäüng næî trung niãn ................. 71 Khung C.18: Lao âäüng næî trung niãn gàûp haûn chãú nhiãöu hån so våïi nam giåïi ........................... 72 Khung C.19: Tçnh hçnh âaìo taûo, âãö baût, bäø nhiãûm lao âäüng næî trung niãn .............................. 72 Khung C.20: Caïc cå quan/DN sàôn saìng giaíi quyãút chãú âäü nghè hæu såïm cho LÂN ................... 74 Khung C.21: Quan âiãøm cuía DN vãö viãûc LÂN âaî nghè hæu tiãúp tuûc laìm viãûc ............................. 74 Khung C.22: Theo caïc cå quan/DN, quy âënh vãö âäü tuäøi nghè hæu cho LÂ hiãûn nay laì phuì håüp ............................................................................................................................... 75 Khung C.23: Pháön låïn cå quan/DN khäng uíng häü viãûc tàng tuäøi nghè hæu cho LÂN ................... 76 Khung C.24: Træåìng ÂH vaì Viãûn Nghiãn cæïu uíng häü viãûc tàng tuäøi nghè hæu cho LÂN ............. 77 Khung C.25: Nhæîng khoï khàn maì cå quan/DN seî gàûp phaíi nãúu tàng tuäøi nghè hæu cho LÂN ........................................................................................................................................ 77 TÆÌ VIÃÚT TÀÕT BHXH Baío hiãøm Xaî häüi DN Doanh nghiãûp FDI Âáöu tæ træûc tiãúp næåïc ngoaìi KHLÂ&XH Khoa hoüc Lao âäüng vaì Xaî häüi LÂN Lao âäüng næî LÂTB&XH Lao âäüng, Thæång binh vaì Xaî häüi MSHGÂVN Mæïc säúng Häü gia âçnh Viãût Nam OECD Täø chæïc Håüp taïc vaì Phaït triãøn Kinh tãú (OECD) PVS Phoíng váún sáu vi LÅÌI TOÏM TÀÕT Mäüt taìi liãûu Âaïnh giaï tçnh hçnh Giåïi Viãût Nam 2006 âaî xaïc âënh cáön xem xeït váún âãö báút bçnh âàóng giåïi trong viãûc quy âënh âäü tuäøi nghè hæu 55 cho phuû næî vaì 60 cho nam giåïi. Âáy laì lyï do khiãún phuû næî thæåìng xuyãn bë loaûi ra khoíi caïc cå häüi thàng tiãún vaì phaït triãøn nghãö nghiãûp so våïi nam giåïi, thæåìng trong khoaíng chãnh lãûch nàm nàm. Âáy laì mäüt thiãût thoìi cho phuû næî vç khi coï thãø hoü âaî tæìng phaíi boí qua caïc cå häüi thàng tiãún, phaït triãøn luïc coìn treí, vç lyï do gia âçnh. Vãö cå baín, váún âãö tuäøi nghè hæu coï liãn quan tåïi caïc chênh saïch baío tråü xaî häüi. Váún âãö naìy chàõc chàõn gáy ra nhiãöu tranh luáûn vaì mäùi màût âãöu nháûn âæåüc caïc yï kiãún uíng häü tæì caí nam giåïi láùn phuû næî. Trong quaï trçnh xáy dæûng Luáût Bçnh âàóng giåïi Viãût Nam, mäüt säú âãö xuáút âaî âæåüc âæa ra nhàòm thay âäøi tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî. Cuäüc âäúi thoaûi seî mang tênh xáy dæûng hån nãúu mäùi âãö xuáút hay caïc âãö xuáút thay thãú âæåüc thaío luáûn dæûa trãn caïc phán têch kinh tãú - xaî häüi. Hy voüng ràòng, nghiãn cæïu naìy seî laì nãön taíng coï êch cho viãûc âæa ra quyãút âënh trong quaï trçnh sæía âäøi Luáût Lao âäüng vaìo nàm 2009, cuîng nhæ cho caïc âäúi thoaûi chênh saïch liãn quan tåïi váún âãö naìy trong tæång lai. Muûc tiãu chênh cuía nghiãn cæïu naìy nhàòm giåïi thiãûu caïc láûp luáûn kinh tãú vaì xaî häüi cuía caïc âãö xuáút khaïc nhau vãö tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî Viãût Nam, laìm cå såí cho caïc cuäüc häüi âaìm vaì âäúi thoaûi chênh saïch tæång lai våïi Chênh phuí. Kãú hoaûch Haình âäüng Giåïi nhàòm trao quyãön kinh tãú cho phuû næî cuía Ngán haìng Thãú giåïi âaî taìi tråü taìi chênh cho nghiãn cæïu naìy. Caïc phaït hiãûn chênh cuía nghiãn cæïu âæåüc trçnh baìy dæåïi âáy. Nhæîng Phaït hiãûn cuía Nghiãn cæïu Bäúi caính kinh tãú vaì xaî häüi âaî thay âäøi kãø tæì khi chãú âäü hæu trê âæåüc xáy dæûng. Viãûc náng âäü tuäøi nghè hæu cho phuû næî âaî âæåüc âãö cáûp trong chæång trçnh nghë sæû cuía caïc nhaì hoaûch âënh chênh saïch Viãût Nam suäút gáön mäüt tháûp kyí qua. Cuîng nhæ nhiãöu næåïc xaî häüi chuí nghéa khaïc træåïc âáy, khi xáy dæûng chãú âäü hæu trê vaìo nhæîng nàm 1960, Viãût Nam âaî aïp duûng âäü tuäøi nghè hæu tháúp cho phuû næî, tháúp hån so våïi nam giåïi. Quy âënh naìy âaî âæåüc aïp duûng äøn âënh trong suäút thåìi kyì nãön kinh tãú bao cáúp åí Viãût Nam, trong nhiãöu nàm tråí laûi âáy khi coï sæû chuyãøn âäøi sang nãön kinh tãú thë træåìng, kinh tãú - xaî häüi Viãût Nam âaî coï nhiãöu thay âäøi. Häüi Phuû næî Viãût Nam âaî váûn âäüng cho mäüt chênh saïch bçnh âàóng cho caí phuû næî vaì nam giåïi. Thãm vaìo âoï, viãûc âaím baío nguäön taìi chênh cho tuäøi nghè hæu tháúp cuía lao âäüng næî nhæ hiãûn nay chàõc chàõn seî ngaìy caìng tråí nãn khoï khàn trong tæång lai. Chãú âäü baío hiãøm xaî häüi (BHXH) ngaìy nay âaî måí räüng cho caí lao âäüng trong khu væûc tæ nhán, duì khäng dãù thu huït sæû tham gia cuía hoü. Tçnh traûng máút cán bàòng giæîa säú ngæåìi tham gia âoïng baío hiãøm vaì säú ngæåìi nháûn læång hæu laì âiãöu ráút dãù xaíy ra. Náng âäü tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî vaì xoaï boí chãú âäü nghè hæu såïm cuía lao âäüng næî laì xu thãú quäúc tãú. Ngaìy nay, træì Viãût Nam, Âaìi Loan vaì Trung Quäúc, âa säú caïc næåïc Âäng AÏ âãöu aïp duûng tuäøi nghè hæu chung cho nam giåïi vaì phuû næî. Nháût Baín vaì Haìn Quäúc âang thæûc hiãûn xoïa boí chãú âäü nghè hæu såïm cho phuû næî. Taûi Nháût Baín, chãú âäü Tuäøi nghè hæu cho phuû næî åí âäü tuäøi 60 seî âæåüc xoïa boí vaìo nàm 2018, khi âoï, caí nam giåïi vaì phuû næî âãöu âæåüc nghè hæu vaìo âäü tuäøi 65. Haìn Quäúc láûp kãú hoaûch seî xoïa boí quyãön nghè hæu cuía phuû næî åí âäü tuäøi 55 trãn toaìn quäúc vaìo nàm 2033. Phuû næî âæåüc æu âaîi nhiãöu trong chãú âäü hæu trê Viãût Nam. Thæï nháút, phuû næî âæåüc quyãön hæåíng tråü cáúp suy giaím khaí nàng lao âäüng vaì chãú âäü hæu trê såïm hån 5 nàm so våïi nam giåïi. Thæï hai, cäng thæïc tênh læång hæu cho nam giåïi vaì phuû næî khäng giäúng nhau, vç thãú, våïi cuìng mæïc âoïng goïp, phuû næî âæåüc nháûn læång hæu nhiãöu hån nam giåïi, Thæï ba, phuû næî nghè hæu såïm hån vaì coï tuäøi thoü bçnh quán cao hån nam giåïi, nãn trung bçnh, phuû næî coï säú láön nháûn læång hæu nhiãöu hån nam giåïi. Do âoï, chãú âäü hæu trê Viãût Nam dæåìng nhæ coï låüi cho phuû næî hån so våïi nam giåïi. Caíi caïch mang laûi tiãút kiãûm, do âoï, cáön thæûc hiãûn caïc chênh saïch häù tråü âãø giuïp âåî nhæîng ngæåìi seî phaíi chëu thiãût thoìi. Viãûc âæa bçnh âàóng giåïi vaìo chãú âäü hæu trê seî mang laûi tiãút kiãûm. Nãúu nam giåïi vaì phuû næî cuìng nghè hæu åí âäü tuäøi nhæ nhau, thç chi phê læång hæu hiãûn nay seî giaím båït khoaíng 4,5 ngaìn tyí âäöng (tæång âæång 0,4% GDP). Trong tæång lai, khi táút caí lao âäüng trong khu væûc tæ nhán âãöu âæåüc quyãön hæåíng læång hæu, æåïc tênh chi phê chi traí læång hæu cho âäü tuäøi vãö hæu tháúp hån cuía phuû næî seî chiãúm khoaíng 1,3% GDP. Coï thãø sæí duûng khoaín tiãút kiãûm naìy vaìo viãûc náng cao caïc phuïc låüi hæu trê cho caí phuû næî láùn nam giåïi, hoàûc traïnh viãûc phaíi tàng mæïc âoïng goïp trong tæång lai. Cuîng coï thãø sæí duûng caïc khoaín tiãút kiãûm naìy vaìo viãûc giaím båït caïc taïc âäüng xaî häüi tiãu cæûc do viãûc náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî mang laûi. Nhæîng phuû næî khäng thãø tiãúp tuûc lao âäüng vç sæïc khoíe yãúu hoàûc do bë suy giaím khaí nàng lao âäüng laì nhæîng ngæåìi seî phaíi chëu thiãût thoìi. Mäüt lo ngaûi chênh liãn quan tåïi viãûc náng âäü tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî Viãût Nam cho ràòng: nhçn chung, phuû næî laìm viãûc trong caïc âiãöu kiãûn lao âäüng nàûng nhoüc cho tåïi âäü tuäøi 50 vaì laìm viãûc trong âiãöu kiãûn bçnh thæåìng cho tåïi âäü tuäøi 55 laì khäng thãø tiãúp tuûc lao âäüng vç sæïc khoeí yãúu hoàûc vç bë suy giaím khaí nàng lao âäüng. Tuy nhiãn, Nghiãn cæïu naìy cuîng âaî phaït hiãûn ra ràòng háöu hãút phuû næî trong âäü tuäøi tæì 50-59 váùn coï khaí nàng laìm viãûc. Bãn caûnh âoï, caïc phæång aïn caíi caïch âãö xuáút cuîng âãö nghë giæî nguyãn tuäøi nghè hæu hiãûn taûi cho phuû næî bë suy giaím khaí nàng lao âäüng. Phuû næî trong âäü tuäøi 50-59, vãö sæïc khoeí cuîng nhæ khaí nàng lao âäüng laì khäng tháúp hån so våïi nam giåïi cuìng âäü tuäøi. Säú liãûu thäúng kã laì bàòng chæïng cho tháúy phuû næî trong âäü tuäøi ï ï ü ï ï ì ø 50-59 khäng thua kem vãö sæc khoeí vaì khaí nàng lao âäng so våi nam giåi trong cung âäü tuäi. ö ï ú Trong Âiãu tra Mæc säng Häü gia âçnh Viãt Nam (MSHGÂVN) 2006 do Täng cuc Thäng kã thæc û ø û ú û û ú û ò û hiãn, phuû næî nghè äm hoàc nàm viãn êt hån so våi nam giåi trong cung âäü tuäi. Mät tyí lãû lån trong ï ï ì ø ü ï û ï ø û ù ü säú phuû næî nhán læång hæu âaî nghè hæu træåc âäü tuäi 55 (60,8%) hiãn ván âang tham gia lao âäng ï ï î ì ø û í khäng khac gç so våi nhæng phuû næî cung âäü tuäi nhæng khäng nhán læång hæu (khoang 220 ì ú ü î ngay/nàm cho caí hai âäi tæång). Nhæng phuû næî nay væa nhán læång hæu væa tham gia lam viãc ì ì û ì ì û û ï ü ì trong khu væc khäng chênh thæc. Mät säú lam tæ ván vãö quan lyï hoàc tæ ván cho cac âån vë nåi hoü ú í û ú ï ì û ï ü û í ü lam viãc træåc khi nghè hæu. Mät säú måí cäng viãc kinh doanh riãng; khoang 33% laì lao âäng tæû ì ï ì û ü î lam. Säú khac tæû lam cho gia âçnh laì doanh nghiãp tæ nhán (45%). Mät säú phuû næî (cung tæång tæû ü ï ü í nhæ mät säú nam giåi) buäc phai nghè viãc vç hoü bë suy giam khaí nàng lao âäng hoàc gàp phai û í ü û û í î ú ü ï í í ï nhæng ván âãö nghiãm trong vãö sæc khoe. Cai cach cán tranh gáy tac âäng tiãu cæc âäi våi nhæng ö ï ï ü û ú ï î ì ì ngæåi nay. î ì ü û ì Nhæng phuû næî væa âæåc nhán læång hæu væa tiãp tuc lam mät cäng viãc khac laì nhæng ú û ì ü û ï î ngæåi phan âäi cai cach. Roî rang la, væa nhán læång hæu væa coï thu nháp tæì viãc lam tät hån hàn ì í ú í ï ì ì ì û ì û û ì ú ó ï ü ö ú so våi chè coï mät nguän thu. Vç thã, âiãu quan trong nàm åí chäù cai cach cán khuyãn khêch phuû næî ö ü ò í ï ö ú ì û ï ì lam viãc vaì âong BHXH láu dai hån. û í ï ö Do váy, cai cach cán phai bao ham sæû thay âäi dán dán trong cäng thæc tênh læång í ì ø ö ö ï ó ï ì ï ú ï ï hæu. Âæa bçnh âàng giåi vao cäng thæc tênh læång hæu seî khuyãn khêch phuû næî tham gia âong gop ì ú î ü ï ï láu dai hån. Nãu læång hæu cho phuû næî cung âæåc tênh toan nhæ læång hæu cho nam giåi, phuû næî í ï ï ï ü û ü í seî phai âong gop 30 nàm nhæ nam giåi (thay vç 25 nàm) âãø âæåc nhán mät khoan læång hæu tæång ï ö ö ï âæång 75% mæc bçnh quán tiãn læång, tiãn cäng thang âong BHXH. Cai cach cán sæa âäi cäng ï í ï ö í ø ï ì ï thæc tênh læång hæu theo tæng bæåc. Khäng thãø ap dung thay âäi tæc thç, vç nhiãu phuû næî hiãn âaî ï û ø ï ö û ö ï ø ï û ü gán tåi tuäi nghè hæu vaì cac chuí sæí dung lao âäng âaî tiãn hanh nhæng bæåc chuán bë cán thiãt cho ú ì î ï ø ö ú û í î ì viãc nghè hæu cua nhæng phuû næî nay, vç váy cán coï thåi gian håp lyï âãø coï thãø thêch nghi våi âiãu û ö ì ü ï ö û ï kiãn måi. Cac doanh nghiãp phan âäi náng âäü tuäi nghè hæu. Kinh nghiãm quäc tãú cung cac cuäc ï û í ú ø û ú ì ï ü í ú ú ï ï û phong ván chi tiãt våi cac chuí sæí dung lao âäng cho tháy rát nhiãu doanh nghiãp phan âäi viãc ü ú ú ö û í ú û ø í ü î ï náng âäü tuäi nghè hæu cua lao âäng næ. Cac chuí doanh nghiãp âãu hiãu ràng lao âäng lån tuäi coï û ö ø ò ü ï ø ö û î ó ò nhiãu kinh nghiãm hån, nhæng hoü cung khàng âënh ràng lao âäng lån tuäi thæång chám chap hån ü ï ø ì û û ï û ü ü í so våi læc læång lao âäng tre; hoü gàp nhiãu khoï khàn khi phai lam viãc theo ca vaì thæång miãn û ö í ì û ì ù î í ì ì ï cæång hån khi phai lam thãm giå. Do âo, cac doanh nghiãp thæång khuyãn khêch ngæåi lao âäng ï û ì ú ì ü û õ ö ü nghè viãc ngay khi hoü bàt âáu âæåc quyãn hæång læång hæu. Hoü cung gáy ap læc våi Chênh phuí âãø ö í î ï û ï ü û ï ö í ï âæåc sæí dung cac âiãu khoan nghè hæu såm trong viãc sa thai lao âäng dæ thæa khi cán thæc hiãn û í ü ì ö û û ï ú û tai cå cáu doanh nghiãp. ix Caíi caïch cáön khuyãún khêch caïc doanh nghiãûp caíi thiãûn âiãöu kiãûn lao âäüng vaì giuïp lao âäüng næî låïn tuäøi duy trç nàng suáút lao âäüng. Trong bäúi caính nhæ váûy, caïc doanh nghiãûp êt tháúy låüi êch trong viãûc thay âäøi âiãöu kiãûn laìm viãûc vaì giuïp lao âäüng næî låïn tuäøi duy trç nàng suáút lao âäüng. Tçnh traûng naìy coï taïc âäüng âàûc biãût tåïi phuû næî khäng coï tay nghãö, laì nhæîng ngæåìi chè âæåüc nháûn mäüt khoaín læång hæu êt oíi vaì khäng thãø laìm viãûc trong khu væûc khäng chênh thæïc, hoàûc do sæïc khoeí yãúu hoàûc do khäng coï âuí tiãön tiãút kiãûm âãø bàõt âáöu cäng viãûc laìm àn riãng cuía mçnh. Taûi Nháût Baín, nåi tuäøi nghè hæu seî âæåüc náng lãn tåïi âäü tuäøi 65 vaìo nàm 2018, tyí lãû laìm viãûc cuía ngæåìi cao tuäøi trong khu væûc chênh thæïc seî ráút cao. Caïc doanh nghiãûp giuïp lao âäüng låïn tuäøi chuyãøn sang caïc vë trê khäng chuí âaûo trong doanh nghiãûp hoàûc caïc cäng viãûc taûi caïc chi nhaïnh phuû; hoü cuîng häù tråü ngæåìi lao âäüng taûo dæûng caïc hoaût âäüng tæû laìm. Caíi caïch cáön khuyãún khêch caïc doanh nghiãûp caíi thiãûn âiãöu kiãûn laìm viãûc vaì tçm caïch sæí duûng lao âäüng låïn tuäøi mäüt caïch coï hiãûu quaí. Tuy nhiãn, thay âäøi phaíi âæåüc aïp duûng dáön dáön âãø caïc doanh nghiãûp coï thåìi gian thêch nghi vaì âáöu tæ, âäöng thåìi khäng gáy xaïo träün trong nàng suáút. Ráút êt khaí nàng caíi caïch seî gáy taïc âäüng tiãu cæûc tåïi tçnh traûng tháút nghiãûp trong lao âäüng treí. Nhiãöu ngæåìi lo ngaûi vãö taïc âäüng cuía viãûc náng âäü tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî Viãût Nam âãún tçnh traûng tháút nghiãûp trong giåïi treí. Hoü cho ràòng viãûc phuû næî nghè hæu muäün hån seî laìm giaím säú læåüng chäù laìm viãûc måïi cuía lao âäüng treí. Tuy nhiãn, viãûc lao âäüng treí chåì lao âäüng låïn tuäøi nghè hæu dæåìng nhæ chè giåïi haûn trong mäüt säú lénh væûc cuû thãø. Viãût Nam coï tyí lãû gia tàng viãûc laìm cao. Säú læåüng ngæåìi tham gia vaìo chãú âäü hæu trê trong tháûp kyí væìa qua tàng âãöu âàûn vaì khäng coï säú liãûu thäúng kã naìo cho tháúy coï täön taûi mäúi liãn hãû giæîa säú læåüng lao âäüng måïi nghè hæu vaì biãún âäüng viãûc laìm trong khu væûc chênh thæïc. Thanh niãn coï hoüc thæïc cao coï thãø xãúp haìng xin viãûc trong lénh væûc quaín lyï cäng, nghiãn cæïu hay giaïo duûc. Caïc lao âäüng treí naìy thæåìng khäng phaíi laì nhæîng ngæåìi måïi bæåïc chán vaìo thë træåìng lao âäüng, vç nhæîng cäng viãûc coï triãøn voüng nghãö nghiãûp thæåìng yãu cáöu æïng viãn coï kinh nghiãûm. Caíi caïch seî khäng gáy taïc âäüng tiãu cæûc tåïi giåïi treí måïi bæåïc chán vaìo thë træåìng lao âäüng. Caíi caïch caìng såïm caìng täút. Nãúu caíi caïch âæåüc tiãún haình vaìo mäüt thåìi âiãøm såïm, viãûc thæûc hiãûn seî dãù daìng hån vaì âem laûi nhiãöu êch låüi hån. Viãûc thæûc hiãûn seî dãù daìng hån vç hiãûn nay, âäüi quán nhæîng ngæåìi måïi nghè hæu coìn tæång âäúi nhoí. Hiãûn taûi, chè nhæîng ngæåìi laìm viãûc trong khu væûc cäng måïi âæåüc quyãön hæåíng læång hæu khi hoü tåïi tuäøi nghè hæu vaì chãú âäü hæu trê chæa âæåüc måí räüng tåïi nhæîng lao âäüng trong khu væûc tæ nhán. Âäöng thåìi, caíi caïch cuîng seî mang laûi phuïc låüi cho nhæîng lao âäüng tæ nhán âáöu tiãn âæåüc quyãön hæåíng læång hæu vaìo khoaíng nàm 2015. Nhæîng phuû næî naìy nhiãöu khaí nàng seî chè âæåüc nháûn mäüt khoaín læång hæu ráút nhoí beï. Caíi caïch seî taûo cå häüi cho hoü tiãúp tuûc âoïng goïp láu daìi hån âãø âæåüc hæåíng mæïc læång hæu cao hån. Caïc âãö xuáút caíi caïch x Coï bäún âãö xuáút chênh saïch. Âãö xuáút thæï nháút khäng âãö xuáút náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî nhæng trao cho hoü (hoàûc khuyãún khêch lao âäüng næî taûi caïc khu væûc hiãûn khäng coï luáût quy âënh âäü tuäøi nghè hæu täúi âa) quyãön âæåüc laìm viãûc vaì âoïng goïp tåïi âäü tuäøi 60. Goïi naìy taïi láûp bçnh âàóng giåïi trong cäng thæïc tênh læång hæu âãø phuû næî coï âäüng cå tiãúp tuûc âoïng goïp sau tuäøi 55. Thoaût nhçn, læûa choün naìy coï veí háúp dáùn vç dãù thæûc hiãûn. Tuy nhiãn, viãûc phán têch caïc âiãøm thuáûn låüi vaì báút låüi cho tháúy phæång thæïc caíi caïch naìy nhiãöu khaí nàng seî mang laûi låüi êch cho phuû næî coï hoüc thæïc trong khi gáy täøn thæång cho nhæîng phuû næî phaíi nghè hæu såïm vç lyï do sæïc khoíe, cuîng nhæ cho nhæîng lao âäüng taûi caïc doanh nghiãûp coï âiãöu kiãûn lao âäüng nàûng nhoüc. Phæång thæïc caíi caïch naìy cuîng seî khäng caíi thiãûn tçnh traûng cuía phuû næî laìm viãûc taûi nhæîng doanh nghiãûp æa thêch tuyãøn duûng lao âäüng treí vaì gáy aïp læûc âãø lao âäüng næî låïn tuäøi phaíi nghè hæu ngay khi hoü âæåüc quyãön hæåíng læång hæu. Caïc âãö xuáút coìn laûi âãö nghë taïi láûp bçnh âàóng giåïi trong tuäøi nghè hæu vaì cäng thæïc tênh læång hæu. Caïc læûa choün naìy khaïc nhau åí caïch tênh quyãön hæåíng tråü cáúp suy giaím khaí nàng lao âäüng. Âãö xuáút 2 âæa bçnh âàóng giåïi vaìo chãú âäü hæu trê vaì mang laûi nhæîng caíi thiãûn taìi chênh daìi haûn quan troüng cho chãú âäü naìy. Caïch thæûc hiãûn theo tæìng bæåïc cuía âãö xuáút naìy goïp pháön giaím båït sæû phaín âäúi tæì phuû næî vaì cho pheïp caïc doanh nghiãûp coï thåìi gian thay âäøi täø chæïc âãø duy trç khaí nàng caûnh tranh. Âãö xuáút 3, tuy cuîng tæång tæû nhæ âãö xuáút 2, nhæng täút hån vç âãö xuáút naìy ngàn chàûn thiãût thoìi cho phuû næî trong træåìng håüp bë suy giaím khaí nàng lao âäüng. Tuy nhiãn, âãö xuáút naìy váùn daình thiãn vë giåïi cho phuû næî bë suy giaím khaí nàng lao âäüng. Cuîng giäúng nhæ âãö xuáút 2, âãö xuáút 4 quy âënh ràòng phuû næî bë suy giaím khaí nàng lao âäüng seî khäng phaíi chëu thãm báút cæï thiãût thoìi naìo trong caíi caïch, âäöng thåìi caíi caïch seî caíi thiãûn âiãöu kiãûn säúng cho nam giåïi bë suy giaím khaí nàng lao âäüng. Âãö xuáút 4 coï æu âiãøm hån so våïi âãö xuáút 3. Âãö xuáút âæåüc æa thêch Caïc muûc tiãu cuía âãö xuáút âæåüc æa thêch bao haìm nhæîng näüi dung sau: Bçnh n âàóng giåïi Khaí nnàng âæïng væîng daìi haûn vãö màût taìi chênh cuía chãú âäü hæu trê Náng n cao cå häüi laìm viãûc cho phuû næî låïn tuäøi Baío nvãû täút hån phuû næî bë suy giaím khaí nàng lao âäüng vaì phuû næî coï sæïc khoíe yãúu. Läü trçnh cuía âãö xuáút âæåüc æa thêch seî khåíi xæåïng caïc kãú hoaûch sau: Tuäøi n nghè hæu chuáøn cuía phuû næî âæåüc náng lãn 4 thaïng mäùi nàm, cho tåïi khi âaût âäü tuäøi 60 (vaìo nàm 2025, nãúu caíi caïch âæåüc thæûc hiãûn vaìo nàm 2011). Tuäøi n nghè hæu såïm cho phuû næî laìm viãûc trong mäi træåìng lao âäüng nàûng nhoüc âæåüc náng lãn 4 thaïng mäùi nàm, cho tåïi khi âaût âäü tuäøi 55, hoàûc 50 cho nhæîng phuû næî laìm viãûc taûi xi caïc vë trê lao âäüng âàûc biãût (vaìo nàm 2025, nãúu caíi caïch âæåüc thæûc hiãûn vaìo nàm 2011). nKhäng náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî bë suy giaím khaí nàng lao âäüng. Hãû n säú trong cäng thæïc tênh læång hæu cuía phuû næî giaím 0.2% cho mäùi ba nàm, cho tåïi khi âaût 2% (vaìo nàm 2025 nãúu láön giaím âáöu tiãn âæåüc thæûc hiãûn vaìo nàm 2013). Caíi caïch seî caíi thiãûn vë trê taìi chênh cuía chãú âäü hæu trê. Vç tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî âæåüc náng lãn tæìng bæåïc, caïc låüi êch taìi chênh màûc duì nhoí beï trong ngàõn haûn nhæng laûi âaïng kãø hån vãö màût daìi haûn. Caíi caïch coï taïc âäüng nhoí beï âäúi våïi tæìng phuû næî riãng biãût. Trong giai âoaûn tæì 2011 âãún 2025, mäùi phuû næî chè phaíi laìm viãûc nhiãöu hån bäún thaïng so våïi nhæîng phuû næî nghè hæu nàm træåïc. Caíi caïch cuîng taûo ra mäüt giai âoaûn chuyãøn âäøi 15 nàm, qua âoï, caïc doanh nghiãûp coï thãø dáön âiãöu chènh hæåïng tåïi nhæîng thay âäøi âaî âæåüc cäng bäú trong khi váùn âaím baío âæåüc sæïc caûnh tranh. Caïc doanh nghiãûp seî âæåüc khuyãún khêch caíi thiãûn âiãöu kiãûn laìm viãûc âãø lao âäüng næî duy trç âæåüc nàng suáút lao âäüng cáön thiãút láu daìi hån. Caïc khoaín tiãút kiãûm do caíi caïch mang laûi coï thãø âæåüc sæí duûng vaìo viãûc náng cao âiãöu kiãûn sæïc khoíe vaì an toaìn lao âäüng taûi nåi laìm viãûc vaì duy trç caïc chæång trçnh âaìo taûo cuìng nhæîng caíi tiãún khaïc, giuïp caïc doanh nghiãûp vaì nhán cäng thêch nghi våïi caïc thay âäøi mäüt caïch träi chaíy. Cuîng coï thãø sæí duûng caïc khoaín tiãút kiãûm vaìo viãûc sæía âäøi vaì caíi thiãûn caïc chæång trçnh tråü cáúp suy giaím khaí nàng lao âäüng. Mäüt màût, chæång trçnh naìy cáön baío vãû tháût hiãûu quaí táút caí nhæîng phuû næî âaî máút khaí nàng lao âäüng, laì nhæîng phuû næî bë suy giaím khaí nàng lao âäüng nghiãm troüng vaì nhæîng phuû næî coï tçnh traûng sæïc khoíe ráút yãúu. Màût khaïc, chæång trçnh cáön âãö ra nhæîng tiãu chuáøn roî raìng âãø traïnh bë laûm duûng. Coï thãø måí räüng chæång trçnh tåïi âäúi tæåüng laì nam giåïi bë suy giaím khaí nàng lao âäüng nghiãm troüng hoàûc coï tçnh traûng sæïc khoíe ráút yãúu trong âäü tuäøi 45- 49. Qua viãûc âæa bçnh âàóng giåïi vaìo caïc chæång trçnh häù tråü ngæåìi lao âäüng bë suy giaím khaí nàng lao âäüng, caíi caïch cuîng seî âäöng thåìi goïp pháön vaìo tiãún bäü xaî häüi cuía nam giåïi. xii GIÅÏI THIÃÛU û ì ï ï Trãn pham vi toan thãú giåi, khai niãm bçnh âàng giåi trong cac chãú âäü hæu trê âaî trai qua nhiãu û ó ï ï í ö ø ì õ ö thay âäi theo thåi gian. Khi bàt âáu xáy dæng, âa säú cac chãú âäü âãu tuán thuí cac tiãu chuán bçnh û ï ö ï ø ó ï û ï âàng giåi nghiãm ngàt; nhæng trong quaï trçnh ap dung, cac chæång trçnh tråí nãn hao phong hån âäi û ï ì ï ú ï ø í ü våi phuû næî vaì tuäi nghè hæu cua lao âäng næî thæång âæåc haû tháp. Tuy nhiãn, phán lån cac låi thãú ì ü ú ö ï ï ü ì ö õ û ì nay âãu bë càt boí hoàc khi mäi træång kinh tãú thay âäi, hoàc khi cac chãú âäü âæåc hoan thiãn. Nhæng ø û ï ü ì û î û ì î ø ï lo ngai tai chênh vaì nhæng quan âiãm måi vãö bçnh âàng giåi laì lyï do khiãn ván âãö bçnh âàng giæa ó ï ú ú ó î ï ï í ü û ú í nam giåi vaì phuû næî trong cac quy âënh cua chãú âäü hæu trê âæåc chuï yï tråí lai. Trong bäi canh dán säú ï ø û ï ì ï ì giaì hoa vaì tuäi thoü tàng cao, viãc chi traí læång hæu cho phuû næî våi thåi gian hæu trê keo dai tråí nãn ú ø û ì ú ï û bát än vãö màt tai chênh. Thay vç khuyãn khêch sæû khac biãt, cac chênh sach xaî häi måi theo âuäi viãc ï ï ü ï ø û ï û ï ö ap dung cac quyãn tæång tæû cho caí nam giåi vaì phuû næî trong tát caí cac lénh væc kinh tãú vaì xaî häi. ï ú ï û ü û û ø í ü ü û ÅÍ Viãt Nam, viãc náng tuäi nghè hæu cua lao âäng næî âaî âæåc âàt ra trong chæång trçnh nghë sæû í ï û ï cua cac nhaì hoach âënh chênh sach, cung vç nhæng lyï do nhæ trãn toan thãú giåi. Mäi træång kinh tãú î î ì ï ì û ø û ø í Viãt Nam âaî thay âäi, vaì viãc náng âäü tuäi nghè hæu cua lao âäng næî tråí thanh âiãu kiãn cán thiãt âãø ü ì ö û ö ú í í ö î âam bao sæû bãn væng cua chãú âäü hæu trê trong tæång lai. Quaï trçnh xáy dæng Luát Bao hiãm Xaî häi í û û í ø ü û ó ï û vaì Luát Bçnh âàng giåi trong nàm 2006 âaî nhán âæåc nhiãu tranh luán liãn quan tåi tuäi nghè hæu ü ö û ï ø í ü î î cua lao âäng næ. Tuy nhiãn, nhæng nghi ngai cua xaî häi vãö khaí nàng lao âäng láu dai hån cua phuû û í ü ü ì í î ì î õ ï ü næ, cung nhæng lo làng vãö tac âäng cua cai cach tåi tçnh trang thát nghiãp cua thanh niãn, laì nhæng í í ï ï û ú û í î ï ü ú ï û ú lyï do âaî tac âäng khäng tät tåi viãc cháp nhán vaì thæc hiãn biãn phap nay. û û û û ï ì ü û ï Häi Phuû næî Viãt Nam (PNVN), våi tæ cach laì täø chæc chênh trë - xaî häi cua phuû næî tai Viãt Nam, ï ï ü í û û ü ì û ì ï âæåc thanh láp vao thang 10 nàm 1930, våi muc tiãu täng thãø nhàm thuc âáy bçnh âàng nam, næî vaì ï û ø ò ï ø ó ï ø í î í ö sæû phat triãn cua phuû næî cung nhæ bao vãû quyãn vaì låi êch håp phap cua phuû næ. Mät trong nhæng ü ü ï í î ü î û ü í ü ì û nhiãm vuû trong tám cua Häi PNVN laì tham gia vao viãc xáy dæng vaì giam sat viãc thæc hiãn cac û ï ï û û û ï ï ó ï í ï ö chênh sach bçnh âàng giåi cua Nhaì næåc, âäng thåi âãö ra cac dæû luát vaì chênh sach nhàm khuyãn ì ï û ï ò ú ï ø í khêch sæû phat triãn cua phuû næ. Häi PNVN coï 13.628.174 thanh viãn (tênh tåi thang 6 nàm 2007) î ü ì ï ï û ü û ï ü ú hoat âäng tai cac häi phuû næî cáp tènh/thanh phä, quán/huyãn vaì xa/phæång. Trong tháp kyí væa ì ú û û î ì û ì ü í ï ü ú qua, Häi PNVN âaî khåi xæång mät säú âãö xuát náng âäü tuäi nghè hæu cua lao âäng næ. Cac cuäc ø í ü î ï ü û ï ü ú ö tranh luán chênh trë, cac cuäc tham ván vaì nhiãu hoat âäng ung häü âaî âæåc tiãn hanh, coï sæû tham û ü í ü ú ì í ï ì ú ü gia cua cac thanh viãn Quäc häi khoa XI (2002-2007), nhæng âãu chæa nhán âæåc nhæng phan häi ï ö û ü î í ö û têch cæc. ï ï û ø ú û Thang 02 nàm 1993, Thuí tæång Chênh phuí Viãt Nam âäi tãn Uyí ban Quäc gia vãö Tháp niãn í ì ú ú í cua Phuû næî thanh Uyí ban Quäc gia vç sæû Tiãn bäü cua Phuû næ. Thanh viãn cua Uyí ban nay âæåc táp î ì í ì ü û ü ï ï ö ï håp tæì 13 bäü vaì cac täø chæc quán chung. Ban Thæ kyï bao gäm âai diãn cua Chênh phu, Bäü Ngoai ö û û í í û ì ü î û giao, Bäü Tai chênh, vaì Trung æång Häi Phuû næ. Uyí ban coï âai diãn tai tát caí cac bä, nganh vaì âëa û û ú ï ü ì 1 ï ú ü phæång. Tênh tåi nay, âaî coï 63 uyí ban cáp tènh âæåc thanh láp tai 63 tènh vaì 45 uyí ban âæåc thanh ì û û ü ì û û ú ü láp tai cáp bä. û ó ï ü Luát Bçnh âàng giåi âæåc Quäc häi thäng qua ngay 29 thang 11 nàm 2006 âaî tråí thanh khuän ú ü ì ï ì ï í û ï khäø phap lyï cå ban. Luát khäng chè quy âënh cac nguyãn tàc cå ban cua bçnh âàng giåi trong moi õ í í ó ï ü û í ì ú ü ì ï í lénh væc cua âåi säng xaî häi maì con âæa ra cac giai phap nhàm âam bao bçnh âàng giåi, âäng thåi ï ò í í ó ï ö ì ï ï û xac âënh trach nhiãm cua cac täø chæc, âån vë, gia âçnh vaì caï nhán trong bçnh âàng giåi. Vuû Bçnh í ï ï ó ï ó ï ü ü ì û âàng giåi thuäc Bäü LÂTB&XH âæåc thanh láp vao âáu nàm 2008 våi nhiãm vuû thæc hiãn quan lyï ì ö ï û û û í ï ó ï nhaì næåc vãö Bçnh âàng giåi. ï ì û ì ü Dæåi sæû tai tråü tæì Kãú hoach Hanh âäng Giåi cua Ngán hang Thãú giåi,1 nghiãn cæu nay xem xet lai ï í ì ï ï ì ï û ï û û ü ü ï cac láp luán kinh tãú vaì xaî häi âæåc âæa ra trong cac cuäc tranh luán vãö tuäi nghè hæu cua lao âäng næ, ü û ø í ü î ò ï ï û ï ú nhàm giup cac nhaì hoach âënh chênh sach thiãt kãú cac cuäc cai cach sao cho væa giam thiãu cac tac ï ü í ï ì í ø ï ï ü ü í ï û ì âäng xaî häi do cai cach mang lai, væa âam bao sæû bãn væng dai han vãö màt tai chênh cua chãú âäü hæu í í ö î ì û û ì í ï ü ö trê. Âáy laì nghiãn cæu måí räng âáu tiãn vãö bçnh âàng giåi vaì sæû bãn væng cua quyî BHXH trong chãú âäü ó ï ö î í û hæu trê åí Viãt Nam. Phán thæï nhát cua nghiãn cæu tom tàt cac kinh nghiãm quäc tã. Phán nay lam roî nguyãn nhán vç ö ú í ï ï õ ï û ú ú ö ì ì ø í ü û ü sao tuäi nghè hæu cua lao âäng næî Viãt Nam âæåc coi laì tháp. Nghiãn cæu tiãp tuc bàng viãc giai thêch ú ï ú û ò û í ú ö ï ü ï ö lyï do khiãn phuû næî coï nhu cáu nghè hæu såm hay muän. Cac phán thæï hai, thæï ba vaì thæï tæ phán têch û û û û hiãn trang tai Viãt Nam. Phán thæï 2 mä taí cac khac biãt giåi tän tai trong cac quy âënh cua chãú âäü hæu ö ï ï û ï ö û ï í ï ì trê vaì trong tênh toan chi phê tai chênh. Phán thæï 3 trçnh bay cac mäi quan tám cua phuû næî vaì xaî häi ö ì ï ú í ü û ï û ø ö Viãt Nam liãn quan tåi viãc náng âäü tuäi nghè hæu. Phán nay täng kãt quan âiãm do nhæng ngæåi ì ø ú ø î ì í ï ï hæång læång hæu, cac doanh nhán, cac nhaì hoach âënh chênh sach âæa ra trong mät häi thao vaì û ï ü ü í ï ü í ú û û trong cac cuäc phong ván âàc biãt. Màc duì khäng âai diãn cho quan âiãm cua toan bäü phuû næ, û û û ø í ì î ï û ï doanh nhán vaì cac nhaì hoach âënh chênh sach Viãt Nam, nhæng mäi quan tám cua phuû næî vaì xaî häi û î ú í ü ï û ø í liãn quan tåi viãc náng âäü tuäi nghè hæu cua lao âäng næî åí Viãt Nam cung nhæ tai cac nåi khac trãn ü û î û ï ï ì ï ö ì ú toan thãú giåi âãu cung xuát phat tæì nhæng æu tiãn, cac yãu täú kinh tãú vaì cac anh hæång xaî häi nhæ ï î ï ú ï í í ü nhau. Phán thæï 4 sæí dung cac säú liãu thäng kã cua Âiãu tra MSHGÂVN nàm 2006 âãø mä taí âàc ö û ï û ú í ö û ø í î ì âiãm cua nhæng ngæåi hæång læång hæu hiãn nay, cung nhæ âãø tçm hiãu liãu phuû næî vaì nam giåi cung í û î ø û ï ì ø ú ü û âäü tuäi, tæì 50 âãn 59, coï khaí nàng lao âäng vaì tçnh trang sæc khoe khac nhau hay khäng. Phán nay ï í ï ö ì î ì û ú cung trçnh bay säú liãu thäng kã vãö sæû tham gia cua phuû næî vao cac vë trê cao cáp trong Chênh phu. í ì ï ú í ï õ î ï û í Phán thæï 5 tom tàt nhæng phat hiãn cua nghiãn cæu vaì cac ham yï chênh sach. Phán thæï 6 mä taí ö ï ï ì ï ö ú ï ï bän phæång an chênh sach: Phæång an thæï nhát táp trung vao viãc cho phep phuû næî tiãp tuc lao âäng ï ú û ì û ï ú û ü ø ï ì ú û khi âaî qua tuäi nghè hæu. Goi nay âãö xuát thæc hiãn bçnh âàng hoa tæng bæåc cäng thæc læång hæu û ó ï ì ï ï 1 Kãú hoaûch Haình âäüng Giåïi cuía Ngán haìng Thãú giåïi: Bçnh âàóng giåïi ­ Kinh tãú hoüc Thäng Minh tçm caïch âáøy maûnh viãûc trao quyãön kinh tãú cho phuû næî nhæ mäüt biãûn phaïp kêch thêch tàng træåíng chung vaì âaût tåïi Muûc tiãu Phaït triãøn cuía Thiãn Niãn Kyí thæï ba. 2 ï ø ø cho phuû næî vaì nam giåi nhæng khäng thay âäi tuäi nghè hæu täi thiãu cua phuû næ. Phæång an thæï hai ú ø í î ï û ì û û û táp trung vao viãc thæc hiãn bçnh âàng giåi. Goi nay tæng bæåc náng tuäi nghè hæu cua lao âäng næî vaì ó ï ï ì ì ï ø í ü ó ï ì bçnh âàng hoa tæng bæåc cäng thæc tênh læång hæu cho nam giåi vaì phuû næ. Phæång an thæï ba tçm ï ï ï î ï û ï í ï ï biãn phap giam cac tac âäng tiãu cæc cua bçnh âàng giåi âäi våi phuû næî bë suy giam khaí nàng lao ü û í ó ï ú ï í ü âäng. Phæång an thæï tæ cung âãö xuát âæa bçnh âàng giåi vao chãú âäü tråü cáp suy giam khaí nàng lao ï î ú ó ï ì ú í ü û ó ï âäng 61% tråí lãn, thäng qua viãc bçnh âàng hoa âiãu kiãn hæång tråü cáp suy giam khaí nàng lao ö û í ú í ü î ï î âäng giæa nam giåi vaì phuû næ. 3 PHÁÖN 1. Kinh nghiãûm Quäúc tãú ö ì ï õ ø ø Phán nay tom tàt quaï trçnh thay âäi tuäi nghè hæu cua lao âäng næî tai cac næåc cäng nghiãp hoa í ü û ï ï û ï û û û û Ï ö tæì nàm 1949 vaì mä taí hiãn trang tai khu væc Âäng A. Âäng thåi, phán nay cung trçnh bay cac yãu täú ì ö ì î ì ï ú ú ø ú ü chênh quyãt âënh âäü tuäi phuû næî mong muän âæåc nghè hæu. 1.1 Tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî åí caïc næåïc cäng nghiãûp hoïa tæì nàm 1949 Caïc chãú âäü hæu trê thæåìng âæåüc xáy dæûng bao gäöm nhiãöu chæång trçnh våïi caïc âäü tuäøi tiãu chuáøn khaïc nhau vaì thæåìng âæåüc sæía âäøi theo âënh kyì; do âoï, viãûc so saïnh giæîa caïc chãú âäü hæu trê gàûp nhiãöu khoï khàn, ngay khi chè so saïnh mäüt khêa caûnh nhæ tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî. Vç váûy, khäng thãø thæûc hiãûn phán têch so saïnh vãö bçnh âàóng giåïi hoàûc so saïnh chi tiãút tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî, nãúu khäng tiãúp cáûn âæåüc våïi caïc thäng tin phuû tråü vãö caïc chãú âäü hæu trê. "Caïc Chæång trçnh An sinh Xaî häüi trãn toaìn Thãú giåïi" cuía Cå quan An sinh Xaî häüi Myî nãu báût caïc âàûc træng chuí chäút cuía caïc hãû thäúng an sinh xaî häüi cuía hån 170 quäúc gia trãn toaìn thãú giåïi. Toïm tàõt trong pháön naìy dæûa trãn cuäüc âiãöu tra vãö quaï trçnh thay âäøi âäü tuäøi nghè hæu taûi caïc quäúc gia thaình viãn cuía Täø chæïc Håüp taïc vaì Phaït triãøn Kinh tãú (OECD) do J. Turner (2007) thæûc hiãûn. Cuäüc âiãöu tra cho tháúy caïch hiãøu vãö bçnh âàóng giåïi trong mäúi liãn quan våïi tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî âaî vaì âang thay âäøi theo thåìi gian. Ngaìy nay, bçnh âàóng giåïi trong Liãn minh Cháu Áu âæåüc chênh thæïc hiãøu laì tuäøi nghè hæu bçnh âàóng giæîa nam giåïi vaì phuû næî. Khaïi niãûm naìy khäng phaíi luän âæåüc aïp duûng træåïc âáy. Baíng 1.1 cho tháúy vaìo næía âáöu cuía thãú kyí 20, nhiãöu næåïc OECD âaî aïp duûng tuäøi nghè hæu nhæ nhau cho caí nam giåïi vaì phuû næî. Tuy nhiãn, nhæîng thay âäøi trong quan âiãøm vãö bçnh âàóng giåïi âaî khiãún nhiãöu næåïc haû tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî xuäúng tháúp hån so våïi tuäøi nghè hæu cuía nam giåïi, âãø räöi sau naìy laûi náng tråí laûi. Vaìo âáöu nhæîng nàm 1950 - thåìi kyì khåíi âiãøm cuía caïc hãû thäúng hæu trê hiãûn âaûi ngaìy nay, 20 trong säú 23 quäúc gia OECD aïp duûng tuäøi nghè hæu cho phuû næî åí âäü tuäøi 60 hoàûc cao hån. Nháût Baín laì mäüt ngoaûi lãû khi caí nam giåïi vaì phuû næî cuìng nghè hæu åí âäü tuäøi 55. Cuìng våïi sæû gia tàng cuía lao âäüng hæåíng læång vaì sæû måí räüng phaûm vi hoaût âäüng, caïc hãû thäúng hæu trê bàõt âáöu coï väún têch luyî vaì caïc nguyãn tàõc nghè hæu tråí nãn cåíi måí hån. Tuäøi nghè hæu cho phuû næî âæåüc haû tháúp taûi 15 trong säú caïc quäúc gia naìy, màûc duì chè coï hai quäúc gia haû xuäúng dæåïi âäü tuäøi 60. Khåíi âáöu våïi âäü tuäøi nghè hæu tháúp, viãûc Nháût Baín náng âäü tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî laûi thãm mäüt láön næîa tråí thaình ngoaûi lãû. Âãø âaïp laûi tçnh traûng giaì hoïa cuía dán säú, caïc chênh saïch nhàòm náng tuäøi nghè hæu cuía phuû næî lãn ngang bàòng tuäøi vãö hæu cuía nam giåïi âaî tæìng bæåïc âæåüc aïp duûng kãø tæì nhæîng nàm 1990. Vaìo nàm 2035, bçnh âàóng giåïi seî âæåüc taïi thiãút taûi táút caí caïc quäúc gia âæåüc âiãöu tra, ngoaûi træì Thuyñ Sé våïi mäüt nàm khaïc biãût giæîa hai giåïi. í ø ü ö Bang 1.1 Tuäi âæåc quyãn hæång læång hæu an sinh xaî häi tai cac quäc gia OECD, mät säú nàm í ü û ï ú ü ü ü ì chon loc trong thåi kyì 1949-2035 1949 1989 1993 2002 2035 Nam Næî Nam Næî Nam Næî Nam Næî Nam Næî UÏc 65 60 65 60 65 60 65 62.5 65 65 AÏo 65 60 65 60 65 60 65 60 65 65 4 Ca-na-âa 70 70 60 60 60 60 60 60 60 60 Âan Maûch 65 60 67 67 67 67 67 67 65 65 Pháön Lan 65 65 60 60 60 60 60 60 62 62 Phaïp 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 Âæïc 65 65 65 60 65 60 65 61 65 65 Hy Laûp 65 60 60 55 60 55 60 60 65 65 Ai-xå-len 67 67 67 67 65 65 67 67 67 67 Ailen 70 70 65 65 65 65 65 65 65 65 YÏ 60 55 60 55 60 55 57 57 60 60 Nháût Baín 55 55 60 56 60 58 60 60 65 65 Lu-xem-bua 65 65 65 65 57 57 60 60 60 60 Haì Lan 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 Niu Zilán 60 60 60 60 62 62 65 65 65 65 Na-Uy 70 70 67 67 67 67 67 67 67 67 Bäö Âaìo Nha 65 65 65 62 55 55 55 55 55 55 Táy Ban Nha 65 65 65 65 60 60 60 60 61 61 Thuyñ Âiãøn 67 67 60 60 60 60 61 61 61 61 Thuyñ Sé 65 65 65 60 65 62 65 63 65 64 Anh 65 60 65 60 65 60 65 60 65 65 Myî 65 65 62 62 62 62 62 62 62 62 Nguäön: Turner (2007). Ghi chuï: Tuäøi âæåüc quyãön hæåíng læång hæu âæåüc xaïc âënh laì âäü tuäøi såïm nháút theo âoï, âa säú lao âäüng âæåüc quyãön hæåíng caïc phuïc låüi an sinh xaî häüi daình cho ngæåìi cao tuäøi, sau khi âaî laìm viãûc âuí thåìi gian quy âënh täúi thiãøu trong caïc ngaình nghãö âæåüc baío hiãøm. Ngay tæì âáöu, caïc næåïc thuäüc Liãn bang Xä viãút træåïc âáy âaî âäöng loaût haû tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî xuäúng âäü tuäøi 55. Caïc hãû thäúng hæu trê cuía caïc næåïc thuäüc Liãn bang Xä viãút cuî baío hiãøm cho toaìn bäü caïc lao âäüng coï viãûc laìm. Trong quaï trçnh chuyãøn âäøi sang nãön kinh tãú thë træåìng, khi tyí lãû coï viãûc laìm trong khu væûc chênh thæïc giaím suït âäüt ngäüt, caïc doanh nghiãûp âaî äö aût aïp duûng caïc cå chãú nghè hæu såïm âãø sa thaíi lao âäüng dæ thæìa. Tuäøi nghè hæu cuía nam giåïi vaì phuû næî âæåüc náng lãn âãø âaím baío sæû bãön væîng vãö màût taìi chênh cuía hãû thäúng. Baíng 1.2 cho tháúy nàm 2004 laì thåìi âiãøm háöu hãút caïc quäúc gia tiãún haình náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî. í ø û û ü ú ú Bang 1.2 Tuäi nghè hæu theo luát âënh tai mät säú quäc gia Âäng Áu vaì Liãn bang Xä viãt cuî Tuäøi nghè hæu cuía Tuäøi nghè hæu cuía næî STT Quäúc gia nam giåïi giåïi 1 An-ba-ni 65.0 60.0 2 Ac-mã-ni 63.0 59.5 3 Agiecbaigiàng 62.0 57.0 4 Be-la-rut 60.0 55.0 5 Bun-ga-ri 62.5 57.5 6 Croatia 63.0 58.0 7 Cäüng hoìa Seïc 61.5 56.0 - 60.0 8 Estonia 63.0 59.0 5 9 Grudia 65.0 60.0 10 Hung-ga-ri 62.0 60.0 11 Kazakhstan 63.0 58.0 12 Cäüng hoìa Kyrgyzkistan 62.0 57.0 13 Latvia 62.0 59.5 14 Lêt-va 62.5 60.0 15 Moldova 62.0 57.0 16 Montenegro 63.0 58.0 17 Ba Lan 65.0 60.0 18 Ru-ma-ni 65.0 60.0 19 Liãn bang Nga 60.0 55.0 20 Serbia 63.0 58.0 21 Cäüng hoìa Slovakia 62.0 53.0 - 57.0 22 Slovenia 58.0 55.0 23 Thäø Nhé Kyì 49.0 44.0 24 Turkmenistan 62.0 57.0 25 Uk-rai-na 60.0 55.0 26 Uzbekistan 60.0 55.0 Nguäön: Chawla vaì nhæîng ngæåìi khaïc, 2007. 1.2 Tuäøi nghè hæu cuía phuû næî taûi Khu væûc Âäng AÏ Ngaìy nay, âa säú caïc næåïc Âäng AÏ aïp duûng tuäøi nghè hæu chung cho caí nam giåïi vaì phuû næî, træì Viãût Nam, Âaìi Loan vaì Trung Quäúc. Tuy nhiãn, nhæ baíng 1.3 cho tháúy, phuû næî åí caïc næåïc khaïc nhau âæåüc quyãön nghè hæu åí nhæîng âäü tuäøi khaïc nhau, do coï ráút nhiãöu chãú âäü hæu trê khaïc biãût âang âæåüc aïp duûng trong khu væûc. Caïc chãú âäü dæûa trãn nguäön quyî dæû phoìng2 cho pheïp ruït quyî tæì caïc taìi khoaín caï nhán åí âäü tuäøi tæång âäúi såïm: âäü tuäøi tiãu chuáøn laì 55; nhæng taûi Sing-ga-po, thu nháûp læång hæu haìng thaïng chè âæåüc nháûn khi âaî tåïi tuäøi 62. Caí hai nguäön quyî dæû phoìng cuía Ma-lai-xi-a vaì Sing-ga-po âãöu âæåüc baío âaím træåïc khaí nàng tuäøi thoü keïo daìi cuía caïc thaình viãn thäng qua viãûc chi traí læång hæu tåïi tuäøi 75 hoàûc tåïi khi taìi khoaín cuía ngæåìi vãö hæu âaî caûn. Caïc chãú âäü dæûa hoaìn toaìn hoàûc dæûa mäüt pháön vaìo caïc khoaín thuãú chung (Niu Zilán vaì UÏc) khäng chi traí báút cæï hçnh thæïc phuïc låüi naìo træåïc tuäøi 65. Âäü tuäøi âæåüc xaïc âënh båíi caïc chãú âäü hæu trê hoaût âäüng dæûa trãn baío hiãøm xaî häüi thay âäøi tæì 50 (phuû næî khäng hæåíng læång åí Trung Quäúc) âãún 65 taûi Nháût Baín. Tuy nhiãn, pháön låïn caïc chãú âäü âãöu xaïc âënh tuäøi nghè hæu tiãu chuáøn cho phuû næî laì 60 hoàûc cao hån. 2 Trong chãú âäü naìy, læång hæu cuía mäüt ngæåìi vãö hæu âæåüc chi traí tæì caïc khoaín tiãút kiãûm do caï nhán naìy têch luîy trong quyî dæû phoìng. Viãûc chuyãøn giao nguäön læûc giæîa caïc thaình viãn laì khäng coï hoàûc ráút haûn chãú. 6 Caïc chãú âäü naìy coï nhiãöu khaïc biãût vãö dán säú âæåüc baío hiãøm, nguyãn tàõc xaïc âënh tiãu chuáøn, vaì hçnh thæïc phuïc låüi; do âoï, khäng thãø thæûc hiãûn so saïnh chi tiãút, vaì ráút khoï tiãún haình phán têch cho tæìng quäúc gia cuû thãø. Moon Hyungpyo (2005) âaî phán têch mä hçnh tuäøi nghè hæu cuía cäng chæïc nhaì næåïc taûi Haìn Quäúc. Äng tháúy ràòng, do quyãön âæåüc hæåíng læång hæu cuía cäng chæïc nhaì næåïc Haìn Quäúc khäng liãn quan tåïi tuäøi taïc maì tåïi säú nàm tham gia baío hiãøm, nãn âa säú viãn chæïc nhaì næåïc âãöu nghè hæu åí âäü tuäøi 55. Mäüt nghiãn cæïu khaïc (Bateman 2007) phaït hiãûn ràòng, kãø tæì nàm 2001, tçnh traûng naìy âaî gáy ra hiãûn tæåüng máút cán bàòng taìi chênh khäng thãø phuûc häöi. Taûi Nháût Baín vaì Haìn Quäúc, caïc chênh saïch xoïa boí chãú âäü nghè hæu såïm âang tæìng bæåïc âæåüc thæûc hiãûn. Taûi Nháût Baín, viãûc nghè hæu såïm åí tuäøi 60 seî âæåüc xoaï boí vaìo nàm 2013 âäúi våïi nam giåïi vaì 2018 âäúi våïi phuû næî. Haìn Quäúc dæû kiãún seî xoïa boí caïc quyãön âæåüc nghè hæu såïm åí tuäøi 55 hoàûc 60 trong chênh saïch quäúc gia vaìo nàm 2033. í ø í ü û ü ú Bang 1.3 Tuäi nghè hæu cua lao âäng næî tai mät säú quäc gia Âäng AÏ Tuäøi tiãu chuáøn Tuäøi nghè hæu såïm coï Nháûn xeït âiãöu kiãûn Caïc chãú âäü baío hiãøm xaî häüi Nháût Baín 65 cho caí hai giåïi khäng Mæïc chung 65 hiãûn nayb vaì 63.5 (nam giåïi) vaì 61 (næî giåïi) cho pháön liãn quan tåïi thu nháûp, 65 cho caí hai giåïi vaìo nàm 2018 Laìo 60 cho caí hai giåïi tåïi 5 nàm Phi-lip-pin 60 cho caí hai giåïi tåïi 5 nàm Haìn Quäúc 65 cho caí hai giåïi tåïi 10 nàm Læång hæu cå baín åí tuäøi 60 (65 vaìo nàm 2033) cho ngæåìi âæåüc baío hiãøm coï thu nháûp dæåïi mäüt ngæåîng nháút âënh Thaïi Lan 55 cho caí hai giåïi Âaìi Loan 60 nam 55 næî tåïi 10 nàm (nam) tåïi 5 Chè âæåüc hæåíng tråü cáúp mäüt láön nàm (næî) Viãût Nam 60 nam 55 næî tåïi 5 nàm Nghè hæu såïm tåïi 10 nàm cho ngæåìi bë suy giaím khaí nàng lao âäüng 61% tråí lãn Quyî dæû phoìng Indonesia 55 cho caí hai giåïi khäng Ruït tæì quyî, âæåüc hæåíng læång hæu haìng thaïng nãúu nguäön quyî trong taìi khoaín låïn hån mäüt ngæåîng nháút âënh Malaysia 55 cho caí hai giåïi khäng Ruït tæì quyî, âæåüc quyãön læûa choün nháûn haìng thaïng tæì taìi khoaín, læång hæu âæåüc chi traí tåïi tuäøi 75 Singapore 62 cho caí hai giåïi khäng Taûo quyî læång hæu thaïng åí tuäøi 55 tæì caïc nguäön quyî khaïc, læång hæu âæåüc traí tåïi khi taìi khoaín caûn. Caïc khoaín thuãú chung, caïc chãú âäü täøng håüp UÏc 65 cho caí hai giåïi Âæåüc hæåíng læång hæu dæûa vaìo âiãöu kiãûn kinh tãú caï nhán, åí tuäøi 63 cho phuû næî (65 vaìo nàm 2013), âæåüc bàõt âáöu ruït quyî hæu trê tæì tuäøi 55 Trung Quäúc 60 cho nam giåïi tåïi 10 nàm (45 cho Cuìng tuäøi âäúi våïi læång hæu cå baín vaì læång hæu haìng thaïng 50 tåïi 60 cho phuû næîa phuû næî) tæì caïc taìi khoaín tiãút kiãûm bàõt buäüc. Hæåïng dáùn cuía Chênh phuí trung æång 2005. Niu Zilán 65 cho caí hai giåïi Mæïc læång hæu âäöng loaût Nguäön: Cå quan An sinh Xaî häüi Hoa Kyì (2006). 7 Ghi chuï: Cam-pu-chia, My-an-ma vaì Mäng Cäø khäng cung cáúp thäng tin vãö chãú âäü cuía mçnh. a Taûi Trung Quäúc, phuû næî coï chuyãn män nghè hæu åí tuäøi 60, caïc phuû næî hæåíng læång khaïc nghè hæu åí tuäøi 55, vaì caïc phuû næî khaïc nghè hæu åí tuäøi 50. b Taûi Nháût Baín, phuïc låüi cáöu näúi âæåüc chi traí cho nhæîng ngæåìi thäi viãûc vaì âæåüc quyãön hæåíng læång hæu tæång æïng våïi thu nháûp. 1.3 Caïc yãúu täú quyãút âënh âäü tuäøi nghè hæu täúi æu cuía phuû næî Caïc nhaì hoaûch âënh chênh saïch trãn toaìn thãú giåïi âaî gàûp phaíi sæû phaín âäúi trong viãûc náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî. Sæû trç hoaîn viãûc xoïa boí tuäøi nghè hæu såïm cuía phuû næî taûi Nháût Baín (5 nàm cháûm hån so våïi nam giåïi) vaì khoï khàn trong viãûc taïi aïp duûng haûn mæïc tuäøi âæåüc quyãön hæåíng læång hæu trong chãú âäü hæu trê daình cho cäng chæïc nhaì næåïc taûi Haìn Quäúc laì minh chæïng cho tháúy nhæîng khoï khàn caïc nhaì hoaûch âënh chênh saïch váúp phaíi trong viãûc náng âäü tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî trong khu væûc. Trong mäüt cuäüc træng cáöu yï dán taûi Thuûy Sé, 60% ngæåìi tham gia uíng häü náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî tæì 62 lãn 64. Tuy nhiãn, phán têch kãút quaí cho tháúy phuû næî trung niãn vaì phuû næî cao tuäøi laì nhæîng ngæåìi phaín âäúi thay âäøi naìy. Phaín æïng cuía hoü coï liãn quan tåïi sæû täön taûi cuía nháûn thæïc cho ràòng âãö xuáút náng tuäøi nghè hæu laì mäüt tên hiãûu cuía viãûc càõt giaím caïc phuïc låüi trong tæång lai (Butler, 2001). Caïc yãúu täú vàn hoïa vaì xaî häüi cuîng taïc âäüng tåïi thaïi âäü cuía ngæåìi dán âäúi våïi váún âãö tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî. Nhæîng khu tæû trë giaìu coï hån vaì nhæîng khu væûc coï nhiãöu lao âäüng tæû laìm vaì treí em thæåìng uíng häü thay âäøi hån. Caïc chãú âäü hæu trê cho ngæåìi cao tuäøi âæåüc sinh ra nhàòm giuïp con ngæåìi duy trç caïc âiãöu kiãûn säúng cuía mçnh, kãø caí sau khi khäng thãø tiãúp tuûc lao âäüng do tuäøi taïc. Âäü tuäøi naìy khäng giäúng nhau åí táút caí phuû næî (vaì nam giåïi). Caïc doanh nghiãûp cuîng coï quan âiãøm khaïc nhau vãö váún âãö åí âäü tuäøi naìo con ngæåìi khäng thãø tiãúp tuûc laìm viãûc âæåüc næîa. Khäng thãø coï mäüt âäü tuäøi nghè hæu "täúi æu" duy nháút. Khi khäng coï caïc quy âënh thãø chãú, nhu cáöu nghè hæu åí mäüt âäü tuäøi nháút âënh naìo âoï seî phuû thuäüc vaìo haìng loaût caïc yãúu täú liãn quan tåïi tiãöm læûc kinh tãú cuía tæìng ngæåìi (caïc khoaín tiãút kiãûm cuía gia âçnh, thu nháûp vaì khaí nàng kiãúm tiãön); caïc âàûc âiãøm caï nhán (tçnh traûng sæïc khoíe vaì thaïi âäü âäúi våïi lao âäüng vaì hæåíng thuû); vaì mäi træåìng xaî häüi (thaïi âäü cuía gia âçnh vaì baûn beì). Nhiãöu trong säú caïc yãúu täú naìy laì kãút quaí cuía mäüt chuäùi caïc læûa choün træåïc âáy trong cuäüc säúng vaì caïc yãúu täú xaî häüi; do âoï, khäng mäüt mä hçnh lyï thuyãút âån giaín naìo coï thãø giaíi thêch táöm quan troüng tæång âäúi cuía mäùi yãúu täú trong quaï trçnh nghè hæu. Quyãút âënh naìy coìn phuû thuäüc vaìo thaïi âäü kinh tãú vaì xaî häüi cuía caïc thaình viãn khaïc trong gia âçnh, âiãöu naìy goïp pháön laìm tàng thãm mæïc âäü phæïc taûp cuía váún âãö. Læång hæu vaì thu nháûp tæì viãûc laìm caìng coï quan hãû máût thiãút våïi nhau bao nhiãu thç con ngæåìi caìng coï nhu cáöu nghè hæu såïm báúy nhiãu. Gruber and Wise (1999) âaî cung cáúp ráút nhiãöu tæ liãûu vãö viãûc caïc chãú âäü hæu trê taûi caïc næåïc cäng nghiãûp hoïa êt khuyãún khêch ngæåìi lao âäüng tiãúp tuûc laìm viãûc sau khi hoü âæåüc quyãön hæåíng læång hæu nhæ thãú naìo. Tuy nhiãn, taûi Hoa Kyì, nhiãöu lao âäüng coï kãú hoaûch nghè hæu cho biãút thay vç nghè hæu hoaìn toaìn, hoü muäún hoàûc tiãúp tuûc laìm viãûc våïi 8 säú giåì êt hån, hoàûc chuyãøn sang mäüt cäng viãûc khaïc (Abraham K, Houseman S. 2004). Nhæîng khaïc biãût trong caïc khoaín thu nháûp tæì lao âäüng trong suäút cuäüc âåìi vaì nhæîng phán biãût nghãö nghiãûp theo giåïi âäöng nghéa våïi viãûc phuû næî thæåìng âæåüc hæåíng læång hæu tæång âäúi tháúp. Nhæîng phuû næî coï êt hy voüng vaìo læång hæu coï thãø sàôn saìng tiãúp tuûc laìm viãûc âãø têch luîy thãm caïc quyãön låüi hæu trê. Viãûc caïc thãø chãú xaïc láûp âäü tuäøi nghè hæu cao seî khuyãún khêch sæû raìng buäüc láu daìi giæîa caïc cäng ty vaì ngæåìi lao âäüng. Viãûc naìy seî thuïc âáøy caïc cäng ty giuïp âåî lao âäüng trung niãn duy trç sæïc saín xuáút vaì khuyãún khêch lao âäüng coï sæïc saín xuáút keïm chuyãøn sang caïc hoaût âäüng khaïc. Nháût Baín laì mäüt vê duû cuía sæû raìng buäüc naìy. Taûi Nháût Baín, ngæåìi lao âäüng âæåüc hæåíng læång hæu quäúc gia åí âäü tuäøi 65. Tuy nhiãn, nhiãöu lao âäüng khäng tiãúp tuûc caïc cäng viãûc cuî sau khi nghè hæu. Thay vaìo âoï, caïc cäng ty giuïp lao âäüng låïn tuäøi chuyãøn sang caïc vë trê khäng chuí âaûo trong cäng ty hoàûc chuyãøn sang laìm cho caïc chi nhaïnh hoàûc mäüt âån vë tháöu phuû. Caïc doanh nghiãûp âäöng thåìi cuîng häù tråü ngæåìi lao âäüng taûo dæûng caïc hoaût âäüng tæû laìm. Kãút quaí laì, nhæîng lao âäüng chuyãøn âäøi coï thãø tiãúp tuûc laìm viãûc mäüt caïch thuáûn låüi khi âaî qua tuäøi nghè hæu bçnh thæåìng 65 vaì tyí lãû tham gia lao âäüng chung cuía ngæåìi cao tuäøi åí Nháût Baín laì âàûc biãût cao (Casey B. 2004). Træì khi caïc phuïc låüi læång hæu âàûc biãût cao, nhæîng phuû næî hæåíng læång hæu thæåìng phaíi sæí duûng tiãön tiãút kiãûm âãø duy trç mæïc säúng trong thåìi kyì nghè hæu. Thåìi gian nghè hæu caìng daìi thç khaí nàng caûn kiãût tiãön tiãút kiãûm caìng cao. Trç hoaîn viãûc nghè hæu giuïp hoü coï thãm thåìi gian âãø daình tiãön tiãút kiãûm. Viãûc naìy giaím nguy cå sa suït cháút læåüng säúng trong thåìi gian nghè hæu. Phuû næî coï sæïc khoíe keïm do caïc âiãöu kiãûn lao âäüng nàûng nhoüc âæåüc quyãön nghè hæu såïm. Quy âënh naìy khäng mang tênh thiãn vë giåïi. Sæïc khoíe cuía nam giåïi cuîng giaím suït khi hoü laìm viãûc trong caïc âiãöu kiãûn lao âäüng nàûng nhoüc (Hoofman, 2007). Caïc doanh nghiãûp coï âiãöu kiãûn lao âäüng nàûng nhoüc dáùn tåïi sæïc khoíe keïm âæåüc hæåíng nhiãöu låüi êch tæì mäüt chãú âäü hæu trê coï caïc âiãöu khoaín nghè hæu såïm. Trong træåìng håüp naìy, caí doanh nghiãûp vaì ngæåìi lao âäüng âãöu coï xu hæåïng uíng häü viãûc nghè hæu såïm. Tuy nhiãn, nãúu coï khaí nàng loaûi boí âæåüc læûc læåüng lao âäüng åí âäü tuäøi trung niãn, caïc doanh nghiãûp naìy coï thãø khäng tháúy sæû cáön thiãút phaíi caíi thiãûn âiãöu kiãûn an toaìn lao âäüng vaì nhæîng âiãöu kiãûn lao âäüng dáùn tåïi suy giaím sæïc khoíe taûi nåi laìm viãûc. Cuäúi cuìng, nhu cáöu nghè hæu cuía phuû næî coï liãn quan chàût cheî tåïi cáúu truïc häü gia âçnh cuía hoü. Cuäüc säúng cuía ngæåìi cao tuäøi gàõn boï máût thiãút våïi cuäüc säúng cuía con chaïu, âàûc biãût åí cháu AÏ. Ráút nhiãöu ngæåìi cao tuäøi tham gia vaìo caïc cäng viãûc trong gia âçnh, caïc hoaût âäüng tæû laìm trong näng nghiãûp hoàûc laìm viãûc nhaì maì khäng hæåíng læång. Sæû tham gia cuía hoü giuïp caïc thaình viãn gia âçnh khaïc laìm viãûc hoàûc hoüc táûp. Taûi caïc næåïc âang phaït triãøn, nåi hoüc váún mang laûi låüi êch âàûc biãût cao vaì giåïi treí thæåìng tçm âæåüc viãûc laìm coï mæïc læång cao hån so våïi thãú hãû cha meû, thç sæû giuïp âåî naìy thæûc sæû coï giaï trë. 9 PHÁÖN 2. Thaình kiãún giåïi trong hãû thäúng hæu trê Viãût Nam Pháön naìy âæa ra nhæîng âàûc træng cuû thãø trong hãû thäúng hæu trê cuía Viãût Nam gáy nãn khaïc biãût giåïi. Pháön naìy cuîng phán têch mæïc âäü thaình kiãún giåïi cuía chãú âäü hæu trê vaì cung cáúp nhæîng æåïc tênh vãö chi phê taìi chênh cuía hãû thäúng hæu trê taûi Viãût Nam. 2.1 Mäi træåìng thãø chãú 2.1.1 Tuäøi nghè hæu chuáøn Taûi Viãût Nam, chãú âäü hæu trê laì mäüt cáúu thaình cuía hãû thäúng baío hiãøm xaî häüi. Chãú âäü naìy bàõt âáöu hoaût âäüng tæì nàm 1962. Træåïc nàm 1995, chãú âäü hæu trê mang tênh âënh træåïc phuïc låüi, chè chi traí cho lao âäüng trong khu væûc nhaì næåïc vaì do mäüt säú ban ngaình quaín lyï dæåïi sæû giaïm saït cuía Chênh phuí. Trong chãú âäü naìy, säú nàm laìm viãûc vaì thu nháûp cå baín (thæåìng laì mæïc læång âoïng BHXH taûi thåìi âiãøm vãö hæu) xaïc âënh mæïc hæåíng læång hæu. Quyî Baío hiãøm Xaî häüi, âæåüc láûp ra âãø thu phê tæì baíng læång vaì nháûn caïc khoaín tråü cáúp tæì ngán saïch Chênh phuí, laì nguäön chi traí læång hæu. Quyî naìy do Chênh phuí quaín lyï vaì baío laînh vaì laì mäüt cáúu thaình trong ngán saïch Chênh phuí. Trong gáön 30 nàm, âàûc biãût trong nhæîng nàm chiãún tranh aïc liãût, chãú âäü læång hæu âaî goïp pháön quan troüng vaìo viãûc âaím baío thu nháûp vaì cuäüc säúng cuía nhæîng ngæåìi âæåüc baío hiãøm. Vaìo nàm 1995, mäüt chãú âäü BHXH quaín lyï cäng mang tênh âënh træåïc phuïc låüi thæûc thanh thæûc chi âæåüc thaình láûp. Chãú âäü naìy do BHXH Viãût Nam quaín lyï, dæåïi sæû baío laînh cuía Chênh phuí. Chãú âäü BHXH hiãûn haình laì bàõt buäüc âäúi våïi caïc doanh nghiãûp, cå quan vaì täø chæïc sæí duûng lao âäüng theo caïc håüp âäöng lao âäüng xaïc âënh thåìi haûn våïi thåìi gian ba thaïng tråí lãn vaì theo caïc håüp âäöng lao âäüng khäng xaïc âënh thåìi haûn (Giang Thanh Long 2004:2). Caïc quy âënh trong hãû thäúng hæu trê Viãût Nam (Luáût Baío hiãøm Xaî häüi 2006) taûo thuáûn låüi hån cho phuû næî. Thæï nháút, tuäøi nghè hæu tiãu chuáøn cho phuû næî laì 55 vaì cho nam giåïi laì 60.3 Tuy váûy, ngæåìi lao âäüng khäng nháút thiãút phaíi nghè hæu åí âäü tuäøi naìy. Nghè hæu taûi âäü tuäøi tiãu chuáøn chè laì âiãöu kiãûn bàõt buäüc trong âa säú caïc cå quan cäng. Theo Luáût Lao âäüng 1994 (sæía âäøi vaì bäø sung nàm 2002 vaì 2006), ngæåìi lao âäüng trong khu væûc tæ nhán coï thãø tiãúp tuûc laìm viãûc vaì âoïng baío hiãøm, nãúu chuí lao âäüng âäöng yï. Trãn thæûc tãú, ngæåìi lao âäüng trong khu væûc tæ nhán thæåìng muäún âæåüc hæåíng caïc quyãön låüi hæu trê khi hoü tåïi tuäøi nghè hæu, báút cháúp viãûc caïc quyãön låüi naìy seî tàng lãn âaïng kãø nãúu hoü âoïng goïp thãm vaìi nàm næîa.4 Phuû luûc A trçnh baìy caïc phán têch vãö chênh saïch hæu trê hiãûn haình. Thæï hai, cäng thæïc tênh læång hæu cuîng mang tênh thiãn vë giåïi. Ngæåìi âæåüc hæåíng læång hæu laì nam giåïi vaì phuû næî cuìng âæåüc quyãön hæåíng mæïc thay thãú cå baín nhæ nhau, tæång âæång 45% mæïc bçnh quán tiãön læång, tiãön cäng thaïng âoïng BHXH cuía hoü.5 Nhæng mæïc læång hæu thay thãú 3 Luáût Baío hiãøm Xaî häüi 2006. Quäúc häüi næåïc Cäüng hoìa XHCN Viãût Nam: Luáût Baío hiãøm Xaî häüi (Khoïa 11, kyì hoüp thæï 9). Luáût 71/2006/QH11. 4 Ngæåìi nghè hæu âæåüc hæåíng læång hæu haìng thaïng chè khi hoü âaî tham gia cäng taïc êt nháút 20 nàm. Ngæåìi nghè hæu coï thåìi gian cäng taïc ngàõn hån âæåüc nháûn tråü cáúp mäüt láön våïi giaï trë khäng âaïng kãø so våïi quyãön låüi hæu trê hoü coï thãø âæåüc hæåíng nãúu hoü coï âiãöu kiãûn cäng taïc thãm mäüt säú nàm vaì hoaìn thaình 20 nàm cäng taïc theo yãu cáöu. 5 Læång hæu cuía khu væûc cäng vaì cuía khu væûc tæ nhán âæåüc tênh toaïn khaïc nhau. 10 cho phuû næî tàng 3% cho mäùi nàm væåüt quaï 15 nàm cäng taïc. Âäúi våïi nam giåïi, con säú naìy chè laì 2%. Kãút quaí laì, âãø âæåüc hæåíng mæïc læång hæu thay thãú täúi âa cho pheïp cuía chãú âäü, phuû næî chè cáön âoïng goïp 25 nàm, trong khi nam giåïi phaíi âoïng goïp 30 nàm. Mäüt säú ngæåìi láûp luáûn cho ràòng quy âënh naìy laì cäng bàòng våïi caí phuû næî láùn nam giåïi vç caí hai giåïi âãöu âæåüc quyãön hæåíng mæïc læång hæu thay thãú täúi âa 75% nhæ nhau khi tåïi tuäøi nghè hæu cuía mçnh, màûc duì phuû næî vãö hæu såïm hån 5 nàm so våïi nam giåïi. Theo caïch hiãøu naìy, thiãn vë giåïi trong cäng thæïc tênh læång hæu buì laûi cho thiãn vë giåïi gáy ra båíi khaïc biãût trong tuäøi nghè hæu. Tuy nhiãn, láûp luáûn naìy khäng coï càn cæï. Trãn thæûc tãú, thiãn vë giåïi trong cäng thæïc tênh læång hæu måí âáöu cho nhæîng khaïc biãût giåïi khaïc, nhæ chè ra trong baíng 2.1. Vê duû, mäüt nam giåïi vãö hæu åí tuäøi 60 sau 27 nàm cäng taïc âæåüc hæåíng mæïc thay thãú tháúp hån so våïi mäüt phuû næî nghè hæu åí tuäøi 55 sau 24 nàm cäng taïc (tæång æïng 69 % vaì 72 %). Thiãn vë giåïi do cäng thæïc tênh læång hæu gáy ra coìn mang laûi nhiãöu khaïc biãût giåïi hån næîa trong læång hæu cuía ngæåìi vãö hæu trong khu væûc tæ nhán. Cho tåïi ngaìy 1 thaïng 7 nàm 1995, chãú âäü hæu trê chè chi traí cho lao âäüng trong khu væûc cäng. Háûu quaí laì, cho âãún thaïng 6 nàm 2020 âäúi våïi phuû næî vaì thaïng 7 nàm 2025 âäúi våïi nam giåïi, nhæîng ngæåìi chè tham gia lao âäüng trong khu væûc tæ nhán, seî tåïi tuäøi nghè hæu våïi êt hån 25 nàm vaì 30 nàm âoïng goïp. Nhæîng phuû næî vaì nam giåïi naìy seî phaíi nháûn læång hæu åí mæïc thay thãú tháúp hån 75% mæïc bçnh quán tiãön læång, tiãön cäng thaïng âoïng BHXH cuía mçnh, vaì mæïc læång thay thãú cuía nam giåïi vaì phuû næî seî khaïc nhau. Vê duû, mäüt nam giåïi vãö hæu vaìo nàm 2025 åí tuäøi 60 våïi 20 nàm cäng taïc seî âæåüc nháûn mæïc læång thay thãú åí mæïc 55%, trong khi mäüt phuû næî cuîng vãö hæu vaìo nàm 2025 åí tuäøi 55, våïi cuìng 20 nàm cäng taïc, seî âæåüc nháûn mæïc læång thay thãú 60%. í ï û ï ï Bang 2.1 Khac biãt giåi trong mæc læång thay thãú Tyí lãû thay thãú % bçnh quán tiãön læång, tiãön cäng thaïng âoïng BHXH cuía ngæåìi nghè hæu Cå baín Cäüng thãm cho mäùi nàm trãn 15 nàm âoïng goïp Täøng säú Säú nàm Næî Nam cäng taïc Næî Nam +3% mäùi nàm + 2% mäùi nàm 20 45 15 10 60 55 21 45 18 12 63 57 22 45 21 14 66 59 23 45 24 16 69 61 24 45 27 18 72 63 25 45 30 20 75 65 26 45 30 22 75 67 27 45 30 24 75 69 28 45 30 26 75 71 29 45 30 28 75 73 30 45 30 30 75 75 2.1.2 Nghè hæu såïm 11 ø ï ú ú Tuäi nghè hæu såm tháp nhát thæång laì 50 cho phuû næî vaì 55 cho nam giåi. Mät säú nhom nhát ì ï ü ï ú ö ï ø ú ø ï ï âënh coï quyãn nghè hæu såm åí âäü tuäi täi thiãu 45 cho phuû næî vaì 50 cho nam giåi. Caí nam giåi vaì ï ú ï ì phuû næî âaî cäng tac êt nhát 15 nàm trong cac nganh nghãö nàng nhoc, âäc hai vaì nguy hiãm do Bäü Y û ü ü û ø ö ü ö ï ø ï tãú vaì Bäü LÂTB&XH quy âënh âãu âæåc quyãn nghè hæu såm åí tuäi 55 vaì 50 tæång æng. Quán nhán î ü í û ö ì cung âæåc hæång âàc quyãn nay. Nãu ngæåi lao âäng âaî cäng tac 15 nàm trong nhæng âiãu kiãn ú ì ü ï î ö û ì û ï ì û û nay tai cac vung âàc biãt, tuäi nghè hæu såm âæåc haû båt thãm 5 nàm næa. ø ï ü ï î î ü ú ï î Nhæng lao âäng mát sæc laì nhæng ngæåi âaî mát êt nhát 61% khaí nàng lao âäng cung âæåc ì ú ú ü î ü ö ï ì ü quyãn nghè hæu såm. Ngæåi lao âäng thuäc diãn nay coï thãø vãö hæu åí tuäi 45 nãu laì phuû næî vaì 50 ü û ì ø ú ú ï î ì nãu laì nam giåi. Nhæng ngæåi bë suy giam khaí nàng lao âäng 61% tråí lãn âaî lam viãc trong cac í ü ì û ï ì û ü ü nganh nghãö nàng nhoc, âäc hai vaì nguy hiãm hoàc trong cac nganh nghãö do Bäü Y tãú vaì Bäü û ø û ï ì ú ø ì LÂTB&XH quy âënh coï thãø nghè hæu åí bát cæï âäü tuäi nao. í ï õ ï û Bang 2.2 tom tàt cac lénh væc lao âäng âæåc ap dung chãú âäü nghè hæu såm. Danh sach cac ü ü ï û ï ï ï û ì ì î lénh væc nay khaï dai nhæng chè nhæng ngæåi lao âäng trong mät säú nghãö nghiãp cuû thãø måi âæåc ì ü ü û ï ü ö ï ï ú ï ï ü quyãn nghè hæu såm. Âang tiãc laì nghiãn cæu khäng thãø âæa ra æåc tênh säú læång phuû næî vaì nam ï ü ö ï giåi âæåc quyãn nghè hæu såm trong mäi lénh væc, vç khäng coï säú liãu thäng kã åí mæc âäü chi tiãt ù û û ú ï ú ì nay. í ü ú ï û Bang 2.2 Quy mä vaì säú læång tæång âäi cac lénh væc coï âiãu kiãn lam viãc nàng nhoc ö û ì û û ü Täøng säú Täøng säú Phuû næî Phuû næî Säú læåüng Vê duû caïc lénh væûc âæåüc lao âäüng lao âäüng trong khu hån 45 cäng viãûc xaïc âënh coï âiãöu kiãûn trong lénh næî væûc chênh tuäøi trong lao âäüng nàûng nhoüc væûc thæïc trong danh saïch khu væûc âiãöu kiãûn chênh lao âäüng thæïc nàûng nhoüc Näng nghiãûp 11,794,218 114,270 77,724 13,798 25 Så chãú caì phã Khaío nghiãûm thuäúc baío vãû thæûc váût Taïch voí haût âiãöu thuí cäng Lám nghiãûp 36,295 5,040 4,581 1,642 Âiãöu tra quy hoaûch ræìng Khai thaïc caïn h kiãún Ngæ nghiãûp 279,674 9,944 1,994 736 41 Caïn bäü thuyãön viãn, laìm viãûc trãn thuyãön trong lénh væûc thu mua haíi saín Saín xuáút thæïc àn cho täm caï trong nuäi träöng haíi saín Khai thaïc nguyãn liãûu saín xuáút thuäúc kêch thêch sinh saín cho caï Chãú biãún thuyí haíi saín âäng laûnh Khai khoaïng (than 20,607 18,521 18,521 3,162 13 Xuïc doün thuí cäng than vaì taûp cháút vaì quàûng kim loaûi) trãn taìu, xaì lan, bàng truyãön taíi vaì trong nhaì maïy saìn g tuyãøn than Dåî taíi than Baío vãû giao nháûn, thuí kho, phuû kho xê nghiãûp saín xuáút váût liãûu näø 12 Täøng säú Täøng säú Phuû næî Phuû næî Säú læåüng Vê duû caïc lénh væûc âæåüc lao âäüng lao âäüng trong khu hån 45 cäng viãûc xaïc âënh coï âiãöu kiãûn trong lénh næî væûc chênh tuäøi trong lao âäüng nàûng nhoüc væûc thæïc trong danh saïch khu væûc âiãöu kiãûn chênh lao âäüng thæïc nàûng nhoüc Dáöu khê 6,038 2,678 2,678 989 20 Phán têch caïc chè tiãu âàûc biãût cuía dáöu thä Saín xuáút hoïa pháøm dáöu khê Saín xuáút vaì chãú 429,715 230,089 222,433 17,411 21 Chãú biãún dëch sæîa biãún thæûc pháøm Nghiãön phäi chaïo Chãú biãún tæång åït Saín xuáút âäö uäúng 31,843 18,604 17,669 3,245 16 Lãn men bia trong háöm laûnh dæåïi màût âáút Chæng cáút nguyãn liãûu phuûc vuû saín xuáút ræåüu muìi Saín xuáút thuäúc laï 9,069 7,356 7,356 1,584 7 Váûn chuyãøn, bäúc xãúp thuí cäng nguyãn liãûu thuäúc laï Pha chãú hæång liãûu trong saín xuáút thuäúc laï Dãût may 1,257,434 687,810 634,561 34,120 32 Váûn haình maïy eïp âoïng kiãûn bäng Váûn haình dáy chuyãön såüi Váûn haình dáy chuyãön saín xuáút haìng dãût kim Saín xuáút da giaìy 344,539 322,783 321,648 90,280 54 Nong da Chãú biãún gäù 304,819 87,465 61,347 5,840 Laìm saûch gäù ngám Saín xuáút giáúy 33,406 21,146 20,598 4,585 Träöng, chàm soïc vaì khai thaïc ræìng In áún 35,163 19,456 19,252 1,853 (trong caïc xê nghiãûp saín xuáút nguyãn liãûu giáúy) Saín xuáút âäö nhæûa 54,056 46,652 46,338 6,593 Caïn cao su vaì caïc saín pháøm Váûn haình maïy xay, nghiãön träün vaì cao su caïn eïp nhæûa Saín xuáút saín pháøm 91,068 60,536 60,237 9,183 tæì khoaïng phi kim loaûi khaïc Saín xuáút hoïa cháút, 26,439 24,977 24,557 3,620 86 Saín xuáút khê caïcbonnêc loíng vaì ràõn váût pháøm hoïa cháút Thu häöi, loüc vaì taïi sinh dáöu bäi trån Saín xuáút thuäúc hoïa 32,096 27,045 26,129 4,611 18 Nuäi vaì láúy noüc ràõn âäüc dæåüc vaì dæåüc liãûu Saín xuáút Cloral vaì Cloramin Cå khê luyãûn kim 166,819 127,263 125,919 15,231 66 Khoan, baìo, tiãûn gang Vãû sinh cäng nghiãûp nhaì maïy luyãûn than Váûn haình maïy maìi, bàm, ruîa Quaín lyï vaì xæí lyï 39,947 14,714 12,936 2,646 17 Xuïc, san baîi raïc raïc thaíi vaì næåïc Naûo veït buìn cäúng ngang thaíi Saín xuáút vaì phán 312,627 29,582 29,373 5,979 28 Cäng nhán xuïc xè taûi nhaì maïy âiãûn phäúi âiãûn, khê âäút, Vãû sinh cäng nghiãûp traûm biãún aïp håi næåïc, vaì âiãöu 500 kV hoìa khäng khê Váûn haình bao håi nhaì maïy nhiãût âiãûn 13 Täøng säú Täøng säú Phuû næî Phuû næî Säú læåüng Vê duû caïc lénh væûc âæåüc lao âäüng lao âäüng trong khu hån 45 cäng viãûc xaïc âënh coï âiãöu kiãûn trong lénh næî væûc chênh tuäøi trong lao âäüng nàûng nhoüc væûc thæïc trong danh saïch khu væûc âiãöu kiãûn chênh lao âäüng thæïc nàûng nhoüc Xáy dæûng 444,789 49,852 47,971 5,432 42 Xáy làõp thuí cäng trong háöm Haìn âiãûn håi trong háöm Âæåìng sàõt vaì 705,060 30,100 26,894 7,805 5 Nhán viãn phuûc vuû trãn taìu hoía âæåìng bäü chåí khaïch Soaït veï, âiãöu haình xe taûi caïc traûm thu phê cáöu âæåìng Giao thäng âæåìng 17,032 6,471 6.082 1,221 6 Làn kiãøm tra taìu, vãû sinh loìng bãún thuíy Haìng khäng 50,702 50,037 50,036 4,805 43 Baío quaín thæûc pháøm taûi kho âäng laûnh Vãû sinh âæåìng bàng, sán âáûu maïy bay Giaïm saït dëch vuû màût âáút Bæu chênh 23,806 22,054 21,599 3,499 9 Nháûp vaì âäúi soaït säú liãûu chuyãøn tiãön bàòng maïy tênh Viãùn thäng 384,733 31,538 30,279 3,870 8 Kiãøm soaït thu âo táön säú, maïy phaït vä tuyãún âiãûn Dëch vuû nhaì haìng, 687,706 151,155 90,966 19,333 6 Baío quaín, cáúp phaït vaì chuyãøn thæûc nhaì nghè, khaïch pháøm taûi kho âäng laûnh saûn Ræía baït âéa, âäö duìng àn uäúng trong nhaì haìng khaïch saûn Vàn hoïa, nghãû 21,934 17,377 17,293 4,194 17 Diãùn viãn räúi næåïc thuáût, xuáút baín, Daûy thuï vaì biãøu diãùn xiãúc thuï phim aính vaì saín xuáút chæång trçnh truyãön hçnh Khoa hoüc vaì cäng 14,458 13,841 13,841 3,882 8 Thæí nghiãûm hoïa mäi træåìng, hoïa nghãû thæûc pháøm, haìng tiãu duìng Thuí kho baío quaín caïc nguäön, máùu phoïng xaû Giaïo duûc, âaìo taûo 898,261 879,642 875,857 220,564 4 Thê nghiãûm váût lyï haût nhán Thê nghiãûm hoïa, sinh âiãûn cao aïp Y tãú vaì tråü giuïp xaî 236,327 221.531 219.186 72,317 9 Âiãöu trë y tãú vaì chàm soïc caïc bãûnh häüi nhán nghiãûn taûi trung tám phuûc häöi Khaïm vaì âiãöu trë têch cæûc træûc tiãúp cho bãûnh nhán åí caïc khoa, phoìng khaïm cáúp cæïu täøng håüp cuía bãûnh viãûn Täøng säú 18,790,680 3,349,529 3,135,855 574,030 Nguäön: Âiãöu tra Lao âäüng viãûc laìm 2007, Bäü LÂTB&XH; Quyãút âënh säú 1453/LÂTBXH-QD ngaìy 13/10/1995 cuía Bäü LÂTB&XH; Quyãút âënh säú 915/LÂTBXH-QÂ ngaìy 30/07/1996 cuía Bäü LÂTB&XH; Quyãút âënh säú 1629/LÂTBXH-QÂ ngaìy 26/12/1996 cuía Bäü LÂTB&XH; Quyãút âënh säú 190/1999/LÂTBXH-QÂ ngaìy 3/3/1999 cuía Bäü LÂTB&XH; Quyãút âënh säú 1580/2000/LÂTBXH-QÂ ngaìy 26/12/2000 cuía Bäü LÂTB&XH; Quyãút âënh säú 1152/2003/LÂTBXH-QÂ ngaìy 18/9/2003 cuía Bäü LÂTB&XH. 14 2.2 Chi phê taìi chênh cuía khoaíng caïch Giåïi Trong bäúi caính cuía nghiãn cæïu naìy, khäng thãø âo læåìng chênh xaïc âäü låïn vaì chi phê thæûc tãú cuía khoaíng caïch giåïi trong hãû thäúng hæu trê vç viãûc naìy âoìi hoíi phaíi biãn soaûn säú liãûu tæì toaìn bäü caïc phuïc låüi hæu trê vaì tiãøu sæí cuía ngæåìi hæåíng læång hæu. Màût khaïc, Baío hiãøm Xaî häüi (BHXH) Viãût Nam khäng coï cå såí dæî liãûu hæîu hiãûu vãö ngæåìi hæåíng læång hæu vaì nhæîng thäng tin cáön thiãút khäng hàón âãöu âæåüc læu træî hãû thäúng dæåïi daûng âiãûn tæí. Màûc duì váûy, giaï trë tæång âäúi cuía khoaíng caïch giåïi trong hãû thäúng hæu trê Viãût Nam coï thãø âo læåìng âæåüc bàòng viãûc so saïnh caïc phuïc låüi daình cho nam giåïi vaì phuû næî thäng qua viãûc sæí duûng caïc chuáøn thäúng kã baío hiãøm giaí âënh. Caïc thäng säú naìy tæång æïng våïi thu nháûp læång hæu haìng thaïng maì nam giåïi vaì phuû næî coï thãø coï trong thåìi kyì nghè hæu, nãúu hoü âãø daình caïc khoaín âoïng goïp cuía mçnh vaìo mäüt taìi khoaín tiãút kiãûm, thay vç âãø chuí sæí duûng lao âäüng näüp vaì chuyãøn vaìo chãú âäü hæu trê. Viãûc tênh toaïn caïc thäng säú naìy dæûa trãn giaí thiãút ràòng nam giåïi vaì phuû næî cuìng hæåíng mæïc laîi suáút tiãút kiãûm nhæ nhau. Do âoï, mäüt nam giåïi vaì mäüt phuû næî coï cuìng lëch sæí âoïng goïp seî coï cuìng læåüng tiãön tiãút kiãûm nhæ nhau khi nghè hæu. Trong thåìi kyì nghè hæu, hoü cuîng seî hæåíng læång hæu haìng thaïng nhæ nhau tæì khoaín tiãön tiãút kiãûm naìy.6 Hçnh 2.1 so saïnh giæîa thu nháûp haìng thaïng tæì taìi khoaín tiãút kiãûm (chuáøn thäúng kã baío hiãøm) vaì læång hæu do baío hiãøm xaî häüi chi traí. Hçnh 2.1.a so saïnh læång hæu cuía nam giåïi vaì phuû næî vãö hæu tæì khu væûc cäng. Hçnh 2.1.b so saïnh læång hæu cuía nam giåïi vaì phuû næî vãö hæu tæì khu væûc tæ nhán. Ngæåìi vãö hæu tæì hai khu væûc naìy khäng hæåíng caïc quyãön låüi hæu trê nhæ nhau. Læång hæu cho ngæåìi vãö hæu tæì khu væûc cäng âæåüc tênh toaïn dæûa trãn caïc mæïc bçnh quán tiãön læång, tiãön cäng thaïng âoïng BHXH cuía mäüt säú nàm træåïc khi hoü nghè hæu;7 trong tênh toaïn, caïc mæïc læång naìy âæåüc tênh theo cáúp säú nhán dæûa trãn caïc mæïc læång täúi thiãøu hiãûn haình. Læång hæu cho lao âäüng vãö hæu tæì khu væûc tæ nhán âæåüc tênh toaïn dæûa trãn toaìn bäü caïc mæïc bçnh quán tiãön læång, tiãön cäng thaïng âoïng BHXH cuía hoü vaì trong tênh toaïn, caïc mæïc læång naìy âæåüc âiãöu chènh theo mæïc laûm phaït. Hçnh 2.1.a mä taí tiãön âãö sau: mäüt nam giåïi coï 30 nàm cäng taïc, nghè hæu tæì khu væûc cäng vaì hæåíng læång hæu tæång âæång 77%8 mæïc bçnh quán tiãön læång, tiãön cäng thaïng âoïng BHXH cuía hoü taûi thåìi âiãøm nghè hæu (laì mæïc læång cuäúi cuìng træåïc khi äng vãö hæu). Våïi cuìng säú nàm cäng taïc vaì do âoï cuìng mäüt khoaín âoïng goïp, mäüt phuû næî âæåüc hæåíng caïc phuïc låüi hæu trê tæång âæång 75% mæïc læång cuía mçnh taûi thåìi âiãøm vãö hæu. Nãúu caí hai cuìng daình duûm caïc khoaín âoïng goïp naìy vaìo taìi khoaín tiãút kiãûm, trong thåìi kyì nghè hæu, hoü seî cuìng nháûn mäüt khoaín thu nháûp haìng thaïng tæång âæång 39% mæïc læång cuía mçnh taûi thåìi âiãøm nghè hæu. 6 Giaí thiãút ràòng nam giåïi vaì phuû næî cuìng âoïng phê nhæ nhau trong khoaíng thåìi gian nhæ nhau. Nãúu tênh toaïn coï tênh caí tåïi viãûc âäü daìi kyì voüng cuía thåìi kyì nghè hæu cuía phuû næî thæåìng daìi hån cuía nam giåïi, thç phuû næî seî nháûn thu nháûp haìng thaïng tháúp hån so våïi nam giåïi tæì khoaín tiãút kiãûm naìy. Âãø âån giaín hoïa, khaïc biãût naìy khäng âæåüc âãö cáûp tåïi åí âáy. 7 Tæì 5 nàm trong træåìng håüp lao âäüng bàõt âáöu âoïng baío hiãøm træåïc nàm 1996, tåïi täúi âa 10 nàm trong træåìng håüp lao âäüng bàõt âáöu âoïng baío hiãøm sau khi luáût âaî âæåüc âæa vaìo thæûc hiãûn. 8 Tênh toaïn naìy bao gäöm caí læång hæu vaì caïc khoaín phuïc låüi khaïc maì ngæåìi nghè hæu âæåüc hæåíng nhæ tråü cáúp baío hiãøm y tãú vaì khoaín tråü cáúp troün goïi cho thåìi gian âoïng baío hiãøm daìi hån 30 nàm âäúi våïi nam vaì 25 nàm âäúi våïi næîî 15 Khoaíng caïch giæîa mæïc læång hæu vaì chuáøn thäúng kã baío hiãøm (doìng keí liãön vaì doìng âæït quaîng) cho tháúy mæïc phuïc låüi ngæåìi nghè hæu âæåüc hæåíng tæì chãú âäü hæu trê. Khoaíng caïch naìy luän coï giaï trë dæång trong træåìng håüp lao âäüng vãö hæu tæì khu væûc cäng. Trong træåìng håüp lao âäüng vãö hæu tæì khu væûc tæ nhán, khoaíng caïch naìy coï luïc mang giaï trë dæång vaì coï luïc mang giaï trë ám. Mäüt chãú âäü hæu trê âæåüc coi laì thiãn vë giåïi khi phuû næî luän âæåüc hæåíng låüi nhiãöu hån nam giåïi ­ nghéa laì khi khoaíng caïch noïi trãn luän låïn hån cho phuû næî so våïi nam giåïi. So saïnh naìy âæåüc chè ra trong Baíng 2.3. Caïc con säú cho tháúy mäüt caïch roî raìng, chãú âäü hæu trê thiãn vë phuû næî nhæng khäng phaíi trong moüi træåìng håüp. Nhæîng phuû næî nghè hæu tæì khu væûc cäng coï säú nàm âoïng baío hiãøm trong khoaíng 20 tåïi 25 nàm coï mæïc læång taûi thåìi âiãøm nghè hæu låüi hån khoaíng 3,5% (31,8 træì 28.3) vaì 8,2% (41.2 træì 33.0) so våïi nam giåïi (màûc duì hoü coï cuìng mæïc læång vaì laìm viãûc cuìng säú nàm våïi nam giåïi). Nhæîng phuû næî coï thåìi gian âoïng goïp láu daìi hån laûi coï mæïc læång taûi thåìi âiãøm nghè hæu tháúp hån khoaíng 2,1% so våïi nam giåïi. í ï î Hçnh 2.1 Læång hæu cua nam giåi vaì phuû næ, vaì cac chuán thäng kã bao hiãm ï ø ú í ø 2.1.a Khu væûc cäng 2.1.b Khu væûc tæ nhán 75% 75% Pháön tràm so våïi mæïc læång taûi thåìi âiãøm nghè hæu Pháön tràm so våïi mæïc læång taûi thåìi âiãøm nghè hæu 65% 65% 55% 55% 45% 45% 35% 35% 25% 25% 20 24 28 32 36 40 44 20 24 28 32 36 40 44 Säú nàm âoïng goïp Säú nàm âoïng goïp Næî Næî Nam Nam Chuáøn thäúng kã baío hiãøm Chuáøn thäúng kã baío hiãøm Nguäön: Theo Castel vaì Rama (2005), âæåüc cáûp nháût âãø phaín aïnh Luáût BHXH 2006. Ghi chuï: Caïc thäng säú chuáøn thäúng kã baío hiãøm: haìng nàm, tiãön tiãút kiãûm âæåüc têch luîy åí mæïc 4% cao hån mæïc laûm phaït; laûm phaït åí mæïc 5% mäüt nàm; tuäøi nghè hæu tæång æïng cuía nam giåïi vaì phuû næî laì 60 vaì 55; âäü daìi kyì voüng cuía thåìi kyì nghè hæu tæång æïng laì 18,1 vaì 24,8 nàm; tênh toaïn coï bao gäöm caí khoaín tråü cáúp mäüt láön âæåüc chi traí cho thåìi gian âoïng baío hiãøm væåüt quaï 30 nàm âäúi våïi nam giåïi vaì væåüt quaï 25 nàm âäúi våïi næî giåïi, khoaín tråü cáúp naìy âæåüc quy âäøi thaình mäüt chuäùi chi traí haìng thaïng, tæång tæû nhæ caïch tênh toaïn chuáøn thäúng kã baío hiãøm tæì taìi khoaín tiãút kiãûm; tênh toaïn cuîng bao gäöm caí khoaín chi phê ba % trong täøng giaï trë læång hæu do chãú âäü hæu trê chi traí cho baío hiãøm y tãú. Nghiãn cæïu cuîng tháúy mäüt mä hçnh tæång tæû trong træåìng håüp lao âäüng næî vãö hæu tæì khu væûc tæ nhán. Phuû næî nghè hæu våïi thåìi gian âoïng goïp trong khoaíng 20 vaì 25 nàm coï nhiãöu låüi thãú hån so våïi nam giåïi, nhæng chãú âäü laûi coï nhæîng quy âënh báút låüi cho caí nam giåïi vaì phuû næî nghè hæu coï thåìi gian âoïng goïp trong khoaíng 30 tåïi 35 nàm. Lyï do nàòm åí chäù cäng thæïc tênh læång hæu coï bäø sung nhæîng khoaín tiãön thæåíng nhoí cho säú nàm væåüt quaï 25 nàm âoïng goïp âäúi våïi phuû næî vaì 30 nàm âoïng goïp âäúi våïi nam giåïi.9 Kãút quaí laì, chuáøn thäúng kã baío hiãøm låïn hån so våïi phuïc låüi hæu 9 Trong khu væûc tæ nhán, mæïc tàng cáûn biãn cuía læång hæu khäng buì laûi näøi mæïc giaím tyí lãû % cuía mæïc læång cuäúi cuìng trong mæïc læång trung bçnh âæåüc sæí duûng âãø tênh læång hæu. Mæïc læång trung bçnh âæåüc tênh tæì toaìn bäü mæïc bçnh quán tiãön læång, tiãön cäng thaïng âoïng 16 BHXH . Trong tênh toaïn, caïc mæïc læång âæåüc âiãöu chènh theo tyí lãû laûm phaït. í í ï ï ï ü Bang 2.3 Khoang cach giåi trong phuc låi hæu trê Læång hæu cuía nam giåïi vaì phuû næî, vaì chuáøn thäúng kã baío hiãøm, tênh theo % so våïi mæïc læång taûi thåìi âiãøm nghè hæu Säú nàm âoïng goïp 20 nàm 25 nàm 30 nàm 35 nàm Chuáøn thäúng kã baío hiãøm 28.4 34.0 39.0 43.6 Khu væûc cäng Phuû næî Læång hæu 60.2 75.2 75.2 75.2 Khoaíng caïch: læång hæu - chuáøn thäúng kã baío hiãøm 31.8 41.2 36.2 31.6 Nam giåïi Læång hæu 56.7 67 77.3 77.3 Khoaíng caïch: læång hæu - chuáøn thäúng kã baío hiãøm 28.3 33.0 38.3 33.7 Khu væûc tæ nhán Phuû næî Læång hæu 36.6 40.8 36.6 33.0 Khoaíng caïch: læång hæu - chuáøn thäúng kã baío hiãøm 8.2 6.8 -2.4 -10.6 Nam giåïi Læång hæu 34.4 36.3 37.6 33.9 Khoaíng caïch: læång hæu - chuáøn thäúng kã baío hiãøm 6.0 2.3 -1.4 -9.7 Toïm laûi, hãû thäúng hæu trê Viãût Nam mang tênh thiãn vë âäúi våïi nhæîng lao âäüng coï lëch sæí laìm viãûc ngàõn. Theo caïch tênh naìy, phuû næî coï lëch sæí lao âäüng ngàõn âæåüc hæåíng låüi nhiãöu hån so våïi nam giåïi. Ngæåìi lao âäüng våïi thåìi gian âoïng goïp daìi váùn âæåüc hæåíng låüi tæì chãú âäü naìy, nãúu hoü laìm viãûc trong khu væûc cäng. Tuy nhiãn, phuû næî coï lëch sæí lao âäüng daìi trong khu væûc cäng laûi coï êt låüi thãú hån so våïi nam giåïi. Âäúi våïi khu væûc tæ nhán, khäng coï chãú âäü khuyãún khêch phuû næî vaì nam giåïi tham gia láu daìi vaìo chãú âäü hæu trê. Taûo láûp bçnh âàóng giåïi toaìn diãûn vãö màût taìi chênh trong chãú âäü hæu trê laì viãûc vä cuìng khoï khàn vç viãûc naìy âoìi hoíi cáön tênh toaïn læång hæu trong mäúi tæång quan våïi tuäøi thoü dæû tênh cuía tæìng caï nhán.10 Âaût tåïi "bçnh âàóng giåïi trãn cuìng bçnh diãûn" coï tênh khaí thi nhiãöu hån, viãûc naìy âoìi hoíi nhæîng ngæåìi âoïng baío hiãøm nhæ nhau âæåüc hæåíng caïc quyãön låüi hæu trê nhæ nhau khäng tênh tåïi yãúu täú giåïi. Viãûc naìy cuîng yãu cáöu nhæîng ngæåìi âoïng baío hiãøm våïi thåìi gian daìi hån âæåüc nháûn nhiãöu quyãön låüi hæu trê hån mäüt caïch tæång æïng. Âãø âaût âæåüc bçnh âàóng giåïi, chãú âäü hæu trê Viãût Nam cáön aïp duûng bçnh âàóng trong tuäøi nghè hæu giæîa nam giåïi vaì phuû næî, vaì cáön thiãút kãú cäng thæïc tênh læång hæu måïi. 2.3 Tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî, lao âäüng nam vaì caïc phuïc låüi hæu trê Baíng 2.4 trçnh baìy âàûc âiãøm cuía ngæåìi hæåíng læång hæu hiãûn nay taûi Viãût Nam, theo säú liãûu quaín lyï cuía BHXH Viãût Nam. Trong tháûp kyí væìa qua, coï ráút nhiãöu lao âäüng âæåüc quyãön nghè hæu såïm. Kãút quaí laì, tuäøi trung bçnh cuía ngæåìi nghè hæu hiãûn taûi tháúp hån tuäøi nghè hæu tiãu chuáøn. Tênh trung bçnh, caí phuû næî vaì nam giåïi âãöu nghè hæu 5 nàm såïm hån so våïi tuäøi nghè hæu chuáøn. 10 Phuû thuäüc vaìo tiãøu sæí lao âäüng caï nhán vaì caïc ruíi ro sæïc khoíe liãn quan v.v... 17 í û ø í ü ü Bang 2.4 Âàc âiãm cua lao âäng nam vaì lao âäng næî vãö hæu, 2001 - 2007 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Tuäøi khi nghè hæu (nàm) 54.4 54.5 53.4 53.6 53.2 52.6 52.6 Nam giåïi 57.1 56.9 55.7 55.8 55.6 54.5 54.3 Næî giåïi 51.8 52.2 50.4 50.7 51.8 51.1 51.1 Læång hæu (1000â/thaïng) 455 459 644 648 699 859 1,204 Nam giåïi 530 511 709 712 750 895 1,226 Næî giåïi 388 413 584 588 669 831 1,184 Mæïc læång âoïng baío hiãøm (1000â/thaïng) 553 581 743 779 975 1,159 1,220 Nam giåïi 591 616 795 836 1,048 1,241 1,307 Næî giåïi 514 547 691 723 903 1,076 1,127 Thåìi gian âoïng baío hiãøm (nàm) 31.2 31.7 30.8 31.0 30.9 30.3 30.1 Nam giåïi 33.8 34.0 31.8 32.1 32.9 31.9 31.6 Næî giåïi 28.8 29.6 29.5 29.7 29.6 29.1 28.8 % læång hæu so våïi mæïc læång âoïng baío hiãøm (%) 82.3 79.0 86.7 83.1 71.7 74.1 98.6 Nam giåïi 89.6 82.8 89.2 85.2 71.5 72.1 93.8 Phuû næî 75.4 75.5 84.5 81.3 74.0 77.2 97.0 Nguäön: Säú liãûu cuía BHXH Viãût Nam tåïi cuäúi thaïng 12 nàm 2007. Ghi chuï: Caïc âàûc âiãøm âæåüc xaïc âënh tæì nhæîng ngæåìi nghè hæu hiãûn taûi vãö hæu tæì khu væûc cäng hoàûc âaî tæìng laìm viãûc åí caí khu væûc cäng vaì khu væûc tæ nhán. Nguyãn nhán chênh dáùn tåïi sæû giaím tháúp cuía tuäøi nghè hæu trung bçnh laì do viãûc thæûc hiãûn Nghë âënh 4111 nhàòm tàng quyãön âæåüc hæåíng chãú âäü nghè hæu såïm cho caïc lao âäüng laìm viãûc taûi caïc doanh nghiãûp Nhaì næåïc trong quaï trçnh taïi cå cáúu. AÏp duûng chãú âäü nghè hæu såïm giuïp giaím chi phê xaî häüi do sa thaíi lao âäüng mang laûi. Nghë âënh 41 âæåüc aïp duûng tåïi cuäúi nàm 2006. Tuy nhiãn, tuäøi nghè hæu trung bçnh cuía nam giåïi vaì næî giåïi trong nàm 2007 khäng tàng tråí laûi. Do âoï, viãûc thæûc hiãûn Nghë âënh 41 khäng phaíi laì nguyãn nhán duy nháút gáy ra hiãûn tæåüng tuäøi nghè hæu tháúp hiãûn taûi. Sæû gia tàng cuía doìng lao âäüng vãö hæu bao gäöm nhæîng ngæåìi coï giáúy chæïng nháûn bë suy giaím khaí nàng lao âäüng 61% tråí lãn vaì caïc lao âäüng tæì quán âäüi vaì læûc læåüng caính saït cuîng goïp pháön vaìo hiãûn traûng naìy. Viãûc cäng thæïc tênh læång hæu khäng khuyãún khêch maûnh meî ngæåìi lao âäüng tiãúp tuûc âoïng goïp láu daìi hån cuîng goïp pháön gia tàng xu hæåïng naìy. Nhæ Hçnh 2.2. chè roî, tuäøi nghè hæu trung bçnh cuía lao âäüng nam âaî giaím liãn tuûc trong nhæîng nàm qua, trong khi tuäøi nghè hæu trung bçnh cuía lao âäüng næî váùn âæåüc giæî äøn âënh. BHXH Viãût Nam khäng thãø cung cáúp säú liãûu chi tiãút hån âãø coï thãø tçm ra nguyãn nhán cuía hiãûn tæåüng naìy. Tæång tæû, do ngæåìi nghè hæu åí Viãût Nam chè âaûi diãûn cho mäüt tyí lãû dán säú nhoí nãn caïc thäng tin thu tháûp âæåüc coï haûn, vê duû trong caïc cuäüc âiãöu gia häü gia âçnh, khäng cho pheïp phán têch hãû quaí do nghè hæu såïm gáy ra âäúi våïi caïc xu hæåïng liãn quan tåïi quy mä häü gia âçnh, biãún âäüng lao âäüng, giaïo duûc treí em, vaì vai troì chung cuía phuû næî trong gia âçnh. Hçnh 2.2 Tuäøi nghè hæu trung bçnh 11 Vaì Nghë âënh 155/2004/NÂ-CP (sæía âäøi vaì bäø sung mäüt säú khoaín cuía Nghë âënh 41/2002/NÂ-CP) 18 Tuäøi nghè hæu trung bçnh 60 58 56 54 52 50 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Nam Næî Nguäön: Säú liãûu cuía BHXH Viãût Nam tåïi cuäúi thaïng 12 nàm 2007. Âáy laì tçnh traûng máút cán bàòng taìi chênh âaïng lo ngaûi. Chàóng haûn, theo æåïc tênh, sau khi nghè hæu, phuû næî åí tuäøi 50 seî säúng thãm trung bçnh 28 nàm.12 Nãúu phuû næî âoïng baío hiãøm trung bçnh 29 nàm, thç âäü daìi cuía thåìi gian âoïng baío hiãøm gáön bàòng âäü daìi trung bçnh cuía thåìi kyì nghè hæu. Trong âiãöu kiãûn naìy, mäùi nàm ngæåìi lao âäüng chè âoïng goïp 16 % mæïc læång cuía hoü, vaì nãúu læång hæu trung bçnh gáön ngang bàòng so våïi mæïc læång laìm cå såí âoïng baío hiãøm trung bçnh, thç roî raìng laì hãû thäúng hæu trê khäng thu âuí tiãön âãø chi traí cho caïc khoaín læång hæu naìy.13 Hiãûn taûi, tçnh traûng máút cán bàòng taìi chênh naìy chæa bäüc läü do læûc læåüng lao âäüng chênh thæïc âang gia tàng nhanh choïng åí Viãût Nam; säú lao âäüng âæåüc quyãön hæåíng læång hæu nghè hæu laì ráút tháúp so våïi säú læåüng ngæåìi tham gia âoïng baío hiãøm. Kãút quaí laì, nguäön taìi chênh chi traí cho mäüt khoaín læång hæu âæåüc táûp håüp tæì sæû âoïng goïp cuía nhiãöu ngæåìi. Tuy nhiãn, tçnh traûng taìi chênh naìy khäng bãön væîng vãö màût daìi haûn khi dán säú giaì hoïa vaì khi coï sæû giaím suït säú ngæåìi âoïng baío hiãøm so våïi säú ngæåìi hæåíng læång hæu. 2.4 Æåïc tênh tiãút kiãûm: Sæû mä phoíng Viãûc æåïc tênh taïc âäüng taìi chênh do tuäøi nghè hæu tháúp cuía phuû næî mang laûi âoìi hoíi phaíi mä phoíng chãú âäü hæu trê hiãûn haình vç chi phê cho mäüt ngæåìi vãö hæu traíi daìi qua nhiãöu nàm, vaì sæû trç hoaîn viãûc nghè hæu cuía mäüt lao âäüng coï mäüt säú hãû quaí khaïc nhau. Viãûc náng tuäøi nghè hæu tiãu chuáøn cuía phuû næî thãm mäüt nàm, tæì tuäøi 55 lãn tuäøi 56, seî dáùn tåïi giaím säú læåüng ngæåìi vãö hæu måïi. Nhæîng phuû næî âãún tuäøi 55 seî phaíi tiãúp tuûc laìm viãûc tåïi khi hoü âãún tuäøi 56. Tuy nhiãn, khäng phaíi táút caí nhæîng phuû næî naìy âãöu vãö hæu muäün hån mäüt nàm. Nhæîng phuû næî âæåüc quyãön nghè hæu såïm vaì nhæîng ngæåìi bë suy giaím khaí nàng lao âäüng 61% tråí lãn váùn coï thãø vãö hæu åí âäü tuäøi 55 nãúu muäún. Taûi Viãût Nam, mäüt säú phuû næî âãún tuäøi nghè hæu nhæng coï thåìi gian âoïng goïp êt hån 20 nàm, hiãûn khäng âæåüc quyãön hæåíng læång hæu haìng thaïng theo caïc quy âënh hiãûn haình, coï nhiãöu khaí nàng seî âæåüc hæåíng caïc phuïc låüi naìy. Säú ngæåìi vãö hæu giaím seî keïo theo giaím båït täøng chi phê læång hæu. Mäüt pháön cuía caïc khoaín tiãút kiãûm naìy seî buì âàõp cho viãûc gia tàng giaï trë læång hæu trung bçnh cuía phuû næî. Do phuû næî âoïng 12 Dæûa trãn Dæû baïo Dán säú Viãût Nam cuía Liãn Håüp Quäúc 13 Trong Baíng 2.4, tyí lãû % cuía læång hæu so våïi læång âoïng baío hiãøm tæång âæång 93,8 âäúi våïi nam giåïi vaì 97,0 âäúi våïi phuû næî. Âiãöu ngaìy coï nghéa phuïc låüi læång hæu trung bçnh hiãûn chi traí cho ngæåìi vãö hæu hiãûn laì nam giåïi tæång âæång 93,8 % mæïc læång trung bçnh hiãûn taûi cuía ngæåìi âoïng baío hiãøm laì nam giåïi. Våïi phuû næî, tçnh hçnh tæång tæû. 19 goïp thãm mäüt nàm vaìo chãú âäü hæu trê nãn læång hæu cuía hoü cuîng seî tàng lãn tæång æïng. ÅÍ Viãût Nam, taïc âäüng naìy laì khäng âaïng kãø. Âäü daìi trung bçnh hiãûn taûi cuía thåìi gian âoïng baío hiãøm khi tåïi tuäøi nghè hæu laì 29 nàm, do âoï, âa säú phuû næî tåïi tuäøi nghè hæu hiãûn taûi âaî âæåüc quyãön hæåíng mæïc læång hæu täúi âa, cuîng nhæ mæïc tråü cáúp mäüt láön täúi âa cho säú nàm âoïng baío hiãøm væåüt quaï 25 nàm. Tæång tæû, mæïc bçnh quán tiãön læång, tiãön cäng thaïng âoïng BHXH âæåüc sæí duûng âãø tênh toaïn læång hæu cho ngæåìi nghè hæu tæì khu væûc cäng seî khäng thay âäøi, træì khi hoü âæåüc âãö baût (laì âiãöu háöu nhæ khäng xaíy ra khi phuû næî chè coìn mäüt nàm næîa laì tåïi tuäøi nghè hæu).14 Âäúi våïi phuû næî laìm viãûc trong khu væûc tæ nhán, viãûc tàng thãm mäüt nàm âoïng baío hiãøm seî chè mang laûi sæû tàng thãm täúi thiãøu trong mæïc læång trung bçnh laì mæïc læång laìm cå såí tênh toaïn læång hæu cuía hoü.15 Viãûc náng tuäøi nghè hæu cho phuû næî cuîng âem laûi taïc âäüng têch cæûc tåïi doanh thu cuía chãú âäü hæu trê vç nhæîng phuû næî naìy seî tiãúp tuûc âoïng baío hiãøm. Taïc âäüng naìy seî giaím båït nãúu viãûc phuû næî tiãúp tuûc laìm viãûc dáùn tåïi giaím tênh læu âäüng cuía lao âäüng vaì thu heûp thë træåìng viãûc laìm cho caïc lao âäüng treí måïi bæåïc chán vaìo thë træåìng lao âäüng. Tuy nhiãn, ngay caí trong træåìng håüp naìy, taïc âäüng taìi chênh toaìn thãø do viãûc náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî mang laûi âäúi våïi doanh thu cuía chãú âäü váùn mang tênh têch cæûc, vç ngæåìi lao âäüng låïn tuäøi thæåìng âæåüc traí læång cao hån so våïi lao âäüng treí måïi thuã. Do âoï, lao âäüng låïn tuäøi cuîng âoïng goïp mæïc phê cao hån. Hçnh 2.3 mä taí säú ngæåìi vãö hæu vaì tçnh hçnh taìi chênh cuía quyî læång hæu nãúu thæûc hiãûn bçnh âàóng trong tuäøi nghè hæu cuía nam giåïi vaì phuû næî ngay trong nàm 2008. Nhæ nam giåïi, phuû næî coï thãø nghè hæu vaìo tuäøi 60 vaì nghè hæu såïm tåïi 5 nàm nãúu hoü laìm viãûc trong caïc âiãöu kiãûn nàûng nhoüc, vaì såïm tåïi 10 nàm nãúu hoü bë suy giaím khaí nàng lao âäüng 61% tråí lãn (hoàûc laìm viãûc trong âiãöu kiãûn nàûng nhoüc åí nhæîng vë trê âàûc biãût). Coï ráút êt ngæåìi lao âäüng seî nghè hæu tæì khu væûc tæ nhán træåïc nàm 2020,16 do âoï mä phoíng âæåüc tiãún haình dæûa trãn cå cáúu tuäøi cuía lao âäüng næî trong khu væûc cäng do cå såí dæî liãûu cuía Âiãöu tra MSHGÂVN 2006 cung cáúp. Theo âoï, caïc taïc âäüng taìi chênh âæåüc tênh toaïn trong mäúi quan hãû våïi læång hæu âæåüc chi traí cho caïc lao âäüng nghè hæu tæì khu væûc cäng tæì nàm 1995 tåïi thåìi âiãøm âiãöu tra, vaì låüi tæïc thu âæåüc nhåì caïc khoaín âoïng baío hiãøm tæì læång trong säø saïch cuía ngæåìi lao âäüng trong khu væûc cäng. Hçnh 2.3 Tiãút kiãûm læång hæu vaì Bçnh âàóng giåïi trong tuäøi nghè hæu 14 Ngæåìi vãö hæu tæì khu væûc cäng âæåüc nháûn læång hæu tênh toaïn dæûa trãn caïc mæïc læång trong säø saïch vaìi nàm træåïc khi nghè hæu cuía hoü vaì trong tênh toaïn, caïc mæïc læång naìy âæåüc tênh theo cáúp säú nhán cuía caïc mæïc læång täúi thiãøu hiãûn haình. 15 Læång hæu cho ngæåìi vãö hæu tæì khu væûc tæ nhán âæåüc tênh toaïn dæûa trãn toaìn bäü caïc mæïc læång trong säø saïch, vaì trong tênh toaïn, caïc mæïc læång naìy âæåüc âiãöu chènh theo mæïc laûm phaït. 16 Chãú âäü hæu trê chè bàõt âáöu baío hiãøm caïc lao âäüng tæì khu væûc tæ nhán kãø tæì thaïng 7 nàm 1995; âãø âæåüc nháûn læång hæu, ngæåìi lao âäüng phaíi âoïng goïp 20 nàm (ngæåìi nghè hæu såïm nháút seî nghè hæu vaìo thaïng 7 nàm 2015). Do âoï, säú læåüng lao âäüng tæì khu væûc tæ nhán tham gia vaìo chãú âäü laì tháúp vaìo thåìi âiãøm khåíi âiãøm nhæng hiãûn âang gia tàng. 20 Säú ngæåìi nghè hæu Doanh thu tæì caïc khoaín âoïng baío hiãøm træì chi phê læång hæu 0.6 2,500,000 0.4 2,000.000 0.2 in percent of GDP 0.0 1,500.000 -0.2 1,000.000 -0.4 500.000 -0.6 0 -0.8 2003 2006 2009 2012 2015 2018 2003 2006 2009 2012 2015 2018 Hiãûn traûng Bçnh âàóng giåïi Hiãûn traûng Bçnh âàóng giåïi Chuï yï: Biãøu âäö âáöu tiãn thãø hiãûn säú læåüng ngæåìi nháûn læång hæu nghè hæu tæì nàm 1995 âãún nay vaì säú læåüng lao âäüng dæû tênh seî nghè hæu tæì khu væûc cäng tåïi nàm 2020. Biãøu âäö thæï hai thãø hiãûn caïn cán giæîa caïc khoaín chi phê læång hæu vaì caïc khoaín âoïng goïp tæì lao âäüng trong khu væûc cäng trong thåìi kyì tæång æïng. Våïi hiãûn traûng naìy, caïn cán seî mang giaï trë ám bàõt âáöu tæì nàm 2010. Läù häøng taìi chênh naìy hiãûn âang âæåüc buì âàõp tæì caïc khoaín âoïng goïp cuía caïc lao âäüng trong khu væûc tæ nhán. Vãö thæûc cháút, viãûc thæûc hiãûn bçnh âàóng giåïi taûi Viãût Nam trong nàm 2008 seî laìm giaím båït säú læåüng phuû næî nghè hæu trong 5 nàm tåïi. Âa säú phuû næî seî phaíi trç hoaîn viãûc nghè hæu cuía mçnh trong 5 nàm. Quyãön âæåüc nghè hæu såïm cuîng seî cháûm laûi tæì 1 tåïi 5 nàm, tuyì thuäüc vaìo tuäøi cuía phuû næî. Phuû næî bë suy giaím khaí nàng lao âäüng 61% tråí lãn træåïc tuäøi 50 seî khäng coìn âæåüc quyãön nghè hæu. Thay âäøi khaï cæûc âoan naìy khäng âæåüc âæa vaìo trong mä phoíng; quyãön âæåüc hæåíng tråü cáúp suy giaím khaí nàng lao âäüng åí tuäøi 45 âæåüc sæí duûng trong mä phoíng. Kãút quaí mä phoíng säú læåüng ngæåìi hæåíng læång hæu cho tháúy sæû giaím suït âaïng kãø säú læåüng ngæåìi hæåíng læång hæu tæì nàm 2008 tåïi nàm 2013. Sau 2013, säú ngæåìi hæåíng læång hæu bàõt âáöu tàng tråí laûi, tæång âæång mæïc træåïc khi aïp duûng bçnh âàóng giåïi. Tåïi nàm 2013, toaìn bäü phuû næî leî ra nghè hæu vaìo nàm 2008 theo quy âënh hiãûn haình seî vãö hæu, âa säú hoü coï âäü tuäøi khoaíng 60 (mäüt säú treí hån do nghè hæu såïm vaì bë suy giaím khaí nàng lao âäüng ) nhæng do êt phuû næî nháûn læång hæu treí hån tuäøi 60 (hoàûc 55 do nghè hæu såïm) nãn âäüi quán ngæåìi hæåíng læång hæu giaím xuäúng mäüt caïch tæång âäúi äøn âënh trong caí giai âoaûn 2008 ­ 2013. Quyî læång hæu chëu mäüt taïc âäüng taìi chênh âaïng kãø. Giaím säú læåüng ngæåìi nghè hæu måïi keïo theo sæû giaím suït låïn säú tiãön phaíi chi traí tåïi táûn nàm 2014, khi nhæîng ngæåìi buäüc phaíi trç hoaîn viãûc nghè hæu bàõt âáöu vãö hæu. Nàm 2013 laì nàm thu âæåüc khoaín tiãút kiãûm låïn nháút, trong mä phoíng, khoaín tiãút kiãûm naìy tæång âæång 0,4% cuía GDP. Do säú ngæåìi nghè hæu giaím xuäúng cäú âënh nãn khoaín tiãút kiãûm naìy cuîng laì cäú âënh. Dæû baïo daìi haûn coï tênh tåïi taïc âäüng cuía mä hçnh tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî trong khu væûc cäng cho tháúy trong tæång lai, tuäøi nghè hæu 55 cuía lao âäüng næî tæång âæång våïi mæïc chi phê chiãúm khoaíng 1,3% cuía GDP. 21 PHÁÖN 3. Caïc lo ngaûi vãö màût xaî häüi taûi Viãût Nam Náng tuäøi nghè hæu khäng dãù daìng vç gàûp phaíi sæû chæa âäöng thuáûn cuía nhiãöu ngæåìi, âäöng thåìi viãûc naìy cuîng gáy ra caïc lo ngaûi vãö màût xaî häüi. Trong mäüt phoíng váún do Viãûn Khoa hoüc Xaî häüi Viãût Nam (Tráön Thë Ván Anh vaì Nguyãùn Hæîu Minh 2008: 60-3) thæûc hiãûn våïi 500 lao âäüng hæåíng læång, chè 15,3% phuû næî vaì 8,9% nam giåïi cho ràòng tuäøi nghè hæu hiãûn taûi cuía phuû næî laì "quaï såïm". Âa säú ngæåìi âæåüc phoíng váún (trãn 85%), bao gäöm caí phuû næî vaì nam giåïi, âãöu cho ràòng nghè hæu åí tuäøi 55 laì täút cho phuû næî, vç nhåì âoï hoü coï thãø chàm soïc sæïc khoíe cho baín thán vaì gia âçnh. 3.1 YÏ kiãún cuía caïc bãn tham gia Trong bäúi caính cuía nghiãn cæïu naìy, caïc nhaì nghiãn cæïu tæì Viãûn KHLÂ&XH âaî täø chæïc 13 cuäüc phoíng váún sáu våïi phuû næî nghè hæu åí mäüt phæåìng thuäüc Haì Näüi âãø âiãöu tra hiãûn traûng viãûc laìm, tçnh traûng thu nháûp vaì quan âiãøm cuía hoü vãö váún âãö tuäøi nghè hæu, âäöng thåìi thæûc hiãûn 10 cuäüc phoíng váún sáu våïi âaûi diãûn laînh âaûo cuía caïc cå quan/doanh nghiãûp trãn âëa baìn Haì Näüi vãö tçnh hçnh sæí duûng lao âäüng næî tuäøi trung niãn vaì quan âiãøm cuía caïc âån vë naìy vãö tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî. Phuû luûc B trçnh baìy phæång phaïp luáûn cuía nghiãn cæïu vaì Phuû luûc C cung cáúp kãút quaí cuía caïc cuäüc phoíng váún. Caïc yï kiãún traí låìi âæåüc thu tháûp trong caïc cuäüc phoíng váún naìy coï thãø khäng âaûi diãûn cho táút caí caïc màût cuía váún âãö naìy. Tuy nhiãn, chuïng cho tháúy ràòng nguäön gäúc caïc mäúi lo làõng cuía phuû næî vaì xaî häüi âäúi våïi viãûc náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî coï liãn quan tåïi tiãön tiãút kiãûm, thu nháûp vaì tçnh traûng sæïc khoíe cuía gia âçnh, cuîng nhæ thaïi âäü cuía caïc âån vë âäúi våïi lao âäüng låïn tuäøi (caïc yãúu täú âæåüc trçnh baìy trong pháön 1.3). Caïc phaït hiãûn chênh cuía Viãûn KHLÂ&XH âæåüc trçnh baìy sau âáy. 3.1.1 Phuû næî hæåíng læång hæu Quan âiãøm cuía phuû næî âang hæåíng læång hæu Viãût Nam vãö váún âãö náng tuäøi nghè hæu coï sæû phán hoïa. Mäüt säú phuû næî coï hoüc váún, màûc duì säú læåüng êt oíi, uíng häü viãûc náng tuäøi nghè hæu. Nhæîng phuû næî naìy thæåìng hæåïng tåïi caïc chæïc vuû cao trong caïc cå quan cäng hay caïc vë trê choün loüc. Hoü âaïnh giaï ràòng nghè hæu såïm laì mäüt raìo caín ngàn caïch phuû næî våïi caïc cå häüi âaìo taûo vaì âãö baût. Háûu quaí laì, phuû næî coï êt cå häüi daình âæåüc caïc vë trê cao hån (Phuû luûc D). Màût khaïc, pháön låïn phuû næî hæåíng læång hæu laûi phaín âäúi náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî. Cháút læåüng cuäüc säúng cuía háöu hãút caïc phuû næî âæåüc phoíng váún âãöu khäng hãö giaím suït sau khi nghè hæu vaì âa säú âãöu táûn hæåíng thåìi gian nghè hæu. Nhiãöu trong säú caïc phuû næî âæåüc hoíi khäng hãö phaìn naìn vãö mæïc læång hæu hoü âæåüc nháûn. Mäüt säú nháûn tháúy cháút læåüng säúng cuía gia âçnh hoü tháûm chê coìn âæåüc caíi thiãûn, hoàûc vç hoü váùn tiãúp tuûc laìm viãûc, hoàûc vç hoü daình nhiãöu thåìi gian hån cho con caïi vaì viãûc nhaì. Caïc yï kiãún phaín häöi cho tháúy nhiãöu phuû næî hæåíng læång hæu hoàûc âaî tæìng laìm tæ váún cho âån vë lao âäüng cuî, hoàûc gáy dæûng caïc hoaût âäüng tæû laìm (måí cæía haìng, láûp doanh nghiãûp v.v...). Våïi nhæîng ngæåìi khaïc, læång hæu âuí âãø hoü coï thãø cán bàòng giæîa caïc hoaût âäüng kiãúm tiãön vaì nhu cáöu cuía baín thán, giuïp hoü giaím båït thåìi gian phaíi tham gia laìm viãûc. 22 Mäüt næî nhán viãn baïn haìng tuäøi 55, nghè hæu åí âäü tuäøi 50, noïi ràòng, "Thu nháûp hiãûn taûi cuía täi cao hån mæïc læång træåïc khi nghè hæu. Træåïc âáy, læång cuía täi vaìo khoaíng 2 triãûu âäöng mäüt thaïng, cao hån læång hæu mäüt chuït nhæng täi phaíi laìm viãûc váút vaí vaì khäng thãø tham gia laìm thãm viãûc gç åí nhaì. Coìn báy giåì, täøng thu tháûp cuía täi tæì caïc nguäön khaïc cao hån hàón. Bãn caûnh âoï, täi coìn caím tháúy ráút thoaíi maïi do khäng phaíi chëu aïp læûc cäng viãûc..." Tuy nhiãn, âáy khäng phaíi laì tçnh hçnh chung cuía táút caí nhæîng ngæåìi hæåíng læång hæu. Mäüt säú phuû næî hæåíng læång hæu phaìn naìn vãö mæïc læång hæu cuía mçnh vaì nhæîng khoï khàn hoü gàûp phaíi trong viãûc taïi hoìa nháûp vaìo thë træåìng lao âäüng. Trong säú caïc phuû næî hæåíng læång hæu âæåüc thàm doì, nhæîng ngæåìi coï thaïi âäü naìy laì nhæîng phuû næî hoàûc bë suy giaím khaí nàng lao âäüng, hoàûc nghè hæu tæì ngaình dãût may. Nhæîng phuû næî naìy nháûn læång hæu tæång âäúi tháúp, coï thãø laì do chè mäüt pháön mæïc læång cuía hoü âæåüc baïo caïo lãn Baío hiãøm Xaî häüi Viãût Nam, hoàûc cuîng coï thãø do viãûc tênh toaïn tråü cáúp suy giaím khaí nàng lao âäüng âaî kháúu træì mäüt khoaín tiãön do nghè hæu såïm. Hån thãú næîa, nhæîng phuû næî naìy caím tháúy hoü gàûp khoï khàn trong viãûc tçm hoàûc tham gia cäng viãûc måïi do sæïc khoíe keïm hoàûc trçnh âäü tháúp. Mäüt phuû næî 46 tuäøi træåïc laì cäng nhán may, nghè hæu åí tuäøi 45, noïi, "Læång hæu cuía täi tháúp hån nhiãöu so våïi mæïc læång træåïc khi nghè hæu. Khoaín tiãön naìy khäng âuí cho tiãu duìng caï nhán... Khi gàûp khoï khàn, täi thæåìng vay gia âçnh..." Mäüt phuû næî 60 tuäøi træåïc laìm kãú toaïn, nghè hæu åí tuäøi 52, noïi, "Ngán saïch eo heûp khiãún gia âçnh täi càng thàóng. Mäùi váún âãö naíy sinh âãöu liãn quan tåïi tiãön baûc. Täi thæåìng tháúy tæïc giáûn khi mçnh khäng coï tiãön tiãu cho mäüt viãûc gç âoï. Täi tháúy coï läùi våïi caïc con khi chuïng hoíi xin tiãön âoïng tiãön hoüc nhæng täi khäng coï âuí. Âiãöu naìy khiãún chuïng giáûn däùi vaì bæûc bäüi. Tháût may màõn, chuïng váùn âang tiãúp tuûc âi hoüc. Häöi coìn âi laìm, täi khäng caím tháúy càng thàóng nhæ thãú naìy..." Mäüt phuû næî 52 tuäøi træåïc laì cäng nhán may, nghè hæu åí tuäøi 48, noïi, "... Noïi tháût, åí tuäøi naìy, chuïng täi váùn coï khaí nàng laìm viãûc nhæng chuïng täi khäng biãút tçm viãûc åí âáu. Tçm âæåüc mäüt viãûc âãø coï thãm thu nháûp laì âiãöu täút; nhæng tçm âæåüc viãûc laìm åí tuäøi 50 laì âiãöu vä cuìng khoï khàn, træì phi laìm baïn haìng hoàûc lao âäüng chán tay. Täi âaî thæí tçm viãûc trãn Internet nhæng khi liãn laûc våïi nhaì tuyãøn duûng, hoü tæì chäúi vç tuäøi cuía täi. Nãúu tçm âæåüc viãûc laìm, täi thêch nhæîng viãûc khäng nàûng nhoüc vaì täi thêch laìm viãûc 8 giåì mäüt ngaìy...: Tháût âaïng ngaûc nhiãn khi báút cháúp nhæîng khoï khàn naìy, pháön låïn phuû næî nháûn læång hæu váùn khäng uíng häü náng tuäøi nghè hæu cho phuû næî. Hoü thæåìng caím tháúy sæïc khoíe laì âiãöu khäng cho pheïp hoü bàõt këp våïi nhëp âiãûu lao âäüng maì cäng viãûc træåïc âáy cuía hoü âoìi hoíi phaíi duy trç. Nãúu tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî âæåüc náng cao, hoü såü ràòng hoü seî máút viãûc træåïc khi âæåüc quyãön hæåíng læång hæu. 3.1.2 Doanh nghiãûp Caïc yãúu täú xaî häüi cuîng aính hæåíng báút låüi tåïi cå häüi duy trç caïc vë trê viãûc laìm täút cuía caïc lao âäüng låïn tuäøi. Vê duû, caïc doanh nghiãûp trong lénh væûc thæång nghiãûp cho biãút âäi khi lao âäüng låïn tuäøi laìm viãûc våïi khaïch haìng keïm hiãûu quaí hån so våïi caïc lao âäüng treí tuäøi hån. 23 Âa säú chuí lao âäüng âæåüc thàm doì âãöu khàóng âënh hoü khäng phán biãût âäúi xæí våïi lao âäüng låïn tuäøi trong âaìo taûo vaì âãö baût. Caïc cáu traí låìi cuía hoü cho tháúy caïc doanh nghiãûp khäng uíng häü náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî. Lyï do chênh liãn quan tåïi nháûn thæïc cho ràòng nàng suáút giaím suït theo tuäøi taïc. Caïc chuí lao âäüng nháûn tháúy ràòng lao âäüng låïn tuäøi coï kinh nghiãûm hån, nhæng hoü cuîng tråí nãn cháûm chaûp hån, thë læûc giaím suït, hoü gàûp khoï khàn khi phaíi laìm viãûc theo ca vaì miãùn cæåîng hån khi phaíi laìm viãûc ngoaìi giåì. Baì Nguyãùn Bêch L., Phoï Giaïm âäúc mäüt doanh nghiãûp trong ngaình da giaìy, noïi, "Tuäøi nghè hæu cuía næî lao âäüng nãn laì 50 vç hiãûu quaí lao âäüng seî tháúp hån nhiãöu so våïi caïc lao âäüng treí tuäøi, trong khi læång laûi cao hån do thåìi gian laìm viãûc láu hån. Bãn caûnh âoï, lao âäüng låïn tuäøi cuîng keïo theo chi phê xaî häüi cao do sæïc khoíe keïm vaì bãûnh táût. Vç váûy, vç muûc tiãu låüi nhuáûn, doanh nghiãûp muäún sæí duûng lao âäüng coï tiãöm nàng cao nháút. Mäüt säú lao âäüng mong muäún âæåüc tiãúp tuûc laìm viãûc vç caïc lyï do caï nhán, nhæng toaìn xaî häüi vaì caïc doanh nghiãûp cáön æu âaîi hoü." Mäüt cäng nhán may 46 tuäøi, nghè hæu åí tuäøi 45, noïi, "ÅÍ cäng ty cuî cuía täi, cäng nhán treí coi nhæîng ngæåìi låïn tuäøi nhæ täi laì gaïnh nàûng vç chuïng täi giaì, laìm viãûc cháûm chaûp vaì nàng suáút cuía chuïng täi tháúp hån hoü. Thãm vaìo âoï, chuïng täi hay äúm vaì baío thuí..." Mäüt cäng nhán may 52 tuäøi, nghè hæu åí tuäøi 48, noïi, "Caïc nhaì quaín lyï khuyãún khêch chæï khäng eïp buäüc chuïng täi xin nghè viãûc såïm. Nãúu luïc áúy khäng coï cuäún säø hæu thç täi âaî khäng vãö hæu..." Cuäúi cuìng, mäüt säú phuû næî noïi xa gáön ràòng coï mäüt säú quy âënh phaïp lyï, nhæ baïc syî næî khäng âæåüc tiãún haình pháùu thuáût y tãú sau tuäøi 55, âaî ngàn caín caïc nhaì tuyãøn duûng tiãúp tuûc sæí duûng næî lao âäüng tuy låïn tuäøi nhæng laûi coï chuyãn män cao. Nghiãn cæïu naìy khäng thãø khàóng âënh liãûu caïc quy âënh âoï coï täön taûi åí Viãût Nam hay khäng. Tuy nhiãn, nhæîng nháûn xeït cuía caïc phuû næî naìy cho tháúy cho duì coï chuyãn män cao, phuû næî váùn gàûp khoï khàn nhæ thãú naìo trong viãûc tiãúp tuûc laìm viãûc trong khu væûc cäng sau tuäøi 55 åí Viãût Nam. 3.1.3 Caïc nhaì cäú váún chênh saïch Mäüt cuäüc häüi thaío âoïng goïp yï kiãún âaî âæåüc täø chæïc, caïc thaình viãn tham dæû âãún tæì nhiãöu cå quan xaî häüi vaì cå quan chênh phuí vaì laì nhæîng ngæåìi trong nhæîng nàm gáön âáy âaî vaì âang hoaût âäüng hoàûc trong caïc váún âãö liãn quan tåïi bçnh âàóng giåïi, hoàûc trong caïc váún âãö liãn quan tåïi tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî. Ngæåìi tham dæû coï nhæîng quan âiãøm khaïc nhau vãö bçnh âàóng giåïi vaì nhæîng khaïc biãût giåïi hiãûn taûi trong âiãöu kiãûn vaì tiãøu sæí laìm viãûc. Mäüt nhoïm caïc nhaì tham dæû phaín âäúi khaïc biãût giåïi trong tuyãøn duûng vaì caïc cå häüi âaìo taûo âãø phuûc vuû âãö baût, nhæng uíng häü khaïc biãût giåïi trong læång hæu. Hoü nháûn xeït ràòng do nghè hæu såïm hån 5 nàm, phuû næî chè coï thãø thaình cäng vãö màût nghãö nghiãûp nhæ nam giåïi nãúu hoü coï khaí nàng âaût âæåüc mäùi bæåïc ngoàût nghãö nghiãûp 5 nàm såïm hån so våïi nam giåïi. Theo yï kiãún cuía nhoïm naìy, phuû næî nãn âæåüc quyãön tiãúp tuûc laìm viãûc sau tuäøi 55 nãúu hoü mong muäún. Tuy nhiãn, nhoïm cuîng caím tháúy ràòng khäng nãn xoïa boí nhæîng khaïc biãût giåïi trong cäng thæïc læång hæu vç hiãûn taûi, phuû næî âæåüc hæåíng mæïc læång thay thãú tæång âæång nam giåïi, kãø 24 caí khi hoü nghè hæu vaì âoïng goïp êt hån nam giåïi 5 nàm .17 Mäüt nhoïm khaïc chè ra ràòng báút cán bàòng taìi chênh giæîa caïc khoaín chi traí cho læång hæu cuía nam giåïi vaì phuû næî khäng luän luän âi keìm våïi bçnh âàóng giåïi. Hoü nháûn tháúy ràòng khaïc biãût vãö tuäøi thoü trung bçnh giæîa nam giåïi vaì phuû næî pháön naìo âem laûi báút bçnh âàóng giåïi vaì âáy laì âiãöu khäng thãø traïnh khoíi.18 Trong yï kiãún cuía mçnh, nhoïm naìy kãút luáûn ràòng nam giåïi måïi laì ngæåìi nãn kiãún nghë ràòng chãú âäü coìn aïp duûng nhæîng thiãn vë khaïc daình cho phuû næî. Mäüt säú thaình viãn tham dæû häüi thaío phaín âäúi vç cho ràòng sæïc khoíe phuû næî keïm hån sæïc khoíe nam giåïi khi vãö giaì. Hoü lo làõng ràòng nhiãöu phuû næî seî gàûp khoï khàn khi tiãúp tuûc laìm viãûc sau tuäøi 55, nãúu tuäøi nghè hæu âæåüc náng lãn. Mäüt säú âãö cáûp ràòng viãûc náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî coï thãø mang laûi taïc âäüng báút låüi âäúi våïi viãûc laìm cuía thanh niãn vç phuû næî tiãúp tuûc laìm viãûc vaì khäng coï vë trê träúng naìo cho lao âäüng måïi (treí tuäøi hån). Kãút quaí laì, tênh linh hoaût cuía lao âäüng giaím vaì cå häüi coï viãûc laìm måïi cho lao âäüng treí giaím xuäúng. Mäüt säú âaûi biãøu nháûn xeït ràòng nãúu nhçn theo xu hæåïng naìy, bçnh âàóng giåïi seî mang nghéa nãn giaím tuäøi nghè hæu cuía nam giåïi tæì 60 xuäúng 55 vç viãûc sæí duûng lao âäüng nam låïn tuäøi cuîng coï cuìng taïc âäüng tåïi viãûc laìm cuía thanh niãn. Caïc âaûi biãøu tham gia häüi thaío khaïc âãö nghë xaïc láûp nhæîng thåìi kyì chuyãøn âäøi khaïc nhau cho viãûc náng tuäøi nghè hæu. Tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî, åí nhæîng lénh væûc maì phuû næî âaî baìy toí mong muäún âæåüc tiãúp tuûc laìm viãûc sau âäü tuäøi 55, nãn âæåüc náng lãn theo täúc âäü cao hån. ÅÍ caïc lénh væûc khaïc, coï thãø náng dáön tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî. Mäüt trong säú caïc âaûi biãøu tham gia häüi thaío cho ràòng cuäüc caíi caïch tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî nãn âæåüc thæûc hiãûn maì váùn táûp trung vaìo muûc âêch chênh cuía chãú âäü hæu trê nhàòm cung cáúp thu nháûp cho låïp ngæåìi cao tuäøi khi hoü khäng thãø tiãúp tuûc lao âäüng. Âaûi biãøu naìy tháúy ràòng caïc quy tàõc âæåüc sæí duûng âãø quyãút âënh tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî trong chãú âäü hiãûn haình coìn xa måïi thoía maîn âæåüc nguyãn tàõc naìy. 17Xem caïc bçnh luáûn vãö khaïc biãût giåïi trong cäng thæïc læång hæu taûi muûc 2.1.1. 18 Trãn thæûc tãú, sæû báút bçnh âàóng tæång tæû täön taûi trong mäùi giåïi, giæîa nhæîng ngæåìi coï sæïc khoíe täút hoàûc gàûp nhiãöu may màõn vaì nhæîng ngæåìi coï sæïc khoíe yãúu hån hoàûc keïm may màõn vaì do âoï, khäng âæåüc hæåíng thåìi kyì nghè hæu daìi láu. 25 PHÁÖN 4. Bàòng chæïng Thäúng kã Pháön naìy trçnh baìy caïc láûp luáûn vaì caïc mäúi quan tám phaït sinh trong quaï trçnh tham váún caïc bàòng chæïng thäúng kã tæì cuäüc Âiãöu tra MSHGÂVN 2006 cuía Täøng cuûc Thäúng kã Viãût Nam. Cuäüc âiãöu tra naìy khäng chè roî ai trong caïc häü gia âçnh laì ngæåìi hæåíng læång hæu. Tuy nhiãn, cuäüc âiãöu tra coï xaïc âënh nhæîng häü gia âçnh coï mäüt pháön thu nháûp tæì læång hæu. Viãûc xaïc âënh thaình viãn naìo cuía häü gia âçnh laì ngæåìi hæåíng låüi tæì læång hæu âæåüc dæûa trãn caïc âënh læåüng sau: thæï nháút, nhæîng thaình viãn gia âçnh khai coï hæåíng baío hiãøm y tãú vç hoü vãö hæu âæåüc xaïc âënh laì ngæåìi âang thuû hæåíng læång hæu. Thæï hai, nhæîng thaình viãn gia âçnh khai âang nghè hæu hoàûc nghè do suy giaím khaí nàng lao âäüng 61% tråí lãn vaì âang säúng trong mäüt gia âçnh coï mäüt pháön thu nháûp tæì læång hæu cuîng âæåüc xaïc âënh laì ngæåìi âang thuû hæåíng læång hæu. Thæï ba, ngæåìi cao tuäøi nháút säúng trong mäüt gia âçnh coï mäüt pháön thu nháûp tæì læång hæu, trong khi khäng coï thaình viãn gia âçnh naìo khaïc âæåüc xaïc âënh laì ngæåìi hæåíng læång hæu, cuîng âæåüc coi laì ngæåìi âang thuû hæåíng læång hæu. Sæí duûng caïc âënh læåüng naìy, säú ngæåìi hæåíng læång hæu do Âiãöu tra MSHGÂVN 2006 xaïc âënh khaï saït våïi con säú do Baío hiãøm Xaî häüi Viãût Nam cäng bäú. Caïc säú liãûu naìy âæåüc nãu trong Baíng 4.1. Cå cáúu theo âäü tuäøi cuía Âiãöu tra MSHGÂVN cho tháúy trong nàm 2006, khoaíng mäüt pháön nàm säú phuû næî nháûn læång hæu vãö hæu træåïc âäü tuäøi nghè hæu tiãu chuáøn. Baíng 4.1 Täøng säú ngæåìi hæåíng læång hæu Phuû næî Nam giåïi Täøng säú Säú ngæåìi nháûn læång hæu Theo Baío hiãøm Xaî häüi Viãût Nam 717,841 810,131 1,527,972 Theo Âiãöu tra MSHGÂVN 2006 743,757 922,619 1,666,376 Thaình pháön (%) Tuäøi nghè hæu tråí lãn 78.7 90.9 85.5 Dæåïi tuäøi nghè hæu 21.3 9.1 14.5 Täøng säú 100.00 100.00 100.00 Nguäön: Âiãöu tra MSHGÂVN 2006 vaì säú liãûu quaín lyï cuía BHXH Viãût Nam. 4.1 Âàûc âiãøm chung Âàûc âiãøm chung cuía âiãöu tra bao gäöm khu væûc sinh säúng, tuäøi, tçnh traûng thu nháûp vaì âiãöu kiãûn säúng. 4.1.1 Khu væûc sinh säúng Baíng 4.2 cho tháúy khoaíng mäüt pháön tæ säú häü gia âçnh coï êt nháút mäüt ngæåìi hæåíng læång hæu sinh säúng åí khu væûc thaình thë. Baíng 4.2 Häü gia âçnh cuía ngæåìi hæåíng læång hæu, phán theo khu væûc sinh säúng 26 Näng thän Thaình thë Täøng säú Häü gia âçnh coï ngæåìi hæåíng læång hæu 75.1 24.9 100.00 Häü gia âçnh khäng coï ngæåìi hæåíng læång hæu 46.0 54.0 100.00 Täøng dán säú 72.5 27.5 100.00 Nguäön: Âiãöu tra MSHGÂVN 2006. 4.1.2 Tuäøi Ngæåìi hæåíng læång hæu chiãúm 7.7% dán säú âäü tuäøi tæì 45 tråí lãn (Baíng 4.3). Phuû næî âæåüc quyãön hæåíng tråü cáúp suy giaím khaí nàng lao âäüng vaì tuäøi nghè hæu tiãu chuáøn såïm hån 5 nàm so våïi nam giåïi; kãút quaí laì, tyí lãû næî hæu trê trong täøng säú dán dæåïi 54 tuäøi låïn hån nhiãöu so våïi säú nam giåïi. Âaïng ngaûc nhiãn laì, säú nam giåïi nghè hæu såïm træåïc tuäøi nghè hæu chuáøn 60 cuîng cao nhæ säú phuû næî cuìng âäü tuäøi âæåüc quyãön nghè hæu chuáøn. Kãút quaí naìy roî raìng phaín aïnh ràòng caïc âiãöu khoaín nghè hæu såïm, âæåüc xoïa boí vaìo cuäúi nàm 2006, âaî âæåüc sæí duûng våïi mæïc âäü cao trong quaï trçnh taïi cå cáúu doanh nghiãûp. Cuäúi cuìng, trong khi tyí lãû phuû næî hæåíng læång hæu trong dán säú coï âäü tuäøi trãn 65 tæång âäúi tháúp so våïi säú nam giåïi, caïc tyí lãû naìy cuía hai giåïi laûi khaï saït nhau åí âäü tuäøi treí hån. Sæû tham gia cuía phuû næî vaìo thë træåìng lao âäüng âaî tàng lãn trong 20 nàm væìa qua. Säú læåüng phuû næî hæåíng læång hæu ngaìy caìng tàng cao seî gáy nãn gaïnh nàûng taìi chênh låïn hån sinh ra tæì âënh kiãún giåïi trong váún âãö læång hæu. Baíng 4.3 Säú ngæåìi hæåíng læång hæu, phán theo caïc nhoïm tuäøi (Âån vë: %) Täøng säú Phuû næî Nam giåïi Khäng Khäng Khäng Hæåíng Täøng Hæåíng Täøng Hæåíng Täøng hæåíng hæåíng hæåíng læång hæu säú læång hæu säú læång hæu säú læång hæu læång hæu læång hæu 45-49 99.1 0.9 100 98.9 1.1 100 99.4 0.6 100 50-54 95.8 4.2 100 94.9 5.1 100 96.8 3.2 100 55-59 85.5 14.5 100 85.2 14.8 100 85.9 14.1 100 60-64 83.4 16.6 100 86.5 13.5 100 79.1 20.9 100 65-74 88.1 11.9 100 94.2 5.8 100 79.8 20.2 100 75-84 90.7 9.3 100 96.3 3.7 100 82.4 17.6 100 85+ 94.6 5.4 100 97.1 2.9 100 89.2 10.8 100 Täøng 92.3 7.7 100 93.9 6.1 100 90.4 9.6 100 Nguäön: Âiãöu tra MSHGÂVN 2006. 4.1.2 Thu nháûp Caïc häü gia âçnh coï ngæåìi hæåíng læång hæu êt råi vaìo tçnh traûng ngheìo hån so våïi caïc häü gia âçnh khäng coï ngæåìi hæåíng læång hæu. Chè 2,3% säú häü coï mäüt ngæåìi hæåíng læång hæu laì häü ngheìo vaì gáön mäüt næía caïc gia âçnh coï ngæåìi hæåíng læång hæu nàòm trong nhoïm chè tiãu giaìu nháút (Baíng 4.4). Baíng 4.4 Tyí lãû vaì phán bäú häü ngheìo, phán theo nàm nhoïm chi tiãu âáöu ngæåìi (Âån vë: %) 27 Nhoïm Nhoïm Nhoïm Nhoïm Nhoïm Ngheì Täøng Khäng chi tiãu chi tiãu chi tiãu chi tiãu chi tiãu o säú ngheìo 1 2 3 4 5 Häü gia âçnh khäng coï 18.2 20.2 20.9 20.3 20.3 85.5 14.5 100 ngæåìi hæåíng læång hæu Häü gia âçnh coï ngæåìi hæåíng 3.8 7.5 16.2 24.1 48.4 97.7 2.3 100 læång hæu Täøng säú häü gia âçnh 16.9 19.1 20.5 20.7 22.9 86.6 13.4 100 Nguäön: Âiãöu tra MSHGÂVN 2006. Ghi chuï: Ngæåîng ngheìo vaì ngæåîng phán bäú dæûa trãn caïc tiãu chê chi tiãu âáöu ngæåìi cuía Täøng cuûc Thäúng kã. 4.1.3 Täø chæïc cuäüc säúng Cháút læåüng cuäüc säúng coï liãn quan tåïi cáúu truïc häü gia âçnh. Nhæ chè ra trong Baíng 4.5, nhæîng häü gia âçnh coï thaình viãn âang hæåíng læång hæu khäng thuäüc diãûn ngheìo thç thæåìng hoàûc khäng coï treí em, hoàûc khäng coï thaình viãn trong âäü tuäøi lao âäüng. Baíng 4.5 Täø chæïc cuäüc säúng cuía ngæåìi hæåíng læång hæu Ngæåìi ngheìo Ngæåìi khäng ngheìo Säúng mäüt Khäng säúng Khaïc Täøng Säúng mäüt Khäng säúng Khaïc Täøng mçnh hoàûc cuìng ngæåìi säú mçnh hoàûc cuìng ngæåìi säú cuìng trong âäü tuäøi cuìng trong âäü tuäøi ngæåìi cao lao âäüng ngæåìi cao lao âäüng nhæng tuäøi khaïc nhæng säúng tuäøi khaïc säúng cuìng treí cuìng treí em em Häü gia âçnh coï ngæåìi hæåíng læång 7.0 0.8 92.3 100 5.5 0.8 93.7 100 hæu Häü gia âçnh khäng coï ngæåìi hæåíng læång 10.3 0.0 89.7 100 17.5 1.9 80.6 100 hæu Täøng dán säú 7.0 0.8 92.2 100 6.8 0.9 92.4 100 Nguäön: Âiãöu tra MSHGÂVN 2006. 4.2 Sæïc khoíe Khaío saït vãö tçnh traûng sæïc khoíe laì âiãöu khäng dãù daìng. Thæï nháút, so saïnh phaíi âæåüc thæûc hiãûn theo nhoïm tuäøi, vç sæïc khoíe giaím suït theo âäü tuäøi. Thæï hai, mäùi caï nhán tæû kã khai bãûnh táût vaì tçnh hçnh sæí duûng caïc dëch vuû chàm soïc sæïc khoíe theo caïc caïch khaïc nhau, kãø caí khi hoü coï cuìng âiãöu kiãûn sæïc khoíe. Nhæ mäüt nghiãn cæïu khaïc âaî chè ra khi thæûc hiãûn khaío saït tçnh traûng sæïc khoíe trong Âiãöu tra MSHGÂVN 2006 (Lee 2008), "tçnh traûng sæïc khoíe hoàûc bãûnh táût coï xu hæåïng chëu aính hæåíng båíi sæû âaïnh giaï chuí quan vãö sæïc khoíe cuía baín thán, vaì nhæîng ngæåìi âæåüc cung cáúp nhiãöu thäng tin hån vãö caïc váún âãö sæïc khoíe, hoàûc coï nhiãöu khaí nàng tiãúp cáûn caïc trung tám y tãú hån thæåìng coï nháûn thæïc roî hån vãö âiãöu kiãûn sæïc khoíe hoàûc bãûnh táût cuía mçnh". Hån næîa, nhæîng ngæåìi âang hæåíng læång hæu vaì âang tæû laìm, laì nhæîng ngæåìi coï mäüt khoaín thu nháûp læång hæu baío 28 âaím, thæåìng coï xu hæåïng cho pheïp mçnh nghè viãûc âãø dæåîng bãûnh nhiãöu hån so våïi caïc lao âäüng khaïc cuìng tuäøi våïi cuìng âiãöu kiãûn sæïc khoíe. Hiãøu roî tçnh hçnh naìy, nghiãn cæïu naìy táûp trung vaìo säú ngæåìi bë suy giaím khaí nàng lao âäüng nghiãm troüng vç âáy laì tçnh traûng sæïc khoíe mang tênh chuí quan êt hån vaì aính hæåíng tåïi khaí nàng lao âäüng nhiãöu hån. Baíng 4.5 âæa ra caïc chè säú phaín aïnh tçnh traûng sæïc khoíe nghiãm troüng: säú ngaìy mäüt ngæåìi phaíi nàòm giæåìng bãûnh trong mäüt nàm vaì säú ngæåìi bë suy giaím khaí nàng lao âäüng nghiãm troüng. Nãúu sæïc khoíe cuía phuû næî trong âäü tuäøi 50-59 âàûc biãût yãúu hån nam giåïi, nhæîng con säú thäúng kã naìy phaíi cho tháúy ràòng nhæîng phuû næî naìy coï säú ngaìy äúm nhiãöu hån hàón vaì coï säú ngaìy nàòm giæåìng bãûnh låïn hån so våïi nam giåïi cuìng âäü tuäøi. Nãúu phuû næî trong âäü tuäøi 50-59 thæûc sæû dãù máút khaí nàng lao âäüng hån so våïi nam giåïi, säú phuû næî bë suy giaím khaí nàng lao âäüng nghiãm troüng phaíi nhiãöu hån so våïi con säú naìy cuía nam giåïi. Baíng 4.6 khäng khàóng âënh quan âiãøm cho ràòng phuû næî cáön "caïc cå häüi phuûc häöi"19 sæïc khoíe hån do taïc âäüng cuía mang thai vaì laìm meû, hoàûc do hoü âaî laìm viãûc trong caïc âiãöu kiãûn nàûng nhoüc. Phuû næî coï säú ngaìy nghè äúm trong mäüt nàm vaì säú ngaìy nàòm giæåìng bãûnh êt hån so våïi nam giåïi.20 Hoü khäng âàûc biãût bë suy giaím khaí nàng lao âäüng nghiãm troüng hån so våïi nam giåïi. Phuû næî tuäøi 54 tråí xuäúng, nhæîng ngæåìi træåïc âoï âaî tæìng âæåüc quyãön nghè hæu såïm, dæåìng nhæ khoíe maûnh hån so våïi nhæîng phuû næî cuìng tuäøi nhæng khäng âæåüc hæåíng læång hæu. Hoü coï säú ngaìy äúm vaì säú ngaìy nàòm giæåìng bãûnh êt hån. Phuû næî tuäøi 54 tråí xuäúng, nhæîng ngæåìi træåïc âoï tæìng coï quyãön nghè hæu såïm dæåìng nhæ cuîng khäng bë suy giaím khaí nàng lao âäüng nhiãöu nhæ nhæîng phuû næî khaïc cuìng âäü tuäøi. Trãn thæûc tãú, khäng coï phuû næî hæåíng læång hæu naìo trong âäü tuäøi naìy noïi ràòng hoü gàûp phaíi caïc váún âãö nghiãm troüng trong sinh hoaût haìng ngaìy (nghe, nhçn, tæû chàm soïc baín thán, giao tiãúp, âi laûi v.v...), trong khi trong säú caïc phuû næî khäng hæåíng læång hæu, 2 % cuía âäü tuäøi tæì 45-49 vaì 3,5 % cuía âäü tuäøi 50-54 noïi ràòng hoü gàûp khoï khàn nghiãm troüng. Kãút quaí naìy cho tháúy phuû næî khäng âàûc biãût yãúu hån nam giåïi vãö màût sæïc khoíe vaì nhçn chung, nhæîng phuû næî âæåüc quyãön nghè hæu såïm khäng tháût yãúu hån caïc phuû næî khaïc cuìng âäü tuäøi. Baíng 4.6 Caïc chè säú sæïc khoíe Phuû næî Nam giåïi 65 tråí 65 tråí 45-49 50-54 55-59 60-64 45-49 50-54 55-59 60-64 lãn lãn Säú ngaìy nghè äúm Ngæåìi hæåíng læång 8.0 10.3 13.5 14.2 26.5 20.0 11.4 25.4 23.8 31.1 hæu Ngæåìi khäng hæåíng 13.2 12.3 18.5 22.6 29.7 15.0 14.7 15.5 20.4 33.5 læång hæu Säú ngaìy nàòm viãûn 19Theo yï kiãún cuía mäüt säú ngæåìi âæåüc phoíng váún trong nghiãn cæïu. 20 Lee (2008) cuîng trçnh baìy mäüt kãút quaí tæång tæû theo âoï, phuû næî trong âäü tuäøi 50-59 khäng yãúu hån nam giåïi vãö màût sæïc khoíe, thãø hiãûn qua thåìi gian nghè viãûc trung bçnh hoàûc thåìi gian nàòm viãûn trung bçnh trong säú nhæîng ngæåìi baïo äúm. Nghiãn cæïu naìy cuîng cho tháúy tyí lãû tæång âæång giæîa nam giåïi vaì phuû næî trong âäü tuäøi 50-59 sæí duûng caïc dëch vuû chàm soïc y tãú. Mæïc âäü suy giaím khaí nàng lao âäüng chung (bao gäöm caí suy giaím khaí nàng lao âäüng nheû) cho tháúy tyí lãû phuû næî suy giaím khaí nàng lao âäüng åí báút kyì mæïc âäü naìo âãöu cao hån. 29 Ngæåìi hæåíng læång 0.6 2.5 4.1 4.7 13.4 6.0 4.3 6.4 7.2 14.1 hæu Ngæåìi khäng hæåíng 2.8 2.9 3.6 5.8 10.9 3.7 3.4 3.8 7.4 11.0 læång hæu Säú ngæåìi bë suy giaím khaí nàng lao âäüng nghiãm troüng Ngæåìi hæåíng læång 0 0 6,457 3,629 33,839 0 3,139 5,568 4,896 60,847 hæu Ngæåìi khäng hæåíng 379,75 61,945 80,125 84,808 77,891 881,36 74,107 67,14 84,889 49,272 læång hæu 2 Tyí lãû % bë suy giaím khaí nàng lao âäüng Ngæåìi hæåíng læång 0.0 0.0 2.6 2.2 19.34 0.0 4.6 2.8 2.7 13.22 hæu Ngæåìi khäng hæåíng 2.0 3.5 5.9 7.5 25.6 2.7 3.3 7.0 7.3 19.0 læång hæu Nguäön: Âiãöu tra MSHGÂVN 2006. Ghi chuï: Säú láön khaïm bãûnh trung bçnh cuía caí bãûnh nhán nàòm viãûn vaì bãûnh nhán khäng nàòm viãûn tênh trãn toaìn bäü säú dán trong nhoïm tæång æïng. "Bë suy giaím khaí nàng lao âäüng nghiãm troüng" coï âàûc træng laì nhæîng khoï khàn trong nghe, nhçn, hoàûc khaí nàng táûp trung/trê nhåï, hoàûc âi laûi hay lãn xuäúng cáöu thang, hoàûc tæû chàm soïc baín thán nhæ tàõm, màûc quáön aïo, hay giao tiãúp. 4.3 Viãûc laìm ü û ü õ ö Mät säú lo ngai xaî häi bàt nguän tæì nhæng lo làng cho ràng nhiãu phuû næî khäng thãø tiãp tuc lam î õ ò ö ú û ì û ø ø ï viãc sau tuäi nghè hæu tiãu chuán. Cac säú liãu thäng kã hiãn tai khäng chæng minh cho nhæng lo û ú û û ï î û ì í í ngai nay. Nhæ chè ra trong Bang 4.7, 41% phuû næî hæång læång hæu khai hoü âang coï viãc lam. û ì í ü í Khoang mät næa säú phuû næî hæång læång hæu noi ràng hoü âaî quaï giaì âãø tiãp tuc lam viãc. Trong säú í ï ò ú û ì û ü í ì û í ü ì phuû næî thuäc næa con lai, chè coï 1,9% bë suy giam khaí nàng lao âäng vaì 41% khai hoü âang lam viãc. û Baíng 4.7 Tçnh traûng kinh tãú cuía ngæåìi hæåíng læång hæu % Tçnh traûng kinh tãú Phuû næî Nam giåïi Täøng säú Âang laìm viãûc 41.0 45.1 43.3 Quaï giaì âãø tiãúp tuûc laìm viãûc 52.4 52.2 52.3 Taìn táût (Bë suy giaím khaí nàng lao âäüng) hoàûc äúm âau 1.9 1.8 1.8 Khaïc 4.8 0.9 2.6 Täøng säú 100.0 100.0 100.0 Nguäön: Âiãöu tra MSHGÂVN 2006 Âuïng laì tyí lãû coï viãûc laìm cuía phuû næî hæåíng læång hæu tháúp hån so våïi tyí lãû naìy trong säú phuû næî khäng hæåíng læång hæu. Nhæîng phuû næî hæåíng læång hæu váùn âang laìm viãûc hoìa nháûp khaï täút vaìo thë træåìng lao âäüng. Hoü cuîng laìm viãûc nhæ phuû næî khäng hæåíng læång hæu cuìng âäü tuäøi. Nhæîng phuû næî nháûn læång hæu trong âäü tuäøi tæì 50-54 vaì 54-59 coï säú ngaìy laìm viãûc trung bçnh tæång æïng laì 220 vaì 190 ngaìy/nàm, trong khi ngæåìi khäng hæåíng læång hæu trong cuìng âäü tuäøi coï säú ngaìy laìm viãûc trung bçnh tæång æïng laì 220 vaì 186 ngaìy/nàm. Tuy nhiãn, tyí lãû coï viãûc laìm cuía phuû næî 30 hæåíng læång hæu âàûc biãût cao: 61% trong âäü tuäøi 50-54 vaì 55% trong âäü tuäøi 55-59 váùn âang laìm viãûc (Baíng 4.8). Baíng 4.8 Tyí lãû coï viãûc laìm vaì säú ngaìy laìm viãûc mäüt nàm Phuû næî Nam giåïi Täøng Täøng 45-49 50-54 55-59 60-64 65+ 45-49 50-54 55-59 60-64 65+ säú säú Tyí lãû coï viãûc laìm Ngæåìi hæåíng 70.8 60.8 55.2 33.6 7.9 41.0 100.0 61.7 66.7 42.8 32.2 45.1 læång hæu Ngæåìi khäng hæåíng læång 93.7 88.9 76.2 65.5 31.8 69.1 96.5 93.8 88.1 81.7 46.6 82.0 hæu Säú ngaìy laìm viãûc trong mäüt nàm Ngæåìi hæåíng 234 220 195 149 169 195 171.1 244.8 197.2 137.6 154 174.5 læång hæu Ngæåìi khäng hæåíng læång 235 220 186 165 141 205 243.2 231.1 207.2 163 139.8 214.7 hæu Nguäön: Âiãöu tra MSHGÂVN 2006. Ghi chuï: Säú ngaìy laìm viãûc mäüt nàm âæåüc tênh bàòng täøng thåìi gian laìm viãûc trong säø saïch cuía mäüt nàm chia cho 8, täúi âa khäng quaï 365 ngaìy. Coï nhiãöu phuû næî hæåíng læång hæu tæû laìm chuí cäng viãûc kinh doanh hån so våïi phuû næî cuìng âäü tuäøi khäng hæåíng læång hæu. Sæû äøn âënh cuía thu nháûp tæì læång hæu giuïp caïc phuû næî naìy giaíi quyãút caïc ruíi ro taìi chênh liãn quan tåïi caïc hoaût âäüng kinh doanh thuäüc loaûi hçnh naìy. Hån næîa, khoaíng 1/3 phuû næî hæåíng læång hæu trong âäü tuäøi 50-54 vaì 36% säú phuû næî hæåíng læång hæu trong âäü tuäøi 54-59 âang tæû laìm saín xuáút-kinh doanh (Baíng 4.9). Baíng 4.9 Caïc hçnh thæïc viãûc laìm Phuû næî Nam giåïi Täøng Täøng 45-49 50-54 55-59 60-64 65+ 45-49 50-54 55-59 60-64 65+ säú säú Ngæåìi hæåíng læång hæu Lao âäüng 6.2 22.2 9.9 11.3 0.0 12.4 19.2 26.8 20.9 28.2 13.1 20 hæåíng læång Tæû laìm saín suáút ­ kinh 31.1 32.8 35.7 38.6 10.3 34.0 26.9 8.6 8.6 1.4 13.6 9.8 doanh Caïc cäng 62.7 45.1 54.4 50.1 89.7 53.6 53.9 64.6 70.6 70.3 73.3 70.2 viãûc gia âçnh Täøng säú 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 Ngæåìi khäng hæåíng læång hæu Lao âäüng 13.5 11.1 6.5 2.8 4.1 9.6 21.4 22.3 16.3 2.7 5.0 17.2 hæåíng læång Tæû laìm saín suáút ­ kinh 14.6 17.1 15.2 16.7 27.1 17.3 5.5 6.3 5.6 8.5 15.1 7.2 doanh Caïc cäng 71.9 71.8 78.3 80.5 68.8 73.1 73.1 71.4 78.1 88.8 79.9 75.5 viãûc gia âçnh Täøng säú 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 31 Nguäön: Âiãöu tra MSHGVN 2006. Ghi chuï: Phán bäú viãûc laìm theo ngaình dæûa trãn Baïo caïo Tàng træåíng caïc Thaình pháön Lao âäüng, 2008. Nhæîng phuû næî hæåíng læång hæu säúng trong caïc häü gia âçnh coï treí em dæåìng nhæ tham gia laìm viãûc nhaì nhiãöu hån so våïi nhæîng phuû næî cuìng âäü tuäøi nhæng khäng hæåíng læång hæu. Âiãöu âaïng ngaûc nhiãn laì nhæîng phuû næî hæåíng læång hæu vaì âang laìm viãûc dæåìng nhæ cuîng laìm viãûc nhaì nhiãöu hån so våïi caïc phuû næî khaïc trong cuìng âäü tuäøi, træì nhæîng ngæåìi trong âäü tuäøi 50-54. Khäng coï khaïc biãût roî raìng naìo trong säú læåüng viãûc nhaì giæîa phuû næî hæåíng læång hæu vaì phuû næî khäng hæåíng læång hæu hiãûn khäng laìm viãûc. Baíng 4.10 Viãûc nhaì Phuû næî Nam giåïi Täøng 60- Täøng 45-49 50-54 55-59 60-64 65+ 45-49 50-54 55-59 65+ säúl 64 säú Tyí lãû laìm viãûc nhaì Ngæåìi hæåíng læång 100.0 97.5 97.8 98.8 77.0 93.2 65.0 81.8 80.1 85.3 62.7 72.3 hæu Ngæåìi khäng hæåíng læång 96.0 95.7 93.9 90.1 66.4 86.2 71.6 71.0 68.4 74.3 56.5 67.7 hæu Säú giåì laìm viãûc nhaì mäüt ngaìy Ngæåìi hæåíng læång 3.0 2.6 2.8 2.9 2.8 2.8 1.8 1.8 1.7 1.8 1.7 1.8 hæu Ngæåìi khäng hæåíng læång 2.4 2.4 2.5 2.4 2.1 2.3 1.6 1.6 1.6 1.6 1.7 1.6 hæu Säú giåì laìm viãûc nhaì mäüt ngaìy trong caïc gia âçnh coï treí em Ngæåìi hæåíng læång 3.4 2.5 2.7 3.0 2.5 2.8 1.8 1.4 1.8 1.5 1.6 1.6 hæu Ngæåìi khäng hæåíng læång 2.3 2.3 2.4 2.3 2.1 2.3 1.5 1.6 1.5 1.5 1.6 1.5 hæu Säú giåì laìm viãûc nhaì mäüt ngaìy trong säú nhæîng ngæåìi coï viãûc laìm Ngæåìi hæåíng læång 3.0 2.1 3.1 3.0 2.6 2.0 1.0 1.9 1.3 1.4 1.5 hæu Ngæåìi khäng hæåíng læång 2.5 2.3 2.4 2.1 2.0 2.4 1.5 1.3 1.7 1.4 1.4 1.5 hæu Säú giåì laìm viãûc nhaì mäüt ngaìy trong säú nhæîng ngæåìi khäng coï viãûc laìm Ngæåìi hæåíng læång 2.3 2.2 2.3 2.4 2.1 2.3 2.3 2.2 2.3 2.4 2.1 2.3 hæu Ngæåìi khäng hæåíng læång 2.3 2.2 2.3 2.2 2.0 2.2 2.3 2.2 2.3 2.2 2.0 2.2 hæu Nguäön: Âiãöu tra MSHGÂVN 2006. 32 4.4 Taïc âäüng cuía nghè hæu tåïi viãûc laìm cuía giåïi treí Nãúu säú læåüng viãûc laìm måïi coï liãn quan chàût cheî tåïi viãûc råìi khoíi thë træåìng lao âäüng cuía caïc lao âäüng låïn tuäøi, thç säú ngæåìi tham gia âoïng BHXH cuía hãû thäúng hæu trê, tæïc laì con säú phaín aïnh säú lao âäüng måïi âæåüc tuyãøn duûng, phaíi khäng thay âäøi. Säú ngæåìi tham gia måïi phaíi thay thãú chênh xaïc säú ngæåìi âoïng baío hiãøm âaî nghè hæu ­ säú ngæåìi âoïng baío hiãøm vaì säú ngæåìi nghè hæu haìng nàm phaíi thay âäøi tæång âæång nhau. Nhæîng con säú æåïc âoaïn trong Baíng 4.11 vãö säú ngæåìi nghè hæu måïi vaì säú ngæåìi âoïng BHXH måïi khäng cho tháúy sæû täön taûi cuía mäüt mäúi quan hãû chàût cheî naìo giæîa viãûc nghè hæu vaì viãûc tuyãøn duûng lao âäüng måïi. Tæì 2001 tåïi 2004, coï 40 nghçn tåïi 50 nghçn ngæåìi nghè hæu haìng nàm. Säú ngæåìi nghè hæu tàng lãn gáúp âäi vaìo nàm 2005 vaì gáúp ba vaìo nàm 2006. Âa säú nhæîng ngæåìi måïi nghè hæu âãún tæì khu væûc cäng, nhæng säú ngæåìi âoïng BHXH måïi tæì khu væûc cäng khäng thay âäøi tæång æïng. Nãúu giaí thiãút ràòng ngæåìi nghè hæu vãö hæu tæì caïc doanh nghiãûp cäng âaî âæåüc cäø pháön hoïa (vaì nhçn vaìo täøng säú ngæåìi âoïng BHXH), thç nhæîng thay âäøi cuía caïc con säú trong khu væûc tæ khäng tæång æïng våïi nhæîng thay âäøi cuía doìng lao âäüng nghè hæu. Baíng 4.11 Säú ngæåìi hæåíng læång hæu, ngæåìi nghè hæu måïi vaì ngæåìi âoïng BHXH 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Täøng säú ngæåìi âæåüc hæåíng læång hæu haìng thaïng sau nàm 1995 Säú ngæåìi cao tuäøi hæåíng læång 128,001 168,581 216,947 257,161 338,980 472,276 504,319 hæu Æåïc tênh säú ngæåìi nghè hæu (læång hæu) trong nàm tæång æïng Säú ngæåìi vãö hæu 41,756 41,404 49,977 42,276 81,929 133,754 39,740 måïi trong nàm Säú ngæåìi âoïng BHXH Cäng 3,245,178 3,452,164 3,678,541 3,724,832 3,911,800 Tæ 2,189,057 2,367,836 2,547,450 2,825,944 3,058,900 Täøng säú 4,375,925 4,794,669 5,434,235 5,820,000 6,225,991 6,550,776 6,970,700 Tàng thæûc tãú säú ngæåìi âoïng BHXH Cäng 206,986 226,377 46,291 186,968 Tæ 178,779 179,614 278,494 232,956 Täøng säú 385,765 405,991 324,785 419,924 Nguäön: Säú liãûu quaín lyï cuía BHXH Viãût Nam vaì æåïc tênh cuía taïc giaí. Ghi chuï: Säú ngæåìi vãö hæu måïi âæåüc æåïc tênh dæûa theo giaí âënh tyí lãû säúng cuía ngæåìi hæåíng læång hæu laì 0,9935642. Säú tàng thæûc tãú cuía säú ngæåìi âoïng BHXH laì mæïc tàng quan saït trong mäüt nàm træì mæïc tàng quan saït trong nàm træåïc. Trãn thæûc tãú, caïc con säú trong Baíng 4.11 cho tháúy säú ngæåìi âoïng BHXH ­ thãø hiãûn tçnh hçnh viãûc laìm trong khu væûc chênh thæïc åí Viãût Nam ­ âaî tàng lãn nhanh choïng trong nhæîng nàm væìa qua. Xu hæåïng naìy dæû kiãún seî coìn tiãúp tuûc. Âáy laì nguäön viãûc laìm måïi cho thãú hãû treí. Váún âãö thanh niãn phaíi âåüi lao âäüng låïn tuäøi nghè hæu chè giåïi haûn trong caïc ngaình kinh tãú ráút 33 âàûc thuì nhæ quaín lyï cäng, nghiãn cæïu hay giaïo duûc, nåi coï êt caïc chäù träúng. Nãúu caïc vë trê coï cå häüi vaì phuïc låüi, chè nhæîng ngæåìi coï kinh nghiãûm laìm viãûc hoàûc trçnh âäü hoüc váún phuì håüp måïi coï cå häüi âæåüc tuyãøn duûng. Do âoï, váún âãö naìy khäng liãn quan tåïi tçnh traûng tháút nghiãûp cuía giåïi treí. 4.5 Caïc cå häüi âaìo taûo vaì thàng tiãún cuía lao âäüng næî Viãût Nam âæåüc coi laì mäüt trong caïc quäúc gia haìng âáöu trãn thãú giåïi vãö bçnh âàóng giåïi ­ mäüt quäúc gia dáùn âáöu thãú giåïi våïi tyí lãû låïn phuû næî tham gia hoaût âäüng kinh tãú vaì dáùn âáöu khu væûc Cháu AÏ ­ Thaïi Bçnh Dæång trong tyí lãû næî âaûi biãøu Quäúc häüi. Viãût Nam âaî coï nhæîng näù læûc to låïn trong viãûc âãö ra caïc chênh saïch liãn quan nhàòm âaím baío quyãön bçnh âàóng cho nam giåïi vaì phuû næî. Viãût Nam âaî âaût âæåüc thaình cäng âaïng kãø trong thu heûp khoaíng caïch giåïi noïi chung vaì caíi thiãûn vë thãú cuía phuû næî noïi riãng. Tuy nhiãn, våïi nhæîng thay âäøi nhanh choïng trong phaït triãøn nhán læûc, kinh tãú vaì xaî häüi, mäüt säú quy âënh váùn taûo cå häüi nhiãöu hån cho nam giåïi ­ âàûc biãût laì caïc quy âënh vãö âaìo taûo, âãö baût vaì phaït triãøn nghãö nghiãûp. Nhæîng chênh saïch cuî kyî, boï buäüc, haûn chãú caïc cå häüi thàng tiãún vaì haûn chãú sæïc caûnh tranh cuía phuû næî naìy âang dáön âæåüc chènh sæía. 4.5.1 Taïc âäüng cuía tuäøi nghè hæu tåïi tiãön læång vaì sæû thàng tiãún Tuäøi nghè hæu tháúp cuía phuû næî dáùn tåïi thåìi gian laìm viãûc êt, cuîng coï nghéa phuû næî coï êt cå häüi âæåüc âãö baût tåïi caïc vë trê cao hån so våïi nam giåïi. Thæûc tiãùn cho tháúy, khi muäún âãö baût, bäø nhiãûm caïn bäü vaìo mäüt vë trê naìo âoï trong hãû thäúng quyãön læûc cuía âån vë, caïc nhaì quaín lyï cuîng âãöu phaíi cán nhàõc tiãu chuáøn âáöu tiãn âoï laì yãúu täú tuäøi cuía caïn bäü âoï vç hoü mong muäún ngæåìi âæåüc âãö baût coï khaí nàng laìm viãûc taûi vë trê naìy trong mäüt thåìi gian âaïng kãø. Theo Qui chãú Bäø nhiãûm, bäø nhiãûm laûi, luán chuyãøn, tæì chæïc, miãùn nhiãûm caïn bäü, cäng chæïc Nhaì næåïc.21, mäüt trong nhæîng âiãöu kiãûn quan troüng âãø âæåüc xem xeït bäø nhiãûm âoï laì yãúu täú "tuäøi". Quy âënh naìy nháún maûnh caïn bäü âæåüc âãö baût láön âáöu hoàûc sau mäüt thåìi gian cäng taïc daìi khäng nàõm giæî vë trê laînh âaûo naìo phaíi khäng âæåüc quaï 55 tuäøi âäúi våïi nam giåïi vaì 50 tuäøi âäúi våïi phuû næî. Âiãöu naìy cho tháúy phuû næî åí tuäøi 50-55 khäng âæåüc xem xeït âãö baût vaìo caïc vë trê laînh âaûo chênh thæïc. Theo mäüt quy âënh khaïc22 vãö thæûc hiãûn qui âënh phán cáúp quaín lyï caïn bäü, qui âënh viãûc giåïi thiãûu caïn bäü æïng cæí âæåüc bäø nhiãûm láön âáöu noïi chung khäng quaï 55 tuäøi âäúi våïi nam vaì 50 tuäøi âäúi våïi næî åí caïc cáúp (caí Trung æång vaì âëa phæång). Roî raìng laì, sæû khaïc biãût trong tuäøi nghè hæu coï liãn quan træûc tiãúp tåïi caïc cå häüi thàng tiãún; sæû thàng tiãún bë haûn chãú âäúi våïi phuû næî trãn 50 tuäøi. Thæûc tãú naìy âi ngæåüc våïi luáût bçnh âàóng giåïi vaì tiãún bäü xaî häüi. Quy âënh vãö caïc âiãöu kiãûn âãö baût cáön âaím baío caïc cå häüi bçnh âàóng cho phuû næî vaì nam giåïi; yãúu täú chuí chäút âãø âæåüc cán nhàõc phaíi laì sæû âoïng goïp cho cäng viãûc, khäng thãø laì tuäøi taïc. Cå häüi thàng tiãún cuîng coï thãø coï taïc âäüng tåïi tiãön læång. Tuäøi nghè hæu tháúp hån cuía phuû næî 21 Nghë quyãút säú 27/2003/QÂ-TTg ngaìy 19/2/2003. 22 Taìi liãûu hæåïng dáùn säú 09/HÂ-BTCTÆ cuía Ban Täø chæïc Trung æång ngaìy 4/9/2007. 34 goïp pháön âem laûi täøng thåìi gian laìm viãûc tháúp hån so våïi nam giåïi vaì do âoï, phuû næî êt coï cå häüi täúi âa hoïa tiãön læång trong suäút thåìi kyì laìm viãûc. Tuäøi nghè hæu tháúp hån cuía phuû næî goïp pháön âem laûi cho hoü mæïc læång trung bçnh tháúp hån 11% so våïi mæïc læång cuía nam giåïi våïi caïc âiãöu kiãûn tæång âæång.23 Mäüt nghiãn cæïu âiãøm trong Häüp 4.1 sæí duûng thäng tin vãö cå cáúu tiãön læång cuía caïn bäü Bäü LÂTB&XH âãø minh hoüa cho láûp luáûn cho ràòng phuû næî Viãût Nam êt coï cå häüi âæåüc âãö baût. Khung 4.1 Mäüt nghiãn cæïu âiãøm taûi Bäü LÂTB&XH Phán têch naìy so saïnh xu thãú thay âäøi cuía mæïc læång trung bçnh giæîa phuû næî vaì nam giåïi taûi Bäü LÂTB&XH vaì laìm saïng toí lyï do vç sao phuû næî êt coï cå häüi thàng tiãún hån, vaì båíi váûy tiãön læång cuîng tháúp hån so våïi nam giåïi. Táûp håüp säú liãûu âæåüc thu tháûp vaìo thaïng 3 nàm 2008 bao gäöm thäng tin vãö giåïi tênh, ngaìy sinh, trçnh âäü hoüc váún, phoìng ban, ngaìy tuyãøn duûng vaì caïc mæïc læång cuía tæìng caïn bäü. Caïc mæïc læång âæåüc tênh bao gäöm táút caí caïc khoaín læång cå baín cuìng caïc khoaín phuû cáúp liãn quan tåïi thám niãn, tråü cáúp v.v... Táút caí tãn caïn bäü âãöu âæåüc xoïa khoíi cå såí dæî liãûu gäúc vaì mäùi caïn bäü âæåüc maî hoïa bàòng mäüt con säú. Säú liãûu cho tháúy mæïc læång trung bçnh cuía phuû næî tháúp hån mæïc læång trung bçnh cuía nam giåïi cuìng âäü tuäøi. Tuy nhiãn, tênh trung bçnh, phuû næî vaì nam giåïi váùn coï thãø coï cuìng cå häüi âæåüc âãö baût vaì lãn læång nãúu báút cháúp nhæîng khaïc biãût trong mæïc læång, mäüt baíng phán loaûi haûn mæïc læång theo tuäøi vaì trçnh âäü hoüc váún chung âæåüc sæí duûng cho caí nam giåïi vaì phuû næî. Ngæåüc laûi, nãúu tuäøi nghè hæu såïm cuía phuû næî laì mäüt yãúu täú laìm haûn chãú cå häüi thàng tiãún cuía phuû næî, thç baíng phán loaûi caïc mæïc læång theo tuäøi vaì trçnh âäü hoüc váún giæîa nam giåïi vaì phuû næî trãn 40 tuäøi phaíi khaïc nhau. Kãút quaí naìy cho tháúy phuû næî låïn tuäøi coï êt cå häüi âæåüc tàng læång hån so våïi nam giåïi. Baíng 4.12 trçnh baìy hãû säú tæång quan giæîa tuäøi taïc vaì mæïc læång cuäúi cuìng. Hãû säú caìng cao thç mæïc læång caìng âæåüc tàng theo tuäøi taïc. Nãúu phuû næî låïn tuäøi âæåüc âãö baût êt hån so våïi nam giåïi låïn tuäøi, thç hãû säú tæång quan giæîa tuäøi vaì mæïc læång cuía phuû næî låïn tuäøi phaíi tháúp hån so våïi hãû säú naìy cuía nam giåïi. Chè nhæîng ngæåìi coï trçnh âäü hoüc váún nhæ nhau måïi âæåüc so saïnh våïi nhau, vaì chè sæí duûng tiãön læång cuía nam giåïi tæì âäü tuäøi 55 tråí xuäúng trong tênh toaïn. Caïc hãû säú âaïnh giaï mäúi tæång quan giæîa tuäøi taïc vaì mæïc læång cuía phuû næî tuäøi tæì 40 tråí lãn tháúp hån so våïi nam giåïi. Luän coï sæû khaïc biãût åí báút cæï trçnh âäü hoüc váún naìo, træì træåìng håüp caïn bäü täút nghiãûp cao âàóng (chiãúm 5,6 % trong säú caïn bäü låïn tuäøi trong âäü tuäøi tæì 40 tåïi 55). Nhæîng kãút quaí thu âæåüc cho tháúy trung bçnh, sæû phaït triãøn nghãö nghiãûp chuyãn män cuía phuû næî keïm thaình cäng hån so våïi nam giåïi åí caïc âäü tuäøi cao hån. Tuy nhiãn, nhæîng khaïc biãût naìy khäng åí mæïc âäü nhæ nhau trong moüi træåìng håüp. Nhæîng khaïc biãût giåïi chênh âæåüc quan saït tháúy giæîa nam giåïi vaì phuû næî "coï bàòng cæí nhán" vaì trçnh âäü hoüc váún "trung hoüc chuyãn nghiãûp." Baíng 4.12 Mäúi tæång quan giæîa mæïc læång vaì tuäøi taïc cuía caïn bäü trong Bäü LÂTB&XH Nam giåïi Phuû næî Tuäøi 40+ tåïi 55 Tuäøi 40+ tåïi 55 Trçnh âäü hoüc váún Mæïc læång tæång quan (bao gäöm moüi hãû säú) vaì tuäøi Khäng biãút 0.4918 0.4154 Bàòng Tuï taìi 0.5660 0.4737 Cao âàóng 0.5140 0.5616 Bàòng Thaûc sé 0.6055 0.5934 23 Viãûn KHLÂ&XH 2005, Baïo caïo Phán loaûi Thë træåìng Lao âäüng. 35 Trung hoüc chuyãn nghiãûp 0.6506 0.5201 Hoüc nghãö ngàõn haûn 0.2997 0.2693 Source: Säú liãûu quaín lyï cuía Bäü LÂTB&XH. 4.5.2 Taïc âäüng cuía tuäøi taïc tåïi âaìo taûo vaì bäöi dæåîng caïn bäü Tuäøi nghè hæu khaïc nhau giæîa nam giåïi vaì næî giåïi âaî coï taïc âäüng âaïng kãø trong viãûc âaïp æïng caïc tiãu chuáøn âaìo taûo vaì bäöi dæåîng caïn bäü. Thæûc tãú cho tháúy phuû næî êt coï cå häüi âaìo taûo vaì bäöi dæåîng hån so våïi nam giåïi. Theo quy âënh vãö âaìo taûo vaì bäöi dæåîng caïn bäü vaì cäng chæïc nhaì næåïc,24 viãûc âaìo taûo caïn bäü khaï thoaïng vaì khäng coï haûn chãú vãö tuäøi taïc âäúi våïi caí nam giåïi láùn phuû næî. Cå såí cho viãûc âaìo taûo vaì bäöi dæåîng caïn bäü âæåüc xáy dæûng dæûa trãn caïc tiãu chuáøn cuû thãø nhæ sau: Yãu ncáöu cuía tæìng vë trê, caïc tiãu chuáøn chuyãn män âäúi våïi âäüi nguî caïn bäü; Kãú hoaû n ch phaït triãøn âäüi nguî caïn bäü cuía tæìng täø chæïc, bäü vaì âëa phæång. Viãûc aïp duûng caïc tiãu chuáøn naìy phaíi xaïc âënh thåìi gian täúi thiãøu ngæåìi âæåüc âaìo taûo seî sæí duûng caïc kiãún thæïc thu âæåüc tæì âaìo taûo cho cäng viãûc. Nhæ váûy, viãûc xaïc âënh âäü tuäøi trong âaìo taûo vaì bäöi dæåîng caïn bäü cho caí nam giåïi vaì phuû næî cuîng âãöu cuìng phuû thuäüc vaìo âäü tuäøi nghè hæu. Quy âënh naìy khiãún tuäøi nghè hæu såïm hån cuía phuû næî tråí thaình mäüt váún âãö trong âaìo taûo vaì bäöi dæåîng næî caïn bäü. Nhaì tuyãøn duûng lao âäüng coï thãø láúy cåï ràòng chi phê cho caïc näù læûc âaìo taûo khäng âaût âæåüc hiãûu quaí nãúu âáöu tæ vaìo phuû næî låïn tuäøi hån, nhæîng ngæåìi coï thåìi gian laìm viãûc ngàõn hån tênh tåïi luïc nghè hæu. Theo doìng lä gêc naìy, âäü tuäøi nghè hæu âæåüc âàût ra cho phuû næî chênh laì raìo caín ngàn caïch hoü tham gia âaìo taûo vaì bäöi dæåîng caïn bäü vaì do âoï, ngàn caïch hoü våïi caïc cå häüi nàõm giæî caïc vë trê chuyãn män cao hån. Màûc duì quy âënh naìy âæåüc aïp duûng triãût âãø, nhæng cäng taïc bäöi dæåîng vaì âaìo taûo caïn bäü laûi âæåüc thæûc hiãûn khaïc nhau giæîa caïc bäü, ngaình vaì âëa phæång, phuû thuäüc vaìo nhiãöu yãúu täú nhæ nhu cáöu chuyãn män, tçnh hçnh nhán sæû vaì âàûc thuì cäng viãûc. Caïc cå quan khaïc nhau coï thãø coï caïc quy âënh cuû thãø khaïc nhau trong viãûc xaïc âënh vaì læûa choün âäúi tæåüng âaìo taûo, cuîng nhæ âäü tuäøi âaìo taûo cuía nam giåïi vaì phuû næî. Theo mäüt quy âënh khaïc vãö âaìo taûo vaì bäöi dæåîng caïn bäü vaì viãn chæïc nhaì næåïc,25 âäúi tæåüng âæåüc cæí âi âaìo taûo phaíi dæåïi 50 tuäøi nãúu laì nam giåïi vaì dæåïi 45 tuäøi nãúu laì phuû næî. Quy âënh naìy nhàòm âaím baío thåìi gian sæí duûng kiãún thæïc sau âaìo taûo vaì træåïc khi nghè hæu nhæ nhau. Do âoï, nhiãöu phuû næî trong âäü tuäøi tæì 45 tåïi 50 khäng coï cå häüi âæåüc âaìo taûo, trong khi nam giåïi cuìng âäü tuäøi váùn coï caïc cå häüi naìy. Vç váûy, khaïc biãût trong tuäøi nghè hæu âæåüc coi laì yãúu täú quyãút âënh dáùn tåïi khaïc biãût trong viãûc 24 Ban haình keìm theo Quyãút âënh 161/2003/QÂ-TTg, ngaìy 4/8/2003 cuía Thuí tæåïng Chênh phuí. 25 Taìi liãûu säú 4440/ LÂTBXH- TCCB, ngaìy 26/11/2007. 36 xaïc âënh âäü tuäøi âaìo taûo vaì bäöi dæåîng cho nam giåïi vaì phuû næî phuûc vuû trong khu væûc cäng. Tuäøi nghè hæu tháúp hån cuía phuû næî âäöng nghéa våïi viãûc tuäøi âaìo taûo vaì bäöi dæåîng tháúp hån cho hoü. 4.5.3. Täøng quan vãö phuû næî åí caïc vë trê trong khu væûc cäng Thæûc traûng cuía phuû næî trong khu væûc cäng coï thãø âæåüc toïm tàõt nhæ sau: Nàm n2002, 85% nam giåïi vaì 83% phuû næî trong âäü tuäøi lao âäüng tham gia læûc læåüng lao âäüng taûi Viãût Nam.26 Tuy nhiãn, næî caïn bäü trong caïc cå quan dán cæí chè chiãúm 27% trong Quäúc häüi (Khoïa 2002-2007), vaì khoaíng 23% trong Häüi âäöng Nhán dán cáúp tènh/thaình phäú vaì cáúp quáûn/huyãûn, vaì 20% taûi cáúp xaî/phæåìng. Phuû næî n chiãúm 46,54% læûc læåüng lao âäüng trong khu væûc cäng; nhæng trong caïc cå quan quaín lyï Nhaì næåïc, caïn bäü vaì nhán viãn næî chè chiãúm 27%, våïi phán bäú khäng âäöng âãöu giæîa caïc lénh væûc vaì caïc vuìng.27 Màûc duì n 40% phuû næî âang laìm viãûc trong khu væûc cäng coï bàòng täút nghiãûp cao âàóng vaì âaûi hoüc (vaì cao hån) nhæng chè 4,3% trong täøng säú caïc giaïo sæ laì phuû næî, vaì 15,4% täøng säú caïc tiãún sé khoa hoüc laì phuû næî.28 Trong 10 nàm væìa qua, säú næî caïn bäü nàõm giæî caïc vë trê laînh âaûo vaì quaín lyï nhaì næåïc âaî tàng lãn taûi cáúp trung æång vaì caïc cáúp âëa phæång.29 Säú læåü n ng næî thaình viãn trong Ban cháúp haình Trung æång Âaíng âaî tàng tæì 12 trong Khoïa VII lãn 18 trong Khoïa VIII (nhæng giaím xuäúng 12 trong Khoïa IX). Taûi cáú n p tènh/thaình phäú, uyí viãn næî trong Ban cháúp haình Âaíng bäü tènh/thaình phäú âaî tàng tæì 182 trong Khoïa VII lãn 280 trong Khoïa VIII. Âaûi biãø n u næî chiãúm 10-11% trong caïc cáúp uyí Âaíng âëa phæång, trong âoï säú phuû næî giæî chæïc vuû Bê thæ, Phoï Bê thæ vaì uyí viãn Ban Cháúp haình chiãúm tæì 3% tåïi 8%. Âa säú âaûi biãøu næî trong caïc cáúp uyí Âaíng laì âæåüc báöu. Âäúi våï n i hãû thäúng chênh quyãön tæì cáúp trung æång tåïi cáúp âëa phæång, trong Khoïa VIII, tyí lãû phuû næî giæî chæïc vuû bäü træåíng vaì tæång âæång chiãúm 13,1%, næî thæï træåíng vaì tæång âæång chiãúm 7,4%, vaì næî vuû træåíng vaì phoï vuû træåíng chiãúm 13%. Trong n säú Chuí tëch Uyí ban Nhán dán cáúp tènh/thaình phäú, quáûn/huyãûn vaì xaî/phæåìng, khoaíng 1,6% laì phuû næî, con säú naìy trong säú caïc Phoï Chuí tëch laì 2-4%. Trong n nhiãûm kyì 2004-2009, phuû næî chiãúm tæång æïng laì 23,88%, 23,20% vaì 20.11% trong Häüi âäöng Nhán dán cáúp tènh/thaình phäú, quáûn/huyãûn vaì xaî/phæåìng. Næî âaû n i biãøu Quäúc häüi Khoïa X chiãúm 26,22% vaì Khoïa XI chiãúm 27,31%, tuy nhiãn âãún Khoaï XII laûi giaím xuäúng 25,76%. 26 Baïo caïo Phaït triãøn Viãût Nam 2004. 27 Khoa hoüc vãö phuû næî, 11/2007. 28 Baïo caïo cuía Häüi PNVN vãö Âaïnh giaï viãûc thæûc hiãûn Hæåïng dáùn 37-CT/TU, thaïng Ba nàm 2004. 29 Nhandan.org.vn ngaìy 2/3/2004. 37 Ö ï õ ï ï PHÁN 5. Tom tàt cac phat hiãn cua nghiãn cæu vaì cac ham yï û í ï ï ì ï chênh sach Chãú âäü hæu trê Viãût Nam daình nhiãöu æu tiãn cho phuû næî. Phuû næî âæåüc quyãön hæåíng tråü cáúp bë suy giaím khaí nàng lao âäüng vaì tuäøi nghè hæu tiãu chuáøn såïm hån 5 nàm so våïi nam giåïi. Våïi cuìng mæïc âoïng goïp, phuû næî âæåüc nháûn caïc quyãön låüi hæu trê nhiãöu hån so våïi nam giåïi taûi thåìi âiãøm nghè hæu. Tuy phaíi traí giaï vãö màût taìi chênh cho nhæîng æu tiãn naìy nhæng viãûc xoïa boí chuïng laûi laìm dáúy lãn caïc mäúi quan tám trong xaî häüi. Pháön naìy täøng kãút caïc phaït hiãûn cuía nghiãn cæïu naìy vaì nhæîng taïc âäüng chênh saïch cuía chuïng, vaì âæåüc tiãúp näúi båíi pháön cuäúi cuìng våïi 4 læûa choün chênh saïch âãö xuáút. 5.1 Taïc âäüng taìi chênh cuía thiãn vë giåïi trong hãû thäúng hæu trê Thiãn vë giåïi laì gaïnh nàûng taìi chênh cho hãû thäúng hæu trê. Nãúu tuäøi nghè hæu cuía nam giåïi vaì phuû næî hiãûn nay laì nhæ nhau thç chi phê læång hæu seî giaím båït khoaíng 4,5 ngaìn tyí âäöng (0,4% cuía GDP). Gaïnh nàûng taìi chênh naìy seî coìn cao hån khi âãún kyì haûn thanh toaïn cho âäüi quán âäng âaío ngæåìi lao âäüng tæì khu væûc tæ nhán nghè hæu. Ngaìy nay, säú læåüng ngæåìi hæåíng læång hæu måïi laì tæång âäúi tháúp vç ngæåìi lao âäüng tæ nhán måïi chè bàõt âáöu tham gia chãú âäü hæu trê tæì sau nàm 1995 vaì cho tåïi táûn nàm 2020, chè mäüt säú êt âæåüc quyãön hæåíng læång hæu haìng thaïng. Trong tæång lai, khi táút caí ngæåìi lao âäüng tæì khu væûc tæ nhán âãöu coï quyãön hæåíng læång hæu cho tuäøi giaì, chi phê âãø duy trç tuäøi nghè hæu såïm hån cho phuû næî æåïc tênh seî chiãúm 1,3% cuía GDP (khoaíng 14,5 ngaìn tyí âäöng theo thë træåìng hiãûn taûi). Viãûc âaím baío taìi chênh cho thiãn vë giåïi naìy coï mäüt säú háûu quaí sau: Giaím n khaí nàng cung cáúp caïc phuïc låüi hæu trê åí mæïc cao hån cuía chãú âäü hæu trê Pháön nnaìo dáùn tåïi sæû cáön thiãút phaíi tàng mæïc âoïng goïp trong tæång lai Tàng n nguy cå thiãúu huût cuía chãú âäü hæu trê vaì xaî häüi seî phaíi näüp thuãú cao hån âãø duy trç hoaût âäüng cuía chãú âäü hæu trê. Nhçn âån thuáön tæì quan âiãøm taìi chênh, cáön khuyãún khêch bçnh âàóng giåïi trong chãú âäü hæu trê vaì cáön náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî. 5.2 Taïc âäüng cuía âåìi säúng thaình thë Nhæîng phuû næî phaín âäúi caíi caïch âa säú säúng åí khu væûc thaình thë. Âa säú phuû næî hæåíng læång hæu coï mæïc säúng täút vaì khäng hiãøu sæû cáön thiãút cuía caíi caïch. Tiãún tåïi bçnh âàóng giåïi trong chãú âäü hæu trê khäng phaíi laì viãûc dãù thæûc hiãûn. Nhæîng phuû næî tuäøi trung niãn âaî coï kãú hoaûch nghè hæu theo luáût lãû hiãûn haình thæåìng phaín âäúi biãûn phaïp naìy. Nhoïm naìy säúng åí khu væûc thaình thë. Hiãûn nay, mäüt næía caïc häü gia âçnh thaình thë coï mäüt hoàûc hån mäüt ngæåìi hæåíng læång hæu. Nhiãöu trong säú caïc häü gia âçnh naìy cho ràòng phuû næî seî chëu thiãût thoìi tæì caíi caïch. Âa säú phuû næî hæåíng læång hæu khäng gàûp phaíi khoï khàn kinh tãú sau khi nghè hæu. Chè 3,8% thuäüc diãûn ngheìo; laìm viãûc thãm mäüt säú nàm træåïc khi nghè hæu khäng mang laûi thay âäøi âaïng kãø trong khoaín læång hæu hoü seî âæåüc nháûn. Caíi caïch coï thãø bao gäöm caïc biãûn phaïp khuyãún khêch nhàòm thuïc âáøy phuû næî tæû nguyãûn tiãúp tuûc tham gia laìm viãûc thãm mäüt säú nàm træåïc khi laìm thuí tuûc nháûn læång hæu. Taûo dæûng bçnh âàóng 38 giåïi trong cäng thæïc tênh læång hæu coï thãø laì mäüt biãûn phaïp khuyãún khêch. Nãúu aïp duûng cäng thæïc tênh læång hæu nhæ nhau cho caí phuû næî vaì nam giåïi thç phuû næî seî phaíi âoïng goïp 30 nàm âãø âæåüc quyãön hæåíng phuïc låüi hæu trê täúi âa, thay vç 25 nàm theo luáût lãû hiãûn haình. Âáy coï thãø laì âäüng læûc maûnh meî khuyãún khêch phuû næî laìm viãûc thãm mäüt säú nàm trong khu væûc cäng træåïc khi laìm thuí tuûc lénh læång hæu. 5.3 Taïc âäüng sæïc khoíe Nhçn chung, phuû næî trong âäü tuäøi 50-59 khäng âàûc biãût yãúu hån nam giåïi vãö màût sæïc khoíe. Tæång tæû, phuû næî hæåíng læång hæu trong âäü tuäøi 50-59 cuîng hoìa nháûp vaìo thë træåìng lao âäüng nhæ caïc nam giåïi vaì phuû næî khaïc cuìng tuäøi. Tuy nhiãn, mäüt säú phuû næî coï sæïc khoíe yãúu vaì caíi caïch cáön âàûc biãût âaïp æïng caïc nhu cáöu cuía hoü. ÅÍ Viãût Nam coï täön taûi mäüt säú nghi ngaûi vãö khaí nàng lao âäüng cuía phuû næî låïn tuäøi do sæïc khoeí yãúu vaì do coï êt cå häüi viãûc laìm hån. Nhæng caïc bàòng chæïng thäúng kã khäng uíng häü quan âiãøm naìy. Trung bçnh, phuû næî trong âäü tuäøi 50-59 khäng yãúu hån nam giåïi cuìng tuäøi. Trung bçnh mäùi nàm, phuû næî tháûm chê coìn êt baïo äúm vaì êt phaíi nàòm viãûn hån so våïi nam giåïi cuìng tuäøi. Nhçn chung, phuû næî dæåìng nhæ coï khaí nàng laìm viãûc tæång âæång nam giåïi. Viãûc náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî chè coï taïc âäüng tiãu cæûc tåïi mäüt nhoïm phuû næî nhoí: nhæîng phuû næî khäng thãø tiãúp tuûc laìm viãûc vç sæïc khoíe keïm hoàûc bë suy giaím khaí nàng lao âäüng. Hiãûn nay, chè mäüt säú êt trong säú nhæîng phuû næî âaî nghè hæu træåïc tuäøi 55 noïi hoü gàûp khoï khàn låïn trong sinh hoaût haìng ngaìy. Do âoï, viãûc náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî chè coï taïc âäüng báút låüi tåïi mäüt nhoïm phuû næî nhoí - nhæîng phuû næî bë suy giaím khaí nàng lao âäüng nghiãm troüng vaì khäng thãø tiãúp tuûc laìm viãûc. Caíi caïch cáön quan tám âàûc biãût tåïi nhoïm phuû næî naìy. Duy trç quyãön hæåíng tråü cáúp suy giaím khaí nàng lao âäüng 61% tråí lãn åí tuäøi 45 coï thãø laì mäüt pháön cuía giaíi phaïp. 5.4 Taïc âäüng tåïi nàng suáút cuía doanh nghiãûp Caïc doanh nghiãûp thêch aïp duûng quy âënh nghè hæu såïm cho phuû næî, âàûc biãût laì caïc doanh nghiãûp coï phuû næî laìm viãûc trong caïc âiãöu kiãûn nàûng nhoüc. Quy âënh naìy giuïp doanh nghiãûp traïnh âæåüc caïc lao âäüng låïn tuäøi coï nàng suáút lao âäüng giaím suït. Caïc quy âënh hiãûn haình khäng khuyãún khêch doanh nghiãûp caíi thiãûn âiãöu kiãûn sæïc khoíe vaì an toaìn taûi nåi laìm viãûc. Nhæîng thay âäøi cuía caíi caïch cáön âæåüc thæûc hiãûn dáön dáön âãø doanh nghiãûp coï âiãöu kiãûn âiãöu chènh sæû âáöu tæ cuía mçnh. Do khaí nàng nàng suáút lao âäüng suy giaím khi tåïi mäüt âäü tuäøi nháút âënh nãn caïc chuí lao âäüng thêch aïp duûng caïc quy âënh âæa ra tuäøi nghè hæu tháúp. Caïc quy âënh âàûc biãût, nhæ Nghë âënh 41 âæåüc aïp duûng åí Viãût Nam vaìo cuäúi nàm 2006, giuïp caïc doanh nghiãûp âang thæûc hiãûn taïi cå cáúu càõt giaím båït lao âäüng thäng qua hçnh thæïc nghè hæu såïm. Viãûc âäüt ngäüt náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî coï thãø âem laûi nhæîng háûu quaí tiãu cæûc tåïi nàng suáút vaì gáy nãn gaïnh nàûng taìi chênh cho caïc doanh nghiãûp. 39 Tuy nhiãn, khäng phaíi táút caí phuû næî åí âäü tuäøi 50 tråí lãn âãöu gàûp váún âãö giaím suït nàng suáút lao âäüng. Nhæ säú liãûu thäúng kã cho tháúy, tyí lãû tham gia lao âäüng åí caïc phuû næî âang hæåíng læång hæu trong âäü tuäøi 50-59 váùn âæåüc duy trç åí mæïc cao. Viãûc náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî thæåìng chè gáy taïc âäüng tiãu cæûc tåïi nàng suáút lao âäüng trong mäüt säú lénh væûc kinh tãú nháút âënh. Nãúu thæûc hiãûn caíi caïch dáön dáön, caïc doanh nghiãûp naìy seî coï cå häüi âiãöu chènh caïc chênh saïch âáöu tæ vaì hoaût âäüng cuía mçnh âãø duy trç sæïc caûnh tranh. Cuäüc caíi caïch cáön náng dáön tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî. 5.5 Taïc âäüng tåïi viãûc laìm cuía giåïi treí Viãûc náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî khäng chàõc chàõn keïo theo sæû gia tàng âaïng kãø tçnh traûng tháút nghiãûp trong giåïi treí åí Viãût Nam. Trong mäüt doanh nghiãûp våïi quy mä nhán sæû äøn âënh thç viãûc trç hoaîn sæû vãö hæu cuía phuû næî seî dáùn tåïi trç hoaîn tuyãøn duûng måïi. Âiãöu naìy seî tråí thaình mäüt váún âãö nãúu Viãût Nam laì quäúc gia coï nãön kinh tãú chè taûo ra mäüt säú êt viãûc laìm. Nhæng thæûc tãú khäng phaíi váûy. Säú viãûc laìm hæåíng læång cuîng nhæ säú ngæåìi âàng kyï tham gia chãú âäü hæu trê vaì âoïng baío hiãøm xaî häüi âaî vaì âang tàng lãn âãöu âàûn åí Viãût Nam. Xu hæåïng naìy âæåüc kyì voüng seî coìn tiãúp tuûc. Hån næîa, caïc bàòng chæïng thäúng kã khäng cho tháúy coï täön taûi mäúi quan hãû chàût cheî naìo giæîa doìng lao âäüng nghè hæu vaì biãún âäüng viãûc laìm. Säú ngæåìi vãö hæu tàng gáúp âäi trong nàm 2005 vaì gáúp ba trong nàm 2006, trong khi säú ngæåìi tham gia âoïng baío hiãøm måïi cuîng tàng; tuy nhiãn, khäng tháúy mäúi quan hãû giæîa hai xu hæåïng naìy. Váún âãö thanh niãn xãúp haìng xin nhæîng cäng viãûc do ngæåìi lao âäüng låïn tuäøi vãö hæu âãø laûi thæåìng chè haûn chãú trong mäüt säú lénh væûc kinh tãú cuû thãø, nhæ quaín lyï cäng, nghiãn cæïu hay giaïo duûc, laì nhæîng lénh væûc chè coï säú læåüng chäù träúng haûn chãú. Lao âäüng treí coï hoüc váún coï thãø xãúp haìng xin viãûc trong ngaình quaín lyï cäng, nghiãn cæïu hoàûc giaïo duûc, nhæîng thanh niãn naìy thæåìng khäng phaíi laì nhæîng ngæåìi måïi bæåïc chán vaìo thë træåìng lao âäüng. Nhæîng viãûc laìm coï tæång lai hån thæåìng âoìi hoíi æïng viãn coï kinh nghiãûm. Caíi caïch seî khäng gáy taïc âäüng tiãu cæûc tåïi nhæîng thanh niãn måïi bæåïc chán vaìo thë træåìng lao âäüng. 40 PHÁÖN 6. Caïc phæång aïn chênh saïch Pháön naìy trçnh baìy caïc phæång aïn chênh saïch khaïc nhau. Phæång aïn thæï nháút khäng náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî nhæng trao (hoàûc khuyãún khêch taûi caïc lénh væûc trong âoï, phaïp luáût hiãûn haình khäng quy âënh tuäøi nghè hæu täúi âa) cho phuû næî quyãön âæåüc laìm viãûc vaì âoïng goïp tåïi tuäøi 60. Phæång aïn naìy cuîng taïi thiãút bçnh âàóng giåïi vaìo cäng thæïc tênh læång hæu âãø khuyãún khêch phuû næî âoïng goïp sau tuäøi 55. Ba phæång aïn khaïc âãö xuáút náng tuäøi nghè hæu. Caïc phæång aïn naìy khaïc nhau åí caïch xaïc âënh tiãu chuáøn âæåüc hæåíng tråü cáúp suy giaím khaí nàng lao âäüng 61% tråí lãn. Phæång aïn 1 Muûc tiãu. Khuyãún khêch phuû næî trong khu væûc chênh thæïc tiãúp tuûc laìm viãûc sau tuäøi nghè hæu tåïi tuäøi 60, coï caïc hçnh thæïc thæåíng cho phuû næî tiãúp tuûc åí laûi laìm viãûc trong khu væûc chênh thæïc sau tuäøi 55, hoàûc sau tuäøi 50 nãúu hoü âæåüc quyãön nghè hæu såïm. Läüü trçnh. Bàõt âáö n u vaìo nàm 2011, báút cæï phuû næî naìo, vç báút cæï lyï do gç, âãöu coï thãø tiãúp tuûc laìm viãûc vaì âoïng BHXH sau khi âaî tåïi tuäøi âæåüc quyãön hæåíng læång hæu. Phuû næî n váùn coï thãø laìm thuí tuûc vãö hæu nàm nàm såïm hån so våïi nam giåïi. Cäng n thæïc tênh læång hæu cho phuû næî âæåüc bçnh âàóng hoïa dáön dáön so våïi cäng thæïc tênh læång hæu cho nam giåïi Theo Phæång aïn 1, hãû säú âæåüc sæí duûng trong cäng thæïc tênh læång hæu âãø tênh toaïn mæïc læång thay thãú seî âæåüc giaím dáön tæì 3 % xuäúng 2% cho säú nàm laìm viãûc væåüt quaï con säú 15, báút kãø laì bao nhiãu nàm. Hãû säú seî âæåüc giaím dáön dáön, mäùi 0,1%/nàm. Vaìo nàm 2011, hãû säú naìy laì 2,9. Kãút quaí laì, chè nhæîng phuû næî âaî âoïng goïp 25 nàm vaì 6 thaïng måïi âæåüc hæåíng mæïc læång thay thãú täúi âa åí mæïc 75%. Nhæîng phuû næî coï thåìi gian âoïng goïp ngàõn hån âæåüc hæåíng caïc phuïc låüi hæu trê tháúp hån. Vaìo nàm 2012, hãû säú seî âæåüc giaím thãm xuäúng mæïc 2,8%, vaì cæï tiãúp tuûc nhæ váûy cho âãún nàm 2020 (Baíng 6.1). Nhæîng phuû næî âaî âãún tuäøi nghè hæu âæåüc læûa choün, hoàûc laìm thuí tuûc vãö hæu, hoàûc tiãúp tuûc laìm viãûc vaì âoïng goïp âãø âæåüc nháûn caïc phuïc låüi hæu trê cao hån. Baíng 6.1 Thay âäøi dáön cäng thæïc tênh læång hæu cho phuû næî trong phæång aïn 1 Säú nàm cáön thiãút âãø âæåüc hæåíng Hãû säú âãö xuáút mæïc læång thay thãú täúi âa 2010 25 3.0 2011 Nàm âáöu cuía caíi caïch 25 2.9 2012 26 2.8 2013 26 2.7 2014 27 2.6 2015 27 2.5 2016 28 2.4 2017 28 2.3 2018 29 2.2 2019 29 2.1 2020 30 2.0 41 Nhæîng âiãøm thuáûn låüi cuía Phæång aïn 1 Thoaût nhçn, phæång aïn naìy coï veí háúp dáùn vç dãù thæûc hiãûn vaì dæåìng nhæ giaíi quyãút âæåüc sæû phaín âäúi cuía phuû næî, vç phæång aïn naìy váùn cho pheïp hoü nghè hæu såïm hån nàm nàm so våïi nam giåïi, hoàûc hoü coï thãø tiãúp tuûc laìm viãûc vaì nghè hæu nhæ nam giåïi. Táöm quan troüng cuía viãûc tiãún tåïi bçnh âàóng hoïa trong cäng thæïc tênh læång hæu cho nam giåïi vaì phuû næî. Giaím hãû säú sæí duûng trong cäng thæïc tênh læång hæu cho phuû næî laì viãûc laìm cáön thiãút. Âiãöu naìy laìm giaím mæïc phuïc låüi hæu trê phuû næî âæåüc nháûn åí tuäøi 55. Nãúu mæïc læång hæu åí tuäøi 55 khäng giaím xuäúng, thç phuû næî hæåíng låüi låïn nháút khi laìm thuí tuûc nghè hæu åí tuäøi 55 vaì tiãúp tuûc laìm viãûc våïi tæ caïch cäú váún viãn. Hiãûn nay, coï nhiãöu phuû næî Viãût Nam laìm theo caïch naìy. Âáy laì lyï do vç sao tyí lãû tham gia laìm viãûc åí caïc phuû næî âang nháûn læång hæu trong âäü tuäøi 50-59 laì ráút cao. Chè coï nhæîng phuû næî taûi mäüt säú cå quan cäng âàûc træng, nåi hoü khäng thãø daình âæåüc mäüt säú vë trê cao cáúp nháút âënh nãúu khäng thuäüc biãn chãú måïi muäún tiãúp tuûc laìm viãûc vaì âoïng goïp tåïi khi hoü 60 tuäøi. Nãúu cäng thæïc tênh læång hæu cho phuû næî khäng âæåüc thay âäøi dáön dáön thç ráút nhiãöu phuû næî seî tiãúp tuûc nghè hæu åí tuäøi 55, vaì chè coï ráút êt phuû næî seî tiãúp tuûc âoïng goïp tåïi tuäøi 60. Nãúu cäng thæïc tênh læång hæu cho phuû næî âæåüc thay âäøi dáön dáön, nhæîng phuû næî coï khaí nàng lao âäüng täút seî quyãút âënh tiãúp tuûc âoïng goïp âãø âæåüc nháûn læång hæu cao hån åí tuäøi 60. Viãûc naìy seî coï taïc âäüng têch cæûc tåïi sæû cán bàòng taìi chênh cuía chãú âäü hæu trê, giuïp giaím båït caïc khoaín chi tiãu cuía chãú âäü vaì tàng säú tiãön âoïng goïp thu âæåüc. Nhæîng báút låüi cuía Phæång aïn 1 Báút låüi thæï nháút nàòm åí chäù sæû thay âäøi cäng thæïc tênh læång hæu coï thãø laìm täøn thæång nhæîng phuû næî buäüc phaíi nghè hæu vç tçnh traûng sæïc khoíe hoàûc nhæîng phuû næî maì chuí lao âäüng khäng muäún giæî hoü tiãúp tuûc laìm viãûc trong doanh nghiãûp. Nghè hæu såïm giuïp caïc doanh nghiãûp loaûi boí nhæîng lao âäüng næî coï khaí nàng lao âäüng giaím suït hoàûc vç âaî tæìng laìm viãûc trong caïc âiãöu kiãûn nàûng nhoüc, hoàûc do sæïc khoíe cuía hoü suy giaím. Træì khi nhæîng phuû næî naìy âaî âoïng goïp 30 nàm, hoü seî nháûn læång hæu åí mæïc tháúp hån 75% cuía mæïc bçnh quán tiãön læång, tiãön cäng thaïng âoïng BHXH cuía hoü. Nhæîng doanh nghiãûp khäng âæåüc khuyãún khêch âãø caíi thiãûn âiãöu kiãûn laìm viãûc váùn coï nhu cáöu aïp duûng chãú âäü nghè hæu såïm nhæ cuî, nhæng mäüt säú trong säú nhæîng ngæåìi âæåüc hæåíng quyãön naìy coï thãø phaíi nháûn mæïc læång hæu tháúp hån. Noïi mäüt caïch toaìn diãûn hån, thç ngay caí nhæîng phuû næî coï khaí nàng laìm viãûc täút váùn seî gàûp khoï khàn trong viãûc tiãúp tuûc laìm viãûc cho âãún khi 60 tuäøi. Trong mäi træåìng kinh tãú vaì xaî häüi biãún âäøi khäng ngæìng, caïc doanh nghiãûp thæåìng thêch tuyãøn duûng lao âäüng treí. Trong bäúi caính nhæ váûy, 42 viãûc phuû næî låïn tuäøi phaíi chëu nhiãöu aïp læûc tæì chuí lao âäüng âãø phaíi nghè hæu ngay khi âæåüc quyãön hæåíng læång hæu khäng phaíi laì âiãöu âaïng ngaûc nhiãn. Tçnh hçnh naìy hiãûn nay âaî täön taûi. Luáût Lao âäüng Viãût Nam quy âënh ràòng nam giåïi vaì phuû næî coï thãø tiãúp tuûc lao âäüng vaì âoïng BHXH thãm 5 nàm sau tuäøi nghè hæu nãúu hoü mong muäún vaì âæåüc sæû âäöng thuáûn cuía chuí lao âäüng. Trãn thæûc tãú, ráút êt ngæåìi laìm viãûc naìy. Âa säú nam giåïi vaì phuû næî nghé ràòng hoü phaíi nghè hæu åí âäü tuäøi 60 vaì 55 tæång æïng. Nháûn xeït cuäúi cuìng Cuäüc caíi caïch nhiãöu khaí nàng seî mang laûi låüi êch cho nhæîng phuû næî coï trçnh âäü hoüc váún vaì laìm täøn thæång nhiãöu hån tåïi nhæîng phuû næî phaíi nghè hæu såïm hån hoàûc vç lyï do sæïc khoíe, hoàûc vç hoü laìm viãûc trong caïc doanh nghiãûp coï âiãöu kiãûn lao âäüng nàûng nhoüc. Cuäüc caíi caïch nhiãöu khaí nàng cuîng seî khäng caíi thiãûn tçnh traûng cho nhæîng phuû næî laìm viãûc taûi caïc doanh nghiãûp æa thêch tuyãøn duûng lao âäüng treí vaì do âoï thæåìng gáy aïp læûc âãø phuû næî låïn tuäøi nghè hæu ngay khi hoü âæåüc quyãön hæåíng læång hæu. Phæång aïn 2 Muûc tiãu. Bçnh âàóng giåïi vaì sæû bãön væîng taìi chênh daìi haûn cuía chãú âäü hæu trê; náng cao cå häüi tiãúp tuûc laìm viãûc trong khu væûc chênh thæïc cho táút caí phuû næî. Läü trçnh. Nhæîng thay âäøi âæåüc trçnh baìy trong Baíng 6.2. Tuäøi nghè hæu tiãu chuáøn cuía phuû næî seî âæåüc náng lãn 4 thaïng mäùi nàm, cho tåïi khi âaût tåïi n âäü tuäøi 60 (tæïc laì vaìo nàm 2025 nãúu caíi caïch âæåüc thæûc hiãûn vaìo nàm 2011). Nghè hæu såïm cho phuû næî laìm viãûc trong âiãöu kiãûn lao âäüng nàûng nhoüc âæåüc náng lãn 4 n thaïng mäùi nàm, cho tåïi khi âaût tåïi âäü tuäøi 55, hoàûc 50 âäúi våïi nhæîng phuû næî laìm viãûc trong caïc vë trê âàûc biãût (tæïc laì vaìo nàm 2025 nãúu caíi caïch âæåüc thæûc hiãûn vaìo nàm 2011). Tuäøi nghè hæu cho phuû næî suy giaím khaí nàng lao âäüng 61% tråí lãn seî âæåüc náng lãn 4 n thaïng mäùi nàm, cho tåïi khi âaût âäü tuäøi 50 (tæïc laì vaìo nàm 2025 nãúu caíi caïch âæåüc thæûc hiãûn vaìo nàm 2011). Phuû næî n khäng thãø laìm thuí tuûc nháûn læång hæu træåïc khi hoü âãún tuäøi nghè hæu. Hãû säú n phuû næî trong cäng thæïc tênh læång hæu seî âæåüc giaím dáön 0,2% mäùi 3 nàm, cho tåïi khi âaût mæïc 2% (tæïc laì vaìo nàm 2025 nãúu láön giaím âáöu tiãn âæåüc thæûc hiãûn vaìo nàm 2013). Baíng 6.2 Nhæîng thay âäøi trong tuäøi nghè hæu vaì cäng thæïc tênh læång hæu cuía Phæång aïn 2 Tuäøi nghè hæu Säú nàm cáön thiãút âãø âæåüc hæåíng Hãû säú âãö xuáút tiãu chuáøn mæïc læång thay thãú täúi âa (nàm) (%) 2010 55 tuäøi 25 3.0 2011 Nàm âáöu tiãn thæûc hiãûn caíi caïch: 55 tuäøi 4 thaïng 25 3.0 2012 55 tuäøi 8 thaïng 25 3.0 2013 56 tuäøi 26 2.8 2014 56 tuäøi 4 thaïng 26 2.8 2015 56 tuäøi 8 thaïng 26 2.8 43 2016 57 tuäøi 27 2.6 2017 57 tuäøi 4 thaïng 27 2.6 2018 57 tuäøi 8 thaïng 27 2.6 2019 57 tuäøi 28 2.4 2020 58 tuäøi 4 thaïng 28 2.4 2021 58 tuäøi 8 thaïng 28 2.4 2022 58 tuäøi 29 2.2 2023 59 tuäøi 4 thaïng 29 2.2 2024 59 tuäøi 8 thaïng 29 2.2 2025 60 tuäøi 30 2.0 Nhæîng låüi êch taìi chênh Do tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî âæåüc náng lãn dáön dáön, nhæîng låüi êch taìi chênh tuy nhoí beï trong ngàõn haûn nhæng laûi quan troüng trong daìi haûn. Dæû âoaïn sau âáy minh hoüa cho váún âãö naìy. Giaí thiãút ràòng mäùi nàm vaìo ngaìy 1 thaïng 1, caïc sæû kiãûn sau xaíy ra åí Viãût Nam: 100 phuû næî âãún tuäøi 55 vaì vãö hæu; n 10 phuû n næî laìm viãûc trong caïc âiãöu kiãûn nàûng nhoüc âãún tuäøi 50 vaì vãö hæu såïm, vaì; 1 phuû n næî suy giaím khaí nàng lao âäüng 61% tråí lãn âãún tuäøi 45 vaì vãö hæu. Âäöng thåìi âãø âån giaín hoïa, giaí thiãút ràòng trong suäút nàm âoï: n Táút caí nhæîng phuû næî khaïc âãún tuäøi 55, 50 hoàûc 45 laìm viãûc trong khu væûc khäng chênh thæïc khäng âæåüc quyãön nghè hæu. Giaí sæí ràòng Phæång aïn 2 âæåüc thæûc hiãûn vaìo ngaìy 1 thaïng 1 nàm 2011. Taûi thåìi âiãøm naìy, tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî âæåüc náng lãn åí mæïc 55 tuäøi 4 thaïng. Kãút quaí laì, 100 phuû næî lãn tuäøi 55 vaìo thaïng 1 nàm 2011 khäng âæåüc nghè hæu ngay. Hoü tiãúp tuûc laìm viãûc thãm 4 thaïng, cho tåïi ngaìy 1 thaïng 5 nàm 2011. Hãû thäúng hæu trê nháûn thãm 400 thaïng âoïng goïp vaì tiãút kiãûm âæåüc 400 thaïng chi traí phuïc låüi hæu trê. 10 phuû næî âãún tuäøi 50 vaìo thaïng 1 nàm 2011 vaì 1 phuû næî suy giaím khaí nàng lao âäüng 61% tråí lãn âãún tuäøi 45 cuîng tiãúp tuûc laìm viãûc thãm 4 thaïng. Hãû thäúng hæu trê nháûn thãm 44 thaïng âoïng goïp vaì tiãút kiãûm âæåüc 44 thaïng chi traí phuïc låüi hæu trê. Vaìo ngaìy 1 thaïng 1 nàm 2012: 100 phuû næî lãn tuäøi 55 vaìo thaïng naìy seî laìm viãûc tåïi ngaìy 1 thaïng 9, 2012 ­ nhiãöu hån 8 thaïng so våïi chãú âäü hiãûn haình nhæng chè nhiãöu hån 4 thaïng so våïi nhæîng phuû næî lãn tuäøi 55 vaìo nàm 2011. Hãû thäúng hæu trê nháûn thãm 800 thaïng âoïng goïp vaì tiãút kiãûm âæåüc 800 thaïng chi traí phuïc låüi hæu trê. 10 phuû næî lãn tuäøi 55 vaì 1 phuû næî suy giaím khaí nàng lao âäüng 61% tråí lãn lãn tuäøi 45 vaìo thaïng 1 cuîng tiãúp tuûc laìm viãûc thãm 8 thaïng. Hãû thäúng hæu trê nháûn thãm 88 thaïng âoïng goïp vaì tiãút kiãûm âæåüc 88 thaïng chi traí phuïc låüi hæu trê. So saïnh våïi våïi tçnh hçnh khäng caíi caïch, thç kãø tæì thaïng 1 nàm 2011, hãû thäúng hæu trê âaî nháûn 1.332 (444+888) khoaín âoïng goïp haìng thaïng vaì tiãút kiãûm âæåüc 1.332 khoaín chi traí phuïc låüi hæu trê haìng thaïng. Phuû næî seî phaíi laìm viãûc thãm 8 thaïng vaìo nàm 2012 træåïc khi nghè hæu nhæng chè nhiãöu hån 4 thaïng so våïi nhæîng ngæåìi træåïc âoï âaî tåïi tuäøi nghè hæu vaìo nàm 2011. 44 Cuäüc caíi caïch âæåüc âãö xuáút trong phæång aïn naìy cuîng tæång tæû nhæ sæû mä phoíng âæåüc âæa ra trong Pháön 2; nhæng thay vç thæûc hiãûn trong 5 nàm, caíi caïch seî âæåüc thæûc hiãûn trong voìng 15 nàm. Coï thãø xem laûi mä phoíng tênh toaïn caïc khoaín tiãút kiãûm thæûc tãú âæa ra taûi Pháön 2.4 vaì Hçnh 2.3 âãø tháúy caíi caïch seî giaím båït säú ngæåìi nháûn læång hæu vaì caíi thiãûn sæû cán bàòng cuía chãú âäü hæu trê . Âãö xuáút naìy vaì cuäüc caíi caïch âæåüc mä phoíng trong pháön 2 mang laûi taïc âäüng taìi chênh nhæ nhau, nhæng taïc âäüng trong ngàõn haûn cuía âãö xuáút naìy nhoí beï hån ráút nhiãöu. Tuy nhiãn, do váùn coï nhiãöu ngæåìi âoïng goïp so våïi säú ngæåìi hæåíng læång hæu nãn caíi caïch khäng cáön phaíi tçm caïch taûo ra caïc khoaín tiãút kiãûm âaïng kãø trong ngàõn haûn. Viãûc náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî coï thãø âæåüc thæûc hiãûn dáön dáön. Låüi êch cuía viãûc náng dáön tuäøi nghè hæu Caíi caïch seî khäng âàût gaïnh nàûng cuía sæû âiãöu chènh lãn vai mäüt hoàûc mäüt säú nhoïm phuû næî. Gaïnh nàûng naìy traíi daìi qua 15 nàm vaì âæåüc chia seí båíi nhiãöu nhoïm kãú tiãúp nhau. Nhæîng phuû næî nghè hæu trong mäüt nàm cuû thãø seî chè phaíi nghè hæu muäün hån 4 thaïng so våïi nhæîng phuû næî âaî tåïi tuäøi nghè hæu vaìo nàm træåïc âoï. Âáy laì mäüt khoaíng thåìi gian khaï ngàõn. Caíi caïch cuîng seî taûo ra mäüt thåìi kyì chuyãøn âäøi trong âoï, caïc doanh nghiãûp coï thãø dáön dáön taïi täø chæïc vaì âiãöu chènh phuì håüp våïi nhæîng thay âäøi âaî âæåüc cäng bäú maì váùn duy trç sæïc caûnh tranh. Trong nàm 2011, caïc doanh nghiãûp seî khäng phaíi tiãún haình nhæîng thay âäøi quan troüng. Viãûc vãö hæu cuía caïc næî lao âäüng låïn tuäøi chè bë trç hoaîn coï 4 thaïng. Chè tåïi nàm 2013, phuû næî måïi tiãúp tuûc laìm viãûc trong caïc doanh nghiãûp thãm troìn mäüt nàm; vaì chè tåïi nàm 2016 hoü måïi phaíi tiãúp tuûc laìm viãûc thãm 2 nàm. Toaìn bäü thåìi kyì chuyãøn âäøi naìy keïo daìi 15 nàm. Âiãöu naìy âàûc biãût quan troüng âäúi våïi caïc doanh nghiãûp tuyãøn duûng phuû næî laìm viãûc trong caïc âiãöu kiãûn nàûng nhoüc. Khi caïc doanh nghiãûp naìy biãút ràòng trong læång lai, ngæåìi lao âäüng cuía mçnh seî khäng âæåüc quyãön nghè hæu såïm åí tuäøi 50 (hoàûc 45 âäúi våïi caïc træåìng håüp âàûc biãût), hoü seî phaíi caíi thiãûn âiãöu kiãûn laìm viãûc âãø phuû næî váùn duy trç âæåüc sæïc lao âäüng cho tåïi tuäøi 55. Tuy nhiãn, nhæîng phuû næî khäng thãø tiãúp tuûc duy trç khaí nàng lao âäüng váùn âæåüc quyãön hæåíng tråü cáúp suy giaím khaí nàng lao âäüng. Do thåìi gian âoïng goïp cuía phuû næî cuîng âäöng thåìi tàng lãn nãn sæû thay âäøi dáön dáön trong tuäøi nghè hæu buì âàõp cho taïc âäüng tiãu cæûc do thay âäøi trong cäng thæïc tênh læång hæu mang laûi. Nhæîng ngæåìi thiãût thoìi Nhæîng phuû næî suy giaím khaí nàng lao âäüng åí tuäøi 45 laì nhæîng ngæåìi chëu thiãût thoìi. Nãúu hoü suy giaím khaí nàng lao âäüng åí tuäøi 45, hoü seî khäng coìn âæåüc hæåíng quyãön nghè hæu såïm. Nhæîng phuû næî naìy seî phaíi nghè viãûc maì khäng âæåüc nháûn læång hæu âãø buì âàõp mäüt pháön cho khoaín thu nháûp bë máút. Nhæîng ngæåìi âaî laìm viãûc 20 nàm seî phaíi chåì 5 nàm træåïc khi coï thãø laìm thuí tuûc nháûn læång hæu. Nháûn xeït cuäúi cuìng Cuäüc caíi caïch naìy thæûc hiãûn bçnh âàóng giåïi trong hãû thäúng hæu trê vaì mang laûi nhæîng caíi thiãûn taìi 45 chênh daìi haûn cho chãú âäü. Viãûc thæûc hiãûn theo tæìng bæåïc giuïp giaím båït sæû phaín âäúi trong phuû næî vaì cho pheïp caïc doanh nghiãûp coï thåìi gian thay âäøi täø chæïc âãø duy trç sæïc caûnh tranh. Caïc mæïc læång hæu cuía phuû næî cuîng khäng thay âäøi. Phæång aïn 3 Muûc tiãu. Bçnh âàóng giåïi vaì sæû bãön væîng taìi chênh daìi haûn cuía hãû thäúng hæu trê; náng cao cå häüi âæåüc tiãúp tuûc laìm viãûc trong khu væûc chênh thæïc cuía táút caí phuû næî vaì baío vãû nhæîng phuû næî bë suy giaím khaí nàng lao âäüng 61% tråí lãn. Läü trçnh Tæång n tæû Phæång aïn 2, vaì Khäng n náng tuäøi âæåüc quyãön nghè hæu cuía phuû næî suy giaím khaí nàng lao âäüng 61% tråí lãn. Trong âãö xuáút caíi caïch naìy, phuû næî suy giaím khaí nàng lao âäüng khäng phaíi chëu thiãût thoìi. Tuy nhiãn, tiãu chuáøn âæåüc nháûn tråü cáúp suy giaím khaí nàng lao âäüng nãn âæåüc sæía âäøi âãø traïnh viãûc caïc doanh nghiãûp laûm duûng tçnh thãú naìy. Cáön xem xeït vaì âæa ra caïc tiãu chuáøn cáön thiãút âãø âaím baío táút caí nhæîng phuû næî bë suy giaím khaí nàng lao âäüng khäng phaíi tiãúp tuûc laìm viãûc. Nhæîng ngæåìi thiãût thoìi Nam ngiåïi bë suy giaím khaí nàng lao âäüng træåïc tuäøi 55 laì nhæîng ngæåìi phaíi chëu phán biãût âäúi xæí. Nãúu hoü bë suy giaím khaí nàng lao âäüng vaì phaíi ngæìng laìm viãûc, hoü seî khäng âæåüc nháûn læång hæu thay cho mäüt pháön thu nháûp âaî máút. Trong khi phuû næî âæåüc hæåíng quyãön naìy. Nháûn xeït cuäúi cuìng Phæång aïn 3 täút hån phæång aïn 2 vç Phæång aïn 3 ngàn chàûn thiãût thoìi cho nhæîng phuû næî bë suy giaím khaí nàng lao âäüng. Tuy nhiãn, phæång aïn naìy váùn duy trç thiãn vë giåïi cho phuû næî bë suy giaím khaí nàng lao âäüng. Phæång aïn 4 Muûc tiãu. Bçnh âàóng giåïi vaì sæû bãön væîng taìi chênh daìi haûn cuía hãû thäúng hæu trê; náng cao cå häüi âæåüc tiãúp tuûc laìm viãûc trong khu væûc chênh thæïc cuía táút caí phuû næî vaì baío vãû phuû næî vaì nam giåïi bë suy giaím khaí nàng lao âäüng. Läü trçnh. Tæång n tæû Phæång aïn 2 vaì, Khäng n náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî bë suy giaím khaí nàng lao âäüng; âäü tuäøi nghè hæu cho nam giåïi bë suy giaím khaí nàng lao âäüng giaím xuäúng 45 vaìo nàm thæûc hiãûn caíi caïch (tæïc laì nàm 2011- nãúu tuäøi nghè hæu bàõt âáöu âæåüc náng lãn vaìo nàm 2011). 46 Låüi êch Theo Phæång aïn 4, phuû næî bë suy giaím khaí nàng lao âäüng seî khäng chëu thiãût thoìi tæì caíi caïch, nhæng caíi caïch cuîng âäöng thåìi caíi thiãûn âiãöu kiãûn säúng cho nam giåïi bë suy giaím khaí nàng lao âäüng. So våïi Phæång aïn 3, Læûa choün naìy täút hån cho toaìn thãø xaî häüi. Nhæîng háûu quaí taìi chênh Caïc khoaín tiãút kiãûm cho chãú âäü hæu trê cuîng bë giaím theo tæång æïng. Giaí thiãút ràòng, mäùi nàm coï 1 nam giåïi bë suy giaím khaí nàng lao âäüng âãún tuäøi 45 vaìo ngaìy 1 thaïng 1. Theo luáût phaïp hiãûn haình, ngæåìi nam giåïi naìy phaíi dæìng laìm viãûc maì khäng âæåüc nháûn læång hæu thay thãú cho thu nháûp âaî máút. Nãúu ngæåìi naìy âaî laìm viãûc 20 nàm, anh ta seî phaíi âåüi 5 nàm træåïc khi coï thãø laìm thuí tuûc nháûn læång hæu. Theo Phæång aïn 4, ngæåìi nam giåïi naìy coï thãø laìm thuí tuûc nháûn tråü cáúp suy giaím khaí nàng lao âäüng åí tuäøi 45. Hãû thäúng læång hæu seî phaíi chi traí thãm 5 nàm phuïc låüi hæu trê haìng thaïng. Nãúu caïc tiãu chuáøn cho pheïp hæåíng tråü cáúp suy giaím khaí nàng lao âäüng âæåüc sæía âäøi âãø ngæåìi dán vaì caïc doanh nghiãûp khäng thãø laûm duûng chãú âäü hæu trê, thç chi phê cho viãûc måí räüng quyãön hæåíng tråü cáúp suy giaím khaí nàng lao âäüng cho nam giåïi åí tuäøi 45 seî tæång âäúi nhoí beï. Bçnh âàóng hoïa caïc âiãöu kiãûn âæåüc hæåíng tråü cáúp suy giaím khaí nàng lao âäüng giæîa nam giåïi vaì phuû næî thäng qua viãûc giaím âäü tuäøi täúi thiãøu cho nam giåïi seî täút hån cho toaìn thãø xaî häüi vaì khäng keïo theo caïc khoaín chi phê taìi chênh cáön thiãút âaïng kãø naìo. 47 ì û í Tai liãu tham khao Abraham K., Houseman S, 2004. Viãûc laìm vaì kãú hoaûch nghè hæu cuía ngæåìi Myî cao tuäøi. Taìi liãûu Laìm viãûc säú 04 ­ 105 cuía Caïn bäü Viãûn Upjohn. Bateman, Hazel. 2007. Nghiãn cæïu vãö Haìn Quäúc. Taìi liãûu cå såí phuûc vuû Caíi caïch Læång hæu vaì Phaït triãøn caïc chãú âäü hæu trê: Mäüt âaïnh giaï cuía Chæång trçnh Tråü giuïp cuía Ngán haìng Thãú giåïi. Ngán haìng Thãú giåïi. Butler, M. 2001. Tênh khaí thi chênh trë cuía viãûc náng tuäøi nghè hæu: Baìi hoüc tæì mäüt cuäüc boí phiãúu vãö tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî. Táûp håüp taìi liãûu thaío luáûn säú 2780 cuía Trung tám Nghiãn cæïu Kinh tãú vaì Chênh trë. Washington, D.C. Casey, B. 2004. Caíi caïch chãú âäü læång hæu Nháût Baín: Mäüt træåìng håüp âàûc biãût? Trung tám Nghiãn cæïu Nghè hæu cuía Træåìng Âaûi hoüc Boston, Baín toïm tàõt säú 4 thaïng Chên. Castel, P., vaì Martin Rama. 2005. Nháûn xeït vãö dæû thaío Luáût Baío hiãøm Xaî häüi måïi. Ngán haìng Thãú giåïi taûi Haì Näüi, Viãût Nam. Taìi liãûu näüi bäü. Chawla, M., G. Betcherman, A. Banerji. 2007. "Tæì Âoí tåïi Xaïm, thåìi kyì quaï âäü thæï ba cuía caïc dán säú giaì hoïa taûi Âäng Áu vaì Liãn bang Xä viãút cuî." Washington, D.C.: Ngán haìng Thãú giåïi. Giang Thanh Long. 2004. Chãú âäü hæu trê åí Viãût Nam: Hiãûn traûng vaì thaïch thæïc trong mäüt xaî häüi âang giaì hoïa. Xuáút baín trong Taìi liãûu thaío luáûn säú 2 cuía Diãùn âaìn Phaït triãøn Viãût Nam (2004). Gruber, J., vaì D.A. Wise (eds). 1999. Baío hiãøm Xaî häüi trãn toaìn Thãú giåïi. Chicago, IL: ÁÚn pháøm cuía træåìng Âaûi hoüc Chicago. Hooftman, W. 2007. Phuû næî khäng chëu nhiãöu ruíi ro thán thãø liãn quan tåïi viãûc laìm hån nam giåïi. Eurofound. www.eurofound.europa.eu/ewco Lahey, J. 2005. Tuäøi taïc, Phuû næî vaì thuã lao âäüng: Mäüt nghiãn cæïu thæûc nghiãûm. Taìi liãûu laìm viãûc NBER 11435. Moon Hyungpyo. 2005. Chãú âäü hæu trê Haìn Quäúc: Tçnh hçnh hiãûn taûi vaì caïc nhiãûm vuû træåïc màõt. Taìi liãûu laìm viãûc. Viãûn Nghiãn cæïu Haìn Quäúc. Seoul. Sabharwal Gita, vaì Than Thi Thien Huong. 2007. Ghi chuï vãö Tuäøi Nghè hæu khaïc biãût trong Dëch vuû cäng: mäüt hçnh thæïc khaïc cuía phán biãût giåïi. Tráön Thë Ván Anh, vaì Nguyãùn Hæîu Minh (eds). 2008. Bçnh âàóng giåïi åí Viãût Nam. Haì Näüi: Nhaì xuáút baín Khoa hoüc Xaî häüi (baín tiãúng Viãût). Turner Jonh (2007): Nhæîng âäü tuäøi âæåüc quyãön hæåíng læång hæu tråü cáúp xaî häüi taûi caïc næåïc OECD 1949-2035. Taûp chê An sinh Xaî häüi Quäúc tãú. Säú 60, 1/2007. Cå quan An Sinh Xaî häüi Hoa Kyì (2006). Caïc chæång trçnh An sinh Xaî häüi trãn toaìn Thãú giåïi. Xuáút baín láön thæï tæ. http://www.ssa.gov/policy/docs/progdesc/ssptw/ Âaïnh giaï Bçnh âàóng giåïi åí Viãût Nam. 2006. Baïo caïo chung cuía Ngán haìng Thãú giåïi, Ngán haìng Phaït triãøn cháu AÏ, DFID Viãût Nam, CIDA. Lee, Sunhwa. 2008. Phán têch giåïi trong Âiãöu tra Mæïc säúng Häü gia âçnh Viãût Nam 2006: Phuû næî chi duìng cho Giaïo duûc, Viãûc laìm vaì Sæïc khoíe nhæ thãú naìo? Ngán haìng Thãú giåïi. Baïo caïo Phaït triãøn Viãût Nam, 2004 Khoa hoüc vãö Phuû næî, 11/27, 2007 48 Phuû luûc A. Caïc chênh saïch hæu trê Theo qui âënh cuía Bäü luáût lao âäüng, Luáût BHXH hiãûn haình cho tháúy, ngæåìi lao âäüng âæåüc nghè hæu vaì hæåíng chãú âäü hæu trê haìng thaïng khi coï âuí âäöng thåìi âiãöu kiãûn vãö tuäøi âåìi vaì thåìi gian âaî tham gia âoïng BHXH, cuû thãø nhæ sau: 49 50 51 û ï û ï ü ü Phuû luc B. Phæång phap luán trong nghiãn cæu xaî häi hoc ø í ü vãö tuäi nghè hæu cua lao âäng næî Nghiãn cæïu xaî häüi hoüc vãö tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî coï 4 hoaût âäüng chênh våïi caïc phæång phaïp nghiãn cæïu âa daûng nhæ phæång phaïp thu tháûp vaì phán têch taìi liãûu, säú liãûu thæï cáúp, phæång phaïp âiãöu tra xaî häüi hoüc, phæång phaïp chuyãn gia, tham váún. Hoaût nâäüng 1: Nghiãn cæïu âiãøm vãö tçnh hçnh âaìo taûo, âãö baût vaì læång cuía nam næî nhán viãn Bäü LÂTB&XH Hoaût âäüng naìy sæí duûng phæång phaïp thu tháûp vaì phán têch taìi liãûu, säú liãûu thäúng kã cuía Bäü LÂTB&XH vãö tçnh hçnh læång, âaìo taûo vaì âãö baût caïn bäü nam vaì næî nhàòm khaïi quaït hiãûn traûng, caïc cå häüi vaì khoaíng caïch giåïi trong viãûc thiãút kãú vaì thæûc hiãûn caïc chênh saïch tiãön læång, âaìo taûo vaì âãö baût caïn bäü cuía Bäü LÂTB&XH. Máùu thäúng kã bao gäöm thäng tin cuía 3000 caïn bäü, cäng chæïc âang laìm viãûc taûi caïc cå quan, âån vë thaình viãn cuía Bäü LÂTB&XH, bao gäöm: (1) caïc âån vë quaín lyï Nhaì næåïc; (2) caïc âån vë nghiãn cæïu; (3) caïc âån vë âaìo taûo; (4) caïc âån vë in áún, xuáút baín; (5) caïc âån vë y tãú; vaì (6) caïc doanh nghiãûp. Hoaût âäü n ng 2: Âiãöu tra kinh tãú - xaî häüi vãö tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî Hoaût âäüng naìy sæí duûng phæång phaïp âiãöu tra xaî häüi hoüc - phoíng váún sáu (sæí duûng baíng hoíi måí) nhàòm hiãøu roî tçnh hçnh viãûc laìm, âåìi säúng vaì thu nháûp cuía ngæåìi hæåíng læång hæu sau khi vãö hæu, quan âiãøm cuía hoü vãö tuäøi nghè hæu; hiãøu roî tçnh hçnh sæí duûng næî lao âäüng trung niãn vaì næî lao âäüng låïn tuäøi, quan âiãøm vãö sæí duûng, âaìo taûo vaì âãö baût næî lao âäüng tuäøi trung niãn, quan âiãøm vãö tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî. Cuäüc âiãöu tra âæåüc thæûc hiãûn taûi Haì Näüi trong thaïng 5/2008 våïi 2 âäúi tæåüng chênh, bao gäöm: - 13 phuû næî hæåíng læång hæu, dæåïi 60 tuäøi vaì tæìng laìm viãûc trong caïc nhoïm ngaình nghãö khaïc nhau: (1) laìm viãûc trong khu væûc haình chênh cäng nhæ y tãú, giaïo duûc, khu væûc quäúc doanh vaì nghè hæu theo âuïng tuäøi quy âënh (55 tuäøi); (2) laìm viãûc trong caïc khu væûc nàûng nhoüc vaì âäüc haûi, vãö hæu såïm, tuäøi dæåïi 55 (theo quy âënh); (3) nhæîng ngæåìi laìm viãûc trong caïc doanh nghiãûp quäúc doanh cäø pháön hoïa (lao âäüng dæ thæìa, hoàûc bë càõt giaím do taïi cå cáúu), nghè hæu såïm (dæåïi 55 tuäøi); vaì (4) laìm viãûc taûi caïc cå quan haình chênh cäng, hoàûc caïc doanh nghiãûp vaì nghè hæu såïm (dæåïi 55 tuäøi) do sæïc khoíe yãúu vaì bë suy giaím khaí nàng lao âäüng. - 10 laînh âaûo hoàûc caïc caï nhán phuû traïch nhán sæû taûi caïc cå quan, doanh nghiãûp sæí duûng næî lao âäüng (hån 40 tuäøi) trong caïc khu væûc sau: (1) træåìng hoüc, bãûnh viãûn, cå quan quaín lyï nhaì næåïc; (2) caïc âån vë saín xuáút (âiãöu kiãûn bçnh thæåìng); vaì (3) caïc âån vë saín xuáút coï âiãöu kiãûn lao âäüng nàûng nhoüc vaì âäüc haûi. Hoaû nt âäüng 3. Tham váún caïc nhaì quaín lyï, hoaûch âënh chênh saïch vaì caïc chuyãn gia vãö váún âãö âiãöu chènh tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî Hoaût âäüng naìy âaî sæí duûng phæång phaïp chuyãn gia, tham váún thäng qua viãûc täø chæïc caïc 52 cuäüc thaío luáûn nhoïm troüng âiãøm våïi caïc nhaì quaín lyï vaì caïc nhaì láûp chênh saïch nhàòm thu tháûp phaín æïng cuía caïc nhaì láûp chênh saïch âäúi våïi táûp håüp caïc læûa choün chênh saïch dæûa trãn kãút quaí cuía nghiãn cæïu, vaì caïc thäng âiãûp âæåüc ruït ra tæì caïc cuäüc phoíng váún naìy. Caïc chuí âãö thaío luáûn bao gäöm: (1) Hiãûn traûng âaìo taûo, sæí duûng vaì âãö baût næî lao âäüng tuäøi trung niãn; (2) Luáûn cæï kinh tãú - xaî häüi cuía viãûc náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî; vaì (3) Caïc yï kiãún âäúi våïi caïc læûa choün chênh saïch cho viãûc âiãöu chènh tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî. Toaû âaìm âæåüc täø chæïc vaìo thaïng 5/2008 våïi 22 âaûi biãøu laì caïc nhaì hoaûch âënh chênh saïch, caïc chuyãn gia liãn quan âãún lénh væûc BHXH, lao âäüng - viãûc laìm vaì giåïi âãún tæì caïc cå quan, täø chæïc sau: 1. Ban Phaïp Luáût - Trung æång Häüi Liãn HiãûpPhuû næî Viãût Nam 2. Uyí ban Quäúc gia vç sæû Tiãún bäü cuía Phuû næî Viãût Nam 3. Vuû caïc Váún âãö xaî häüi - Uyí ban Caïc váún âãö xaî häüi cuía Quäúc häüi 4. Phoìng Thæång Maûi vaì Cäng Nghiãûp Viãût Nam 5. Ban Næî cäng - Täøng Liãn âoaìn Lao âäüng Viãût Nam 6. Liãn Minh caïc Håüp taïc xaî Viãût Nam 7. Bäü Y tãú: Vuû Phaïp chãú, Viãûn Chênh saïch vaì Chiãún læåüc Y tãú 8. Bäü Näüi Vuû: Vuû Cäng chæïc-Viãn chæïc, Vuû Phaïp chãú 9. Bäü LÂTB&XH: Vuû Bçnh âàóng giåïi, Vuû Baío hiãøm xaî häüi, Vuû Phaïp chãú, Vuû Täø chæïc Caïn Bäü, Viãûn Khoa hoüc Lao âäüng vaì Xaî häüi 10.Viãûn Khoa hoüc xaî häüi Viãût Nam: Viãûn Nghiãn cæïu Giåïi vaì Gia âçnh, Viãûn Xaî häüi hoüc, Viãûn Nghiãn cæïu con ngæåìi, Viãûn Nhaì næåïc vaì Phaïp luáût 11.Trung tám Nghiãn cæïu Phuû næî - Træåìng caïn bäü Phuû næî Trung æång 12.Trung tám Nghiãn cæïu Giåïi vaì Phaït triãøn - Træåìng Âaûi hoüc Khoa hoüc Xaî häüi vaì Nhán vàn 13.Trung tám Nghiãn cæïu Giåïi - Hoüc Viãûn Haình chênh - Chênh Trë Quäúc gia Häö Chê Minh 14.Khoa Kinh tãú Lao âäüng - Træåìng Âaûi hoüc Kinh tãú Quäúc dán Hoaût n âäüng 4. Täø chæïc häüi thaío cäng bäú caïc phaït hiãûn cuía nghiãn cæïu Hoaût âäüng naìy thäng qua häüi thaío cäng bäú caïc phaït hiãûn cuía nghiãn cæïu vaì thu tháûp yï kiãún phaín häöi tæì caïc bãn tham gia âãø hoaìn táút baïo caïo vãö caïc phaït hiãûn kinh tãú - xaî häüi, caïc luáûn cæï khoa hoüc vaì caïc bàòng chæïng thæûc tãú liãn quan âãún váún âãö âiãöu chènh tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî vaì caïc læûa choün chênh saïch cho viãûc âiãöu chènh naìy. Häüi thaío diãùn ra vaìo thaïng 6/2008 våïi 51 âaûi biãøu tham dæû laì: (1) caïc nhaì quaín lyï vaì hoaûch âënh chênh saïch, chuyãn gia âãún tæì caïc bäü/ngaình, cå quan nghiãn cæïu vaì caïc træåìng âaûi hoüc; (2) âaûi diãûn cuía caïc doanh nghiãûp, ngæåìi lao âäüng; vaì (3) caïc täø chæïc quäúc tãú. 53 û ï ü ü ø í ü Phuû luc C. Nghiãn cæu Xaî häi hoc vãö Tuäi nghè hæu cua lao âäng næî Vãö màût kinh tãú, tuäøi nghè hæu cuía phuû næî Viãût Nam cáön âæåüc tàng lãn âãø âaím baío sæû bãön væîng láu daìi cuía quyî hæu trê. Tuy nhiãn, vãö màût xaî häüi thç háöu hãút phuû næî vaì xaî häüi âãöu khäng uíng häü viãûc tàng tuäøi nghè hæu. Kinh nghiãûm quäúc tãú vãö viãûc caíi caïch hæu trê âaî chè ra ràòng nhæîng tranh caîi vãö màût taìi chênh khäng âuí âãø giaíi quyãút váún âãö. Nhæîng âãö xuáút vãö viãûc tàng tuäøi nghè hæu cho phuû næî âaî khäng giaình âæåüc sæû quan tám cuía caïc nhaì hoaûch âënh chênh saïch. Chênh vç váûy, mäüt nghiãn cæïu vãö tuäøi nghè hæu cho lao âäüng næî hiãûn âang âæåüc tiãún haình båíi caïc chuyãn gia tæ váún trong næåïc (Viãûn KHLÂ&XH) vaì quäúc tãú (Ngán haìng Thãú giåïi). Nghiãn cæïu naìy cho tháúy cáön thiãút phaíi tçm hiãøu quan âiãøm vaì nháûn thæïc cuía phuû næî, doanh nghiãûp vaì caïc nhaì hoaûch âënh chênh saïch vãö váún âãö tuäøi nghè hæu thäng qua caïc nghiãn cæïu xaî häüi hoüc âäúi våïi nhoïm phuû næî hæu trê, âaûi diãûn caïc cå quan/doanh nghiãûp vaì toüa âaìm våïi caïc nhaì hoaûch âënh chênh saïch, caïc chuyãn gia, caïc nhaì khoa hoüc vãö chuí âãö trãn. Nghiãn cæïu âæåüc tiãún haình vaìo thaïng 4 vaì thaïng 5 nàm 2008. Baïo caïo naìy trçnh baìy caïc kãút quaí nghiãn cæïu xaî häüi hoüc tæì 13 cuäüc phoíng váún sáu phuû næî hæu trê taûi 1 phæåìng cuía thaình phäú Haì Näüi nhàòm tçm hiãøu thæûc traûng viãûc laìm, thu nháûp, âåìi säúng cuía phuû næî hæu trê vaì quan âiãøm cuía hoü vãö âäü tuäøi nghè hæu; 10 phoíng váún sáu våïi âaûi diãûn laînh âaûo caïc cå quan/doanh nghiãûp taûi Haì Näüi vãö tçnh hçnh sæí duûng lao âäüng næî trung niãn vaì quan âiãøm cuía cå quan/doanh nghiãûp vãö âäü tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî; vaì kãút quaí toüa âaìm våïi caïc nhaì hoaûch âënh chênh saïch, caïc nhaì khoa hoüc vãö chuí âãö trãn. Pháön A. KÃÚT QUAÍ PHOÍNG VÁÚN SÁU PHUÛ NÆÎ HÆU TRÊ Trong täøng säú 13 phuû næî nghè hæu âæåüc phoíng váún sáu, coï 5 ngæåìi nghè hæu åí âäü tuäøi 55 vaì trãn 55, 8 ngæåìi nghè hæu såïm (7 ngæåìi theo chãú âäü tinh giaím biãn chãú, 1 ngæåìi vç lyï do sæïc khoíe vaì 1 ngæåìi khäng coï nhu cáöu laìm viãûc khi âaî âuí tuäøi nghè hæu vaì âuí säú nàm cäng taïc). Pháön låïn phuû næî nghè hæu såïm do tinh giaím biãn chãú âãöu phaíi qua häüi âäöng giaïm âënh y khoa âãø láúy chæïng nháûn máút sæïc khoíe âãø âæåüc hæåíng læång hæu såïm. (xem Baíng C.1) Baíng C.1 Täøng håüp thäng tin vãö 13 phuû næî hæu trê âæåüc phoíng váún sáu TT Nghãö nghiãûp træåïc khi TÂHV Tuäøi Tuäøi Loaûi hæu Viãûc laìm sau Viãûc laìm hiãûn nghè hæu nghè hiãûn trê hæu trê taûi hæu taûi 1 Kyî sæ chãú taûo maïy ÂH 55 61 Âuïng tuäøi laìm tiãúp 1 nàm Khäng laìm viãûc 2 Kyî thuáût viãn CNKT 55 60 Âuïng tuäøi laìm tiãúp 2 nàm Khäng laìm viãûc 3 Âiãûn baïo viãn ÂH 55 56 Âuïng tuäøi Khäng coï nhu Khäng laìm viãûc cáöu laìm viãûc 4 Giaíng viãn ÂH + phoï phoìng täø ÂH 60 63 Âuïng tuäøi Laìm viãûc taûi Laìm viãûc taûi chæïc træåìng ÂH træåìng ÂH cuî træåìng ÂH cuî 5 Baïc syî, tiãún syî, træåíng khoa Tiãún syî 55 64 Âuïng tuäøi laìm viãûc åí bãûnh laìm viãûc åí bãûnh viãn + måí phoìng viãn + måí phoìng khaïm khaïm 6 Cäng nhán may CNKT 45 46 Tinh giaím Laìm taûp vuû 4 Khäng laìm viãûc biãn chãú thaïng 54 7 Cäng nhán may CNKT 48 52 Tinh giaím Khäng tçm âæåüc Khäng laìm viãûc biãn chãú VL 8 Cäng nhán may CNKT 49 53 Tinh giaím giuïp viãûc gia baïn veï säú. Muäún biãn chãú âçnh -> baïn veï tçm viãûc khaïc täút säú hån 9 Kãú toaïn 52 60 Tinh giaím Khäng tçm âæåüc Khäng laìm viãûc biãn chãú viãûc laìm vç màûc caím trçnh âäü khoï âaïp æïng 10 Giaïo viãn Trung 37 61 Máút sæïc Träng giæî treí Khäng laìm viãûc cáúp thuã 2 nàm 11 Kyî sæ xáy dæûng 46 61 Tinh giaím Laìm viãûc cuî åí Khäng laìm viãûc biãn chãú nåi khaïc 1 nàm 12 Dæåüc syî Trung 41 57 Tinh giaím Måí cäng ty riãng Måí cäng ty riãng cáúp biãn chãú 13 Nhán viãn baïn haìng 50 53 Khäng coï Måí cæía haìng Måí cæía haìng baïn lyï do baïn âäö khä taûi âäö khä taûi nhaì nhaì 1. Viãûc laìm cuía phuû næî sau khi nghè hæu Pháön låïn phuû næî sau khi nghè hæu váùn tiãúp tuûc laìm viãûc. Sau khi nghè hæu coï 10/13 phuû næî âæåüc phoíng váún sáu váùn tiãúp tuûc laìm viãûc coï thu nháûp, 3 ngæåìi khäng laìm viãûc hoàûc khäng tçm âæåüc viãûc laìm. Trong säú 5 phuû næî nghè hæu âuïng tuäøi (55 tuäøi), 2 ngæåìi váùn tiãúp tuûc laìm viãûc thãm 1-2 nàm, 2 ngæåìi tiãúp tuûc laìm viãûc thãm 8-9 nàm. Nhæîng phuû næî coï trçnh âäü hoüc váún cao thæåìng tiãúp tuûc laìm cäng viãûc cuî trong khi nhæîng ngæåìi coï trçnh âäü hoüc váún tháúp, âaî tæìng laìm caïc cäng viãûc giaín âån thç tçm nhæîng cäng viãûc coï thu nháûp tháúp, khäng äøn âënh vaì khäng âuïng våïi cäng viãûc cuî cuía hoü. Trong säú nhæîng ngæåìi váùn tiãúp tuûc laìm viãûc, coï 5 ngæåìi tiãúp tuûc laìm nghãö nghiãûp cuî (2 ngæåìi taûi cå quan cuî vaì 3 ngæåìi tçm viãûc åí nåi khaïc). Hoü âãöu laì nhæîng ngæåìi coï trçnh âäü hoüc váún vaì chuyãn män cao nhæ kyî sæ chãú taûo maïy, kyî sæ xáy dæûng, giaíng viãn âaûi hoüc, baïc syî vaì cäng nhán kyî thuáût cao. Âàûc biãût, coï 1 giaíng viãn âaûi hoüc váùn coìn laìm viãûc åí âäü tuäøi 63 vaì mäüt baïc syî - tiãún syî - træåíng khoa laìm viãûc åí âäü tuäøi 64. Nhæîng ngæåìi coï trçnh âäü hoüc váún tháúp nhæ cäng nhán may, nhán viãn baïn haìng gàûp khoï khàn trong viãûc tçm viãûc laìm vaì tiãúp tuûc laìm cäng viãûc coï thu nháûp tháúp, khäng äøn âënh nhæ giuïp viãûc gia âçnh, måí cæía haìng taûp hoïa. Coï 1 dæåüc syî (trçnh âäü trung cáúp) sau khi nghè hæu do chênh saïch tinh giaím biãn chãú âaî ráút thaình cäng trong lénh væûc kinh doanh, måí mäüt cäng ty riãng vaì laìm giaïm âäúc. Mäüt giaïo viãn tiãøu hoüc (trçnh âäü trung cáúp) sau khi nghè hæu åí nhaì giæî treí thuã (xem Khung C.1). Khung C.1: Viãûc laìm sau khi nghè hæu cuía phuû næî "... Hai nàm sau khi nghè hæu täi måí mäüt phoìng khaïm saín tæ nhán. Âoï laì cäng viãûc maì täi váùn thæåìng laìm khi coìn laìm viãûc taûi bãûnh viãûn nãn ráút phuì håüp våïi kinh nghiãûm vaì chuyãn män, cäng viãûc âoï âån giaín hån nãn cuîng ráút phuì håüp våïi sæïc khoeí cuía täi. Cäng viãûc naìy khäng gáy aïp læûc cuîng nhæ khäng máút nhiãöu thåìi gian nhæ cäng viãûc åí bãûnh viãûn. Nãúu báûn hoàûc mãût moíi täi coï thãø nghè khaïm maì khäng phaíi chëu báút kyì aïp læûc gç... Nãúu so saïnh täøng thu nháûp thç cuîng khoï noïi chung 55 laì cao hån, âiãöu kiãûn vaì thåìi gian laìm viãûc cuîng thoaíi maïi hån. Khäng phaíi chëu aïp læûc tæì caïc näüi quy, quy chãú laìm vaì caí cå chãú laìm viãûc næîa..." (PVS tiãún syî, baïc syî, 64 tuäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi ) "... Ngay sau khi coï quyãút âënh nghè hæu täi âæåüc Cäng ty måìi laìm viãûc tiãúp 1 nàm sau âoï täi vãö nghè hàón khäng laìm thãm viãûc gç khaïc... Täi tiãúp tuûc laìm cäng viãûc cuî nãn cuîng phuì håüp, coìn tiãön læång váùn nháûn âãöu âãöu haìng thaïng theo mæïc nhæ træåïc nghè hæu..." (PVS kyî sæ chãú taûo maïy, 61 tuäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi) "... Tæì khi nghè hæu âãún nay âaî tæìng âi laìm taûp vuû cho mäüt vàn phoìng tæ nhán, nhæng do hoaìn caính gia âçnh neo ngæåìi chàm soïc bäú nãn hiãn taûi âaî nghè viãûc..." (PVS cäng nhán may, 46 tuäøi, nghè hæu nàm 45 tuäøi) "... Måïi âáöu åí nhaì chë cuîng buäön làõm, khäng coï viãûc gç laìm nãn cuîng âi laìm äsin 1 nàm nhæng báy giåì ngæåìi ta khäng mæåün næîa thç âi baïn xäø säú cho âåî buäön. Thu nháûp chàóng coï laì bao nhiãu nhæng coìn hån laì åí nhaì 1 mçnh våïi bäún bæïc tæåìng thç chaïn làõm. Báy giåì chë cuîng muäún coï viãûc gç âáúy nheû nhaìng, vui veí mäüt chuït âãø laìm..." (PVS cäng nhán may, 53 tuäøi, nghè hæu nàm 49 tuäøi). Coï 5/13 phuû næî sau khi nghè hæu gàûp khoï khàn trong viãûc tçm kiãúm viãûc laìm hoàûc coï nhu cáöu tçm viãûc nhæng khäng tçm âæåüc. Hoü âãöu laì nhæîng lao âäüng vãö hæu såïm do chênh saïch tinh giaím biãn chãú, sàõp xãúp laûi doanh nghiãûp Nhaì næåïc vaì khäng âuí nàng âäüng vaì khaí nàng tçm kiãúm viãûc laìm phuì håüp våïi mçnh (xem Khung C.2). Khung C.2: Phuû næî nghè hæu gàûp khoï khàn trong tçm kiãúm viãûc laìm "... Trong hoaìn caính cå quan khäng coï viãûc maì hai våü chäöng cuìng laìm mäüt cå quan thç bàõt buäüc mäüt ngæåìi phaíi vãö maì ngæåìi vãö hæu phaíi laì chë räöi. Trong khi âoï mçnh váùn coìn âang treí, âang laìm âæåüc viãûc maì coìn laìm täút vç luïc âoï chë måïi 45, 46 tuäøi. Nhæng mçnh laì ngæåìi säúng caí cuäüc âåìi trong chãú âäü bao cáúp, laûi khäng nàng âäüng, cuîng khäng phaíi laì ngæåìi neïm ra xaî häüi laì thêch nghi âæåüc ngay nãn luïc âáöu mçnh cuîng càng thàóng. Táút nhiãn luïc âoï vãö hæu thç coï âäöng læång hæu âãø nuäi con nãn luïc vãö laì bë neïm ra xaî häüi nãn mçnh ráút lo såü vç mçnh khäng phaíi laì ngæåìi nàng âäüng, nhaì laûi åí táöng 2 khäng coï cæía haìng nãn mçnh cuîng phaíi nhåì baûn beì giuïp âåî xem laì laìm caïi gç âãø häù tråü thãm vaìo âäöng læång hæu vç luïc âáúy chäöng cuîng khäng coï læång. Hai våü chäöng cuîng phaíi nghé ra laì laìm thãm viãûc gç âoï nhæng maì mçnh laûi khäng phaíi laì ngæåìi nàng âäüng..." (PVS kyî sæ xáy dæûng, 61 tuäøi, nghè hæu nàm 46 tuäøi) "... Nhæng maì noïi tháût laì åí tuäøi boün chë thç váùn coìn sæïc lao âäüng chæï khäng phaíi âaî hãút nhæng maì chàóng biãút chäù naìo, viãûc åí âáu maì xin... Nãúu mçnh coï cäng viãûc laìm thãm thç chàõc chàõn laì täút hån, coï thãm thu nháûp... Tuäøi cuía boün chë 50 tuäøi âi tçm viãûc laìm thç ráút khoï vç nhiãöu tuäøi räöi, khäng ai mæåün, træì khi âi chåü buïa, laìm thuã laìm mæåïn... Chë coï tçm viãûc chæï, tçm viãûc åí trãn maûng nhæng ngæåìi ta khäng nháûn. Vê duû ngæåìi ta goüi vãö baío chë muäún âi laìm giuïp viãûc aì, chë bao nhiãu tuäøi. Baío trãn 50, äi 50 ai ngæåìi ta nháûn laìm caïi gç. Noïi chung åí táöm tuäøi chë âi xin viãûc cuîng khoï. Báy giåì mçnh cuîng phaíi nghé laì mçnh âaî vãö hæu nhæ quaí cam âaî vàõt hãút næåïc, coìn caïi vë gç næîa maì ngæåìi ta nháûn...Nãúu âi laìm báy giåì thç thåìi gian khoaíng 8 tiãúng 1 ngaìy thç mçnh coï thãø theo âæåüc, cäng viãûc nheû nhaìng phuì håüp våïi sæïc khoeí thç mçnh laìm âæåüc, âaûi khaïi laì khäng lao âäüng nàûng nhoüc..." (PVS cäng nhán may, 52 tuäøi, nghè hæu nàm 48 tuäøi) "... Chë thç ráút muäún âi kiãúm viãûc âãø laìm thãm nhæng maì ráút khoï chæï åí nhaì thç cuîng muû më âáöu oïc... Måïi âáöu åí nhaì chë cuîng buäön làõm, khäng coï viãûc gç laìm nãn cuîng âi laìm äsin 1 nàm nhæng báy giåì 56 ngæåìi ta khäng mæåün næîa thç âi baïn xäø säú cho âåî buäön. Thu nháûp chàóng coï laì bao nhiãu nhæng coìn hån laì åí nhaì 1 mçnh våïi bäún bæïc tæåìng thç chaïn làõm. Báy giåì chë cuîng muäún coï viãûc gç âáúy nheû nhaìng, vui veí mäüt chuït âãø laìm..." (PVS cäng nhán may, 53 tuäøi, nghè hæu nàm 49 tuäøi). Mäüt säú phuû næî tiãúp tuûc laìm viãûc sau khi nghè hæu âaî caím nháûn âæåüc nhæîng thuáûn låüi cuía hoü nhæ phaït huy vaì sæí duûng âæåüc kinh nghiãûm laìm viãûc vaì tay nghãö, trçnh âäü chuyãn män sàôn coï (phoíng váún sáu giaíng viãn âaûi hoüc, baïc syî, kyî sæ chãú taûo maïy, cäng nhán kyî thuáût), khäng chëu sæïc eïp laìm viãûc nhæ cäng viãûc cuî, thåìi gian laìm viãûc linh hoaût hån (âäúi våïi nhæîng ngæåìi laìm baïn thåìi gian hoàûc tæû taûo viãûc laìm nhæ baïn haìng, måí cäng ty), tæ tæåíng cuía hoü cuîng thoaíi maïi vaì tæû do hån do khäng bë goì boï båíi quan hãû âäöng nghiãûp vaì quan hãû giæîa cáúp trãn ­ cáúp dæåïi nhæ åí cå quan/DN cuî (Phoíng váún sáu baïc syî, dæåüc syî, nhán viãn baïn haìng). Mäüt säú ngæåìi cho biãút thu nháûp cuía hoü cao hån so våïi cäng viãûc cuî (phoíng váún sáu baïc syî, dæåüc syî, nhán viãn baïn haìng). Vãö khoï khàn cuía cäng viãûc sau khi nghè hæu, mäüt säú phuû næî sau khi nghè hæu tiãúp tuûc laìm viãûc nhæng gàûp khoï khàn vç sæïc khoíe keïm hoàûc aính hæåíng âãún cuäüc säúng gia âçnh nãn âaî phaíi nghè viãûc. Coï ngæåìi sau khi nghè hæu åí âäü tuäøi 55 chè âi laìm 1 nàm hoàûc 2 nàm. Coï mäüt säú ngæåìi cho biãút viãûc laìm sau khi nghè hæu âoìi hoíi hoü phaíi nàng âäüng hån, thåìi gian laìm viãûc keïo daìi hån so våïi cäng viãûc cuî (xem Khung C.3). Khung C.3: Khoï khàn maì phuû næî gàûp phaíi khi tiãúp tuûc laìm viãûc sau khi nghè hæu "... Täi coï 1 nàm laìm thãm cho Cäng ty, trong nàm laìm thãm âoï täi coï khoï khàn vãö sæïc khoíe âãø âaïp æïng yãu cáöu cuía cäng viãûc. Do tuäøi taïc âaî låïn räöi, sæïc khoíe giaím suït nãn mãût moíi, uãø oaíi nãn laìm cháûm, âoï laì cäng viãûc täi laìm giaïn tiãúp nheû nhaìng nãn coìn âåî chæï chë em lao âäüng træûc tiãúp åí âäü tuäøi áúy thç ráút khoï khàn âãø hoaìn thaình nhiãûm vuû. Täi tæû tháúy haûn chãú trong cäng viãûc nãn cuîng chè laìm thãm 1 nàm räöi nghè hàón. Noïi vãö khaí nàng laìm viãûc thç cuîng vä cuìng váún âãö laì cæåìng âäü laìm viãûc âãún âáu, mæïc âäü âaïp æïng yãu cáöu cuía cäng viãûc, hiãûu quaí laìm viãûc nhæ thãú naìo? Nãúu boí qua âiãöu kiãûn âoï thç phuû næî saïu, báøy mæåi tuäøi váùn laìm viãûc âæåüc, coìn laìm viãûc theo âënh mæïc lao âäüng vaì hiãûu quaí cäng viãûc thç phuû næî åí âäü tuäøi 55 âaî phaíi pháún âáúu làõm thç måïi hoaìn thaình âæåüc nhiãûm vuû..." (PVS kyî sæ chãú taûo maïy, 61 tuäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi) "... Vç luïc âoï chë måïi coï 45 tuäøi, chàõc chàõn laì phaíi kiãúm viãûc âi laìm räöi, thåìi gian âáöu laì coï âi tçm viãûc. Thåìi gian âáöu chë cuîng âi giuïp cho mäüt nhoïm thiãút kãú, caí phoìng cuía chë háöu nhæ nghè hãút, coï thaình láûp mäüt trung tám thiãút kãú, coï ngæåìi naìo nháûn âæåüc viãûc thç anh chë em xuïm vaìo laìm nhæng maì chuí yãúu laì âi laìm håüp âäöng cho caïc tènh næîa cho nãn laì phaíi âi, maì chë âi thç trãn thæûc tãú laì aính hæåíng âãún chuyãûn gia âçnh nãn cuäúi cuìng laì hån 2 nàm laì phaíi thäi, chè coìn laûi caïc cáûu thanh niãn treí..." (PVS kyî sæ xáy dæûng, 61 tuäøi, nghè hæu nàm 46 tuäøi) 2. Thu nháûp sau khi nghè hæu Táút caí phuû næî nghè hæu âæåüc phoíng váún âãöu cho biãút thu nháûp cuía hoü giaím âi âaïng kãø sau khi nghè hæu, âiãöu naìy gáy khoï khàn cho hoü trong viãûc chi tiãu cuía gia âçnh. Mäüt säú ngæåìi âaî phaíi tçm 57 viãûc laìm thãm âãø giaím båït gaïnh nàûng kinh tãú, mäüt säú ngæåìi khäng tçm âæåüc viãûc hoàûc khäng âuí sæïc khoíe âãø tiãúp tuûc laìm viãûc thç tçm nhæîng caïch khaïc âãø giaíi quyãút khoï khàn nhæ càõt giaím chi tiãu, cho thuã mäüt pháön diãûn têch sinh hoaût cuía gia âçnh laìm cæía haìng hoàûc chäöng cuía hoü (âaî nghè hæu) phaíi âi tçm viãûc laìm. Coï ngæåìi cho ràòng gia âçnh hoü thæûc sæû gàûp khoï khàn vãö kinh tãú sau khi hoü nghè hæu do máút âi mäüt nguäön thu nháûp chênh, cäüng våïi tçnh hçnh laûm phaït gia tàng khiãún cho mæïc säúng cuía gia âçnh giaím xuäúng (xem Khung C.4). Chè coï 3 ngæåìi cho biãút thu nháûp cuía hoü cao hån sau khi nghè hæu, âoï laì 1 næî baïc syî sau khi nghè hæu måí phoìng khaïm bãûnh, 1 næî dæåüc syî sau khi nghè hæu måí cäng ty riãng vaì 1 nhán viãn baïn haìng vãö måí cæía haìng baïn taûp hoïa taûi nhaì khàóng âënh thu nháûp cuía hoü cao hån træåïc khi nghè hæu (xem Khung C.4). Khung C.4: Thu nháûp cuía phuû næî sau khi nghè hæu giaím xuäúng "... Täi vãö räöi chè coï læång hæu thäi, nguäön thu nháûp cuía gia âçnh chè coï læång hæu cuía 2 våü chäöng thènh thoaíng con chaïu cho thãm nãúu khäng thç cuîng ráút khoï khàn... Træåïc âáy thç âæåüc nhæng hiãûn nay giaï caí tàng maûnh nãn cuîng khoï khàn... Coìn biãûn phaïp khàõc phuûc thç cuîng chè bàòng caïch laì giaím båït chi tiãu, giaím mua sàõm, giaím âi chåi... vaì nhåì con caïi giuïp âåî thãm..." (PVS kyî sæ chãú taûo maïy, 61 tuäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi) "... Noïi tháût våïi em læång hæu ráút laì tháúp båíi vç laì træåüt giaï quaï nhiãöu, nãúu maì gia âçnh chè säúng bàòng læång hæu khäng thç ráút khoï khàn, chë thç laìm thãm cho nãn læång hæu âäúi våïi chë ráút laì quyï nhæng maì âaî laìm thãm vaì kiãúm âæåüc nhiãöu tiãön räöi nãn læång hæu chè laì pháön phuû thäi coìn nhæîng ngæåìi khäng laìm thãm thç âäöng læång hæu ráút quyï nhæng maì âäúi våïi chë thç quaï nhoí so våïi thu tháûp hiãûn nay cuía chë..." (PVS dæåüc syî, 57 tuäøi, nghè hæu nàm 41 tuäøi) "... Báy giåì baío chë säúng bàòng læång hæu thç âuïng laì khäng säúng näøi. Chë báy giåì cuîng khäng phaíi âoïng goïp læång hæu vaìo quyî thu nháûp chi tiãu cuía gia âçnh, caïc chaïu noï baío thäi meû cæï giæî láúy maì tiãu khi naìo coï âaïm cæåïi âaïm xin thàm hoíi ngæåìi äúm ngæåìi âau gç thç duìng vç táút caí sinh hoaût báy giåì quaï âàõt âoí maì læång hæu thç tháúp nãn nãúu baío chë säúng bàòng læång hæu thç chë khäng säúng bàòng læång hæu..." (PVS kyî sæ xáy dæûng, 61 tuäøi, nghè hæu nàm 46 tuäøi) "... Tiãön chi tiãu thç giaím âi roî raìng, chi tiãu eo heûp hån, mäüt pháön naìo cuîng do giaï caí tàng voüt nãn âäöng læång hæu cuía mçnh chaí âaïng laì bao nhiãu. Nãúu vãö hæu maì chè säúng bàòng læång hæu thç quaï eo heûp..." (PVS cäng nhán may, 52 tuäøi, nghè hæu nàm 48 tuäøi) "... Tiãön læång nghè hæu cuía täi tháúp hån so våïi tiãön læång täi nháûp âæåüc træåïc khi nghè hæu, cäú gàõng làõm thç cuîng âuí chi tiãu cho caï nhán maì thäi... Mäùi khi gàûp khoï khàn täi thæåìng soay såí vay mæåün tæì anh em, ngæåìi thán..." (PVS cäng nhán may, 46 tuäøi, nghè hæu nàm 45 tuäøi) "... Thu nháûp hiãûn nay cao hån thu nháûp so våïi thu nháûp træåïc khi vãö hæu. Træåïc kia, khi âi laìm thu nháûp cuía täi âæåüc khoaíng 2 triãûu/ 1 thaïng, cao hån læång hæu mäüt chuït nhæng buì laûi ráút váút vaí, khäng thãø laìm thãm âæåüc åí nhaì. Hiãûn nay, khi cäüng caïc khoaín thu nháûp tæì caïc nguäön täi coï thãø laìm âæåüc taûi nhaì, thu nháûp cuía täi cao hån nhiãöu, laûi thoaíi maïi âáöu oïc, khäng phaíi chëu sæïc eïp thåìi gian laìm viãûc..." (PVS nhán viãn baïn haìng, 53 tuäøi, nghè hæu nàm 50 tuäøi) "... Sæû haûn chãú vãö kinh tãú gia âçnh laìm khäng khê gia âçnh khäng máúy thoaíi maïi, âäüng viãûc gç cuîng liãn quan âãún tiãön, thãú laì laûi phaíi tênh, tênh khäng âæåüc thç sinh ra caïu gàõt, nhiãöu luïc nghé thæång caïc 58 chaïu, chuïng noï xin tiãön hoüc, chæa coï laûi phaíi kháút, thãú laì chuïng noï caïu gàõt våïi caí meû vç chuïng màûc caím våïi baûn beì, våïi tháöy cä, may maì caïc con täi chuïng váùn theo hoüc chæï chuïng noï maì boí hoüc thç chãút... Häöi træåïc luïc coìn âi laìm sao täi khäng tháúy bë caím giaïc lo làõng nhæ hiãûn nay..." (PVS kãú toaïn, 60 tuäøi, nghè hæu nàm 52 tuäøi) 3. Âåìi säúng tinh tháön cuía phuû næî sau khi nghè hæu Tám traûng cuía phuû næî ngay sau khi nghè hæu ráút khaïc nhau tuìy theo tçnh traûng viãûc laìm cuía hoü. Våïi nhæîng phuû næî váùn tiãúp tuûc âi laìm thç caím tháúy khäng coï thay âäøi naìo vãö sinh hoaût gia âçnh vaì tinh tháön sau khi nghè hæu. Hoü caím tháúy viãûc laìm sau khi nghè hæu khiãún hoü thoaíi maïi vãö tæ tæåíng, thåìi gian, tæû do vaì khäng chëu aïp læûc nhæ cäng viãûc åí cå quan cuî. Våïi nhæîng ngæåìi khäng âi laìm, khäng tçm âæåüc viãûc laìm hoàûc khäng tiãúp tuûc laìm thãm næîa thç caím tháúy buäön, huût háùng do thåìi gian räùi nhiãöu. Coï mäüt säú ngæåìi chè bàõt âáöu nghè hæu thæûc sæû khi ngæìng cäng viãûc laìm thãm vaì cuîng coï chung tám traûng nhæ váûy. Tuy nhiãn phuû næî nghè hæu cuîng væåüt qua tám traûng buäön chaïn vaì thay âäøi sinh hoaût mäüt caïch nhanh choïng vaì dãù daìng tçm âæåüc nhæîng thuï vui vaì cán bàòng tám lyï tæì viãûc näüi tråü, chàm soïc caïc thaình viãn trong gia âçnh, giao læu baûn beì... Mäüt säú phuû næî nghè hæu âaî tæìng laìm viãûc trong caïc ngaình nàûng nhoüc âäüc haûi nhæ cäng nhán may laûi caím tháúy thoaíi maïi vaì sæïc khoíe âæåüc caíi thiãûn hån træåïc do âæåüc nghè ngåi, khäng chëu sæïc eïp cuía cäng viãûc, khäng phaíi lao âäüng nàûng nhoüc våïi thåìi gian keïo daìi nhæ træåïc (xem Khung C.5). Khung C.5: Âåìi säúng cuía phuû næî sau khi nghè hæu "... Täi tháúy ráút täút, tinh tháön cuía täi hoaìn toaìn thoaíi maïi, täi coï nhiãöu thåìi gian tham gia vaìo caïc cäng taïc xaî häüi vaì tæì thiãûn ngoaìi thåìi gian täi laìm viãûc åí phoìng khaïm. Täi coìn caím tháúy khoíe hån so våïi luïc coìn âi laìm..." (PVS tiãún syî, baïc syî, 64 tuäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi ) "... Täi caím tháúy cuîng bçnh thæåìng, vç täi khäng coï khoaíng thåìi gian träúng sau khi nghè hæu nãn cuîng khäng caím nháûn âæåüc âiãöu gç. Sau khi nghè laìm thãm täi cuîng tháúy håi buäön nhæng thåìi âiãøm âoï täi âaî caím tháúy thæûc sæû muäún nghè ngåi räöi nãn cuîng khäng sao. Täi tháúy coï nhiãöu thåìi gian âãø giao læu quan hãû våïi nhiãöu ngæåìi hån. Täi coï tham gia mäüt vaìi cáu laûc bäü nhæ cáöu läng, vaì hay cuìng våïi caïc chë em täø chæïc âi âáu âoï nãn cuîng tháúy ráút vui..." (PVS cäng nhán kyî thuáût, 60 tuäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi) "... Luïc âáöu måïi nghè hæu täi cuîng caím tháúy buäön, täi khäng coìn âæåüc troì chuyãûn våïi âäöng nghiãûp, khäng coìn âæåüc gàûp gåî hoüc sinh, täi cuîng khäng coìn tham gia vaìo caïc buäøi lãù hay häüi hoüp, cuîng caím tháúy huût háùng, nhæng chè vaìi thaïng sau täi cuîng quen dáön, cäng viãûc nhaì, viãûc daûy baío con caïi...báûn räün khäng coìn thåìi gian âãø täi tháúy buäön næîa. Noïi toïm laûi cuîng khäng coï gç aính hæåíng nhiãöu âãún cuäüc säúng tinh tháön..." (PVS giaïo viãn tiãøu hoüc, 61 tuäøi, nghè máút sæïc nàm 37 tuäøi) "... Thåìi gian måïi vãö do kinh tãú giaím suït, phaíi chi tiãu haûn chãú, sæïc khoeí giaím suït, täi giaì âi ráút nhanh 59 nãn täi bë säúc tinh tháön huût háùng nhæng räöi dáön dáön cuîng quen. Vãö quan hãû xaî häüi khi coìn åí cå quan thç giao læu våïi baûn beì âäöng nghiãûp. Khi vãö hæu räöi thç quan hãû våïi haìng xoïm, thènh thoaíng giao læu våïi baûn beì cuî, noïi chung laì thoaíi maïi khäng coï váún âãö gç æïc chãú..." (PVS âiãûn baïo viãn, 56 tuäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi) "... Mçnh tháúy táút nhiãn laì thåìi gian giaình cho gia âçnh phaíi chu âaïo hån. Vê duû nhæ træåïc chë âi laìm thç saïng ra âi chåü mua thæïc àn räöi quàóng åí âáúy, ai vãö såïm thç náúu. Coìn nhaì cæía thç luïc naìo caím tháúy khoeí khoeí thç lau chuìi doün deûp, luïc naìo âi laìm vãö mãût moíi thç cuîng màûc kãû. Báy giåì mçnh vãö hæu räöi thç cuîng phaíi khaïc chæï, noïi chung laì chu âaïo hån. Mçnh máút caïi noü thç laûi âæåüc caïi kia. Nhæng maì thæûc ra thç viãûc cåm næåïc chåü buïa cuîng chè coï mæïc âäü thäi nãn âäi khi cuîng räùi raîi thåìi gian thç cuîng buäön..." (PVS cäng nhán may, 52 tuäøi, nghè hæu nàm 48 tuäøi) "... Tæì khi nghè hæu âãún giåì täi caím tháúy thoaíi maïi hån ráút nhiãöu, tinh tháön vui veí cho duì thu nháûp bë tháúp hån mäüt chuït nhæng täi tháúy váùn täút hån khi tiãúp tuûc âi laìm may..." (PVS cäng nhán may, 46 tuäøi, nghè hæu nàm 45 tuäøi) 4. Viãûc laìm træåïc khi nghè hæu vaì khaí nàng caûnh tranh cuía lao âäüng næî trung niãn Khi âæåüc hoíi vãö viãûc laìm træåïc khi nghè hæu, nhæîng haûn chãú maì hoü gàûp phaíi vãö cäng viãûc âäúi våïi lao âäüng næî trung niãn, nhæîng phuû næî nghè hæu âuïng tuäøi vaì nhæîng phuû næî laìm viãûc trong caïc ngaình nàûng nhoüc âäüc haûi cho ràòng phuû næî haûn chãú vãö sæïc khoíe, trê nhåï giaím suït, khaí nàng tiãúp cáûn våïi cäng nghãû måïi, cháút læåüng vaì hiãûu quaí lao âäüng bë giaím âi vaì khäng bàõt këp våïi täúc âäü laìm viãûc nhanh vaì cæåìng âäü laìm viãûc cao hån. Nhæîng phuû næî nghè hæu såïm do tinh giaím biãn chãú thç khäng gàûp haûn chãú, hoü tæû âaïnh giaï mçnh váùn coìn sæïc khoíe, khaí nàng cäúng hiãún, cháút læåüng vaì nàng suáút lao âäüng khäng thua keïm so våïi lao âäüng treí vaì lao âäüng nam giåïi nhæng vç cå quan coï chênh saïch tinh giaím biãn chãú khäng sàõp xãúp âæåüc cäng viãûc phuì håüp nãn hoü phaíi nghè hæu (xem Khung C.6). Khung C.6: Nhæîng haûn chãú trong cäng viãûc maì phuû næî gàûp phaíi træåïc khi nghè hæu "... Âäúi våïi lao âäüng âaî nhiãöu tuäøi váún âãö tiãúp cáûn cäng nghãû måïi táút nhiãn coï nhiãöu haûn chãú vç luïc naìy moüi hoaût âäüng âaî khäng coìn nhanh nheûn, khäng coìn âuí minh máùn vaì trê tuãû âãø coï thãø tiãúp thu täút âæåüc, âàûc biãût laì våïi nhæîng cäng viãûc liãn quan âãún maïy moïc, noï âoìi hoíi tênh chênh xaïc cao, khaí nàng thuáön thuûc trong caïc hoaût âäüng...maì nhæîng ngæåìi nhiãöu tuäøi khäng coìn âaïp æïng täút, âàûc biãût laì âäúi våïi phuû næî..." (PVS tiãún syî, baïc syî, 64 tuäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi ) "... Khi mçnh nhiãöu tuäøi räöi thç ngoaìi màõt måì thç caïi tay cuîng cæïng räöi, khäng laìm nhanh âæåüc. Coìn aïp læûc cäng viãûc næîa, thåìi gian laìm viãûc quaï nhiãöu. Âãún boün treí báy giåì theo âæåüc cuîng mãût nhoaìi chæï âæìng noïi boün chë... Vãö kyî thuáût thç noïi chung laì khäng thua keïm, laìm âãún âáu thç chàõc âãún âáúy, mäùi täüi laì cháûm, khäng theo këp dáy chuyãön. Ngaình may naìy màõt keïm nhanh làõm. Âeìn saïng chiãúu vaìo caìng loaï màõt thãm...Cäng ty ngæåìi ta cuîng biãút chæï, nhçn quaï roî âi. Cho nãn nhæîng baì giaì maì cæï chuyãøn tæì täø noü sang täø kia laì ngæåìi ta khäng muäún nháûn âáu. Ngæåìi ta biãút laì mçnh khäng laìm âæåüc nhæng ngæåìi ta váùn phaíi giao cho mçnh, âáúy chênh laì ngæåìi ta gáy sæïc eïp âãø buäüc mçnh phaíi chaïn mçnh vãö chæï sao næîa. Nãúu khäng thç boün treí noï laûi tyñ, noï baío caïc baì giaì àn læång báûc cao, hæåíng 60 læång cao hån maì chè laìm coï thãú thäi sao..." (PVS cäng nhán may, 53 tuäøi, nghè hæu nàm 49 tuäøi). "... Cäng ty hoü nhçn nháûn nhæîng ngæåìi nhiãöu tuäøi nhæ chuïng täi laì mäüt gaïnh nàûng cho hoü vç chuïng täi nhiãöu tuäøi, taïc phong cháûm chaûp, nàng suáút lao âäüng tháúp hån låïp treí, hay äúm âau nhiãöu, baío thuí khoï baío hån so våïi nhæîng ngæåìi treí tuäøi..." (PVS cäng nhán may, 46 tuäøi, nghè hæu nàm 45 tuäøi) "... Doanh nghiãûp ngæåìi ta cuîng khuyãún khêch mçnh vãö, táút nhiãn ngæåìi ta cuîng khäng bàõt buäüc âáu nhæng theo yï mçnh thç ngæåìi ta cuîng taûo âiãöu kiãûn cho mçnh vãö. Nãúu maì khäng coï säø hæu ngay thç mçnh cuîng khäng vãö âáu..." (PVS cäng nhán may, 52 tuäøi, nghè hæu nàm 48 tuäøi) Táút caí phuû næî âæåüc phoíng váún âãöu cho ràòng âäü tuäøi tæì 50-55 laì thåìi kyì sæïc khoíe giaím suït roî raìng nháút do trê nhåï giaím, hay mãût moíi, màõt keïm vaì coï nhiãöu bãûnh táût vç âáy laì âäü tuäøi maîn kinh aính hæåíng âãún cäng viãûc vaì khaí nàng pháún âáúu (xem Khung C.7). Khung C.7: Quan niãûm cuía phuû næî nghè hæu vãö sæïc khoíe cuía phuû næî trung niãn "... Nhçn chung theo täi thç trãn 50 tuäøi thç lao âäüng næî mãût moíi, uãø oaíi, cháûm chaûp, màõt keïm, trê nhåï giaím nãn âaî gáy caín tråí âãún cäng viãûc..." (PVS kyî sæ chãú taûo maïy, 61 tuäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi) "... Theo täi thç màõt keïm, cháûm chaûp, trê nhåï giaím suït khäng coìn âäüng læûc âãø pháún âáúu nãn dáùn âãún khoï khàn trong viãûc hoaìn thaình nhiãûm vuû... ÅÍ tuäøi áúy sæïc khoeí giaím, sæïc báût keïm nãn khäng bàòng âæåüc caïc chaïu väún treí khoeí cuìng mäüt viãûc caïc chaïu coï thãø laìm mäüt tiãúng thç mçnh phaíi máút 3 âãún 4 tiãúng måïi laìm xong. Nãn muäún hoaìn thaình nhiãûm vuû thç phaíi hãút sæïc cäú gàõng nhæng cuîng váút vaí âáúy... So våïi lao âäüng treí vaì nam giåïi cuìng âäü tuäøi thç sæïc khoeí cuía lao âäüng næî trung niãn keïm hån. Ngoaìi ra lao âäüng næî phaíi lo thãm cäng viãûc näüi tråü, thåìi gian giaình cho viãûc hoüc haình náng cao trçnh âäü êt hån nam giåïi. Nãn lao âäüng næî phaíi chëu sæïc eïp caûnh tranh trong cäng viãûc nhiãöu hån so våïi nam giåïi..." (PVS âiãûn baïo viãn, 56 tuäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi) "... Thæûc tãú thç phuû næî phaíi gaïnh vaïc nhiãöu cäng viãûc, caí cäng viãûc åí cå quan vaì caí åí nhaì do âoï phuû næî cuîng phaíi pháún âáúu ráút nhiãöu âãø âaût âæåüc mäüt trçnh âäü nháút âënh, tuy nhiãn khi cuìng cáúp trçnh âäü våïi nam giåïi räöi thç ngæåìi phuû næî nhiãöu khi laìm viãûc täút hån vç hoü cáøn tháûn vaì chëu khoï hån. Nãúu so saïnh vãö sæïc khoíe vaì thåìi gian thç nam giåïi hoü coï nhiãöu hån vç hoü khäng phaíi laìm cäng viãûc nhaì, hoü cuîng coï sæïc khoíe täút hån vç hoü khäng phaíi sinh âeí cuîng khäng phaíi chàm soïc con caïi nhiãöu bàòng phuû næî... Phuû næî tæì 50-55 tuäøi âaî bàõt âáöu coï dáúu hiãûu giaím dáön vãö sæïc khoeí, laìm viãûc khäng coìn nhanh nheûn, hoaût baït nhæ træåïc. Tuy nhiãn cuîng chæa coï nhiãöu khoï khàn do sæïc khoeí. Tuyì tæìng ngæåìi, våïi sæïc khoíe khaïc nhau, nhæ täi thç täi tháúy cuîng chæa coï aính hæåíng nhiãöu, nhæng nhiãöu ngæåìi khäng âæåüc khoíe maûnh thç âãún âäü tuäøi âoï hoü âaî tháúy mãût moíi räöi. Sau 55 tuäøi thç coï leî phuû næî âaî thæûc sæû caím tháúy mãût moíi våïi cäng viãûc räöi vaì täi nghé laì hoü muäún nghè ngåi. Màûc duì hoü khäng coï váún âãö gç vãö sæïc khoeí aính hæåíng âãún cäng viãûc nhæng hoü âaî khäng coìn sung sæïc âãø laìm viãûc täút næîa..." (PVS cäng nhán kyî thuáût, 60 t uäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi) Âàûc biãût coï mäüt træåìng håüp giaíng viãn âaûi hoüc váùn tiãúp tuûc laìm viãûc vaì âoïng BHXH sau 55 tuäøi vaì âæåüc giaíi quyãút chãú âäü hæu trê åí âäü tuäøi 60. Baì cho ràòng viãûc tiãúp tuûc laìm thãm 5 nàm so våïi âäü tuäøi nghè hæu quy âënh laì ráút phuì håüp våïi giaíng viãn âaûi hoüc vç âoï laì thåìi âiãøm chên muäöi vãö kinh nghiãûm, uy tên cäng taïc vç åí âäü tuäøi naìy phuû næî khäng báûn bëu våïi viãûc chàm soïc gia âçnh vaì con caïi do caïc con âaî åí âäü tuäøi træåíng thaình (xem Khung C.8). 61 Khung C.8: Næî giaíng viãn âaûi hoüc váùn tiãúp tuûc laìm viãûc täút 5 nàm sau khi nghè hæu "... Täi nghè hæu muäün hån 5 nàm so våïi qui âënh hiãûn haình cuía nhaì næåïc nhæng thæûc tãú traíi nghiãûm baín thán täi tháúy nghãö giaíng viãn åí caïc træåìng ÂH nhæ váûy laì phuì håüp våïi säú âäng caïc âäúi tæåüng næî båíi vç nhæîng nàm cuäúi træåïc khi nghè hæu laì thåìi âiãøm chên muäöi vãö kinh nghiãûm, uy tên cäng taïc, laì thåìi âiãøm coï thãø cäúng hiãún âæåüc nhiãöu nháút, coï nhiãöu thåìi gian cho cäng viãûc hån caïc nàm træåïc âoï do viãûc chàm soïc gia âçnh taûi thåìi âiãøm naìy âåî váút vaí hån do con caïi âaî træåíng thaình. Âoï cuîng laì âäü tuäøi äøn âënh vãö màût tám sinh lyï hån caïc giai âoaûn træåïc âáy do khäng coìn phaíi sinh nåí, coï âiãöu kiãûn âæåüc cäúng hiãún cho xaî häüi, dçu dàõt, âaìo taûo låïp treí kãú cáûn... Thæûc tãú træåìng håüp cuía täi, màûc duì trãn 55 tuäøi täi váùn âi laìm vaì âoïng BHXH bçnh thæåìng, âiãöu quan troüng laì âæåüc moüi ngæåìi nhçn nháûn, âaïnh giaï vaì váùn coìn khaí nàng cäúng hiãún låïn cho sæû nghiãûp..." (PVS giaíng viãn Âaûi hoüc, 63 tuäøi, nghè hæu nàm 60 tuäøi) Khi âæåüc hoíi vãö sæû khaïc biãût trong lao âäüng (sæïc khoíe, cháút læåüng vaì hiãûu quaí laìm viãûc...) giæîa lao âäüng næî vaì lao âäüng nam, pháön låïn phuû næî âãöu thæìa nháûn lao âäüng næî trung niãn thua keïm so våïi nam giåïi bàòng tuäøi vãö sæïc khoíe, trçnh âäü, cháút læåüng vaì hiãûu quaí lao âäüng do phuû næî phaíi giaình nhiãöu thåìi gian cho chàm soïc gia âçnh, näüi tråü nãn aính hæåíng âãún sæïc khoíe, thåìi gian laìm viãûc vaì náng cao trçnh âäü chuyãn män... Mäüt säú ngæåìi cuîng cho ràòng khaí nàng tiãúp cáûn vaì sæí duûng cäng nghãû måïi cuía phuû næî trung niãn cuîng keïm hån nam giåïi. Âaïng chuï yï laì quan âiãøm cuía mäüt næî baïc syî - tiãún syî - træåíng khoa (ráút näøi tiãúng vaì thaình âaût trong chuyãn män), baì cuîng cho ràòng phuû næî thua keïm nam giåïi caí vãö sæïc khoíe, khaí nàng lao âäüng, khaí nàng tiãúp cáûn cäng nghãû måïi, cháút læåüng vaì hiãûu quaí cäng viãûc (xem Khung C.9). Khung C.9: Khaí nàng caûnh tranh cuía lao âäüng næî trung niãn so våïi lao âäüng nam vaì lao âäüng treí tuäøi "... So våïi lao âäüng treí vaì nam giåïi cuìng âäü tuäøi thç sæïc khoíe cuía lao âäüng næî trung niãn keïm hån. Ngoaìi ra lao âäüng næî phaíi lo thãm cäng viãûc näüi tråü, thåìi gian giaình cho viãûc hoüc haình náng cao trçnh âäü êt hån nam giåïi nãn lao âäüng næî phaíi chëu sæïc eïp caûnh tranh trong cäng viãûc nhiãöu hån... Thåìi nay nhæîng ngæåìi laìm laînh âaûo coìn ráút treí nãn màûc duì hoü váùn tän troüng nhæîng ngæåìi låïn tuäøi vãö nàng læûc vaì kinh nghiãûm laìm viãûc, nhæng hoü ráút ngaûi sæí duûng vç sæïc yì låïn, thiãúu nàng âäüng nãn laînh âaûo thæåìng muäún cho nghè hæu såïm hoàûc chåì âãún tuäøi laì cho nghè hæu... Laînh âaûo váùn khäng thêch sæí duûng phuû næî låïn tuäøi bàòng nam giåïi cuìng âäü tuäøi..." (PVS kyî sæ chãú taûo maïy, 61 tuäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi) "... Phuû næî táút nhiãn phaíi cäú gàõng vaì näù læûc nhiãöu hån nam giåïi. Nam giåïi hoü coï âiãöu kiãûn vaì thåìi gian nhiãöu hån, thãm vaìo âoï hoü cuîng tæ duy vaì nhanh nheûn hån phuû næî nãn hoü seî dãù thaình cäng hån, nãn hoü cuîng seî coï nhiãöu cå häüi âãø náng cao trçnh âäü hån vç hoü coï thãø âaïp æïng âæåüc caïc yãu cáöu khi cå häüi âoï âãún. Nam giåïi hoü cuîng coï sæïc khoíe täút hån nãn hoü coï thãø âaím âæång nhiãöu cäng viãûc hån do âoï hoü cuîng coï nhiãöu thaình têch hån trong cäng viãûc vaì dãù thaình âaût hån... Vç åí âäü tuäøi âoï phuû næî khäng thãø so saïnh våïi nam giåïi vãö moüi màût, tháûm chê nam giåïi åí tuäøi âoï hoü âang phaït huy täút chuyãn män thç phuû næî âaî bàõt âáöu giaím dáön. Trong viãûc tiãúp cáûn cäng nghãû cuîng váûy, nam giåïi hoü coìn minh máùn hån, trê tuãû coìn täút hån nãn hoü seî tiãúp cáûn nhanh vaì hiãûu quaí hån..." (PVS tiãún syî, baïc syî, 64 tuäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi ) 62 "... Hoü sæí duûng lao âäüng treí laì âuïng thäi, mçnh coï hån vãö kinh nghiãûm, nhæng våïi kyî thuáût måïi laì chëu räöi... Roî raìng thua keïm lao âäüng treí... Viãûc laìm quen våïi cäng nghãû måïi thç tháût ra caí lao âäüng nam cao tuäøi cuîng khoï khàn, chë em chuïng täi laûi haûn chãú hån, âáúy chênh laì khoï chung cuía ngæåìi cao tuäøi hiãûn nay, laìm gç coìn âiãöu kiãûn âãø âaìo taûo næîa, maì coï âaìo taûo thç hiãûu quaí cuîng khäng âæåüc laì bao..." (PVS kãú toaïn, 60 tuäøi, nghè hæu nàm 52 tuäøi) So saïnh våïi lao âäüng treí tuäøi, nhiãöu âäúi tæåüng âæåüc phoíng váún cuîng cho ràòng khi coìn laìm viãûc, hoü coï nhiãöu kinh nghiãûm laìm viãûc hån lao âäüng treí nhæng sæïc khoíe thua keïm hån, khaí nàng tiãúp cáûn cäng nghãû måïi cháûm hån vaì keïm hiãûu quaí hån do âoï våïi nhæîng cäng viãûc khäng cáön nhiãöu âãún kinh nghiãûm maì âoìi hoíi sæïc khoíe, sæû nhanh nheûn thç cháút læåüng vaì nàng suáút lao âäüng cuía lao âäüng låïn tuäøi cuîng khäng bàòng lao âäüng treí tuäøi. 5. Nhu cáöu âæåüc tiãúp tuûc laìm viãûc taûi thåìi âiãøm nghè hæu Khi âæåüc hoíi "Taûi thåìi âiãøm nghè hæu, nãúu âæåüc giæî laûi laìm viãûc åí cå quan/Doanh nghiãûp cuî thç baì coï laìm viãûc tiãúp hay khäng (tiãúp tuûc âoïng BHXH âãø nháûn âæåüc mæïc læång hæu cao hån)?", kãút quaí phán têch cho tháúy coï hån mäüt næía säú phuû næî âæåüc hoíi âäöng yï vaì sàôn saìng laìm viãûc tiãúp nãúu âæåüc giæî laûi (7/13 ngæåìi). Coï 3 phuû næî nghè hæu såïm do tinh giaím biãn chãú âãöu mong muäún vaì sàôn saìng laìm viãûc tiãúp nãúu coï thãø. Trong säú 5 ngæåìi nghè hæu åí âäü tuäøi 55 ­ theo âuïng quy âënh hiãûn haình thç coï 4 ngæåìi muäún vaì sàôn saìng laìm viãûc tiãúp, chè coï 1 næî baïc syî khäng muäún laìm viãûc tiãúp taûi bãûnh viãûn cuî, lyï do laì vãö hæu måí phoìng khaïm tæ nhán seî tæû do vaì phuì håüp hån (xem Khung C.10). Khung C.10: Hån 1/2 phuû næî nghè hæu âæåüc phoíng váún váùn muäún tiãúp tuûc laìm viãûc "... Taûi thåìi âiãøm täi vãö hæu thç tháût ra täi váùn muäún vaì váùn tháúy coï thãø tiãúp tuûc laìm viãûc våïi cäng viãûc maì täi âaî quen, chæï nãúu chuyãøn laìm cäng viãûc khaïc thç thæûc ra seî khoï khàn cho lao âäüng låïn tuäøi. Täi vãö theo chãú âäü do sàõp xãúp laûi täø chæïc, viãûc êt, lao âäüng nhiãöu vaì laûi êt coï âaìo taûo nhæ täi thç khoï bäú trê nãn täi cuîng tháúy håüp lyï. Tuy nhiãn nãúu coìn laìm cäng viãûc theo khaí nàng âæåüc âaìo taûo cuía täi thç täi váùn coï thãø tiãúp tuûc âæåüc khoaíng 7 nàm ( tæïc laì âãún 57 tuäøi), nhæng chàõc laì seî haûn chãú vãö cháút læåüng cuîng nhæ khäúi læåüng cäng viãûc vç noï aính hæåíng båíi trçnh âäü vaì tuäøi taïc/sæïc khoíe..." (PVS kãú toaïn, 60 tuäøi, nghè hæu nàm 52 tuäøi) "... Thæûc ra laì luïc måïi vãö hæu chë ráút bæïc xuïc vç mçnh muäún laìm viãûc maì mçnh buäüc phaíi vãö thç ráút bæïc xuïc... Trong khi âoï mçnh váùn coìn âang treí, âang laìm âæåüc viãûc maì coìn laìm täút vç luïc âoï chë måïi 45, 46 tuäøi..." (PVS kyî sæ xáy dæûng, 61 tuäøi, nghè hæu nàm 46 tuäøi) "... Täi khäng coï nhu cáöu tiãúp tuûc laìm thãm næîa, täi nghé âãún tuäøi âoï nghè âaî phuì håüp vaì duì coï âoïng baío hiãøm thãm thç khoaín tiãön læång tàng thãm cuîng khäng nhiãöu, hiãûn nay quyî baío hiãøm âang råi vaìo tçnh traûng thám huût. Täi nghè hæu vaì laìm viãûc åí phoìng khaïm seî caím tháúy thoaíi maïi hån..." (PVS tiãún syî, baïc syî, 64 tuäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi ) "... Nãúu âæåüc tiãúp tuûc laìm viãûc thç täi sàôn saìng laìm, nhæ chaïu tháúy sau khi nghè hæu täi váùn coï thãø laìm thãm åí cäng ty khaïc nãn nãúu cäng ty cuî måìi täi åí laûi thç täi sàôn saìng, maì âiãöu âoï coìn liãn quan âãún 63 viãûc coï thãø tàng læång hæu thç caìng täút... Täi coï thãø laìm thãm 4 âãún 5 nàm næîa tuyì theo sæïc khoeí sau naìy coï cho pheïp täi khäng..." (PVS cäng nhán kyî thuáût, 60 t uäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi) Nhæîng phuû næî khäng muäún âæåüc tiãúp tuûc laìm viãûc (6 ngæåìi) thç coï 3 ngæåìi laì cäng nhán may laìm viãûc trong ngaình nàûng nhoüc âäüc haûi, 3 ngæåìi coìn laûi (trong âoï coï 1 baïc syî âaî nãu åí trãn) âãöu laì nhæîng ngæåìi dãù daìng tçm âæåüc viãûc laìm vaì coï thu nháûp cao hån træåïc khi nghè hæu (1 ngæåìi måí cäng ty riãng vaì 1 ngæåìi baïn haìng taûp hoïa taûi nhaì). Roî raìng laì våïi nhæîng phuû næî naìy, låüi êch mang laûi tæì viãûc tiãúp tuûc laìm viãûc âãø nháûn âæåüc tiãön læång vaì thu nháûp haìng thaïng cäüng våïi tiãön læång hæu cao hån khäng âuí âãø giæî hoü tiãúp tuûc laìm viãûc vç lyï do sæïc khoíe khäng âaïp æïng âæåüc (våïi 3 cäng nhán may) hoàûc khäng âuí háúp dáùn bàòng thu nháûp cao hån tæì viãûc laìm tæû taûo ra (våïi 3 phuû næî thaình âaût trong kinh doanh) (xem Khung C.11). Khung C.11: Nhæîng phuû næî khäng âuí sæïc khoíe hoàûc khoï tçm viãûc laìm sau khi nghè hæu khäng muäún tiãúp tuûc laìm viãûc taûi cå quan/doanh nghiãûp cuî "... Viãûc nghè hæu cuía täi laì mäüt mäúc âaïnh dáúu bæåïc chuyãøn cuía cuäüc âåìi täi, täi tháúy ráút vui sæåïng vç âaî âæåüc nghè hæu chæï caïi nghãö may cuía täi coï cho thãm nhiãöu æu âaîi täi cuîng khäng thãø tiãúp tuûc âæåüc vç baín thán tháúy âaî quaï kiãût sæïc, cäng viãûc vä cuìng váút vaí, âäüc haûi làõm, màõt täi âaî måì âi ráút nhiãöu... ÅÍ cäng ty täi moüi ngæåìi cuìng læïa tuäøi våïi täi ai cuîng mong cho nhanh âuí nàm âuí thaïng âãø vãö hæu, chàóng coï ai muäún tiãúp tuûc næîa caí vç cäng viãûc váút vaí làõm, chuïng täi tråí lãn cháûm chaûp hån låïp treí... Khäng bao giåì täi coï yï âënh tiãúp tuûc âi laìm åí cäng ty täi nãúu täi âaî coï âuí âiãöu kiãûn âãø nghè hæu vç báút cæï lyï do gç vç cäng viãûc may laì ráút váút vaí, âäüc haûi làõm.... chè phuì håüp våïi phuû næî åí tuäøi 45 tråí xuäúng thäi..." (PVS cäng nhán may, 46 tuäøi, nghè hæu nàm 45 tuäøi) "... Nãúu cäng ty coï giæî laûi cuîng khäng thãø laìm âæåüc, cuîng âi vãö vç váút vaí quaï, khäng laìm âæåüc. Laìm quaï nhiãöu thåìi gian. Nãúu mçnh khäng laìm âuí âënh mæïc thç ngæåìi ta seî haû loaûi, thç læång cuîng khäng coìn bao nhiãu..." (PVS cäng nhán may, 53 tuäøi, nghè hæu nàm 49 tuäøi). "... Khäng sàôn saìng laìm thãm, vç täi nhçn tháúy roî cå häüi nãúu nghè hæu, täi coï thãø laìm viãûc khaïc âãø kiãúm âæåüc nhiãöu tiãön hån, våïi cäng viãûc thoaíi maïi hån vãö thåìi gian vaì thuáûn låüi âãø täi chàm soïc gia âçnh.." (PVS nhán viãn baïn haìng, 53 tuäøi, nghè hæu nàm 50 tuäøi) "... Täi khäng coï nhu cáöu tiãúp tuûc laìm thãm næîa, täi nghé âãún tuäøi âoï nghè âaî phuì håüp vaì duì coï âoïng baío hiãøm thãm thç khoaín tiãön læång tàng thãm cuîng khäng nhiãöu, hiãûn nay quyî baío hiãøm âang råi vaìo tçnh traûng thám huût. Täi nghè hæu vaì laìm viãûc åí phoìng khaïm seî caím tháúy thoaíi maïi hån..." (PVS tiãún syî, baïc syî, 64 tuäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi ) 6. Quan niãûm cuía phuû næî nghè hæu vãö bçnh âàóng giåïi Trong cuäüc nghiãn cæïu naìy, phuû næî nghè hæu âãöu khäng cho ràòng bçnh âàóng giåïi nghéa laì phaíi ngang bàòng nhau vãö âäü tuäøi nghè hæu vaì âiãöu kiãûn nghè hæu giæîa nam vaì næî. Hoü quan niãûm ràòng caïc quy âënh cuía chãú âäü hæu trê hiãûn nay khäng phaíi laì mäüt sæû æu tiãn cho phuû næî. Viãûc phuû næî nghè hæu såïm hån nam giåïi 5 nàm, säú tiãön traí læång hæu cho phuû næî nhiãöu hån nam giåïi vç phuû næî säúng láu hån nam giåïi, chãú âäü (caïch tênh) læång hæu coï låüi cho phuû næî hån laì nam giåïi theo hoü laì håüp lyï 64 vaì bçnh âàóng vç phuû næî sæïc khoíe yãúu hån, phaíi laìm nhiãöu cäng viãûc gia âçnh hån nam giåïi, trong suäút thåìi gian âi laìm, hoü væìa phaíi laìm viãûc væìa sinh con, chàm soïc con caïi vç thãú hoü âaïng âæåüc buì âàõp nghè såïm 5 nàm so våïi nam giåïi. Âiãöu naìy khäng phaíi laì æu tiãn maì laì bçnh âàóng (xem Khung C.12). Khung C.12: Quan niãûm cuía phuû næî vãö bçnh âàóng giåïi trong chãú âäü hæu trê hiãûn nay "... Täi nghé laì viãûc phuû næî nghè hæu såïm hån nam giåïi laì hoaìn toaìn phuì håüp, âoï cuîng khäng phaíi laì æu âaîi maì noï phuû thuäüc vaìo sinh lyï cuía phaïi næî. phuû næî baín thán sæïc khoeí âaî khäng bàòng nam giåïi, laûi phaíi laìm viãûc nhiãöu hån, hao täøn sæïc khoeí nhiãöu hån nam giåïi nãn âãún tuäøi âoï phuû næî coï nhiãöu haûn chãú vãö sæïc khoíe, trong khi nam giåïi thç âãún tuäøi 55 váùn coìn ráút khoeí nãn viãûc hoü laìm thãm 5 nàm næîa laì hoaìn toaìn phuì håüp... Viãûc phuû næî säúng láu hån nam giåïi laì do cáúu taûo sinh hoüc, do tæû nhiãn, viãûc traí læång hæu cho ngæåìi nghè hæu âãún khi chãút laì do quy âënh cuía chãú âäü hæu trê, vç váûy ngáùu nhiãn maì phuû næî laûi âæåüc hæåíng læång hæu daìi hån laì hoaìn toaìn tæû nhiãn âoï cuîng khäng phaíi laì sæû æu tiãn gç... Chãú âäü tênh læång hæu cho phuû næî cuîng hoaìn toaìn laì do phuû næî vãö nghè såïm hån nãn viãûc tênh læång nhæ váûy cuîng laì cäng bàòng thäi..." (PVS giaïo viãn, 61 tuäøi, nghè máút sæïc nàm 37 tuäøi) "... Phuû næî nghè hæu såïm hån nam giåïi 5 nàm laì håüp lyï vaì bçnh âàóng, vç phuû næî phaíi laìm nhiãöu cäng viãûc gia âçnh hån, trong suäút thåìi gian âi laìm, hoü væìa phaíi laìm viãûc væìa chàm soïc gia âçnh, laìm viãûc nhaì. Cäng viãûc gia âçnh chiãúm ráút nhiãöu thåìi gian. Hån næîa, sæïc khoeí cuía phuû næî khäng täút bàòng nam giåïi, vç trong nhiãöu nàm hoü væìa phaíi laìm viãûc, sinh âeí, chàm soïc con caïi. Vç thãú hoü âaïng âæåüc buì âàõp nghè såïm 5 nàm so våïi nam giåïi. Âiãöu naìy khäng phaíi laì æu tiãn maì laì bçnh âàóng..." (PVS nhán viãn baïn haìng, 53 tuäøi, nghè hæu nàm 50 tuäøi) "... Táút caí nhæîng quy âënh âoï âãöu laì cäng bàòng vaì phuì håüp thäi vç phuû næî khäng coï âæåüc sæïc khoíe nhæ nam giåïi laûi phaíi traíi qua thåìi kyì sinh nåí, nuäi con vaì näüi tråü, chàm soïc gia âçnh, chäöng con. Nãn nhæîng quy âënh âoï laì hoaìn toaìn cäng bàòng, bçnh âàóng khäng phaíi æu tiãn gç..." (PVS tiãún syî, baïc syî, 64 tuäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi) Hoü cuîng cho ràòng viãûc tuäøi thoü cuía phuû næî cao hån cuîng khäng coï nghéa laì sæïc khoíe cuía hoü täút hån nam giåïi maì âoï laì do cáúu taûo sinh hoüc, yãúu täú tæû nhiãn do âoï phuû næî coï thåìi gian hæåíng læång hæu daìi hån laì hoaìn toaìn håüp lyï maì khäng phaíi laì sæû æu tiãn. Mäüt vaìi ngæåìi cho ràòng viãûc phuû næî âæåüc låüi hån vãö màût kinh tãú (do âæåüc hæåíng læång hæu nhiãöu hån) nhæ laì pháön buì âàõp cho nhæîng thiãût thoìi vãö màût xaî häüi vaì sæïc khoíe bë máút âi do phaíi thæûc hiãûn thiãn chæïc cuía phuû næî laì sinh âeí, chàm soïc con caïi vaì laìm cäng viãûc gia âçnh nhiãöu hån. 7. Quan âiãøm cuía phuû næî hæu trê vãö âäü tuäøi nghè hæu Khi âæåüc hoíi quan âiãøm vãö âäü tuäøi nghè hæu theo caïc nhoïm nghãö khaïc nhau, chè coï 2/13 phuû næî cho ràòng nãn giaím tuäøi nghè hæu xuäúng (nam 55 vaì næî tæì 50 âãún 52). Lyï do hoü âæa ra laì sæïc khoíe vaì khaí nàng laìm viãûc khäng coìn täút vaì hiãûu quaí. 11/13 phuû næî cho ràòng nãn giæî nguyãn âäü tuäøi nghè hæu nhæ hiãûn nay laì håüp ly, trong âoï coï 5 ngæåìi ï âäöng yï chè nãn tàng cho caïc giaïo sæ, tiãún syî, baïc syî, giaíng viãn; 1 phuû næî (tæìng laìm trong ngaình 65 nàûng nhoüc âäüc haûi) cho ràòng nãn giaím tuäøi nghè hæu cho lao âäüng næî trong ngaình nàûng nhoüc âäüc haûi xuäúng coìn 45 våïi næî vaì 50 våïi nam (xem Khung C.13). Khung C.13: Quan niãûm cuía phuû næî hæu trê vãö âäü tuäøi nghè hæu "... Chë tháúy nhæîng nghãö lao âäüng chán tay thç chè 50 tuäøi coìn nhæîng ngæåìi laìm haình chênh vàn phoìng thç ngæåìi ta muäún 60 tuäøi måïi vãö hæu vç ngæåìi ta laìm nhaìn làõm, læång thç cao, chè ngäöi trong âiãöu hoaì thç âãún 55 tuäøi váùn coìn sæïc khoeí..." (PVS cäng nhán may, 52 tuäøi, nghè hæu nàm 48 tuäøi). "... Trong âäü tuäøi 50 ­ 55 cuía næî thæåìng coï mäüt säú váún âãö vãö tám sinh lyï noï aính hæåíng låïn âãún sæïc khoeí cuía hoü nhæng qua giai âoaûn naìy thç tám sinh lyï äøn âënh hån, sæïc khoeí âæåüc bçnh phuûc dáön, vç váûy sau 55 tuäøi phuû næî váùn coï sæïc khoeí âaím baío âaïp æïng täút cho yãu cáöu cäng viãûc. Tuy nhiãn chè giåïi haûn åí mäüt säú ngaình nghãö nhæ giaïo viãn, baïc syî, nghiãn cæïu khoa hoüc... nghãö sæí duûng cháút xaïm..." (PVS giaíng viãn ÂH, 63 tuäøi, nghè hæu nàm 60 tuäøi) "... Xeït vãö kinh tãú täi tháúy coï låüi nãn nãúu Nhaì næåïc cho laìm thç täi seî laìm chæï âãún tuäøi áúy räöi thç laìm viãûc cuîng khäng âæåüc täút làõm, vaì chàõc cuîng seî váút vaí làõm..." (PVS kyî sæ chãú taûo maïy, 61 tuäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi) "... Täi nghé váún âãö kinh nghiãûm laìm viãûc chè laì mäüt váún âãö, âuïng laì cáön tháût nhæng boün treí báy giåì tiãúp thu nhanh làõm, mçnh 10 nàm coï kinh nghiãûm thç chuïng noï chè cáön 3,4 nàm thäi, vç thãú täi váùn âãö nghë chung laì nam 55, næî 50 âãø khoíi laîng phê lao âäüng treí, trong khi âoï lao âäüng cao tuäøi laûi khäng phaït huy..." (PVS kãú toaïn, 60 tuäøi, nghè hæu nàm 52 tuäøi) "... Nhaì næåïc cho vãö 55 tuäøi laì âuïng vç âãún tuäøi âoï sæïc khoeí cuîng yãúu räöi, cäng viãûc cuía chuïng täi coìn nheû nhaìng chæï nhæîng ngæåìi laìm træûc tiãúp hoü muäún 50 tuäøi âæåüc nghè hæu..." (PVS âiãûn baïo viãn, 56 tuäøi, nghè hæu nàm 55 tuäøi) Nhæ váûy âa säú phuû næî hæu trê âãöu cho ràòng âäü tuäøi nghè hæu nhæ quy âënh hiãûn nay laì phuì håüp vaì mong muäún nãn giæî nguyãn. Hoü cho ràòng åí âäü tuäøi naìy khaí nàng lao âäüng âaî suy giaím nhiãöu vç lyï do sæïc khoíe, baín thán hoü cuîng muäún âæåüc nghè ngåi, giaình thåìi gian cho gia âçnh vaì giaình chäù cho lao âäüng treí âãø giaím sæïc eïp vãö tháút nghiãûp. 8. Quan âiãøm cuía phuû næî hæu trê vãö viãûc laìm sau khi nghè hæu Nhoïm nghiãn cæïu âaî âæa ra caïc phæång aïn læûa choün vãö viãûc laìm cho phuû næî sau khi nghè hæu nhæ sau: a. Tiãúp tuûc âi laìm vaì âæåüc hæåíng "tiãön læång cuía mäüt nàm laìm thãm + tiãön læång hæu tàng thãm" b. Nghè hæu vaì åí nhaì chàm soïc gia âçnh "Tiãön læång hæu (nãúu nghè âuïng tuäøi) + giaï trë cuía cäng viãûc gia âçnh coï thãø laìm taûi nhaì sau nghè hæu" c. Nghè hæu vaì tçm âæåüc mäüt viãûc laìm khaïc "Tiãön læång hæu (nãúu nghè âuïng tuäøi) + thu nháûp tæì cäng viãûc laìm thãm sau khi nghè hæu" d. Nghè hæu vaì væìa âi laìm (baïn thåìi gian) væìa chàm soïc gia âçnh "Tiãön læång hæu (nãúu nghè âuïng tuäøi) + thu nháûp tæì cäng viãûc laìm thãm sau khi nghè hæu + giaï trë cuía cäng viãûc nhaì maì baïc laìm sau nghè hæu" 66 Háöu hãút phuû næî (12/13 ngæåìi) choün phæång aïn nghè hæu vaì váùn âi laìm kiãúm thu nháûp (3 ngæåìichoün phæång aïn a, 4 ngæåìi choün phæång aïn b vaì 5 ngæåìi choün phæång aïn d). Chè coï 1 phuû næî læûa choün phæång aïn b: nghè hæu vaì khäng laìm viãûc do baì khäng coï âuí sæïc khoíe âãø tiãúp tuûc laìm viãûc (âaî tæìng laìm cäng nhán may). Nhæ váûy coï thãø tháúy âa säú phuû næî âaî nghè hæu âãöu mong muäún vaì sàôn saìng tiãúp tuûc laìm viãûc dæåïi nhiãöu hçnh thæïc nhæ tiãúp tuûc laìm viãûc taûi âån vë cuî, tçm viãûc laìm åí nåi khaïc hoàûc laìm viãûc baïn thåìi gian. Âiãöu naìy dæåìng nhæ máu thuáùn våïi caïc lyï do hoü âæa ra cho viãûc phaín âäúi tàng tuäøi nghè hæu hay haûn chãú vãö sæïc khoíe khäng tiãúp tuûc laìm viãûc. PHÁÖN B. KÃÚT QUAÍ PHOÍNG VÁÚN SÁU ÂAÛI DIÃÛN CÅ QUAN/DOANH NGHIÃÛP Nhoïm nghiãn cæïu âaî tiãún haình phoíng váún sáu âaûi diãûn cuía 10 cå quan/doanh nghiãûp trong caïc khäúi haình chênh sæû nghiãûp (træåìng âaûi hoüc, cå såí y tãú tæ nhán, viãûn nghiãn cæïu, cå quan quaín lyï Nhaì næåïc trong lénh væûc âiãûn aính), khäúi doanh nghiãûp saín xuáút (trong lénh væûc cå khê, xuáút nháûp kháøu, thæång maûi) vaì khäúi doanh nghiãûp saín xuáút trong lénh væûc nàûng nhoüc âäüc haûi (saín xuáút giaìy, såüi, xuáút baín) (Baíng C.2). Âäúi tæåüng âæåüc læûa choün âãø phoíng váún sáu laì âaûi diãûn laînh âaûo hoàûc caïn bäü quaín lyï nhán sæû (4 næî vaì 6 nam) vãö tçnh hçnh sæí duûng lao âäüng næî trung niãn (åí âäü tuäøi trãn 40), quan âiãøm vaì yï kiãún cuía cå quan/doanh nghiãûp vãö viãûc âiãöu chènh âäü tuäøi nghè hæu cho lao âäüng næî. Baíng C.2 Täøng håüp thäng tin vãö 10 cå quan coï âaûi diãûn âæåüc phoíng váún sáu Nhoïm STT Tãn cå quan/doanh nghiãûp Hçnh thæïc såí hæîu Nhoïm 1: Træåìng hoüc, bãûnh 1 Âaûi hoüc Lao âäüng vaì Xaî häüi Cäng viãûn, cå quan haình chênh cäng: 2 Phoìng tæ váún täøng håüp Tæ nhán 4 3 Viãûn Phim Viãût Nam Cäng 4 Viãûn Nhaì næåïc vaì Phaïp luáût Cå quan Nhaì næåïc Doanh nghiãûp coï % FDI (âáöu tæ træûc 5 Cäng nghiãûp nàûng Sumitomo tiãúp næåïc ngoaìi) Nhoïm 2: Caïc âån vë saín xuáút Cäng ty TNHH Dëch vuû Xuáút Nháûp (âiãöu kiãûn lao âäüng bçnh 6 Tæ nhán kháøu thæåìng): 3 Cäng ty Ngoaûi thæång, chi nhaïnh Haì 7 Doanh nghiãûp quäúc doanh Näüi Nhoïm 3: Caïc âån vë saín xuáút 8 Nhaì Xuáút baín Lao âäüng vaì Xaî häüi Cäng coï âiãöu kiãûn lao âäüng nàûng 9 Cäng ty Giaìy Thuyñ Khuã Doanh nghiãûp quäúc doanh nhoüc vaì âäüc haûi: 3 10 Nhaì maïy såüi Doanh nghiãûp quäúc doanh 1. Tçnh hçnh sæí duûng lao âäüng næî trung niãn trong caïc cå quan/doanh nghiãûp Trong caïc cå quan haình chênh Nhaì næåïc, lao âäüng næî trung niãn laìm viãûc trong táút caí caïc lénh væûc, vë trê maì khäng coï sæû phán biãût naìo vãö tuäøi taïc. Caïc doanh nghiãûp saín xuáút cho biãút lao âäüng næî trãn 40 tuäøi chiãúm säú læåüng ráút êt trong täøng säú lao âäüng. Mäüt säú doanh nghiãûp saín xuáút khäng coï lao âäüng næî trãn 50 tuäøi do âaî thæûc hiãûn chênh saïch tinh giaím biãn chãú âäúi våïi pháön låïn lao âäüng næî låïn tuäøi. 67 1.1. Æu âiãøm cuía lao âäüng næî trung niãn Pháön låïn cå quan/doanh nghiãûp âãöu thæìa nháûn lao âäüng næî trung niãn (trãn 40 tuäøi) coï nhæîng æu âiãøm maì lao âäüng trung niãn (caí nam láùn næî) âãöu coï, âoï laì kinh nghiãûm laìm viãûc, trçnh âäü tay nghãö do âæåüc têch luîy qua thåìi gian, tênh kyí luáût vaì tinh tháön traïch nhiãûm cao hån so våïi lao âäüng treí (phoíng váún sáu laînh âaûo cå såí y tãú, træåìng âaûi hoüc, viãûn nghiãn cæïu...). Mäüt säú cå quan/doanh nghiãûp cho ràòng lao âäüng næî åí âäü tuäøi trung niãn coï låüi thãú hån so våïi lao âäüng treí vç åí âäü tuäøi naìy hoü khäng bë væåïng báûn nhiãöu vaìo viãûc chàm soïc con caïi vaì gia âçnh do con caïi âaî låïn nãn coï thåìi gian giaình cho cäng viãûc nhiãöu hån (phoíng váún sáu laînh âaûo viãûn nghiãn cæïu vaì cå såí y tãú). Tuy nhiãn, khäúi caïc doanh nghiãûp saín xuáút thç khàóng âënh ràòng nhæîng æu âiãøm naìy chè aïp duûng cho säú lao âäüng giaïn tiãúp nhæ quaín lyï, laìm cäng viãûc haình chênh vàn phoìng chæï khäng aïp duûng cho lao âäüng træûc tiãúp saín xuáút do lao âäüng næî åí caïc cäng viãûc naìy khäng phaït huy âæåüc nhæîng æu âiãøm trãn (phoíng váún sáu laînh âaûo doanh nghiãûp cå khê FDI, DN Nhaì næåïc ngaình xuáút baín vaì ngaình saín xuáút giaìy) (xem Khung C.14). Khung C.14: Æu âiãøm cuía lao âäüng næî trung niãn "... Coï kinh nghiãûm laìm viãûc thæûc tãú vaì âaî kinh qua mäüt thåìi gian cäng taïc tæång âäúi daìi nãn khaí nàng xæí lyï vaì giaíi quyãút cäng viãûc täút. Do coï kinh nghiãûm laìm viãûc, khaí nàng giaíi quyãút cäng viãûc nhaûy beïn..." (PVS baì Nguyãùn Thë Thuïy H., Quaín trë nhán sæû, DN Nhaì næåïc ngaình thæång maûi) "... Háöu hãút caïc caïn bäü Baïc syî åí nhoïm tuäøi naìy thæåìng coï khaí nàng cháøn âoaïn vaì âiãöu trë âäüc láûp täút hån, âàûc biãût trong nhæîng ca khoï thç chè coï nhæîng ngæåìi nhiãöu kinh nghiãûm måïi coï thãø âaím âæång âæåüc cäng taïc chæîa trë bãûnh cho bãûnh nhán. Nàng suáút, cæåìng âäü vaì cháút læåüng cäng viãûc: nhçn chung laì khaï äøn âënh vaì täút hån ráút nhiãöu so våïi âäüi nguî treí, tuy khäng chëu âæåüc aïp læûc cäng viãûc nhæ låïp treí xong cháút læåüng cäng viãûc khaï täút âàûc biãût trong cäng taïc cháøn âoaïn bãûnh..." (PVS äng Tráön Huìng S., Quaín lyï, Phoìng khaïm âa khoa tæ nhán) "... ÅÍ âäü tuäøi trung niãn, thæåìng con caïi cuía hoü âaî låïn, hoü khäng væåïng vêu nhiãöu âãún viãûc chàm soïc gia âçnh nãn táûp trung cho cäng viãûc âæåüc nhiãöu hån. Æu âiãøm thæï 2 laì hoü coï thåìi gian laìm viãûc láu nàm, coï nhiãöu kinh nghiãûm nãn xæí lyï cäng viãûc quyãút âoaïn, åí âäü tuäøi tæì 40 âãún 50 tuäøi thç nàng suáút vaì hiãûu quaí cäng viãûc cuía hoü ráút täút. Mäüt æu âiãøm næîa laì hoü laìm viãûc ráút cáøn tháûn vaì coï tinh tháön traïch nhiãûm cao trong cäng viãûc..." (PVS baì Âaìo Thë Viãût V., Træåíng phoìng Täø chæïc caïn bäü, cå quan quaín lyï Nhaì næåïc ngaình âiãûn aính) Mäüt säú cå quan/doanh nghiãûp traí låìi ràòng cháút læåüng vaì hiãûu quaí cuía lao âäüng næî trung niãn laìm haình chênh sæû nghiãûp hoàûc lao âäüng giaïn tiãúp khäng thua keïm so våïi lao âäüng treí tuäøi hay lao âäüng nam giåïi (phoíng váún sáu laînh âaûo viãûn nghiãn cæïu, cå såí y tãú), tuy nhiãn âäúi våïi säú lao âäüng træûc tiãúp saín xuáút thç âáy laûi laì mäüt haûn chãú låïn. 1.2. Haûn chãú cuía lao âäüng næî trung niãn Sæïc khoíe chênh laì haûn chãú låïn nháút cuía lao âäüng næî trung niãn. Âáy cuîng laì haûn chãú chung cuía lao âäüng laìm viãûc trong caïc cå quan haình chênh sæû nghiãûp vaì lao âäüng giaïn tiãúp láùn træûc tiãúp 68 trong caïc doanh nghiãûp saín xuáút. Sæïc khoíe giaím suït, bãûnh táût nhiãöu hån do tuäøi cao, âàûc biãût laì sæû thay âäøi tám sinh lyï cuía phuû næî åí giai âoaûn tiãön maîn kinh vaì maîn kinh âaî laìm aính hæåíng âãún nàng suáút vaì cháút læåüng lao âäüng cuía cå quan/doanh nghiãûp. Tuy nhiãn, haûn chãú vãö sæïc khoíe dæåìng nhæ aính hæåíng âãún cäng viãûc cuía nhæîng lao âäüng næî træûc tiãúp saín xuáút nhiãöu hån säú lao âäüng giaïn tiãúp, do âáy laì nhæîng cäng viãûc cáön âãún sæïc khoíe nhiãöu hån. Âaûi diãûn caïc doanh nghiãûp trong khäúi træûc tiãúp saín xuáút nhæ giaìy, såüi, xuáút baín ­ laì nhæîng ngaình sæí duûng lao âäüng laìm caïc cäng viãûc nàûng nhoüc âäüc haûi cho biãút lao âäüng næî låïn tuäøi khaí nàng âiãöu tiãút cuía màõt keïm âi, sæû phäúi håüp caïc thao taïc giæîa màõt, chán, tay khäng nhanh nheûn nhæ thanh niãn nãn laìm viãûc trong caïc bäü pháûn âoìi hoíi âãún sæû chênh xaïc, nhanh nheûn thç thæåìng gàûp khoï khàn. Haûn chãú vãö sæïc khoíe cuîng aính hæåíng âãún cäng viãûc cuía säú lao âäüng trãn 50 tuäøi låïn hån lao âäüng næî tæì 40 âãún 50 tuäøi. Mäüt säú doanh nghiãûp cho biãút mäüt säú lao âäüng næî tæì 40 âãún 50 tuäøi khäng gàûp khoï khàn gç vãö sæïc khoíe laìm aính hæåíng âãún cäng viãûc, tuy nhiãn caìng låïn tuäøi thç sæïc khoíe caìng giaím suït vaì nhæîng lao âäüng trãn 50 tuäøi thæåìng khäng coìn âaïp æïng âæåüc yãu cáöu cuía cäng viãûc næîa (phoíng váún sáu doanh nghiãûp ngaình saín xuáút giaìy, cå quan quaín lyï Nhaì næåïc trong lénh væûc âiãûn aính) (xem Khung C.15). Khung C.15: Haûn chãú cuía lao âäüng næî trung niãn "... Noïi chung cäng nhán næî trãn 40 tuäøi laì êt vç åí âäü tuäøi naìy laìm viãûc âaî khoï räöi. Do khaí nàng âiãöu tiãút keïm âi vê duû màõt, tay, chán cáön phaíi phäúi håüp våïi nhau thç måïi laìm viãûc âæåüc, nhæng åí ngæåìi låïn tuäøi thç kyî nàng naìy keïm âi vaì khäng bàòng thanh niãn âæåüc. Våïi nhiãöu cäng viãûc âoìi hoíi phaíi nhanh tay, nhanh màõt thç lao âäüng næî trãn 45 tuäøi bë haûn chãú ráút nhiãöu... Lao âäüng nam thç khaïc, nhiãöu äng 60 tuäøi váùn laìm viãûc täút, váùn treí, khoíe nhæng mäüt baì 60 tuäøi thç khäng thãø laìm viãûc âæåüc næîa. Roî raìng laì mäüt phuû næî 60 tuäøi thç khäng thãø naìo coï sæïc khoíe nhæ mäüt ngæåìi âaìn äng 60 tuäøi âæåüc..." (PVS baì Phan Tuyãút M., Phoï Phoìng Täø chæïc Lao âäüng, DN Nhaì næåïc ngaình xuáút baín) "... Tæì 40 âãún dæåïi 50 tuäøi thç hoü váùn khoíe, têch luîy âæåüc kiãún thæïc vaì kinh nghiãûm, laìm viãûc täút nãn khäng coï khoï khàn gç nhæng tæì âäü tuäøi 50 tråí lãn thç coï váún âãö: sæïc khoíe giaím suït nhanh, cæåìng âäü lao âäüng giaím suït, cháút læåüng cäng viãûc thç täút nhæng nàng suáút lao âäüng tháúp, khoï khàn trong viãûc tiãúp cáûn vaì sæí duûng mäüt säú cäng nghãû kyî thuáût måïi... Khoï khàn thæï 2 laì xuáút hiãûn tênh tæû maîn, khäng coìn âäüng læûc âãø pháún âáúu chè chåì cho âuí tuäøi âãø nghè hæu, sæïc yì låïn, thiãúu tênh nàng âäüng saïng taûo trong cäng viãûc... Muäún âiãöu chuyãøn bäú trê sang laìm viãûc khaïc cuîng khäng âæåüc vç nghiãûp vuû chuyãn män khaïc nhau..." (PVS baì Âaìo Thë Viãût V., Træåíng phoìng Täø chæïc caïn bäü, cå quan quaín lyï Nhaì næåïc ngaình âiãûn aính) "... Do âàûc âiãøm cuía cäng viãûc lao âäüng phaíi laìm viãûc trong âiãöu kiãûn noïng ­ buûi ­ äön nãn nhæîng lao âäüng tuäøi âaî cao sæïc khoeí bë giaím suït, lao âäüng næî trãn 45 tuäøi sæïc khoeí yãúu, thao taïc goün nhæng khäng nhanh, màõt keïm nhçn khäng roî chè nhçn theo baín nàng... Vãö cháút læåüng cäng viãûc thç váùn âaím baío, nhæng cæåìng âäü lao âäüng giaím nãn nàng suáút lao âäüng khäng cao, hoü chè hoaìn thaình âæåüc âënh mæïc coìn muäún tàng nàng suáút laìm væåüt âënh mæïc thç ráút khoï..." (PVS äng Âàûng Phaûm M., Giaïm âäúc, DN Nhaì næåïc ngaình saín xuáút såüi) "... Caïn bäü næî trung niãn thæåìng xuáút hiãûn tæ tæåíng tæû maîn, laìm viãûc theo chuí nghéa kinh nghiãûm. 69 Nãúu chæa coï âëa vë quaín lyï thç baìng quang våïi cäng viãûc, khäng nhiãût tçnh hàng say våïi cäng viãûc. Tæì 50 tråí lãn thç sæïc yì låïn, cæåìng âäü laìm viãûc giaím, nàng suáút lao âäüng giaím suït, vãö cháút læåüng cäng viãûc coï thãø hoaìn thaình nhæng thiãúu tênh âäüt phaï..." (PVS äng Trënh Khàõc T., Phoï Hiãûu træåíng træåìng Âaûi hoüc) Caïc doanh nghiãûp âãöu cho ràòng hoü phaíi khàõc phuûc nhæîng haûn chãú vãö sæïc khoíe cuía lao âäüng låïn tuäøi bàòng caïch phán cäng lao âäüng håüp lyï vaì bäú trê cäng viãûc phuì håüp våïi lao âäüng låïn tuäøi. Âäúi våïi säú lao âäüng næî khäng âuí sæïc khoíe âãø træûc tiãúp saín xuáút, doanh nghiãûp phaíi bäú trê sang lao âäüng giaïn tiãúp hoàûc baïn træûc tiãúp (doanh nghiãûp FDI ngaình cå khê, DN saín xuáút giaìy). Tuy nhiãn mäüt säú doanh nghiãûp coï säú lao âäüng næî låïn tuäøi âäng, khäng thãø bäú trê âuí viãûc laìm giaïn tiãúp thç buäüc phaíi aïp duûng chãú âäü æu tiãn vãö thåìi gian laìm viãûc ­ chè laìm theo chãú âäü haình chênh, khäng huy âäüng laìm thãm ca, thãm giåì (doanh nghiãûp saín xuáút såüi, saín xuáút giaìy). Âäúi våïi cå chãú traí læång theo hiãûu quaí vaì nàng suáút lao âäüng thç âiãöu naìy khiãún cho lao âäüng låïn tuäøi coï thu nháûp tháúp hån lao âäüng treí do thåìi gian laìm viãûc êt hån. Tuy nhiãn våïi cå chãú traí læång theo thám niãn cäng taïc vaì báûc læång thç âiãöu naìy laìm giaím hiãûu quaí lao âäüng, aính hæåíng âãún quyî læång vaì khaí nàng caûnh tranh cuía doanh nghiãûp cuîng nhæ taûo ra sæû báút cäng trong lao âäüng giæîa lao âäüng treí vaì lao âäüng låïn tuäøi (hæåíng læång nhiãöu hån nhæng laìm viãûc êt hån) (xem Khung C.16). Khung C.16: Doanh nghiãûp khàõc phuûc haûn chãú vãö sæïc khoíe cuía lao âäüng næî trung niãn "... Do âàûc thuì cuía ngaình giaìy laì laìm viãûc theo thåìi vuû, nãn bao giåì cuîng coï giaîn giåì, giaîn ca, nhæîng lao âäüng næî nhiãöu tuäøi thç chuïng täi thæåìng æu tiãn khäng huy âäüng laìm thãm giåì buäøi täúi hoàûc laìm ca âãm vç tuäøi âoï nãúu coï huy âäüng thç hiãûu quaí cäng viãûc cuîng khäng cao... Coìn nãúu âãø caïc baïc >50 tuäøi træûc tiãúp saín xuáút thç chàõc chàõn laì seî khäng bàòng âæåüc låïp treí. Hoü chè laìm baïn saín xuáút nhæ chuáøn bë baïn saín pháøm chuáøn bë cho vaìo may, laìm nhæîng cäng viãûc khäng âoìi hoíi phaíi duìng nhiãöu âãún màõt, âãún tay hay gç âoï... Caïc baïc 50 tuäøi hiãûn nay mçnh phaíi aïp duûng chãú âäü æu âaîi, chè âi laìm haình chênh vaì cäng viãûc nheû nhaìng thäi. Caïc baïc khäng coï nhu cáöu vãö såïm. Nhæîng ngæåìi naìy mçnh cæï phaíi coï chãú âäü æu âaîi naìy, chãú âäü kia, chãú âäü cuía cáy cao boïng caí våïi hoü maì mçnh khäng chuyãøn âæåüc âi âáu vç nàng læûc cuía hoü haûn chãú..." (PVS baì Nguyãùn Bêch L., Phoï Täøng Giaïm Âäúc, DN ngaình saín xuáút giaìy) "... Nhæîng haûn chãú cuía lao âäüng næî trãn 45 tuäøi täi âaî noïi åí trãn væìa laì khoï khàn cuía ngæåìi lao âäüng nhæng cuîng laì khoï khàn cuía doanh nghiãûp trong viãûc bäú trê sæí duûng, muäún laìm thãm ca thãm giåì cuîng ráút khoï... Trong quaï trçnh sæí duûng chuïng täi coï læu yï bäú trê sàõp xãúp hoü laìm viãûc åí nhæîng vë trê phuì håüp våïi sæïc khoeí vaì tuäøi taïc. Tuy nhiãn lao âäüng laìm viãûc åí âáy chuí yãúu laì âæïng maïy trong dáy chuyãön, säú chäù laìm viãûc nheû nhaìng khäng âoìi hoíi nhiãöu sæïc khoeí laì ráút êt vaì âaî coï ngæåìi laìm nãn viãûc âiãöu chuyãøn ráút khoï khàn vaì säú ngæåìi âæåüc sàõp xãúp bäú trê laûi khäng âaïng kãø..." (PVS äng Âàûng Phaûm M., Giaïm âäúc, DN Nhaì næåïc ngaình saín xuáút såüi) Mäüt säú laînh âaûo cå quan/doanh nghiãûp cuîng thæìa nháûn cháút læåüng, hiãûu quaí vaì nàng suáút lao âäüng cuía lao âäüng næî trung niãn tháúp hån so våïi lao âäüng treí. Haûn chãú naìy xaíy ra våïi säú lao âäüng træûc tiãúp saín xuáút, nguyãn nhán cuía haûn chãú naìy laì do lao âäüng næî trung niãn coï sæïc khoíe giaím suït khäng âaïp æïng âæåüc yãu cáöu cuía cäng viãûc, khäng âuí sæïc khoíe âãø laìm giaîn ca, tàng ca, do màõt keïm vaì tay chán cháûm nãn nàng suáút laìm viãûc khäng cao, saín pháøm coï cháút læåüng keïm 70 (doanh nghiãûp saín xuáút giaìy, lénh væûc xuáút baín, ngaình såüi). Lao âäüng næî trung niãn cuîng gàûp haûn chãú trong viãûc tiãúp cáûn vaì sæí duûng caïc cäng nghãû måïi, hiãûn âaûi do khaí nàng âäøi måïi, tiãúp thu cháûm hån lao âäüng treí (phoíng váún sáu laînh âaûo træåìng âaûi hoüc, doanh nghiãûp saín xuáút giaìy, cå quan quaín lyï Nhaì næåïc trong lénh væûc âiãûn aính...). Nhæîng haûn chãú khaïc cuía lao âäüng næî trung niãn âæåüc ghi nháûn âoï laì tênh tæû maîn, laìm viãûc theo chuí nghéa kinh nghiãûm, thiãúu tênh nàng âäüng, saïng taûo trong cäng viãûc, khäng coï âäüng læûc pháún âáúu (phoíng váún sáu laînh âaûo cå quan quaín lyï Nhaì næåïc trong lénh væûc âiãûn aính, træåìng âaûi hoüc), mäüt säú caïn bäü váùn coìn täön taûi phong caïch laìm viãûc cuía thåìi kyì bao cáúp, âoï laì tênh quan liãu, sæïc yì låïn (phoíng váún sáu laînh âaûo doanh nghiãûp Nhaì næåïc ngaình thæång maûi). Mäüt säú cå quan/doanh nghiãûp cho biãút hoü khäng tháúy haûn chãú gç trong viãûc sæí duûng lao âäüng næî trung niãn do âàûc thuì cäng viãûc khäng âoìi hoíi âãún sæïc khoíe maì chè cáön âãún kinh nghiãûm vaì trçnh âäü chuyãn män (laînh âaûo cå såí y tãú, viãûn nghiãn cæïu) hoàûc säú lao âäüng næî låïn tuäøi khäng coìn nhiãöu do âaî âæåüc tinh giaím biãn chãú nãn khäng aính hæåíng âãún hoaût âäüng cuía doanh nghiãûp (doanh nghiãûp ngaình xuáút baín). Coï doanh nghiãûp khäng bäú trê lao âäüng låïn tuäøi træûc tiãúp saín xuáút nãn nàng suáút vaì cháút læåüng lao âäüng khäng bë aính hæåíng (doanh nghiãûp FDI ngaình cå khê, doanh nghiãûp Nhaì næåïc ngaình thæång maûi). Âàûc biãût, coï doanh nghiãûp quy mä lao âäüng nhoí, cäng viãûc giaín âån, chè tuyãøn lao âäüng coï âuí sæïc khoíe laìm viãûc theo thoía thuáûn caï nhán nãn lao âäüng næî trung niãn cuía hoü khäng coï haûn chãú gç (phoíng váún sáu doanh nghiãûp tæ nhán ngaình saín xuáút bao bç) ( xem Khung C.17). Khung C.17: Doanh nghiãûp linh hoaût trong bäú trê vaì sæí duûng lao âäüng næî trung niãn "... Cäng ty chuïng täi laì âån vë saín xuáút cho nãn chuí yãúu laì sæí duûng lao âäüng treí, lao âäüng trung niãn êt âæåüc sæí duûng hån vaì chuí yãúu sæí duûng vaìo caïc vë trê giaïn tiãúp nhæ vàn phoìng, quaín lyï, lao cäng phuûc vuû... Chuïng täi caím tháúy viãûc bäú trê nhæ trãn laì hiãûu quaí... Chuïng täi khäng tháúy khoï khàn nhiãöu trong sæí duûng lao âäüng trung niãn vç trong quaï trçnh hoaût âäüng chuïng täi âaî coï kãú hoaûch bäú trê cäng viãûc cho tæìng ngæåìi lao âäüng... Coï thãø coi âoï cuîng laì mäüt chênh saïch æu âaîi cuía cäng ty âäúi våïi lao âäüng næî låïn tuäøi, nãúu coï sæí duûng hoü trong khäúi saín xuáút træûc tiãúp thç hoü cuîng khoï coï thãø âaïp æïng âæåüc yãu cáöu cäng viãûc xeït vãö moüi màût nhæ thao taïc cäng viãûc, nàng suáút, cháút læåüng cäng viãûc... maì chè coï lao âäüng treí måïi coï sæïc khoíe âãø phuì håüp thäi..." (PVS äng Phan Anh T., Täøng quaín nhaì maïy, DN FDI ngaình cå khê) "... Cäng viãûc åí âáy khäng âoìi hoíi kyî thuáût, kyî nàng trçnh âäü cao, chè cáön chàm chè, biãút caïch bäú trê cäng viãûc vaì tæû giaïc laì coï thãø laìm viãûc täút. Cäng viãûc cuîng khäng quaï váút vaí vaì nàûng nhoüc nãn lao âäüng næî cao tuäøi (45, 50) tháûm chê 55 theo täi váùn coï thãø laìm viãûc täút... Täi traí læång theo thoaí thuáûn våïi tæìng ngæåìi, trong âoï âaî bao gäöm moüi chãú âäü, viãûc ngæåìi lao âäüng âoïng goïp baío hiãøm tæû nguyãûn hoàûc âãø daình tiãút kiãûm cho hæu trê nhæ thãú naìo laì viãûc cuía hoü. Trong tæång lai, nhæîng ngæåìi lao âäüng cao tuäøi (trãn 50) nãúu hoü muäún nghè thç täi seî cho nghè, coìn nãúu tiãúp tuûc laìm viãûc thç täi cuîng khäng gáy khoï khàn gç, hoü coï thãø tiãúp tuûc laìm viãûc âãún 60 tuäøi cuîng khäng sao caí, nãúu hoü coï sæïc khoeí täút vaì âaím âæång âæåüc cäng viãûc..." (PVS äng Ngä Viãût P., Phoï Giaïm âäúc, DN tæ nhán ngaình saín xuáút bao bç) 71 Lao âäüng næî trung niãn cuîng bë cho laì haûn chãú hån so våïi lao âäüng nam cuìng âäü tuäøi vç sæïc khoíe vaì trçnh âäü tay nghãö keïm hån, thåìi gian giaình cho cäng viãûc cuîng khäng nhiãöu bàòng nam giåïi do thiãn chæïc cuía phuû næî phaíi näüi tråü vaì chàm soïc con caïi (phoíng váún sáu laînh âaûo cå såí y tãú, cå quaín quaín lyï Nhaì næåïc lénh væûc âiãûn aính) (xem Khung C.18). Khung C.18: Lao âäüng næî trung niãn gàûp haûn chãú nhiãöu hån so våïi nam giåïi "... So våïi nam giåïi cuìng âäü tuäøi thç næî giåïi coï mäüt säú haûn chãú chênh âoï laì: trçnh âäü tay nghãö keïm hån nam giåïi; mæïc âäü nàng âäüng trong xæí lyï tçnh huäúng tráöm hån nam giåïi... âàûc biãût haûn chãú låïn nháút âoï laì phuû næî trung niãn coìn phaíi giaình thåìi gian chàm soïc gia âçnh vaì con caïi, hoü khäng thêch thåìi gian laìm viãûc bë keïo daìi..." (PVS äng Tráön Huìng S., Quaín lyï, Phoìng khaïm âa khoa tæ nhán) "... Ngoaìi 50 tuäøi räöi thç nam giåïi váùn coìn ráút phong âäü tènh taïo, khoíe maûnh vaì xäng xaïo nhæng cuîng åí âäü tuäøi âoï thç phuû næî thæåìng mãût moíi, hay äúm âau, cháûm chaûp, trê nhåï thç giaím suït luïc nhåï luïc quãn..." (PVS baì Âaìo Thë Viãût V., Træåíng phoìng Täø chæïc caïn bäü, cå quan quaín lyï Nhaì næåïc ngaình âiãûn aính) "... Ngæåìi ta âaî tênh toaïn räöi, sæû phaït triãøn cuía mäüt ngæåìi phuû næî 55 tuäøi thç sæïc khoíe chè bàòng mäüt nam 60, næî 50 vaì nam 55 laì âaî tæång âæång vãö sæïc khoíe, nàng læûc, tiãúp cáûn... nhæ váûy laì âaî cán âäúi, nam næî bao giåì cuîng chãnh nhau 5 tuäøi. Duì keïm hån nam 5 tuäøi nhæng nàng læûc, thàng tiãún, nháûn thæïc, âaïp æïng yãu cáöu cäng viãûc laì tæång âæång vaì khäng khaïc nhau..." (PVS baì Nguyãùn Bêch L., Phoï Täøng Giaïm Âäúc, DN ngaình saín xuáút giaìy) 1.3. Tçnh hçnh âaìo taûo, âãö baût, bäø nhiãûm lao âäüng næî trung niãn Laînh âaûo caïc cå quan/doanh nghiãûp âæåüc phoíng váún âãöu cho biãút lao âäüng næî trung niãn bçnh âàóng våïi lao âäüng treí, lao âäüng nam vãö cå häüi âæåüc âaìo taûo, âãö baût hay bäø nhiãûm. Lao âäüng næî trung niãn váùn âæåüc cå quan/doanh nghiãûp taûo âiãöu kiãûn âãø tham gia caïc khoïa âaìo taûo, bäöi dæåîng chuyãn män nghiãûp vuû hoàûc tiãúp cáûn våïi cäng nghãû, kyî thuáût måïi. Mäüt säú doanh nghiãûp khäng cæí lao âäüng tham gia caïc khoïa âaìo taûo do khäng coï nhu cáöu náng cao trçnh âäü hoàûc aïp duûng cäng nghãû måïi (phoíng váún sáu laînh âaûo cå såí y tãú, doanh nghiãûp tæ nhán saín xuáút bao bç). Coï doanh nghiãûp cho biãút âãø choün lao âäüng tham gia caïc låïp âaìo taûo, táûp huáún, náng cao tay nghãö hoü cuîng cáön tênh âãún khaí nàng laìm viãûc láu daìi cuía lao âäüng, do váûy thæåìng æu tiãn cho lao âäüng treí tuäøi hån. Coï doanh nghiãûp laûi cho ràòng lao âäüng næî trung niãn thæåìng gàûp khoï khàn trong viãûc âaìo taûo, náng cao trçnh âäü chuyãn män hoàûc tiãúp cáûn våïi cäng nghãû måïi, kyî thuáût måïi do haûn chãú vãö sæïc khoíe, khaí nàng tiãúp thu (træåìng Âaûi hoüc, DN Nhaì næåïc ngaình xuáút baín, DN Nhaì næåïc ngaình saín xuáút giaìy) (xem Khung C.19). Khung C.19: Tçnh hçnh âaìo taûo, âãö baût, bäø nhiãûm lao âäüng næî trung niãn "... Lao âäüng næî trung niãn âæåüc âaìo taûo tæì thåìi xæa caïch âáy khaï láu khi âoï khoa hoüc cäng nghãû chæa phaït triãøn maûnh nãn kiãøu âaìo taûo cuía hoü âãún nay âaî coï pháön bë laûc háûu, thãm vaìo âoï do aính hæåíng cuía tuäøi cao, tiãúp thu cháûm nãn khaí nàng tiãúp cáûn vaì sæí duûng cäng nghãû, kyî thuáût måïi coï pháön bë haûn chãú hån so våïi lao âäüng treí... Lao âäüng næî trung niãn thæåìng coï tám lyï màûc caím våïi tuäøi giaì, trãn 40 tuäøi räöi maì chæa âæåüc âãö baût laì buäng xuäi; lo toan viãûc nhaì nhiãöu hån cäng viãûc; nghë 72 læûc pháún âáúu khäng bàòng nam giåïi, säú lao âäüng næî coï bàòng cáúp thaûc sé bàòng våïi säú lao âäüng nam, trong säú coï bàòng thaûc sé âoï thç lao âäüng nam coï nhiãöu ngæåìi pháún âáúu lãn tiãún sé hån hàón so våïi lao âäüng næî..." (PVS äng Trënh Khàõc T., Phoï Hiãûu træåíng træåìng Âaûi hoüc) "... Do tuäøi taïc, sæïc khoíe trê tuãû khäng coìn åí mæïc sung sæïc næîa nãn cháûm chaûp, tiãúp thu keïm..." (PVS baì Nguyãùn Bêch L., Phoï Täøng Giaïm Âäúc, DN ngaình saín xuáút giaìy) "... Theo quy âënh thç lao âäüng næî trãn 40 tuäøi chæa âæåüc âãö baût láön âáöu thç khäng coï cå häüi âæåüc âãö baût, cán âäúi våïi nhæîng ngæåìi âaî coï chæïc vuû thç âãø âæåüc âãö baût lãn cáúp cao hån hoü coìn coï mäüt säú haûn chãú: Lao âäüng næî khi âaî låïn tuäøi sæïc khoeí cuía hoü giaím suït nãn yï chê vaì nghë læûc pháún âáúu væån lãn cuîng giaím suït theo, sæïc yì låïn, tênh quyãút âoaïn, nàng âäüng saïng taûo khäng bàòng nam giåïi, do phaíi quaïn xuyãún viãûc gia âçnh nhiãöu nãn viãûc âáöu tæ thåìi gian âãø hoüc táûp náng cao trçnh âäü vaì coï bàòng cáúp cao hån bë haûn chãú hån so våïi nam giåïi, do váûy cå häüi âãø âæåüc âãö baût lãn cáúp cao hån bë haûn chãú..." (PVS äng Âàûng Phaûm M., Giaïm âäúc, DN Nhaì næåïc ngaình saín xuáút såüi) Vãö cå häüi âæåüc âãö baût, bäø nhiãûm, háöu hãút laînh âaûo caïc cå quan/doanh nghiãûp âãöu traí låìi ràòng lao âäüng cuía hoü bçnh âàóng giæîa lao âäüng nam vaì næî, giaì vaì treí vãö cå häüi âæåüc âãö baût, bäø nhiãûm. Mäüt säú cå quan/doanh nghiãûp aïp duûng quy âënh cuía Nhaì næåïc vãö âäü tuäøi âæåüc âãö baût, bäø nhiãûm: nam dæåïi 50 vaì næî dæåïi 45 tuäøi (âäúi våïi doanh nghiãûp saín xuáút giaìy, cå quan quaín lyï Nhaì næåïc ngaình âiãûn aính, ngaình thæång maûi, viãûn nghiãn cæïu), nam dæåïi 45 vaì næî dæåïi 40 tuäøi (âäúi våïi ngaình saín xuáút såüi). Caïc doanh nghiãûp thæåìng càn cæï vaìo khaí nàng vaì trçnh âäü chuyãn män cuía lao âäüng laìm tiãu chuáøn âãø âãö baût, bäø nhiãûm. Coï 2 cå quan/doanh nghiãûp cho ràòng lao âäüng næî trung niãn khäng gàûp haûn chãú gç âãø âaût âæåüc caïc tiãu chuáøn âãö baût, âoï laì viãûn nghiãn cæïu vaì doanh nghiãûp ngaình saín xuáút giaìy, caïc cå quan/doanh nghiãûp coìn laûi âãöu cho ràòng lao âäüng næî coï mäüt säú haûn chãú trong viãûc âaïp æïng caïc tiãu chuáøn âæåüc âãö baût, bäø nhiãûm nhæ khaí nàng tiãúp cáûn våïi cäng nghãû måïi keïm hån so våïi låïp treí, cäng viãûc näüi tråü chàm soïc con caïi chiãúm nhiãöu thåìi gian nãn aính hæåíng âãún khaí nàng laìm viãûc, âäüng læûc pháún âáúu giaím suït, tênh nàng âäüng saïng taûo khäng bàòng nam giåïi. 2. Quan âiãøm cuía cå quan/doanh nghiãûp vãö viãûc lao âäüng næî nghè hæu såïm Màûc duì nãu ra nhiãöu æu âiãøm cuîng nhæ haûn chãú cuía lao âäüng næî trung niãn nhæng khi âæåüc hoíi "quan âiãøm cuía doanh nghiãûp vãö viãûc lao âäüng næî âuí säú nàm cäng taïc nhæng chæa âuí tuäøi nghè hæu muäún nghè hæu såïm?", táút caí caïc cå quan/doanh nghiãûp âãöu âäöng yï vaì sàôn saìng giaíi quyãút cho lao âäüng nghè hæu såïm. Mäüt säú cå quan/doanh nghiãûp cho ràòng nãúu lao âäüng næî khäng âuí sæïc khoíe hoàûc khäng coï nhu cáöu laìm viãûc tiãúp thç nãn giaíi quyãút chãú âäü cho hoü nghè hæu såïm. Trãn thæûc tãú, nhiãöu cå quan/doanh nghiãûp âaî giaíi quyãút chãú âäü nghè hæu såïm cho nhiãöu lao âäüng næî theo Nghë âënh 41, Nghë âënh 110, Nghë âënh 132..., âa säú laì caïc doanh nghiãûp Nhaì næåïc cäø pháön hoïa hoàûc chuyãøn âäøi hçnh thæïc såí hæîu... Mäüt säú doanh nghiãûp cho biãút lao âäüng cuía hoü âuí säú nàm cäng taïc nhæng khäng daïm nghè hæu såïm vç seî bë kháúu træì % âæåüc hæåíng læång hæu, do váûy coï doanh nghiãûp mong muäún Nhaì næåïc coï chãú âäü æu âaîi cho hæåíng âuí læång hæu âäúi våïi ngæåìi lao âäüng nghè hæu såïm âãø khuyãún khêch ngæåìi lao âäüng vãö hæu (doanh nghiãûp ngaình saín xuáút giaìy) (xem Khung C.20). 73 Khung C.20: Caïc cå quan/DN sàôn saìng giaíi quyãút chãú âäü nghè hæu såïm cho LÂN "... Nãúu cho DN âãö xuáút thç DN ráút muäún Nhaì næåïc taûo âiãöu kiãûn våïi nhæîng ngæåìi âuí nàm cäng taïc nhæng chæa âuí tuäøi muäún vãö såïm thç khäng træì % læång hæu cuía hoü. Nãúu hoü vãö såïm thç khäng aính hæåíng gç âãún doanh nghiãûp, væìa taûo âiãöu kiãûn cho ngæåìi lao âäüng nghè theo nhu cáöu, væìa taûo âiãöu kiãûn cho doanh nghiãûp tçm ngæåìi kãú cáûn vaì âäøi måïi. Vç tçm ngæåìi kãú cáûn cho caïc baïc quaín lyï cuîng khoï, vç coï cáy cao boïng caí ngäöi åí âáúy räöi thç nhæîng ngæåìi treí coï nàng læûc hoü cuîng khäng lãn âæåüc..." (PVS baì Nguyãùn Bêch L., Phoï Täøng Giaïm Âäúc, DN ngaình saín xuáút giaìy) Quan âiãøm sàôn saìng taûo âiãöu kiãûn cho lao âäüng næî nghè hæu såïm cho tháúy caïc cå quan/doanh nghiãûp khäng muäún sæí duûng lao âäüng låïn tuäøi do nhæîng haûn chãú cuía hoü laìm aính hæåíng âãún saín xuáút vaì hiãûu quaí lao âäüng. Quan âiãøm naìy seî âæåüc chæïng minh roî raìng hån åí pháön sau khi phán têch quan âiãøm cuía laînh âaûo caïc cå quan/doanh nghiãûp vãö âäü tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî. 3. Quan âiãøm cuía caïc cå quan/doanh nghiãûp trong viãûc sæí duûng lao âäüng næî âaî nghè hæu Vãö quan âiãøm trong viãûc sæí duûng lao âäüng næî trãn 55 tuäøi (âaî nghè hæu) tiãúp tuûc laìm viãûc taûi doanh nghiãûp, coï 6/10 cå quan/doanh nghiãûp traí låìi ràòng hoü khäng âäöng yï âãø lao âäüng næî sau khi âaî nghè hæu tiãúp tuûc laìm viãûc taûi doanh nghiãûp. Lyï do maì hoü âæa ra laì lao âäüng åí âäü tuäøi âoï âaî khäng coìn âuí sæïc khoíe âãø laìm viãûc, cháút læåüng vaì hiãûu quaí khäng cao, tiãön læång traí cho hoü thæåìng cao hån lao âäüng treí tuäøi, khäng coï låüi cho doanh nghiãûp bàòng viãûc sæí duûng lao âäüng treí tuäøi... Mäüt næía säú cå quan/doanh nghiãûp cho ràòng coï thãø hoü seî âäöng yï cho lao âäüng tiãúp tuûc laìm viãûc sau khi âaî giaíi quyãút chãú âäü hæu trê vaì hçnh thæïc laìm viãûc laì kyï håüp âäöng ngàõn haûn, laìm cäüng taïc viãn hoàûc chuyãn gia, våïi âiãöu kiãûn ngæåìi lao âäüng âoï phaíi thæûc sæû coìn âuí sæïc khoíe, khaí nàng laìm viãûc, khäng tiãúp tuûc laìm quaín lyï vaì doanh nghiãûp thæûc sæû cáön hoü maì chæa coï lao âäüng thay thãú vaì chè keïo daìi thãm tæì 1 âãún 3 nàm. Tuy nhiãn trong säú naìy chè coï 3 cå quan âaî tæìng giæî lao âäüng nghè hæu laûi laìm viãûc, âoï laì viãûn nghiãn cæïu, træåìng âaûi hoüc vaì cå såí y tãú - nhæîng nåi cáön nhiãöu kinh nghiãûm laìm viãûc vaì lao âäüng caìng låïn tuäøi caìng phaït huy trçnh âäü chuyãn män vaì uy tên. Chè coï 2 cå quan cho biãút hoü sàôn saìng vaì âaî tuyãøn duûng lao âäüng âaî nghè hæu vaìo laìm viãûc, âoï laì cå såí y tãú vaì træåìng âaûi hoüc (xem Khung C.21). Khung C.21: Quan âiãøm cuía DN vãö viãûc LÂN âaî nghè hæu tiãúp tuûc laìm viãûc "... Tuy nhiãn trong mäüt säú ngaình nghãö âàûc thuì nhæ nghiãn cæïu khoa hoüc, thç nhoïm lao âäüng naìy laûi toí ra ráút hiãûu quaí do coï nhiãöu kinh nghiãûm nghãö nghiãûp, uy tên xaî häüi... Viãûc sæí duûng lao âäüng næî trãn tuäøi 55 khäng nháút thiãút cæï phaíi cho hoü nghè hæu muäün maì coï thãø sæí duûng hoü theo caïc hçnh thæïc nhæ cäüng taïc viãn, chuyãn gia tæ váún... ngay sau khi hoü nghè hæu... Chuïng täi âaî vaì âang aïp duûng chãú âäü laìm viãûc cäüng taïc viãn, chuyãn gia âäúi våïi mäüt säú cáy âa, cáy âãö âaî tæìng cäng taïc taûi viãûn nhæng âaî nghè hæu..." (PVS äng Nguyãùn Âçnh S., Træåíng phoìng Täø chæïc Haình chênh, Viãûn nghiãn cæïu) 74 "... Thäng thæåìng thç lao âäüng åí âäü tuäøi âoï mæïc tiãön læång cuía hoü ráút cao nãn chi phê tiãön læång låïn nhæng cæåìng âäü lao âäüng cuía hoü giaím, nàng suáút lao âäüng tháúp. Do váûy sæí duûng lao âäüng næî trãn 55 tuäøi khäng hiãûu quaí so våïi sæí duûng lao âäüng treí hån..." (PVS äng Trënh Khàõc T., Phoï Hiãûu træåíng træåìng Âaûi hoüc) "... Khäng cháúp nháûn. Taûi vç âaî âãún tuäøi nghè hæu åí 55 tuäøi theo Nhaì næåïc quy âënh tæïc laì vãö sæïc khoíe, vãö con ngæåìi hoü âaî khäng âaïp æïng âæåüc yãu cáöu cäng viãûc räöi. Chênh vç váûy, nãúu coï laìm thãm âi chàng næîa thç hiãûu quaí âäúi våïi cäng viãûc cuîng ráút tháúp. Chuïng täi khäng coï nhu cáöu tuyãøn hoü..." (PVS baì Nguyãùn Bêch L., Phoï Täøng Giaïm Âäúc, DN ngaình saín xuáút giaìy) "... Vê duû coìn sæïc khoeí, hoü coï nhu cáöu cäng viãûc vaì vë trê bäü pháûn âáúy cuîng cáön hoü laìm tiãúp thç coï thãø xem xeït kyï håüp âäöng nhæîng váùn giaíi quyãút chãú âäü nghè hæu cho hoü. Cho nãn åí âáy cuîng phaíi xem xeït caí màût tçnh vaì caí lyï næîa..." (PVS baì Phan Tuyãút M., Phoï Phoìng Täø chæïc Lao âäüng, DN Nhaì næåïc ngaình xuáút baín) "... Vãö cå baín chuïng täi giaíi quyãút theo luáût, cho hoü vãö hæu. Tuy nhiãn coï nhæîng træåìng håüp chuïng täi cháúp nháûn hoü åí laûi laìm viãûc tiãúp mäüt vaìi nàm nhæng våïi âiãöu kiãûn ngæåìi âoï phaíi coï nàng læûc thæûc sæû, åí vë trê âoï chæa coï ngæåìi thay thãú xæïng âaïng hoàûc âang laìm dåí dang mäüt cäng trçnh gç âoï vaì phaíi coï sæïc khoeí täút. Thåìi gian laìm thãm cuîng chè nãn keïo daìi tæì 1-2 nàm vãö cäng viãûc nãn bäú trê cäng viãûc hoü âang laìm vaì traí tiãön læång theo mæïc láu nay hoü váùn hæåíng..." (PVS äng Âàûng Phaûm M., Giaïm âäúc, DN Nhaì næåïc ngaình saín xuáút såüi) "... Chuïng täi luän uíng häü viãûc nhæîng ngæåìi âaî nghè hæu nhæng váùn coï nhu cáöu tiãúp tuûc cäúng hiãún cho xaî häüi. Nãúu ngæåìi nghè hæu âoï coìn sæïc khoeí, khaí nàng cäúng hiãún, coï chuyãn män täút, coï thæång hiãûu, uy tên laì chuïng täi cháúp nháûn. Thæûc tãú taûi cåí såí cuía chuïng täi coï khoaín 1/3 caïn bäü, baïc sé laì nhæîng ngæåìi âaî tæìng nghè hæu tæì caïc bãûnh viãûn hiãûn nay âang tiãúp tuûc cäng viãûc khaïm chæîa bãûnh taûi cå såí cuía chuïng täi; thæûc tãú cuîng cho tháúy ngæåìi nghè hæu thæåìng laì nhæîng ngæåìi coï nhiãöu kinh nghiãûm trong khaïm chæîa bãûnh maì âiãöu âoï laûi ráút cáön cho cå såí y tãú nhæ cuía chuïng täi..." (PVS äng Tráön Huìng S., Quaín lyï, Phoìng khaïm âa khoa tæ nhán) "... Chuïng täi chæa bao giåì sæí duûng LÂN trãn 55 tuäøi, nhæng thæûc sæû nãúu coï âäúi tæåüng nhæ váûy xin vaìo laìm viãûc, thç täi cuîng seî ráút ngaûi vaì phaíi âàõn âo nhiãöu hån, vç täi nghé phuû næî 55 hoàûc sau 55 tuäøi thç ráút khoï âaím baío vãö sæïc khoeí âãø tiãúp tuûc laìm viãûc. Hoü coï thãø khoeí maûnh, khäng äúm âau nhæng âãø tiãúp tuûc laìm viãûc âãöu âàûn haìng ngaìy, mäùi ngaìy 8 giåì âäöng häö thç chàõc laì khoï..." (PVS äng Ngä Viãût P., Phoï Giaïm âäúc, DN tæ nhán ngaình saín xuáút bao bç) 4. Quan âiãøm cuía caïc cå quan/doanh nghiãûp vãö tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî Trong säú 10 laînh âaûo cå quan/doanh nghiãûp âæåüc phoíng váún quan âiãøm vãö âäü tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî, coï 8 ngæåìi cho ràòng quy âënh âäü tuäøi nghè hæu cho lao âäüng næî hiãûn nay laì ráút phuì håüp vaì nãn giæî nguyãn. Lyï do hoü âæa ra laì åí âäü tuäøi âoï lao âäüng næî khäng coìn âuí sæïc khoíe âãø laìm viãûc, hoü cuîng khäng coï nhu cáöu âæåüc laìm viãûc tiãúp, tháûm chê nhiãöu ngæåìi chè laìm viãûc cáöm chæìng âãø chåì âuí tuäøi vãö hæu, doanh nghiãûp cuîng mong muäún såïm âæåüc thay thãú hoü bàòng lao âäüng treí tuäøi âãø tàng hiãûu quaí lao âäüng (xem Khung C.22). Khung C.22: Theo caïc cå quan/DN, quy âënh vãö âäü tuäøi nghè hæu cho LÂ hiãûn nay laì phuì håüp 75 "... Theo täi thç cæï giæî nhæ hiãûn taûi laì håüp lyï räöi vç noïi tháût laì cäng nhán hoü cuîng khäng muäún laìm thãm næîa âáu. Nãúu báy giåì maì tàng tuäøi nghè hæu lãn næîa thç ráút khoï khàn cho cäng nhán vç muäún vãö thç phaíi bë træì pháön tràm, hån næîa cuîng gáy caí khoï khàn cho phêa cå quan næîa vç sæí duûng säú lao âäüng låïn tuäøi nhiãöu thç hoü bë haûn chãú vãö sæïc khoeí... Täi nghé laì chàóng coï ngæåìi lao âäüng naìo muäún tàng tuäøi nghè hæu âáu maì thæûc tãú laì hoü coìn mong âæåüc vãö cå, phaíi coï âãún hån 80% laì khäng muäún tàng... Täi nghé viãûc tàng naìy chè phuì håüp våïi caïn bäü laînh âaûo, quaín lyï hay caïn bäü nghiãn cæïu khoa hoüc vç hoü laìm viãûc trê oïc, sæí duûng cháút xaïm nhiãöu nãn phuì håüp, nhæîng ngæåìi nhiãöu tuäøi váùn coìn coï khaí nàng laìm viãûc ráút täút vç hoü caìng laìm nhiãöu caìng têch luyî nhiãöu kinh nghiãûm..." (PVS baì Phan Tuyãút M., Phoï Phoìng Täø chæïc Lao âäüng, DN Nhaì næåïc ngaình xuáút baín) "... 50 tuäøi næî nãn cho nghè laì vç: hiãûu quaí cäng viãûc seî khaïc so våïi dæåïi 50, læång thç laûi phaíi traí nhiãöu vç báûc cao. Cho nãn noïi âãún kinh doanh thç ai åí âäü tuäøi sung sæïc nháút thç mçnh muäún duìng. Coìn chãú âäü âäúi våïi con ngæåìi, chênh saïch Nhaì næåïc thç tæì 50 tuäøi tråí lãn laì hay äúm âau, sæïc khoíe keïm. Caïc baïc khäng muäún nghè vç nhiãöu baïc coìn coï lyï do gia âçnh, nhæng coìn xaî häüi, vãö phêa doanh nghiãûp thç laûi phaíi chëu chãú âäü æu âaîi cho hoü..." (PVS baì Nguyãùn Bêch L., Phoï Täøng Giaïm Âäúc, DN ngaình saín xuáút giaìy) "... Âiãöu naìy chæa tæìng âæåüc aïp duûng cho ngæåìi lao âäüng trong DN cuía täi... thæûc tãú, täi khäng sæí duûng LÂ âãún 55 tuäøi, vaì cuîng khäng ai coï thãø eïp buäüc täi phaíi sæí duûng lao âäüng cao tuäøi (âãún 60 tuäøi nãúu tuäøi hæu tàng lãn). Quy âënh naìy coï leî chè phuì håüp våïi DN nhaì næåïc, hoàûc DN låïn..." (PVS äng Ngä Viãût P., Phoï Giaïm âäúc, DN tæ nhán ngaình saín xuáút bao bç) Chè coï 1 doanh nghiãûp (ngaình saín xuáút giaìy) cho ràòng nãn giaím âäü tuäøi nghè hæu xuäúng, næî laì 50 tuäøi, nam 55 tuäøi. Mäüt doanh nghiãûp tæ nhán traí låìi ràòng hoü khäng quan tám âãún nhæîng quy âënh naìy vç doanh nghiãûp cuía hoü khäng aïp duûng caïc quy âënh vãö tuäøi nghè hæu. 8/10 cå quan/doanh nghiãûp khäng âäöng yï, khäng uíng häü nãúu âäü tuäøi nghè hæu âæåüc tàng lãn. Lyï do maì hoü âæa ra cuîng chênh laì caïc lyï do vãö sæïc khoíe vaì khaí nàng lao âäüng cuía lao âäüng næî låïn tuäøi. Âaûi diãûn cå såí y tãú tæ nhán ­ nåi chè sæí duûng nhiãöu lao âäüng næî âaî nghè hæu ­ cuîng khäng uíng häü viãûc tàng tuäøi nghè hæu cho lao âäüng næî, lyï do maì hoü âæa ra âoï laì hoü seî khoï tuyãøn baïc syî vaìo laìm viãûc hån (xem Khung C.23). Khung C.23: Pháön låïn cå quan/DN khäng uíng häü viãûc tàng tuäøi nghè hæu cho LÂN "... Thæûc ra quan âiãøm cuía täi giäúng nhæ nhiãöu ngæåìi laì khäng nháút trê våïi quan âiãøm âoï vç âãún tuäøi âoï laì hoü cáön phaíi nghè ngåi. Sæïc khoíe, thåìi gian cäng taïc vaì nàng læûc cäúng hiãún ráút tháúp. Thæåìng thç phuû næî âãún 52 tuäøi laì nàng læûc âaî ráút tháúp räöi... Tæì 50 tråí ra sæïc khoíe cuía phuû næî âaî äúm âau nhiãöu räöi. Mäùi mäüt nàm sæïc khoíe mäüt yãúu âi, khoa hoüc cäng nghãû cáön phaíi âaïp æïng cao hån maì mçnh khäng âaïp æïng âæåüc. Cho nãn chàõc laì laìm âãún 60 næîa thç doanh nghiãûp khäng nháút trê... Quan âiãøm vãö chuyãûn tàng tuäøi nghè hæu khäng håüp lyï vç phaíi tênh âáúy laì mäi træåìng naìo. Nãúu mäi træåìng chè duìng âãún cháút xaïm, cäng taïc khoa hoüc, baïc syî giaïo sæ... thç håüp lyï. Coï thãø keïo daìi trãn 55 âäúi våïi næî, trãn 60 âäúi våïi nam nhæng tuìy theo ngaình nghãö vê duû nhæ nghiãn cæïu khoa hoüc, baïc syî... Coìn træûc 76 tiãúp saín xuáút thç khäng phuì håüp..." (PVS baì Nguyãùn Bêch L., Phoï Täøng Giaïm Âäúc, DN ngaình saín xuáút giaìy) "... Chênh saïch tàng tuäøi nghè hæu cho lao âäüng næî âæåüc aïp duûng thç chuïng täi seî gàûp khoï vãö caïn bäü, nhán sæû; Vê duû nãúu tàng tuäøi nghè hæu cuía næî lãn 60 tuäøi thç luïc âoï âäüi nguî caïn bäü nghè hæu tiãúp tuûc laìm viãûc cuía chuïng täi chè toaìn laì nam giåïi do næî giåïi nãúu âaî åí âäü tuäøi tæì 60 tråí lãn thç khaí nàng laìm viãûc âaî giaím xuäúng ráút nhiãöu, gáön nhæ khäng coìn bàõt këp âæåüc våïi caïc yãu cáöu cäng viãûc. Chuïng täi chè sæí duûng lao âäüng næî âaî nghè åí nhoïm tuäøi dæåïi 60 tuäøi laì phuì håüp våïi yãu cáöu cäng viãûc, coìn trãn 60 tuäøi thç khoï phuì håüp hån..." (PVS äng Tráön Huìng S., Quaín lyï, Phoìng khaïm âa khoa tæ nhán) Chè coï 2 cå quan/doanh nghiãûp âäöng yï tàng tuäøi nghè hæu - nhæng chè cho ngaình cuía hoü, âoï laì træåìng âaûi hoüc vaì viãûn nghiãn cæïu. Theo hoü âáy laì ngaình nghãö cáön sæí duûng nhiãöu kinh nghiãûm laìm viãûc cuía caïc giaïo sæ, baïc syî, nhaì khoa hoüc. Âaûi diãûn træåìng âaûi hoüc cho ràòng âäúi våïi nhæîng chuyãn gia gioíi, tiãún syî, giaïo sæ nãúu âuí sæïc khoíe hoàûc khaí nàng lao âäüng thç nãn náng tuäøi nghè hæu thãm 2 - 3 nàm næîa cho caí nam vaì næî. Âaûi diãûn viãûn nghiãn cæïu cho ràòng viãûc tàng tuäøi nghè hæu cho khäúi nghiãn cæïu khoa hoüc laì ráút hiãûu quaí do caïn bäü låïn tuäøi coï nhiãöu kinh nghiãûm nghãö nghiãûp vaì uy tên xaî häüi, tuy nhiãn hoü cuîng cho ràòng khäng nháút thiãút phaíi keïo daìi âäü tuäøi nghè hæu cho lao âäüng næî trãn 55 tuäøi maì coï thãø sæí duûng caïc hçnh thæïc kyï håüp âäöng, måìi laìm cäüng taïc viãn, chuyãn gia tæ váún sau khi âaî giaíi quyãút chãú âäü hæu trê cho hoü ( xem Khung C.24). Khung C.24: Træåìng ÂH vaì Viãûn Nghiãn cæïu uíng häü viãûc tàng tuäøi nghè hæu cho LÂN "... Nãn theo mäüt quy âënh chung nhæ hiãûn nay laì håüp lyï. Nam vãö hæu åí tuäøi 60; næî vãö hæu åí âäü tuäøi 55. Riãng mäüt säú ngæåìi coï trçnh âäü chuyãn män kyî thuáût cao, tæì tiãún sé tråí lãn vaì chuyãn gia gioíi thç coï thãø náng tuäøi nghè hæu lãn tæì 2 - 3 nàm..." (PVS äng Trënh Khàõc T., Phoï Hiãûu træåíng træåìng Âaûi hoüc) "... Viãûc náng tuäøi hæu cho lao âäüng næî trong riãng ngaình nghiãn cæïu nhæ chuïng täi laì âiãöu ráút täút vaì nãn laìm vç tranh thuí âæåüc cháút xaïm, kinh nghiãûm cuía hoü... Nãúu tàng tuäøi nghè hæu cuía næî hiãûn taûi lãn cao hån thç thæûc tãú Viãûn chuïng täi seî coï nhiãöu låüi thãú træåïc màõt nhæ: coï nhiãöu cháút xaïm trong nghiãn cæïu hån..." (PVS äng Nguyãùn Âçnh S., Træåíng phoìng Täø chæïc Haình chênh, Viãûn nghiãn cæïu) Caïc cå quan/doanh nghiãûp âãöu cho ràòng nãúu chênh saïch tàng tuäøi nghè hæu cho lao âäüng næî âæåüc aïp duûng thç thuáûn låüi cho doanh nghiãûp thç êt maì khoï khàn thç nhiãöu. Nhæîng thuáûn låüi maì hoü seî coï âæåüc âoï laì táûn duûng âæåüc kinh nghiãûm vaì trçnh âäü tay nghãö cuía lao âäüng låïn tuäøi, tuy nhiãn säú lao âäüng låïn tuäøi coï âuí sæïc khoíe, minh máùn sau âäü tuäøi 55 thæåìng ráút êt do âoï khoï khàn maì hoü phaíi âäúi màût seî nhiãöu hån. Khoï khàn maì hoü nghé laì seî gàûp phaíi âoï laì viãûc phaíi bäú trê caïn bäü håüp lyï våïi sæïc khoíe vaì khaí nàng laìm viãûc cuía lao âäüng, caín tråí viãûc treí hoïa âäüi nguî caïn bäü, viãûc sæí duûng cäng nghãû kyî thuáût måïi cuía doanh nghiãûp do khaí nàng tiãúp thu cuía lao âäüng næî låïn tuäøi haûn chãú, hiãûu quaí saín xuáút, khaí nàng caûnh tranh cuía doanh nghiãûp saín xuáút seî giaím âi do tiãön læång traí cho lao âäüng låïn tuäøi cao, nàng suáút vaì cháút læåüng lao âäüng laûi tháúp hån lao âäüng treí (xem Khung C.25). Khung C.25: Nhæîng khoï khàn maì cå quan/DN seî gàûp phaíi nãúu tàng tuäøi nghè hæu cho LÂN 77 "... Nãúu tàng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî lãn trãn 55 tuäøi thç chuïng täi seî gàûp khoï khàn trong viãûc treí hoïa âäüi nguî caïn bäü âäöng thåìi caín tråí viãûc sæí duûng cäng nghãû kyî thuáût måïi. Vaì nhæ váûy thç hoaût âäüng cuía træåìng seî trç trãû thiãúu tênh âäüt phaï. Viãûc bäú trê sæí duûng caïn bäü cuîng seî gàûp nhiãöu khoï khàn..." (PVS äng Trënh Khàõc T., Phoï Hiãûu træåíng træåìng Âaûi hoüc) "... Nãúu váùn tàng, seî ráút khoï khàn cho cäng ty, vç tæì 55 âãún 60 khäng biãút bäú trê cho ngæåìi ta nhæ thãú naìo, kãø caí âäúi våïi lao âäüng quaín lyï luïc âoï hiãûu quaí cäng viãûc cuía ngæåìi ta cuîng ráút tháúp keïm. Nãúu táút caí nhæîng ngæåìi 55 tuäøi tråí lãn âãöu bäú trê vaìo lao âäüng saín xuáút thç nàng suáút cuía chuïng täi seî ráút keïm, khäng coï hiãûu quaí. Tiãön læång thç àn theo saín pháøm räöi nãn chàõc chàõn tiãön læång cuía hoü seî tháúp hån giåïi treí. Luïc âoï ngæåìi lao âäüng seî phaíi tæû chëu traïch nhiãûm chæï sao næîa. Mçnh váùn phaíi bäú trê saín xuáút træûc tiãúp, nàng suáút tháúp thç læång tháúp, hoü phaíi chëu thäi. Nãúu åí tuäøi âáúy nhiãöu lao âäüng thç DN seî khäng phaït triãøn âæåüc. Væìa khoï cho ngæåìi lao âäüng væìa khoï cho DN. Luïc âoï DN khäng thãø häù tråü, æu âaîi cho hoü âãø hoü tiãúp tuïc laìm viãûc âæåüc næîa. Lao âäüng cao tuäøi nhiãöu seî laìm cho saín xuáút cuía DN gàûp khoï khàn..." (PVS baì Nguyãùn Bêch L., Phoï Täøng Giaïm Âäúc, DN ngaình saín xuáút giaìy) "... Táút nhiãn laì seî coï aính hæåíng räöi, vç nãúu lao âäüng næî khäng laìm âæåüc viãûc næîa maì váùn khäng cho hoü vãö thç Nhaì næåïc coï cå chãú naìo âãø giuïp doanh nghiãûp âäúi phoï våïi nhæîng khoï khàn âoï khäng. Vê duû báy giåì 1 nàm tuyãøn âäöng loaût sau âoï hoü laûi vãö hæu âäöng loaût thç doanh nghiãûp laìm thãú naìo âãø giaíi quyãút nhæîng chäù träúng. Bãn caûnh âoï quyî BHXH cuîng phaíi gaïnh nàûng hån do lao âäüng âãún tuäøi thç äúm âau nhiãöu... Nhæ váûy thæûc ra laì âaî chuït nhiãöu gaïnh nàûng lãn doanh nghiãûp vç säú lao âäüng næî låïn tuäøi maì nhiãöu quaï thç sæïc khoeí keïm, læång traí cho hoü laûi cao trong khi thë træåìng yãu cáöu chuïng täi phaíi âäúi phoï caûnh tranh, âàûc biãût laì khi âaî gia nháûp WTO nãn phaíi giaím thiãøu caïc chi phê saín xuáút âãún mæïc täúi âa, váûy thç chuïng täi phaíi buì âàõp åí âáu âãø traí læång cho hoü?..." (PVS baì Phan Tuyãút M., Phoï Phoìng Täø chæïc Lao âäüng, DN Nhaì næåïc ngaình xuáút baín) "... Nãúu tàng tuäøi nghè hæu hoü tiãúp tuûc laìm viãûc thç seî khoï khàn trong viãûc sàõp xãúp bäú trê cäng viãûc, thæï 2 laì caín tråí viãûc âäøi måïi caïn bäü. Thäng thæåìng nhæîng ngæåìi âãún tuäøi nghè hæu læång cuía hoü cao nãn doanh nghiãûp phaíi chi âoïng baío hiãøm xaî häüi nhiãöu. Nhæîng ngæåìi låïn tuäøi sæïc khoeí giaím suït äúm âau nhiãöu doanh nghiãûp täún keïm vãö chi phê âäöng thåìi aính hæåíng âãún tênh chuí âäüng trong saín xuáút kinh doanh cuía doanh nghiãûp... Âáy laì tçnh huäúng chuïng täi khäng nghé tåïi nãn cuîng chæa coï giaíi phaïp gç âãø âäúi phoï, båíi vç trong suy nghé chuïng täi luän mong muäún giaím tuäøi nghè hæu cho lao âäüng næî åí nhæîng nghãö saín xuáút nhæ DN chuïng täi..." (PVS äng Âàûng Phaûm M., Giaïm âäúc, DN Nhaì næåïc ngaình saín xuáút såüi) "... Âäüi nguî lao âäüng næî laìm caïc cäng viãûc træûc tiãúp nhæ baïn haìng, lao âäüng chán tay seî ráút khoï sàõp xãúp khi tuäøi cao khaí nàng laìm viãûc cuía hoü khäng coìn âæåüc täút, hiãûu quaí khäng cao nhæng mæïc læång phaíi traí ráút cao do hãû säú læång cuía hoü theo quy âënh cuía nhaì næåïc laì ráút cao... Hån næîa våïi mäüt âån vë säú lao âäüng næî chiãúm æu thãú thç âáy laì mäüt khoï khàn tæång âäúi låïn cuía âån vë vaì seî aính hæåíng træûc tiãúp âãún hiãûu quaí kinh doanh..." (PVS baì Nguyãùn Thë Thuïy H., Quaín trë nhán sæû, DN Nhaì næåïc ngaình thæång maûi) Háöu hãút caïc cå quan/doanh nghiãûp cho biãút hoü chæa biãút hoàûc chæa coï kãú hoaûch gç cuû thãø âãø giaíi quyãút caïc khoï khàn xaíy ra nãúu tuäøi nghè hæu cho lao âäüng næî âæåüc tàng lãn. Mäüt vaìi cå quan/doanh nghiãûp âaî nghé âãún viãûc thay âäøi chênh saïch sæí duûng nhán sæû vaì chênh saïch âaìo taûo, tuy nhiãn theo hoü seî ráút khoï khàn âäúi våïi nhæîng doanh nghiãûp coï säú læåüng lao âäüng næî låïn tuäøi âäng. Haûn chãú vãö sæïc khoíe vaì khaí nàng tiãúp thu, hoüc táûp cuía lao âäüng næî låïn tuäøi seî khiãún doanh 78 nghiãûp ráút khoï âaìo taûo, bäöi dæåîng. KÃÚT LUÁÛN Nghiãn cæïu âaî chè ra ràòng âa säú phuû næî trong âäü tuäøi nghè hæu phaín âäúi viãûc náng tuäøi nghè hæu. Mäüt säú váùn muäún âæåüc nghè hæu åí âäü tuäøi såïm hån. Nhiãöu phuû næî muäún âæåüc nháûn læång hæu vaì tiãúp tuûc laìm viãûc sau khi nghè hæu. Phuû næî âaî nghè hæu khäng cho ràòng quy âënh hiãûn haình laì báút cäng hoàûc thiãn vë phuû næî hån nam giåïi. Hoü cho ràòng quy âënh naìy laì håüp lyï vaì bçnh âàóng vaì do âoï, khäng cáön thay âäøi. Caïc cå quan vaì doanh nghiãûp uíng häü viãûc aïp duûng thuí tuûc nhanh goün giuïp næî lao âäüng nghè hæu såïm. Hoü cuîng khäng muäún tuyãøn duûng næî lao âäüng âaî nghè hæu. Theo quan âiãøm cuía hoü, caïc váún âãö vãö sæïc khoíe, âaìo taûo vaì nàng suáút cuía næî lao âäüng âæåüc coi laì nhæîng âiãøm báút låüi cuía phuû næî. Caïc cå quan vaì doanh nghiãûp âäöng thåìi cuîng phaín âäúi viãûc náng tuäøi nghè hæu cuía lao âäüng næî. 79 PHUÛ LUÛC D. Sæû tham gia cuía phuû næî vaìo caïc vë trê laînh âaûo Cho tåïi nay, ráút êt phuû næî Viãût Nam âaím nháûn caïc vë trê cao cáúp, trong khi mäüt säú læåüng låïn phuû næî tham gia caïc cäng viãûc coï âëa vë tháúp. Âiãöu tra Lao âäüng Viãûc laìm nàm 2006 cuía Bäü LÂTB&XH cho tháúy chè coï 3,27 % phuû næî nàõm giæî caïc vë trê "laînh âaûo." Phuû næî tham gia caïc cäng viãûc/nghãö nghiãûp lao âäüng giaín âån chiãúm tyí lãû cao nháút (66,25 %), tiãúp âoï laì nhán viãn dëch vuû caï nhán, baío vãû (8,1%), thåü thuí cäng coï kyî thuáût (9,2%). Tyí lãû phuû næî nàõm giæî caïc vë trê âoìi hoíi trçnh âäü chuyãn män kyî thuáût báûc cao, cäng nhán kyî thuáût coï tay nghãö báûc trung, cäng chæïc vaì cäng nhán kyî thuáût coìn ráút tháúp (Baíng D.1) Baíng D.1 Viãûc laìm cuía Phuû næî, phán theo ngaình nghãö, nàm 2006 Næî Nam Säú læåüng Tyí lãû Säú læåüng Tyí lãû Täøng säú 21,655,413 48.61 22,893,514 51.39 1. Theo nghãö nghiãûp hiãûn taûi 100.00 100.00 Caïc nhaì laînh âaûo trong caïc ngaình, caïc cáúp vaì caïc 708,289 3.27 723,964 3,16 âån vë Chuyãn män kyî thuáût báûc cao 829,543 3.83 907,691 3.96 Chuyãn män kyî thuáût báûc trung 730,062 3.37 476,585 2.08 Nhán viãn (chuyãn män så cáúp, kyî thuáût laìm viãûc taûi 191,275 0.88 204,853 0.89 vàn phoìng, baìn giáúy) Nhán viãn dëch vuû caï nhán, baío vãû tráût tæû an toaìn xaî 1,754,087 8.10 1,101,965 4.81 häüi vaì baïn haìng coï kyî thuáût Lao âäüng coï kyî thuáût trong näng, lám nghiãûp vaì 805,213 3.72 1,242,651 5.43 thuyí saín Thåü thuí cäng coï kyî thuáût vaì caïc thåü kyî thuáût khaïc coï 1,991,553 9.20 3,415,880 14.92 liãn quan Thåü coï kyî thuáût làõp raïp, váûn haình maïy moïc thiãút bë 298,456 1.38 1,318,356 5.76 Lao âäüng giaín âån 14,346,652 66.25 13,500,708 58.97 Caïc nghãö khaïc khäng phán loaûi 283 0.00 860 0.00 Nguäön: Säú liãûu Âiãöu tra lao âäüng - Viãûc laìm nàm 2006 cuía Bäü LÂTB-XH 1. Phuû næî trong Quäúc häüi vaì trong caïc cå quan dán cæí Hiãûn nay, phuû næî chiãúm 25,76% trong täøng säú âaûi biãøu quäúc häüi Khoaï XII (Baíng D.2). Uyí ban CEDAW cäng nháûn nhæîng tiãún bäü vãö tyí lãû næî âaûi biãøu Quäúc häüi cuía Viãût Nam vaìo loaûi cao nháút åí Cháu AÏ. Tuy nhiãn, âiãöu âaïng læu yï tyí lãû næî tham gia âaûi biãøu Quäúc häüi âang tàng lãn qua caïc nhiãûm kyì VIII, IX, X, XI (tàng gáön 10 âiãøm % tæì khoaï VIII âãún khoaï XI) vaì âaût 27,31% åí khoaï XI, laûi giaím xuäúng coìn 25,76% åí khoaï XII (khäng âaût muûc tiãu laì 30% åí khoaï XII). Baíng D.2 Tyí lãû næî tham gia âaûi biãøu Quäúc häüi 80 Khoïa Thåìi kyì Täøng säú âaûi biãøu Âaûi biãøu næî (ngæåìi) Säú læåüng (nguåìi) Tyí lãû (%) VIII 1987-1992 496 88 17.7 IX 1992-1997 395 73 18.48 X 1997-2002 450 118 26.22 XI 2002-2007 498 136 27.31 XII 2007-2012 493 127 25.76 Nguäö n : Vàn phoì n g Quäú c häü i - 2006 ÅÍ vë trê Âaûi biãøu Häüi âäöng Nhán dán, caìng xuäúng caïc cáúp tháúp thç tyí lãû phuû næî tham gia Häüi âäöng nhán dán caìng tháúp hån - âãún nay, tyí lãû næî âaûi biãøu häüi âäöng nhán dán âaût 20,11% cáúp xaî/phæåìng; 23,20% cáúp quáûn/huyãûn vaì 23,88% cáúp tènh/thaình phäú khoaï 2004-2009 (Baíng D.3). Nhçn chung, tyí lãû næî âaûi biãøu häüi âäöng nhán dán åí caí ba cáúp âãöu tàng trong 3 khoaï gáön âáy vaì tàng nhanh hån åí caïc cáúp dæåïi - tæì nhiãûm kyì 1994 - 1999 âãún nhiãûm kyì 2004 - 2009, tàng 5,61 âiãøm pháön tràm åí cáúp xaî/phæåìng, 5,2 âiãøm pháön tràm åí cáúp quáûn/huyãûn vaì 3,48 âiãøm pháön tràm åí cáúp tènh/thaình phäú. Do âoï, khoaíng caïch vãö tyí lãû phuû næî tham gia Häüi âäöng nhán dán giæîa caïc cáúp âang âæåüc thu heûp laûi qua 3 nhiãûm kyì. Baíng D.3 Tyí lãû phuû næî trong Häüi âäöng Nhán dán caïc cáúp 1994-1999 1999-2004 2004-2009 Cáúp tènh/thaình phäú 20.40 22.33 23.88 Cáúp quáûn/huyãûn 18.10 20.12 23.20 Cáúp xaî/phæåìng 14.40 16.56 20.11 Nguäö n : Vàn Phoìng Quäúc häüi 1997; Bäü Näüi vuû 2004. 2. Phuû næî trong cáúp uyí Âaíng Traïi våïi sæû tham gia cuía phuû næî trong Häüi âäöng Nhán dán caïc cáúp, tyí lãû næî trong cáúp uyí Âaíng cao hån åí caïc cáúp tháúp hån - Âaûi häüi Âaíng cäüng saín Viãût Nam láön thæï XII (nhiãûm kyì 2007 - 2012), khäng coï phuû næî laì uyí viãn Bäü chênh trë, 8,12% säú uyí viãn Trung æång Âaíng, 11,75% säú Uyí viãn BCH cáúp Tènh/ TP, 14,75% säú Uyí viãn BCH cáúp Quáûn/Huyãûn, 15,18% säú Uyí viãn BCH cáúp Xaî/Phæåìng (Baíng D.4). Tyí lãû næî tham gia caïc cáúp uyí Âaíng tàng khäng âäöng âãöu. Trong 3 kyì âaûi häüi gáön âáy, tyí lãû næî tham gia cáúp uyí Âaíng giaím åí cáúp Trung æång, åí cáúp Tènh/TP háöu nhæ khäng coï sæû thay âäøi, cáúp Quáûn/Huyãûn vaì Phæåìng/Xaî tuy coï nhæîng chuyãøn biãún täút hån khi tyí lãû næî âang coï dáúu hiãûu tàng lãn nhæng váùn åí mæïc tháúp. Baíng D.4 Tyí lãû næî tham gia caïc cáúp uyí Âaíng STT CÁÚP UYÍ ÂAÍNG 1996-2000 2001-2005 2006-2010 1 Uyí viãn Bäü Chênh trë 0 81 2 Uyí viãn BCH Trung æång 10.59 8.9 8.12 3 Uyí viãn BCH Tènh/ TP 11.3 11.32 11.75 4 Uyí viãn BCH Quáûn/Huyãûn 11.68 12.89 14.75 5 Uyí viãn BCH Xaî/Phæåìng 10.73 11.88 15.18 Nguäö n : Ban täø chæïc Trung æång Âaíng,2006 3. Phuû næî trong caïc cå quan quaín lyï nhaì næåïc, caïc âån vë haình chênh, sæû nghiãûp, Âaíng, âoaìn thãø Trong caïc cå quan quaín lyï nhaì næåïc, hiãûn nay, phuû næî chiãúm 37% trong täøng säú caïn bäü cäng nhán viãn. Trong khi âoï, phuû næî laì laînh âaûo quaín lyï chè chiãúm 10,5% åí cáúp Trung æång vaì gáön 5% åí cáúp âëa phæång (cáúp Tènh, Huyãûn, Xaî). Trong nhiãûm kyì 2004-2009, Viãût Nam coï 1 phoï chuí tëch næåïc, 4 Bäü træåíng vaì tæång âæång (chiãúm 12,5% trong täøng säú caïc bäü træåíng), 24 thæï træåíng vaì tæång âæång (chiãúm 9,15%), 203 caïn bäü laînh âaûo cáúp vuû laì næî (vuû træåíng laì næî chiãúm 12,2%, phoï vuû træåíng laì næî chiãúm 9,15%). ÅÍ caïc cáúp Tènh, Huyãûn, Xaî, chuí tëch Uyí ban Nhán dán laì næî chè chiãúm mäüt tyí lãû ráút nhoí, hån 3% trong täøng säú chuí tëch Uyí ban Nhán dán. Qua hai nhiãûm kyì gáön âáy (tæì 1989-1994 âãún 2004-2009) tyí lãû phuû næî laînh âaûo tàng åí cáúp Bäü træåíng vaì tæång âæång. Bãn caûnh âoï åí caïc vë trê nhæ thæï træåíng, vuû træåíng vaì tæång âæång, tyí lãû naìy khäng âäøi tháûm chê giaím, caìng xuäúng caïc cáúp dæåïi caìng tháúy roî hiãûn tæåüng giaím suït vãö tyí lãû næî (UBND cáúp huyãûn, xaî) - Caïc vë trê laînh âaûo háöu hãút váùn laì nam giåïi. Baíng D.5 Tyí lãû laînh âaûo næî trong caïc cå quan quaín lyï Nhaì næåïc 1989-1994 1999-2004 2004-2009 STT CHÆÏC DANH (%) (%) (%) 1 Bäü træåíng vaì tæång âæång 9.52 11.29 12.50 2 Thæï træåíng vaì tæång âæång 7.05 12.85 9.15 3 Vuû træåíng 13.03 12.20 12.20 4 Vuû phoï 8.90 8.10 9.15 5 Chuí tëch UBND tènh 2.00 1.64 3.12 6 Chuí tëch UBND Huyãûn 1.40 5.27 3.62 7 Chuí tëch UBND xaî 2.80 5.27 3.42 Nguäö n : Vàn kiãûn âaûi häüi phuû næî toaìn quäúc 200; Baïo caïo täøng kãút thæûc hiãûn chè thë 37/CT-TW vãö cäng taïc caïn bäü næî cuía BCH TW Âaíng CSVN, 2004; Baïo caïo täøng kãút KHHÂ VSTBPN 2006 Theo säú liãûu âiãöu tra cuía Täøng cuûc Thäúng kã vãö caïc cå såí kinh tãú, haình chênh, sæû nghiãûp, Âaíng, âoaìn thãø nàm 2002, trong caïc âån vë haình chênh, ráút êt phuû næî tham gia laînh âaûo quaín lyï - tyí lãû phuû næî tham gia trong täøng säú laînh âaûo, quaín lyï cuía khu væûc naìy laì tháúp nháút (6,71%) so våïi åí khu væûc sæû nghiãûp vaì khu væûc Täø chæïc Âaíng, Âoaìn thãø, Hiãûp häüi. Tyí lãû naìy caìng tháúp hån åí cáúp Trung æång (5,12%), åí cáúp tènh/thaình phäú âaût cao nháút (10,51%) vaì åí cáúp quáûn huyãûn, Xaî/phæåìng âaût 7,08%.(Baíng D.6) 82 Baíng D.6 Laînh âaûo trong caïc âån vë haình chênh, sæû nghiãûp, Âaíng, âoaìn thãø Âån vë haình Âån vë sæû Täø chæïc Âaíng, chênh nghiãûp Âoaìn thãø, Hiãûp häüi 1. Nam 93.29 50.57 84.18 2. Næî, trong âoï: 6.71 49.43 15.82 2.1. Cáúp Trung æång 5.12 10.35 16.90 2.2. Tènh/TP 10.51 14.81 19.93 2.3. Huyãûn/Quáûn, xaî/phæåìng 7.08 54.18 15.39 Nguäö n : Täøng âiãöu tra cå såí kinh tãú, Haình chênh, Sæû nghiãûp, Âaíng, âoaìn thãø, hiãûp häüi, 2002 Trong caïc âån vë sæû nghiãûp noïi chung, tyí lãû phuû næî tham gia trong täøng säú laînh âaûo, quaín lyï cuía khu væûc naìy laì cao nháút, gáön tæång âæång våïi nam giåïi (49.43 so våïi 50.57). Tuy nhiãn, nãúu xem xeït trong tæìng cáúp thç tháúy coï sæû khaïc biãût ráút låïn, tyí lãû naìy åí cáúp trung æång vaì cáúp tènh/thaình phäú chè âaût dæåïi 15%. Trong khi âoï åí cáúp Huyãûn/Quáûn, xaî/phæåìng âaût khaï cao, tháûm chê cao hån nam giåïi (54.18% so våïi 45.82%). Trong caïc täø chæïc Âaíng, âoaìn thãø, hiãûp häüi noïi chung, tyí lãû phuû næî tham gia trong täøng säú laînh âaûo quaín lyï åí khu væûc cao hån so våïi åí khu væûc Haình chênh, song cuîng måïi chè chiãúm 15,82%. Trong khi âoï, åí cáúp Huyãûn/Quáûn, xaî/phæåìng chè âaût 15.39%, åí cáúp Cáúp Trung æång vaì cáúp Tènh/TP âaût cao hån, song chæa âãún 20% (tyí lãû tæång æïng laì 16,9% vaì 19,93%). 4. Phuû næî tham gia laînh âaûo, quaín lyï trong caïc cå såí kinh tãú Theo säú liãûu Âiãöu tra MSHGÂVN cuía Täøng cuûc Thäúng kã nàm 2006, tyí lãû phuû næî tham gia laînh âaûo quaín lyï trong caïc âån vë saín xuáút kinh doanh nhçn chung coìn ráút tháúp, måïi chè âaût 22,08% trong täøng säú laînh âaûo quaín lyï åí khu væûc naìy âæåüc âiãöu tra (Baíng D.7). Trong âoï, tyí lãû naìy åí khu væûc doanh nghiãûp ngoaìi quäúc doanh laì cao hån caí âaût 35,7%, tiãúp âãún laì khu væûc doanh nghiãûp nhaì næåïc (16,32%), vaì tháúp nháút laì åí khu væûc kinh tãú häü gia âçnh (15,3%). Baíng D.7 Cå cáúu laînh âaûo vaì quaín lyï theo giåïi trong caïc âån vë kinh doanh, 2006 Khu væûc kinh tãú Næî Nam Chung Caïc âån vë quäúc doanh 16.32 83.68 100.00 Caïc âån vë ngoaìi quäúc doanh 35.17 64.83 100.00 Kinh tãú gia âçnh 15.3 84.7 100.00 Chung 22.08 77.92 100.00 Nguäö n : Âiãöu tra Mæïc säúng Häü gia âçnh Viãût Nam, Täøng cuûc Thäúng kã 2006. 83 Trong âiãöu kiãûn cå chãú thë træåìng nhæ hiãûn nay, âoìi hoíi nhiãöu ngæåìi phuû næî laìm cäng taïc laînh âaûo, quaín lyï trong caïc âån vë kinh tãú cuîng phaíi coï sæû nhanh nhaûy, coï nhiãöu phæång aïn âáöu tæ âäøi måïi cäng nghãû saín xuáút âãø taûo viãûc laìm, tàng thu nháûp cho ngæåìi lao âäüng, laìm låüi cho âáút næåïc. Nhiãöu chë âaî âæåüc Täøng liãn âoaìn lao âäüng trao tàûng bàòng khen, âæåüc nháûn giaíi thæåíng Kovalepxcai vãö nhæîng saïng taûo trong quaín lyï, nghiãn cæïu vaì æïng duûng khoa hoüc cäng nghãû måïi vaìo saín xuáút âaût hiãûu quaí kinh tãú cao. Toïm laûi, phuû næî Viãût Nam chiãúm hån mäüt næía dán säú cuía caí næåïc vaì chiãúm mäüt vë trê quan troüng trong læûc læåüng lao âäüng, goïp pháön âaïng kãø vaìo viãûc phaït triãøn kinh tãú xaî häüi cuía âáút næåïc. Phuû næî Viãût Nam âaî vaì âang pháún âáúu náng cao vai troì, vë trê cuía mçnh trong cäng taïc laînh âaûo quaín lyï, âaî âaím nhiãûm nhæîng troüng traïch trong cäng taïc Âaíng, chênh quyãön, Quäúc häüi v. v... Trong nhæîng nàm gáön âáy, tyí lãû næî tham gia laînh âaûo caïc cáúp, caïc ngaình coï xu hæåïng tàng lãn. Song, mæïc tàng coìn khiãm täún vaì khäng âäöng âãöu åí caïc cáúp vaì caïc lénh væûc. Vaì Uyí ban CEDAW âaî âæa ra mäúi quan ngaûi vãö tyí lãû næî âæåüc bäø nhiãûm vaìo caïc cå quan hoaûch âënh chênh saïch cäng, âàûc biãût laì åí cáúp quáûn, huyãûn vaì xaî, phæåìng coìn ráút tháúp. 5. Mäüt säú nguyãn nhán chênh Qua phán têch åí pháön thæûc traûng cho tháúy, tyí lãû næî laînh âaûo chuí chäút åí caïc cáúp, caïc ngaình nhçn chung âãöu åí mæïc tháúp. Màûc duì, tyí lãû næî laînh âaûo quaín lyï coï xu hæåïng gia tàng åí pháön låïn caïc cáúp/ngaình vaì lénh væûc song mæïc tàng coìn cháûm. Bãn caûnh âoï, coìn täön taûi nhiãöu vë trê tyí lãû næî laînh âaûo coï xu hæåïng khäng tàng, tháûm chê giaím. Qua âoï cho tháúy, vãö cå baín nam giåïi váùn chiãúm säú âäng trong caïc vë trê laînh âaûo åí moüi cáúp vaì moüi lénh væûc. Viãûc phuû næî tham gia trong caïc cáúp quaín lyï, laînh âaûo noïi chung coìn haûn chãú, âàûc biãût laì åí caïc vë trê chuí chäút âoï laì do mäüt säú nguyãn nhán chênh sau: Thiãúu n sæû quan tám chè âaûo, thiãúu kiãøm tra âän âäúc trong viãûc bäú trê caïn bäü næî vaìo caïc vë trê laînh âaûo, chuí chäút. Trong n xaî häüi coìn täön taûi tæ tæåíng thiãn kiãún, thiãúu tin tæåíng vaìo khaí nàng laînh âaûo cuía phuû næî, coìn täön taûi âënh kiãún trong viãûc âaïnh giaï vaì âãö baût caïn bäü næî. Phuû næî n cuîng chëu nhiãöu aïp læûc tæì gia âçnh, cäng viãûc xaî häüi, khäng coï nhiãöu thåìi gian tham gia laînh âaûo; Cuîng do gaïnh vaïc nhiãöu cäng viãûc nãn khäng coï thåìi gian náng cao trçnh âäü nãn coï nhiãöu haûn chãú trçnh âäü chuyãn män; Nhiãöu chë em coìn tæû ti, chæa tæû tin vaìo baín thán, chæa nháûn thæïc roî vai troì vaì traïch nhiãûm trong viãûc quaín lyï. Nhiãö nu phuû næî coï âiãöu kiãûn pháún âáúu, coï trçnh âäü cao nhæng do nhæîng quy âënh vãö tuäøi âãö baût nãn khäng âaïp æïng âæåüc âiãöu kiãûn âãö baût. 84 AÍnh & Trçnh baìy båíi: hm.co.ltd@gmail.com - vga@hn.vnn.vn