1 СЕРИЈА ОД РАБОТНИ ДОКУМЕНТИ ЗА УПРАВУВАЊЕ Програма за пристап до информации Проактивна Транспарентност: Иднината на правото на информации? Хелен Дарбишир 2 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? Преводот на овој прирачник на македонски јазик е подготвен од страна на Здружението за еманципација, солидарност и еднаквост на жените - ЕСЕ како дел од активностите на здружението за унапредување на транспарентноста и отчетноста на јавните институции во РМ. Овие активности на ЕСЕ се поддржани од Фондацијата Отворено Општество Македонија. 3 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? Преглед на стандарди, предизвици и можности Хелен Дарбишир* * Хелен Дарбишир е извршен директор на организацијата Пристап до информации Европа, НВО од Мадрид, која го унапредува правото на пристап до информации во Европа и е вклучена во поставувањето стандарди на меѓународно ниво. Дарбишир претходно работела на Членот 19 (Лондон и Париз) и во Институтот Отворено Општество (Будимпешта и Њујорк) и давала експертиза и поддршка на граѓанското општество, владите и меѓувладините организации (Совет на Европа, ОБСЕ, Европска Унија, Светска банка) за усвојување и имплементација на законите за пристап до информации. Таа има многу работено во Европа (вклучително во Централна и Источна Европа) и Латинска Америка, како и во Африка и на Средниот Исток. Моментално Хелен Дарбишир е претседавач на Мрежата на застапници на слобода на информации. 4 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? Наодите, толкувањата и заклучо­ жување на регионално ниво и и вмре­ ците што се искажани во ова издание тетот на преку унапредување на капаци­ не се неопходен одраз на ставовите на тели за да се коалициите од повеќе чини­ извршните директори на Светска банка зафатат со ефективни реформи за ПДИ. или на владите што тие ги претставуваат. Светска банка не дава гаранција за Програмата за комуникација, прецизноста на податоците што се у­пра­­­­­­ву­вање и отчетност (CommGAP), вклучени во овој документ. гло­­бал­­на програма на Светската бан­ ње ка, го унапредува правото на користе­ Овој документ е нарачан од Програ­ ин­фор­мации во владините ре­форм­­­­ски мата за пристап до информации на де­ програми и го поддржува гра­­ то на ње­ Институтот Светска банка (ИСБ) и е демократски јавни сфе­ри. Преку приме­на финансиски поддржан од Програмата за на иновативни прис­та­­пи за комуникација комуникација за управување и отчетност со кои се по­доб­ру­ва квалитетот на јавната (CommGAP). сфе­ра - засилување на гласот на граѓа­ните; уна­­пре­дување на слободни, не­зависни Програмата за пристап до и плу­ ни медиумски систе­ рал­ ми; пома­ инфор­ма­ции на ИСБ прави обид да ње на владините инсти­ га­ ции подоб­ т у­ ги поврзе заедно клучните чинители ни и ро да комуницираат со своите граѓа­ за ПДИ (прис­ тап до информации) за да промовирање на средина која овозможува ги и­ ден­ тификуваат, да го определат и на сите чинители им доделува права, при­ оритетот и да ги спроведат актив­­ нија и можности - програмата задолже­ ностите за усвојување и импле­ мен­ има за цел да ја покаже моќта на принци­ тација на ПДИ. Програмата има за цел пите, процесите и структурите за комуни­ да го подобри капацитетот на земјата за ни кација при градењето на ефектив­ формулација, импле­ментација, приме­на држави, примовирање на добро и отчетно и за спроведување на законот за пристап управување, а оттаму и постигнување на до информации преку размена на знаења подобри развојни резултати. 5 Содржина Благодарност ................................................................................................................... 7 Извршно резиме ............................................................................................................. 8 1. Вовед ................................................................................................................................... 10 1.1. Придобивки од проактивното објавување информации ......................... 10 1.2. Поставување стандарди за проактивно објавување информации ..... 11 1.3. Проактивното објавување информации како иднина на правото да се знае ..................................................................................................... 14 2. Двигатели на проактивната транспарентност ................................................. 17 2.1. Проактивна транспарентност и владеење на правото .............................. 17 2.2. Проактивна транспарентност и отчетност ....................................................... 18 2.3. Проактивна транспарентност и учество ............................................................ 21 2.4. Проактивна транспарентност, владини услуги и е-влада ........................ 22 3. Закони за пристап до информации и проактивна транспарентност ..... 24 3.1. Вклучување на праоктивното објавување во законите за пристап до информации ............................................................................................. 24 3.2. Проактивна транспарентност поттикната од корисниците ................... 26 4. Меѓународни и компаративни стандарди за проактивно објавување информации .................................................................. 29 4.1. Поставување меѓународни стандарди за проактивно објавување информации ............................................................................................. 29 4.2. Проактивното објавување информации во меѓународните договори ... 30 4.3. Појава на стандард за минимално објавување информации ................. 32 6 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? 5. Проактивна транспарентност во практиката ................................................... 34 5.1. Повеќе канали за објавување информации ..................................................... 34 5.2. Точки на пристап за проактивно објавени информации .......................... 35 5.3. Како до релевантни информации .......................................................................... 38 5.4. Разбирливи информации ........................................................................................... 40 5.5. Давачки за проактивно разоткриени информации ..................................... 41 5.6. Управување со информациите за навремено и целосно објавување ....................................................................................................... 42 5.7. Принципи за проактивно објавување .................................................................. 44 6. Финансирање, промовирање, мониторинг и спроведување на проактивното објавување информации ............................................................. 46 6.1. Финансии што овозможуваат проток на информации ............................. 46 6.2. Прогресивна имплементација ................................................................................. 46 6.3. Обука за службениците и подигнување на јавната свест ........................ 47 6.4. Мониторинг на нивоата на проактивното објавување информации ............................................................................................ 47 6.5. Спроведување на проактивното објавување информации ..................... 48 6.6. Препораки за имплементација на системите за проактивно објавување информации ................................................................. 49 7.  Заклучоци и препораки за идни истражувања ..................................................... 50 Анекс A: Споредба на класи на информации ................................................................. 52 Анекс Б: Резиме на карактеристиките за проактивното објавување на Архуската конвенција ................................................................................................................. 56 Фусноти ................................................................................................................................................ 58 7 Благодарност Би сакала да им ја искажам мојата Ребентиш, Аласдаир Робертс, Сантош благодарност на следниве поединци Сидгел, Шекхар Синг, Греам Смит, кои одговорија на моите барања за Ричард Смит, Рик Снел, Иван Шекели, информации додека го спроведував Роџер Влеугелс и Џон Вондерлих. Исто истражувањето за овој документ и за така им искажувам благодарност и на проактивното споделување на корисни моите колеги од Access Info Europe, на идеи и информации: Јерзи Целичовски, повеќето лица кои придонесуваат за Чарлс Дејвис, Ендрју Еклестон, Грег Мрежата на застапници за слобода на Елин, Андреа Фигари, Адам Фолдес, информации и на Маркос Мендибуру, Луј Дејвид Голдберг, Џонатан Греј, Кристина Ескуивел, Аранзазу Џилијан Монтеро, Котник Сумах, Нора Маланеј, Хозе Росарио Сораиде и тимот на Програмата Луис Марзал Руиз, Тоби Мендел, за пристап до информации на ИСБ. Венкатеш Најак, Наташа Пирц Мусар, Грешките и ставовите се само на авторот Немања Ненади, Матеја Прешерн, Сузан и не се неопходен одраз на официјалниот Пиотровски, Мигуел Пулидо, Андре став на Светска банка. 8 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? Извршно резиме Со овој документ се идентификуваат че­ конкретни одредби за проактивност. тирите примарни двигатели за про­ а к­ Неодамна усвоените законски рамки, тивно објавување информации во текот кои вклучуваат режим за проактивно на историјата (Дел 2). Првиот се однесува објавување информации (Дел 3), ука­ на потребата јавноста да се информира ваат на појавата на стандард за жу­ за законите и одлуките и за нејзиното класи на информации што треба да право да биде информирана, односно да бидат на располагање во основа на врски. Вториот ги знае своите права и об­ секој национален систем за проактивно ње­ се однесува на бара­ то на јавноста за објавување информации. информации за да се добие отчетност од ме на изборите и помеѓу владата за вре­ Националните стандарди претставу­ ти­ нив. Тре­ от се однесува на потребата ваат повторување и надополнување на ции за да се земе активно од информа­ одредбите на меѓународните тела (Дел 4). њето одлуки. Четвртиот учество во носе­ Со меѓународните одредби се појаснува се однесува на обезбедување информа­ дека покрај бројните придобивки ребни за да ции на јавноста, што се пот­ за јавните органи и за јавноста, се добие пристап до владините услуги, проактивното објавување информации е што значително се има проширено во обврска, што е дел од правото на пристап последната деценија со подемот на до информации. Преку споредба на електронскиот пристап до услуги или националните и меѓународните одредби „e-влада“. постои можност да се идентификува група со 14 основни и минимални класи на Овие двигатели водат кон прогре­ информации за проактивно објавување сивен развој на законите и практиките информации (повеќе детали во Делот за проактивно објавување информации. 4.3.). ра­ Тие имаат добиено поголем замав за­ ди вање на огромниот потенцијал за објаву­ Научените лекции од практичните интернет. Исто така, унапредувањето на искуства од имплементацијата на ва­ проактивното објаву­ ње резултира од системи за проактивно објавување развојот за пристап до информации, како информации укажуваат дека соодветно што е втемелено во законите за пристап внимание треба да се посвети на тоа како до информации, кои сѐ повеќе користат ќе се структуираат, организираат и ќе се 9 уредуваат информациите и кога и каде ќе се разоткриваат (Дел 5). тем Исто така, за да се воспостави сис­­ ци­ за проактивно објавување информа­ и од суштинско значење е потребата да се си, да се распределат потребните ресур­ разгледа прогресивното спро­­ве­ду­ва­ње на програмите за про­а к­­тив­но објавување пос­ информации и да се вос­ тават ефек­ тивни меха­низ­­­­ми за спроведување за да се га­ран­­тира усогласено поста ­п у­ ње. Сето ­ ва­ тоа води кон одреден број по­ пре­ раки, вклучувајќи го и фактот дека информациите треба да бидат организирани и објавувани на начин на кој ќе бидат: достапни, лесни за наоѓање, релевантни, разбирливи, бесплатни или по ниска цена и ажурирани. Кога се вос­ тавуваат или подобруваат систе­ пос­ мите ции, за проактивно објавување информа­ јавните органи треба да се оси­г у­ра­ат дека располагаат со ресурси, дека тие системи ви­ се прогресивни, промо­ рани (кај влада­ та и во јавноста), дека се сеопфатно следени и соодветно спроведени. 1 10 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? Вовед Постојат два главни начина пре­ ку кои располагаат. Проактивното об­ја­вување по­ информациите со коишто рас­ лагаат информации овозможува јавноста јавните органи може да бидат достапни 1 мирана за законите и да биде инфор­ за јавноста 2. Првиот начин е кога одлуките што ја засегаат и придонесува поединец поднесува барање и ги добива за владеење на правото. Исто така информациите ( реактивно објавување). овозможува потранспарентно трошење Вториот начин е кога информациите се на јавните пари, со што се унапредува пласираат во јавноста по иницијатива на та. Објавувањето интегритетот на влада­ јавен орган, без притоа да биде поднесено мен­ на податоци и доку­­­ ти за политики на барање. Тоа е познато како проактивно јавноста ѝ обезбедува информации што објавување и резултатот е проактивна 3 ход­ се неоп­ ни за учество во политиките транспарентност, која може да се и сењето но­ одлуки. Дисеминацијата постигне со примена на разни средства, на информациите на јавните органи за започнувајќи од публикации и службен тоа како тие функционираат го помага весник, до јавно пристапни огласни пристапот на јавноста до владините табли, објави на радио и телевизија и услуги. Овие придобивки се дел од поставување на интернет преку веб ак­­ главните двигатели за зголемено про­ страница на јавната институција . Овој 4 но објавување информации во пос­ тив­ документ содржи преглед на развојот ледните години, како што се разгледува и на стандардите што се појавуваат за во Делот 2 од овој документ. Подемот на проактивно објаву­вање информации. интернетот ја зголеми транспарентноста преку објавување на голем обем владини информации за мал трошок. 1.1 Придобивки од проактивното Друга придобивка од проактивното тик­ објавување податоци е дека се пот­ објавување нува подобро управување со информа­ информации те, се подобрува внатрешниот тек ции­ на информациите кај јавните власти Јавните власти имаат голем број и притоа се придонесува за зголемена придобивки од преземањето иниција­тиви ефикасност. Во земјите каде има да ги објават информациите со коишто Вовед 11 воспоставени системи за објавување Преземањето иницијативи за да се информации, проактивното објавување от­ раз­ криваат информациите ќе при­ дава друга придобивка, а тоа се однесува несе за нивно јавно користење, веро­ до­ на намалување на оптоварувањето на јатно преку нивна комбинација со јавната администрација за обработка други податоци на начин на кој ќе дадат на барањата за информации што се под­ додатна вредност на тие информации, ќе несуваат согласно со законот за пристап станат порелевантни за јавноста или ќе до информации. Од аспект на јавноста, станат покорисни во јавните дебати за автоматската расположливост на ин­ политики. Како што ќе биде наведено во фор­ма­циите овозможува навремен фор­ Делот 3, креативното користење ин­ пристап до информации и помага да се тик­ мации од страна на јавноста пот­ н у­ гарантира дека постои еднаков пристап ву­ ва поголемо проактивно обја­ вање на за сите граѓани во општеството без информации. потреба да се поднесуваат барања. Значителна предност на проактивното објавување информации, особено кога 1.2 Поставување тоа станува автоматско објавување стандарди за во реално време, е дека за јавните проактивно функционери се отежнува можноста објавување последователно да го одрекуваат информации постоењето на информациите или да вршат манипулација со нив5. Како што ќе биде прикажано во овој документ (Дел 2), бројните придобивки Друга важна придобивка од проак­ од проактивното објавување информа­ тивното објавување информации во зем­ ции се движечка сила која резултира ритарни јите коишто потекнуваат од авто­ ни во значителен број разоткриени јав­ режими е дека им се обезбедува одредена информации. Тие информации вклучу­ заштита на подносителите на барања за ваат основни податоци за те главни­ информации од послабите сегменти на ции на владата (буџети, годишни функ­ то општеството за кои честопати само­ извештаи, главни одлуки за политики, барање информации претста­вува опас­­на итн.) и информации од конкретни секто­ активност преку која може да се експо­ нираат ри што се подготвуваат и дисеми­ раат можни моќни лични интере­ ни­ си. ција (како што до засегнатата попула­­ Доколку таквите информации се ставе­­ ни училишта, се информации за основ­ ни на располагање на проактивна ос­ здравствена заштита на постарите нова, тие ќе може да се преземат или да лица, можности за развој на бизнис или се добијат анонимно6. Тоа помага да се поддршка за имигранти). избегне една вообичаена ситуација во земјите склони на корупција каде јавните Поставувањето стандарди за тоа кои функционери е многу поверојатно да ги информации треба да се разоткриваат, опслужат оние кои се доволно силни да каде, кога, како, и на кого, исто така е под­ несу­ ваат барања за информации, кои унапредено преку иницијативите што им се потребни за да ги одбранат своите доаѓаат од владините органи и како права .7 резултат на кампањи на движењата на граѓанското општество со кои се промовира проактивен дијалог. 12 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? Може да се идентификуваат You Fund) и информации за помош најмалку четири групи на активизам на (aidinfo) работат на чување вклу­­ граѓанското општество за проактивно на стандардите за проактивно објавување информации: објавување во Меѓународната иницијатива за транспарентност во 1. Национално ниво, секторски кам- помошта). па­њи: На пример, за движењето за правата на руралното земјиште 4. Наднационални иницијативи: во Индија, земјоделски субвенции Заложбите за унапредување на во Мексико, или активизам за транспарентноста на меѓународ­ унапредување на учеството на ните финансиски институции пред­ граѓаните во буџетскиот процес во бал­на водена од коалицијата за Гло­­ Бразил и Перу. иницијатива за транс­па­рент­ност и работа на One World Trust во оценката 2. Национален/меѓународен пристап на отчетноста на меѓувладините до кампањи за информации: Дви­ тела (заедно со мултинационални њата со кои се промовира вклучу­ же­ корпорации и ме­ѓу­на­род­ни невладини вањето на одредби за проактивно организации). објавување информации во закони­те дија за пристап до информации во Ин­ Овие движења овозможија да се и Мексико, што се разгле­дуваат во овој вклучат одредбите за проактивно документ; кампањата за построги објавување информации во национал­ но објавување одредби за проактив­ ните закони, договори и документи со ции во Конвенцијата за информа­ кои се поставуваат стандарди. Иако пристап до официјални документи некои од овие одредби се однесуваат на Советот на Европа. на конкретни сектори, други пак се вкрстуваат и се применливи кај сите 3. Секторски/регионални кампањи: јавни институции. Како што се развиваат Движењето за пристап до стандардите за проактивно објавување ции за животната среди­ информа­ информации, така тие сѐ позначително та на (кое резултираше во Архуска­ се вклучуваат во националните закони конвенција); кампањи за отвореност за пристап до информации и притоа во борбата против корупцијата (од заземаат место веднаш до правото да кои, меѓу другото, резултираше се побараат и да се добијат информации Конвенцијата против корупција на како дел од правото на информации. Во ОН); транспарентност во екстракција Делот 3 се разгледуваат одредбите за на природните ресурси (кампања проактивно објавување информации „Објави што плаќаш“ од која произлезе од националните закони за пристап Иницијативата за транспарентност до информации, додека пак во Делот 4 на индустриите за екстракција на се разгледува како тие се одразени во природните ресурси) и движењето за меѓународните стандарди за правото на транспарентност во помошта (каде пристап до информации. организации како што е „Објави што финансираш“ (Publish What Вовед 13 Сега е веќе јасно утврдено дека фаза може да биде само аспирација (иако, постои човеково право на пристап до како што се укажува во Делот 3.2., сега информации со кои располагаат јавните постојат некои интересни иницијативи органи. Тоа право е втемелено во најмалку во таа насока). Оттаму останува да 50 устави, а меѓународните судови го шања: кои се одговорат следниве пра­ разгледуваат во рамки на слободата на информации треба да се објавуваат кога изразување и одредбите за информации и како? од договорите за човекови права . Ако 8 единствениот канал за пристап до Со овој документ се прави обид да информации е преку барањата што ги се унапреди дебатата за ова прашање поднесуваат поединци, бројноста на преку анализа на повеќе одредби за различни информации значително ќе проактивно објавување информации во се зголеми заради различните луѓе кои националниот закон и меѓународните знаат разни работи за функционирањето договори за да се идентификува на владата, а притоа голем дел од насе­ глобалниот консензус за класите лението ќе биде лошо информирано, на информации што треба да бидат што е на штета на општеството во вклучени во системот за проактивно целина. Таквиот систем, исто така, ќе им објавување информации (Дел 4). постави неподнослив товар на јавните функционери, кои ќе треба да се трудат Во документот се разгледуваат да одговорат на голем број барања од практичните предизвици што се граѓаните кои се „гладни за информации“. однесуваат на имплементација на Оттаму, проактивното објавување режимите за проактивно објавување информации го подготвува теренот за информации и некои од научените пристап до владини информации. лекции од кои може да произлезат Во исто време, како што се признава принципите за функционалност на дека пристапот до информации е проактивното објавување информации составен дел од правото на пристап до во практиката (Дел 5). На крајот се дав­ информации, националните законо­ идентификуваат некои од идните ци и меѓународните тела за човекови предизвици и области за кои е потребно права се помалку внимателни при дополнително истражување (Дел 6). дефинирањето на прецизниот карактер и опсегот на димензијата на правото за Методологијата за истражувањето проактивно објавување информации. ва преглед на извештаите за вклучу­ Оттаму, (како што ќе биде опфатено во националните закони и практиката Делот 4) дури и новите инструменти, како во врска со проактивното објавување што е Конвенцијата на Советот на Европа информации и сродни прашања во за пристап до официјални документи, одреден број земји, меѓу кои се: Чиле, содржат само некои општи упатувања Естонија, Франција, Унгарија, Индија, на обврските за проактивно објавување Македонија, Мексико, Перу, Словенија, информации. Обединетото Кралство и САД. Исто така, направен е преглед на меѓународните Јасно е дека објавувањето на сите декларации, јуриспруденција и дого­­во­­ информации со кои располагаат јавните ри што содржат одредби за транспа­ органи е огромна задача, а тоа во оваа рентност, како и преглед на стручната 14 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? литература. Прегледот е надополнет и Досега е направено одредено со интервјуа на практичари од гра­ ѓан­ паративно ком­ секторско мапирање. ското општество, со вработени во канце­ Веројатно, најсеопфатна е работата на лариите на комесарите за информации и Меѓународното партнерство за буџет, со владини функционери. кое подготвува глобално рангирање на буџетската транспарентност во 85 За целите на анализата за поставу­ земји и на Индексот на отворен буџет, вање стандарди е направен темелен секои две години9. На сличен начин лед за четири земји, чии закони за прег­ годишниот Индекс на интегритет на пристап до информации вклучуваат Глобалната иницијатива за ри­­ интег­ одредби за проактивно објавување ин­ тет ги проверува нивоата на транс­ формации: Индија (Закон за право на парентност во одреден број области информации од 2005 г.), Мексико (Закон од јавниот живот, вклучително и за за транспарентност и простап до јавни ти­ изборите, јавните набавки, прива­ за­ информации од 2002 г.), Унгарија e-FOIA сите цијата и лиценцирањето на бизни­ (2005 г.) и Обединето Кралство (Закон во 92 земји10. Потребно е да се спроведат за слобода на информациите, усвоен повеќе такви истражувања за да се во 2000 г., а стапил на сила во 2005 г.). стигне до една прецизна слика за обемот Иако е веројатно дека посебните закони и карактерот на владините информации содржат многу повеќе детали отколку криваат и да кои моментално се разот­ општите одредби во законот за пристап постои можност да се идентификува до информации (на пример, да го земеме каде е потребно да се посвети повеќе посебниот закон за ни јав­ набавки внимание за зголемена транспарентност. во повеќе земји), овие неодамнешни и значајни закони за пристап до информации укажуваат на појавата на 1.3. Проактивното минимални стандарди за режимот за објавување проактивно објавување информации. информации како Со спроведеното истражување за иднина на правото овој документ беше идентификувано да се знае отсуство на компаративното мапирање на проактивното објавување инфор­ Овој документ беше подготвен во текот мации во националните закони и на 2009 г. во година кога бевме сведоци на практиката. Тоа може да се смета дека значајни случувања, генерално во врска се должи на големиот број законски со правото на пристап до информации одредби со кои се бара проактивно и особено со проактивното објавување објавување информации на национално ва­ информации. Тука се вброју­ ат некои од ниво во комбинација со значително следниве најважни случувања: објавување информации како прашање на добра практика. Новите иницијативи • 1 јануари 2009 г.: Правилата за проактивно објавување на цели бази за задолжителен минимален податоци дополнително ја усложнуваат стандард за проактивно објаву­ сликата. вање информации стапија во сила во Обединетото Кралство во рамки Вовед 15 на Mоделот на планот за објавување • 30 април 2009 г.: Правилата на на Комесарот за информации. (Дел ската Унија со кои од земјите Европ­ 3.1.). членки се бара проактивно да ги разоткриваат податоците за • 21 јануари 2009 г.: Претседателот земјоделските субвенции, стапија Барак Обама на првиот ден во сила (Дел 3.2.). Ова досега од вањето стапу­ на должност е најголемата иницијатива за издаде Меморандум за Законот вање информации која се објаву­ за слобода на информациите со применува во сите 27 земји членки кој администрацијата на САД се на Унијата. пренасочи од претпоставката за тајност во објавувањето инфор­ • 21 мај 2009 г.: Владата на САД ја мациите, како одговор на барањата отвори страницата Data.gov, чија за слобода на информации, и цел е да ѝ се даде директен пристап отиде еден чекор подалеку за да се на јавноста до метаподатоците што поттикне проактивното објавување ги генерира извршната власт на информации: федералната влада на САД. Засега има објавено 47 онлајн сетови на „Пресумпцијата на објавувањето податоци од илјадниците што се фор­ ин­ мации исто така значи дека планира да се објават. Застапниците агенциите треба да преземат за ваквата отвореност тврдат дека афирмативни чекори за да ги ова е „огромна промена во ставот за направат информациите јавни. тоа што значи „јавно“12 (Дел 3.2.). Тие не треба да чекаат конкретни барања од јавноста. Сите агенции • 10 јуни 2009 г.: Владата на треба да се служат со модерна Обединетото Кралство објави технологија за да се информираат дека Тим Бернерс Ли, еден од граѓаните за тоа што го знае и пронаоѓачите на Светската мрежа го има направено нивната влада. (World Wide Web, WWW), работи Објавувањето информации треба да на креирање на единствено прис­ се прави навремено“ 11. ди­ тапно онлајн место за вла­ ни јавни податоци и како да се користи • 14 април 2009 г.: Европскиот интернетот за да се подобрат суд за човекови права за првпат процесите на консултации со потврди дека постои основно право владата. Како резултат на тоа на на пристап до информации кои се 21 јануари 2010 г. беше отворена поврзани со правото на слобода страницата Data.gov.uk (Дел 3.2.). на изразување и се неопходни за граѓанското општество да бара • 18 јуни 2009 г.: Првиот договор во отчетност од владините органи и да светот за пристап до информации, се создадат форуми за јавна дебата Конвенцијата за пристап до офи­ (Дел 4.). цијални документи на Советот на Европа, беше отворен за потпишување; тој содржи одредба за проактивно објавување инфор­ мации (Дел 4.2.). 16 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? • 8 јули 2009 г.: Владата на Индија објави дека ќе ги прошири пра­ ва­ вилата за проактивно објаву­ ње информации што се содржани во Законот за право на информации (2005 г.) за да се зголеми објаву­ њето информации за „нестра­ ва­ тешки области“, покрај 18 основни одредби за објавување од законот. Групите од граѓанското општество истакнуваат дека постојните одредби се флексибилни, но ва­ укажуваат на поголемо придржу­ ње кон нив13 (Дел 3.1.). Во овој документ подетално ќе бидат разгледани некои од овие случувања, бидејќи се однесуваат на проактивното објавување информации, кои некои експерти ги карактеризираат како „иднината на правото на информации“. Меѓутоа, првиот дел започнува со историскиот развој во проактивното објавување јавни информации во кој се разгледуваат некои од движечките сили што довеле до развој на оваа половина од правото на пристап до информации. 2 Двигатели на проактивната транспарентност 17 Двигатели на проактивната транспарентност Развојот на проактивната па­ транс­ начини постоењето на информатичката и рентност низ историјата се должи на комуникациската технологија (ИКТ) само четири главни двигатели. Првиот се вува движечка сила за по себе претста­ однесува на потребата на владата да поголем пристап до информации и на неа ја информира јавноста за законите и може да се гледа како на петтиот двигател одлуките - и правото на јавноста да активната транспаретност, иако на про­ биде информирана. Вториот се однесува н у­ ста­ ва збор за двигател кој се вкрстува на барањето информации за да се со другите. побара отчетност од владата за време на изборите и помеѓу нив. Третиот се однесува на подемот на граѓанското 2.1 Проактивна учество во одлучувањето, кое зависи транспарентност и од расположливоста на информации. владеење на правото Четвртиот се однесува на обезбедувањето сигурност дека јавноста е информирана Владите отсекогаш имале прагматични за тоа како да се пристапи до владините причини поради кои информациите услуги. им ги ставале на располагање на граѓа­ ните така што граѓаните ќе можат да Друга движечка сила претставува ги познаваат и да се придржуваат до ин­ тернетот, кој овозможува брзо и ев­­ законите за земјиштето, кое понекогаш ти­ но објавување на информации. Ин­ е од суштинско значење за ефективното тернетот овозможи е-влада, јав­ ни кон­ сул­ функционирање на државата во која тации од голем обем и ди­ ректно учество владее правото. Најраните форми за во носењето од­ л у­ ки (е-демократија) . 14 проактивно објавување информации биле Другите комуни­ка­циски технологии, „гласниците“ или „ѕвонарите“ во античка како што се мобил­ ните телефони, им Грција, кои оделе по улиците објавувајќи обезбедуваат плат­ фор­ ми на јавните ги вестите, како што биле, на пример, органи да вршат дисеминација на победите во битките. Во средновековна информациите на пошироката публика; Европа биле најмувани луѓе да одат по во некои земји во развој повеќе се улиците и да ѕвонат со ѕвончето да чукаат користат мобилните телефони отколку на тапан или да свират со труба за да го пристапот до интер­ нет . 15 На многу привлечат вниманието на луѓето, и потоа 18 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? на глас ги читале важните вести, како со него: начелото дека „непознавањето што биле објави на кралството, локални на законот не е оправдување“, исто така статути, предупредувања за опасност или подразбира одговорност на владата да инфор­ мации за пазарните денови; а тие изврши дисеминација на законот. исто така имале и улога во пренесувањето вести од село до село16. Иако улогата на Типичен пример на модерна градскиот гласник во многу делови во демократска практика е Франција каде светот била заменета со весници, радио, постои опсежен систем на објавување телевизија, и сега со интернет, тие сѐ уште на сите закони, норми и регулатива. постојат во одредени делови на земјите Покрај традиционалниот службен во развој за да пренесуваат вести преку весник , главното средство на 21 век е 20 звучник, кој понекогаш се наоѓа на возило веб-страницата „Legifrance”21 на која е што е во движење . 17 поставено француското, европското и меѓународното право, има електронска Со подемот на масовните медиуми се верзија на службениот весник на намали потребата од градски гласници Франција, најнови вести за усвоени и објави поставени на јавни места, но закони и врски (линкови) до веб јавните власти низ светот ја имаат страниците на Сенатот и Конгресот (види зачувано оваа традиција на проактивна ја Сликата 1 од екранот). Согласно со тоа, дисеминација на информации. Тоа е осо­ со законот на Франција од 1978 г., еден од бено случај во однос на информациите првите закони со одредба за проактивно што имаат директно влијание на луѓето објавување информации, се бара да во ограничена географска област: се објавуваат наредбите, упатствата, вообичаено е низ светот да се видат одлуките и толкувањата на законот (види објави што се закачени на огради, порти исто во Делот 3.1.) 22. или дрвја на кои, на пример, се објавува дека се планира мал градежен проект на Унапредувањето на запознаеноста таа локација и се информира јавноста за на јавноста со законите и политиките и можностите да ѝ се дадат приговори на информирањето на граѓаните за нивните локалната власт. права, од историски аспект претставува основа за појавата на проактивната нос­ Потребата да се информира јав­ та транспарентност. Осно­ва­та на за законите, политиките и за одлуките владеењето на правото за проактивно така што тие ќе можат да се почитуваат објавување информации сепак ја и спроведуваат, сепак се потпира на задржува својата основна важност кога проактивното објавување информации се дефинираат правилата за проактивно од владата. Со принципот на владеење на објавување информации. правото се бара да се познаваат законите . 18 кон­ Оттаму, за­ ската регулатива може да стапи на сила откако ќе биде објавена во службен весник, а административните одлуки се применливи откако ќе бидат примени од оние што се засегнати од нив19. Од аспект на човековите права, законот мора да биде објавен на начин на кој ќе се олесни запознавањето на јавноста Двигатели на проактивната транспарентност 19 2.2 Проактивна на­ транзиција на крајот на Студе­ та војна сок за про­ - а тоа создаде зголемен прити­ транспарентност активно објавување на информа­циите. и отчетност Како што се потврдува во заед­ Вториот двигател за проактивна транс­ ничкиот документ од 1999 г. на Органи­ парентност е барањето ма­ инфор­ ции зацијата за економска соработка и од страна на јавноста за да се побара развој (ОЕЦД) и Европската Унија (ЕУ), отчетност од владата за нејзиното отвореноста и транспарентноста имаат постапување и како се трошат јавните две цели: пари. Таквото барање доведе до создавање на правилата за проактивно Од една страна, тие го штитат објавување информации и од неодамна и ниот интерес, бидејќи се нама­ јав­ лу­ до закони за пристап до информации. ва веројатноста за лошо работење и корупција. Од друга страна, тие Како што се развиваат демократ­ се од клучно значење за заштита ските концепти, мотивот на владеење­ на индивидуалните права, бидеј­ то на правото за проактивна транспа­ ќи ги содржат причините за рентност беше придружен со барањата административните одлуки27. ност на владата. Во 18 век зборот за отчет­ „транспарентност“ се користел за да се Документот на ОЕЦД-ЕУ потоа ги опише отворената влада во делата на дефинира класите на информации што политичките филозофи како што се Жан треба проактивно да се објавуваат: Жак Русо (1712-1778), кој ја промовирал транспарентноста во своите планови за та­ Јавните регистри треба да се с­ владата на Полска во 1772 г., предлагајќи ват на располагање на општата дека сите носители на јавни функции јавност. Вообичаено, носителите на треба да работат „пред очите на јавноста“ власта треба да се идентификуваат и дури и да носат униформа така што во јавноста. Државните службеници тие никогаш нема да бидат анонимни23. мора да прифатат одредени На сличен начин политичкиот филозоф ограничувања на заработката од Џереми Бентам (1748-1832) тврдел дека приватната дејност, кои треба да „колку повнимателно нè следат, толку бидат објавени и овластени пред подобро се однесуваме“24. кој било настан. За да се примени отвореноста, од особена важност Покрај ваквото признавање на повр­­ е обврската на јавните власти да носта помеѓу транспарентноста и чес­ за­ ги наведат причините за нивните та или „интегритетот“ во јав­ нос­ ниот одлуки28. крат­ живот, сепак преовладувал биро­ ност“25, скиот модел на „дискреција и тај­ со изолирани исклучоци, како што е рена влада долгата традиција на отво­ во Шведска 26. Дури кон крајот на 20 век, ра поголема граѓанското општество поба­ отчетност за да се спречи корупцијата - во комбинација со крат­ демо­ ската 20 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? Слика 1: Пристап до законодавни информации во Франција Примерот за тоа како овој пристап е Создавањето на рамноправен те­­ преточен во закон доаѓа од Канада каде рен за конкуренција на пазарот прет­ што проактивното објавување ин­ фор­ вува ста­ друга движечка сила за мации е пропишано со неколку закони. Во проактивно објавување или објавување 2003 г. за вишите владини функционери на финансиските информации во било побарано да се обја­ ват трошоците поставторитарните држави. На пример, за патување и сме­ с­тување. Во 2004 г. било во Чиле постигнувањето чесност кај побарано да се објават сите договори со владата во транзицијата по Пиноче се вред­ ност над 10.000 канадски долари сметаше за важно не само за демокра­ (9.358 американски долари), како и тизација на државата туку и за клучен информации за рекласификација на ра­­ фактор за економскиот развој30 и бот­ ните места за државните службеници. доведе до усвојување на низа закони Во 2005 г. било вове­ де­ но проактивно со одредби за транспарентност31. По­го­ те гран­тови и придонеси објавување на си­ ње­ лема транспарентност во троше­ то на што го надми­ нувале износот од 25.000 државата се постигна со електронскиот канадски долари (23.395 американски систем за јавни набавки “ChileCompra”, долари), како дел од владината „агенда за кој беше воспоставен во 2003 година 32. подобрено управување“. Извештаите се Финансиската тран­с­парентност беше тримесечни и до нив може да се пристапи проширена во 2006 г. кога претседателот преку едноставен интер­ нет портал на веб на Чиле, Бачелет, издаде наредба секој страницата на Секре­ таријатот на одборот државен орган да објавува детали за трезорот на Канада . 29 за трошењето на јавните средства, Двигатели на проактивната транспарентност 21 мации за вработените; договори и инфор­ опфатот на посебни групи на интерес и со одлуката се бараше секој орган да го ат да се обезбеди дека одлуките ги зема­ вувањето на финансиските поврзе обја­ предвид ставовите и потребите на засег­ тоци со системот ChileCompra . пода­ 33 натите заедници. Иако информациите сами по себе не се доволни - неопходни се Објавувањето на финансиските дополнителни механизми за да се добие информации во јавноста само по себе придонес од јавноста, да се разгледаат нема да ја искорени корупцијата, но го и да се дадат повратни информации за олеснува прегледот од страна на јавноста, тоа како нивниот придонес бил земен граѓанското општество и новинарите . 34 предвид - значајното учество зависи Правото на пристап до информации за од тоа дали јавноста да има навремен да се бара отчетност од владата било пристап до тие податоци како и потврдено во април 2009 г. со одлука на функционерите што ги носат одлуките. Европскиот суд за човекови права, кој Учеството не може да биде ефективно кажал дека пристапот до информации или рамноправно ако поединци треба да е од клучно значење за граѓанското поднесуваат барања и да чекаат одговор. општество, кое ја има улогата на „социјален надзор???“ и дека државите Во земјите каде што има висока имаат обврска да ги отстранат пречките пенетрација на интернет, држењето за пристап до информации „каде што консултации онлајн ги намалува преч­ постојат такви пречки заради монопол на стер­ ките за учество. На пример, Мини­ властите врз информациите“35. Оттука, нетото ството за здравство на Обеди­ проактивното објавување информации Кралство одржа консултации што беа е мошне важно заради можноста за дефинирани на следниов начин: општествен надзор над тековните активности на владата, а притоа се Владата ги спроведува овие кон­ зајакнува отчетноста на владата. султации за да види што мислите за плановите и да се помогне да се подобри менталната благосостојба 2.3 Проактивна за секого и на службите што обез­ транспарентност бедуваат ментална здравс­тве­на и учество заштита . 36 Третиот двигател за проактивна транс­ Известувањето за консултациите парентност е зголеменото граѓан­ ско е придружено со релевантни основни чес­­ у­ тво во одлучувањето. Одлуките мо­ документи со кои се отвора јавна дебата же да бидат на локално ниво (на пример, за важна област од здравствената како најдобро да се искористи некое заштита. неискористено земјиште) до од­л у­­к и што влијаат на целата нација (на пример, како Во други земји информациите за да се развие стратегијата на земјата за консултации може да се дисеминираат намалување на сиромаштијата). преку летоци, на огласни табли и преку одржување на средби со јавноста. Овие Учеството на јавноста може да пристапи се применувале во Латинска мени начинот на кој се подгот­ го про­­ Америка за да се информира јавноста вуваат јавните политики, да се намали за активностите за партиципативен 22 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? буџет. Директните консултации за 2.4 Проактивна приоритетите во буџетското трошење транспарентност, потекнуваат од бразилскиот град Порто Алегре кон крајот на 1980-тите37, а во 1990- владини услуги и тите се прошириле во други земји, меѓу е-влада кои и Перу, која е единствената земја во светот која има национален закон со кој Четвртиот двигател за проактивна се бара партиципативно буџетирање38. транспарентност е потребата да се Тој закон, кој бил усвоен во 2003 г. како информира јавноста за владините еден од повеќето клучни столбови , ја 39 услуги. Тоа резултира во информирање има транспарентноста и со него се бара на јавноста за законските права и да се објавуваат клучните буџетски обврски и претставува традиционална информации. основа за проактивно објавување на Комбинацијата на барања согласно со информации. Услугите може да бидат законот за партиципативен буџет на Перу општи или да се однесуваат на посебен и законот за пристап до информации 40 дел од јавноста (на пример, студенти, довеле до мерливо зго­ ле­ мување во бизниси или родители). објавувањето мации. инфор­ Со една студија од јуни 2009 г. се утврдило дека Проактивното објавување ин­фор­­ половина од властите што биле следени ните мации за јавните услуги во послед­ имале објавено најмалку 70% од законски децении беше дополнително поттикнато предвидените информации на нивните од ИКТ, со што бавните бирократски веб страници, а највисокиот резултат процедури, кои вклучуваат многу изнесувал 91 процент41. пишана документација, беа преточени во едноставни трансакции со документи и Улогата на транспарентноста во упатства на кои може да им се пристапи олес­­ нување на учеството била потврдена со едноставно притискање на глувчето. од страна на меѓународните тела за Тоа е познато како „e-влада“ и според човекови права. Во амери­ канските Светската банка има „способност да ги држави шефовите на државите при трансформира релациите со граѓаните, Организацијата на американските бизнисите и другите делови од владата“43. држави во 2004 г. се изјасниле дека: „Пристапот до информации што ги има Една земја што има постигнато државата и кои подлежат на уставни и голем напредок со е-влада е Естонија, законски норми, вклучително и на норми која ја усвои првата „Стратегија за за приватност и доверливост, претставува информатичко општество“ во 1998 г., неопходен услов за учество на граѓаните само девет години откако излезе од и така се унапредува ефективното советскиот блок44. Оттогаш значително почитување на човековите права“42. се зголемува олеснатиот електронски Правото на учество зависи од правото пристап до владините услуги, неза­ на пристап до информации, и таквото висно дали е за плаќање даноци, учество може да биде задоволително пријавување за дозволи за паркирање постигнато само преку проактивно или давање коментари на нацрт закони. откривање на информациите. Електронските лични карти, кои сега ги поседуваат најголем број од граѓаните, може да се користат за интеракција со Двигатели на проактивната транспарентност 23 владата преку компјутер или мобилен информации веќе бил достапен. Како телефон. Граѓанскиот портал, кој прет­ што ќе биде прикажано во следниот ста­ вува виртуелен приказ на државата дел, сега постои конвергенција помеѓу на интернет, на јавноста ѝ овозможува проактивното и реактивното објавување директен пристап до 20 главни регис­ информации, а јавноста притоа има три на државата, без притоа граѓаните право да побара информации што да го напуштат својот дом . Центарот 45 имаат влијание на дефинирањето на за информатика на Естонија известува тоа кои информации се разоткриваат на дека во 2007 г. тие услуги биле користени проактивна основа. вкупно 43 милиони пати . 46 Друга предност на ИКТ е брзината со која новите креирани податоци може да стигнат до јавноста. Во Естонија седниците на владиниот кабинет се пренесуваат во живо на интернет, а граѓаните на Естонија дознаваат за политичките одлуки за помалку од 30 секунди откако ќе бидат донесени47. ме­ Сепак, е-владата не треба да ги за­­­ ву­ ни постојните модели на обја­ вање во земјите каде што има мала пенетрација на интернетот. Конвенционалните ли, информативни канали - огласни таб­ летоци, радио, телевизија и средби со граѓаните -или користење мобилни телефони каде што тоа е релевантно, на јавноста ѝ дозволуваат да дознае за услугите и субвенциите во областите, како што се здравството, образованието, ботувањето, земјоделството и биз­ вра­ сот, притоа придонесувајќи за чове­ ни­­ ковиот и економскиот развој. ните Во овој дел беа разгледани глав­ гатели за проактивна транспа­ дви­ рент­ ност - владеење на правото, отчетност, учество на јавноста и пристап до услуги. Тие двигатели резултираа во проактивна транспарентност и пред и поодделно по усвојувањето на законите за пристап до информации. Како резултат на тоа, правото да се побараат и добијат информации било воведено во средина каде што значителен обем на јавни 3 24 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? Закони за пристап до информации и проактивна транспарентност Со законите за пристап до информации 3.1 Вклучување на проак- првенствено се регулираат механизмите со тивното објавување кои јавноста може да побара информации од јавните институции48. Вообичаено во законите со тие закони се потврдува правото на за пристап до информации заедно со претпоставката информации во прилог на давање пристап - а на тоа понекогаш се упатува како на Најраните закони за пристап до начело за максимално објавување . 49 информации во светот содржеле само Исто така, со законите се утврдуваат минимални одредби за проактивно и исклучоците за пристап, како што се објавување информации. На пример во заштита на приватност, комерцијална Холандија, Законот за јавен пристап тајна и национална безбедност. Како до владини информации од 1978 г. што се наведува во овој дел, овие („WOB”) ги пропишувал механизмите закони сѐ повеќе вклучуваат одредби за за поднесување барања и добивање проактивно објавување информации, информации. Законот, исто така, вклучу­ со јасно утврдување на законската ва и општа одредба за проактивно објаву­ вање со која се пропишува следново: обврска на надлежните органи не само да одговорат на барањата туку и да „објават“ Административните органи што се информации. Во овој дел, исто така се директно засегнати треба доброволно да разгледува и влијанието на барањата за ги обезбедат информациите за својата информации врз одлуките за тоа што политика и за соодветната подготовка треба да се разоткрие на проактивна и имплементација секогаш кога обезбе­ основа. дувањето на тие информации е во интерес на ефективното и демократско управување50. Меѓутоа, оваа одредба не е главниот извор на обврските за проактивно објаву­ вање информации во Холан­ дија; сепак постојат стотици норми за објавување информации. На пример, неодамнешниот Закони за пристап до информации и проактивна транспарентност 25 преглед на проактивното објавување на период, може да им ја намали нивната платите на државните функционери и севкупна вредност и интересот за нив“53. на вишото раководство во компаниите во државна сопственост откри повеќе од сто Законот за транспарентност и прис­­тап правила што се однесуваат на објавување си­ до јавни информации од Мек­ ко (2002 на платите, дополнителните исплати, г.)54 пропишува 17 кла­ фор­ си на ин­ мации бонусите, итн.51. за проактивно вање55. објаву­ Силната кампања на гра­­­ѓан­ското општество Во 1989 г., кога се случи падот на за законот во Мексико помогна да се Берлинскиот ѕид, во светот имаше само оформат овие одредби, како што беше 12 закони за „пристап до информации“ случај и со Индија каде што застапниците или „слобода на информациите“ кои за правото на информации секогаш главно можеше да се најдат во старите јасно тврдеа дека тоа право подразбира демократии, а одредбите за проактивно обврска за владата да ги објавува објавување информации во овие закони информациите на проактивна основа и да беа доста ограничени. Сега постојат 80 одговори на барањата. Законот за право закони за пристап до информации52, кои на информации (RTI) од Индија (2005 г.)56 претставуваат одраз на заложбите на идентификува 18 класи на информации, граѓанското општество да се поправи кои треба да ѝ се стават на располагање балансот на моќта во поранешните на јавноста на проактивна основа, без авторитарни режими преку зајакнување притоа да се поднесуваат барања. на граѓаните со правото да бараат и да добиваат одредени информации. Со индискиот Закон за право на информации (RTI) беа поставени Дел од проширувањето на правото обврските за претходно постојните ч у­ на информации се однесува на вклу­ барања за проактивно објавување во вањето на построги одредби за објавување. други закони. Трендот да се користат Овој тренд се чини дека се должи на три законите за пристап до информации за вата причина е да се главни причини. Пр­ да се усогласи објавувањето инфор­мации воспостават минимални стандарди за ги предизвика државите да ги менуваат проактивно објавување информации, законите со дополнителни закони за да менливи за сите јавни органи. кои се при­ се дефинира објавувањето информации, Втората причина е да се олесни товарот што е применливо за сите државни од новиот режим на отвореност преку органи. На пример, Законот за пристап предвидување на барањата на јавноста до информации од 1992 г. во Унгарија и нивно исполнување преку проактивно беше прв закон од тој тип во Централна објавување. Третата причина е сè пого­ и Источна Европа, но му недостасуваа лемото признавање дека проактивното строги одредби за проактивно објавување објавување информации е составен дел информации. Во 2005 г., како реакција на правото на пристап до информации, на искуствата од спроведувањето на притоа обезбедувајќи дека клучните законот и имајќи го предвид товарот што ни навремено: информации се достап­ го имаат и барателите на информации како што има истакнато Европскиот и државните функционери, Унгарија суд за човекови права, „информациите го воведе Законот за слобода на се минливи и секое нивно оддолжено електронските информации (e-FOIA), објавување, дури и за краток временски што дојде како одговор на можностите 26 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? што ги нуди интернетот57. Со Законот за објавување информации61. Пред да се слобода на електронските информации направи тоа, Канцеларијата на комесарот (e-FOIA) се пропишува проактивното за информации воспостави управувачка објавување на клучните информации со група од повеќе чинители, која за период кои располагаат државните органи по од 18 месеци одржа консултации со електронски пат58. државните органи на сите нивоа на власт и ширум земјата и одржа работилници на Унгарскиот Закон за слобода на кои можеше да присуствува и јавноста. тронските информации (e-FOIA) - кој елек­ ше подготвен со придонес од граѓан­ бе­ Класите на информации што беа ин­­ ското општество и академската за­ ед­ кор­порирани во барањата за про­ак­­тивно ни­ ски­ ца - детално ги пропишува закон­­ објавување на законите од Унгарија, те барања. На пример, инфор­­ ма­циите дине­ Индија, Мексико и Обе­ тото Кралство за „организацијата и вработените“ се мето во Анекс A, заедно се дадени во рези­ поделени на десет класи, а за секоја класа со барањата на меѓународното право. се наведува типот на информации што Споредбата на овие одредби дава можност може да се објават. Постојат и други 18 да се тификува иден­ минималниот класи на информации за работењето мации што треба да стандард на инфор­ и активностите и дополнителни шест кријат во еден модерен систем за се разот­ класи за финансиски информации . 59 активно обја­ про­ вување информации (Дел ти­ 4.3.). Важно е да се истакне дека во че­ Поставувањето на задолжителен себ­ рите земји што беа проучувани, по­ но ми­­ ни­мален стандард за проактивно об­ внимание се посветило на консултациите ја­­ву­­вање информации може исто така рис­ со потенцијалните ко­ ници на инфор­ да биде корисно во земјите со долга рањето на одредбите за мации при дефини­ демократска традиција каде варира сте­ проактивно објавување. нот на проактивно објаву­ пе­ фор­ вање ин­ мации заради практиките кои еволу­ ирале, но притоа не биле озаконети 3.2 Проактивна со закон. На пример, во Обединетото транспарентност Кралство со Законот за слобода на поттикната од мации на повеќе од 100.000 тела инфор­ опфатени со законот60 им се остава самос­ корисниците тојно да ги дефинираат начините на Друг начин на кој јавноста ги оформува проак­тивно објавување информации, врз политиките за проактивно објавување основа на тоа што овие тела или органи информации е преку барањата за традиционално ѝ ставале на располагање информации, а тоа претставува на јавноста. Како резултат на тоа, показател за надлежните органи за тоа стандардите за проактивно објавување што сака да знае јавноста. Доколку еден информации значително варирале за конкретен документ се бара почесто, владините органи, но и помеѓу локалната логично е за бирократијата да го објави и централаната власт. Од таа причина, така што идните баратели не морат да Канцеларијата на комесарот за инфор­ поднесуваат барање, а на тој начин ќе се мации во 2008 г. ги искористи своите заштеди време како за барателите, така надлежности од законот за да подготви и за службениците. и да пропише минимални стандарди за Закони за пристап до информации и проактивна транспарентност 27 Некои закони - вклучително и милијарди евра што секоја година во ЕУ законите од Мексико, Словенија и САД се доделуваат за земјоделски субвенции. - пропишуваат дека честите барања Првата земја што ги објави тие податоци треба да резултираат со проактивно беше Данска во 2004 г., а потоа следуваше објавување. На пример, мексиканскиот Обединетото Кралство во 2005 г. Федерален закон за транспарентност и Оваа информација беше поставена пристап до јавни информации (2002 г.) 62 на веб страницата Farmsubsidy.org.66. пропишува дека од државните органи из­ Приказните што про­ легоа оттаму (а се бара да објавуваат „релевантни и во некои случаи и скандали) за тоа кој ги корисни информации“ и утврдува дека добива парите, добија посебно внимание еден од начините за одредување на оваа во медиумите и со тоа се изврши притисок категорија е дека тоа „кореспондира на помалку транспарентните земји од ЕУ со најчесто поставуваните прашања од да ги отворат своите досиеја. На крајот страна на јавноста“. Софистицираниот беше усвоена Директивата на ЕУ со која електронски систем за следење на се бараше да се објават тие информации барањата, кој бил изработен во Мексико, до 30 април 2009 г., што резултираше во помага да се опфатат податоците за мноштво дополнителни информации најчесто поднесуваните барања . 63 и овозможи да се идентификуваат главните приматели на европските Слична одредба во американскиот субвенции за фармерите, независно дали Закон за слобода на електронските тоа се мали земјопоседници или големи информации (e-FOIA од 1996 г.) 64 пропи­ мултинационални компании67. шува изработка на индекс и објавување на најчесто поднесуваните барања. Друг пример за позитивни повратни Конкретно, со законот се про­пишува дека информации се однесува на областа сите агенции „обезбедуваат јавен увид и на буџетската транспарентност каде копирање на целата евиденција ... [која] што групи од граѓанското општество станала или веројатно ќе стане предмет го земале државниот буџет и ги на последователни барања во основа за уредиле информациите во формат истите документи“ . Како резултат на 65 што е по мерка на корисниците. Кога оваа одредба, федералните веб страници граѓанското општество во Хрватска во САД имаат посебна страница со подготвило граѓанска верзија на врски (линкови) до најчесто бараните буџетот, Министерството за финансии документи. го прифатило тој водич за свој и притоа се променил начинот на кој владата ги Користењето на информациите, претставувала своите информации68. што се добиени согласно со законот за пристап до информации, може исто така Користењето на јавните бази на по­ да го унапреди нивното проактивно тоци на иновативен начин со додат­ да­­ на објавување. Таков пример е субвенциите вредност може да има позитивно вли­ за фармерите во Европската Унија да се ние врз политиките за проактивно ја­ направат да бидат транспарентни. Во објавување. На пример, во 2007 г. владата Европа мрежа на новинари ги користеше на Обединетото Кралство објавила барањата за пристап до информации податоци за локациите каде што се за да се обезбедат информации за тоа случиле незгоди на велосипедисти. кој точно го добива секој евроцент од 55 Некои граѓани ги поврзале овие 28 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? информации со мапи, а тоа овозможило овозможија сличен директен пристап велосипедистите да го планираат своето до базите на податоци. На пример, во безбедно патување со избегнување на Данска националната агенција за ИТ тие црни точки. Британската влада била и телекомуникации има тено израбо­ поттикната од тој пример да преземе ниците метапортал за да се поврзат корис­ нови иницијативи за објавување на голем со расположливите податоци74. обем владини податоци на проактивна основа69. Во овој дел беше разгледано проак­ тивното објавување информации во Во САД барањето за поголем националните закони за пристап до пристап до цели бази на податоци каде информации, влијанието на повратните што јавноста ќе може да даде додатна информации од корисниците за проак­ вредност на податоците, резултираше ви­ тивното откривање информации и но­­ во креирањето на веб порталот Data. менат те иницијативи што може да ги про­ gov во мај 2009 г., со цел „да се подобри тив­ ставовите и правилата за проак­ на пристапот до федералните податоци и да транспарентност. Во следниот дел се се прошири креативната намена на тие разгледува каков е придонесот на меѓу­ податоци надвор од владините ѕидови народните заложби во дефинирањето преку поттикнување на иновативни идеи на владините обврски за проактивно (на пр: веб апликации). ... отвореноста откривање на информации. што произлегува од Data.gov ќе ја зајакне нашата национална демократија и ќе ја унапреди ефективноста и ефикасноста на Владата“70. Ова се храбри тврдења, но независните аналитичари се согласуваат дека ова е прва иницијатива од овој тип, која се базира на софистицираното разбирање на потенцијалот на ната вредност кога јавноста се додаде­ служи со податоците за да „изработи апликации, спроведе анализи и да врши истражувања“ , кое исто така се 71 наведува како „транспарентност по пат на соработка“72. Во јануари 2010 г. следуваше њето на Data.gov.uk во Обеди­ отвора­ нетото Кралство. Слични иницијативи беа преземени и во Австралија - веб страницата data.australia.gov.au ги пот­ н ува корисниците „да ги напра­ тик­ ват владините информации уште покорисни преку комбинирање на податоците за да се креира нешто ново и возбудливо!“73 - и во Нов Зеланд со data.govt.nz. Во Европската Унија многу владини министерства 4 29 Меѓународни и компаративни стандарди за проактивно објавување информации Покрај зголемената доследност во „транспарентноста“ како на позитивна стандардите за проактивно објаву­ карактеристика на добра и демократска вање информации што се содржани администрација, како што е наведено во во националните закони за пристап Делот 2. на­­ до информации (Дел 3.), сепак меѓу­ родните стандарди не се значи­ но тел­ Покрај тоа, одреден број меѓуна­ развиени. Меѓутоа, тие слу­ жат како ко­ родни тела за човекови права неодамна рис­ ни упатувања на декларациите на дадоа конкретни препораки за објаву­ меѓувладините орга­ни­за­ции и меѓу­ тивна ос­ вање информации на проак­ но­ народните договори, кои укажуваат дека вува­ ва. Овие препораки претста­ ат „меко обврската за проактивно откри­ вање право“, што значи дека тие се толкувања информации е составен дел од правото на ните гаран­ на меѓународните и устав­ пристап до информации. ции75 и преку развој и појаснување на тие стандарди, овие тела укажуваат на Во овој дел се прави преглед на добрите практики што владите треба да ти­ меѓународните одредби, се иден­ фи­ ги усвојат и да ги спроведат. куваат класите на информации за кои е пропишано проактивно откривање и На европско ниво специјалниот прет­ пре­ ку нивно приближување со водеч­ ки­ ставник за слобода на медиумите при те национални стандарди за проактивно ра­ Организацијата за безбедност и со­ ботка објавување се врши мапирање на так­ во Европа (ОБСЕ) има ис­ нато дека главните класи на информации што ја ва „Коперниканска моментално се случу­ одредуваат појавата на стандарди за револуција“ во во­ раз­ јот на правото проактивно објавување информации. на јавноста да биде поз­ за­ наена76. Практивното објавува­ње ин­фор­­ма­ции е 4.1 Поставување ме­ѓ уна- вен дел на таквата поставено како соста­ диг­ промена кон нова пара­ ма за владина ди за родни стандар­ транспарентност. Специјалниот претстав­ проактивно обја­ву­ ник препорачува: вање информации Од владините тела треба да се Многу текстови што се усвоени од бара, согласно со законот, да вршат на­ меѓу­ родните тела упатуваат на ма­ афирмативно објавување на инфор­ ци­ 30 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? ите за нивните структури, кадар, актив­ содржана во првиот обврзувачки договор ности, правила, насоки, одлуки, набавки за пристап до информации во светот, и други информации од јавен интерес на Конвенцијата за пристап до официјални редовна основа во формат, вклучително документи на Советот на Европа, која е и примена на ИКТ и јавни читални или усвоена на 18 јуни 2009 г. Според Членот библиотеки за да се овозможи лесен и 10: широкораспространет пристап . 77 По своја иниицијатива и кога тоа е Во американските држави поставу­ соодветно, државен орган ќе ги преземе вањето стандарди беше предводено од сите неопходни мерки за да ѝ ги стави Меѓуамериканскиот судски комитет на располагање на јавноста сите при Организацијата на американски документи што ги поседува во интерес држави78, кои во 2008 г. изработија Група на транспарентноста и ефикасноста на начела за правото на пристап до на јавната администрација и за да го информации. Начелото 4 се одне­ с у­ ва на поттикне учеството на јавноста на основ водството во објавувањето инфор­ мации на информации за прашања што се од на проактивна основа: општ интерес80. Тоа е разработено во Меморандумот Јавните органи треба да ги дисеми­ за појаснување на Конвенцијата во кој нираат информациите за нивните се наведува дека на граѓаните им се ции и активности - вклучително, функ­ потребни информации „за да формираат но не ограничено на нивните политики, мислење за властите што владеат со можности за консултации, активности нив и за да се вклучат во процесот на што ја засегаат јавноста, буџетот и вање. одлучу­ Оттаму, се охрабруваат рите - субвенциите, придобивките и догово­ ла за проактивно националните прави­ на рутинска и проактивна основа, дури и во објавување“81. Примери­ те за класи на отсуство на конкретни барања и на начин ба проактивно да се информации што тре­ кој обезбедува достапност и разбирливост објавуваат вклучуваат: на информациите79. Информации за нивната структу­ Како што е наведено во следниот тот, ра, за нивните вработени лица, буџе­ пол­ раздел, тие препораки сега се надо­ активностите, правилата, политики­ вачките нети со „тврдото право“ од обврзу­ те, одлуките, делегирањето надлежност, договори. информации за правото на пристап и како ти, како да се бараат официјалните докумен­ и други информации од јавен интерес82. 4.2 Проактивно објавување Предложениот механизам се однесува на тоа дека објавувањето информации во информации треба да се „врши на меѓународните редовна основа и во формат што вклучува договори примена на новата информатичка технологија (на пример, веб страници Моментално, најсилната општа одредба што се достапни за јавноста) и во читални во меѓународното право, која се однесува или јавни библиотеки за да се овозможи директно на проактивното објавување, е лесен и широкораспространет пристап“83. Меѓународни и компаративни стандарди за проактивно објавување информации 31 Меморандумот за појаснување таи за ризиците од корупција во извеш­ исто така укажува на зачестеноста на јав­ната администрација87. барањата како критериум за одредување кои документи ќе се објавуваат на Меѓутоа, најдеталните одредби проактивна основа84. Како што е се содржани во Архуската конвенција наведено во Делот 3, зачестеноста на (регионален договор на ОН со 44 ев­роп­ски барањата може да биде ефективен земји потписнички), со кои се регулираат механизам со кој се дава сигурност дека механизмите преку кои јавноста може политиките за проактивно објавување фор­ да има пристап до ин­ мации за одговараат на јавниот интерес и на животната средина, особено кога тие побарувачката за информации. информации се потребни за учество во одлучувањето или за одбрана на правата Покрај Конвенцијата за пристап ната средина. Главните еле­ за живот­ мен­ до официјални документи, постојат ти на барањата за проактивно објавување два договори за конкретни сектори информации на Архуската конвенција се што содржат повеќе детали. Тоа се вен­ дадени во Анекс Б. Архуската кон­ ција Конвенцијата против корупција на има четири карактеристики што ја прават Обединетите нации (UNCAC)85 и 1998 налните режими корисен модел за нацио­ г. Aрхуската конвенција за пристап за проактивно објавување информации: до информации, учество на јавноста во одлучувањето и пристап во правда ма­ • детално дефинирање на инфор­ за прашања од животната средина циите, кои мора да бидат собрани од (Aрхуска конвенција) , кои и 86 двете страна на државните органи; ги дефинираат конкретните класи на • услов според кој мора да се чуваат информации за кои државите што ги регистрите на информации за да ѝ се ратификувале конвенциите треба да стават на располагање на јавноста и преземат иницијативи за да ѝ ги стават притоа да се олесни пребарувањето на располагање на јавноста. на информации; Конвенцијата против корупција • деталната листа на клучни класи на Обединетите нации (UNCAC), на информации да се стави на првиот меѓународен законски располагање на проактивна основа и обврзувачки инструмент против • доделен директен пристап на корупција, го вклучува проактивното јавноста до бази на податоци што објавување информации во поглавјето содржат информации за животната за спречување на корупцијата. средина. Конвенцијата ги обврзува 142-те земји да објавуваат информации за прашања Со архускиот модел се појаснува дека што се однесуваат на: вработување, идните иницијативи за поставување унапредување и пензионирање на дарди за проактивно објавување стан­ државните службеници, финансирање фор­ ин­ вид мации треба да го земат пред­ на кандидатури и политички партии и формации критериумот за прибирање ин­ системи за јавни набавки. Исто така, со то на детали и специфичностите за ниво­ Конвенцијата се бара транспарентност што треба да се објават. во политиките за спречување на коруп­ цијата и објавување на периодични 32 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? 4.3 Појава на стандард и оценки - вклучително и факти и други документи и податоци што за минимално се користат како основа за нивно објавување формулирање. информации • Одлуки и акти: Одлуки и фор­ Во основа сите информации со кои мални акти, особено оние што ди­ располагаат државните органи треба да ректно ја засегаат јавноста - вклу­­ бидат објавувани на проактивна основа и чително податоци и документи да се применуваат само оние исклучоци што се користат како основа за тие што се доследни на меѓународното одлуки и акти. право. Во практиката, приоритетите треба да ги поставуваат законодавците • Информации за јавни услуги: нери. Двигателите и државните функцио­ Опис на услугите што ѝ се нудат на проактивната транспарентност што на јавноста, упатства, брошури беа разгледани во Делот 2 - владеење на и летоци, копии од формулари, правото, отчетност, учество на јавноста информации за давачки и крајни и непречено функционирање на е-влада рокови. - придонесуваат за дефинирање на информациите што треба да се стават на • Информации за буџетот: Про­ располагање. ција на буџетот, актуелни при­ ек­ ди и расходи (вклучително и хо­ При споредба на националните информации за платите) и други закони (Дел 3) со меѓународните одредби финансиски информации и реви­ што се разгледуваат во овој дел, може да зор­ски извештаи. се идентификуваат доволно заеднички карактеристики кои укажуваат на појава • Информации од отворени на стандард за класи за информации состаноци: Информации за соста­ што треба да се разоткриваат како дел од ноци, вклучително и за отворени проактивната димензија за правото на состаноци и како да се присуствува пристап до информации: на тие состаноци. • Информации за институцијата: Правна основа за институцијата, • Одлучување и учество на јав­ внатрешна регулатива, функции и нос­та: Информации за процеду­ овластувања. рите за одлучување, вклучително и ха­ ме­ низми за консултации и учес­­ • Информации за тво на јавноста во одлучувањето88 . организацијата: Oрганизациска структура, вклу­чи­телно и • Информации за субвенции: те­ информации за врабо­ ниот кадар Информации за корисниците на тоци за контакт со и имиња и пода­ субвенции, целите, износите и државните функционери. имплементацијата. • Информации за работењето: • Информации за јавни набавки: Стратегија и планови, политики, Детални информации за процесите активности, процедури, извештаи за јавни набавки, критериуми Меѓународни и компаративни стандарди за проактивно објавување информации 33 и исходи од одлучувањето за Едно отворено прашање во врска тендерски понуди, копии од со овој предложен „стандард“ е дали договори и извештаи за завршени на него може да се гледа како на договори. минимален стандард, кој поставува моментални обврски за јавните • Листи, регистри, бази на пода­ институции, или пак тоа е цел кон која тоци: Информации за листи, треба постепено да се стремат јавните регистри и бази на податоци со кои институции за подигнување на нивото располагаат државните органи. на транспарентност и исполнување Информациите за тоа дали овие на целите за зголемено објавување листи, регистри и бази на податоци информации со текот на времето (повеќе се расположливи онлајн и/или за за прогресивната имплементација пристап на јавноста на лице место. можете да најдете во Делот 5.7.). Во меѓувреме, јасно е дека постои зголемен • Информации за тоа кои инфор­ меѓународен консензус за класите на мации се на располагање: информации што треба проактивно Индекс или регистар на доку­ да се разоткриваат, а тоа ќе биде менти/информации што се посе­ корисно за законодавците земајќи ги дуваат, вклучително и податоци за предвид новите закони за пристап до информациите содржани во базите информации, како и за застапниците од на податоци. граѓанското општество што имаат за цел да се унапреди основата на објавувањето Информации за публикации: информации на проактивна основа во бли­ Информации за издадени пу­ нивните земји. ма­ кации, вклучително и инфор­ цијата дали публикациите се бес­ платни или која е цената, доколку мора да се купат. • Информации за правото на ин­ фор­мации: Информации за пра­ вото на пристап до информации и како да се побараат информациите, вклучително и информации за контакт со одговорното лице во секој државен орган. 5 34 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? Проактивна транспрентност во практиката Во овој дел се разгледуваат практичните • Дали информациите што се аспекти од имплементацијата на разоткриени на проактивна основа проактивното објавување информации треба да бидат бесплатни. што може да бидат релевантни за оние • Како да се обезбеди навремено што ги подготвуваат плановите за објавување, притоа земајќи ја проактивно објавување информации. предвид потребата од примена на Овој дел се заснова на прегледот на исклучоци. искуствата од четири земји, имено од: Индија, Мексико, Словенија и Секое од овие прашања е дополнително Обединетото Кралство, заедно со разгледанo во Делот 5.7. со препораките. упатувања на други релевантни примери на национално ниво89. 5.1 Повеќе канали за Притоа се идентификувани шест објавување прашања што се поврзуваат со меха­ информации низмите за објавување информации: Важната улога што ја има интернетот за • Како да се обезбеди дека инфор­ да се овозможи проактивно откривање мациите што се откриени на про­ информации од голем обем (Дел 2) активен начин стигаат до јавноста. резултираше со нагласеното користење на владините веб страници за објавување • Како да се постават информации информации, како за законите, така и на места каде што може да бидат за практиката. За државните органи, најдени. организирањето на информациите за да се • Како да се организираат инфор­ објават на една единствена веб страница мациите на начин на кој тие ќе го помага внатрешното управување бидат релевантни за корисниците. со информациите. Неколку години наназад, особено за оние што работат крај • Како да се обезбеди дека по­ за граѓанското општество, во бизнисите ни тоа што се разоткриваат целос­ или во образовните установи со добар информации, клучните информа­ пристап до интернет, веб-страницата ции се презентирани на начин на кој на секој државен орган претставува може да бидат лесно разбрани. Проактивна транспрентност во практиката 35 погодно место за пребарување инфор­ Ниското ниво на пристап до мации. Од друга страна, постои ризик интернет за самите надлежни органи, дека информациите нема да стигнат до особено на локално или општинско другите корисници што немаат добар ниво, може да претставува проблем. пристап до интернет. Тоа беше предвидено со Законот за слободен пристап до јавни информации Оваа загриженост е опфатена со во Македонија од 2006 година95 со кој индискиот Закон за право на информации на локалните власти им се даваат (RTI), кој упатува на „разни начини на алтернативни начини за објавување комуникација, вклучително и интернет, информации, вклучително и преку така што јавноста може да се потпре на огласни табли - нешто што се претпочита примената на овој закон за да обезбеди во руралните области каде што има слаба информации“90. Со законот се пропишува пенетрација на интернетот96. дека „за секоја информација треба да се направи широка дисеминација во Понекогаш објавувањето не е доволно форма и на начин на кој информацијата и е потребно да се направат заложби за да ќе биде лесно достапна до јавноста“ и се обезбеди дека проактивно откриените се истакнува дека „дисеминација ќе информации стигаат до заедниците на се врши на сите материјали, притоа корисниците и засегнатите чинители, земајќи ја предвид исплатливоста, како што е преку радио, телевизија и локалниот јазик и најефективниот јавни средби. метод за комуникација во таа област“. Во објаснувањето се истакнува дека „дисеминација“ значи „запознавање 5.2 Точки на пристап на јавноста или соопштување на за проактивно информацијата во јавноста преку огласни табли, весници, јавни објави, објавени информации медиумско објавување, интернет или Во земјите каде што интернетот е при­ на други начини, вклучително и увид во ву­ марно средство за проактивно обја­ канцелариите на државните органи“. вање информации, предизвик е како Овие одредби се логични во земја да се организираат тие информации каде што пенетрацијата на интернетот за да може лесно корисниците да ги изнесува само 7,1% 91, и тие се неопходни најдат. Најчестите решенија се или за да се обезбеди рамноправен пристап тие информации да се објават на веб до информациите што се откриваат на страниците на секое владино тело или проактивна основа92. ОБСЕ - чиишто 56 пак да се соберат на еден централен земји се протегаат од Канада, каде што портал за транспарентност. тот, па сѐ има 84% пенетрација на интерне­ до Таџикистан со 6,7% 93 - пре­пора­ч ува дека Првото решение е логично за органи­ информациите тре­ ба да се објавуваат те што веќе имаат свои веб страници. „во формати што вклучу­ ваат примена На пример во Обединетото Кралство на информа­ тичка­ та и комуникациската повеќето јавни институции на првата технологија и во јавни читални или страница имаат копче означено со библиотеки за да се овозможи лесен и „слобода на информации“ или „пристап до широко распространет пристап“94. информации“, кое потоа корисниците ги води кон посебен дел каде што е објаснето 36 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? како да се бараат информациите, како на проактивна основа. Со централните и детали за „планот за објавување“ на портали се надминува проблемот на проактивна основа. Пример за тоа е ат свои веб некои институции што нема­ веб-страницата на Министерството дава моќна иницијатива страници, се соз­ на на Обединетото Кралство за одбра­ 97 туции да ги вчитуваат свои­ јавните инсти­ (види ја Сликата 2), каде што може да фор­ те ин­ мации (бидејќи секоја празнина се набројат следниве карактеристики во информациите е повидлива) и полесно на добра практика: јасен пристап од е за надзорните тела да ја потврдат првата страница до делот „Слобода на усогласеноста со законските барања. ца со информации“; добро уредена страни­ мации; упатство како да се бараат инфор­ Веројатно најамбициозниот таков прикажан дневник во кој се содржани тал е мексиканскиот „Портал за пор­ одговорите на сите претходно добиени задолжи­тел­на транспарентност“ (Portal одговори; дел кој се однесува на „главни de Obligaciones de Transparencia, пона­та­му побарани информации“ и/или кои се во текстот Портал за транспарентност)98 преземени од министерството и копче со кој раководи Канцеларијата на со кое јавноста може да ја оцени и да ја ции (Федерален комесарите за информа­ рангира веб-страницата (во времето кога тап до информации или институт за прис­ е пишуван овој документ рангирањето IFAI според шпанската скратеница) за да беше со 3 од вкупно 5 ѕвездички, врз се обезбеди усогласеност со правилата за основа на 2.480 гласови). проактивно откривање информации од Федералниот закон за транспарентност Второто решение е централен портал и пристап до информации (2002 г.), а каде што јавноста на едно место може да на јавноста да ѝ се обезбеди директен добие пристап до сите информации, кои пристап до тие информации. според законот треба да се откриваат Слика 2: Министерство за одбрана на ОК, страница за слобода на информации Проактивна транспрентност во практиката 37 Порталот за транспарентност е нето плата за функцијата претседател ран согласно со одредбите на организи­ изнесува 146.830 мексикански пезоси Членот 7 од законот, како што е прикажано (10.639 американски долари), а на заменик на Сликата 3. Корисниците може да директорот на библиотеката (ниво NA1) одберат дали ќе пребаруваат според изнесува 21.092 мексикански пезоси категоријата на информации или според (1.528 американски долари). институцијата, а потоа да преминат на ба­ подеталниот пребарувач. Брзото пре­ Порталот за транспарентност се рување во Именикот на државни функци­ вил како резултат на обврската да поја­ онери на едно општо име, кое е избрано се инвестира во технолошки решенија по случаен избор, Жан Гомез, покажа за да се овозможи функционалност 37 федерални јавни службеници на парентноста во практиката и на транс­ разни позиции, вклучително и заменик да ѝ се помогне на јавноста да ги нај­ директор на библиотека и специјалист де информациите што се објавени. по хидраулика; притоа се прикажуваат Порталот не бил предвиден со законот од информации за контакт, како што се 2002 г., но како одговор на мешавината од телефонски број и електронска пошта. т ут за усогласеност, Федералниот инсти­ Името на претседателот, Филипе пристап до информации (IFAI) одлучил да Калдерон, даде само еден резултат инвестира 300.000 американски долари без телефонски број, но со неговата за да го изработат порталот, по пози­ електронска пошта. Вкрстеното упату­ тивните искуства со системот за барања вање на информациите за позицијата на (или SiSi според шпанската скратеница), некој функционер со делот на порталот портал за поднесување барања99. за платите открива дека месечната Слика 3: Портал за транспарентност во Мексико 38 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? Порталот за транспарентност, кој да ги ажурира своите информации (тоа беше отворен на почетокот на 2007 г., претставува проблем во практиката), сега располага со милиони регистри ва предности за корисниците што но да­ (вклучително и 1,3 милиони договори бараат информации со тоа што им се дава и 1,6 милиони внесени ставки во регис­ функцијата за пребарување како на веб тарот за концесии, дозволи и автори­ терства, така страниците на разни минис­ зации). Во 2008 г. имало речиси 14 мили­ и на централниот портал. они консултации . 100 Најпопуларни се Независно дали информациите се мациите од регистарот на др­ инфор­ жав­ објавуваат на интернет или се користат ти­ ни службеници, деталите за пла­ те на други комуникациски канали, посебно тарот на државните службеници, регис­ внимание треба да се посвети на тоа дека концесии и регистарот на договори. информациите се поставени на места За Федералниот институт за прис­ каде што јавноста ќе има мал проблем да тап до информации (IFAI), еден клуч ги пронајде. за успехот на Порталот за транс­ парентност се однесува на барањето да се поднесуваат информациите во стан­ 5.3 Како до релевантни дарден формат, притоа обезбедувајќи информации доследност кога се пребарува и кога има Реакциите на јавноста за централните вкрстени упатувања на информации. портали беа најразлични. За граѓан­ то ско­ општество и за ти­ активис­ те Реформите што се планираат се од­ за спречување на корупцијата так­ суваат на тоа како порталот да се на­ не­ те портали се возбудливи, бидеј­ ви­­ ќи ви да биде по мерка на корисниците пра­ сис­ даваат пристап до детални финан­ и да се зголеми пристапот до историски кање на ки информации со едно притис­ ин­фор­мации101. Промените во иднина глувчето. Меѓутоа, за обичниот граѓанин, ба да резултираат во посилни врс­ тре­ ки пит­ откако ќе се задоволи љубо­ носта за ски­ (линкови) помеѓу на пример, буџет­ те дателот или на соседот платите на претсе­ информации и договорите и да се овоз­ кој е државен службеник, повеќето можи пософистицирано преба­ру­ва­ње (на информации на централните портали се ру­ пример, да се овозможи преба­ вање на надвор од контекст и не се релевантни за чил од­ сите договори што ги склу­ ден ре­ секојдневното живеење. Од таа причина те државни орга­ функционер за си­ ни во мексиканските акти­вис­ти наведуваат кои тој/таа работел/а). дека Порталот за транспарентност има Некаде на средина помеѓу мекси­ добра намена, но тој е „студен и технички“. скиот централизиран портал и де­ кан­ цен­­тра­лизираниот пристап на Обеди­ Како одговор на таквата загриже­ не­ тото Кралство се наоѓа хибридниот ност, но притоа задржувајќи ги придо­ мо­ дел од Унгарија: пребарувањата се ките од централизираните портали бив­ пра­ ват на централниот портал, кој по­ како да се буквално врати преку кои тоа го пренасочува корисникот до ѓаните можат да „влезат во влада­ гра­ владиниот орган што ја објавил инфор­ та“102, на ниво на градот Мексико бил мацијата; таа информација всуш­­ ност не мен нов пристап за да се иденти­ презе­ е складирана во порталот. Овој модел куваат фи­ потребите на јавноста за се потпира на тоа што секој орган треба ма­ инфор­ ции. Со оваа иницијатива на Проактивна транспрентност во практиката 39 која заеднички работеле Комисијата за Досега 71 процент од услугите се информации (InfoDF), граѓанското опш­ тапни онлајн, а со тоа Словенија дос­­ тво (вклучително и НВО Фундар) и тес­ зема второто место во ЕУ според го за­­ ри владата биле идентификувани чети­ телот за софистицираност и рас­­ показа­ де­ показатели: 1) број на барања за одре­ по­лож­­ливост на е-услугите106. Во ис­ то ни информации; 2) број на притискања ло се бара да време, од секое владино те­ на одредени владини веб страници; 3) ца, која „постојано одржува веб-страни­ повратни информации од тркалезни е достапна, расположлива, рационална маси со граѓанското општество и јавнос­ и по мерка на корисниците“107, и мора да та и 4) информации поврзани со оствару­ ги содржи сите информации согласно со вање на правата, како што се правата на Законот за пристап до јавни информации вода, бенефиции за невработени лица, од 2003 година108 и регулативата за сигурност или здрава средина. негова имплементација109. Последното вклучува информации за услугите, кои При овие консултации бил иденти­ исто така се организирани по логиката фикуван еден клучен проблем дека јав­ на „животни настани, бизнис настани, ди­ носта не секогаш знае точно кое вла­ настани на вработените, настани на ги. На но тело обезбедува одредени услу­ органите и организациите од јавниот пример, во кривичниот право­су­ден систем, сектор“110. Словенечкото Министерство ги на полицијата, кои се конкретните уло­­­ за јавна администрација се изјаснува обвинителите, суди­­и­те и казнено-по­прав­ дека постоењето на овие информации, т у­­­ ните инсти­ ции и кој располага со кои како дел од условите за проактивно инфор­ма­­­ции? Како резултат на тоа момен­ објавување, како и иницијативата за тално се изработува структурата за „соци­ тои во е-влада, овозможуваат сѐ да пос­ ни“ или „граѓански“ порта­ јал­ ли за да се по­ дигитален формат и да ѝ е на рас­ надополни порталот за транспарентност гање на јавноста преку максимален ла­ на градот ко Мекси­ каде клучните можен број канали (на оние што немаат ции ѝ се достапни финансиски информа­ ви пристап до интернет треба да им се ста­ на јавноста . Пор­ 103 лите наменети за та­ на располагање отпечатена копија). зирани по теми, како јавноста се органи­ што се животна средина, сигурност или Друг пристап е постоењето на одре­ политички програми . 104 ден број портали кои се организирани по ма­ тема или по сектор. Во Канада инфор­ Во Словенија иницијативата да се по­ циите што се однесуваат на одреден сек­ вр­ зат барањата за објавување инфор­ ма­ тор на владиното дејствување се собрани ции од Законот за пристап до инфор­ ма­ на едно место, како што е порталот ции од 2003 г. со стратегијата за е-влада рот за трезорот на Канада за на Одбо­ и е-демократија од 2001 г., резултираше проактивно објавување информации, на во „e-управа“ (e-влада), која има за цел кое се упатува во Делот 2.2. Секторските на едно место да обезбеди пристап до портали нудат решенија за да се осигура услугите што се организирани околу транспарентноста на одредена класа „животни настани“, како што се раѓање на информации и притоа за тоа се на дете, продажба на автомобил или потребни помалку ресурси отколку за отворање бизнис . 105 единствениот централен веб портал. 40 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? Слика 4: Портал за е-влада во Словенија (главна страница на англиски јазик) 5.4 Разбирливи информации Друг предизвик е да се обезбеди документи (веб-страницата на дека информациите се исто така Министерството за одбрана, која беше „пристапни“ во смисла на тоа дека спомената во Делот 3.1., ја има добиено се јасни и разбирливи за поголемиот наградата во рамки на кампањата дел од популацијата111. Како што е Кристален знак за јасност)112. наведено во Делот 4.1., Организацијата на американските држави препорачува Одржувањето јавни консултации информациите да бидат „разбирливи“. (види ги примерите за Мексико и за Обединетото Кралство што се дадени Досега одредбите за проактивно погоре) и оценката на искористеноста на објавување информации од нацио­ нал­ информациите (Дел 3.2.) придонесуваат ниот закон не го вклучуваат тој услов, кон дефинирање на тоа каде треба да иако е можно да се идентификуваат се даде приоритет при објавувањето добрите практики. Во примерите се информации во формат што е по мерка вбро­ ју­ ваат граѓанските буџети, што на корисниците. беа споменати во Делот 3.2., и добро­ вол­ ња­ ното постапување согласно со бара­­ За да бидат информациите попри­ т у­ та од страна на јавните инсти­ ции во ливи за јавноста, со нив не треба да фат­ Обединетото Кралство со „Кампа­ њата се направи замена на расположливиот за едноставен англиски јазик“, која за оригинален формат, бидејќи тоа е од првпат била започната во 1979 г., со цел да суштинска важност за да има реална се отстрани жаргонот од официјалните транспарентност. Креативно решение Проактивна транспрентност во практиката 41 за комбинирање на сирови податоци со презентираат на достапен начин. Тоа претставување по мерка на корисниците треба да претставува приоритет при пла­ е да се користат информатички техники нирањето и при распределбата на ре­ за дизајн како што е мапирање. Тоа е сите за кој било план за проак­ сур­ тивно успешно направено од страна на Владата објавување информации. на Дистриктот Колумбија во САД, каде има веб-страница што е посветена на пристапот до информации што се 5.5 Давачки за поставуваат во реално време и притоа проактивно се овозможува директен пристап до разот­кри­ени комплетни бази на податоци113. За да бидат информациите позначајни за информации јавноста, некои групи на податоци се Давачките за информациите може да мапираат во Гугл-мапи, на мер при­ претставуваат пречка за пристап на дел од деж­ информациите за издавање на гра­ јавноста која не е во можност да ги плати. ни дозволи, како што е прикажано на Големата придобивка од објавувањето Сликата 5. Овој систем дава и упатства ку интернет е тоа што информации пре­ што може да се користат за пребарување циите се објавуваат на доколку информа­ на дополнителни информации114. веб-страницата како html страница за која не е потребна лозинка за да се добие Во однос на преводот на повеќе пристап, тоа е бесплатно за посетителите јазици, ниедна од земјите што се дел на таа веб-страница. Тука се поставува од истражувањето не располага со њето дали информациите што се праша­ формални барања за претставување на проактивно објавени во други формати информациите на други јазици, освен треба исто така да бидат бесплатни. на официјалниот јазик на земјата или јазикот на локалната административна ни­ Во Обединетото Кралство јав­ те област115. Меѓутоа, тоа треба да се земе институции имаат дозвола да напла­ предвид во земји каде што се зборува ќаат за фотокопирање и поставување повеќе од еден јазик и каде целото информации кои спаѓаат во планот за население не го користи службениот објавување117. Во Индија, од друга страна, јазик на администрацијата. На пример, со одлуките што ги носи Централната во Индија поголем дел од федералните комисија за информации е утврдено владини информации се на англиски дека информациите што се откриваат на јазик, додека пак на ниво на држава ва согласно со законот, проактивна осно­ информациите речиси секогаш се дадени доволно е барателите кои немаат пристап на официјалниот јазик на државата; за до интернет да поднесат усно барање (т.е. оние кои пристапуваат до информациите нема потреба да се поднесува барање на федерално ниво, а не зборуваат во писмена форма), а информациите англиски јазик, тоа претставува треба да се обезбедат веднаш без да се проблем . 116 наплаќаат некакви давачки118. Слично на тоа, во Македонија Законот за слободен За да се обезбеди оптимална вред­ пристап до јавни информации го утврдува ност на информациите за јавноста, принципот на слободен пристап тие треба да се објавуваат на јазиците до информации што се објавуваат на заедниците на корисниците и да се проактивно, независно од форматот или 42 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? големината на таа информација или то­ прочистени текс­ ви на закони. Иако дали е пристапено преку интернет или на ко на легитимна на тоа се гледа ка­ друг начин119. рат дополнителни можност да се оства­ приходи за трацијата, админис­ сепак Она што овде е корисно е дека инфор­ тоа е дискутабилно во ерата на правото ма­ циите што се чуваат јавно се всушност на информации. Една земја која го има создадени со парите на даночните обврз­ решено овој проблем е Словенија, каде ници и затоа е соодветно доколку тие се комесарот за информации има одлучено објавуваат без понатамошни давачки. дека пристапот до јавните бази на Меѓутоа, во некои земји постои долга податоци секогаш ќе биде бесплатен кога традиција да се наплаќа за одредени примената на тие информации е од јавен информации на владините агенции, интерес, а тоа е одлука која треба да го како што се гео­ граф­ ски информации, поттикне проактивното објавување на статистички по­ да­ ци, то­ па дури и базите на податоци120. 5.6 Управување со информациите за навремено и целосно објавување Слика 5: Градежни дозволи во Вашинготн ДЦ Проактивна транспрентност во практиката 43 За да се обезбеди дека информа­ 5.2.): повеќето натписи и извештаи на веб- циите за проактивно објавување се страницата содржат датум кој укажува објавуваат на целосен и навремен начин, кога биле вчитани податоците. јавните власти треба да располагаат со добар систем за управување со инфор­ Укажувањето кога „престанува мации и треба однапред да го планираат важноста“ на информациите е важно објавувањето на проактивна основа, доколку тие се валидни само за фиксен на пример преку планирање како ќе се временски период (на пример, кога ќе применат некои легитимни исклучоци завршат консултациите со јавноста или за документи и групи на податоци така кога ќе заврши можноста за пријавување што информациите ќе може да се објават за субвенции) така што луѓето нема да ги колку што може побрзо. губат можностите или пак да постапуваат според застарени информации. Еден од најчестите приговори, кој се­ произлегува при прегледот на усогла­ Информациите може да се собираат ње ин­ носта со проактивното открива­ на начин што ќе овозможи нивно брзо мации, е дека информациите не се фор­ објавување. Базата на податоци за редовно ажурирани, а со тоа се поткопува договори во Вашингтон ДЦ во овој дел довербата на јавноста и се создаваат претставува пример за тоа: кога ќе се потенцијални проблеми за корисниците додадат нови информации во базата кои може да се потпираат на податоци на податоци, тие се појавуваат онлајн што не се ажурирани. Унгарскиот автоматски. Оттаму, објавувањето на Закон за слобода на електронските податоци од оваа база на податоци е информации (e-FOIA), кој пропишува „вградено внатре“. деталност, содржи дека секоја класа на информации треба да биде ажурирана. но­ Потенцијална пречка за навреме­ На пример, информациите за тендери ба­ то објавување информации е потре­ та мора да бидат континуирано ажурирани, да се применат исклучоци на одредени ка пак останатите податоци, како доде­ документи или групи на податоци пред што се показатели за остварувањата, да се објават. Имајќи ја предвид важноста треба да се ажурираат на тримесечна да се објават некои основни класи на основа . Меѓутоа, во практиката, сите 121 информации според режимот за нивно тела не вршат редовно ажурирање практично објавување, законодавците на информациите, кое пак според л у­ може да од­ чат да исклучат одредени извештаите ја поткопува довербата во си на информации од опфатот на кла­ централниот портал. мот на исклучоци или прецизно режи­ да ги дефинираат ограничувањата на Упатствата на Комесарот за исклучоците. На пример, барањето да се информации од Обединетото Кралство објавуваат договорите со одредено ниво за Моделот на планот за објавување на детали, или наредбата од државните препорачува дека јавните органи треба функционери за надомест на трошоци „да вршат преглед и да ги ажурираат за проактивно откривање информации [информациите] на редовна основа“122. согласно со барањата, дури и кога Пример за добра практика е веб претходно некои од овие информации страницата на Министерството за може да биле изземени на основ на одбрана на Обединетото Кралство (Дел „комерцијална доверливост“ или 44 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? „приватност“ ќе ги спречат сомнежите за 5.7 Принципи на тоа дека исклучоците го оддолжуваат или проактивно го блокираат проактивното откривање информации на сите јавни институции. објавување Од друга страна, онаму каде што Прашањата што беа разгледани во овој се применуваат исклучоци, треба да се дел наведуваат на одреден број водечки направи редакција на информациите принципи за изработка и имплементација пред нивното откривање на проактив­ на режими за проактивно објавување на основа. На пример, Законот за прис­ информации така што информациите се: мен­ тап до административни доку­ ти од Франција предвидува одделу­ вање на 1. Достапни: Јавните информации проактивно објавените инфор­ма­ции, ва­ треба проактивно да се објаву­ ат под услов „освен доколку не е поинаку преку повеќе комуникациски кана­ли предвидено со закон, административните за да стигнат до релевантните делови документи од населението. Со проактивното ...не може да ѝ се стават на располагање вање информации треба да се откри­ на јавноста сѐ додека не бидат предмет на овозможи целосна искористеност процес со кој станува невозможно да се на интернетот, но не да се ограничи идентификуваат имињата на поединци само на овој канал. Треба да се или генерално да се добие пристап до врши активна дисеминација на лични податоци. Кога информациите се информациите и на други начини, чуваат електронски, постои можност да вклучувајќи ги и огласните табли, се предвиди објавувањето кога се прават летоците, јавните библиотеки, базите на податоци. На пример, доколку мобилните телефони, радиото и регистар со информации содржи имиња телевизијата, како и средбите со на приватни лица и тоа треба да ѝ се јавноста, онаму каде што е потребно. стави на располагање на јавноста, едно 2. Лесни за наоѓање: Информациите решение е доколку базата на податоци што проактивно се објавуваат на се направи на начин кој им дозволува на интернет или преку други формати функционерите да ги видат имињата, и комуникациски канали, треба да додека пак јавноста може да го види само бидат организирани на начин на кој остатокот од информациите, но не и да лесно може да се најдат. Потребата за ги идентификува поединците, притоа информации на корисниците треба почитувајќи ги правилата за заштита на да биде примарно земена предвид личните податоци123. кога се определува каде ќе се објават информациите, вклу­чи­телно и Бидејќи проактивното објавување дали да се одлучи за веб портали на информации станува сѐ позначаен аспект ството, сек­ министер­ торот или за на правото на информации, треба да се централниот портал. ние и ресурси посвети поголемо внима­ на управувањето и структурирањето на 3. Релевантни: Релевантноста има информациите за да се осигура нивно две димензии: самата информација брзо објавување, а во исто време да се има вредност (класи на информации) гарантира дека нема негативно влијание и информациите се организирани на сите важни интереси што треба да се на начини што имаат значење за заштитени со исклучоците. Проактивна транспрентност во практиката 45 корисниците (логично претставу­ ра, но тоа мора да може да се поба­ вање). Консултациите со чинителите но со претходно биде разумно и соглас­ - вклу­чи­­телно и граѓанското утврдени давачки. ни­ општество, биз­ те и јавноста - си­ се препорачува да дадат решенија 6. Ажурирани: Информацијата нема јалните што се логични за потенци­ ност доколку е ненавремена и вред­­ зација корисници, како што се органи­ не­точна. Про­а к­тив­но објаве­ни­те по тип на услуга, по прашање за инфор­­ма­­ции треба да би­дат редов­ политика, по животни настани, или ни, а на сите објаве­ но ажурира­­ ни по тематски области. Целта треба инфор­ма­­ции електрон­ски или во да биде граѓаните да можат брзо и ме­ пис­ ма треба јасно да биде на фор­ лесно да ги најдат информациите наз­наче­но кога тие биле објавени или што одговараат на нивните потреби. ажу­рира­­ни. Инфор­маци­ите треба ваат и да се чуваат на да се подготву­­ 4. Разбирливи: Клучните информа­ ва нивно­ начин кој го предвиду­ то ции на државните органи треба да вање, и оттаму при дизајнот на објаву­ бидат целосно објавени, а информа­ ции треба платформите за информа­ ци­ ите што се од посебен инте­ да се земе предвид потребата од рес за јавноста треба да се стават одделување на информациите што на располагање на начин кој е може да бидат предмет на легитимни разбирлив за пошироката јавност. исклучоци. Според овој принцип, информациите треба да се презентираат на јасен Во овој дел беа разгледани аспек­ начин на јазиците на заедниците тите кои влијаат на достапноста и ква­ на корисниците. Како минимум, литетот на информации кои се објавени информациите треба да бидат дос­ во рамки на откривањето на проактив­ тап­­ ци на ни на сите официјални јази­ ва. След­ на осно­ ниот дел се фокусира државата или регионот; она­ му каде ти за јавните на структурните аспек­ имазначителенбројлуѓекоизборуваат институции што го воспоставуваат или други јазици, информациите треба да зајакнуваат мот режи­ за проактивно се подготвуваат и да се објавуваат и објавување информации. на тие јазици. 5. По ниска цена или бесплатни: Проактивно објавените инфор­ма­ции тап­ треба да бидат бесплатно дос­ ни, ски, доколку се објавуваат електрон­ мации а за клучните класи на инфор­ ни извештаи, (закони, буџет, годиш­ тап до услугите) формулари за прис­ ба да се наплаќа дури никогаш не тре­ дени во писмена и кога се обезбе­ форма или во друг формат (на пример, Брајова ка). азбу­ Наплаќањето за тари­ копии или за пош­ на за други проактивно обја­­ве­ни информации 6 46 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? Финансирање, промовирање, мониторинг и спроведување на проактивното објавување информации Човечките и финансиските ресурси, проактивното објавување информации што се распределени за системот за го поддржува ефективното управување проактивно објавување информации, со евиденцијата. се од клучна важност за неговото функционирање. Во овој дел се Кај земјите што планираат да го разгледуваат аспектите поврзани со користат интернетот како примарен ресурсите, обуката и надзорот. начин за објавување информации, потребно е информациите да бидат во дигитална форма. За таа цел 6.1 Финансии што може да бидат потребни ресурси за овозможуваат проток дигитализација на постари информации (на пример, скенирање на документи на информации што се стари повеќе од пет до десет години). Трошоците може да се одмерат За да се воспостави систем за проак­ во однос на зголемените внатрешни но објавување информации потреб­ тив­ придобивки од подобреното управување ни се големи трошоци, но со текот на со информациите, бидејќи внатрешните времето веројатно е дека еден таков системи за архивирање се подредени и воспоставен систем ќе дава заштеда на дигитализирани, и зголемената можност пари124. Поврзувањето на проактивното за споделување информации дава објавување информации со е-влада придобивки не само за јавноста, туку и (услуги) и е-демократија (учество), на другите јавни органи, како и намалено наместо да се остават да функционираат оптоварување да се одговори на барањата паралелно, може да ги намали трошоците на јавноста. и притоа да се гарантира дека објавените информации ги задоволуваат потребите на јавноста. Дури и кога поединечните барања за информации, кои се добиени 6.2 Прогресивна по е-пошта или пошта сепак треба да имплементација се обработат, за службениците е многу полесно да одговарат на тие барања Со текот на времето може да биде кога информациите се веќе поставени соодветно доколку се започне со на портал или во прирачник. Оттаму, проактивно објавување информации. Финансирање, промовирање, мониторинг и спроведување на 47 проактивното објавување информации Тоа беше направено во Перу каде што дисеминација на научените лекции од органите на централната влада беше и најдобри практики, и едукација на побарано да отворат веб страници во јавноста за да знае каде да ги бара тие рок од една година од усвојувањето на информации. законот, додека пак на другите регио­ нални и локални тела им беа дадени до две години од следните регионални и 6.4 Мониторинг на локални избори125. Друг пристап е да се нивоата на започне со спроведување на обврската проактивното да се обезбедува објавување на клучни информации што не подлежат на некак­ објавување ви исклучоци и може веднаш да се информации објават. Последователно, како што се зголемуваат капацитетите, може да се ма­ Мониторингот дава повратни инфор­ обезбедува пристап до покомплексни дува импле­ ции за тоа колку добро напре­ бази на податоци или пак тие може да мен­тацијата на проактивното објавување содржат посензитивни информации што ка комесарите информации. Логично е де­ треба да се одделат. ни тела имаат за информации или слич­ то­ одговорност за мони­ ринг на проактив­ вање информации. Исто така, ното објаву­­­ ни експерти може да спрове­ надвореш­ 6.3 Обука на вање и мониторинг на ниво­ дат истражу­ службениците и та а­ на вање објаву­ информации. Кај подигнување на те кои се разгледуваат во овој доку­ земји­ јавната свест мент постојат ограничени примери за вање мониторинг на проактивното објаву­ За да постои ефективност на систе­мот преку официјални или надзорни тела. ции, за проактивно објавување информа­ службениците треба да бидат обучени, Во Обединетото Кралство монито­ а јавноста треба да биде запозната со гот рин­ на нивоата на тив­ проак­ но расположливоста и местата каде што објавување од страна на канцелари­јата на може да се најдат проактивно објавените ции резултираше комесарот за информа­ информации. Одговорностите за овие ми­ во одлука да се пре­ не од доброволен задачи може да ѝ се доделат на комисијата кон задолжителен минимален стандард за информации или на комесарот, онаму но дека квалитетот на кога било открие­ каде што постои такво тело или на друга проактивно објавување бил нееднаков релевантна јавна институција. низ целата влада. Главните задачи што треба да се Во Мексико мониторингот од стра­ спроведат, особено во текот на првите на на Федералниот институт за прис­ години од проширувањето на системот та на тап до информации (IFAI) за нивоа­ за проактивно објавување информации, усогласеност со обврските за проактивно како поддршка за државните органи, жа висок објавување информации пока­ се однесуваат на подготовката на на на степен на усогласеност од стра­ информациите за објавување, обука федералната администрација и тоа на службениците, давање насоки, од 80,6% во 2004 г. до 95,5% во 2007 г.126. 48 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? Воведувањето на Порталот за транс­ сии за информации или државните коми­ де до парентност (Дел 5.2.) во 2007 г. дове­ за повреда на нивното право на пософистициран пока­ за­ тел и усогласе­ информации според индискиот Закон за носта падна на 82,2%127. право на информации (RTI), вклучително и каде што има пропусти за проактивно Други надзорни тела не пријавуваат објавување информации. Комисиите слични статистички податоци. Сепак, за информации може за возврат да им бројот на студии за мониторинг на издадат наредба на државните органи да граѓанскиот и приватниот сектор во преземат соодветни мерки. Една таква Индија укажуваат на многу низок мерка е објавување и дисеминација на степен на усогласеност со одредбите за „детални, целосни и недвосмислени проактивно објавување од индискиот информации“. Закон за право на информации (RTI), кој изнесува дури 30%, со објавени Во определен временски период информации кои веќе се застарени. Тоа на пример, амбасадата на Индија во се припишува на лошото управување Вашингтон ДЦ во декември 2008 г. со евиденцијата, отсуство на обука, доби наредба да ја ажурира својата веб- a и ниска свесност за обврските кои страница во рок од 30 дена129. Друга произлегуваат од Законот за право на мерка се однесува на конвертирање на информации (RTI). Со едно истражување евиденцијата во електронска форма, е утврдено дека 43% од офицерите за за која потоа е направена соодветна информирање на јавноста воопшто не каталогизација и индексирање за да се свесни за обврските за проактивно може да се стави на располагање на објавување информации . 128 интернет. Комисијата може да издаде наредба за објавување на одредена класа информации, доколку се смета дека 6.5 Спроведување тие спаѓаат во рамки на одредбите на на проактивното Законот за право на информации (RTI), објавување и може да им се изречат санкции на информации државните органи, доколку се смета дека таквиот пропуст е направен намерно130. За да се овозможи ефективност на системот за проактивно објавување, Надзорот на комисиите за инфор­ потребно е да постојат механизми мации е многу посложен кога одредбите со кои системот ќе се спроведува, а за проактивно објавување информации се неусогласеноста ќе се санкционира. распределени низ разни закони. Ваквата Одреден број комесари за информации ситуација е разрешена во Франција со или комисии, вклучително и оние во тоа што на Комисијата за пристап до Обединетото Кралство, Мексико и административни доку­мен­ти ѝ е доделен Индија, вршат надзор над одредбите за надзор над релевантните одредби од проактивно објавување. 23 закони, покрај Законот за пристап до административни документи131. На пример, во Индија јавноста може да поднесе приговори до националните Финансирање, промовирање, мониторинг и спроведување на 49 проактивното објавување информации Се препорачува обезбедување класи на информации што ги задово­ на надзор од страна на комесарите за луваат неодложните потреби за информации или комисиите заснован информации на јавноста и постепено врз усогласеноста со сите одредби за зголемување на бројот и обемот на проактивно објавување информации објавени материјали. од сите закони за да се овозможи сите државни органи да постапуваат 3. Промовирани: Државните функци­ - согласно со обврските за проактивно нери о­ и службеници треба да објавување информации и, исто така, да бидат обучени како да постапуваат ѝ се овозможи на јавноста да ја изнесе согласно со правилата за проактивно својата загриженост за пропустите при објавување информации, како да проактивното објавување информации ги подготвуваат информациите за - дури и кога граѓаните не се сигурни објавување, како да ги применуваат според кој закон информациите треба да исклучоците, и како најефективно бидат објавени. да ги искористат ИКТ и традицио­ налните комуникациски канали за дисеминација. Кампањите за еду­ ција на јавноста треба да ги сен­ ка­ 6.6 Препораки за визираат луѓето за постоењето зити­ имплементација и местото каде може да се најдат и да на системите се користат информациите. за проактивно 4. Мониторирани: Потребно е да се објавување би­ со­ раат податоци за степенот до информации кој се врши проактивно објавување ции за да се идентификува информа­ Системите за воведување или проширу­ кои тела биле успешни во вање на режимите на проактивно спроведувањето на планот за објавување информации треба да бидат: проактивно објавување, кои се проблемите на кои се наидува, и да се 1. Обезбедени со соодветни ресурси: направи обид да се идентификуваат За воспоставување или проширу­ основните причини за отсуството вање на режимот за проактивно гла­ на неусо­ сеност и како тие да се објавување информации потребно надминат. е да се посветат доволно ресурси. Важно е да се беди обез­ дека 5. Спроведени: Надзорните тела краткорочната потреба од време треба да имаат овластување да и пари не претставува пречка со ват преглед на усогласеноста напра­ која се поткопуваат долгорочните тивното објавување, треба со проак­ придобивки од проактивното објаву­ да добиваат редовни извештаи, треба вање информации. да преземаат истраги по службена должност и да примаат приговори од 2. Прогресивни: Новите режими за јавноста и треба да бидат зајакнати про­а к­тивно објавување информа­ за да издаваат наредби за соодветно и треба да имаат за цел да се соз­ ци­ постапување кое ќе обезбеди де почетната основа на клучни­ да­­ те усогласеност. 7 50 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? Заклучоци и препораки за идни истражувања Историјатот, законите и практиката стандардите во одредени сектори. На што се разгледуваат во овој документ пример, доколку се земат договорите покажуваат дека проактивното обја­ за јавни набавки или декларациите за ву­­ вање информации е составен дел имот за да се воспостават договорените на транспарентноста која се потпи­ ра минимални стандарди за тоа што треба на доброто управување, и во тој кон­ да биде содржано во објавените верзии на текст секогаш биле дел од право­ то на тие документи. Работата која е направена информации, дури и пред неодамнешниот со Архуската конвенција и тековните развој во однос на законите за пристап до иницијативи за дефинирање на степенот информации. на деталност на класите на информации за да се помогне транспарентноста се Прецизните стандарди за тоа кои примери за тоа каква е корисноста од тоа информации треба проактивно да се за одредени сектори. разоткриваат сѐ уште се дефинираат, но постои можност да се идентификуваат Преку истражување на проактив­ општи класи на информации што ното објавување информации во прак­ треба да претставуваат минимум на кој ката, постои можност да се иденти­ ти­ било национален режим за пристап до фикуваат принципите што треба да ја информации. Потребно е понатамошно предводат имплементацијата. Потребни компаративно мапирање на клучните се понатамошни жу­ истра­ вања за класи на информации за проактивно искуствата од тацијата имплемен­ на објавување во голем број земји за да може режимите за проактивно објавување да се усоврши овој стандард. информации, вклучително и проучување на најдобрите прак­ти­к и и научени лекции Исто така има потреба од на ниво на министерства. Комесарите за понатамошни истражувања и поставу­ ва­ мации или други надзорни тела инфор­ ње стандарди за да се подобри степенот треба да собираат подетални емпириски на деталност за тоа што треба да се податоци за степенот на усогласеност со разоткрива, како што е пропишано со правилата за проактивно објавување. правилото за проактивно објавување информации. Веројатно тоа најдобро Исто така потребни се и истражу­ може да се постигне ако се разгледаат вања за трошоците да се започне и Заклучоци и препораки за идни истражувања 51 да се одржува системот за проак­ Прибирањето на компаративни тив­ но објавување информации и и емпириски податоци кое тука се ка­ ко најдобро да се распределат препорачува, значително ќе придонесе ограниче­ ни­ те ресурси за да се зајакне кон поставувањето стандарди за про­ проактивната транспарентност. Прод­ тивно објавување што се очекува ак­ лабо­ че­ ното разбирање на влијанијата од владите, меѓунационалните тела, на проактивното објавување врз комесарите за информации и граѓан­ намалувањето на оптоварувањето ското општество. При поставувањето од барањата (или веројатно да се стандарди во иднина, потребно е стимулираат уште повеќе барања) да се земат предвид податоците за може да се проучува за да се планираат користењето и потребата на информации потребните ресурси за да се постигне од страна на јавноста, како и потребите транспарентност преку проактивно и интересите на сите сектори во објавување информации. општеството. Доколку тоа се направи на ефективен начин, резултатите ќе бидат Со цел објавувањето да биде поголеми и ќе се обезбеди порамноправен „вклучено како дел“ од владините пристап до информации чија примена и податоци додека се собираат и кога се повторено користење ќе биде од корист креираат документи и бази на податоци, на општеството во целина. посебно внимание треба да се посвети на тоа како ќе се применуваат исклучоците така што ќе може информациите да се објавуваат колку што може побрзо и полесно, во голем обем, без притоа да има потреба од опсежен преглед од страна на државните функционери. Потребни се и понатамошни истражувања за моменталните решенија за најдобри практики во однос на тоа како да се прави како од законски, така и од технички аспект. 52 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? Анекс A: Споредба на класи на информации Совет Класи на ин­ Тип на на ОБСЕ ОАД Унгарија Индија Мексико ОК формации информации Европа Информации за Правна основа за ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ институцијата институ­ци­јата, внатрешна регулатива, функции и овластувања Информации за • Организациска ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ организацијата структура, вклучително и x x x ✓ ✓ ✓ ✓ информации за вработените, имиња и податоци за контакт со државни функционери • Информации за плати Информации за Стратегија и ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ работењето планови, политики, активности, процедури Одлуки и акти Одлуки и фор­ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ мални акти, особено оние што директно ја засегаат јавноста Информации за Опис на услуги ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ јавни услуги што се нудат на јавноста, упатства, брошури и летоци копии на формулари, информации за давачки и крајни рокови Анекс A: Споредба на класи на информации 53 Совет Класи на ин­ Тип на на ОБСЕ ОАД Унгарија Индија Мексико ОК формации информации Европа Информации Буџетска проек­ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ за буџетот ција, актуелни при­ ди и рас­ хо­ ходи и дру­ги финан­сис­ки инфор­ма­ции, ревизорски извештаи и евалуации Информации Информации Види Види ✓ ✓ ✓ ✓ Види за субвенции за корисниците бу­џет­ски бу­џет­ски бу­џет­ски на субвенции, инфо инфо инфо цели, износи и им­племен­ тација Информации Детални ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ за јавни информации набавки за процеси за јавни набавки, критериуми, и исход од одлуки по тендерски понуди, копии од договори, извештаи за договори и друго трошење на јавни средства Одлучување Информации ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ и учество на за процедури јавноста за одлучување x Информации за механизми за консултации и/или учество на јавноста во одлучувањето Информации Информации за x x x ✓ ✓ x x на отворени средби, вклу­ средби чително отворени средби и како сус­ да се при­ твува на нив 54 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? Совет Класи на ин­ Тип на на ОБСЕ ОАД Унгарија Индија Мексико ОК формации информации Европа Листи, Информации за x x x ✓ ✓ ✓ ✓ регистри, листи, регис­ бази на три и бази на податоци подато­ци на јавните органи Информации ­ за тоа дали лис­ тите, регис­трите и базите на податоци се достапни онлајн и/или на лице место за јавноста Информации за онлајн дос­ тап­ни бази на податоци Информации Информации x x x ✓ x x ✓ за публика­ за издадени ции публикации, вклучително дали публика­ циите се бес­платни или цената по која треба да се купат Информации Индекс или ✓ x x ✓ ✓ ✓ ✓ со кои се регистар на располага документи/ информации; детали за информациите од базите на податоци Информации Информации за ✓ x x ✓ ✓ ✓ ✓ за правото на правото на информации пристап до информации и како да се бараат инфор­ма­ции, вклу­чи­телно ­ инфор­ма­ции за кон­такт со одго­вор­ните ли­ца во секој јавен орган 55 56 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? Анекс Б: Резиме на карактеристиките за проактивно објавување информации од Архуската конвенција Архуската конвенција има четири одржување на листи, регистри и досиеја карактеристики што ја прават да биде за информациите што се поседуваат, а особено невообичаен и позитивен модел информациите што се содржани во тие за режимите за проактивно објавување листи и регистри бесплатно да се стават информации на национално ниво. на располагање135. Прво, со Архуската конвенција се Трето, државите потписнички на пропишува прибирањето на конкретни Архуската конвенција треба да обезбедат класи на информации за животната дека одредени информации се објавени средина. Тие класи на информации во јавноста, вклучително: вклучуваат информации за состојбата со животната средина (вклучително • Факти и анализи на факти што и состојбата со воздухот, водата и се сметаат дека се релевантни и почвата), информации за факторите лози важни за оформување на пред­ што може да влијаат на животната за главни политики за животната средина (супстанции, енергија, бучава, средина. радијација), информации за плановите што може да влијаат на животната • Материјали што ги појаснуваат ак­ средина (политики, закони, програми) и вностите за животната средина. ти­ информации за состојбата со здравјето на чи­ луѓето и животните услови (вклу­ тел­ • Информации за вршењето на јав­ но и објекти и историски споменици) што ните функции или обезбедување може да бидат засегнати132. Од државните јавни услуги во врска со животната власти се бара постојано да ги ажурираат средина од страна на владата на тие информации . 133 сите нивоа. Второ, со Архуската конвенција • Информации кои на потрошува­ од државните органи се бара да чи­­те им овозможуваат да пра­­ват ја информираат јавноста за сите избори врз основа на информи­раност информации што ги имаат на располагање за животната средина. и како може да се добие пристап до нив . 134 • Закони и документи за политики, Тоа треба да се прави, меѓу другото, преку вклучително документи за страте­ Анекс Б: Резиме на карактеристиките за проактивно 57 објавување информации од Архуската конвенција гии, политики, програми и акциски носта преку јавната мрежа за телекому­ планови, кои се однесуваат на ни­ка­ции“138, напредна одредба која беше животната средина, и извештаи за на во 1998 г. и која го предвиде зголе­ усвое­ напредокот во имплементацијата, ното ширење на интернетот и него­ ме­ вата кои се подготвени од страна на тино вредност како алатка за брзо и ев­ владата на разни нивоа. испорачување информации на јавноста. ции • Меѓународни договори, конвен­ Информациите до кои ќе може да и договори за прашања за животната се добие пристап по електронски пат средина. минимално треба да вклучуваат: • Други значајни меѓународни до­ • извештаи за состојбата на живот­ ку­­менти за прашања за жи­вот­ната ната средина, што треба редовно да средина, како што е соодветно . 136 се објавуваат и тоа најмалку секои четири години; Покрај тоа, според дополнителниот протокол, кој бил усвоен во 2003 г., • текстови на закони за или кои се од државите потписнички се бара да однесуваат на животната средина; воспостават и да ги објават во јавноста пристапните национални „регистри за • политики, планови и програми за ослободување и трансфер на загаду­ вачи“, или кои се однесуваат на животната кои претставуваат попис на загадувањето средина, и договори за животната од индустриските капаци­ тети и други средина и извори. Според Секретаријатот за Архуската ција, конвен­ целта е дека • други информации до степен преку „регулирање на информациите до кој расположливоста на тие за загадувањето, а не директно на информации во оваа форма би ја загадувањето, со протоколот се очекува олесниле примената на нацио­ да се изврши значителен притисок за налниот закон за имплементација намалување на нивоата на загаденост, на оваа Конвенција. на компанија нема да сака бидејќи ниед­ да биде идентификувана како најголем загадувач“137. Четврто, од страните потписнички на Архуската конвенција се бара прогре­ лагање сивно да ги ставаат на распо­ информациите за животната средина кои трон­ се достапни преку елек­ ските бази на но пристапни за јав­ податоци „кои се лес­ 58 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? Фусноти 1 Во овој документ се разгледува пристапот предупредувања на лековите, финансиски до информации со кои располагаат сите извештаи на компаниите за акционерите делови од власта, вклучително и извршната или рејтинзи за безбедност на автомобилите. власт/администрацијата, судската власт На нив се упатува како на барања за и законодавната власт, како и приватни „таргетирана транспарентност“ од страна на тела кои вршат јавни функции или работат истражувачите Арчон Фунг, Мери Греам и со јавни финансиски средства; на нив се Дејвид Веил од Кенеди Школата за влада на упатува како на јавни државни органи или Универзитетот Харвард. Види www. transpar- понекогаш јавни институции или јавни encypolicy.net. власти. 5 Пример за тоа е јавното објавување на 2 Може да се смета дека постојат други евиденцијата за сопственост на земјиштето начини според кои информациите спаѓаат во во руралните области во Индија. Интервју по јавниот домен, како што се класифицирани е-пошта со Шекар Синг, јануари 2010 г. информации што протекуваат во 6 Во некои земји, како што е Мексико, медиумите, но во овој документ се барателите на информации имаат опција разгледуваат двата главни механизми кои за анонимно поднесување на барање, но се регулирани со закон и/или се дефинирани тоа е една невообичаена опција. Се тврдело со добра практика, како што се законите за дека во Индија анонимните барања ќе се пристап до информации или слобода на одразат негативно на иницијативата да се информациите. Платеното рекламирање мобилизираат луѓето против корупцијата од страна на владините тела за да ѝ се даде и да се судрат со корупцијата7. Пример за соопштение на јавноста, на пример за да се тоа може да бидат државни функционери објават отворени тендери, се смета како дел кои треба да обезбедат информации за од проактивното објавување информации, тендерите на компаниите кои бараат за нив иако тоа конкретно не се разгледува во овој или обезбедуваат субвенции на фармерите, документ. но кои ги задржуваат информациите за да ја 3 Проактивното објавување е познато како контролираат распределбата на ресурси. aктивно објавување (овој термин, на пример 8 Right2INFO.org, Good Law and Practice, се користи во САД) и како објавување suo уредено од Сандра Коливер, Иницијатива moto, од латинскиот јазик „по своја сопствена за правда на Отворено Општество, www. иницијатива“ (овој термин се користи во Right-2INFO.org, страница за уставни Индија). одредби, пристапено на 27 март 2010 г. Оваа 4 Проактивното објавување од страна на веб-страница содржи делови за одредбите јавните тела се разликува од обврските што за пристап до информации во националните владата им ги пропишува на приватните устави, детали за националните закони тела за објавување информации, како и релевантни компаративни анализи за што се поставување етикети за хранливи правото на информации. состојки на храната, известувања за Фусноти 59 9 Отворен буџетски индекс на Меѓуна­ 4 март 2007 г. Eстонија ги одржа првите родното партнерство за буџети, страница национални општи избори преку опцијата да за Рангирање за 2008 г. според Индексот за се гласа на интернет. Вкупно 30.275 граѓани отворен буџет на: http://openbudgetindex.org/ ја искористија оваа опција да гласаат за files/Rankings2008-Revised.pdf, пристапено кандидатите за парламентот на Естонија. на 27 март 2010 г. Интересно е што некои Во Швајцарија eлектронското гласање се нови демократии се јавуваат како лидери и користеше за референдумите на ниво на тоа земјите како: Бразил, Словенија, Полска, кантони. Оттаму, не само што јавноста Перу, Јужна Кореја, Република Чешка и Шри информациите ги добива преку интернет, Ланка, и сите тие се рангираат повисоко туку тоа е канал преку кој јавноста реагира од Германија во однос на показателите со на тие информации. 15 Во Африка една третина од населението кои се мери квантитетот и квалитетот на буџетските информации што се објавуваат има мобилни телефони. Весникот Guard- на проактивна основа. ian, Африка повикува: забележан рекорд во 10 Глобална иницијатива за интегритет, користењето мобилни телефони по големата Извештај на глобалната иницијатива: 2009 инвестиција, 22 октомври 2009 г., http://www. г., www.globalintegrity.org, пристапено на 27 guardian.co.uk/technology/2009/ oct/22/afri- март 2010 г. Со истражувањата, исто така, се ca-mobile-phones-usage-rise, пристапено на оценува отчетноста на извршната, судската и 27 март 2010 г. 16 Види Wikipedia, Town Crier, http://en.wiki- законодавната власт преку показатели, како што се објавувањето на пријавениот имот. pedia.org/wiki/ Town_crier, пристапено на 27 11 Бела Куќа, претседател Барак Обама, март 2010 г. 17 Види Wikipedia, Crieur public (на Mеморандум за раководителите на изврш­ ните одделенија и агенции, http://www. француски), http:// fr.wikipedia.org/wiki/ whitehouse.gov/the_press_office/Freedomof- Crieur_public, пристапено на 27 март 2010 г. 18  Во Европа овој принцип беше неодамна Informatio-nAct/, пристапено на 27 март 2010 г. Вториот, дополнителен меморандум за реафирмиран од Европскиот суд на правдата, „Транс­ парентност и отворена влада“, исто кој ја поништи тајната регулатива усвоена од така издаден на 21 јануари 2009 г., ја проширува Европската Унија за тоа што можат и што обврската: „Мојата администрација ќе пре­ не можат да носат патниците во авионот. зе­ ме соодветни активности, доследно на Судот навел дека „со принципот на законска законот и политиката, брзо да ги објавува сигурност се бара дека ... информациите во формати во кои јавноста правилата им овозможуваат на оние кои ќе може лесно да ги најде и да ги користи. се засегнати да го знаат точниот опсег на Извршните одделенија и агенции треба обврски кои им се наметнуваат. Поединците да ги искористат новите технологии за мора да имаат можност категорично да да ги постават онлајн информациите за ги потврдат нивните права и обврски и нивното работење и одлуките и да бидат соодветно да преземаат чекори“. Случај расположливи за јавноста. Извршните C-345/06 Gottfried Heinrich, Упатување на одделенија и агенции треба да бараат прелиминарната одлука од Unabhängiger повратни информации од граѓаните за да Verwaltungs-senat im Land Niederösterreich, се идентификува кои информации се од 10 март 2009 г. Достапно на http://eur-lex.eu- најголем интерес за јавноста“. Види http:// ropa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do? uri=CEL- www.whitehouse.gov/the_press_of-fice/Trans- EX:62006J0345:EN:HTML, пристапено на 27 parencyandOpenGovernment/, пристапено на март 2010 г. 19 Организација за економска соработка 27 март 2010 г. 12 Елен Милер, извршен директор на Sunlight и развој, Европски принципи за јавна Foundation, цитирана во списанието Wired, администрација, OЕЦД и Европска Унија, http://www.wired.com/wiredscience/2009/05/ 1999 г., Сигма документи: бр. 27, Париз, datagov-launches-to-mixed-reviews/. страница 12, http://www.sigmaweb.org/datao- 13 Комуникација од Иницијативата за ecd/26/30/36972467.pdf, пристапено на 27 човекови права на Комонвелтот, 8 јули 2009 март 2010 г. 20 Службен весник на Франција, Les Jour- г., документот е кај авторот. 14 Пример за електронска демократија е naux Officiels, http://www.journal-officiel.gouv. одржувањето избори преку интернет. На fr/, пристапено на 27 март 2010 г. 60 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? 21 Законската база на податоци на mación Pública en Chile: Evolución y Rele- француската влада Legifrance може да vancia del Consejo Para La Transparencia, се најде на http://www.legifrance.gouv.fr/, од Felipe del Solar, извршен секретар на пристапено на 27 март 2010 г. Клучните чилеанската владина комисија за чесност закони на Франција се објавени на англиски и транспарентност, http://www.probidady- и шпански јазик. trans-parencia.gob.cl/, пристапено на 27 март 22 Релевантно е да се истакне дека во Фран­ 2010 г. Во јануари 2010 г. Чиле стана втората ција Законот за пристап до административни држава во Латинска Америка по Мексико која документи од 1978 г. не се применува на се при­клу­ чи на ОЕЦД како што јави светскиот законодавната власт. сер­вис на Би-би-си, Чиле се приклучува на 23 Hood, Christopher (2007) ‘What hap- економскиот клуб на ОЕЦД, 13 јануари 2010 г., pens when transparency meets blame-avoid- ht t p ://w w w. b b c . c o . u k /wo rl d s e r v ic e/ b u- ance?’ (Худ Кристофер, Што се случува si-ness/2010/01/100112_chile_oecd_biz.shtml, кога транспарентноста се среќава со пристапено на 27 март 2010 г. 31  Закон за чесност во Чиле (Ley de Probidad, избегнување вина), Public Manage-ment Re- view, 9:2, 191-210, може да се најде на: http://dx- 19.653) на шпански јазик, http://www.leychile. .doi. org/10.1080/14719030701340275, страница cl/Navegar?idNorma=149264, пристапено 193-194. Худ го цитира Русо (1772/1985: 72) на 28 март 2010 г., и административни и истакнува дека филозофите Џереми процедури во Чиле (Ley 19.880 Orgánica Con- Бентам, Имануел Кант, а претходно Барух stitucional de Bases de los Procedimientos де Спиноза, претставуваат слични идеи. Administrativos de los Órganos de la Admin- Треба да се истакне дека овие концепти is-tración del Estado), на шпански јазик на: за транспарентност, кои потекнуваат http://transparencia.minagri. gob.cl/descar- од пред дваесеттиот век, исто така го gas/marco_normativo/LEY_19880_Proced- вклучуваат поимот влада според стабилни imien-to_administrativo.pdf, пристапено на и познати правила, и поимот на максимална 27 март 2010 г., Член 13 со кој се утврдува социјална отвореност (секој под надзор на принципот на транспарентност и јавност на сите останати), како и поимот за отворена административните акти. 32 ChileCompra, http://www.chilecompra.cl/ влада во смисла на пристап на јавноста до владините документи. english/wha-tischilecompra.html, пристапено 24 Ibid. на 27 март 2010 г. Според оваа веб-страница, 25 Организација за економска соработка до 2008 г., 900 јавни агенции направиле и развој, Eвропски принципи за јавна обрт на повеќе од 5 милијарди американски администрација, OЕЦД и Европска Унија, долари и спровеле речиси половина милион 1999 г., Сигма документи: бр. 27, Париз, тендерски постапки преку интернет секоја страница 12, http://www.sigmaweb.org/datao- година со што се генерирани повеќе од 1,6 ecd/26/30/36972467.pdf, пристапено на 27 милиони налози за набавки. Системот стана март 2010 г. модел за други земји во Латинска Америка 26 Шведска беше првата земја во светот (види пример за мексиканскиот систем која воведе закон за право на пристап до „Compranet” http:// www.compranet.gob. информации, како дел од Законот за слобода mx) и доби признание за унапредување на на печатот од 1766 г., кој има уставен статус транспарентноста и е-влада (ChileCompra во и речиси 200 години беше пред законите за 2008 г. беше финалист на престижниот Stock- пристап до информации на повеќе земји. holm Challenge на кој се доделуваат награди 27 Организација за економска соработка за примена на информатичката технологија и развој, Eвропски принципи за јавна од јавен интерес, види www.stockholmchal- администрација, види погоре белешка 25, lenge.org) како и награда од граѓанското страница 11. општество за обезбедување инклузија 28 Ibid страница 12. на критериуми за микропретприемачи и 29 Секретаријат на одборот на трезорот на животна средина во системите. 33 ChileCompra преглед “Informa”, No. 38, Канада http://www.tbs-sct. gc.ca/pd-dp/gr-rg/ index-eng.asp, пристапено на 27 март 2010 г. 2006, прв натпис, http://foros.chilecompra.cl/ 30 За корисен преглед на шпански јазик, mail/informativo/1/n38/index.htm види Transparencia y Ac-ceso a Infor- пристапено на 28 март 2010 г. Мониторингот Фусноти 61 од граѓанското општество покажува дека 38 Скенирана копија од законот може да се имплементацијата не е совршена: студијата најде на шпански јазик на веб-страницата од 2007 г. покажува дека ниеден јавен орган на конгресот на Перу: http://www.congre- ги нема објавено сите барани информации со so. gob.pe/ntley/Imagenes/Leyes/28056.pdf, резултати што варираат од 38% до 80%. Види а компјутерска верзија може да се најде на: НВО Corporación Participa, http://www.partic- http://www.transparencia.org.pe/ documen- ipa.cl/wp-content/uploads/2007/10/transpar- tos/ley_marco_del_presupuesto_participati- encia-activa.JPG, пристапено на 27 март 2010 г. vo_28056. pdf, за двете е пристапено на 27 34 Понекогаш информациите што се март 2010 г. проактивно објавени не ги откриваат 39 Други столбови на законот се: учество, проблемите. Во Србија во јануари 2010 г. еднаквост, толеранција, ефикасност и ефек­ групи на граѓанското општество забележаа тивност, рамноправност, конкурент­ ност и дека едно големо јавно претпријатие, што е почитување на договорите. вклучено во ископување јаглен, има објавено 40 Овие обврски произлегуваат од Законот за тендери преку задолжителниот портал транспарентност и пристап до информации за јавни набавки и тоа за луксузни добра на Перу од 2002 г., Член 5, со кој од секој јавен меѓу кои и коњак, вратоврски, марамчиња орган се бара да има веб-страница со основни и „кожена деловна галантерија“, а цените за информации, вклучително и одредени набавките се движеле од 3.000 до 30.000 евра. буџетски информации. Законот на шпански Информација од Трнспарентност Србија, јазик може да се најде на: http://www.pcm. www.trans-parentnost.org.rs, пристапено на gob.pe/transparencia/Ley_de_Transparen- 27 март 2010 г.; слики од екранот од објавите cia_y_Acceso_a_la_In-formacionPublica.pdf, од 22 јануари 2010 г. (на српски јазик) кои пристапено на 27 март 2010 г. авторот ги има на располагање. 41 Види извештаи на организацијата Pro- 35 Одлука од 14 април 2009 г. на Европскиот puesta Ciudadana, страница за публикации, суд за човекови права во предметот Tár- на шпански јазик, http://www.propuestaciu- saság a Szabadságjogokért v. Hunga-ry, no. dadana.org.pe/n-publicaciones.shtml. 37374/05, параграф 36, http://cmiskp.echr.coe. Резултатите се преземени од извештајот од int/ tkp197/view.asp?action=html&documen- јуни 2009 г. Boletín de Vigilancia de los Portales tId=849278&portal= hbkm&source=external- de Transparencia 2009,http://www.participa- bydocnumber&table=F69A27FD8FB8 6142BF- peru.org.pe/apc-aa/archivos-aa/3c6b b51ad- 01C1166DEA398649. a688b58c57cb18308d59d73/BoletinGPCPor- 36 Министерство за здравство на tal-esTransparencia9na.pdf, за двете страни е Обединетото Кралство, http://www.dh.gov. пристапено на 27 март 2010 г. u k/en/Con su ltat ion s/ L ivecon su ltat ion s/ 42 Организација на американските држа­ DH_103144, пристапено на 27 март 2010 г. ви, шефови на држави Декларација од 37 Корисен преглед и историјат може да се Нуева Леон, http://www.summit-americas. најде на веб-страницата на одделението за org/SpecialSummit/Declarations/Declara- партиципативен буџет: http://www.partici- tion%20of%20Nuevo%20 Leon%20-%20final. patorybudget-ing.org.uk/faqs, пристапено на pdf, пристапено на 27 март 2010 г. Оваа 27 март 2010 г. Обично само дел од буџетот се декларација исто така беше цитирана од распределува за партиципативниот процес Меѓуамериканскиот суд за човекови права за да дозволи придонес од јавноста, но исто во предметот Claude-Reyes et al. v. Chile. така да се обезбеди гаранција дека не се Merits, Reparations and Costs. Пресуда од 19 засегнати основните услуги. На пример, септември 2006 г. серија C No. 151, параграф максималниот износ, кој се распределува од 80, како дел од аргументите на судот дека градовите во Бразил, изнесува 18 проценти од информациите се од клучна важност буџетот за инвестиции. Обично тој изнесува за учеството, http://www.corteidh.or.cr/ помеѓу 2 и 10 проценти од севкупниот буџет casos.cfm?idCaso=245&CFID=700 01&CFTO- на градот. Види исто, UN Hab-itat, 72 Најчесто KEN=76351320, пристапено на 27 март 2010 г. поставувани прашања за партиципативниот 43 Светска банка, портал за е-влада, воведна буџет, Серија алатки за урбано владеење, с т ра н и ц а , http://go.worldba n k .org/6W- http://www.unhabitat. org/documents/faqqPP. T3UPVG80, пристапено на 27 март 2010 г. pdf, пристапено на 27 март 2010 г. 44 Европска Унија, e-влада во Естонија, 62 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? листи на факти за е-влада, октомври 2008 да го вклучат принципот на максимално г., http://www.epractice.eu/ files/media/me- објавување. dia731.pdf, стр. 7, пристапено на 27 март 50 Влада на Холандија, Министерство за 2010 г. Со „Стратегијата за информатичко внатрешни работи и Кралството, верзија општество“ на Естонија беше направен на англиски јазик на холандскиот Закон за универзален пристап до интернет како јавен пристап до информации (1991 г., текстот приоритет и беа воспоставени „принципите е валиден од 20 мај 2008 г.), http://www.min- на информатичката политика на Естонија“, bzk.nl/bzk2006uk/subjects/con-stitution-and/ заедно со планот за дополнителни publications/4327/act-on-public-access, Дел 8, активности. пристапено на 28 март 2010 г. 45 Влада на Република Естонија, e-Eстонија, 51 Како што известил холандскиот експерт страница http://www.valitsus.ee/?id=5450, за слобода на информации, Роџер Влеугелс пристапено на 27 март 2010 г. Види за Мрежата на застапници на FOI на 10 април презентација на англиски јазик за порталот 2009 г. која може да се најде на http://www.ria.ee/ 52 Детали може да се најдат на ресурсните xroad/presentation/, пристапено на 27 март страни www.free-dominfo.org and www.right- 2010 г. 2Info.org. 46 Информатички центар на Естонија, Data 53 Европскиот суд за човекови права Exchange Layer X-Road, страница, http://www. цитиран во мислењето на Парламентарното ria.ee/27309, пристапено на 27 март 2010 г. собрание на Советот на Европа за идната 47 Светски сервис на Би-би-си (BBC), Конвенција за пристап до официјални Eстонија ја отвора политиката на веб, 7 мај документи, подготвено од назначениот 2004 г., http://news.bbc.co.uk/2/hi/technolo- известувач на Комисијата за правни работи и gy/3690661. stm, пристапено на 28 март 2010 човекови права г-ѓа Клас де Вриес, параграф г. Според советникот на владата на Естонија, A.6, достапно на http://assembly.coe.int/Main. со примената на ИКТ значително се намали asp?link=/Documents/WorkingDocs/Doc08/ времето за состаноците на кабинетот, дури EDOC11698. htm, пристапено на 28 март 2010 г. од 10 часа на 45 минути. 54 Мексиканскиот Федерален закон 48 Вообичаено, со законите за пристап до за транспарентност и пристап до јавни информации се воспоставуваат правила за информации, усвоен на 11 јуни 2002 г. и тоа каде и како да се поднесуваат барања, последен пат изменет и дополнет на 6 јуни временската рамка за примање одговори, 2006 г., на шпански јазик, http://www.ifai.org. трошоци за копии, основи на кои јавните mx/transparencia/ LFTAIPG.pdf, пристапено власти може да одбијат да ги откријат на 28 март 2010 г. информациите (исклучоци), како и надзорни 55 Ibid, Член 7. Според Член 7 информациите органи и механизми за жалби. За примери за што треба да се стават на располагање и закони за пристап до информации во светот, да се ажурираат од страна на субјектите види www.Right2INFO.org, белешка 8 погоре. кои се обврзани со закон, вклучуваат: I. 49 „Принципот на максимално објавување Организациска структура; II. Надлежности воспоставува пресумпција дека сите на секоја административна единица; III. информации со кои располагаат јавните Именик со сите државни службеници, од органи треба да подлежат на објавување и раководителот на одделение па надолу; IV. дека оваа пресумпција може да се надмине Месечна плата по позиција, вклучително и само онаму каде има пресуден ризик за систем на бонуси; V. Адреса на одделението штета по легитимниот интерес“. Тоби за врски, како и електронска адреса каде Мендел, 2008 г. Слобода на информации: се примаат сите барања за пристап до Компаративно правно истражување, стр. 25, информации; VI. Општи и специфични цели објавено од Унеско, на: http://portal.unesco. на административните единици, според org/ci/en/file_download.php/ fa422efc11c9f9b- нивните оперативни програми; VII. Услуги 1 5f 9374a 5eac31c7efreedom _ info_ laws.pdf, кои се нудат; VIII. Нивни процедури, услови пристапено на 27 март 2010 г. Мендел тврди и формулари; IX. Информации за буџетска дека меѓународниот закон за слобода на распределба, како и соодветни финансиски изразување и информации пропишува дека извештаи. Во случајот на извршната власт, законите за пристап до информации треба овие информации треба да се стават на Фусноти 63 располагање за секоја агенција и субјект видови и категории на јавни информации од страна на Секретаријатот за трезорот од агенцијата. За опис и законот, упати се на и јавни кредити, кои исто така треба да http://www.gwu.edu/~nsarchiv/nsa/efoiacom. ја информираат јавноста за економската html, пристапено на 28 март 2010 г. состојба, јавните финансии и јавниот долг 59 Пример за степенот на деталност, во однос на условите што се утврдени со која се бара во унгарскиот e-FOIA е дека буџетот; X. Наоди на буџетската ревизија секој државен орган мора да објавува и за сите одделенија и субјекти и соодветни ажурира информации на тримесечно ниво објаснувања, ако тоа е применливо; XI. вклучително и „Име (тип) и предмет на Изработка, извршување, доделени износи договорите што се однесуваат на набавка и критериуми за пристап до програмите за на добра, проекти за градежни инвестиции, субвенции, како и листа на корисници на нарачка на услуги, продажба на имот, социјалните програми; XII. Сите лиценци, искористеност на имот, префрлање на дозволи и овластувања што се доделени, со имот или права или сопственост како и нивните корисници; XIII. Сите потпишани концесии со вредност која е утврдена во договори, со детали за секој од нив: a) посебна законска регулатива, кое влијае на јавни работи, набавени добра или дадени користењето на јавни пари или е поврзано со под закуп и склучени договори за услуги; управувањето со средствата што припаѓаат во случај на студии или истражувања, во рамки на јавните финансии, имиња на конкретниот предмет мора да биде договорните страни, вредноста на договорот, назначен; б) износот; в) име на давателот на во случај на договори склучени за конкретен услугата, договарачот или поединец или период, периодот за договорот“. Овие субјект на кој е доделен договорот, и г) рок за информации мора да се чуваат во архивата исполнување на договорот; XIV. Регулаторна најмалку една година по ажурирањето. рамка применлива на секој субјект кој е 60 „Законот на Обединетото Кралство обврзан со закон; XV. Извештаите што секој [UK FOI] се применува на повеќе од 100.000 субјект мора да ги подготвува според закон; јавни власти. Тука спаѓаат министерствата XVI. Механизми за учество на граѓаните, на централната влада, локалните власти, ако е применливо; XVII. Други информации училиштата, колеџите и универзитетите, што може да бидат корисни или се сметаат здравствените служби, полицијата и за релевантни, покрај информациите што низа други јавни органи“. Министерство се базираат на статистички податоци и кои за правда на Обединетото Кралство, даваат одговор на прашањата што јавноста 2009 г. Четвртгодишен извештај за најчесто ги поставува. функционирањето на Законот за слобода 56 Закон за право на информации од Инди­ на информации во централната влада, стр. ја, 21 јуни 2005 г., бр. 22 од 2005 г., Дел 4, 1, http://www.justice.gov.uk/publications/docs/ http://righttoinformation.gov.in/rti-act.pdf, free-dom-of-information-annual-report-2008. пристапено на 28 март 2008 г. pdf, пристапено на 28 март 2010 г. 57 Унгарскиот закон XC од 2005 г. за слобода 61 Комесар за информации во Обединетото на информации по електронски пат http:// Кралство, страница за Модел на план за abiweb.obh.hu/dpc/index.php?menu=gyoker/ објавување, http://www.ico.gov.uk/Home/ relevant/national/2005_XC, пристапено на 28 what_we_cover/ freedom_of_information/pub- март 2010 г. lication_schemes.aspx, пристапено на 28 март 58 Иако има сличен назив, унгарскиот e-FOIA 2010 г. се разликува од e-FOIA на САД од 1996 г., 62 Mексикански федерален закон за транс­ бидејќи вториот е ажуриран во 1966 FOIA за да парентност и пристап до јавни информации, се дозволи информациите да бидат достапни види белешка 54 погоре, Член 7.XVII. во електронски формат. Меѓутоа, e-FOIA од 63 Во времето на пишување на овој доку­ САД пропишува дека сите агенции објавуваат мент, одговорите на 437.189 барања можеа (1) индекс на сите големи информатички да се најдат преку веб-страницата на Коми­ системи на агенцијата; (2) опис на најголемите сијата за информации на Мексико, www.ifai. системи за информации и лоцирање на org.mx, пристапено на 28 март 2010 г. евиденцијата што ги одржува агенцијата; 64 САД, Амандмани на Законот за елек­ и (3) прирачник за обезбедување на разни тронска слобода на информации, e-FOIA 64 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? 1996, Јавен закон 104–31 – 2 октомври 1996 71 Ibid. г., http://frwebgate. access.gpo.gov/cgi-bin/ 72 Види, the Sunshine Review’s Collaborative getdoc.cgi?dbname=104_cong_public_laws&do- Transparency wiki на http://sunshinereview. cid=f:publ231.104.pdf, пристапено на 28 март org/index.php/Collaborative_ transparency_ 2010 г. Овој закон со кој се врши измена и projects, пристапено на 28 март 2010 г. дополнување на Законот за слобода на 73 Австралиска влада, data.gov.au, бета вер­ информации на САД има за цел „да се зи ­ј а, http://data.australia.gov.au/, прис ­тапе­ користи новата технологија за да се зголеми но на 28 март 2010 г. Примери на неодамна пристапот на јавноста до евиденцијата и обја­ вени податоци вклучуваат листа на информациите на агенцијата“. умет­ нич­к и организации кои добиваат јавни 65 Види, Закон за слобода на информации пари во 2009г., и Националната мапа на 5 U.S.C. § 552, изменет според Јавен закон бр. јавни тоалети која ја покажува локацијата 104–231, 110 Stat. 3048, at § 552.a.2.D, http:// на повеќе од 14.000 јавни и приватни тоалети www.usdoj.gov/oip/foia_updates/Vol_ XVII_4/ со податоци како што се: работно време, page2.htm, пристапено на 28 март 2010 г. расположливост на простории за менување 66 Види Farmsubsidy.org на http://www.farm- пелени на бебиња и пристапност на луѓето subsidy.org/ about/. со попреченост. 67 Ibid. Добро резиме може да се најде во The 74 Влада на Данска, Digatilisér.dk, на Guardian, Печатот го отвора прашањето за англиски јазик за страницата, http://digi- субвенциите во ЕУ, 7 февруари 2007 г., http:// taliser.dk/resource/432461, пристапено на www.guardian.co.uk/media/2007/feb/07/pres- 28 март 2010 г. Веб-страницата објаснува sandpublishing. newmedia1, пристапено на 28 дека буквалниот превод е Digitise.dk и март 2010 г. Овие информации овозможуваат дека тоа е социјална мрежа и алатка за јавноста да се вклучи во оригинална дебата развој, споделување знаења и форум за за заедничката земјоделска политика на дигитализација на Данска. начин кој не бил можен претходно, бидејќи 75 „Мекото право се состои од правила информациите не биле на располагање. што ги имаат издадено законодавците Слични иницијативи сега се развиваат на и што не одговараат на процедуралните национално ниво во одреден број земји, формалности кои се неопходни за да добијат како што е проектот „Subsidios al Campo” во правилата правен статус, но сепак може да Мексико, кој исто така ги користи барањата извршат влијание на однесувањето на други за пристап до информации за да се следи законодавци и на јавноста“. Jacob E. Gersen трошењето на земјоделските субвенции. and Eric A. Posner, Soft Law, University of Chica- Види http://www.subsidiosalcampo.org. mx/, go, Работен документ за јавно право и правна пристапено на 28 март 2010 г. теорија бр. 213. Достапно на SSRN: http://ssrn. 68 Меѓународно партнерство за буџет, com/ab-stract=1113537, пристапено на 28 март Истражување за отворен буџет 2008 г., 2010 г. Целосен извештај, стр. 31, http://www.open- 76 Организација за безбедност и соработка budgetindex.org/in-dex.cfm?fa=fullReport, во Европа, Пристап на медиумите до пристапено на 28 март 2010 г. информации во регионот на ОБСЕ: 69 Во јуни 2009 г. кабинетот на премиерот трендови и препораки, 30 април 2007 г., на Обединетото Кралство нарача од еден од страница 1, http://www.osce. org/documents/ творците на Светската мрежа (World Wide rfm/2007/05/24250_en.pdf, пристапено на 28 Web), Тим Бернерс Ли, да истражи како да март 2010 г. се креира единствено место за пристап до 77 Ibid., стр. 4. вла­ дините податоци и како да се користи 78 Организација на американските држави, ин­ тер­нетот за да се подобри процесот на Меѓуамериканска комисија за судство, консул­ тации со владата. Види соопштение за http://www.oas.org/cji/eng/inter_amer-ican_ ме­ ди­уми на владата на Обединетото Кралс­ juridical_committee.htm, пристапено на 28 тво, 10 јуни 2009 г., на http://www.cabinetoffice. март 2010 г. Овие принципи беа развиени gov.uk/newsroom/news_releases/2009/090610_ по консултациите со организациите на web.aspx, пристапено на 28 март 2010 г. граѓанското општество за кои свој придонес 70 Влада на САД, Data.gov, за страницата, даде Access Info Europe. http://www.data.gov/about, пристапено на 28 март 2010 г. Фусноти 65 79 OAS Меѓуамериканска комсија за системи за набавки (Член 9.1.); управување со судство, Принципи за правото на пристап до јавните финансии (Член 9.2.); организација, информации, http://www.oas.org/ cji/eng/CJI- функционирање и процеси на носење одлуки RES_147_LXXIII-O-08_eng.pdf, пристапено на на јавната администрација (Член 10 и 10.a.); 28 март 2010 г. одлуки и правни акти кои се однесуваат на 80 Совет на Европа, Конвенција за пристап јавноста (Член 10.б.); периодични извештаи до официјални документи, 18 јуни 2009 г., за ризиците од корупција во јавната http://conventions.coe.int/Treaty/ EN/Trea- администрација (Article 10.в.); и процеси на ties/Html/205.htm, пристапено на 28 март одлучување (Член 13). 88 Можностите за учество на јавноста 2010 г. Oтворена за потпишување на 18 јуни 2009 г., а досега конвенцијата е потпишана се разликуваат од информациите на од 12 држави од 47 земјичленки на Советот отворените средби. Иако отворените средби на Европа, од кои две – Норвешка и Унгарија ѝ овозможуваат на јавноста да следи што – ја ратификуваа до 31 јануари 2010 г. се случува, на пример присуство во текот 81 Извештај за појаснување на нацртот на на седниците на избраното собрание, Конвенцијата за пристап до официјални автоматски тие не даваат можност да се даде документи на Советот на Европа, параграф придонес во дискусиите. 89 Oвие земји беа избрани бидејќи кај нив е 71, http://conventions.coe.int/Treaty/EN/ Reports/Html/205. htm, пристапено на 28 спроведено иновативно поставување стан­ март 2010 г. Потребно е да се истакне дека дарди во пристапот до информации во пос­ препораката на претставникот за слобода ледните години и бидејќи тие претставуваат на медиумите на ОБСЕ, која беше поднесена мешавина на земји од разни континенти со до лицата кои ја подготвуваа конвенцијата, различна политичка историја. 90 Закон за право на информации од Индија беше земена предвид при дефинирањето на класите на информации. (2005 г.), белешка 56 погоре, Член 2.5. 82 Ibid., параграф 72. 91 Internet World Stats на http://www.inter- 83 Ibid., параграф 71. networldstats.com/ asia.htm#in. 84 Ibid., параграф 73. 92 Во исто време барањето за објавување 85 Обединети нации, Конвенција против на интернет може исто така да биде корупција, усвоена од генералното собрание корисна иницијатива за унапредување на на ОН Резолуција, 58/4 од 31 октомври 2003 дигитизацијата на администрацијата и г., http://www.unodc.org/documents/treaties/ поттикнување на внатрешната организација UNCAC/Publications/Convention/08–50026_E. на информации. Оттаму, во многу земји pdf, пристапено на 28 март 2010 г. постои барање за дигитализација на 86 Архуска конвенција за пристап до информациите. Таков е случајот со Индија информации, учество на јавноста во каде во Делот 4.1. од Законот на право на одлучувањето и пристапот до правда во информации се бара да се компјутеризира прашања за животната средина, усвоена евиденцијата и, зависно од ресурсите, во Архус, Данска, 25 јуни 1998 г., http://www. да се поврзе со дигитални мрежи за да unece.org/env/pp/documents/ cep43e.pdf, се дозволи споделување информации. пристапено на 28 март 2010 г. Мониторингот од граѓанското општество 87 Барањата на ОН во Конвенцијата против (НВО Иницијатива за човекови права на корупција во Поглавјето II за превентивни Комонвелтот) има покажано дека некои мерки вклучуваат транспарентност на: тела го имаат постигнато тоа, но други не политиките за спречување корупција (Член успеале да ги распределат неопходните 5.1.); вработување, најмување, задржување, буџетски средства за да се подобри унапредување и пензионирање на државни управувањето со евиденцијата. Пример службеници и, каде тоа е соодветно, други за тело кое има остварено напредок со државни функционери кои не се избрани скенирање на документите, така што тие (Член 7.1.); финансирање на кандидатурите ќе може да бидат на располагање како дел за избрани носители на јавни функии од проактивно разоткриените материјали и, каде е применливо, финансирање на според политиката, е дека тоа располага со политичките партии (Член 7.4.); системи за база на податоци за сите деловници на кои спречување конфликт на интереси (Член 7.3.); може да им се пристапи во секоја полициска 66 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? станица и од страна на јавноста. Извештај страница 4, http://www.infodf.org.mx/web/ на CHRI „Преглед на усогласеноста на index2.php?option=com_ docman&task=doc_ полицијата во Делхи со нивните обврски за view&gid=109&Itemid=293, пристапено на 28 проактивно објавување согласно со Делот март 2010 г. 4(1)(б) од Законот за право на информации, 103 Градска власт на Мексико, “Ventanilla Uni- 2005 г.“, документ со кој располага авторот. ca” или „Еден прозорец“, http://www.transpar- 93 Internet World Stats http://www.internet- encia2008.df.gob.mx/in-dex.jsp, пристапено на worldstats.com. 28 март 2010 г. 94 Канцеларија на претставникот на ОБСЕ 104 Види ја веб-страницата на градот за слобода на медиумите (OSCE RFOM), http:// Мексико „Корисни информации за www.osce.org/fom/. Коментари на нацртот животната средина на ваш дофат“ http:// на Европската конвенција за пристап до www.trans-parenciamedioambiente.df.gob.mx/. официјални документи на Советот на 105 Порталот за е-влада или e-управа Европа, 11 септември 2007 г., документ со кој во Словенија е достапен на словенечки, располага авторот. англиски, унгарски и италијански јазик 95 Закон за слободен пристап до (во Словенија има унгарско и италијанско информации во Македонија на http://www. малцинство), http://e-uprava.gov. si/e-uprava/ sinf.gov.mk/english/default.htm. en/portal.euprava, пристапено на 28 март 2010 96 Во целина, Македонија има разумно г. Се забележува дека насловот на врската високо ниво на пенетрација на интернет (линкот) „работа и вработување“ е дуплиран од 44 проценти. Види Internet World Stats, во верзијата на англиски јазик, но се чини податоци за Европа кои се ажурирани на 31 дека го нема во верзиите на словенечки, март 2009 г. на http://www.inter-networldstats. италијански и унгарски јазик. com/stats4.htm#europe, пристапено на 28 106 Европска комисија, Предизвик на март 2010 г. корисникот: Поставување одредници за обез­ 97 Министерство за одбрана на Обединетото бедувањето јавни услуги онлајн “, септември Кралство на http://www.mod.uk/Defen-cein- 2007 г., подготвено од консултантската ternet/FreedomOfInformation. фирма Gapgemini, страница 5, http:// ec.eu- 98 Мексиканскиот Портал за транс­ па­ ropa.eu/information_society/eeurope/i2010/ рентност, на шпански јазик, може да се најде docs/bench-marking/egov_benchmark_2007. на http://portaltransparencia.gob.mx/pot/. pdf, пристапено на 28 март 2010 г. 99 Системот SiSi (2003–2009) сега се нареку­ 107 Одлука на Словенија за обезбедување ва INFO-MEX и може да се најде на https:// и повторно користење на информации, www.infomex.org.mx/go-biernofederal/home. Службен весник RS, бр. 76/05 од 12 август action, пристапено на 28 март 2010 г. 2005 г., член 14.1., на http://www.mju.gov.si/en/ 100 IFAI ги брои консултациите според тоа freedom_of_public_in-formation, пристапено каде се отворени досиејата, а не само колку на 28 март 2010 г. пати била посетена веб-страницата. За 108  Закон за пристап до јавни информации 2008 г. тоа изнесува 13.978.771, а за првата во Словенија (2003 г.), прочистен текст, половина на 2009 г. тоа изнесува 5.344.070. Службен весник RS, бр. 51/06 од 18 мај 2006 Податоците му беа обезбедени на авторот од г., на англиски јазик на http://www.ip-rs.si/ страна на IFAI во документацијата “Total de index.php?id=324, пристапено на 28 март 2010 consultas por fracción” кои му беа дадени на г. Категориите на информации се слични авторот на 23 јули 2009 г. на оние од законите кои се анализирани во 101 Интервју со Хозе Луис Марзал Руиз, Делот 3. генерален директор на de Coordinación y Vig- 109 Одлука за обезбедување и повторно ilancia de la Administración Pública, IFAI, 23 користење информации, белешка 107 погоре, јули 2009 г. членови 2–6 и 8–11. 102 Види критериуми на InfoDF’s за оценка 110 Ibid. член 11(3). на веб-страниците на јавните органи во 111 Во тој поглед Кристофер Худ го цитира документот на шпански јазик кој се нарекува правникот Лон Фулер: „во неговото класично Criterios de evaluación de la información públi- дело Моралноста на законот [Fuller] ca de oficio publicada en los portales de in- дискутира за тензијата помеѓу пристапноста ternet de los Entes Públicos del DF, 2008 г., и веродостојноста на законот - две различ­ ни Фусноти 67 димензии на транспарентноста. Пристап­ 118  Одлука на Централната комисија за носта значи дека законите ѝ се ставени на информации на Индија од 9.4.2009 г. во располагање на јавноста во голема мерка предметот за приговорот на F. No. CIC/ со тоа што се напишани на секојдневен WB/C/2008/00115/LS и други. јазик, кој е разбирлив за лаиците и каде 119  Закон за слободен пристап до информа­ веродостојноста значи да биде напишан на ци­ и во Македонија, белешка 95 погоре, Член 10. прецизен и технички јазик кој судиите и 120  Предметот со кој се отвори ова прашање судовите ќе го толкуваат на доследен на­ во Словенија следеше по барањето на чин, дури и кога таквиот јазик има мало словенечкото спелеолошко друштво за значење за читателот. Зголемувањето на топографски мапи кои ги изработува прис­ тапноста тежнее да ја намали веродос­ словенечката Агенција за мапирање. тојноста и обратно“. Hood (2007 г.) ‘What hap- Комесарот одлучил дека информациите pens when transparency meets blame-avoid- треба да се обезбедуваат бесплатно за ance?’, Public Management Review,9: 2, да може спелеолошкото друштво да го 191–210, може да се најде на: http:// dx.doi. направи првиот онлајн регистар на пештери org/10.1080/14719030701340275, страница 194. во светот, кој вклучува 9262 пештери и се 112 Види Plain English Campaign (Кампања поврзува со други 4293 документи. Повеќето за едноставен англиски јазик) http://www. други земји во Европската Унија на јавните plaineng-lish.co.uk/, пристапено на 28 март органи им овозможуваат да наплаќаат дури 2010 г. Нивната цел е „кампања против неја­ и за некомерцијална повторна употреба сен жаргон и информации кои погрешно ја на информациите од јавниот сектор, но насочуваат јавноста. Ние им помогнавме во Словенија тоа е забрането. Одлуката, на многу владини министерства и на други само на словенечки јазик, може да се официјални организации околу нивните најде на http://www.ip-rs.si/infor-maci- документи, извештаи и публикации. Ние j e -j av n e ga-znacaja/iskalnik-po-odlocbah/ веруваме дека секој треба да има пристап odlocbe-informaci-je-javnega-znacaja/?tx_jz- до јасни и концизни информации“. Денеска decisions_pi1[showUid]=229&tx_jzdecisions_ наградата за кристален знак за кампањата pi1[highlightWord]=raziskovanje%20jam&- се појавува на повеќе од 17.500 документи низ cHash=5b26f278d5, пристапено на 28 март 2010 светот. Јавните органи кои продуцираат ком­ г. Врски (линкови) до мапите може да се најдат плексни или збунувачки документи ри­ зи­ во Друштвото за пештери на Љубљана (Društ- куваат да ја добијат наградата „Златен вол“. vo za raziskovanje jam Ljubljana) на http:// dzrjl. 113 Каталог на податоци на Дистриктот speleo.net/, пристапено на 28 март 2010 г. Колумбија, http://data.octo. dc.gov/, 121 Унгарски закон XC од 2005 г. за слобода на пристапено на 28 март 2010 г. информации по електронски пат, белешка 57 114 Мапа на каталогот на податоци за DC на: погоре, Член 5, 8 и Општ план за објавување ht t p://m ap s .g o og le . c om/ ?q=ht t p://d at a . како анекс на законот. octo.dc.gov/Gateway_ 2009061423595.ashx- 122 Модел на план за објавување, Канце­ ?name=http://data.octo.dc.gov/feeds/dcra_ ла­ рија на комесарот за информации на building_permits/ dcra_building_permits_cur- Обединетото Кралство, белешка 61 погоре. rent.kml, пристапено на 28 март 2010 г. 123 Овој документ не го разгледува ова 115 Овие барања вообичаено се содржани во прашање во детали, но авторот истакнува други закони, а не во законот за пристап до дека постојат технички средства со кои информации. може да се изработат базите на податоци за 116 Во Индија може да важи и спротивното: да се овозможи дека клучните полиња на со едно неодамнешно истражување беше податоци, како што се личните податоци, откриено дека за повеќето држави каде се не се разоткриваат дури и кога на јавноста зборува еден или повеќе други јазици освен ѝ е даден директен пристап до остатокот од англискиот или хинду, истражувачите имале базата на податоци. тешкотии да ги добијат информациите на 124 За анализа на улогата на буџетирањето тие национални јазици. во постигнувањето на целите на политиката 117  Модел на план за објавување на Канце­ за транспарентност види Alfonso Hernán- ларијата на комесарот за информации на dez-Valdez,Буџетски импликации за пристап Обединетото Кралство, белешка 61 погоре. до информации: Случајот на Мексико, 68 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? објавено од Институтот на Светска банка, законски текстови на веб-страницата, кои 2009 г., http://siteresources.world-bank.org/ се однесуваат на работата на CADA, на E X TG OVACC/ Resou rces/ budget i ngImpli- француски јазик, http://www.cada.fr/ fr/tex- cationsfo-rATILegislation.pdf, пристапено te/frame.htm, пристапено на 28 март 2010 г. на 28 март 2010 г. Се истакнува дека за 132 Архуска конвенција Член 2.3. потписниците на Конвенцијата против 133 Архуска конвенција Член 5.1.a. корупција на ОН се достапни фондови за 134 Архуска конвенција Член 5.2.a. техничка помош, кои може да се користат за 135 Архуска конвенција Член 5.2.b/5.2.в. имплементација на одредбите за проактивно 136 Архуска конвенција Член 5.5 и 5.7. објавување од Конвенцијата. 137 Види информации за протоколот од Киев 125 Закон за транспарентност и пристап за регистарот на загадувачи и ослободување до јавни информации на Перу, белешка 38 на загадувачки материјали на http://www. погоре, член 6. За органите на локалната власт unece.org/env/ pp/prtr.htm. оваа обврска мора да биде исполнета само 138 Архуска конвенција Член 5.3. доколку има на располагање технолошки и буџетски средства. 126 Во Мексико, на ниво на градот Мексико, Комисијата за информации има изработено серија на показатели за мерење на барањата за проактивно објавување, види извештај Резултати од првата евалуација на јавните информации кои јавните органи треба автоматски да ги презентираат на нивните интернет-портали (на шпански јазик), јули 2009 г., http://www.infodf.org.mx/nueva_ ley/22/6/2009/evaluacion_portales2009.pdf, пристапено на 28 март 2010 г. 127 Иницијатива за отчетност, 2009 г. RTI Brief, Проактивно објавување информации – Најдобри практики од Мексико, достапно на: http://www. accountabilityindia.org/pdf/AIRT- IBriefVol1.pdf, пристапено на 12 мај 2010 г. 128 Alasdair Roberts, A Great and Revo- lutionary Law? The First Four Years of In- dia’s Right to Information Act, (Одличен и револуционерен закон? Првите четири годи­ ни од спроведувањето на Законот за пра­во на информации во Индија) 9 јануари 2010 г. Pub- lic Administration Review; Suffolk Univer-sity Law School Research Paper No. 10–02, http:// papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id= 1527858, пристапено на 28 март 2010 г. 129 Централна комисија за информации, предмет бр. RC/ UG/35826mpu од 21.12.2008 (Chanderkant J Karira Vs Indian Embassy, Washington). 130 Види на пример одлука на Комисијата за централни информации во предметот бр. CIC/WB/C/2008/00115/LS, Ms. Parmind- er Kaur and others (заеднички предмет) на http://cic. gov.in/CIC-Orders/LS-09042009–10. pdf, пристапено на 28 март 2010 г. 131 Комисија за пристап до адмиистративни документи на Франција (CADA), листа на 69 70 Проактивна транспарентност: Иднината на правото на информации? За практиката за управување на Институтот на Светска банка Управувањето е една од седумте приоритетни Практиката се фокусира на три тематски области: теми во неодамна објавената обновена стратегија управување со индустриите што се занимаваат со на Институтот на Светска банка – стратегија која екстракција на природни ресурси, реформи во одговара на побарувањето на клиентите да учат набавките и пристап до информации. Четвртата од партнерите и соработниците преку базирање програма ги поддржува програмите за спречување на работата на Институтот на Светска банка на корупција за пратениците, судството и приватниот филтрирање и дисеминација на искуствата на сектор. Групата за мобилизирање на чинителите за практичарите. Институтот е посветен на градење на реформи ги поврзува групите чинители во поддршка знаењата и капацитетите за тоа „како да се прават“ на овие приоритетни области, документите и реформи во управувањето, со акцент на поддршката озаконување на знаењата и ги гради капацитетите и одржувањето на ангажманот на повеќе чинители во области што се надополнуваат. Конечно – но, исто за да се остварат тие реформи. така важно – Програмата за развој на лидерство се фокусира на зајакнувањето на капацитетот Практиката за управување на Институтот на Светска на потенцијалните лидери за искористување на банка (WBI’s Governance Practice) работи со партнери, енергијата на групите чинители и за канализирање вклучително и со мрежи од земјата и регионални на овие заложби кон реформите. институции за да се развиваат и умножуваат приспособени програми за учење. Тој програмски пристап има за цел да се создадат коалиции од повеќе чинители и да се создадат платформи за соработка и мрежи на соработници за размена на знаењата. За повеќе информации: WBI The World Bank 1818 H Street, NW Washington, DC 20433 Fax: 202-522-1492 Посетете не на нашата веб страна: http://wbi.worldbank.org/wbi/topics/governance Благодарност за фотографиите: (прва страница) почеток – Хелен Дербишир, долу – istockphotos.com.