‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال غبرګولئ‬ ‫د مسؤلیت سلب‪:‬‬ ‫دغه خپرندویه ټولګه د نړیوال بانک اړوند د بیارغونې او پراختیایي نړیوال بانک د کارکوونکو د‬ ‫هڅو ګډ محصول دی‪ .‬اړینه ندي چې په دغه ګنې کې ترسره شوې څیړنې‪ ،‬موندنې‪ ،‬تحلیلونه‪،‬‬ ‫تفسیرونه او اړوند پایلې د نړیوال بانک د اجرایوی مشرتابه او د اړوندو دولتونو د نظرونو‬ ‫ښکارندویي وکړي‪ .‬نړیوال بانک په دغه راپور کې د خپاره شویو معلوماتو له کره والي څخه ضمانت‬ ‫نکوي‪ .‬په دغه راپور کښې مرزونه‪ /‬پولې‪ ،‬رنګونه‪ ،‬سرلیکونه او نور معلومات په هرې نقشه کې دا‬ ‫مانا نلري چې ګواکې نړیوال بانک د هرې سیمې حقوقي موضوع ګانې او یا دغه څیر مرزونه تایید‬ ‫او یا مني‪.‬‬ ‫د چاپ او خپراوي حق‪:‬‬ ‫د دغه راپور د چاپ او خپریدنې حق خوندي دی‪ .‬د دغې ګڼې د مطالبو کاپي یا د هغې د یوې برخې‬ ‫کاپي کول پرته د خپرندویه مرجع له اجازه څخه د اړوند قانون د نقض المل ګرځي‪ .‬د نړیوال بانک‬ ‫اړوند د بیارغونې او پراختیایي نړیوال بانک پالوۍ د دغه راپور د مطالبو له خپراوي څځه هرکلۍ‬ ‫کوي او په سمالسي توګه د خپل د کار د ځینو برخو د تکثیر په هکله خپرونکو ټولنو او ادارو ته‬ ‫اجازه ورکوي‪.‬‬ ‫د همدي راپور د هري برخي د کاپي یا بیاځلي چاپ د اجازي اخیستلو لپاره‪ ،‬مهرباني وکړئ خپله‬ ‫غوښتنه له بشپړ معلوماتو سره د کاپي رایټ د اجازي مرکز ته په الندي پته را ولیږئ‪222 :‬‬ ‫‪ ،Rosewood Drive, Danvers, MA 01923, USA‬تلیفون ‪ ،978-750-8400‬فکس ‪-4470‬‬ ‫‪./http://www.copyright.com ،978-750‬‬ ‫د حقونو او اجازي په اړه نور ټول غوښتنلیکونه‪ ،‬د تابع حقونو په ګډون‪ ،‬باید د خپرونکي دفتر یعني‬ ‫نړیوال بانک په پته ور ولیږل شي‪،1818 H Street NW, Washington, DC 20433, USA :‬‬ ‫فکس ‪ ،202-522-2422‬بریښنالیک ‪.pubrights@worldbank.org‬‬ ‫د ټوک پر مخ انځور‪ © :‬نړیوال بانک‪2017 ،‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال غبرګولئ‬ ‫سریزه‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور چي په کال کي دوه ځلي خپریږي د افغانستان د اقتصادي وضعیت په اړه یو بشپړ راپور وړاندي کوي‪ .‬دغه‬ ‫راپور وروستي بدلونونه او د افغانستان منځ مهاله اقتصادي لیدلوری تر پوښښ الندي راولي‪ .‬په هره ګڼه کي‪ ،‬د راپور یوه برخه د یوه یا‬ ‫څو ځانګړو موضوعګانو په اړه ژوري څیړني ته ځانګړي شوي وي‪ .‬په افغانستان کي کره معلومات او شمیرو ته نه السرسئ‪ ،‬د اقتصادي‬ ‫فعالیتونو په اړه د میاشتني او ربعوار راپور جوړول له ستونزو سره مخامخ کړي دي‪ .‬له همدي کبله‪ ،‬له تقریبي شاخصونو څخه – په هغه‬ ‫صورت کي چي د هغوۍ کیفیت د قناعت وړ واوسي – ګټه اخیستل کیږي‪ .‬تر ډیره بریده پوري هڅه شوي ده تر څو اصلي تحلیلونه او‬ ‫وړاند ویني یوازي د ډاډ وړ ارقامو او معلوماتو له مخي تر سره شي‪.‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور د پراخو مخاطبینو لپاره په پام کي نیول شوی دی لکه د تصمیم نیووني د چارو په راس کي چارواکو لپاره‪،‬‬ ‫تمویلوونکو هیوادونو او نړیوالو موسسو ته‪ ،‬خصوصي سکټور‪ ،‬د افغانستان په اقتصاد کي ښکیل څیړونکو او کارپوهانو ته او له لویه‬ ‫سره د افغانستان اوسیدونکو لپاره چمتو شوی دی‪.‬‬ ‫دغه راپور د محمد عمر جویا‪ ،‬محمد امان فراهي‪ ،‬کریسټینا ویزر او کلوډیا نصیف له خوا جوړ شوی دی‪ .‬د دي راپور لیکونکي د هیواد‬ ‫د ټیم د غړو له خوا د راپور په منځپانګه کې د وړاندي شویو ګټورو نظرونو لپاره مننه څرګندوي‪ .‬ډیپک مشرا‪ ،‬ډیر ارزښتناکه نظرونه‬ ‫وړاندي کړل‪ ،‬چي لیکواالن له هغه څخه د زړه له تلي مننه کوي‪ .‬احسان هللا ناصري د دي سند په طراحي کي مرسته کړي ده‪ .‬دغه راپور‬ ‫د مانویال فرانسیسکو (د سویلي اسیا لپاره د لوی اقتصاد او مالي مدیریت د برخي مشر) او شوبهام چهودري (د نړیوال بانک د افغانستان‬ ‫د دفتر مشر) تر عمومي الرښووني الندي چمتو شوی دی‪.‬‬ ‫همداشان لیکواالن د افغان دولت د کارکوونکو له همکاریو څخه چي‪ ،‬بیالبیل ارقام او معلومات یي په اختیار کي ورکړي وو‪ ،‬مننه کوي‪.‬‬ ‫دي ته ورته د دي راپور لیکواالن د پیسو د نړیوال وجهي صندوق د کارکوونکو له خوا د تر السه شویو وړاندیزونو او نظرونو په اړه‬ ‫مننه او کوروداني وایي‪.‬‬ ‫د مطالبو لړلیک‬ ‫سریزه ‪4 .......................................................................................................................................................‬‬ ‫د مطالبو لړلیک ‪5 ............................................................................................................................................‬‬ ‫اجرائیوي لنډیز ‪I ..............................................................................................................................................‬‬ ‫الف‪ :‬وروستي اقتصادي پرمختګونه ‪3 ....................................................................................................................‬‬ ‫شالید ‪3 ......................................................................................................................................‬‬ ‫‪1.‬‬ ‫د خصوصي سکتور فعالیتونه ‪4 .........................................................................................................‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫بهرنی سکتور ‪8 ............................................................................................................................‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫مالي بدلونونه‪11 ...........................................................................................................................‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫د پولي او بانکي سکتور بدلونونه ‪13 ...................................................................................................‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫ب‪ .‬منځ مهاله لیدلوری ‪15 ..................................................................................................................................‬‬ ‫ج‪ .‬لومړۍ ځانګړي برخه‪ :‬څرنګه کوالی شو اقتصادي خوځښت په داسي شرایطو کي چي مالي سرچیني محدودي وي رامنځته کړو؟‬ ‫‪18 .............................................................................................................................................................‬‬ ‫د‪ .‬دویمه ځانګړې برخه‪ :‬په ‪ 139۵‬کال کي د بیرته راستنیدونکو او بي ځایه شویو د خوځښت ډول‪ :‬د بیالبیلو شمیریزو سرچینو له مخي‬ ‫تحلیل ‪26 ......................................................................................................................................................‬‬ ‫ضمیمه ‪ :‬په افغانستان کي د نړیوال بانک د ګروپ پروګرام ‪31 ......................................................................................‬‬ ‫د شکلونو لړلیک‬ ‫‪ 1‬شکل‪ :‬ملکي زیانونو زیاتوالی موندلی دی‪3 ................................................................................................................‬‬ ‫‪ 2‬شکل‪ :‬اقتصادي وده (‪4 ..................................................................................................................... )139۵-1382‬‬ ‫‪ 3‬شکل‪ :‬اقتصادي وده (‪5 ..................................................................................................................... )139۵-1382‬‬ ‫‪ ۴‬شکل‪ :‬د نویو تشبثاتو ثبت مخ پر کمښت دی ‪5 .............................................................................................................‬‬ ‫‪ ۵‬شکل‪ :‬په ‪ 139۵‬کال کي د کوکنارو او تریاکو د کښت سیمي مخ په زیاتیدو دي ‪6 .................................................................‬‬ ‫‪ ۶‬شکل‪ :‬په کلیوالي سیمو کي د بیوزلۍ د کچي زیاتوالی ‪6 .................................................................................................‬‬ ‫‪ 7‬شکل‪ :‬د مصرفي توکو بیي سره له دي چي په نړیوالو بیو کي ښه والی راغلی بیا یي هم زیاتوالی موندلی دی ‪7 ............................‬‬ ‫‪ 8‬شکل‪ :‬په ‪ 201۶‬کال کي صادراتو زیاتوالی موندلی دی ‪8 ..............................................................................................‬‬ ‫‪ 9‬شکل‪ :‬د سوداګریزو شریکانو له اړخه د سوداګریز جوړښت تمرکز؛ د هرفنډال (‪ )Herfindahl‬شاخص ‪9 .................................‬‬ ‫‪ 10‬شکل‪ :‬له ‪ 1387‬څخه تر ‪ 139۴‬پوري د افغانستان لس غوره سوداګریز شریکان‪9 .............................................................‬‬ ‫‪ 11‬شکل‪ :‬د افغانۍ د مبادلي بیه او د ارزي زیرمو ارزښت ‪11 ...........................................................................................‬‬ ‫‪ 12‬شکل‪ :‬په تیرو دوو پر له پسي کلونو کي د عوایدو راټولول زیاتوالی موندلی دی ‪12 ............................................................‬‬ ‫‪ 13‬شکل‪ :‬په ‪ 139۵‬مالي کال کي د بودیجي بیالنس متوازن و‪13 .......................................................................................‬‬ ‫‪ 1۴‬شکل‪ :‬د پولي او بانکي امانتونو د شاخصونو وده‪14 ...................................................................................................‬‬ ‫‪ 1۵‬شکل‪ :‬د بودیحې کسر به (پرته له بهرنیو مرستو څخه) تل زیاتوالی ومومي ‪16 ..................................................................‬‬ ‫‪ 1۶‬شکل‪ :‬د «غوره ودي» د سناریو په اړه وړاندویني‪ :‬کورني عواید‪ ،‬لګښتونه او د بودیجي کسر ‪18 ...........................................‬‬ ‫‪ 17‬شکل‪ :‬د عامه لګښتونو جوړښت‪ ،‬د ‪ COFOG‬د عملیاتي ډلبندیو له مخي ‪19 .....................................................................‬‬ ‫‪ 18‬شکل‪ :‬په ځینو هیوادونو کي د مالي ډیریدونکي ضریب اندازه ‪20 ...................................................................................‬‬ ‫‪ 19‬شکل‪ :‬په افغانستان کي د لګښتونو د عملیاتي ډلبندیو لپاره زیاتیدونکي مالي ضریبونه ‪21 ......................................................‬‬ ‫د جدولونو او ضمیمو لړلیک‬ ‫‪ 1‬جدول‪ :‬په ‪ 139۴‬او ‪ 139۵‬مالي کلونو کي پرتلیزه لګښتونه ‪13 .......................................................................................‬‬ ‫‪ 2‬جدول‪ :‬د لوی اقتصاد منځ مهاله چوکاټ‪16 .......................................................................................... 1399 -1393 ،‬‬ ‫د ‪ 1‬ضمیمي جدول‪ :‬اقتصادي منتخب شاخصونه ‪33 ........................................................................................................‬‬ ‫د ‪ 2‬ضمیمي جدول‪ :‬مالي منتخب شاخصونه ‪34 .............................................................................................................‬‬ ‫د ‪ 3‬ضمیمي جدول‪ :‬مالي منتخب شاخصونه ‪35 ..............................................................................................................‬‬ ‫د ‪ ۴‬ضمیمي جدول‪ :‬مالي منتخب شاخصونه ‪36 ..............................................................................................................‬‬ ‫د کادرونو لړلیک‬ ‫‪ 1‬کادر‪ :‬د افغانستان په سوداګریز جوړښت کي د سوداګریزو شریکانو له اړخه زیاته تنوع‪ ،‬په وروستیو کلونو کي راډیره شوي ده ‪9 .....‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫اجرائیوي لنډیز‬ ‫په ‪ 139۵‬کال کي د ناکراریو او زورزیاتیو دوام په پر له پسي توګه د معیشت او اقتصادي فعالیتونو‬ ‫خوندیتوب اغیزمن کړ‪ .‬د کورنیو تاوتریخوالیو په زیاتیدو او د سیاسي وضعیت په پیچل کیدو سره‪ ،‬د‬ ‫ملکي زیانونو کچه په بي ساري توګه زیاتوالی وموند‪ .‬پانګي اچووني او سوداګرۍ ته زړه ښه کول‬ ‫همداشان په ډیره ټیټه کچه کي ده‪ ،‬چي په تیرو څلورو کلونو کي د نویو ثبت کیدونکو شرکتونو کمښت د‬ ‫همدي امر ښکارندوی ده‪ .‬اقتصادي وده چي په ‪ 139۴‬مالي کال کي ‪ 1.1‬سلنه وه په ‪ 139۵‬مالي کال‬ ‫کي ‪ 2.2‬سلني ته لوړه شوي‪ ،‬چي البته دا وده هم د کرهڼیز سکتور د ودي له کبله رامنځته شوي ده‪ .‬دا‬ ‫په داسي حال کي ده چي‪ ،‬ټول غیرکرهڼیز سکتورونه په دغه کال کي د ودي له ډیري ټیټي کچي څخه‬ ‫برخمن وو‪ .‬په داسي یوه هیواد کي چي نفوس یي هر کال ‪ 3‬سلنه زیاتوالی ولري‪ ،‬نو ‪ 2.2‬سلنه اقتصادي‬ ‫وده به د هغوۍ د سړي سر عاید د کمښت المل وګرځي‪.‬‬ ‫د پولي پړسوب کچه چي په ‪ 139۴‬مالي کال کي ‪ -1.5‬سلنه وه په ‪ 139۵‬مالي کال کي ‪ ۴.۴‬سلني ته‬ ‫لوړ شو‪ ،‬چي د دي کار یو ښکاره عامل د افغانیو د ارزښت کمیدل او همداشان په نړیواله کچه د خوراکي‬ ‫توکو د بیو ښه والی دی‪ .‬دا چي افغانستان د خپلو زیاتره مصرفي توکو را واردوونکی هیواد دی‪ ،‬نو له‬ ‫همدي کبله د نړیوالو بیو بدلون او د مبادلي بیه د دي المل ګرځي تر څو په افغانستان کي د توکو بیي په‬ ‫پراخه کچه اغیزمني شي‪.‬‬ ‫په ‪ 1393‬کال کي د عوایدو د کچي په راټیټیدو سره‪ ،‬افغانستان وکوالی شول چي په تیرو دوو کلونو کي‬ ‫د عوایدو په راټولولو کي د پام وړ اصالحات راولي‪ .‬په ‪ 139۵‬مالي کال کي د کورنیو عوایدو کچي‬ ‫نږدي ‪ 1۵‬سلنه زیاتوالی وموند چي د بودیجي له متوقعه موخي څخه ‪ ۵‬سلنه زیاته وه‪ .‬خو د ناخالصه‬ ‫کورني تولید په تناسب‪ ،‬کورني عواید ال اوس هم په تر تولو ټیټه کچه کي یعني ‪ 10.۵‬سلنه کي والړ دي‪.‬‬ ‫د صادراتو د زیاتوالي او وارداتو د کموالي (د داخلي غوښتنو د کمښت له کبله) په پایله کي‪ ،‬په اټکلیزه‬ ‫توګه سوداګریز کسر د ‪ 139۴‬کال د ناخالصه کورني تولید له منفي ‪ 3۶.۶‬سلني څخه په ‪ 139۵‬کال کي‬ ‫منفي ‪ 33.3‬سلني ته ښه والی وموند‪ .‬د سوداګریز کسر زیاتره برخه د بهرنیو مرستو له خوا تمویلیږي‪،‬‬ ‫او د جاري حساب کچه د ‪ 139۵‬کال د ناخالصه کورني تولید د شاوخوا ‪ ۴‬سلنه کوچني مازاد سره اټکل‬ ‫کیږي‪.‬‬ ‫افغانستان په ‪ 139۵‬کال کي د بشري اوضاع د ننګونو د زیاتوالي شاهد هم و‪ .‬څه باندي ‪ 800‬زره کډوال‬ ‫له پاکستان او ایران څخه هیواد ته راستانه شول‪ .‬په ورته وخت کي‪ ،‬په هیواد کي دننه د امنیتي ستونزو‬ ‫له کبله د بي ځایه شویو خلکو کچه هم زیاته شوي ده‪ .‬که چیرته له ګاونډیو هیوادونو څخه د کډوالو بیرته‬ ‫راستنیدل او په افغانستان کي دننه د امنیتي ستونزو له کبله د کورنیو بي ځایه کیدل همداسي دوام ومومي‪،‬‬ ‫نو دا به په ‪ 139۶‬کي د افغان حکومت د هڅو پر وړاندي یوه بله ستره ننګوونه وي‪ ،‬تر څو هر څه ژر‬ ‫بیړني او بنسټیز خدمتونه ځورمنونکو ډلو ته ورسوي‪.‬‬ ‫اټکل کیږي چي په ‪ 139۶‬مالي کال کي به اقتصادي وده په متعادله توګه ‪ 2.۶‬سلنه زیاتوالی ولري‪ .‬هیله‬ ‫کیږي چي اقتصادي وده به په تدریج سره تر ‪ 2020( 1399‬ز) کال پوري ‪ 3.۶‬سلني ته ورسیږي‪ .‬خو‬ ‫د یادو کلونو په ترڅ کي به دا شان وده د غوره امنیت‪ ،‬سیاسي ټیکاو‪ ،‬د اصالحاتو د بریالي تطبیق او د‬ ‫بالعوضو مالي مرستو په دوام پوري تړلی وي‪.‬‬ ‫اټکل کیږي چي په ‪ 2017( 139۶‬ز) مالي کال کي به کورني عواید د ناخالصه کورني تولید ‪10.8‬‬ ‫سلني کچي ته ورسیږي‪ .‬که څه هم هیله کیږي چي دولتي لګښتونه به هم متناسباْ په دغه کال کي پورته‬ ‫والړ شي‪ ،‬خو د بالعوضه مرستو په ترالسه کولو سره به کلنۍ بودیجه د پخوانیو ژمنو او پروګرامونو‬ ‫له مخي‪ ،‬متوازنه پاته شي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪I‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫په منځ مهال کي به‪ ،‬بودیجوي ننګووني په ملموسه توګه پاتي شي‪ .‬پرمختیایي لګښتونو او امنیتي لګښتونو‬ ‫ته به اړتیا زیاتوالی ومومي‪ ،‬خو برخالف‪ ،‬اوسنۍ مالي سرچیني به کافی نه وي‪ .‬په داسي یوه حالت کي‪،‬‬ ‫په ستراتیژیکه توګه سره تخصیص او د همدي وخت په اوږدو کي له سرچینو څخه اغیزمنه ګټه اخیستنه‬ ‫یو حیاتي امر ګنل کیږي‪.‬‬ ‫د افغانستان د اقتصادي راپور ځانګړي برخي په داسي یوه هیواد کي چي له مالي محدود سرچینو سره‬ ‫مخ دی هلته د «اقتصادي خوزښټ» د رامنځته کولو څرنګوالی تر بحث الندي نیولی دی‪ .‬په داسي حال‬ ‫کي چي اقتصادي وده ورو او پڅه ده‪ ،‬نو افغانستان هم د اقتصاد د خوځنده کولو لپاره – او په ورته وخت‬ ‫کي د مالي وضعیت د ال تضعیف د مخنیوي لپاره – له جدي ستونزي سره مخامخ دی‪ ،‬تر څو وکوالی‬ ‫شي له یوي خوا اقتصادي خوزښټ رامنځته کړي او له بلي خوا د مالي تلپاته والي له زیات تضعیف څخه‬ ‫مخنیوی وکړي‪ .‬مالي چاپیریال شدیداً محدود دی او په دولتي لګښتونو کي د هر ډول زیاتوالي یا د مالیاتو‬ ‫تقلیل وړتیا‪ ،‬ناممکنه ګرځیدلي ده‪ .‬له همدي خاطره‪ ،‬حکومت باید داسي نوښتونه تر الس الندي ونیسي‬ ‫چي د هغو موخه پر اقتصادي ودي باندي د مالي لګښتونو د اغیز لوړول واوسي‪.‬‬ ‫لومړی‪ ،‬هغه تګالري باید عملي کړل شي چي دولت د خپلو لګښتونو لپاره له کورني تولیداتو څخه ګټه‬ ‫پورته کړي‪ ،‬چي دا کار به د کورنیو تولیداتو د ودي او ال غوړیدا المل وګرځي نه دا چي په وارداتو کي‬ ‫زیاتوالی راولي‪ .‬دویم‪ ،‬په دولت کي د «جذب د وړتیا» لوړول د دي المل ګرځي تر څو د عامه پانګي‬ ‫اچووني د پیسو د ارزښت کیفیت‪ ،‬سرعت او تطبیق زیاتوالی ومومي‪ .‬درییم‪ ،‬د داسي تګالرو عملي کول‬ ‫چي د بانکي چارو او ودانیزو چارو په سکتورونو کي د رقابتي بازارونو د پراختیا المل وګرځي چي په‬ ‫دي کار سره به په دواړو سکتورونو کي زیات شمیر واړه او منځني شرکتونه رامنځته شي‪ .‬د داسي‬ ‫تګالرو پلي کول چي په ترڅ کي یي مالي چاپیریال زیاتوالی ومومي کیدای شي د کورنیو سرچینو د‬ ‫انسجام په اړه له یو لړ اقداماتو څخه جوړ واوسي او همداشان له شته مالي سرچینو څخه په اغیزمنه توګه‬ ‫کټه اخیستنه واوسي‪ ،‬چي له سرچینو څخه اغیزمنه ګټه اخیستنه په نهایت کي د زیات شمیر سرچینو د‬ ‫رامنځته کیدو او فارغیدو المل ګرځي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪II‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫الف‪ :‬وروستي اقتصادي پرمختګونه‬ ‫‪ .۱‬شالید‬ ‫سیاسي او امنیتي شرایط‪ ،‬د په عمومي توګه په ‪ 139۵‬کال کي د افغانستان امنیتي وضعیت ال همغسي کړکیچن و‪ .‬طالب‪ ،‬داعش او‬ ‫افغانستان اقتصادي او ټولنیز نورو ناقانونه وسله والو ډلو خپلو بریدونو ته په بیالبیلو ښارونو او ولسوالیو کي زیاتوالی ورکړ‪ .‬د امنیتي‬ ‫وضعیت په خرابیدو سره‪ ،‬ملکي زیانونه په بي ساري توګه سره زیات شول‪ .‬د ‪ 139۵‬کال په درشل کي‬ ‫ډګرونه هم اغیزمنوي‪.‬‬ ‫شاوخوا ‪ 11۴00‬ملکي وګړي زیانمن شوي دي‪ ،‬چي له دي ډلي ‪ 3۵00‬یي خپل ژوند له السه ورکړی او‬ ‫نږدي ‪ 8000‬یي ټپیان شوي دي‪ .‬د ناکرارۍ د ګراف په زیاتوالي سره‪ ،‬د هیواد عمومي وضعیت سخت‬ ‫ټکنی شو‪ ،‬چي له همدي کبله د لومړنیو خدمتونو وړاندي کولو او پرمختیایي فعالیتونو ته اړتیا له ډیره پسي‬ ‫محسوسه کیږي‪.‬‬ ‫امنیتي کړکیچن حالت‪ ،‬له اروپا‪ ،‬پاکستان او ایران څخه د افغان کډوالو بیرته راستنیدا‪ ،‬او له دي سره‬ ‫جوخت د جګړو او ناکراریو له السه د بیځایه شویو وګړو زیاتوالي د ټولنیز – اقتصادي ژوندانه په بیالبیلو‬ ‫اړخونو کي خورا زیات فشار او تراکم رامنځته کړی دی‪ .‬په ‪ 139۵‬کال کي‪ ،‬څه باندي ‪ 800‬زره افغان‬ ‫کډوال له پاکستان او ایران څخه بیرته افغانستان ته راستانه شول‪ .‬په ورته وخت کي ویل کیږي چي د اټکل‬ ‫له مخي اوس هم له ‪ 1.2‬نه تر ‪ 3‬میلیون پوري افغان کډوال ال په پاکستان او ایران کي اوسیږي‪ ،‬او احتمال‬ ‫لري چي د سیمه ایزو اړیکو په خرابیدو سره به په ‪ 139۶‬کال کي په زرګونو نور افغان کډوال افغانستان‬ ‫ته بیرته راستانه شي‪ .‬له بلي خوا‪ ،‬د امنیتي وضعیت په کړکیچن کیدو سره یوازي تیر کال شاوخوا ‪۶۴0‬‬ ‫زره افغان کورنۍ له خپلو اصلي مینو څخه بیځایه شوي دي‪ .‬اوس مهال په افغانستان کي له خپلو اصلي‬ ‫مینو څخه د بي ځایه شویو وګړو شمیر څه باندي ‪ 1.۴‬میلیون وګړي دي‪ .‬ښایي په ‪ 139۶‬کال کي د افغان‬ ‫کډوالو په راتګ سره دا شمیره زیاتوالی ومومي‪ ،‬چي په دي ترتیب سره به د دولت پر وړاندي یو له سترو‬ ‫ننګونو څخه دغي ځورمنونکي ډلي ته د لومړنیو خدمتونو وړاندي کول وي‪.‬‬ ‫د همدي ناکراره وضعیت باوجود‪ ،‬د ملي یووالي حکومت د ستونزمنو امنیتي شرایطو سره سره‪ ،‬خپل‬ ‫اصالحاتي ارماني پروګرامونه تعقیب کړل‪ .‬د ‪ 201۶‬کال د اکټوبر په څلورمه‪ ،‬د افغانستان په اړه د‬ ‫بروکسیل کنفرانس‪ ،‬چي د نړۍ د ‪ 70‬هیوادونو او ‪ 30‬نړیوالو موسسو په ګډون جوړ شوی و‪ ،‬افغان‬ ‫حکومت «د افغانستان د سولي او پراختیا ملي نوی چارچوکاټ» وړاندي کړ‪ .‬په دغه کنفرانس کي‪ ،‬د‬ ‫راتلونکو څلورو کلونو لپاره هر کال د ‪ 3.8‬میلیارد امریکایي ډالرو بالعوضه پرمختیایي مرستو ژمنه‬ ‫وشوه‪ .‬سربیره پر دي‪ ،‬د ‪ 201۶‬کال د جوالی په میاشت کي د ناټو په هغه غونډه کي چي په وارسا کي‬ ‫جوړه شوي وه‪ ،‬د راتلونکو څلورو کلونو لپاره هر کال د امنیتي لګښتونو لپاره د ‪ ۴.۵‬میلیارد امریکایي‬ ‫ډالرو د ورکړي ژمنه وشوه‪.‬‬ ‫‪۱‬شکل‪ :‬ملکي تلفاتو زیاتوالی موندلی‬ ‫ب‪ .‬له جګړي څخه د بیځایه شویو وګړو شمیر(‪)1395-1391‬‬ ‫الف‪ .‬له جګړي څخه د راپورته شویو ملکي تلفاتو شمیر‬ ‫‪700‬‬ ‫‪12,000‬‬ ‫‪600‬‬ ‫کشته ها‬ ‫زخمی ها‬ ‫‪10,000‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪8,000‬‬ ‫‪Thousands‬‬ ‫‪6,825‬‬ ‫‪7,469‬‬ ‫‪7,920‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪6,000‬‬ ‫‪5,669‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪4,821‬‬ ‫‪4,000‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪2,000‬‬ ‫‪3,710‬‬ ‫‪3,565‬‬ ‫‪3,498‬‬ ‫‪2,769‬‬ ‫‪2,969‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫سرچینه‪ :‬په افغانستان کي د ملګرو ملتونو د ماموریت مرسیتاله اداره او د کډوالو په چارو کي د ملګرو ملتونو عالي کمیشنري (‪)UNHCR‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪3‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫‪ .2‬د خصوصي سکتور فعالیتونه‬ ‫په ‪ 1390‬کال کي د نړیوالو پوځي ځواکونو د وتلو د پړاو په پیلیدو سره او بیا په ‪201۴( 1393‬ز) کال‬ ‫د اقتصادي ښه والي‬ ‫کي افغان امنیتي ځواکونو ته د امنیتي مسوولیتونو د لیږد د بهیر په بشپړیدو سره‪ ،‬د افغانستان اقتصادي‬ ‫وده پڅه او په ټپه‬ ‫ودي په کلکه توګه راټیټه شوه‪ .‬داسي چي له ‪ 1382‬څخه تر ‪ 1391‬کلونو پوري د کلنۍ ودي منځنی حد‬ ‫والړ ده‪ ،‬ځکه چي‬ ‫‪ 9‬اعشاریه ‪ ۴‬سلنه وه چي دا شمیره بیا د ‪ 1393‬نه تر ‪ 139۵‬کلونو پوري ‪ 2‬اعشاریه ‪ 1‬سلني ته را‬ ‫ناکرارۍ پر خصوصي‬ ‫ولویده‪ .‬په ‪201۶( 139۵‬ز) مالي کال کي‪ ،‬د اقتصادي ودي کچه په ‪ 139۴‬کال کي له ‪ 1.1‬سلني‪ 1‬څخه‬ ‫پانګي اچووني او د‬ ‫‪ 2.2‬سلني‪ 2‬ته زیاتوالی وموند‪ ،‬چي د دي زیاتوالي اصلي المل د کرهڼي د سکټور ستره وده وه‪ .‬له ‪1391‬‬ ‫مستهلکینو پر تقاضا‬ ‫کال څخه را پدیخوا د پام وړ اقتصادي ودي کموالی‪ ،‬د نړیوالو مرستو د کمښت او د هیواد د روانو امنیتي‬ ‫باندي ناوړه اغیزي‬ ‫ستونزو او سیاسي وضعیت کي د ‪ 2‬شکل‪ :‬اقتصادي وده (‪)۱۳۹5-۱۳82‬‬ ‫لرلي دي‬ ‫مخ پر زیاتیدونکي ابهام د اغیز له (سلنه)‬ ‫کبله دی‪ .‬په داسي حال کي چي په‬ ‫‪25.0‬‬ ‫بودیجه کي د شاملو مالي مرستو‬ ‫‪20.0‬‬ ‫کچه د ‪ 1391‬کال له ‪ 2‬میلیارد‬ ‫امریکاي ډالرو څخه په ‪ 139۵‬کي‬ ‫‪15.0‬‬ ‫څه باندي ‪ 3‬میلیارد امریکایي ډالرو‬ ‫ته لوړه شوي ده‪ ،‬خو د بودیجي نه د‬ ‫‪10.0‬‬ ‫بهر مرستو په برخي کي بیا کمی‬ ‫‪5.0‬‬ ‫راغلی دی‪ .‬د پوځي او ملکي‬ ‫مرستو په ګډون کوم چي په بودیجه‬ ‫‪0.0‬‬ ‫کي شامل دي او له بودیجي څخه‬ ‫بهر دي‪ ،‬د ټولټال بالعوضه مرستو‬ ‫شمیر‪ 3،‬له ‪ 1388‬نه تر ‪1391‬‬ ‫کلونو پوري له ‪ 12.۵‬میلیارد‬ ‫رشد اقتصادی‬ ‫خط گرایش ‪ 1382‬الی ‪1391‬‬ ‫امریکاي ډالرو اټکلیز اوسط څخه‬ ‫په ‪ 139۴‬کي ‪ 8.8‬میلیارد‬ ‫سرچینه‪ :‬د احصائیي مرکزي اداره او د نړیوال بانک د کارکوونکو‬ ‫محاسبات‬ ‫امریکایي ډالرو ته را ټیټ شوي‬ ‫دي‪.‬‬ ‫په ‪ ۱۳۹۵‬مالي کال‬ ‫کرهڼي په ‪ 139۵‬مالي کال کي د اقتصادي ودي نیمایي برخه جوړه کړي ده‪ .‬د همدي کال په جریان کي‪،‬‬ ‫کي اقتصادي وده‬ ‫د کرهڼي سکتور ‪ ۶‬سلنه وده وموندله چي په همدي توګه د اقتصادي ودي د تر ټولو ستري سرچیني په‬ ‫اساسا ً د کرهڼي د‬ ‫توګه بدل شو‪ .‬د کرهڼي د سکتور پیاوړي وده د پام وړ میوو د محصوالتو له برکته و‪ ،‬چي سږ کال یي‬ ‫سکتور د ودي له کبله‬ ‫څه باندي ‪ 30‬سلنه زیاتوالی درلود‪ .‬د همدي کال په جریان کي د هوا مناسب وضعیت او په کافي اندازه‬ ‫رامنځته شوی‬ ‫بارانونه د دي المل وګرځیدل تر څو د بڼ والۍ تولیدات په بي کچي توګه زیاتوالی ولري‪ .‬خو په ‪139۵‬‬ ‫کال کي د غله جاتو تولید‪ ۴.8‬سلنه ټیټوالی درلود‪ ،‬چي په دي منځ کي د غنمو محصوالت ‪ 2.۵‬سلنه‬ ‫ټیټوالی لري‪ .‬دا کموالی د غله جاتو په تولید باندي د افاتو او ناروغیو د رامنځته کیدو له کبله و چي دومره‬ ‫ټیټوالی یي لرلی‪.‬‬ ‫صنایع له انقباض‬ ‫په هیواد کي د ودانیزو فعالیتونو د ‪ 2.۶‬سلني کموالي له کبله‪ ،‬د صنایعو د سکټور تولید د ‪ 0.8‬سلني په‬ ‫سره مخامخ شوي‪ ،‬په‬ ‫اندازي سره کموالی موندلی دی‪ .‬په ودانیز سکتور کي دا وضعیت د تیرو کلونو د راتګ ښکارندوی ده‬ ‫داسي حال کي چي‬ ‫چي هان د ‪ 1391‬او ‪ 139۴‬کلونو تر منځ په داسي حال کي چي په نورو ټولو سکتورونو کي وده ورو‬ ‫خدماتي سکټور مثبته‬ ‫کیده‪ ،‬خو ودانیزو فعالیتونو خپله پیاوړي وده ساتلي وه‪ .‬په ‪ 139۵‬مالي کال کي تولیدي صنایعو شاوخوا‬ ‫وده درلوده‪.‬‬ ‫‪ 1‬د ‪ 139۴‬کال لپاره لومړنۍ اټکل شوي وده ‪ 0.8‬سلنه وه‪ ،‬لکه څرنګه چي د ‪ 201۶‬کال د اکتوبر په میاشت کي د افغانستان په اقتصادي رپوټ‬ ‫کي هم خپور شوی‪ .‬نوموړی اټکل د احصائیي د مرکزي اداري له خوا په دي وروستیو کي د ‪ 1.1‬سلني په کچه تصحیح شو‪.‬‬ ‫‪ 2‬د کوکنارو له کښت څخه تر السه شوی اضافي ارزښت د ناخالصه کورني تولید په ارقام او شمیرو کي چي په دغه رپوټ کي د هغه یادوونه‬ ‫شوي‪ ،‬شامل نه دی‪ .‬د ودي رسمي شمیري (د بیلګي په توګه د ‪ 139۵‬کال لپاره د ‪ 3.۶‬سلني) چي د احصائي د مرکزي اداري له لوري یي‬ ‫رپوټ ورکړل شوی دی په هغه کي د تریاکو او کوکنارو اضافي ارزښت شامل دی او محاسبه یي هم د هجري شمسي کال له مخي شوي ده‪.‬‬ ‫په دغه رپوټ کي د اقتصادي ودي شمیري له هجري شمسي کال څخه مالي کال (چي د میالدي کال له مخي دی) ته تبدیل شوي دي‪.‬‬ ‫‪ 3‬په بودیجه کي شامل بالعوضه مرستي هغو مالي مرستو ته ویل کیږي چي دولت ته د «اختیاري» (یعني د بودیجي د تمویل لپاره) یا‬ ‫«غیراختیاري» (یعني ځانګړي پروژه اي مرستي) په بڼه په اختیار کي ورکول کیږي‪ .‬په داسي حال کي چي له بودیجي څخه بهر مرستي‬ ‫مستقیماً د نړیوالو تمویلوونکو له خوا تر سره کیږي او په بودیجه کي نه حسابیږي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪4‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫‪ 1‬سلنه وده وکړه‪ ،‬په داسي حال کي چي د خدماتو سکتور بیا ‪ 2.2‬سلنه وده کړي‪ .‬د تولیدي صنایعو او‬ ‫تقریبي شاخصونه د‬ ‫خدماتو د سکټور د ودي دغه کچه‬ ‫خصوصي پانګي‬ ‫‪ ۳‬شکل‪ :‬اقتصادي وده (‪)۱۳۹5-۱۳82‬‬ ‫د همدي سکټورونو د ودي د‬ ‫اچووني د ودي‬ ‫(سلنه)‬ ‫پخوانیو کچو په پرتله ډیره کمه ده‪.‬‬ ‫ښکارندوی نه دي‬ ‫‪50.0‬‬ ‫رشد اقتصادی‬ ‫په ‪ 139۵‬کال کي د نویو ثبت‬ ‫‪40.0‬‬ ‫زراعت‬ ‫شویو تشبثاتو شمیر (د سوداګرۍ‬ ‫‪30.0‬‬ ‫صنایع‬ ‫په سکتور کي له عمده او پرچون‬ ‫تشبثاتو نه پرته) ‪ 9‬سلنه کموالی‬ ‫خدمات‬ ‫‪20.0‬‬ ‫موندلی دی‪ .‬د خصوصي پانګي‬ ‫‪10.0‬‬ ‫او‬ ‫اچووني په اړه د دقیقو ارقام‬ ‫امارو د نشتوالي له کبله‪ ،‬د نویو‬ ‫‪0.0‬‬ ‫تشبثاتو د ثبت ارقام د یوازینی‬ ‫‪-10.0‬‬ ‫تقریبي سرچیني په توګه ګڼل‬ ‫کیږي چي د پانګي اچووني د‬ ‫‪-20.0‬‬ ‫‪1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392 1393 1394 1395‬‬ ‫کارول‬ ‫فعالیتونو د تعقیب لپاره‬ ‫مالی مالی مالی مالی‬ ‫کیږي‪ .‬په ‪ 139۵‬کال کي‪ ،‬د نویو‬ ‫نقلیه وسایطو د ثبت یا جواز‬ ‫ورکولو شمیر هم یوازي ‪ 3.9‬سرچینه‪ :‬د احصائیي مرکزي اداره‬ ‫سلنه لوړ والړ‪ ،‬چي دا په خپله په خپل وخت سره د ټیټو اقتصادي فعالیتونو د کچي ښکارندوی ده‪.‬‬ ‫‪ 4‬شکل‪ :‬د نویو تشبثاتو ثبت مخ په کمیدو دی‬ ‫افغانستان په رسمي ډول د ‪ 201۶‬کال د‬ ‫اوسني یو لړ نیول شوي‬ ‫جوالی په ‪29‬مه د سوداګرۍ د نړیوال‬ ‫نوښتونه کوالی شي د‬ ‫‪9,000‬‬ ‫زراعت‬ ‫صنایع تولیدی‬ ‫سازمان غړیتوب تر السه کړ‪ .‬په همدي‬ ‫پانګي اچووني د ودي‬ ‫‪8,000‬‬ ‫ساختمانی‬ ‫سایر صنایع‬ ‫په‬ ‫ترتیب له دي سازمان سره د افغانستان‬ ‫راتلونکي ښه کاندي‬ ‫‪7,000‬‬ ‫خدمات‬ ‫یو ځای کیدو سره به افغانستان د‬ ‫‪6,000‬‬ ‫سوداګریزو توکو د ترانزیټ اسانتیاوو‪،‬‬ ‫‪5,000‬‬ ‫سوداګریزو شخړو هواري او نړیوالو‬ ‫‪4,000‬‬ ‫بازارونو ته السرسی ومومي‪ ،‬چي کوالی‬ ‫‪3,000‬‬ ‫‪2,000‬‬ ‫شي د بهرنۍ مخامخ پانګي اچووني‬ ‫‪1,000‬‬ ‫کال‬ ‫راتلوکي کي ښه والی راولي‪ .‬د ‪139۵‬‬ ‫‪-‬‬ ‫د غبرګولي په میاشت کي ایران او هند د‬ ‫‪2012 2013 2014 2015 2016‬‬ ‫چاه بهار د ساحلي نبدر د پراختیا هوکړه‬ ‫لیک ته ورسیدل‪ .‬دغه بندر د ایران په‬ ‫سویل ختیځ سیمه په فارس خلیج کي سرچینه‪ :‬د تشبثاتو د ثبت مرکزي اداره د سوداګرۍ د پرچون او‬ ‫موقعیت لري چي د افغانستان لپاره به نوي عمده سکتور نه پرته‬ ‫ترانزیتي الره پرانیزي‪ .‬دغه بندر‪ ،‬د‬ ‫افغانستان لپاره د نښلوونکي ټیټي بیي په لرلو سره کوالی شي د افغانستان لپاره په یوه مهم سوداګریز بندر‬ ‫باندي بدل شي‪ .‬په داسي حال کي چي د سوداګرۍ د نړیوال سازمان د غړیتوب تر السه کول او د چاه بهار‬ ‫بندر پرانیستل کوالی شي په افغانستان کي د پانګي اچووني راتلونکي ښه کړي‪ ،‬خو په هیواد کي امنیتي‬ ‫وضعیت ښایي له دي شان سوداګریزو زیربینایي پروژو څخه ګټه اخیستنه لږ ټکنی کړي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪5‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫‪ 5‬شکل‪ :‬په ‪ ۱۳۹۵‬کال کي د کوکنارو او تریاکو د کښت سیمو‬ ‫په ‪ 139۵‬کال کي د تریاکو تولید‬ ‫زیاتوالی موندلی‬ ‫زیاتوالی وموند‪ .‬له جرمونو او نشه‬ ‫(ښی محور‪ :‬هکټار ؛ کیڼ محور‪ :‬متریک ټن)‬ ‫په ‪ ۱۳۹۵‬کال کي د تریاکو‬ ‫یي توکو سره د ملګرو ملتونو د‬ ‫مبارزي دفتر وروستی رپوټ ښیي‬ ‫تولید او د کوکنارو کرل‬ ‫‪9,000‬‬ ‫تولید تریاک‬ ‫‪ 250,000‬ساحات تحت کشت‬ ‫چي په کرل کیدونکو سیمو کي‬ ‫کیدونکو سیمو زیاتوالی‬ ‫‪8,000‬‬ ‫‪200,000‬‬ ‫دکورکنارو کښت ‪ 10‬سلنه زیاتوالی‬ ‫موندلی‬ ‫‪7,000‬‬ ‫موندلی او په هر هکټار ځمکه کي د‬ ‫‪6,000‬‬ ‫‪150,000‬‬ ‫تریاکو تر السه کول ‪ 30‬سلنه وده‬ ‫‪5,000‬‬ ‫لرلي ده‪ .‬دا زیاتوال د مشروع غله‬ ‫‪4,000‬‬ ‫‪100,000‬‬ ‫جاتو د محصوالتو د کارکړني‬ ‫‪3,000‬‬ ‫برخالف دی ځکه چي مشروع‬ ‫‪2,000‬‬ ‫‪50,000‬‬ ‫حاصالتو د همدي کال په ترڅ کي‬ ‫‪1,000‬‬ ‫کموالی موندلی‪ .‬د تریاکو تولید د‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫هیواد په ټولو سیمو کي لوړ شوی او‬ ‫‪1385‬‬ ‫‪1386‬‬ ‫‪1387‬‬ ‫‪1388‬‬ ‫‪1389‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪ ۴3‬سلنه وده یي لرلي‪ ،‬چي په ‪139۴‬‬ ‫کال کي له ‪ 3300‬ټن څخه په ‪139۵‬‬ ‫سرچینه‪UNODC :‬‬ ‫کي ‪ ۴800‬ټن ته لوړ شوی دی‪ .‬د‬ ‫تریاکو زیاتوالی د هیواد په ټولو سیمو‬ ‫کي رامنځته شوی‪ .‬د تریاکو په حاصالتو کي همدا زیاتوالی عمدتاً د هغو ناروغیو د نشتوالي له کبله و چي‬ ‫کوالی یي شول د پخوا کلونو په څیر د کوکنارو حاصالتو ته صدمه ورسوي‪.‬‬ ‫‪ 6‬شکل‪ :‬په کلیوالي سیمو کي د بیوزلۍ د کچي‬ ‫زیاتوالی‬ ‫‪ 1390‬کال کي د نړیوالو پوځي ځواکونو په وتلو‬ ‫(د وګړو د فیصدي له مخي د بیوزلۍ کچه)‬ ‫سره اقتصادي وده پڅه شویه او امنیتي وضعیت‬ ‫په ‪ ۱۳۹۱‬کال کي د نړیوالو کړکیچنه شوه چي په ترڅ کي یي په ‪ 1392‬کال کي‬ ‫‪2011-12‬‬ ‫‪1390 2013-14‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫د بیوزلۍ کچه ‪ 39.1‬سلنه زیاتوالی وموند‪ ،‬په داسي‬ ‫پوځي ځواکونو د وتلو په‬ ‫پیلیدو سره او بیا د اقتصادي حال کي چي دا شمیره په ‪ 1390‬کال کي ‪ 3۶‬سلنه‬ ‫‪43.6‬‬ ‫وه‪ .‬دا د دي ښکارندوی ده چي په دي موده کي ‪1‬‬ ‫ودي به راټیټیدو سره‪ ،‬د‬ ‫‪38.3‬‬ ‫اعشاریه ‪ 3‬میلیونه وګړي نور هم د بیوزلۍ د‬ ‫بیوزلۍ کچه هم لوړه شوه‬ ‫کرښي الندي وګړو سره زیات شول‪ ،‬کوم چي د‬ ‫‪27.6‬‬ ‫خپلو لومړنیو خوراکي او غیرخوراکي اړتیاوو د‬ ‫‪25.7‬‬ ‫پوره کولو جوګه نه دي‪ .‬له کومه ځایه څخه چي‬ ‫زیاتره وګړي په کلیوالي سیمو کي ژوند کوي‪ ،‬نو‬ ‫د بیوزلۍ شدت زیاتره هلته ښه محسوب کیدای شي‪.‬‬ ‫د ‪ 1390‬او ‪ 1392‬کلونو په منځ کي‪ ،‬په کلیوالي‬ ‫‪URBAN‬‬ ‫‪RURAL‬‬ ‫سیمو کي د بیوزلۍ کچه ‪ 1۴‬سلنه زیاته شوه‪ ،‬داسي‬ ‫ښاري‬ ‫کلیوالي‬ ‫چي په کلیو کي د بیوزلۍ کچه له ‪ 3.38‬څخه‬ ‫‪6.43‬سلني ته زیاتوالی موندلی (‪ 6‬شکل ته مراجعه سرچینه‪ :‬په افغانستان کي د ژوندانه د وضعیت سروي؛‬ ‫وکړئ)‪ .‬له بلي خوا‪ ،‬په ښاري سیمو کي بیوزلۍ د د ‪ 1390‬او ‪ 1392‬کلونو سروي‬ ‫کډوالو په راغوښتل کیدو او له کلیوالي سیمو څخه‬ ‫ښاري سیمو ته د کورني بیځایه شویو وګړو په ورتلو سره هیڅ بدلون نه دی موندلی‪ .‬په کلیوالي سیمو کي‬ ‫د ژوندانه خراب وضعیت په اصل کي د امنیتي وضعیت د خرابوالي او بهرنیو مرستو په کمیدو سره‬ ‫رامنځته شوی دی‪ .‬په پایله کي‪ ،‬په غیرکرهڼیزو سکتورونو کي د کار لپاره غوښتنه را ټیټه شوه‪ ،‬داسي‬ ‫چي په خدماتي سکتور کي زیاتره کاري فرصتونه چي د امنیتي لیږد له دوري نه مخکي رامنځته شوي و‪،‬‬ ‫له منځه والړل‪.‬‬ ‫د هیواد په سویل لویدیځو سیمو کي له ‪ 1390‬نه تر ‪ 1392‬کلونو پوري بیوزلي د پام وړ زیاتوالی لرلی‬ ‫دی‪ ،‬خو له بلي خوا‪ ،‬د همدي سیمو د بیوزلۍ مشخصاتو (ځانګړنو) بیا کوم بدلون نه دی موندلی‪ .‬د سوکالۍ‬ ‫جغرافیایي توپیرونه شتون لري جغرافیایي توپیرونه‪ ،‬د افغانستان له بیلوونکو ځانګړتیاوو څخه ګڼل کیږي‪ .‬د هیواد ختیځ‪ ،‬شمال ختیځ او‬ ‫لویدیځ مرکزي شاته پاته سیمي په کلکه سره له بیوزلۍ څخه ځورمني دي‪ .‬د ‪ 1390‬او ‪ 1392‬کلونو تر‬ ‫منځ‪ ،‬په عمومي توګه په همدي سیمو کي کوم د پام وړ توپیر نه دی راغلی‪ ،‬او شاته پاتي سیمي د افغانستان‬ ‫د نورو سیمو په پرتله همداسي بیوزله پاته دي‪ .‬خو یوازي د سویل لویدیځي سیمي د بیوزلۍ د ځانګړتیاوو‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪6‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫په اړه د پام وړ استثنا شته‪ ،‬هغه سیمه چي په هغه کي د بیوزلۍ کچه له ‪ 28‬سلني څخه ‪ ۵۶‬سلني ته لوړه‬ ‫شوي‪ .‬سویل لویدیځه سیمه چي په هغه کي د نیمروز‪ ،‬هلمند‪ ،‬کندهار‪ ،‬زابل او روزګان والیتونه راځي‪ ،‬په‬ ‫وروستیو کلونو کي یو له شخړه ایزو سیمو څخه شمیرل کیده او هم په ملکي او هم په پوځي برخه کي هلته‬ ‫ستر نړیوال لګښتونه تر سره کیدل‪ .‬له همدي کبله‪ ،‬د تعجب ځای نه دی چي د امنیتي مسوولیتونو د لیږد د‬ ‫بهیر په بشپړیدو سره هلته د نړیوالو مرستو په کمیدو سره بیوزلي زیاتوالی وموند‪.‬‬ ‫د کورنیو له تر ټولو وروستۍ سروي (په ‪ 139۵‬کال کي په افغانستان کي د د ژوندانه د وضعیت سروي)‬ ‫څخه د منځ مهاله پایلو موندني ښیي چي په تیرو دوو کلونو کي د بیکارۍ کچي ‪ 1‬سلنه زیاتوالی لرلی دی‪.‬‬ ‫په ‪ 1392‬کال کي‪ ،‬د بیکارۍ کچه ‪ 22.۶‬سلنه اټکل شوي وه‪ ،‬چي په هغه کي د بیکارو ښځو کچه د نارینه‬ ‫په وروستیو کلونو کي‬ ‫و په پرتله دوه نیم ځله زیات راغلی و‪ .‬په تیره بیا‪ ،‬د بیکارۍ کچه د اړتیا وړ مهارتونو نه لرونکو او بي‬ ‫بیکاري زیاتوالی موندلی‬ ‫سواده کسانو په منځ کي خورا ډیره زیاته ده‪ ،‬چي له تاریخي اړخه هغوۍ د بیوزلۍ له ستر خطر سره هم‬ ‫مخامخ دي‪ .‬په کلنۍ توګه د وګړو د ‪ 3‬سلني منځني زیاتوالي سره او د اټکل له مخي هر کال د کار بازار‬ ‫ته د ‪ ۴00‬زرو کارګرانو په راتګ سره‪ ،‬ډیري ستري اقتصادي ودي کچي ته اړتیا ده تر څو د سړي سر‬ ‫عاید ښه والی ومومي او کیفیت لرونکي کاري فرصتونه کارګري ډلي ته برابر شي‪.‬‬ ‫اوسمهال‪ ،‬افغانستان د کورنی تاوتریخوالي د زیاتوالي له کبله‪ ،‬د کورني بي ځایه شویو وګړو له چټک‬ ‫زیاتوالي سره مخ دی او له بلي خوا د کډوالو له نوي څپي سره چي زیاتره یي په جبر سره راستنیږي‬ ‫مخامخ دی‪ .‬د یو لړ اقتصادي بالقوه مثبتو اغیزو با وجود‪ ،‬تمه نه کیږي چي د کډوالو بیاراستنیدل به په‬ ‫تمه کیږي چي د بیرته‬ ‫لنډمهال کي د کورنۍ غوښتني پر کچي باندي د پام وړ تحریک کوونکي اغیزه ولري‪ .‬زیاتره بیرته‬ ‫راستنیدونکو اغیز به پر‬ ‫راستنیدونکي په کلیوالي سیمو کي په داسي فعالیتونو باندي بوخت دي چي یوازي خپل ژوند پري پر مخ‬ ‫کورنۍ غوښتني باندي ډیر‬ ‫وړالی شي او په ښاري او نیمه ښاري سیمو کي هم زیاتره د کم عاید لرونکي خلک ژوند کوي‪ ،‬چي هغوۍ‬ ‫کم وي‬ ‫هم دولتي مرستو او خدمتونو پوري تړلي دي‪ .‬سربیره پر دي‪ ،‬په افغانستان کي د خوراکي توکو لوړ‬ ‫وارداتي مقدار ته په کتو سره‪ ،‬د کورنیو په مصرف کي هر ډول زیاتوالی‪ ،‬قسما ً کوالی شي د وارداتو د‬ ‫متقابل زیاتوالي المل وګرځي‪ .‬له همدي کبله‪ ،‬تمه کیږي چي د هغه خالصه اغیزه به د ناخالصه کورني‬ ‫تولید پر حقیقي ودي باندي ډیره کمه وي‪.‬‬ ‫‪ 7‬شکل‪ :‬د مصرفي توکو بیي د نړیوالو بیو په ښه والي سره زیاتوالی موندلی دی‬ ‫(د ‪ 12‬میاشتني بدلون فیصدي)‬ ‫ب‪ .‬د توکو نړیوالي بیي‬ ‫الف‪ .‬د مصرفي توکو د بیو پړسوب‬ ‫‪80.0‬‬ ‫‪12.0‬‬ ‫‪60.0‬‬ ‫‪10.0‬‬ ‫نفت‬ ‫غالت‬ ‫‪8.0‬‬ ‫‪40.0‬‬ ‫‪6.0‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪4.0‬‬ ‫‪2.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪-20.0‬‬ ‫‪-2.0‬‬ ‫قیمت عمومی‬ ‫‪-4.0‬‬ ‫مواد غذایی‬ ‫‪-40.0‬‬ ‫‪-6.0‬‬ ‫مواد غیرغذایی‬ ‫‪-60.0‬‬ ‫‪-8.0‬‬ ‫‪2013M01‬‬ ‫‪2013M04‬‬ ‫‪2013M07‬‬ ‫‪2013M10‬‬ ‫‪2014M01‬‬ ‫‪2014M04‬‬ ‫‪2014M07‬‬ ‫‪2014M10‬‬ ‫‪2015M01‬‬ ‫‪2015M04‬‬ ‫‪2015M07‬‬ ‫‪2015M10‬‬ ‫‪2016M01‬‬ ‫‪2016M04‬‬ ‫‪2016M07‬‬ ‫‪2016M10‬‬ ‫‪2017M01‬‬ ‫‪2013M01‬‬ ‫‪2013M04‬‬ ‫‪2013M07‬‬ ‫‪2013M10‬‬ ‫‪2014M01‬‬ ‫‪2014M04‬‬ ‫‪2014M07‬‬ ‫‪2014M10‬‬ ‫‪2015M01‬‬ ‫‪2015M04‬‬ ‫‪2015M07‬‬ ‫‪2015M10‬‬ ‫‪2016M01‬‬ ‫‪2016M04‬‬ ‫‪2016M07‬‬ ‫‪2016M10‬‬ ‫‪2017M01‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د احصائیي مرکزي اداره او نړیوال بانک‬ ‫په ‪ 139۴‬کال کي د بیو له لویدلو نه وروسته‪ ،‬په ‪ 139۵‬کال کي د خوراکي توکو بیي په بي ساري کچي‬ ‫په ‪ ۱۳۹۵‬کال کي د مصرفي‬ ‫سره لوړي شوي‪ .‬د مصرفي توکو د بیو د پړسوب کچه په ‪ 139۴‬کال کي له منفي ‪ 1.۵‬سلني (منځنۍ‬ ‫توکو د بیو لوړوالی‬ ‫دوري) څخه په ‪ 139۵‬کال کي ‪ ۴.۴‬سلني ته لوړي شوي‪ .‬د خوراکي او غیر خوراکي توکو د بیو لوړوالی‬ ‫دواړه د انفالسیوني فشار المل وګرځیدل‪ .‬د ‪ 139۴‬او ‪ 139۵‬کلونو تر منځ د خوراکي توکو بیي له منفي‬ ‫‪ 1.9‬سلني څخه ‪ ۵.7‬سلني ته لوړي شوي‪ ،‬په داسي حال کي چي په غیرخوراکي توکو کي د بیو لوړوالی‬ ‫لږ و‪ ،‬یعني په ورته دوره کي یي له منفي ‪ 1.2‬سلني څخه ‪ 3.2‬سلني ته زیاتوالی تر السه کړ‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪7‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د بیو لوړیدا په اغلب ګومان سره د پیسو د تبادلي د بیو د ناوخته کمښت د اغیزو له کبله رامنځته شوی ده‪.‬‬ ‫د بیو لوړیدل په زیات‬ ‫د پیسو د ارزښت کمښت د ‪ 1393‬کال (د ‪ 201۴‬په منځنیو کي) پیل شو‪ ،‬داسي چي د امریکایي ډالرو په‬ ‫احتمال سره د پیسو د‬ ‫وړاندي د افغانۍ ارزښت د ‪ 139۴‬کال د مرغومي د میاشتي په پیلیدو سره د ‪ 139۵‬کال د کب تر میاشتي‬ ‫ارزښت د ناوخته راټیټیدو د‬ ‫پوري (د ‪ 201۵‬له جنوري نه د ‪ 2017‬تر مارچ پوري) د ‪ 20‬سلني په شاوخوا کي را ټیټ شو‪ .‬له کومه‬ ‫اغیزو له کبله و‬ ‫ځایه څخه چي د افغانستان د مصرفي توکو زیاتره توکي وارداتي دي‪ ،‬نو دا چي د توکو واردات د ناخالصه‬ ‫تولید ‪ ۴0‬سلنه په ارزښت دي‪ ،‬نو د پیسو په تبادله کي نوسانات هم پر کورنیو نرخونو باندي د پام وړ‬ ‫اغیزه لرالی شي – خو په لږ ځنډ سره‪ .‬په لومړیو کي پر کورنیو بیو باندي د افغانۍ د ارزښت د کمښت‬ ‫اغیز په ‪ 139۴‬کال کي د نفتو او خوراکي توکو د نړیوالو بیو په کمښت سره خنثی کړل شو‪ .‬خو د ‪139۵‬‬ ‫کال په لومړنۍ نیمایي کي چي په نړیواله کچه د نفتو او خوراکي توکو بیو ښه والی وموند (‪ 7‬شکل ووینئ)‪،‬‬ ‫نو کورنۍ بیي هم لوړي شوي او د ‪ 139۵‬کال د لیندۍ د میاشتي له ‪ 0.2‬سلني څخه د ‪ 139۵‬د غبرګولي‬ ‫په میاشت کي ‪ ۴.1‬سلني ته لوړي شوي‪ .‬سره له دي هم‪ ،‬د ‪ 139۵‬مالي کال په دویمه نیمایي کي‪ ،‬هم په‬ ‫نړیواله کچه د خوراکي توکو بیي او هم کورني پړسوب (انفالسیو) راښکته شول‪.‬‬ ‫‪ .۳‬بهرنی سکتور‬ ‫په ‪ 139۵‬مالي کال کي رسمي صادراتو ‪ 10‬سلنه زیاتوالی درلود‪ ،‬چي د هغه ټولټال ارزښت ‪۶1۴‬‬ ‫په ‪ ۱۳۹۵‬کال کي د توکو‬ ‫میلیونه امریکایي ډالر و‪ .‬د لندو او وچو میوو صادرات چي د افغانستان د صادراتو یو پر درییمه برخه‬ ‫سوداګریز بیالنس ښه والی‬ ‫جوړوي‪ ،‬د رسمي صادراتو په لوړولو کي مهم رول درلود‪ .‬په تیرو دوو کلونو کي کي د بڼ والۍ په‬ ‫تر السه کړ‬ ‫برخه کي د راغلو اصالحاتو له کبله د میوو په محصوالتو کي هم د پام وړ زیاتوالی راغلی‪ .‬په داسي‬ ‫حال کي چي د تازه میوو صادرات د بن والۍ د حاصالتو له اوسني وضعیت سره تړلی دی‪ ،‬خو د وچو‬ ‫میوو صادرات د معمول په څیر د تیر کال په محصوالتو پوري تړلی و‪ ،‬ځکه چي د میوو وچول وخت‬ ‫ته اړتیا لري‪ .‬له بلي خوا‪ ،‬په ‪ 139۵‬مالي کال کي وارداتو د ‪ 13.۵‬سلني په اندازه کمښت درلود‪ ،‬چي‬ ‫ټولټال ارزښت یي ‪ ۶.۶‬میلیارد امریکایي ډالر کیږي‪ .‬په وارداتو کي د کمښت بهیر چي له ‪ 1392‬کال‬ ‫نه را پدیخوا پیل شوی دی دا د کورنۍ تقاضا د تضعیف او د افغانۍ د پولي واحد د ارزښت د کمښت له‬ ‫کبله دی‪ .‬چي دا په خپل وار سره د بیو د او وارداتي توکو د لګښت د لوړیدو المل ګرځیدلی‪ .‬په پایله‬ ‫کي‪ ،‬سوداګریز بیالنس (د نارسمي سوداګرۍ په ګډون) ښه والی موندلی دی‪ ،‬داسي چي د بیالنس کسر‬ ‫په ‪ 139۴‬کال کي د ناخالصه کورني تولید له ‪ 3۶.۶‬سلني څخه په ‪ 139۵‬کي ‪ 33.3‬ته را ټیټ شوی‬ ‫دی‪.‬‬ ‫‪ 8‬شکل‪ :‬صادراتو په ‪ 2۰۱۶‬کال کي زیاتوالی وموند‬ ‫(میلیون امریکایي ډالر)‬ ‫الف‪ .‬له ‪ 2۰۱2‬تر ‪2۰۱۶‬کاله د صادراتو ارزښت‬ ‫‪4%‬‬ ‫حیواني محصوالت‬ ‫(پوستوکی او وړۍ)‬ ‫‪700‬‬ ‫‪6%‬‬ ‫‪621‬‬ ‫‪614‬‬ ‫د غوړو تخمونه‬ ‫‪600‬‬ ‫‪556‬‬ ‫‪23%‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪18%‬‬ ‫طبي بوټي‬ ‫‪500‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪347‬‬ ‫تازه میوه‬ ‫‪9%‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪11%‬‬ ‫وچه میوه‬ ‫‪200‬‬ ‫‪29%‬‬ ‫غالۍ‬ ‫‪100‬‬ ‫او داسې نور‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د احصائیي مرکزي اداره‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪8‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫‪ ۱‬کادر‪ :‬د افغانستان په سوداګریز جوړښت کي د سوداګریزو شریکانو له اړخه زیاته تنوع‪ ،‬په وروستیو کلونو کي رادبره شوي ده‬ ‫په تیره لسیزه کي‪ ،‬د افغانستان سواګریز جوړښت یوازي د څو هیوادونو پر وړاندي متمرکز و‪ .‬د تیرو څو کلونو په ترڅ کي د افغانستان‬ ‫تر ټولو ستر سوداګریز شریک‪ ،‬یعني پاکستان‪ ،‬د صادراتو او وارداتو په ګډون د افغانستان د سوداګرۍ څه باندي نیمایي سوداګري‬ ‫(‪ ۵۶.۵‬سلنه) خپل ځان ته ځانګړی کړی و‪ .‬د محصوالتي صادراتو له اړخه هم د افغانستان سوداګریز جوړښت متمرکز و‪ ،‬داسي چي‬ ‫په صادراتي توکو کي یي یوازي څو قلمه محصوالت و چي هغه هم کرهڼیز محصوالت یا هم په کرهڼي پوري اړوند صنعتي محصوالت‬ ‫(لکه غالۍ) داسي و‪.‬‬ ‫متمرکز سوداګریز جوړښت‪ ،‬څه د محصوالتو له اړخه او څه د سوداګریزو‬ ‫‪ ۹‬شکل‪ :‬د سوداګریزو شریکانو له اړخه د سوداګریز‬ ‫جوړښت تمرکز؛ د هرفنډال (‪ )Herfindahl‬شاخص‬ ‫شریکانو له اړخه‪ ،‬هیواد د بهرنۍ سوداګرۍ نه د راوالړو شویو ټکانونو پر‬ ‫وړاندي ډیر ځورمنونکی ګرځوي‪ .‬اماري څیړني ښیي چي د متمرکزي‬ ‫‪2008‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫سوداګریز جوړښت او ډیرو کمو متنوع سوداګریزو جوړښتونو لرونکي‬ ‫هیوادونه د اقتصادي ودي له زیاتو نوساناتو څخه رنځ وړی او په اوږدمهال‬ ‫‪30.0‬‬ ‫‪26.3‬‬ ‫‪25.6‬‬ ‫کي له پڅي اقتصادي ودي او د بیوزلۍ او نابرابرۍ له لوړي کچي سره الس‬ ‫‪25.0‬‬ ‫‪21.6‬‬ ‫او ګریوان وي‪.‬‬ ‫‪20.2‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫اوس مهال‪ ،‬د افغانستان سوداګریز جوړښت له خپلو سوداګریزو شریکانو سره‬ ‫‪15.0‬‬ ‫یي د تیري لسیزي په پرتله ډیر کم متمرکز دی‪ .‬له پاکستان سره د افغانستان‬ ‫د سوداګرۍ راکړي ورکړي کچه چي په ‪ 1387‬کال کي ‪ ۵۶.۵‬سلنه وه په‬ ‫‪10.0‬‬ ‫‪ 139۴‬کال کي ‪ 38.9‬سلني ته را ټیټه شوه‪ .‬په ورته وخت کي‪ ،‬ایران اوس‬ ‫‪5.0‬‬ ‫مهال د هیواد د وارداتو لپاره په تر ټولو ستر بازار (‪ 1۴.۵‬سلنه) باندي بدل‬ ‫‪0.0‬‬ ‫شوی دی او د هند هیواد اوس د افغانستان د صادراتو لپاره په تر ټولو ستر‬ ‫‪Exports‬‬ ‫صادرات‬ ‫‪Imports‬‬ ‫واردات‬ ‫بازار (‪ 31.3‬سلنه) باندي اوښتی دی‪ .‬د افغانستان له سوداګریزو شریکانو‬ ‫سره د تمرکز کچه – لکه څرنګه چي د هرفنډال )‪ (Herfindahl‬د شاخص‬ ‫سرچینه‪ :‬د نړیوال بانک د کارکوونکو محاسبات‬ ‫له خوا یي اندازه ګیري شوي –د ‪ 1387‬او ‪ 139۴‬کلونو تر منځ د صادراتو‬ ‫او وارداتو لپاره – دواړو – کمښت موندلی دی (‪ 9‬شکل ته مراجعه وکړئ)‪.‬‬ ‫د منځنۍ اسیا او ایران له الري د د ترانزیتي الرو په شمیر کي زیاتوالی‪ ،‬له افغانستان څخه او افغانستان ته د توکو د لیږد مسیر ال ډیر‬ ‫متنوع کړی دی‪ .‬په دي سره په زیات احتمال د هیواد اقتصاد د بهرنیو ټکانونو په وړاندي ال ډیر ثابت او کږتیا منونکی (انعطاف‬ ‫منونکی) کړی دی‪ .‬لکه څرنګه چي د ‪ 2017‬کال د فبروري په میاشت کي د تورخم دروازي په تړل کیدو سره د پخوانیو ورته پیښو‬ ‫په پرتله په هیواد کي د توکو د بیو پر لوړوالي باندي ډیره کمه اغیزه کړي وه‪.‬‬ ‫‪ ۱۰‬شکل‪ :‬له ‪ ۱۳87‬څخه تر ‪ ۱۳۹۴‬کال پوري د افغانستان لس غوره سوداګریز شریکان‬ ‫(د فیصدي ونډه)‬ ‫ب‪ :‬د ‪2015‬کال صادرات‬ ‫الف‪ :‬د ‪ 2008‬کال صادرات‬ ‫هندوستان‬ ‫‪31.3%‬‬ ‫پاکستان‬ ‫‪46.3%‬‬ ‫پاکستان‬ ‫‪29.5%‬‬ ‫هندوستان‬ ‫‪24.0%‬‬ ‫ایران‬ ‫‪4.5%‬‬ ‫روسیه‬ ‫‪6.8%‬‬ ‫امارات متحده عربی‬ ‫‪3.6%‬‬ ‫ترکیه‬ ‫‪3.3%‬‬ ‫روسیه‬ ‫‪3.2%‬‬ ‫ایران‬ ‫‪2.8%‬‬ ‫ترکیه‬ ‫‪2.9%‬‬ ‫امارات متحده عربی‬ ‫‪2.2%‬‬ ‫عراق‬ ‫‪2.1%‬‬ ‫ترکمنستان‬ ‫‪1.9%‬‬ ‫قزاقستان‬ ‫‪1.8%‬‬ ‫تاجکستان‬ ‫‪1.1%‬‬ ‫چین‬ ‫‪1.1%‬‬ ‫عراق‬ ‫‪1.1%‬‬ ‫جرمنی‬ ‫‪0.9%‬‬ ‫ایاالت متحد امریریکا‬ ‫‪0.4%‬‬ ‫‪0.0% 10.0% 20.0% 30.0% 40.0% 50.0%‬‬ ‫‪0.0% 10.0% 20.0% 30.0% 40.0% 50.0%‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪9‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د‪ :‬د ‪ 2015‬کال واردات‬ ‫ج‪ :‬د ‪ 2008‬کال واردات‬ ‫ایران‬ ‫‪14.5%‬‬ ‫پاکستان‬ ‫‪10.2%‬‬ ‫پاکستان‬ ‫‪9.4%‬‬ ‫جمهوری چین‬ ‫‪9.8%‬‬ ‫ترکمنستان‬ ‫‪7.9%‬‬ ‫قزاقستان‬ ‫‪4.3%‬‬ ‫جمهوری چین‬ ‫‪5.3%‬‬ ‫ایران‬ ‫‪4.0%‬‬ ‫قزاقستان‬ ‫‪4.6%‬‬ ‫جاپان‬ ‫‪3.9%‬‬ ‫مالیزیا‬ ‫‪3.0%‬‬ ‫هندوستان‬ ‫‪2.8%‬‬ ‫ازبکستان‬ ‫‪2.5%‬‬ ‫مالیزیا‬ ‫‪2.5%‬‬ ‫امارات متحده عربی‬ ‫‪2.0%‬‬ ‫امارات متحده عربی‬ ‫‪2.2%‬‬ ‫هندوستان‬ ‫‪0.9%‬‬ ‫ازبکستان‬ ‫‪1.7%‬‬ ‫جمهوری کوریا‬ ‫‪0.9%‬‬ ‫جمهوری کوریا‬ ‫‪1.4%‬‬ ‫‪0.0%‬‬ ‫‪5.0%‬‬ ‫‪10.0%‬‬ ‫‪15.0%‬‬ ‫‪20.0%‬‬ ‫‪0.0%‬‬ ‫‪5.0%‬‬ ‫‪10.0%‬‬ ‫‪15.0%‬‬ ‫‪20.0%‬‬ ‫سرچینه‪ :‬نړیوال بانک (‪ )WITS‬د ملګرو ملتونو د شمیرو له مخي (‪)UN COMTRADE‬‬ ‫په ‪ 139۵‬مالي کال کي د امریکایي ډالرو په وړاندي د افغانۍ پولي ارزښت په منځنۍ کچه ‪ 10.۵‬سلنه‬ ‫په ‪ ۱۳۹۵‬کال کي د افغانۍ‬ ‫کموالی وموند‪ .‬که څه هم د د کال وروستۍ شمیرو کم کمښت – یعني ‪ 1.2‬سلنه‪ -‬ښوول‪ .‬د کال په اوږدو‬ ‫راکړه ورکړه په نوسان‬ ‫کي‪ ،‬د افغانۍ د راکړي ورکړي کچه په نوسان حالت کي و‪ :‬د کال په لومړۍ نیمایي کي یي خپل ارزښت‬ ‫حالت کي وه‪ ،‬او افغانۍ په‬ ‫له السه ورکړ‪ ،‬خو بیرته د همدي کال په دویمه نیمایي کي یي خپل ارزښت تر السه کړ‪ .‬په منځنۍ کچه‬ ‫منځنۍ کچه خپل ارزښت له‬ ‫د افغانۍ د ارزښت ټیټوالی په ‪ 139۵‬کال کي کوالی شو هیواد ته د خالصي پانګي د جریان د کمښت‬ ‫السه ورکړ‬ ‫پایله وبولو او همداشان په امریکایي ډالرو سره د خپلو پس اندازونو ساتني ته د کورنیو تمایل وبولو –‬ ‫چي دا په خپله د افغاني پیسو لپاره د کمي غوښتني په معنی – تعبیر کیدای شي‪ .‬د ‪ 139۵‬کال د کب په‬ ‫میاشت کي افغانۍ د امریکایي ډالرو او یورو په وړاندي په ترتیب سره ‪ ۶8.۴‬او ‪ 71.9‬پیسو باندي‬ ‫تبادله کیده‪.‬‬ ‫د ‪ 139۴‬کال په زیاترو میاشتو کي د نغذي زیرمو د کمښت نه را وروسته‪ ،‬په ‪ 139۵‬کال کي نغدي‬ ‫نغدي زیرمو په ‪ ۱۳۹۵‬کال‬ ‫زیرمو ‪ 8.۵‬سلنه زیاتوالی وموند او ‪ 7.3‬میلیارد امریکایي ډالرو ته ورسیدي‪ ،‬چي دا مقدار بیا د ‪139۴‬‬ ‫کي زیاتوالی وموند‬ ‫کال د لیندۍ په میاشت کي د ‪ ۶،7‬میلیارد امریکایي ډالرو په شاوخوا کي ثبت شوي وي‪ .‬د نغذي زیرمو‬ ‫زیاتوالی‪ ،‬اغلبا ً د وارداتو له کمښت سره تړاو لري‪ .‬د نغدي ناخالصو زیرمو اوسنۍ کچه د ‪ 11‬میاشتو‬ ‫وارداتو لپاره کفایت کوي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪10‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫‪ ۹‬شکل‪ :‬د افغانیو د راکړي ورکړي بیه او د نغدي زیرمو ارزښت‬ ‫ب‪ :‬نغدي زیرمي‬ ‫الف‪ :‬د امریکایي ډالرو او یورو په وړاندي د افغانۍ د‬ ‫راکړي ورکړي بیه‬ ‫‪7.600‬‬ ‫‪75.0‬‬ ‫‪80.0‬‬ ‫‪7.400‬‬ ‫‪70.0‬‬ ‫‪7.200‬‬ ‫‪75.0‬‬ ‫‪65.0‬‬ ‫‪Billion USD‬‬ ‫‪7.000‬‬ ‫‪60.0‬‬ ‫‪70.0‬‬ ‫‪6.800‬‬ ‫‪55.0‬‬ ‫‪65.0‬‬ ‫‪6.600‬‬ ‫‪50.0‬‬ ‫‪45.0‬‬ ‫‪60.0‬‬ ‫‪6.400‬‬ ‫‪6.200‬‬ ‫‪6.000‬‬ ‫‪Jan-13‬‬ ‫‪Jan-14‬‬ ‫‪Jan-15‬‬ ‫‪Jan-16‬‬ ‫‪Jan-17‬‬ ‫محور)‬ ‫‪US‬‬ ‫(کیڼ‬ ‫‪dollar‬‬ ‫ډالر‪(left‬‬ ‫)‪axis‬‬ ‫محور)‬ ‫‪Euro‬‬ ‫(ښۍ‬ ‫‪(right‬‬ ‫یورو‬ ‫)‪axis‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د افغانستان بانک‬ ‫‪ .4‬مالي بدلونونه‬ ‫حکومت په ‪ 139۵‬کال کي د عوایدو د راټولولو په برخه کي د پام وړ السته راوړنه درلوده‪ .‬ټولټال ‪1۴1.2‬‬ ‫په ‪ ۱۳۹۵‬کال کي د عوایدو‬ ‫میلیارد افغانۍ‪ 4‬د عوایدو له الري را ټولي شوي دي‪ ،‬چي دا په خپله د تیر کال په پرتله د ‪ 1۵.3‬سلنه زیاتوالي‬ ‫په را ټولولو کي زیاتوالی‬ ‫ښکارندویي کوي‪ .‬له ‪ 1393‬کال سره په پرتله‪ ،‬چي په هغه کال کي د عوایدو را ټولول ‪ 9‬سلنه کمښت موندلی‬ ‫راغی‪ ،‬چي د ‪ ۱۳۹۴‬کال د‬ ‫و‪ ،‬خو په ‪ 139۵‬کال کي بیا عوایدو ‪ ۴1‬سلنه زیاتوالی درلود‪ .‬د عوایدو په ډیروالي کي‪ ،‬هم مالیاتي عوایدو‬ ‫ارقامو په نسبت شاوخوا‬ ‫(پرته له ګمرکي عوایدو) او هم غیرمالیاتي عوایدو ونډه لرله‪ .‬مالیاتي عواید‪ ،‬چي د ټولو عوایدو نږدي نیمایي‬ ‫‪ ۱۵‬سلنه زیاتوالي ښیي‬ ‫برخه جوړوي‪ ،‬په ‪ 139۵‬کال کي یي شاوخوا ‪ 17‬سلنه زیاتوالی درلود‪ .‬غیرمالیاتي عواید‪ ،‬چي د ټولو عوایدو‬ ‫څه کم درییمه برخه جوړوي‪ 2۵ ،‬سلنه زیاتوالی یي لرلی‪ .‬خو سره له دي‪ ،‬ګمرکي عوایدو په تیرو دریو کلونو‬ ‫کي یوازي ‪ 3‬سلنه زیاتوالی لرلی دی‪ ،‬هغه هم په دي خاطر چي د وارداتو کچه را ټیټه شوي ده‪ .‬له ‪ 1390‬کال‬ ‫راپدیخوا‪ ،‬د ګمرکي عوایدو د کچي وده تر نورو عایداتي سرچینو ډیره کمه وه؛ چي د ‪ 1390‬او ‪ 139۵‬کلونو‬ ‫په منځ کي یي یوازي ‪ 2‬سلنه زیاتوالی لرلی دی‪ .‬په پایله کي‪ ،‬د ټولټال کورنیو عوایدو په برخه کي د ګمرکي‬ ‫عوایدو ونډه د ‪ 1390‬کال له ‪ 31‬سلني څخه په ‪ 139۵‬کال کي‪ 22‬سلني ته ټیټوالی درلودلۍ دی‪.‬‬ ‫په ‪ 139۵‬کال کي د مالیاتي عوایدو د را ټولولو په برخه کي ښه والی‪ ،‬کیدای شي د دولت له خوا د ‪139۴‬‬ ‫کال په وروستیو کي د ځینو نویو مالیاتي تګالرو په تر الس الندي نیولو پوري اړوند وبلل شي‪ .‬د ‪ 139۴‬کال‬ ‫په ‪ ۱۳۹۴‬کال کي د نویو‬ ‫په دویمه ربعه کي‪ ،‬ځیني نوي مالیاتي ګامونه واخیستل شول‪ ،‬لکه‪( :‬الف) پر انتفاعي معاملو باندي له ‪ 2‬سلني‬ ‫مالیاتي ګامونو په معرفي‬ ‫څخه ‪ ۴‬سلني ته د مالیي د بیي لوړول؛ (ب) پر مخابراتي اړیکو باندي د ‪ 10‬سلنه مالیي لګول؛ (ج) د تیلو د‬ ‫کولو سره او همداشان د‬ ‫محصول لوړول په هر لیتر باندي له ‪ 1‬افغانۍ څخه ‪ 2‬افغانیو ته؛ (د) د افغانستان له هوایي حریم څخه د‬ ‫د‬ ‫والی‬ ‫مالیاتو د مدیریت ښه‬ ‫تیریدونکو الوتنو د تعرفي لوړول‪ .‬په ‪ 139۵‬کال کي له همدي پورتنیو کړنو څخه ټولټال ‪ 17‬میلیارد افغانۍ‬ ‫عوایدو په ډیرولو کي‬ ‫عواید تر السه شوي دي‪ .‬سره له دي‪ ،‬د عوایدو د همدي ډیروالي یو علت د مالیاتو په راټولولو کي د اصالحاتو‬ ‫مرسته کړي ده‬ ‫پلي کول او په هیواد کي د مالیاتي تمکین ښه والی هم بلل کیدای شي‪.‬‬ ‫په ‪ 139۵‬کال کي ټولټال را ټول شوي مالیاتي عواید د ناخالصه کورني تولید له ‪ 10.۵‬سلني سره برابر و‪ ،‬چي‬ ‫د ناخالصه کورني تولید په‬ ‫دا د ‪ 139۴‬کال له ‪ 10.1‬سلني څخه لږڅه لوړه شمیره ده‪ .‬خو بیا هم په ‪ 1390‬کال کي د ‪ 11.۶‬سلني ناخالصه‬ ‫تناسب‪ ،‬د عوایدو د‬ ‫کورني تولید په پرتله‪ ،‬ډیر ټیټ دی‪.‬‬ ‫راټولولوني کارکړنه ډیره‬ ‫لږه ده‬ ‫‪ 4‬په دغو شمیرو کي هغه ‪ 10‬میلیارد افغانۍ نه دي شاملي کوم چي د افغانستان بانک (مرکزي بانک) څخه د افغانۍ د پولي ارزښت د ټیټوالي په‬ ‫پایله کي د ارزي شتمنیو له الري تر السه شوي ګټه وه او د دولت خزاني ته را لیږل شوي وي‪ .‬همداشان هغه دوه میلیارد افغانۍ چي د ښار‬ ‫جوړولو او مسکن او کرهڼي‪ ،‬مالدارۍ او اوبو لګولو د وزارتونو له دوو دولتي تصدیو څخه مالیي وزارت ته را لیږدول شوي وي‪ ،‬هغه هم نه‬ ‫دي پکي شاملي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪11‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫‪ ۱۰‬شکل‪ :‬په تیرو دوو کلونو کي د عوایدو راټولول په پر له پسي توګه زیاتوالی وموند‬ ‫(میلیارد افغانۍ)‬ ‫ب‪ :‬د نوعیتو په تفکیک عواید‬ ‫الف‪ .‬د عوایدو را ټولول‪1395-1387 ،‬‬ ‫‪150.0‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪14.0‬‬ ‫عواید مالیاتی‬ ‫د ناخالصه کورني تولید فیصدي‬ ‫عواید گمرکی‬ ‫‪12.0‬‬ ‫عواید غیرمالیاتی‬ ‫‪40.4‬‬ ‫‪10.0‬‬ ‫‪32.4‬‬ ‫‪100‬‬ ‫ملیارد افغانی‬ ‫‪100.0‬‬ ‫‪28.5‬‬ ‫‪8.0‬‬ ‫‪22.3‬‬ ‫‪31.3‬‬ ‫‪30.4‬‬ ‫‪6.0‬‬ ‫‪28.3‬‬ ‫‪26.0‬‬ ‫‪50‬‬ ‫به ملیارد افغانی‬ ‫‪4.0‬‬ ‫‪50.0‬‬ ‫به فیصدی ت‪.‬ن‪.‬د‪.‬‬ ‫‪2.0‬‬ ‫‪59.5‬‬ ‫‪69.5‬‬ ‫‪52.5‬‬ ‫‪51.8‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪ 1392‬مالی‬ ‫‪ 1393‬مالی‬ ‫‪ 1394‬مالی‬ ‫‪ 1395‬مالی‬ ‫سرچینه‪ :‬د مالیي وزارت‬ ‫په ‪ 139۵‬مالي کال کي عامه لګښتونو‪ ،‬د اسمي ارزښت له مخي ‪ 7.۵‬سلنه زیاتوالۍ موندلی و‪ ،‬چي ‪ 3۴3‬میلیارد‬ ‫عامه لګښتونه د عادي‬ ‫افغانۍ (‪ ۵.1‬میلیارد امریکایي ډالر) کیدلي‪ 5.‬د ملکي معاشاتو لګښتونو هم ‪ 7.۵‬سلنه زیاتوالی درلود چي هغه‬ ‫ملکي او پرمختیایي‬ ‫هم د عامه خدمتونو د مامورینو لپاره د فوق العاده تحصیلي حقونو د پیژندني له کبله لوړ شول‪ .‬د ملکي ساتني‬ ‫لښګتونو د لوړیدو له کبله‬ ‫او پالني د لګښتونو کچي هم ‪ 13‬سلنه وده درلوده‪ ،‬یعني په ‪ 139۴‬کال کي له ‪ 17‬میلیارد افغانۍ څخه په ‪139۵‬‬ ‫زیاتوالی موندلی‬ ‫کال کي ‪ 19.۵‬میلیارد افغانیو ته یي جګوالی درلود‪ .‬او په پای کي هم‪ ،‬د ټولنیزو لیږدونو لګښتونو شاوخوا ‪30‬‬ ‫سلنه زیاتوالی موندلی‪ ،‬چي د دي اصلي علت هم د شهیدانو او معلولینو کورنیو ته د اعانه د پیسو د ورکړي د‬ ‫لګښتونو زیاتوالی دی‪ .‬په ورته وخت کي‪ ،‬دولت په ‪ 139۵‬مالي کال کي‪ ،‬خپله اختیاري پرمختیایي بودیجه زیاته‬ ‫کړه‪ .‬اختیاري پرمختیایي لګښتونه هم شاوخوا ‪ ۶0‬سلنه لوړ شول‪ ،‬ځکه چي په مالي سرچینو کي زیاتوالی (یعني‬ ‫کورني عواید او بالعوضه مرستي «اختیاري») حکومت ته د دي اجازه ورکړه تر څو یو زیات شمیر اختیاري‬ ‫پرمختیایي پروګرامونه تمویل کړي‪ .‬له بلي خوا‪ ،‬امنیتي لګښتونه چي د عادي لګښتونو د بودیجي څه باندي‬ ‫نیمایي برخه جوړوي‪ ،‬د ‪ 139۴‬کال له کچي سره په ورته کچه کي پاته شوي دي‪ .‬سره له دي‪ ،‬د ناخالص کورني‬ ‫تولید په تناسب‪ ،‬د عامه لګښتونو کچه یو څه اندازه ښکته راغلي ده‪ ،‬یعني د ‪ 139۴‬کال له ‪ 2۶.۴‬سلني څخه په‬ ‫‪ 139۵‬کال کي ‪ 2۵.۶‬سلني ته را ټیټه شوي ده‪.‬‬ ‫د بودیجي (د عادي او پرمختیایي بودیجو په ګډون) د لګولو کچه تر یوه بریده د ‪ 139۴‬مالي کال له ‪ 73‬سلني‬ ‫د پرمختیایي بودیجي د‬ ‫څخه په ‪ 139۶‬مالي کال کي ‪ 7۶‬سلني ته لوړوالی وموند‪ .‬دا توپیر هم په اصل کي د عادي بودیجي د لګولو په‬ ‫تطبیق کچي ښه والی نه دی‬ ‫برخه کي د راغلو اصالحاتو له مخي دی‪ ،‬چي په همدي دوو کلونو کي یي له ‪ 80‬سلني څخه ‪ 90‬سلني ته‬ ‫موندلی‬ ‫زیاتوالی موندلی دی‪ .‬سره له دي‪ ،‬د پرمختیایي بودیجي د لګولو کچه‪ ،‬بیا هم د دویم پرله پسي کال لپاره په ‪۵۴‬‬ ‫سلنه کي والړه پاته ده‪ .‬د تدارکاتو وخت نیوونکي مقررات او لوایح‪ ،‬په والیتونو کي ټیټ ظرفیت (وړتیاووي)‬ ‫او په عمومي توګه د امنیتي وضعیت کړکیچن توب دا ټول هغه دالیل دي چي د پرمختیایي بودیجي د لګولو د‬ ‫ټیټي کچي المل ګرځیدلي دي‪.‬‬ ‫‪ 5‬په دغه شمیره کي هغه ‪ 10.2‬میلیارد افغانۍ چي د مالیي وزارت له خوا د افغانستان بانک ته د کابل بانک د ستونزي لپاره ورکړل شوي‪،‬‬ ‫شاملي نه دي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪12‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫‪ ۱‬جدول‪ :‬په ‪ ۱۳۹۴‬او ‪ ۱۳۹۵‬مالي کلونو کي پرتلیزه لګښتونه‬ ‫د ‪201۴( 1393‬ز) کال د مالي کړکیچ په‬ ‫نغذي زیرمي یو ځل بیا د‬ ‫(ارقام په میلیارد افغانۍ)‬ ‫درشل کي‪ ،‬د دولت د عوایدو کچه ډیره‬ ‫‪ ۱۳۹۳‬کال نه مخکي کچي‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫راښکته شوه‪ ،‬ناورکړل شوي پورونه لوړ‬ ‫ته ورسیدي‬ ‫لګښتونه‬ ‫مالي‬ ‫مالي‬ ‫شول او عامه لګښتونه راکم شول‪ .‬له هغه‬ ‫‪248.9‬‬ ‫‪235.9‬‬ ‫عادي لګښتونه‬ ‫څخه دوه کاله وروسته‪ ،‬دولت وکوالی‬ ‫‪145.5‬‬ ‫‪143.6‬‬ ‫پوځي‬ ‫شول چي یوي متوازني بودیجي – هان په‬ ‫‪103.4‬‬ ‫‪92.3‬‬ ‫ملکي‬ ‫السرسی‬ ‫ډیر کم مازاد لرلو سره – ته‬ ‫‪58.6‬‬ ‫‪54.5‬‬ ‫تنخوا او مزد‬ ‫‪19.5‬‬ ‫‪17.3‬‬ ‫پالنه او ساتنه‬ ‫ومومي او خپلي نغدي زیرمي یو ځل بیا‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫پانګه ایز لګښتونه‬ ‫د‬ ‫زیاتي کړي‪ .‬دي بریالیتوب ته السرسی‬ ‫‪22.2‬‬ ‫‪17.0‬‬ ‫تقاعد او ټولنیز انتقاالت‬ ‫نړیوالو‬ ‫عوایدو د را ټولولو د ښه والي او د‬ ‫‪29.0‬‬ ‫‪18.0‬‬ ‫اختیاري پرمختیایي لګښتونه‬ ‫سره‬ ‫ډول‬ ‫مرسته کوونکو له خوا په منظم‬ ‫عادي لګښتونه ‪ +‬اختیاري پرمختیایي‬ ‫د‬ ‫مرستو‬ ‫بالعوضو‬ ‫په بودیجه کي د شاملو‬ ‫‪288.1‬‬ ‫‪253.9‬‬ ‫لګښتونه‬ ‫په‬ ‫ي‬‫مرست‬ ‫همدغه‬ ‫ي‬ ‫ورکړي له کبله و‪ ،‬چ‬ ‫‪64.9‬‬ ‫‪64.9‬‬ ‫غیراختیاري پرمختیایي لګښتونه‬ ‫‪ 1۶‬سلني زیاتوالي سره په ‪ 139۵‬مالي‬ ‫‪342.8‬‬ ‫‪318.8‬‬ ‫ټولټال لګښتونه‬ ‫کال کي دری اعشاریه شپږ میلیارد‬ ‫امریکایي ډالرو ته ورسید‪ .‬د اختیاري سرچینه‪ :‬د مالیي وزارت‬ ‫بودیجي په برخه کي – یعني عادي او پرمختیایي ‪ ۱۱‬شکل‪ :‬په ‪ ۱۳۹۵‬مالي کال کي بودیجوي بیالنس متوازن‬ ‫اختیاري بودیجه – دولت په ‪ 139۵‬مالي کال کي و‬ ‫د ‪ 11‬اعشاریه ‪ 8‬میلیارد افغانیو (یا صفر (میلیارد افغانۍ)‬ ‫‪350.0‬‬ ‫اعشاریه ‪ 9‬سلنه د ناخالصه کورني تولید)‬ ‫ملکي‬ ‫کوچني مازاد ته ورسید‪ ،‬په داسي حال کي چي‬ ‫‪300.0‬‬ ‫پرمختیایي‬ ‫بالعوضه‬ ‫په ‪ 1393‬مالي کال کي د بودیجي کسر ‪19‬‬ ‫لګښتونه‬ ‫مرستي‬ ‫میلیارد افغانۍ (یا منفي ‪ 1.7‬سلنه د ناخالصه‬ ‫‪250.0‬‬ ‫ملکي‬ ‫د‬ ‫کورني تولید) و‪ .‬د ‪ 201۴‬کال مالي کړکیچ‬ ‫‪200.0‬‬ ‫لګښتونه‬ ‫ه‬ ‫پ‬ ‫نغذي زیرمو د خالي کیدو المل وګرځید‪ ،‬چي‬ ‫(عادي‬ ‫کورني عواید‬ ‫بودیجه)‬ ‫ترڅ کي یي د ‪ 21‬میلیارد افغانیو پرانیستونکی‬ ‫‪150.0‬‬ ‫بیالنس په ‪ 201۴‬کال کي ‪ 8.7‬اختتامیه بیالنس‬ ‫‪100.0‬‬ ‫امنیتي‬ ‫ته را ټیټ شو‪ .‬په تیرو دوو وروستیو کلونو کي‬ ‫لګښتونه‬ ‫بالعوضه‬ ‫د عامه لګښتونو غوره مدیریت او زیاترو‬ ‫(عادي‬ ‫امنیتي‬ ‫‪50.0‬‬ ‫بودیجه)‬ ‫مرستي‬ ‫او‬ ‫اختیاري مالي سرچینو ته السرسی (عوایدو‬ ‫‪0.0‬‬ ‫جوګه‬ ‫بالعوضو اختیاري مرستو) دولت د دي‬ ‫مخارج‬ ‫منابع مالی‬ ‫وګرځاوه تر څو د ‪ 139۵‬مالي کال تر پایه پوري‬ ‫نغذي زیرمي بیرته ‪ 21‬میلیارد افغانیو کچي ته‬ ‫سرچینه‪ :‬د مالیي وزارت‬ ‫ورسوي‪.‬‬ ‫‪ .5‬د پولي او بانکي سکتور بدلونونه‬ ‫د پراخو پیسو (‪ )M2‬د ودي کچه‪ ،‬چي د دوران پیسي او د سوداګریزو بانکونو امانتونه پکي راځي‪ ،‬د ‪139۵‬‬ ‫پیسو ته تقاضا زیاتوالی‬ ‫موندلی چي ښایي د نرخونو کال د لیندۍ تر میاشتي پوري (د ‪ 201۶‬کال ډیسمبر میاشت) ‪ 9.7‬سلنه وه (چي له تیرو ‪ 12‬میاشتو سره په‬ ‫کچي د لوړوالي له کبله وي‪ .‬پرتله) یي زیاتوالی موندلی‪ ،‬په داسي حال کي چي دا شمیره د تیر کال په ورته وخت کي ‪ 3.1‬سلنه وه‪ .‬په‬ ‫دغه دوره کي په دوران‪/‬ګردش کي د بندو پیسو وده هم له ‪ ۴.1‬سلني څخه ‪ 10.3‬سلني ته لوړه شوه‪ .‬پیسو‬ ‫ته د تقاضا زیاتوالی احتماالً د پړسوب (انفالسیون) د فشارونو د زیاتوالي له کبله رامنځته شوی دی‪ .‬د ‪139۵‬‬ ‫کال د لیندۍ په میاشت کي‪ ،‬د سوداګریزو بانکونو امانتونو په کلنۍ کچه ‪ 10.3‬سلنه وده وکړه‪ .‬سره له دي‬ ‫چي دا وده د تیر کال د ‪ 3.۴‬سلني ودي په پرتله ډیره ده‪ ،‬خو بیا هم د ‪ 1392‬کلونو نه وړاندي د ودي د کچي‬ ‫په پرتله ډیر ټیټ ده‪.‬‬ ‫خصوصي سکټور ته د سوداګریزو بانکونو د پور ورکړه د ‪ 139۴‬کال د لیندۍ د میاشتي له پیل څخه (‪201۵‬‬ ‫د سوداګریزو بانکونو‬ ‫کال ډیسمبر میاشت) د ‪ 139۵‬کال د لیندۍ تر میاشتي پوري (د ‪ 201۶‬کال د دیسمبر میاشت پوري) د پخوا‬ ‫کارکړنه یو ډول نه و‬ ‫په شان په ورته کچه کي ده‪ ،‬چي ټولټال شاوخوا ‪ ۴۶‬میلیارد افغانۍ دي‪ .‬دا چي خصوصي سکټور ته ولي د‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪13‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫پور په ورکړه کي زیاتوالی نه دی راغلی یو دلیل یي هم دا دی چي ښایي په خصوصي پانګه اچوونه کي‬ ‫کموالی راغلی یا هم ښایي د پور په ورکړه کي د بانکونو تمایل کم شوی وي‪ .‬په داسي حال کي چي د ‪139۵‬‬ ‫لومړني نیمایي مالي کال شمیري د پور په ورکړه کي مثبته وده ښیي‪ ،‬خو دا زیاتوالی د مبادالتو په بیه کي د‬ ‫کمښت د اغیز له کبله دی‪ ،‬ځکه چي دا امر د سوداګریزو بانکونو د شتمنیو ارزښت لوړوي‪ .‬په افغانستان‬ ‫کي په امریکایي ډالرو باندي لوړي کچي معامالتو ته په کتو سره – چي د هیواد اقتصاد یي (ډالري) کړی‬ ‫دی‪ -‬د ډالري امانتونو او پورونو ونډه خورا زیاته ده‪ ،‬داسي چي کچه یي په ترتیب سره ‪ ۶8‬او ‪ ۶3‬سلنه‬ ‫ښودل شوي ده‪ .‬سربیره پر دي‪ ،‬په ‪ 139۶‬مالي کال کي د بانکونو د شتمنیو کیفیت ښه والی موندلی دی‪ .‬د‬ ‫‪ 139۴‬کال د لیندۍ په میاشت کي د صعب الحصول پورونو نسبت له ‪ 12.1‬سلني څخه د ‪ 139۵‬کال د‬ ‫لیندۍ په میاشت کي ‪ 10.8‬سلني ته راټیټ شوی‪ ،‬چي د دي کمښت اصلي علت هم د تضمیني شتمنیو استمالک‬ ‫و‪ .‬بانکي سکټور په ‪ 139۶‬کال کي ګټه کوونکی پاته شوی‪ ،‬چي زیاتره ګټه له بي سوده عایداتو څخه تر‬ ‫السه شوي ده‪.‬‬ ‫‪ ۱2‬شکل‪ :‬د پولي شاخصونو او بانکي امانتونو وده‬ ‫(د ‪ 12‬میاشتني بدلون فیصدي)‬ ‫ب‪ :‬د بانکي امانتونو او پورونو وده‬ ‫الف‪ :‬د پولي شاخصونو وده‬ ‫‪25.0%‬‬ ‫‪25.0%‬‬ ‫پراخي پیسي (‪)M2‬‬ ‫‪M2‬‬ ‫امانتونه‬ ‫‪Deposits‬‬ ‫په دوران کي پیسي‬ ‫‪20.0%‬‬ ‫‪20.0%‬‬ ‫‪Curreny‬‬ ‫زیرمه شوي پیس‬ ‫‪in‬ي‬ ‫‪15.0%‬‬ ‫‪circulation‬‬ ‫پورونه‬ ‫‪Loans‬‬ ‫‪15.0%‬‬ ‫‪Reserve money‬‬ ‫‪10.0%‬‬ ‫‪10.0%‬‬ ‫‪5.0%‬‬ ‫‪5.0%‬‬ ‫‪0.0%‬‬ ‫‪0.0%‬‬ ‫‪-5.0%‬‬ ‫‪-5.0%‬‬ ‫‪-10.0%‬‬ ‫‪-15.0%‬‬ ‫‪-10.0%‬‬ ‫‪Jan-13‬‬ ‫‪Jan-14‬‬ ‫‪Jan-15‬‬ ‫‪Jan-16‬‬ ‫‪Jan-13‬‬ ‫‪Jan-14‬‬ ‫‪Jan-15‬‬ ‫‪Jan-16‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د افغانستان بانک‬ ‫سوداګریز بانکونه د هیواد مالي سکټور ستره برخه جوړوي‪ ،‬په داسي حال کي چي نورو مالي خدمتونو‬ ‫د افغانستان مالي سکټور‬ ‫ډیره کمه پراختیا موندلي او د مالي منځګړتوب په برخه کي ډیره کمه ونډه لري‪ .‬په داسي حال کي چي د‬ ‫ډیره کمه پراختیا موندلي‪،‬‬ ‫بانکي سکتور شتمنۍ د ‪ 139۶‬کال د لیندۍ تر میاشتي پوري د ناخالصه کورني تولید ‪ 23‬سلنه جوړوله‪ ،‬د‬ ‫لکه څرنګه چي د مالي‬ ‫هغو پورونو ارزښت چي د بانکونو له خوا خصوصي سکټور ته ورکړل شوي دي یوازي د ناخالصه کورني‬ ‫وساطت کچه ډیره ټیټه ده‪.‬‬ ‫تولید ‪ 3.۴‬سلنه جوړوي‪ .‬بانکي سکټور په فوق العاده توګه سره ناڅرګنده (سیال) پاته شوی او د بانکونو د‬ ‫ناڅرګنده شتمنیو تناسب د تیرو دوو کلونو په درشل کي څه باندي ‪ 70‬سلنه و‪ ،‬چي دا په خپله د ډیر کم مالي‬ ‫وساطت (منځګړتوب) ښکارندوی ده‪ .‬دولت د بانکي چارو د سکټور د اعتبار او صداقت د څیړلو په موخه‬ ‫د بانکونو د مالي څارني د پراختیا او ښه والي او احتیاطي تدابیرو د نیولو لپاره زیاتي هلي ځلي کړي دي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪14‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫ب‪ .‬منځ مهاله لیدلوری‬ ‫اټکل کیږي چي په ‪ ۱۳۹۶‬مالي په ‪2017( 139۶‬ز) مالي کال کي به اقتصادي وده ډیره کمه وي او ‪ 2.۶‬سلني ته به ورسیږي‪ .‬په داسي‬ ‫کال کي به اقتصادي وده ‪ 2.۶‬حال کي چي دا په خپله له ‪ 201۴‬کال را وروسته د اقتصادي ودي د نرم زیادښت ښکارندویي کوي‪،‬‬ ‫خو بیا هم د ‪ 1382‬او ‪ 1391‬کلونو تر منځ د ‪ 9.۶‬سلني منځنۍ ودي څخه ډیره ټیټه وده ده‪ .‬د مخ پر‬ ‫سلني ته ورسیږي‬ ‫زیاتیدونکو زورزیاتیو او سیاسي بي ثباتۍ له کبله کمزوري کورنۍ تقاضا (غوښتنه) او پانګي اچووني‬ ‫ته د خلکو کمه عالقمندي‪ ،‬د دي المل ګرځیدلی تر څو له ‪ 1393‬کال را پدیخوا اقتصادي وده په تر‬ ‫ټولو ټیټه کچه کي واوسي‪ .‬تمه کیږي چي په ‪ 139۶‬مالي کال کي‪ ،‬د صنایعو او خدمتونو د سکټورونو‬ ‫وده په ترتیب سره ‪ 2.۵‬او ‪ 2.۶‬سلنه واوسي‪ ،‬په داسي حال کي چي د کرهڼي د سکټور د ودي کچه به‬ ‫‪ 1.۵‬سلنه وي‪.‬‬ ‫د افغانستان له خوا د نړۍ د سوداګرۍ د سازمان د غړیتوب تر السه کول‪ ،‬په ایران کي د چاه بهار بندر‬ ‫د نړیوالي سوداګرۍ د سازمان د‬ ‫پرانیستل (په کم لګښت سره د ټرانزیت بدیل الري په توګه)‪ ،‬د هندوکش د مواصالتي الرو د پروژي‬ ‫غړیتوب تر السه کول او‬ ‫پیلیدل او ځیني نوري ملي او سیمه ایزي پروژي کوالی شي خصوصي پانګي اچووني او سوداګریزو‬ ‫زیربینایي پروژي کوالی شي‬ ‫فعالیتونو ته الره هواره کړي‪ .‬سربیره پر دي‪ ،‬د افغان حکومت له خوا د ځینو مهمو اصالحاتو په پیلولو‬ ‫خصوصي پانګي اچوني او‬ ‫سره لکه له اداري فساد سره مبارزه‪ ،‬د عوایدو را ټولول او د خصوصي سکتور پراختیا کوالی شي په‬ ‫سوداګریزو فعالیتونو ته الره‬ ‫اوږدمهال کي د اعتماد له بیا را ژوندي کولو سره مرسته وکړي‪ ،‬که څه هم په لنډمهال کي به د دي‬ ‫هواره کړي‪.‬‬ ‫اصالحاتو پایلي ډیري کمي وي‪ .‬په هر حال‪ ،‬تر هغه وخته پوري چي امنیتي ستونزي او سیاسي‬ ‫ناڅرګندتیا حل شوي نه وي‪ ،‬دا ډول اصالحات به پر اقتصادي ودي باندي ډیره کمه اغیزه وښندي‪.‬‬ ‫تمه کیږي چي د اقتصادي ودي کچه په تدریجي توګه تر ‪2020( 1399‬ز) کال پوري تر ‪ 3.۶‬سلني‬ ‫تمه کیږي چي اقتصادي وده به پوري زیاتوالی ومومي‪ .‬په راتلونکو کلونو کي د اقتصادي ودي زیاتوالی د امنیتي وضعیت په ښه والي‪،‬‬ ‫سیاسي ټیکاو ته په السرسي‪ ،‬د اداري اصالحاتو په پرمختګ او د بهرنیانو له خوا په زیاتي مرستي پوري‬ ‫په منځ مهال کي په تدریجي‬ ‫تړلی دی‪ .‬تمه ده چي د بیوزلۍ کچه به کاري ځواک ته د تقاضا د ټیټي کچي له کبله او د امنیتي ننګونو‬ ‫توګه زیاتوالی ومومي‬ ‫له کبله د دولتي خدمتونو د وړاندي کولو د محدودیتونو له کبله بیا هم په لوړه کچه کي باقي وي‪ ،‬سره له‬ ‫دي چي د کرهڼي د سکټور غوره کارکړنه او د خوراکي توکو ټیټي بیي به د بیوزلۍ د له منځه وړلو لپاره‬ ‫مثبتي پایلي ولري‪.‬‬ ‫په ‪2017( 139۶‬ز) مالي کال کي کورني عواید د ناخالصه کورني تولید ‪ 10.8‬سلني په اندازه اټکل‬ ‫شوی‪ ،‬په داسي حال کي چي دا شمیره تیر کال ‪ 10.۵‬سلنه وه‪ .‬په داسي حال کي چي دا په کورني عوایدو‬ ‫په ‪ ۱۳۹۶‬مالي کال کي د یوي‬ ‫کي شاوخوا ‪ 12‬سلنه اسمي وده ده‪ ،‬دا مقدار وده د ‪ 139۴‬او ‪ 139۵‬کلونو تر کچي ډیر کم ده‪ .‬همداشان‪،‬‬ ‫متوازنه بودیجه تمه کیږي‬ ‫هیله کیږي تر څو عامه لګښتونه هم پورته والړ شي‪ .‬تمه ده چي عامه ټولټال لګښتونه په ‪ 139۶‬مالي‬ ‫کال کي د ناخالصه کورني تولید ‪ 27‬سلني ته زیاتوالی ومومي‪ ،‬چي دا شمیره تیر کال ‪ 2۵.۶‬سلنه وه‪،‬‬ ‫چي زیاتره دغه زیاتوالی د لوړو امنیتي او پرمختیایي لګښتونو له کبله وه‪ .‬هیله کیږي چي مالي بالعوضه‬ ‫مرستي د ناخالصه کورني تولید ‪ 1۶.8‬سلني ته ورسیږي‪ ،‬تر څو دولت وکوالی شي مالي بودیجه متوازنه‬ ‫وساتي او هان د خپل ناخالصه کورني تولید شاوخوا ‪ 0.۴‬سلنه څه ناڅه مازاد ولري‪.‬‬ ‫په منځ مهال کي به مالي پایلي د ژمن شویو مالي مرستو د ورکړي په کچي او ډول پوري تړلي وي‪ .‬د‬ ‫په منځ مهال کي‪ ،‬مالي پایلي به بودیجي ټولټال لګښت به په ‪ 139۵‬مالي کال کي د ناخالصه کورني تولید له ‪ 2۵.۶‬سلني څخه په ‪1399‬‬ ‫دبهرنیو مرستو په مقدار او د (‪2020‬ز) مالي کال کي ‪ 30.3‬سلني ته ورسیږي‪ .‬دا زیاتوالی په اصل کي د دي ښکارندویي کوي چي‬ ‫لګښت په ډول پوري تړلي وي امنیتي لګښتونه چي پخوا په مستقیمه توګه د نړیوالو شریکانو له خوا په غاړه اخیستل شوي و اوس د‬ ‫دولت بودیجي ته لیږل کیږي‪ .‬په هیواد کي د ستر او مخ پر زیاتیدونکي جمعیت لپاره د موجوده خدمتونو‬ ‫د تر سره کیدو لپاره د ملکي لګښتونو زیاتوالی او د بنسټیزو زیربیناګانو او هغو زیربیناوو کوم چي د‬ ‫بهرنیانو په مرسته جوړ شوي دي او اوس دولت ته په واک کي ورکړل شوي دي‪ ،‬د هغوۍ د ساتني او‬ ‫پالني لپاره زیاتو لګښتونو ته اړتیا ده‪ .‬که چیرته دولت وکوالی چي د مالیاتو د مدیریت او ورکړي په‬ ‫برخه کي وروستي پرمختګونه خوندي وساتي‪ ،‬اټکل کیږي چي تر ‪ 1399‬مالي کال پوري به کورني‬ ‫عواید د ناخالصه کورني تولید ‪ 12‬سلني ته ورسیږي‪.‬‬ ‫خو په دي حالت کي به هم‪ ،‬عواید یوازي ‪ ۴0‬سلنه د بودیجي لګښتونه تر پوښښ الندي راولي‪ .‬افغانستان‬ ‫د ناخالصه کورني تولید د ‪ 18‬سلني په اندازي سره ملکي مرستو ته اړتیا لري تر څو ټولنیز لومړني‬ ‫خدمتونه او پرمختیایي پروګرامونه د راتلونکو کلونو په درشل کي تمویل کړي‪ .‬د دولت د بودیجي له‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪15‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫الري د عامه لګښتونو د کچي زیاتوالي ته په کتو سره‪ ،‬چي پخوا به د تمویلوونکو له خوا د دولت له‬ ‫بودیجي بهر لګیدلي‪ ،‬خو اوس اړتیا ده تر څو د مالي مرستو د تمویلوونکو ځیني برخي د دولت د بودیجي‬ ‫له الري ولګول شي‪ .‬سره له دي هم‪ ،‬د دولت بودیجي ته د تمویلوونکو له خوا د مالي مرستو په لیږد کي‬ ‫هر ډول تعلل به د مالي فشار د زیاتوالي المل وګرځي او افغانستان به په داشان وضعیت کي له سختو‬ ‫شرایطو سره مخ وي‪.‬‬ ‫‪ 2‬جدول‪ :‬د لوی اقتصاد منځ مهاله چارچوکاټ‪۱۳۹۹ -۱۳۹۳ ،‬‬ ‫‪۱۳۹۹‬‬ ‫‪۱۳۹8‬‬ ‫‪۱۳۹7‬‬ ‫‪۱۳۹6‬‬ ‫‪۱۳۹5‬‬ ‫‪۱۳۹4‬‬ ‫‪۱۳۹۳‬‬ ‫‪ ---‬د کارکوونکو لنډمهاله وړاندوینه ‪--‬‬ ‫‪ -------‬ریښتیني شمیري‪ /‬اټکلونه‪--------‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪3.6‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫حقیقي اقتصادي وده (‪)%‬‬ ‫‪1،885‬‬ ‫‪1،736‬‬ ‫‪1،603‬‬ ‫‪1،466‬‬ ‫‪1،338‬‬ ‫‪1،210‬‬ ‫‪1،151‬‬ ‫اسمي ناخالصه کورني تولید (په میلیارد‬ ‫افغانۍ)‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪6.0‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪−1.5‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫د پړسوب کچه (منځنۍ دوره‪ ،‬د فیصدي له‬ ‫مخي)‬ ‫د ناخالصه کورني تولید په فیصدي سره‬ ‫مالي برخه‬ ‫‪29.5‬‬ ‫‪28.8‬‬ ‫‪28.3‬‬ ‫‪27.6‬‬ ‫‪26.2‬‬ ‫‪25.1‬‬ ‫‪24.4‬‬ ‫عواید او مرستي‬ ‫‪12.0‬‬ ‫‪11.5‬‬ ‫‪11.0‬‬ ‫‪10.8‬‬ ‫‪10.5‬‬ ‫‪10.1‬‬ ‫‪8.7‬‬ ‫کورني عواید‬ ‫‪17.5‬‬ ‫‪17.3‬‬ ‫‪17.3‬‬ ‫‪16.8‬‬ ‫‪15.6‬‬ ‫‪15.0‬‬ ‫‪15.7‬‬ ‫بهرنۍ مرستي‬ ‫‪30.1‬‬ ‫‪29.2‬‬ ‫‪28.4‬‬ ‫‪27.2‬‬ ‫‪25.6‬‬ ‫‪26.4‬‬ ‫‪26.2‬‬ ‫ټولټال لګښتونه‬ ‫‪21.1‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪19.7‬‬ ‫‪19.1‬‬ ‫‪18.5‬‬ ‫‪19.5‬‬ ‫‪19.8‬‬ ‫عادي لګښتونه‬ ‫‪9.0‬‬ ‫‪8.8‬‬ ‫‪8.7‬‬ ‫‪8.1‬‬ ‫‪7.0‬‬ ‫‪6.9‬‬ ‫‪6.3‬‬ ‫پرمختیایي لګښتونه‬ ‫‪-0.5‬‬ ‫‪-0.4‬‬ ‫‪-0.1‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪-1.3‬‬ ‫‪-1.8‬‬ ‫ټولټال بیالنس (د مرستو په ګډون)‬ ‫‪-18.1‬‬ ‫‪-17.7‬‬ ‫‪-17.4‬‬ ‫‪-16.4‬‬ ‫‪-15.0‬‬ ‫‪-16.2‬‬ ‫‪-17.5‬‬ ‫ټولټال بیالنس (له مرستو پرته)‬ ‫بهرنۍ برخه‬ ‫‪-32.1‬‬ ‫‪-33.1‬‬ ‫‪-32.3‬‬ ‫‪-32.5‬‬ ‫‪-33.3‬‬ ‫‪-36.6‬‬ ‫‪-39.6‬‬ ‫د سواګرۍ بیالنس‬ ‫‪-2.7‬‬ ‫‪-1.0‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪5.4‬‬ ‫‪8.0‬‬ ‫د جاري بیالنس حساب (د مرستو په‬ ‫ګډون)‬ ‫سرچینه‪ :‬د نړیوال بانک د کارکوونکو وړاندویني‬ ‫‪ ۱5‬شکل‪ :‬د بودیجې کسر (پرته له بهرنیو مرستو څخه) به تل زیاتوالی ومومي‬ ‫(د ناخالصه کورني تولید په فیصدي)‬ ‫‪40.0‬‬ ‫‪30.0‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪10.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2017p‬‬ ‫‪2018p‬‬ ‫‪2019p‬‬ ‫‪2020p‬‬ ‫‪-10.0‬‬ ‫‪-11.7‬‬ ‫‪-13.5‬‬ ‫‪-14.9‬‬ ‫امنیتي لګښتونه (عادي بودیجه)‬ ‫‪-17.5‬‬ ‫‪-16.1‬‬ ‫بودیجه) ‪-16.3‬‬ ‫ملکي لګښتونه‬ ‫‪( -17.3‬عادي‬ ‫‪-18.2‬‬ ‫‪-18.1‬‬ ‫‪-18.3‬‬ ‫‪-20.0‬‬ ‫پرمختیایي لګښتونه‬ ‫کورني عواید‬ ‫‪-30.0‬‬ ‫د بودیجې کسر (د بالعوضه مرستو نه پرته)‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪16‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫هیله کیږي چي په ‪2017( 139۶‬ز) مالي کال کي به د پیسو پړسوب (انفالسیون) ‪ ۶‬سلني ته‬ ‫تمه کیږي چي نرخونه به‬ ‫ورسیږي‪ ،‬چي د دي عامل هم د پیسو د ارزښت ناوخته کمښت دی چي د ‪ 139۵‬کال تر نیمایي پوري‬ ‫ثابت وي او د اوسني‬ ‫به ادامه ولري‪ .‬د همدي زیاتیدو باوجود‪ ،‬د پړسوب کچه د افغانستان بانک د موخي په محدوده کي‬ ‫حساب بیالنس به په‬ ‫دی‪ .‬تمه کیږي چي هیواد ته دننه د بهرنیو مرستو د جریان په راتلو سره به‪ ،‬اوسنی حساب د ناخالصه‬ ‫مازاد کي پاته شي‬ ‫کورني تولید د ‪ 3.۴‬سلنه مازاد سره په ‪ 139۶‬کال کي هم باقي پاته شي‪ .‬په صادراتو او وارداتو کي‬ ‫د تمه کیدونکي زیاتوالي سره‪ ،‬سوداګریز بیالنس به د کورني ناخالص تولید په ‪ 33‬سلنه محدوده کي‬ ‫وي‪ .‬د سوداګرۍ د بیالنس کسر د نړیوالو مرستو په مټ تمویلیږي‪.‬‬ ‫نامطلوبه جدي خطرونه د افغانستان د لوی اقتصاد چارچوکاټ تر خپلي شعاع الندي راولي‪ .‬دغه‬ ‫جدي خطرونه منځ مهاله‬ ‫خطرونه الندي عوامل له ځانه سره لري‪( :‬الف) د بهرنیو مرستو یودم کمښت چي د مالي ټیکاو د‬ ‫لیدلوری تر شعاع الندي‬ ‫ضعف المل ګرځیدلی او د دولت د لګښتونو به برخه کي یي سخت تعدیالت راوستي دي؛ (ب) د‬ ‫لري‬ ‫امنیتي وضعیت خرابوالی چي د اعتماد د چاپیریال د خرابوالي او د اقتصادي ودي د پڅتوب المل‬ ‫ګرځیدلی؛ (ج) د سیاسي بي ثباتي زیاتوالی چي پر امنیتي وضعیت‪ ،‬د متشبثینو پر اعتماد او بهرني‬ ‫مالتړ باندي یي سختي اغیزي کړي دي‪ .‬د حکومتولي د پیاوړتیا‪ ،‬د مدیریت او مالیاتي تګالرو د ښه‬ ‫والي او د خصوصي سکتور د ودي لپاره د مساعد چاپیریال د رامنځته کولو لپاره پرله پسي هلي ځلي‬ ‫د اوږدمهال ثبات له الري شوني ده‪ .‬د اړتیا وړ بهرنیو مرستو سمبالتیا‪ ،‬د ساختاري اصالحاتو په‬ ‫بریالي تطبیق پوري اړه لري چي د «افغانستان د سولي او پراختیا د ملي چارچوکاټ» تر چتر الندي‬ ‫د دولت له لوري یي ژمنه شوي ده‪.‬‬ ‫په کلنی توګه د ‪ 3‬سلنه وګړنیزي ودي ته په کتو او هر کال د کار بازار ته د ‪ ۴00‬زره کاري ځواک‬ ‫په اوږدمهال کي د‬ ‫په راتلو سره‪ ،‬ستري اقتصادي ودي ته اړتیا ده تر څو سړي سر عاید ښه والی ومومي او د مخ پر‬ ‫اقتصادي ټیکاو لپاره‬ ‫زیاتیدونکي کاري ځواک لپاره مناسب کاري فرصتونه رامنځته شي‪ .‬دولت باید د اقتصادي ودي لپاره‬ ‫جوړښتي بدلونونه اړین‬ ‫نوي سرچیني ولټوي تر څو کورني عواید پورته یوسي‪ ،‬په داسي حال کي چي په اوږد مهال کي ښایي‬ ‫دي‬ ‫له افغانستان سره د بهرنیو مرستو کچه د نورو هیوادونو په توګه معمولي کچي ته را ټیټ شي او باید‬ ‫داسي اسعاري سرچینو ته السرسی ومومي تر څو وکوالی شي د افغانستان واردات تمویل کړای شي‪.‬‬ ‫هان د مناسبو عایداتي تګالرو په تر الس الندي نیولو سره او د مالیاتي اداري سیستم په ښه والي سره‪،‬‬ ‫د عوایدو تر ټولو لوړي کچي ته چي افغانستان کوالی شي هغه ته ورسیږي د ناخالصه کورني تولید‬ ‫شاوخوا ‪ 17‬سلنه ده‪ ،‬چي د هغه یوازینی علت هم د یوه غیرمتنوع او متمرکز اقتصاد او په معیشتي‬ ‫کرهڼي پوري شدیده وابستګي ده‪.‬‬ ‫هان د دغي کچي په عوایدو سره افغانستان بیا هم نشي کوالی پیش بیني شوي لګښتونه پوره کړای‬ ‫شي‪ .‬د څه ناڅه بشري سرچینو‪ ،‬د زیربیناګانو شدید کمښت او کمزورو ادارو په پام کي نیولو سره په‬ ‫لنډمهال کي د جوړښتي بدلون لپاره فرصت محدودي‪ .‬خو په منځ مهال کي‪ ،‬پر بشري ځواک باندي‬ ‫پانګه اچوونه او د کرهڼیز مولدیت ښه والی کوالی شي د اقتصادي ودي او کارمیندني په برخه کي د‬ ‫پام وړ مرسته وکړي‪ .‬داستخراجي (کاني) صنایعو پراختیا د کورنیو عوایدو د رامنځته کولو او د‬ ‫بهرنیو اسعارو د تر السه کولو لپاره ښه فرصت دی او کوالی شي د بهرنیو مرستو ځای ناستی‬ ‫وګرځي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪17‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫ج‪ .‬لومړۍ ځانګړي برخه‪ :‬څرنګه کوالی شو اقتصادي خوځښت‬ ‫په داسي شرایطو کي چي مالي سرچیني محدودي وي رامنځته‬ ‫کړو؟‬ ‫افغانستان مالي ټیکاو ته د السرسي په برخه کي له ننګوونو ډکي راتلونکي سره مخ ده‪ .‬اوږدمهاله مالي لیدلوری سخت‬ ‫مایوسوونکی ښکاري‪ ،‬لکه څرنګه چي د نړیوال بانک د کارکوونکو وروستۍ ارزونه ښیي‪ ،‬چي افغان دولت به هان د اقتصادي‬ ‫ودي په یوي غوري سناریو کي (د افغانستان د اوږدمهاله اقتصادي ودي په اړه پر خوشبینانه فرضیو باندي والړ) د دي جوګه و‬ ‫نه ګرځي تر څو د خپلو عامه لګښتونو اړتیاووي پرته له پریمانه بهرنیو مرستو څخه تر راتلونکو ‪ 1۵‬کلونو پوري پوره کاندي‪.‬‬ ‫لکه څرنګه چي د افغانستان د اقتصادي راپور په مخکنۍ ګنه (د ‪ 201۶‬کال د اکټوبر میاشت) کي راغلي و‪ ،‬ټولټال عامه لګښتونه‬ ‫به تر ‪ 2030‬زیږدیز (‪ 1۴09‬ه ش) کال پوري کم تر کمه د دولت د عوایدو دوه برابره ته ورسیږي‪ ،‬په داسي حال کي چي د‬ ‫کورنیو او بهرنیو پورونو لپاره به امکانات محدود پاته وي‪ .‬هان د اقتصادي ودي په غوره سناریو کي – چي هغه به هم د‬ ‫استخراجي صنایعو د پراختیا له مخي وي‪ ،‬د کانونو د را ایستلو څخه د عوایدو تر السه کول‪ ،‬د امنیتي وضعیت د ښه والي په‬ ‫تعقیب په پوځي لګښتونو کي کمښت‪ ،‬او د پیسو د سپما په خاطر د پراخو اصالحاتو په پلي کولو سره‪ - ،‬بیا هم وړاندویني د دي‬ ‫ښکارندویي کوي چي کورني عواید به تر ‪ 2030‬زیږدیز کال پوري د کورنیو ناخالصو تولیداتو تر ‪ 19‬سلني پوري لوړ شي‪،‬‬ ‫او مالي خال به یوازي د کورني ناخالص تولید تر ‪ 12‬سلني پوري را ټیټ شي (‪ 1۶‬شکل ته مراجعه وکړئ)‪.‬‬ ‫‪ ۱۳‬شکل‪ :‬د «غوره ودي» د سناریو له مخي وړاندویني‪ :‬کورني عواید‪ ،‬لګښتونه او د بودیجي کسر‬ ‫(د ناخالصه تولیدي عوایدو د فیصدي له مخي)‬ ‫‪30.0%‬‬ ‫مصارف (شامل بودجه)‬ ‫‪20.0%‬‬ ‫قرضه گیری‬ ‫‪10.0%‬‬ ‫عواید داخلی‬ ‫‪0.0%‬‬ ‫کسر بوده (به استثنای‬ ‫کمکهای بالعوض)‬ ‫‪-10.0%‬‬ ‫‪-20.0%‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د نړیوال بانک د کارکوونکو وړاندویني‬ ‫افغانستان ال همداشان په دي وروستیو کلونو کي د اقتصادي ودي له پڅوالي سره الس او ګریوان دی‪ .‬په ‪ 1390‬کال کي‬ ‫د نړیوال ایتالف د پوځي ځواکونو د وتلو په پیلیدو سره او بیا په ‪201۴( 1393‬ز) کي د افغانستان دولتي ځواکونو ته د امنیتي‬ ‫مسوولیتونو د لیږد د بهیر په بشپړیدو سره‪ ،‬اقتصادي ودي خپل نزولي تګلوری ونیو‪ .‬داسي چي له ‪ 1382‬نه تر ‪ 1391‬کلونو په‬ ‫موده کي د اقتصادي ودي منځنۍ کچه ‪ 9.۴‬سلنه وه خو د ‪ 1392‬او ‪ 139۵‬کلونو په موده کي دا شمیره ‪ 2.1‬سلني ته را ټیټ‬ ‫شو‪ .‬د امنیتي وضعیت او سیاسي ټیکاو په خرابیدو سره د متشبثینو او مستهلکینو د اعتماد په اغیزمنیدو سره‪ ،‬کورنۍ غوښتنه‬ ‫راټیټه شوه چي دا بیا په خپله د اقتصادي ودي د پڅتوب او د بیکارۍ د کچي د زیاتوالي المل وګرځید‪.‬‬ ‫په داسي یوه وضعیت کي‪ ،‬اقتصادي سیاست حکم کوي تر څو دولت «اقتصادي خوځښت) رامنځته کړي تر څو داخلي‬ ‫تقاضا یا غوښتنه بیا پورته والړه شي‪ .‬دا کار په اصل کي د عامه لګښتونو د زیاتوالي یا د مالیاتو په راکمولو تر سره کیږي‪ .‬خو‬ ‫دغه کار د افغانستان په اوسنیو شرایطو کي شونی نه ده‪ .‬محدود مالي چاپیریال او په افغانستان کي مالي ټیکاو لپاره زیاتو فشارونو‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪18‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫ته په کتو سره‪ ،‬د اقتصادي خوځښت اقداماتو تر الس الندي نیول په هیڅ صورت د تطبیق وړ نه ده‪ .‬له همدي کبله‪ ،‬هغه معضله‬ ‫چي افغانستان او نور زیات کم عاید لرونکي هیوادونه ورسره الس او ګریوان دي هغه دا ده چي څرنګه کوالی شو په داسي‬ ‫حال کي چي مالي سرچیني فوق العاده محدودي وي او یا هم مالي اوسنی وضعیت پایداره نه وي‪ ،‬اقتصادي خوځښت رامنځته‬ ‫کړو‪ .‬ښکاره خبره ده چي په داسي حالت کي‪ ،‬د لګښتونو د کچي زیاتوالی ناشونی کار دی‪ .‬خو بیا هم‪ ،‬حکومت کوالی شي د‬ ‫عامه لګښتونو په «ترکیب» باندي تمرکز وکړي تر څو د الندنیو ګامونو له الري ورته موخو ته ځان ورسوي‪:‬‬ ‫الف‪ .‬د فوق العاده مهمو لګښتي اړتیاوو لپاره د مالي سرچینو اولویت بندي‪.‬‬ ‫ب‪ .‬د دولتي لګښتونو د اغیزمنتیا زیاتوالی پر هغو سکتورونو د لګښتونو متمرکز کول چي کوالی شي پر اقتصادي‬ ‫ودي باندي زیاته اغیزه ولري‪.‬‬ ‫ج‪ .‬د بودیجي د سپما لپاره د دولتي لګښتونو د کارنده توب لوړول‪.‬‬ ‫په دغه ځانګړي برخه کي به په دي اړه بحث وکړو چي دولت څرنګه کوالی شي د لګښتونو اغیزمنتوب پورته یوسو‪ .‬د‬ ‫دولتي لګښتونو اولویت بن دي ته نه یوازي دا چي د بیالبیلو اقتصادي سکټورنو باندي د سرچینو ستراتیژیک تخصیص په توګه‬ ‫کتل کیږي‪ ،‬بلکي د مالي توحید د پروګرام د یوه عنصر په توګه په منځ مهال کي د مالي ټیکاو د پیاوړتیا په توګه په نظر کي‬ ‫نیول کیږي‪ .‬تر ټولو مهم اصل دا ده تر څو پوه شو چي کوم لګښتونه پر اقتصادي ودي باندي د لږ جانبي اغیزو په لرلو سره‬ ‫کوالی شو را ټیټ کړو‪ ،‬او کوم لګښتونه د اقتصادي ودي مطلوبو پایلو ته د رسیدو لپاره زیات کړو‪.‬‬ ‫یو له هغو وسایلو څخه چي‬ ‫‪ ۱4‬شکل‪ :‬د عامه لګښتونو ترکیب‪ ،‬د ‪ COFOG‬د عملیاتي ډلبندي له مخي‬ ‫کوالی شي موږ سره د عامه‬ ‫(سلنه)‬ ‫لګښتونو د اولویت بندي په برخه کي‬ ‫او یا پر اقتصادي ودي باندي د‬ ‫‪100%‬‬ ‫سایر موارد‬ ‫لګښتونو د اغیز د زیاتولو په برخه‬ ‫‪90%‬‬ ‫کي مرسته وکړي هغه د عملیاتي‬ ‫محافظت اجتماعی‬ ‫‪80%‬‬ ‫لګښتونو د ډلبندیو لپاره مالي‬ ‫‪70%‬‬ ‫زیاتیدونکی ضریب ( ‪Fiscal‬‬ ‫تعلیم و تربیه‬ ‫‪ )Multiplier‬ارزونه ده‪ .‬د‬ ‫‪60%‬‬ ‫عملیاتي لګښتونو د هر یوي ډلبندیو‬ ‫صحت‬ ‫‪50%‬‬ ‫لپاره د مالي زیاتیدونکي ضریب په‬ ‫خدمات عمومی عامه‬ ‫‪40%‬‬ ‫اندازي باندي پوهیدل له حکومت‬ ‫سره مرسته کوي تر څو پوه شي چي‬ ‫‪30%‬‬ ‫امور اقتصادی‬ ‫په کومو سکتورونو کي د عامه‬ ‫‪20%‬‬ ‫لګښتونو اقتصادي اغیز لوړ دی‪.‬‬ ‫مصئونیت عامه و نظم‬ ‫حکومت کوالی شي دغه معلومات د‬ ‫‪10%‬‬ ‫لګښتونو د اولویت بندي په وخت کي‬ ‫نظامی‬ ‫‪0%‬‬ ‫او یا هم د مالي توحید د منځ مهاله‬ ‫پرورګرام د جوړولو په مهال – د‬ ‫هغو مالي محدودیتونو په رڼا کي چي‬ ‫سرچینه‪ :‬د نړیوال بانک د کارکوونکو محاسبه‬ ‫ورسره مخ دی – تر نظر الندي‬ ‫ونیسي‪.‬‬ ‫زیاتیدونکی مالي ضریب څه شی ده؟‬ ‫مالي زیاتیدونکی ضریب ښیي چي اقتصادي وده یا خصوصي اقتصادي فعالیتونه په کومه اندازه وروسته له هغه چي دولت په‬ ‫لنډمهاله توګه خپل تدارکات یا انتقاالت زیات کړي‪ ،‬پر مخ ځي‪ .‬پر توکو او خدماتو باندي د یوه ډالر لګول کوالی شي په اقتصاد‬ ‫کي د اضافي فعالیتونو د رامنځته کولو له الري له یوه ډالر څخه زیات ارزښت رامنځته کړي‪ ،‬ځکه چي د هغه یوه ډالر یوه‬ ‫برخه بیرته د هغو کسانو له خوا لګول کیږي چي له لومړني خرچ څخه برخمن شوي دي‪ .‬په دي بهیر کي اصلي عنصر دا ده‬ ‫چي د کورنیو زړه کیږي تر څو کله چي عاید یي ډیریږي‪ ،‬دهغو یوه برخه پر اضافي مصرف باندي لګوي‪ .‬نو له همدي کبله د‬ ‫تر السه شوي عاید حاصل چي پر اضافي مصرف باندي لګول کیږي هغه د «مصرف ته وروستی میل» ‪(Marginal‬‬ ‫)‪ Propensity‬په نوم یادیږي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪19‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫کله چي یو اقتصاد له ورو ودي سره مخ وي‪ ،‬نو د دولتي لګښتونو د کچي زیاتوالی د خصوصي سکتور د کمیدونکي‬ ‫پانګي اچووني څخه د رامنځته شوي خالء (تشیال) او د خلکو د پیرودلو د وړتیا د کمولو په له منځه وړلو کي مهم رول لوبوي‪.‬‬ ‫دا شان د عامه مصرف پروګرام – که چیرته په سهي وخت او په سمه توګه سره عملي شي‪ ،‬او که چیرته یي اندازه کافي وي –‬ ‫نو بیا کوالی شي اقتصادي فعالیتونه او تقاضا په خوځښت راولي‪ ،‬او په همدي ترتیب کوالی شي په اقتصاد کي د اشتغال د له‬ ‫منځه تلو مخنیوی وکړي او د اقتصادي غوړیدا لپاره زمینه برابره کړي‪.‬‬ ‫په همدي ترتیب‪ ،‬کله چي یو اقتصاد په ناپایداره مالي تګلوري کي قرار ولري‪ ،‬نو ښایي مالي توحید یا مالي ریاضت هلته‬ ‫اړین واوسي‪ .‬کوالی شو مالي ریاضت په ټولو لګښتونو کي د کمښت له الري او یا هم په ځینو مشخصو سکتورونو کي یي‬ ‫رامنځته کړو‪ .‬همداشان کوالی شو مالي ریاضت له یوه سکتور څخه بل سکتور ته د بیاځلي تخصیص یا هم د مالیاتو په ډیرولو‬ ‫سره او یا هم د دواړو په یو ځای کولو سره رامنځته کړو‪ .‬مالي ریاضت یوازي هغه مهال ډیر ښه تمامیږي‪ ،‬چي پر اقتصادي‬ ‫ودي باندي ډیره کمه جانبي اغیزه ولري او یا هم په هغه صورت کي چي مخ پر وده مصرفي اړتیاووي په اولویت کي قرار‬ ‫ولري او یا هم په هغه صورت کي چي له کمو سرچینو څخه د اغیزمني ګټي اخیستني المل وګرځي‪ .‬د زماني مالي ریاضتونو‬ ‫په اړه کوالی شو په سمه توګه قضاوت وکړو تر څو د اقتصادي ودي المل وګرځي او یا هم لږ تر لږه د عمومي غوښتني د زیات‬ ‫کمښت المل و نه ګرځي‪ .‬له همدي کبله‪ ،‬د مالي ریاضت د پروګرامونو د اندازي‪ ،‬وخت او ځانګړتیاوو په اړه د هوښیارانه‬ ‫تصامیمو د نیولو په اړه‪ ،‬د «عملیاتي مالي زیاتیدونکو ضرایبو» (یعني د لګښتي عملیاتي ډلبندیو لپاره د مالي زیاتیدونکي ضریب)‬ ‫په اړه د سهي پوهي لرل له کلیدي او مهمو امرونو څخه شمیرل کیږي‪.‬‬ ‫په کم عاید لرونکو هیوادونو کي د مالي زیاتیدونکي ضریب اندازه‬ ‫‪ ۱5‬شکل‪ :‬په یو شمیر هیوادونو کي د مالي زیاتیدونکي ضریب اندازه‬ ‫له یوه هیواده بل هیواد ته د مالي‬ ‫(سلنه)‬ ‫زیاتیدونکي ضریب اټکل یا براورد ډیر‬ ‫زیات تفاوت لري‪ ،‬او دا په بشپړه توګه‬ ‫‪0.90‬‬ ‫روښانه خبره ده چي یو واحد او ثابت‬ ‫‪0.80‬‬ ‫ضریب هیڅ وجود نه لري‪ .‬په عمومي توګه‬ ‫‪0.70‬‬ ‫‪0.60‬‬ ‫د ضریب اندازه په بیالبیلو عواملو پوري‬ ‫‪0.50‬‬ ‫تړلي ده‪ ،‬لکه اقتصادي جوړښت‪ ،‬د مالي‬ ‫‪0.40‬‬ ‫سیاست د بدلون مهال او ماهیت (بسط یا‬ ‫‪0.30‬‬ ‫انقباض)‪ ،‬د مالي بدلون څرنګوالی (په‬ ‫‪0.20‬‬ ‫لګښتونو یا عوایدو کي بدلون)‪ ،‬د دولت د‬ ‫‪0.10‬‬ ‫پورونو کچه‪ ،‬لګښت او په اقتصاد کي‬ ‫‪0.00‬‬ ‫وارداتو ته میل لرل‪ ،‬پولي او مالي بیالبیل‬ ‫شرایط‪ ،‬د مبادلي د بیي رژیم او د کارول‬ ‫شوي اقتصادي سنجوونکي وسیلي ډول‪.‬‬ ‫)‪Source: Asea (2016‬‬ ‫په کم عاید لرونکو هیوادونو کي‪ ،‬د مالي زیاتیدونکي ضریب د اندازي په اړه په لنډه مهال کي اټکلونه د ‪ 0.2۵‬نه تر‬ ‫‪ 0.70‬محدودي پوري وي‪ ،‬او ټولټال په منځ مهال کي له ‪ 0.۵‬نه تر ‪ 0.9‬پوري وي‪ .‬همداشان‪ ،‬څیړنو ښوولي ده چي مالي‬ ‫زیاتیدونکي ضرایب په هغو هیوادونو کي ډیر زیات ضعیف وي‪ ،‬کوم چي په زیاته کچه پوروړی وي‪ ،‬عاید یي کم ي‪ ،‬د مبادلي‬ ‫بیه یي ازاده او بدلون منونکي وي او پرانیستی اقتصاد ولري‪.‬‬ ‫د افغانستان لپاره د مالي زیاتیدونکو ضرایبو اټکل‬ ‫د افغانستان اقتصاد زیاتي ځانګړني لري‪ ،‬چي تر یوه بریده پوري د مالي زیاتیدونکي ضریب اټکل هم پیچلی کوي‪ .‬د افغانستان‬ ‫اقتصاد د رسمي او غیررسمي فعالیتونو‪ ،‬ناقانونه کرهڼیزو محصوالتو‪ ،‬له جګړي سره د تړلو لګښتونو او له مرستو سره د تړلي‬ ‫اقتصاد یوه ګډوله ده‪ .‬دا ټولي ناخوالي د ‪ 30‬کلونو پر له پسي جګړو له کبله دي چي د دولت د وړتیا د راټیټیدو‪ ،‬له بهرنیو مرستو‬ ‫سره په تړل کیدو او د خصوصي سکټور د شاته پاته کیدو المل ګرځیدلی‪ .‬سربیره پر دي‪ ،‬احصائیوي ستونزي د همدي ننګوونو‬ ‫اندازه کول او د هغو ارقام او امارو ته السرسی څو چنده کړی دی‪.‬‬ ‫هغه وروستۍ څیړنه چي د نړیوال بانک له خوا تر سره شوي په هغي کي هڅه شوي تر څو پر همدغو ننګونو باندي‬ ‫برالسه واوسي‪ .‬دغي څیړني د نړۍ د ‪ 3۴‬هیوادونو له ‪ 198۴‬نه تر ‪ 2013‬کلونو پوري ارقام را ټول کړي دي‪ .‬پایلو ښودلي ده‬ ‫چي په افغانستان کي د دولت د لګښتونو ټولټال ضریب ‪ 0.78‬ده‪ ،‬په دي معنی چي د ناخالصه کورني تولید د ‪ 1‬سلني معادل په‬ ‫دولتي لګښتونو کي زیاتوالی د اقتصادي ودي د ‪ 0.78‬سلني المل ګرځي‪ .‬د نورو کم عاید لرونکو هیوادونو سره په پرتله (‪18‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪20‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫شکل ته مراجعه وکړئ)‪ ،‬په افغانستان کي مالي زیاتیدونکي ضریب ډیر لوړ دی؛ د کم عاید لرونکو هیوادونو لپاره مالي منځینی‬ ‫زیاتیدونکی ضریب ‪ 0.۶9‬دی‪ .‬په افغانستان کي د همدي ضریب د نسبتا ً زیات لوړتوب یو ممکنه دلیل د امنیتي (دفاع او عامه‬ ‫نظم) د لګښتونو ستره ونډه ده‪ ،‬چي مثبت ضریب لري (‪ 19‬جدول ته مراجعه وکړئ)‪ .‬په افغانستان کي امنیتي لګښتونه په استثنایي‬ ‫توګه په نړۍ کي یو له ډیرو لوړو پوځي لګښتونو (د ناخالصه کورني تولید د فیصدي له مخي) څخه دی‪.‬‬ ‫‪ ۱6‬شکل‪ :‬په افغانستان کي د عملیاتي ډلبندیو د لګښتونو لپاره مالي زیاتیدونکي‬ ‫په افغانستان کي دلګښتونو‬ ‫ضرایب‬ ‫«عملیاتي» ډلبندیو لپاره مالي زیاتیدونکي‬ ‫(سلنه)‬ ‫ضرایب ډیر زیات توپیر لري (‪ 21‬شکل ته‬ ‫مراجعه وکړئ)‪ .‬د ټولنیز خوندیتوب‬ ‫لګښتونه د ‪ 1.82‬ارزښت په لرلو سره تر‬ ‫نظامی‬ ‫‪0.71‬‬ ‫ټولو ستر زیاتیدونکی ضریب دی‪ .‬دا په دي‬ ‫تعلیم و تربیه‬ ‫‪1.42‬‬ ‫معنی ده چي پر ټولنیزو پالنو باندي دولتي‬ ‫صحت‬ ‫‪1.2‬‬ ‫لګښتونه پر اقتصادي ودي باندي انبساطي‬ ‫محافظت اجتماعی‬ ‫‪1.82‬‬ ‫اغیزه لري‪ .‬په یوه داسي هیواد کي چي له‬ ‫‪ -1.11‬امور اقتصادی‬ ‫محدودو مالي سرچینو سره مخ وي نو‬ ‫لګښتونه باید د لومړیتوب له مخي تر سره‬ ‫مصارف عامه عمومی‬ ‫‪-0.37‬‬ ‫شي‪ ،‬د ټولنیزو چارو لګښتونه – باید د‬ ‫مجموع مصارف‬ ‫‪0.78‬‬ ‫امکان په صورت کي – زیات کړل شي‪ .‬په‬ ‫‪-1.5‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-0.5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫هر حال‪ ،‬ټولنیزي مرستي باید په سمه توګه‬ ‫سره پر بیوزلو باندي وویشل شي تر څو‬ ‫)‪Source: Asea (2016‬‬ ‫وکوالی شي د بیوزلۍ کچه راټیټه کړي‪.‬‬ ‫ښوونه او روزنه (‪ )1.۴8‬او ورپسي روغتیا (‪ )1.20‬هغه دوه نور لګښتونه دي چي ستر مالي زیاتیدونکی ضریب لري‪.‬‬ ‫د ټولنیز خوندیتوب د لګښتونو د ضریب سره‪ ،‬د همدي دولتي لګښتونو د دریو ډلو د ضریب اندازه ښیي چي د ټولنیز خوندیتوب‬ ‫پروګرامونه (د بیلګي په توګه د نغدي پیسو لیږدول) کوالی شي د بیوزلۍ پر کمولو او اقتصادي ودي باندي زیاته اغیزه ولري‪.‬‬ ‫دغه پایله له ځینو نظري اقتصادي څیړنو سره په مطابقت کي ده چي د هغو د موندنو له مخي چي «هدفمنده لیږدوني» کوالی‬ ‫شي پر اقتصادي ودي باندي انبساطي اغیزه ولري‪ .‬په بیالبیلو هیوادونو کي د نغدي پیسو د لیږدرالیږد له پروګرامونو څخه تر‬ ‫سره شوي څیړني ښیي چي دا ډول پروګرامونه د کورنیو په اقتصادي فعالیتونو کي پانګونه زیاتوي او د هغوۍ په ټولنیزه پانګه‬ ‫کي زیاتوالی راولي‪.‬‬ ‫ک لیدي پیغام دا ده چي د روغتیا او ښووني او روزني په برخه کي پانګه اچوونه او د نغذي پیسو د لیږد پروګرامونه په‬ ‫لنډمهال او اوږدمهال کي – د بشري پانګي د ښه والي له الري ‪ -‬د اقتصادي ګټو د رامنځته کیدو المل ګرځي‪ ،‬چي دا هم په خپل‬ ‫نوبت سره د کاري ځواک د زیاتي کار اخیستني او کارمیندني المل ګرځي‪.‬‬ ‫د تعجب ځای نه ده چي په پوځي برخه کي لګښتونه په افغانستان کي د ناخالص کورني تولید پر حقیقي ودي باندي‬ ‫(‪ ) 0.71‬مثبت ضریب اغیزه لري‪ ،‬لکه څرنګه چي په زیاتره نورو هیوادونو کي هم همداسي ده‪ .‬په افغانستان کي د پوځ او‬ ‫پولیسو د سرتیرو شمیر ته په کتو سره‪ ،‬پوځي لګښتونه باالخره د معاشونو د ورکړي او په هیواد کي دننه د تولیداتو او خدماتو‬ ‫په تدارک سره پورته ځي‪.‬‬ ‫په پای کي‪ ،‬د اقتصادي چارو د لګښتونو زیاتیدونکی ضریب چي په هغو کي د زیربیناګانو‪ ،‬انرژۍ او کرهڼي لګښتونه‬ ‫هم شامل دي‪ ،‬منفي (‪ )-1.11‬ده‪ .‬په حقیقت کي‪ ،‬د زیربینا په برخه کي د مصارفاتو د اغیزمندي لپاره اصلي عامل‪ ،‬همغه د‬ ‫همدي مصارفاتو «اغیزمنتوب» ده‪ .‬د مصارفاتو یا لګښتونو اغیزمنتوب په دي معنی ده چي لګښتونه تر کومه اندازي پوري په‬ ‫واقعیت سره د هغي زیربینا د جوړو المل ګرځي چي له هغي څخه د عامه خدماتو د وړاندي کیدو کار اخیستل کیږي‪ .‬که څه هم‬ ‫د شمیرو (امارو) شواهد ښیي چي په زیربینا باندي لګښتونه او د هغو له خوا وړاندي کیدونکي خدمات ډیر ضعیف دي‪ ،‬په تیره‬ ‫بیا په مخ پر وده هیوادونو کي‪ .‬اصوالً‪ ،‬دلته دوه عامله یا دلیله دي‪ .‬لومړی دا چي ضعیفه تخنیکي وړتیا د ضعیفو پروژو د انتخاب‬ ‫المل ګرځي‪ ،‬د پروژو لګښتونه سم نه اټکل کیږي یا نه بودیجه بندي کیږي‪ ،‬د پروژو تطبیق ځنډول کیږي‪ ،‬او په ټوله کي د‬ ‫پروژو د ضعیف مدیریت المل ګرځي‪ .‬دا ټول عوامل تر هر څه زیات پر زیاتو زیربینایي لګښتونو باندي صدق کوي نه پر نورو‬ ‫لګښتونو باندي‪ .‬دو یم دا چي مالي ضعیف مدیریت‪ ،‬د تدارکاتو ضعیف میتودونه‪ ،‬سیاسي پلوي او اداري فساد په حقیقت کي د‬ ‫عامه زیربیناګانو د لګښتونو پر اغیزمنتوب باندي اغیزه کوي‪ .‬دا دواړه اندیښني د افغانستان په اړه سمي دي‪ ،‬لکه څرنګه چي په‬ ‫نورو ډیرو مخ پر وده هیوادونو کي هم دا موضوع صدق کوي‪ .‬اداري فساد‪ ،‬چي په افغانستان کي یوه له ځانګړو اندیښنو څخه‬ ‫ده‪ ،‬په شدیده توګه یي د هري زیربینایي پروژي د لګښتونو په ډیرولو کي خپل اغیز لرلی‪ ،‬چي په مقابل کي د زیربینا یا خدماتو‬ ‫د ټیټ کیفیت المل ګرځیدلی‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪21‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫په افغانستان کي د زیربینایي پروژو لپاره د را واردیدونکو توکو کچه هم په غیر معمول بڼي سره ډیره لوړه ده‪ .‬د زیربینایي‬ ‫پروژو لپاره نږدي ټول د اړتیا وړ توکي او مواد وارداتي دي‪ .‬په دي معنی چي په زیربیناګانو باندي هره یوه لګیدلي افغانۍ‪ ،‬د‬ ‫وارداتو د زیاتوالي المل شوی‪ ،‬چي په مقابل کي دا کار کوالی شي پر کورنیو غوښتنو باندي د عامه بالقوه لګښتونو د مثبتي‬ ‫اغیزي د خنثی کیدو المل وګرځي‪ .‬له همدي کبله او د همدي حقایقو په رڼا کي‪ ،‬د تعجب ځای نه دی چي د اقتصادي چارو‬ ‫زیاتیدونکی ضریب‪ ،‬چي زیربینا پکي ستره برخه جوړوي‪ ،‬په افغانستان کي منفي دی‪.‬‬ ‫د یادولو وړ ده چي مالي ضریبونه له وخت سره سم بدلون مومي‪ .‬کله چي د دولت لګښتونه د پام وړ بدلون مومي‪ ،‬نو دا‬ ‫ضریبونه هم ثابت نه پاته کیږي او بدلون مومي‪ .‬د بیلګي په توګه‪ ،‬کله چي د امنیتي چارو لګښتونه د امنیتي وضعیت په خرابیدو‬ ‫سره زیاتوالی مومي‪ ،‬نو د ضریب اندازه هم لوړیږي‪.‬‬ ‫څه باید وکړو تر څو مالي زیاتیدونکی ضریب لوړ یوسو؟‬ ‫اوس بیرته ورګرځو هغه اصلي پوښتني ته چي د دي بحث په پیل کي مو کړی و‪ :‬دولت څرنګه کوالی شي په داسي حال کي‬ ‫چي مالي سرچیني هم محدودي وي‪ ،‬اقتصادي خوځښت رامنځته کړي؟ دا پوښتنه کیدای شي په دوو برخو وویشل شي‪ .‬لومړۍ‬ ‫برخه یي د هغو اقداماتو په اړه ده کوم چي باید اقتصادي خوځښت حداکثر ته ورسوي – چي دا هم په افغانستان کي د ضریب د‬ ‫اندازي په اړه پوښتني پوري تړاو لري‪ .‬او د دي پوښتني دویمه برخه په دي اړه ده چي باید کوم اقدامات تر الس الندي ونیول‬ ‫شي تر څو د سرچینو د محدودیت ستونزه را ټیټه شي‪.‬‬ ‫الف‪ .‬د مالي زیاتیدونکي ضریب د اندازي زیاتوالی‬ ‫په عمومي توګه‪ ،‬د مالي زیاتیدونکي ضریب اندازه په الندنیو عواملو پوري تړلي ده‪:‬‬ ‫‪ ‬د نه کارول شوي اقتصادي وړتیا مقدار‪ ،‬د کارول شوي پانګي او کاري ځواک د کچي په ګډون (هر څومره چي له‬ ‫زیاتي اقتصادي وړتیا څخه ګټه واخیستله شي‪ ،‬د ضریب اندازه هم ورسره ډیریږي)‪.‬‬ ‫مصرف کولو ته د خلکو او تشبثاتو میل (هر څومره چي عاید بیاځلي ولګول شي په همغه اندازه د ضریب د اندازي‬ ‫‪‬‬ ‫تاثیر هم لوړیږي)‪.‬‬ ‫د مصارفو وارداتي پایله (هر څومره چي مصارف د وارداتو د ډیروالي المل وګرځي‪ ،‬هغومره د مالي ضریب اغیز‬ ‫‪‬‬ ‫کم وي‪ ،‬ځکه هغه پیسي چي د توکو او اجناسو د تورید لپاره لګول کیږي‪ ،‬هغه یوازي یو ځل پر اقتصاد باندي اغیزه‬ ‫لري)‪.‬‬ ‫د پیسو د لګولو چټکوالی (هغه پروژي چي اوږدي پالن جوړووني ته اړتیا لري تر څو مصارف یي پیل شي‪ ،‬هغه‬ ‫‪‬‬ ‫هومره په اقتصاد کي خوځښت نه لري)‪.‬‬ ‫د نړیوال بانک څیړنو موندلي چي په حقیقت کي‪ ،‬د لږ عاید لرونکو هیوادونو دوه ځانګړني د دي المل ګرځي تر څو د‬ ‫هغوۍ دولتي لګښتونه د اقتصادي ودي المل شي‪ ،‬چي هغه عبارت دي له‪ )1( :‬د جذب وړتیا او (ب) د بازار رقابتي اوسیدل په‬ ‫تیره بیا په ودانیزو او بانکي چارو کي‪ .‬دغي څیړني همداشان موندلي چي‪ ،‬د جذب په وړتیا کي د یوه واحد په اندازه بدلون‪ ،‬د‬ ‫مالي زیاتیدونکي ضریب اندازه تر ‪ 18‬سلني پوري لوړوي‪ .‬همداشان‪ ،‬د بازار په رقابت کي د یوه واحد په اندازه بدلون‪ ،‬د‬ ‫ضریب اندازه تر ‪ 1۴‬سلني پوري لوړوي‪.‬‬ ‫د مالي سرچینو (کورنیو او بهرنیو) په تشخیص‪ ،‬جذب او اغیزمني کارووني کي د حکومت وړتیا ته د جذب وړتیا وایي‪.‬‬ ‫دلته اصلي موضوع‪ ،‬په دولتي سکټور کي د مدیریت د نویو میتودونو دودول او له ماهر کاري ځواک څخه کار اخیستل دي‪.‬‬ ‫اقتصادي وده په حقیقت کي د ماهرو کارګرانو‪ ،‬متخصصو مدیرانو‪ ،‬تخنیکي پرسونل او ملکي مامورینو په شتون پوري تړلي‬ ‫ده‪ .‬په دولت کي د بشري ځواک د اړتیا وړ مهارتونو نشتوالی کوالی شي د ګټورو پانګو اچوونو مقدار محدود کړي‪ .‬له همدي‬ ‫کبله‪ ،‬د جذب وړتیا‪ ،‬په هیواد کي د بشري‪ ،‬فزیکي او معلوماتي پانګي د پراختیا‪ ،‬رهبري او مدیریت په برخه کي د حکومت د‬ ‫پټي وړتیا په توګه – د دولت د تګالرو د تصامیمو د ترسره کیدو په منظور – بلل کیږي‪.‬‬ ‫هغه دولتونه چي د لوړ جذب وړتیا لري هغوۍ د تګالرو د تدوین لپاره پیاوړي وړتیاووي او ماهر تکنوکراتان لري‪ .‬دا‬ ‫ځانګړني کوالی شي دولتونه پیاوړي کړي تر څو له مالي سرچینو څخه د عامه ملموسو پانګه اچوونو لپاره په سمه او اغیزمنه‬ ‫توګه سره ګټه واخلي‪ .‬په مقابل کي‪ ،‬هغه دولتونه چي د جذب ټیټه وړتیا لري‪ ،‬عامه اغیزمنو پانګو اچوونو ته د مالي سرچینو په‬ ‫انتقال او لګولو کي بي وسه وي‪.‬‬ ‫د بازار رقابتي اوسیدل‪ ،‬یو بل ستر فکټور دی‪ .‬په کم عاید لرونکو هیوادونو کي د بشپړ رقابت لپاره شرایط زیاتره له‬ ‫امکان څخه لري خبره وي‪ .‬په همدي خاطر‪ ،‬دا ډول هیوادونه له رقابت څخه د ممکنه پرله پسي ګټي اخیستني وړتیا نه لري –‬ ‫لکه د توکو ټیټي بیي‪ ،‬د محصوالتو غوره کیفیت‪ ،‬د کاري فرصتونو رامنځته کیدل او چټکه اقتصادي وده‪ .‬په ورته وخت کي‪ ،‬د‬ ‫بازار د ازادولو لپاره د مقرراتو له منځه وړل تل د مستهلکینو لپاره ګټور نه وي‪ .‬د بیلګي په توګه‪ ،‬د زیاترو کم عاید لرونکو‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪22‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫هیوادونو تجربو ښودلي چي په بازار او اړینو ادارو کي د رقابت د تنظیم لپاره د قوانینو او مقرراتو نشتوالی‪ ،‬د مستهلکینو‬ ‫سوکالي د سوداګرۍ او پانګي اچووني په ازادولو او خصوصي کیدو سره ښه والی نه مومي‪.‬‬ ‫په افغانستان کي وروستي پرمختګونه دا موضوع ال ډیره روښانوي‪ .‬د «ایشیا فونډیشن» له خوا د تر سره شوي د «افغانانو‬ ‫د سروي» د پایلو له مخي‪ ،‬د افغانستان خلک په زیاتیدونکي توګه ټولي اقتصادي ستونزي د دولت له لوري د ازاد بازار په پیروي‬ ‫یا د دولت له لوري د ازاد بازار لپاره د اړینو شرایطو په نه برابریدو پوري تړي‪ .‬په داسي حال کي چي‪ ،‬په تګالرو کي اصالحات‬ ‫د ملي یووالي د حکومت په لومړیتوبونو کي دي‪ ،‬خو بیا هم د ازاد بازار له نظام څخه د کارمیندني د رامنځته کیدو او په مناسبي‬ ‫بیي سره د کیفیت لرونکو توکو د لرلو لوړي هیلي شته‪ .‬سربیره پردي‪ ،‬د یوي بلي سروي پایلي چي د ‪ 201۶‬کال د اکټوبر په‬ ‫میاشت کي د افغانستان د امریکایي پوهنتون له لوري تر سره شوي‪ ،‬ښیي چي د سروي ‪ 78‬سلنه ګډونوال په دي اند دي چي‬ ‫خصوصي سکټور د کاري فرصتونو په رامنځته کیدو کي ناکام دی او د خصوصي کیدو او ازادي سوداګرۍ بهیر په هیواد کي‬ ‫د وړو تشبثاتو د فعالیتونو د رکود المل ګرځیدلی دی‪ ،‬په داسي حال کي چي دا بهیر د څو سترو او سیاسي اړیکو لرونکو‬ ‫شرکتونو په ګټه پای ته رسیدلی دی‪.‬‬ ‫بازارونه په افغانستان کي په کافي اندازه رقابتي نه دي‪ .‬د کاروبار د شاخصونو )‪ (Doing Business Indicators‬د‬ ‫رپوټ له مخي‪ ،‬افغانستان په ‪ 201۵‬کال کي د پانګي اچووني لپاره د مقرراتو د کیفیت او اغیزمنتوب له اړخه په ‪ 177‬ځای کي‬ ‫والړ و‪ ،‬چي په دغه شاخص کي په دغه کال کي هیڅ ښه والی نه و راغلی‪ .‬همداشان‪ ،‬په ‪ 201۶‬کال کي د تیرو دریو یا څلورو‬ ‫کلونو په پرتله د نویو تشبثاتو د ثبت شمیر بیا هم ډیر ټیټ دی‪ ،‬چي دا په خپله په افغانستان کي د یوه تشبث د جوړولو یا په الره‬ ‫اچولو په وړاندي د خنډونو بیانوونکی دی‪.‬‬ ‫په افغانستان کي ودانیز سکتور‪ ،‬عامه ملموسو پانګه اچوونو ته له نغدي پانګي څخه د دولتي لګښتونو د انتقال په برخه‬ ‫کي یو له مهمو لوبغاړو څخه دی‪ .‬ودانیز سکټور د سړکونو‪ ،‬اوسپني پټلیو‪ ،‬پلونو‪ ،‬د اوبو د بندونو‪ ،‬هوایي ډګرونو او مسکوني‬ ‫سیمو په جوړولو کي رول لري‪ ،‬چي دا ټولي زیربیناووي د یوه عصري اقتصاد لپاره اړین ګڼل کیږي‪ .‬د مهمو زیربینا ګانو د‬ ‫جوړولو سربیره‪ ،‬ودانیز صنعت د کاري زمینو د رامنځته کیدو المل هم ګرځي‪ ،‬ځکه چي د همدي سکټور زیاتره فعالیتونه په‬ ‫کاري ځواک پوري تړلي دي‪ .‬سره له دي هم‪ ،‬که چیرته ودانیز سکتور رقابتي و نه اوسي او یوازي د څو سترو نړیوالو او ځینو‬ ‫وړو کورنیو شرکتونو له خوا په واک کي نیول شوی وي‪ ،‬په هغه صورت کي به د دولتي لګښتونو اغیز په ملي کچه هومره‬ ‫ملمس و نه اوسي او په سیمه ایز اقتصاد کي به یي نښي نښاني هیڅ د لیدلو او لمس وړ و نه اوسي‪.‬‬ ‫همدا منطق په بانکي سکټور کي هم صدق کوي‪ .‬د بانکي چارو په سکټور کي رقابت د ځینو دالیلو له مخي توپیر لري‪.‬‬ ‫لکه د نورو سکټورونو په شان‪ ،‬په بانکي چارو کي رقابت – د مالي خدمتونو د اغیزمنتوب‪ ،‬د مالي محصوالتو د کیفیت او په‬ ‫دغه سکټور کي د نوښت د کچي په خاطر – ډیر مهم دی‪.‬‬ ‫مالي بازارونه د رقابت د لوړي کچي په لوري په حرکت کي دي‪ .‬ډیجیټال ټکنالوژي د بانکي سکټور ځینو فرعي بازارونو‬ ‫ته د ورننوتونکو خنډونه پر را کمولو اغیزه کړي ده‪ ،‬لکه د موبایل له الري د پیسو ورکړه او له هیواد څخه بهر د پیسو لیږدول‪.‬‬ ‫ډیجیټال ټکنالوژي د معاملو وروستۍ لګښت راټیټ کړی دی‪ ،‬واټن او موقعیت یي په ډیریدونکي توګه سره کم اهمیت کړی ده‪،‬‬ ‫د مشتري د پلټڼي لګښت یي را کم کړی دی او معلوماتو ته السرسی یي ډیر کړی ده‪ .‬د لږ عاید لرونکو هیوادونو اړتیاوو ته د‬ ‫ځواب ویلو په برخه کي یو رقابتي بانکي سکټور د بالقوه وړتیاوو لرونکی دی‪.‬‬ ‫سره له دي هم‪ ،‬په مالي بازارونو کي د رقابت د هڅووني او دودوني په برخه کي باید له لږ احتیاط څخه کار واخلو‪ .‬نه‬ ‫یوازي دا چي د رقابت تر منځ زیاتره دغه اړیکي او مبادالت‪ ،‬د مالي سیسټم کارکړنه‪ ،‬پور ته السرسی‪ ،‬ټیکاو او باالخره‬ ‫اقتصادي وده د تیوري له نظره پیچلي دي‪ ،‬بلکي په مالي سکټور کي د رقابت په اړه ازمایښتي شواهد کمیابه دي او تر یوه بریده‬ ‫پوري د هغوۍ شتون یا ورته السرس ی (تر اوسه پوري) روښانه نه دی‪ .‬په هر حال‪ ،‬څه شی چي له تیوري او سوداګرۍ څخه‬ ‫استنباط کیږي هغه دا ده چي د موضوع په پیچل کیدو سره‪ ،‬نشو کوالی د رقابت تجزیه او تحلیل یوازي په یوه نري لید لوري یا‬ ‫پر یوه ډول اغیزي باندي په تمرکز لرلو تر سره کړو‪.‬‬ ‫دلته ډیره اړینه ده تر څو رقابت د مقاصدو د یوي لویي مجموعي په توګه‪ ،‬د مالي سکټور د موثریت‪ ،‬د بیالبیلو برخو د‬ ‫کاروونکو لپاره مالي خدمتونو ته د السرسي‪ ،‬د مالي سکټور سیستماتیک ټیکاو او د همدغو موخو تر منځ ممکنه مبادالتو لپاره‬ ‫په نظر کي ولرو ‪ .‬او له کومه ځایه څخه چي رقابت له څو عواملو سره تړاو لري‪ ،‬نو باید په مالي سکټور کي د رقابت د ډیروالي‬ ‫لپاره د تګالري له ټولو وسیلو څخه ګټه پورته کړو‪.‬‬ ‫(‪ )i‬د جذب د وړتیا ډیرول‬ ‫تګالري د عامه پانګي اچووني په کارنده توب او د جذب د وړتیا د زیاتوالي په ډیریدو او پر اقتصادي ودي باندي له‬ ‫اغیزي مرسته کوي‪ ،‬چي له همدي الري کوالی شو مالي ډیرونکی ضریب هم پورته یوسو‪ .‬لکه څنګه چي مخکي یادوونه وشوه‪،‬‬ ‫د جذب د وړتیا مفهوم‪ ،‬د حکومت د مامورینو هغو انفرادي اقداماتو او فعالیتونو ته ویل کیږي کوم چي په بیالبیلو علمي او سیاسي‬ ‫محدود کي فعالیت لري‪ ،‬چي د اړوند ادارو یا وزارتونو د چارواکو د تصامیمو او ځانګړو سرچینو له لوري تنظیمیږي‪ .‬د جذب‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪23‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د وړتیا د ډیرولو لپاره تګالري باید په دوو اړخونو کي موجود وي‪ :‬هم باید د حکومت مامورین په انفرادي توګه تر هدف الندي‬ ‫ونیسي او هم باید د دولت تګالري تر هدف الندي ولري‪.‬‬ ‫د افغانستان د عامه سکتور په ادارو کي د جذب د وړتیا د زیاتوالي لپاره تګالري‪ ،‬الندي موارد له ځانه سره لري‪:‬‬ ‫‪ ‬د ماهرو ملکي مامورینو لپاره د لیاقت او وړتیا له مخي د معاشونو ورکړه او د مکافاتو ورکړه‪.‬‬ ‫د تګالرو د تدوین او تطبیق په برخه کي ماهرو ملکي مامورینو ته د زیات مسوولیت او صالحیت ورکړه‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫د پروژو د غوره کارکړني او ځانګړو په اړه ځواب ویني ته په ادارو کي زیات انعطاف منني ته اجازه ورکول‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫د بودیجي د منځ مهال پیاوړي چارچوکاټ د رامنځته کولو لپاره د غوره روزنیزو او ډیرو اړوند زمینو برابرول‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫د پروژو د ارزوني او د بودیجي د دوران د بهیر د ساده کولو له الري د عامه پانګه اچوونو د مدیریت ښه والی‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫د پروژو د تطبیق په درشل او له هغه وروسته د پروژي د دقیقي ارزوني په برخه کي د غوره زده کړي د زمیني‬ ‫‪‬‬ ‫برابرول‪.‬‬ ‫(‪ )ii‬د ودانیزو او بانکي چارو په سکټورونو کي د رقابت ښه والی‬ ‫لکه څرنګه چي مخکي یادوونه وشوه‪ ،‬د ودانیزو چارو او بانکي چارو په سکتورونو کي د رقابتي بازارونو دودول‪ ،‬پر‬ ‫اقتصاد باندي د عامه لګښتونو د اغیز د لوړولو لپاره ډیر مهم دی‪ .‬د رقابتي بازارونو د رامنځته کولو تګالري به د دولتي لګښتونو‬ ‫په وړاندي د خصوصي سکټور غبرګون زیات کړي او په همدي ترتیب سره به د مالي ډیریدونکي ضریب اندازه لوړه شي‪ .‬په‬ ‫دي برخه کي باید اخیستل کیدونکي ګامونه او تګالري هم رقابت او هم د تدارکاتو ډول تر هدف الندي ونیسي‪ ،‬چي د الندنیو‬ ‫مواردو درلودونکی به وي‪:‬‬ ‫‪ ‬د رقابت د قانون او د رقابت د ملي اداري د دندو او صالحیتونو ښه والی او پیاوړتیا‪.‬‬ ‫د حقوقي کړنالرو ساده کول او د مالي کاري مرستو وړاندي کول تر څو په بازار کي د کارمیندني په برخه کي د وړو‬ ‫‪‬‬ ‫او منځنیو ودانیزو شرکتونو د ورتلو زمینه برابره شي‪.‬‬ ‫مالیاتي سکتور ته د نویو تشبثاتو د ورتلو د اسانتیا په خاطر د حقوقي کړنالرو ساده کول‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫له پورته یادو شویو تګالرو څخه مو خه د بازارونو د کارنده توب نه د ډاډمنتیا تر السه کول‪ ،‬د بیو را ټیټول‪ ،‬بازار ته د‬ ‫ورتلو لپاره د وړو او منځنیو تشبثاتو جوګه کول‪ ،‬او د اشتغال رامنځته کول دي‪ .‬د همدغو اصالحاتو له پلي کولو څخه اصلي‬ ‫موخه دا ده تر څو دولتي بودیجه په خورا اغیزمنه او رڼه بڼه او په ورته وخت کي په هر اړخیزي حساب ورکووني سره وکارول‬ ‫شي‪ ،‬تر څو په دي ترتیب سره د لګول شویو پیسو ارزښت پورته یوړل شي‪ .‬سربیره پر دي‪ ،‬څیړني ښیي چي د تدارکاتو رقابتي‬ ‫او رڼي پروسي د کیفیت لرونکو او ارزانه توکو او خدمتونو د تر السه کولو په برخه کي له اساسي شرطونو څخه ګڼل کیږي‪.‬‬ ‫همداشان‪ ،‬اړینه ده تر څو داسي ګامونه واخلو تر څو وکوالی شو د هغو له الري روڼتوب پورته یوسو او تدارکات په اغیزمنه‬ ‫توګه تر سره شي‪.‬‬ ‫ب‪ .‬د سرچینو د محدودیت کموالی‬ ‫دلته د پوښتني دویمي برخي ته چي د دي برخي په پیل کي مطرح شوی و‪ ،‬ورګرځو‪ .‬پوښتنه دا وه چي دولت څرنګه‬ ‫کوالی شي په داسي شرایطو کي چي مالي سرچیني محدودي وي‪ ،‬اقتصادي خوځښت رامنځته کړي؟ یو له هغو الرو څخه چي‬ ‫کوالی شو د مالي سرچینو د محدودیت پر ننګووني باندي السبري شو دا ده چي باید مالي چاپیریال کي زیاتوالی راولو‪ .‬اصلن‪،‬‬ ‫مالي چاپیریال له دریو برخو څخه جوړیږي‪ :‬د دولت عواید‪ ،‬کورنۍ مالي سرچیني (یعني کورني پورونه) او بهرنۍ سرچیني‬ ‫(مالي بالعوضه مرستي او بهرني پورونه)‪ .‬همداشان‪ ،‬په دي منځ کي هغه سرچیني چي د عامه لګښتونو د غوره او اغیزمني‬ ‫اجراء په ترڅ کي تر السه کیږي‪ ،‬هم شاملیږي‪.‬‬ ‫الندني ګامونه کوالی شي په لږ عاید لرونکو هیوادونو کي کورنۍ مالي سرچیني زیاتي کړي‪:‬‬ ‫‪ ‬د مالي خدمتونو د طیف پراختیا (د بیوزلو کورنیو لپاره مناسب د بانکي (بنسټیزو) حسابونو جوړول)؛‬ ‫د بانکي چارو په سکتور کي د رقابت زیاتوالی او د زیات عاید لرونکو کورنیو د پس اندازونو د جذب لپاره د مالي‬ ‫‪‬‬ ‫محصوالتو او خدماتو ښه والی او د کډوال شویو کارګرانو د پیسو د رالیږلو اسانه کول؛‬ ‫په بریښنایي بڼه د پیسو د ورکړي د سیستم د کاروني اسانه کول لکه د ګرځنده تلیفونونو له الري د پیسو لیږد‪ ،‬د هغو‬ ‫‪‬‬ ‫کسانو تر پوښښ الندي راوستل کوم چي بانکي حساب نه لري او د بانکي چارو د پوښښ پراختیا؛‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪24‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د مالي او بانکي چارو د خدمتونو په اړه د بیوزلو کورنیو د لیک لوست او معلوماتو زیاتول؛‬ ‫‪‬‬ ‫د بانکي چارو په رسمي نظام باندي د اعتماد د رامنځته کولو لپاره د بانکي چارو او مالي سیستم اړوند قوانینو پیاوړي‬ ‫‪‬‬ ‫کول؛‬ ‫الندني ګامونه به د مالي پس اندازونو په زیاتوالي کي د کورنیو سرچینو د انسجام د یوي وسیلي په توګه مرسته وکړي‪،‬‬ ‫چي په نوبت سره د دولتي لګښتونو د تمویل لپاره کاریدالی شي‪:‬‬ ‫‪ ‬د صکوکو د پور ورکووني د اوراقو د بازار پیژندنه ( د صدور په کړنالرو کي اصالحات‪ ،‬د صکوکو د پاڼو معیاري‬ ‫کول‪ ،‬د منځګړتوب د چارو د کارپوهانو روزنه)؛‬ ‫د بودیجي په جوړولو کي د سیمه ایزو چارواکو شاملول (ځکه چي په دي سره سیمه ایزو ټولنو ته د عامه خدمتونو‬ ‫‪‬‬ ‫وړاندي کول نږدي کیږي او په عامه لګښتونو کي به سپما هم رامنځته شي)؛‬ ‫د بودیجي په جوړولو کي د اصالحاتو راوستل تر څو پر حکومت د خلکو اعتماد زیاتوالی ومومي؛‬ ‫‪‬‬ ‫نتیجه ګیري‬ ‫له اقتصادي رکود سره په یوه وخت کي‪ ،‬افغانستان د خپل اقتصاد د خوزښټ لپاره له یوي ستونزمني موضوع – او په ورته‬ ‫وخت کي د خپل مالي وضعیت د ال زیات تضعیف له مخنیوي‪ -‬سره مخاخ و‪ .‬مالي چاپیریال سخت محدود و او په دولتي لګښتونو‬ ‫کي زیاتوالی یا په مالیات و کي تقلیل له یوه سره ناشونی کار و‪ .‬له همدي کبله‪ ،‬حکوم اړ و تر څو داسي نوښتونه تر الس الندي‬ ‫ونیسي‪ ،‬چي موخه یي پر اقتصادي ودي باندي د مالي لګښتونو د اغیز زیاتوالی وي‪ .‬لومړی‪ ،‬داسي تګالري چي دولت د‬ ‫غیرسوداګریزو توکو د پیرودلو په اړه چي د کورنیو تولید کوونکو له خوا جوړیږي‪ ،‬باید وهڅول شي‪ ،‬چي دا کار په خپله د‬ ‫کورني تولیداتو د ودي المل ګرځي نه د وارداتو د زیاتوالي باعث‪ .‬که چیرته بازارونه په کافي اندازه سره رقابتي وي‪ ،‬نو د‬ ‫تدارکاتو په بهیر کي کورنیو تولید کوونکو ته لومړیتوب ورکول د بیو د لوړیدو یا د خلکو د سوکالۍ د زیانمنیدو المل نه ګرځي‪.‬‬ ‫دویم‪ ،‬په دولت کي د «جذب د وړتیا» لوړول د دي المل ګرځي تر څو د عامه پانګي اچووني د پیسو ارزښت‪ ،‬کیفیت او د تطبیق‬ ‫چټکوالی زیاتوالی ومومي‪ .‬درییم‪ ،‬داسي تګالري چي د بانکي او ودانیزو چارو په سکتور کي د رقابتي بازارونو د پراختیا المل‬ ‫ګرځي او بیا دا په خپله په دواړو سکتورونو کي د زیات شمیر وړو او منځنیو شرکتوتو د رامنځته کیدو المل ګرځي‪ .‬د بانکي‬ ‫چارو په سکټور کي به نوي شرکتونه نوښتګرانه مالي محصوالت بازار ته وړاندي کړي چي د دي سکټور د پیاړتیا المل به‬ ‫شي‪ .‬په ودانیز سکتور کي‪ ،‬چي زیاتره د کار په ځواک پوري تړلی دی‪ ،‬نوي شرکتونه به داشتغال د فرصتونو په رامنځته کولو‬ ‫کي مرسته وکړي‪ .‬څلورم‪ ،‬د داسي تګالرو جوړول کوم چي د مالي چاپیریال د زیاتوالي المل ګرځي او هغه عبارت له یو لړ‬ ‫هغو اقداماتو څخه دي چي د کورنیو سرچینو د انسجام په برخه کي او همداشان له موجوده مالي سرچینو څخه د اغیزمني‬ ‫کارووني په برخه کي دي‪ ،‬چي له همدي سرچینو څخه اغیزمنه ګټه اخیستنه باالخره د زیات شمیر سرچینو د رامنځته کیدو المل‬ ‫ګرځي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪25‬‬ ‫دافغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د‪ .‬دویمه ځانګړې برخه‪ :‬په ‪ ۱۳۹۵‬کال کي د بیرته راستنیدونکو او‬ ‫بي ځایه شویو د خوځښت ډول‪ :‬د بیالبی لو شمیریزو سر چینو له مخي‬ ‫تحلیل‬ ‫اوس مهال په افغانستان کي هیڅ داسي یو سیستم نشته تر څو وکوالی شو د هغه له الري د کډوالۍ جریانونه په تیره بیا بیځایه شوي‬ ‫وګړي په خپل وخت سره تعقیب کړو‪ .‬دا کار په خپل ذات کي د لویي ننګووني المل ګرځیدلی تر څو د همدغو اجباري بیځایه شویو‬ ‫وګړو په اړه بشرپاله او پرمختیایي پروګرامونه طرحه او ویي کاروو‪ .‬د غیرمسجل (بي اسنادو) بیرته راستنیدونکو‪ ،‬مسجل راستنیدونکو‬ ‫او کورني بیځایه شویو وګړو په اړه دریو نړیوالو بشرپالو ادارو – د کډوالۍ نړیواله اداري )‪ ،(IOM‬د کډوالو په چارو کي د ملګرو‬ ‫ملتونو عالي کمیسیارۍ )‪ (UNHCR‬او د بشرپالو مرستو د همغږي لپاره د ملګرو ملتونو دفتر )‪ -(UNOCHA‬د افغانستان په پولو‪،‬‬ ‫د پیسو د ورکړي په مرکزونو او یا هم د بي ځایه شویو وګړو په سیمو کي معلومات را ټول کړي دي‪ .‬دغو دریو نړیوالو ادارو د دي‬ ‫تر څنګ چي د بیرته راستنیدونکو او بي ځایه شویو په اړه یي معلومات را ټول کړي دي‪ ،‬خو بیا هم د دقیقو معلوماتو له کمښت سره‬ ‫مخ دي‪( :‬الف) د بیرته راستنیدونکي د ریښتیني مقصد ثبت (د بیرته راستنیدونکي د نیت خالف)‪( ،‬ب) د ټولني په کچه فشارونه (د‬ ‫بیځایه شویو وکړو د کوربه توب له مخي)‪( ،‬ج) په هدف باندي د بشرپاله مرستو د لګولو یا دوباره الرښووني په اړه د ټولني اړتیاووي‬ ‫په ګوته کول او همداشان د هغوۍ لپاره د مناسبو پرمختیایي الروچارو طرح او تطبیق‪ .‬له بیرته راستنیدونکو څخه څارنه سیستماتیکه‬ ‫بڼه نه لري او په دي برخه کي موجودي هلي ځلي له اوسنیو شرایطو سره په مطابقت کي هومره اسانه نه دي‪.‬‬ ‫د امار او ارقامو سرچیني‬ ‫په ‪ 139۵‬کال کي د بیځایه شویو او بیرته راستنیدونکو وګړو د ډلبندي لومړنۍ ارزونه د ‪ UNHCR ، IOM‬او ‪ OCHA‬له خوا د را‬ ‫ټولو شویو معلوماتو له مخي تر سره شوي ده‪ .‬د همدغو ادارو معلوماتي ډیټابیزونه د همدغو ډلو په اړه تر ټولو دقیقه شمیره ښیي (د‬ ‫ماخذ کال‪ :‬د ‪ 201۶‬کال له جنوري تر ډیسمبر میاشت پوري)‪ .‬دغه د معلوماتو ډیټابیزونه په ګډه سره وړاندیز کوي چي همدا ‪1.۵‬‬ ‫میلیونه وګړي په دریو ډلبندیو ویشل شوي دي‪( :‬الف) غیرمسجل بیرته راستنیدونکي چي د پورتنۍ شمیري ‪ 31‬سلنه جوړوي‪( ،‬ب)‬ ‫مسجل بیر راستنیدونکي چي د پورتنۍ شمیري ‪ 2۵‬سلنه جوړوي او (ج) کورني بیځایه شوي وګړي چي په افغانستان کي د ټولټال‬ ‫بیځایه شویو وګړو ‪ ۴۴‬سلنه جوړوي‪.‬‬ ‫که څه هم د ‪ IOM‬او ‪ UNHCR‬له لورو د بیرته راستنیدونکو د شمیر په اړه معلومات په الس کي شته‪ ،‬خو د دغو ادارو‬ ‫معلوماتي ډیټابیز یوازي د بیرته راستنیدونکو د «عزیمت» په اړه معلومات په اختیار کي لري نه د هغوۍ د اوسیدو د اصلي ځای په‬ ‫اړه‪ .‬د بیځایه شویو وګړو د ډلبندي د الښي پیژندني په خاطر‪ ،‬اړتیا ده تر څو دغه شمیري له نورو معلوماتي سرچینو سره په مطابقت‬ ‫کي تصدیق کړل شي‪ .‬خو سره له دي هم‪ ،‬نوري معلوماتي سرچیني په الس کي نشته او که د السرسي وړ هم واوسي یوازي د هیواد‬ ‫ځیني محدودي سیمي تر پوښښ الندي لري‪ .‬د بیلګي په توګه‪ ،‬د سیمه ایزو ارګانونو خپلواکه اداره‪ ،‬د هیواد له ‪ 3۴‬والیتونو څخه یوازي‬ ‫د ‪ 31‬والیتونو په اړه معلومات را ټول کړي دي‪ 1.‬د )‪ (IOM‬د دفتر د بیځایه شویو د تعقیب د ماټریکس سیستم )‪ (DTM‬چي په خپله‬ ‫د همدي دفتر له لوري ترتیب شوی دی‪ ،‬د ننګرهار‪ ،‬کنړ او لغمان په والیتونو کي یي د کړکیچ په حاالتو کي د وګړو بي ځایه کیدل‬ ‫تعقیب او څارلی دی‪.‬‬ ‫هغه څه چي تر اوسه پري پوهیږو‬ ‫ټولټال بیځایه شوي وګړي‬ ‫تر ټولو مهمه خبره چي باید پري تمرکز وشي هغه دا ده چي په سرحدي ځایونو او هغو مرکزونو کي چي بیرته راستنیدونکو ته پیسي‬ ‫ورکول کیږي‪ ،‬زیاتره یي هلته خپل د تګ مقصد بیانوي‪ ،‬نه هغه ځای چي دوی به له هغه ځایه بیا هلته والړ شي‪ .‬د )‪ (UNHCR‬یوه‬ ‫وروستي رپوټ موندني چي له بیرته راستنیدونکو سره یي په بیالبیلو وختونو کي د مصاحبو له مخي تر السه کړي ښیي چي د‬ ‫‪2‬‬ ‫راستنیدونکو د تګ د ځای او د هغوۍ د ریښتیني تګ د ځای په اړه د پام وړ توپیر وجود لري‪.‬‬ ‫‪1‬د ‪ IOM‬دفتر په پالن کي لري تر څو د ‪ DTM‬سیستم په راتلونکو دریو میاشتو کي د هیواد په شپږو والیتونو (بغالن‪ ،‬بلخ‪ ،‬کابل‪ ،‬کندوز‪ ،‬پکتیا‬ ‫او تخار) کي رامنځته کړي‪.‬‬ ‫‪« (UNHCR) 2‬افغانستان ته بیاراتګ‪ :‬له ننګوونو ډک کال»‪ ،‬د ‪ 2017‬کال د جنوري میاشت‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪26‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫‪ ۳‬جدول‪ :‬د بیځایه شویو وګړو له اړخه لس غوره والیتونه (راستنیدونکي او داخلي بیځایه شوي)‪ ،‬د ‪ ۱۳۹۵‬کال د معلوماتي سرچینو له مخي‬ ‫د ټولو بیځایه‬ ‫د کوربه وګړو پر‬ ‫د ‪ OCHA‬غیر‬ ‫د ‪UNHCR‬‬ ‫د ‪IOM‬‬ ‫ونشویو پر‬ ‫ټولټال بیځایه‬ ‫وړاندي د بیځایه‬ ‫مسجل‬ ‫غیر مسجل‬ ‫غیر مسجل‬ ‫والیتونه‬ ‫وړاندي د بي ځایه‬ ‫شوي وګړي‬ ‫شویو نسبت‬ ‫راستنیدونکي‬ ‫راستنیدونکي‬ ‫راستنیدونکي‬ ‫شویو نسبت‬ ‫‪30.4‬‬ ‫‪29.1‬‬ ‫‪448،993‬‬ ‫‪33،771‬‬ ‫‪115،528‬‬ ‫‪299،694‬‬ ‫ننگرهار‬ ‫‪8.3‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪122،771‬‬ ‫‪15،504‬‬ ‫‪81،092‬‬ ‫‪26،175‬‬ ‫کابل‬ ‫‪6.5‬‬ ‫‪9.9‬‬ ‫‪95،402‬‬ ‫‪63،420‬‬ ‫‪25،526‬‬ ‫‪6،456‬‬ ‫کندوز‬ ‫‪6.0‬‬ ‫‪8.9‬‬ ‫‪88،877‬‬ ‫‪85،307‬‬ ‫‪2،783‬‬ ‫‪787‬‬ ‫تخار‬ ‫‪4.9‬‬ ‫‪7.8‬‬ ‫‪72،096‬‬ ‫‪38،549‬‬ ‫‪28،035‬‬ ‫‪5،512‬‬ ‫بغالن‬ ‫‪4.9‬‬ ‫‪8.0‬‬ ‫‪71،949‬‬ ‫‪68،743‬‬ ‫‪1،634‬‬ ‫‪1،572‬‬ ‫هلمند‬ ‫‪4.8‬‬ ‫‪6.0‬‬ ‫‪71،145‬‬ ‫‪50،548‬‬ ‫‪5،591‬‬ ‫‪15،006‬‬ ‫کندهار‬ ‫‪3.9‬‬ ‫‪16.7‬‬ ‫‪57،440‬‬ ‫‪57،007‬‬ ‫‪158‬‬ ‫‪275‬‬ ‫روزګان‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪10.0‬‬ ‫‪51،670‬‬ ‫‪51،380‬‬ ‫‪154‬‬ ‫‪136‬‬ ‫فراه‬ ‫‪3.2‬‬ ‫‪10.6‬‬ ‫‪47،135‬‬ ‫‪1،599‬‬ ‫‪24،649‬‬ ‫‪20،887‬‬ ‫لغمان‬ ‫‪1،478،826‬‬ ‫‪643،442‬‬ ‫‪372،574‬‬ ‫‪462،810‬‬ ‫ټولټال‬ ‫‪ 3‬شمیره جدول همداشان د کوربه سیمو د وګړو د ونډي له مخي د بیځایه شویو د ځای پر خای کیدو د مقیاس ښودونکی ده‪.‬‬ ‫د بیځایه شویو وګړو ستر جریان د کوربه ټولنو په پرتله د دي المل ګرځیدلی تر څو همدا کوربه ټولني چي له پخوا څخه یي په‬ ‫سختو اقتصادي شرایطو کي ژوند کاوه‪ ،‬له نویو ننګوونو سره مخامخ کړي‪ .‬د اوس مهال لپاره‪ ،‬ننګرهار د بیځایه شویو وګړو ستر بار‬ ‫په اوږو وړي‪ ،‬چي د هغوۍ شمیر د کوربه ټولنو په تناسب‪ ،‬د هغوۍ ‪ 30‬سلنه جوړوي‪ 3.‬په روزګان والیت کي ټولټال بیځایه شوي‬ ‫وګړي د دي والیت د وګړو ‪ 17‬سلنه جوړوي په داسي حال کي چي دا شمیره د لغمان‪ ،‬فراه او کندوز په والیتونو کي ‪ 10‬سلنه ده‪.‬‬ ‫بیرته راستنیدونکي او داخلي بیځایه شوي وګړي له متفاوته جغرافیایي بیلګو څخه پیروي کوي او په ځینو مشخص شمیر ولسوالیو کي‬ ‫تیت او پرک دي‪ 1 .‬نقشه د افغانستان په هره ولسوالۍ کي (کیڼه نقشه) د ټولو بیځایه شوی کسانو شمیر ښیي او (ښۍ نقشه) کي بیا‬ ‫یوازي دافغانستان ځتیخ والیتونه ښودل شوي دي‪ .‬له ورایه ښکاري چي بیځایه شوي وګړي غواړي چي د افغانستان سویل‪ ،‬شمال او‬ ‫ختیځ خوا ته والړ شي‪.‬‬ ‫‪1‬نقشه‪ :‬د ولسوالیو له مخي بیځایه شوي وګړي (بیرته راستنیدونکي او بیځایه شوي)‪ ۱۳۹۵ ،‬کال‬ ‫افغانستان‬ ‫د افغانستان ختیخ‬ ‫سرچینه‪ :‬نړیوال بانک‪ ،‬د ‪ 201۶‬کال د جنوري نه تر ډیسامبر میاشت پوري د ‪ OCHA, UNHCR, IOM‬د معلوماتو له مخي‬ ‫د دي لپاره چي د بشردوستانه نړیوالو موسسو له خوا د را ټولو شویو معلوماتو په اړه دقیقه اندازه ګیري وشي‪ ،‬نو کوالی شو‬ ‫چي دغه معلومات د سیمه ارګانونو د خپلواکي اداري د هر والیت په کچه له معلوماتو او د )‪ (IOM-DTM‬له معلوماتو سره یي له‬ ‫دریو زاویو څخه وګورو او پرتله یي کړو‪ .‬د سیمه ایزو ارګانونو د خپلواکي اداري معلومات یوازي د هیواد د ‪ 31‬والیتونو په اړه‬ ‫معلومات لري‪ ،‬چي په هغه کي بلخ‪ ،‬هرات او پنجشیر نه دي شامل‪ .‬دا ‪ 31‬والیتونه هم له هغو والیتونو څخه دي چي ‪ 9۶‬سلنه وګړي‬ ‫‪ 3‬په ‪ 201۶‬او ‪ 2017‬کلونو کي د افغانستان د وګړو د رسمي شمیر په اړه اټکل د مرکزي احصائیي د اداري له معلوماتو څخه اخیستل شوي دي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪27‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫یي د نړیوالو مرستندویو ادارو مرستي ور جلب کړي دي‪ .‬د یادوني وړ ده چي د سیه ایزو ارګانونو د خپلواکي اداري او د نړیوالو‬ ‫مرستندویو ادارو د معلوماتو له مخي د ټولو بیځایه شویو وګړو شمیر تقریبا ً سره ورته دی‪ ،‬داسي چي ‪ 1.۴‬میلیون وګړي بیځایه شوي‬ ‫(بیرته راستنیدونکي او داخلي بیځایه شوي) تشکیلوي (‪ 20‬شکل ته مراجعه وکړئ)‪ .‬که څه هم‪ ،‬الندي په دي اړه په جزئیاتو سره بحث‬ ‫شوی دی‪ ،‬خو بیا هم‪ ،‬د بیرته راستنیدونکو یا داخلي بیځایه شویو وګړو ډلبندي یا ویشنه د تمرکز الندي وګړو د ونډي په توګه‪ ،‬توپیر‬ ‫لري‪ .‬د دي دوو مشخصو مواردو د ښکاره توپیرونو په اړه الندني توضیحات د پاملرني وړ دي‪( :‬الف) په سیمه کي د اداري چاینلونو‬ ‫له الري د بیرته راستنیدونکو او بي ځایه شویو تر منځ د توپیر ستونزمنتوب؛ (ب) دا چي ښایي ځیني نوي راستنیدونکي وګړي افغانستان‬ ‫ته په راتلو سره بیرته له خپلو سیمو څخه بي ځایه شوي وي‪.‬‬ ‫‪ 2۰‬شکل‪ :‬په والیتونو کي د سیمه ایزو ارګانونو د خپلواکي اداري او د نړیوالو مرستندویو ادارو د شمیرو پرتله‬ ‫)‪Humanitarian data (all provinces‬‬ ‫)‪Humanitarian data (IDLG provinces‬‬ ‫‪IDLG P‬‬ ‫‪1,478,826‬‬ ‫‪1,427,421‬‬ ‫‪1,416,115‬‬ ‫‪919,697‬‬ ‫‪835,384‬‬ ‫‪821,222‬‬ ‫‪643,442‬‬ ‫‪606,199‬‬ ‫‪496,418‬‬ ‫‪RETURNEES‬‬ ‫‪IDPS‬‬ ‫بیځایه ‪T A L‬‬ ‫شوي ‪T O‬‬ ‫ټولټال‪D I S P‬‬ ‫‪LACED‬‬ ‫راستنیدونکي‬ ‫شوي‬ ‫بیځایه‬ ‫سرچینه‪ :‬د بیرته راستنیدونکو او داخلي بیځایه شویو وګړو په اړه د ‪ IOM, IDLG, UNHCR, OCHA‬د شمیرو له مخي د نړیوال بانک د‬ ‫کارکوونکو محاسبه‪ ،‬د ‪ 201۶‬کال له جنوري تر ډیسامبره‪.‬‬ ‫د والیتونو په کچه د سیمه ایزو ارګانونو د خپلواکي اداري د شمیرو یاده شوي ډلبندي وړاندیز کوي چي ‪ 7‬غوره والیتونه په‬ ‫ترتیب سره په الندي ډول دي‪ :‬کندوز (زیاتره داخلي بیځایه شوي وګړي)‪ ،‬ننګرهار (زیاتره بیرته راستنیدونکي)‪ ،‬کابل (زیاتره بیرته‬ ‫راستنیدونکي)‪ ،‬تخار‪ ،‬فاریاب‪ ،‬روزګان او هلمند‪ .‬د سیمه ایزو ارګانونو د خپلواکي اداري د معلوماتو له مخي دا اووه والیتونه په یوازي‬ ‫سر د ټولو بیځایه شویو ‪ 70‬سلنه وګړو کوربه دي‪.‬‬ ‫بیرته راستنیدونکي‬ ‫د )‪ (IOM‬او )‪ (UNHCR‬له دفترونو څخه د (مسجل او غیر مسجل) بیرته راستنیدونکو په اړه تر السه شوي شمیري ښیي چي د‬ ‫زیاتره بیرته راستنیدونکو د تګ مقصد د افغانستان ختیځ والیتونه وو‪ .‬شاوخوا ‪ ۵0‬سلنه بیرته را ستنیدونکو غوښت چي ننګرهار ته‬ ‫والړ شي‪ 12 ،‬سلنه کابل ته تلل‪ ۶ ،‬سلنه لغمان او ‪ ۵‬سلنه کنړ ته تلل (دویمه نقشه)‪ .‬د والیتونو په منځ کي‪ ،‬بیرته را ستنیدونکو ښاري‬ ‫او نیمه ښاري سیمو کي ژوند کولو ته ترجیح ورکوله او زیاترو یي د ولسوالۍ مرکزونو یا د ولسوالۍ شاوخوا سیمو کي ژوند کولو ته‬ ‫تصمیم درلود‪.‬‬ ‫د نړیوالو بشر پالو ادارو (‪ UNHCR ،IOM‬او ‪ )UNOCHA‬له خوا توحید شوي معلومات د ټولټال بیځایه شویو وګړو په اړه‬ ‫نږدي ورته شمیري وړاندي کوي‪ .‬خو بیا هم‪ ،‬تر تمرکز الندي وګړو له مخي د بیرته راستنیدونکو ډلبندي د هیواد د والیتونو په کچه د‬ ‫سیمه ایزو ارګانونو د خپلواکي اداري د ډیټابیز له معلوماتو سره سم‪ ،‬توپیر لري ( ‪ 20‬شکل ته مراجعه وکړئ)‪ .‬د همدي ډیټابیز د‬ ‫معلوماتو له مخي‪ ،‬د ټولټال بیځایه شویو وګړو ‪ 3۵‬سلنه یي بیرته راستنیدونکي وګړي تشکیلوي ( یعني څه کم ‪ ،)۵00000‬په داسي‬ ‫حال کي چي د نړیوالو مرستندویه ادارو شمیري بیا هغه ‪ ۵8‬سلنه ښیي (یعني څه باندي ‪ 820000‬بیرته راستنیدونکي)‪ .‬د والیتونو‬ ‫لپاره د سیمه ایزو ارګانونو د خپلواکي اداري د معلوماتو دغه ډلبندي وړاندیز کوي چي شپږ غوره والیتونه هر یوه په ترتیب عبارت‬ ‫دي له‪ :‬ننګرهار‪ ،‬کابل‪ ،‬هلمند‪ ،‬بغالن‪ ،‬لغمان او کندوز‪ .‬چي له دي ډلي څخه څلور والیتونه (ننګرهار‪ ،‬کابل‪ ،‬لغمان او بغالن) د بیالبیلو‬ ‫نړیوالو مرستندویه ادارو له تر ټولو ډیرو مرسته تر السه کوونکو والیتونو څخه شمیرل کیږي‪ .‬دغه والیتونه د ټولټال بیرته راستنیدونکو‬ ‫څه باندي ‪ 80‬سلنه وګړو کوربه دي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪28‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫‪ 2‬نقشه‪ :‬په ‪ ۱۳۹۵‬کال کي د ولسوالیو له مخي بیځایه شوي وګړي (بیرته راستنیدونکي او کورني بي ځایه شوي وګړي)‬ ‫افغانستان‬ ‫د افغانستان ختیځ‬ ‫سرچینه‪ :‬د بیرته راستنیدونکو او بیځایه شویو وګړو په اړه د ‪ 201۶‬کال د جنوري نه تر ډیسمبر میاشت پوري د بانک‪UNHCR ،IOM ،‬او‬ ‫‪ OCHA‬د کارکوونکو محاسبه‪.‬‬ ‫د‬ ‫د‬ ‫‪ IOM‬او‬ ‫د شمیرو او ارقامو د پرتلي یوه له سرچینه‪ ،‬د )‪ (IOM‬د دفتر د بیځایه شویو د‬ ‫‪ DTM‬د بیرته‬ ‫‪ UNHCR‬د‬ ‫ځای پر ځای والي تعقیبي ماتریکس دی‪ ،‬چي د اوس مهال لپاره یوازي په دریو ختیځو‬ ‫راستنیدونکو‬ ‫بیرته‬ ‫والیت‬ ‫والیتونو لکه ننګرهار‪ ،‬لغمان او کنړ کي د السرسي وړ دی‪ .‬د والیتونو په کچه‪،‬‬ ‫شمیر‬ ‫راستنیدونکو‬ ‫یوازي د ننګرهار په والیت کي د بیرته راستنیدونکو کسانو د شمیر په اړه د ‪(IOM-‬‬ ‫شمیر‬ ‫)‪ DTM‬او د ملګرو ملتونو د دفترونو د شمیرو تر منځ ستر توپیر وجود لري‪ ،‬که څه‬ ‫‪276،275‬‬ ‫‪415،222‬‬ ‫ننګرهار‬ ‫هم د هغوۍ تر منځ د بیځایه شویو وګړو شمیر تر یوه بریده پوري ورته دی‪ .‬د ‪(IOM-‬‬ ‫‪36،092‬‬ ‫‪45،536‬‬ ‫لغمان‬ ‫)‪ DTM‬ارقام ښیي چي په ننګرهار کي د ټولټال بیرته راستنیدونکو وګړو شمیر‬ ‫‪38،763‬‬ ‫‪37،273‬‬ ‫کنړ‬ ‫‪ 27۶27۵‬دي‪ ،‬په داسي حال کي چي د بیرته راستنیدونکو په اړه د )‪ (IOM‬او‬ ‫)‪ (UNHCR‬شمیره ‪ ۴1۵222‬کسه دي‪.‬‬ ‫کورني بیځایه شوي وګړي )‪(IDPs‬‬ ‫د نړیوالو بشردوستانه موسسو د سرچینو له خوا د وړاندي شویو معلوماتو له مخي‪ ،‬د کورنیو بي ځایه شویو وګړو جغرافیایي ځانګړني‬ ‫(پروفایل) ډیر غیر منظم دی او د بیرته راستنیدونکو سره په پرتله له بیالبیلو نمونو (الګوګانو) څخه پیروي کوي‪ .‬د ‪ UN-OCHA‬د‬ ‫معلوماتو له مخي‪ ،‬د هیواد په ‪ 3۴‬والیتونو کي او په هرو دریو ولسوالیو کي په یوه کي یي بي ځای شوي کورني وګړي شته‪ .‬د بیځایه‬ ‫شویو وګړو زیات شمیر د هیواد په شمال او سویل کي دي (درییمي نقشي ته مراجعه وکړئ)‪ .‬کورني بیځایه شوي وګړي په والیت کي‬ ‫کوچیدلو ته زړه لري او په همدي ترتیب‪ ،‬زیاتره کورني بیځایه شوي وګړي د والیتونو په مرکزونو کي ځای پر ځای کیږي‪ .‬تخار‬ ‫والیت په هیواد کي د (‪ )8۵000‬بي ځایه شویو وګړو په درلودلو سره لومړی ځای لري‪ ،‬ورپسي هلمند د (‪ )۶9000‬وګړو‪ ،‬کندوز د‬ ‫(‪ )۶3000‬وګړو‪ ،‬روزګان د (‪ )۵7000‬وګړو‪ ،‬فراه د (‪ )۵1000‬وګړو او کندهار هم د (‪ )۵1000‬داخلي بیځایه شویو وګړو کوربه‬ ‫دی‪ .‬بیځایه شوي وګړي غواړي تر څو تر ټولو نږدي امن ځای ته والړ شي‪ ،‬داسي ځای چي بیا هلته هغوۍ وکوالی شي د ټولنیزو‬ ‫شبکو پر جوړولو الس پوري کړي او له همدي کبله هغوۍ د والیت یا ولسوالۍ مرکز غوره کوي‪ .‬په یوه والیت کي داخلي بیځایه شوي‬ ‫وګړي د هغه والیت د نیمایي وګړو څه باندي ‪ 90‬سلنه برخه جوړوي‪ ،‬په داسي حال کي چي دا شمیره د ولسوالۍ په دننه کي له ‪90‬‬ ‫سلني څخه زیات یعني د هغي ولسوالۍ د وګړو یو پر درییمه برخه جوړوي‪ 4.‬کورني بیځایه شوي وګړي هڅه کوي تر څو د والیتونو‬ ‫په مرکزونو کي ځای پر ځای شي؛ بي ځایه شویو وګړو د ځای پر ځایوالي له اړخه په شپږو زیاتره بیځایه شویو وګړو لرونکو والیتونو‬ ‫کي‪ ،‬د یادو والیتونو مرکزونه د هغو سیمو په لړ کي راځي چي هلته زیاتره بیځایه شوي وګړي پکي ځای پر ځای شوي دي‪.‬‬ ‫‪ 4‬د ناکراریو له کبله د کورني بیځایه شویو وګړو سربیره‪ ،‬نږدي ‪ 70000‬وګړي په ‪ 201۶‬کال کي د طبیعي افتونو له کبله د خپلو اصلي سیمو څخه کوچیدلي دي (دغه شمیره د‬ ‫‪ OCHA‬د دفتر له خوا را ټول شوي دي)‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪29‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫‪۳‬یمه نقشه‪ :‬کورني بیځایه شوي وګړي‪ ،‬په ‪ ۱۳۹۵‬کال کي پر ولسوالیو کي د ځای پر ځای والي له مخي‬ ‫افغانستان‬ ‫د افغانستان ختیځ‬ ‫سرچینه‪ :‬نړیوال بانک‪ ،‬د کورني بیځایه شویو وګړو په اړه د ‪ UN-OCHA‬له خوا د وړاندي شویو معلوماتو له مخي چي د ‪ 201۶‬کال د ډیسمبر تر‬ ‫میاشت پوري د کورنیو جګړو له کبله بیځایه شوي دي‪.‬‬ ‫د والیتونو په کچه د سیمه ایزو ارګانونو د خپلواکي اداري د ډیټابیز ارقام ښیي چي په هیواد کي دننه د بي ځایه شویو وګړو‬ ‫ویشنه د تر تمرکز الندي وګړو په توګه‪ ،‬د نړیوالو بشردوستانه اداري له سرچینو سره په پرتله توپیر لري‪ .‬د والیتونو په کچه د سیمه‬ ‫ایزو ارګانونو د خپلواکي اداري د ډیتابیز د معلوماتو له مخي‪ ۶۵ ،‬سلنه ټولټال بیځایه شوي وګړي‪ ،‬داخلي وګړي او کورنۍ دي‪ .‬دا په‬ ‫داسي حال کي ده چي‪ ،‬بشردوستانه ادارو د هغوۍ په اړه ‪ ۴3‬سلنه رپوټ ورکړی دی‪ .‬د سیمه ایزو ارګانونو د خپلواکي اداراي ارقام‬ ‫او امار ښیي چي نږدي ‪ 920000‬داخلي بي ځایه شوي وګړي وجود لري‪ ،‬خو له بلي خوا بیا د بشردوستانه مرستو تر سره کوونکي‬ ‫اداري بیا د داخلي بي ځایه شویو وګړو شمیر ‪ ۶0۶000‬وګړي ښیي‪ .‬دا ډول د امارو او ارقامو توپیر‪ ،‬لکه څرنګه چي مخکي یي‬ ‫یادوونه وشوه‪ ،‬ښایي د الندي دالیلو له مخي شوي وي‪( :‬الف) په سیمه کي د اداري بیالبیلو سرچینو له مخي د بي ځایه شویو وګړو او‬ ‫بیرته راستنیدونکو تر منځ د توپیر ستونزمنتوب؛ (ب) د ولسوالیو په پرتله د والیت په مرکز کي د معلوماتو د کچي توپیر؛ (ج) ښایي‬ ‫ځیني بیرته راستنیدونکي کسان کله چي افغانستان ته راغلي وي بیرته له خپلو اصلي مینو څخه بي ځایه شوي وي‪.‬‬ ‫د کډوالۍ د نړیوال سازمان )‪ (IOM‬د )‪ (DTM‬له ارقامو سره د بشردوستانه نړیوالو ادارو د شمیرو څخه د تر السه شویو پایلو د‬ ‫د ‪ OCHA‬له د ‪ DTM‬له‬ ‫پرتلي په مهال داسي ښکاري چي د کورني بي ځایه شویو کسانو د شمیر په اړه ډیر ستر‬ ‫خوا د کورني خوا د کورني‬ ‫توپیر وجود لري‪ ،‬چي باید هر څه ډیر په دي اړه باندي څیړنه وشي‪ .‬د بیلګي په توګه‪ ،‬د‬ ‫بیځایه شویو بیځایه شویو‬ ‫والیت‬ ‫)‪ (DTM‬له خوا په ننګرهار کي د داخلي بیځایه شویو خلکو شمیر ‪ 1821۶2‬کسه ښودل‬ ‫وګړو شمیر‬ ‫وګړو شمیر‬ ‫شوي‪ ،‬په داسي حال کي چي د )‪ (OCHA‬اداري بیا هلته د بي ځای شویو داخلي کسانو‬ ‫‪182،162 33،771‬‬ ‫ننګرهار‬ ‫شمیر ‪ 33771‬کسه ښودلی‪ .‬د ولسوالۍ په کچه د معلوماتو نه په ګټي اخیستني سره‪ ،‬بیا‬ ‫‪19،079‬‬ ‫‪1،599‬‬ ‫لغمان‬ ‫هم د )‪ (IOM-DTM‬اداره تصدیق کوي چي بیځایه شوي داخلي وګړي د ولسوالۍ په‬ ‫‪31،567‬‬ ‫‪3،656‬‬ ‫کنړ‬ ‫مراکزو او شاوخوا سیمو کي ځای پر ځای شوي دي او په هر والیت کي د ولسوالیو‬ ‫ډلبندي په مناسبه توګه سره سازګاره ده‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪30‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫ضمیمه ‪ :‬په افغانستان کي د نړیوال بانک د ګروپ پروګرام‬ ‫په افغانستان کي د نړیوال بانک ګروپ پروګرام د هیوادني ګډون د چارچوکاټ )‪ (CPF‬له خوا د ‪ 139۶‬نه تر ‪ 1399‬مالي‬ ‫‪.1‬‬ ‫کلونو لپاره تدوین شوی دی‪ ،‬چي پر دریو اصلي ستراتیژیکي برخو باندي تمرکز لري‪( :‬الف) د پیاوړو او مسوولو ادارو جوړول تر‬ ‫څو د حکومت د دولت جوړوني له موخو سره مرسته وکړي‪ ،‬د بنسټیزو دندو د تر سره کولو لپاره د دولت جوګه کول‪ ،‬له هغي جملي‬ ‫څخه خلکو ته د لومړنیو خدمتونو وړاندي کول او د خصوصي سکټور د پراختیا لپاره د یوه مطلوب چاپیریال رامنځته کول؛ (ب) له‬ ‫پراخي ودي څخه مالتړ کول‪ ،‬د شاته پاته شویو سیمو او د ماسټر پالن خالف ښاري اسکان باندي په تمرکز سره او (ج) د بشري‬ ‫پراختیا د اصالح شویو پایلو له الري د ټولنیز ګډون ژورتوب او د زیات شمیر هیواد کي دننه بي ځایه شویو خلکو او بیرته راستنیدونکو‬ ‫په ګډون د ټولني د بیوزلو برخو تر منځ د ځورمننتیا د کچي راټیټول‪.‬‬ ‫د ‪ 2002‬کال د اپریل له میاشتي نه را پدیخوا‪ ،‬د نړیوال بانک د نړیوالي پراختیا اداره )‪ (IDA‬له افغانستان سره د ‪3.۴۶‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫میلیارد امریکایي ډالرو ورکړي ته ژمنه وکړه تر څو پرمختیایي او د بیارغونې پروژو تطبیق او د افغانستان په بودیجه کي پنځه‬ ‫عملیاتي برنامو تمویل کاندي‪ .‬له همدي ډلي څخه ‪ 3.02‬میلیارد امریکایي ډالر یي بالعوضه مرسته او ‪ ۴3۶.۴‬میلیون ډالر یي پرته‬ ‫له سود ځخه د پور په بڼه راغلي دي‪ .‬اوس مهال نړیوال بانک د نړیوالي پرمختیایي اداري شاوخوا ‪ 1۵‬فعاله پروژي د ‪ 1.1‬میلیارد‬ ‫امریکایي ډالرو خالصې ژمني سره په افغانستان کي تطبیق کوي‪ .‬سربیره پر دي‪ ،‬دافغانستان د بیارغونې صندوق )‪ (ARTF‬له ‪3۴‬‬ ‫هیوادونو او مرسته کوونکو سازمانونو څخه ‪ 9.2‬میلیارد امریکایي ډالر را ټول کړي دي چي ‪ ۴.2‬میلیارد امریکایي ډالر یي د افغان‬ ‫حکومت د عادي بودیجي د لګښتونو او ‪ ۴.۴۵‬میلیارد امریکایي ډالر یي د حکومت د پانګه اچوني د برنامو لپاره مرسته کړي ده‪ .‬د‬ ‫‪ 201۶‬کال د سپټمبر له میاشت نه را پدیخوا‪ ،‬د نړیوالي پرمختیایي اداري فعاله ونډه ‪ 1.27‬میلیارد امریکایي ډالر او د افغانستان د‬ ‫بیارغونې صندوق د پانګي اچوني فعاله ونډه ‪ 3.1‬میلیارد امریکایي ډالر دي‪.‬‬ ‫دغه بانک همدا شان‪ ،‬د افغانستان د بیارغوني د وجهي صندوق مدیریت پر غاړه لري – چي د نړیوال بانک ګروپ کي له‬ ‫‪.3‬‬ ‫څو تمویلوونکو څخه د یوه هیواد اړوند تر ټولو ستر مالتړیز صندوق دی‪ .‬د افغانستان د بیارغونې صندوق د یوي دری کلني مالي‬ ‫مرستي د ستراتیژۍ له مخي له افغانستان سره مرسته کوي‪ .‬نړیوال پراختیایي سازمان او د افغانستان د بیارغونې صندوق ټولټال‬ ‫نږدي یو میلیارد امریکایي ډالر د بالعوضه مرستي په توګه هر کال د افغانستان دولت ته ورکوي (شاوخوا ‪ 1۵0‬میلیون امریکایي‬ ‫ډالر د نړیوال پراختیایي سازمان څخه او له ‪ 800‬تر ‪ 900‬میلیون امریکایي ډالرو پوري د افغانستان د بیارغونې د پانګي اچووني له‬ ‫صندوق څخه)‪ .‬د افغانستان د بیارغونې صندوق د بودیجي لپاره د مالي مرستي د را ټولولو لپاره یوه اصلي د وړاندوینې وړ او رڼه‬ ‫وسیله ده او د اقتصادي پالیسي په اړه د دولت او تمویلوونکو تر منځ د خبرو اترو لپاره یوه ښه بستر دی‪.‬‬ ‫په ‪ 201۶‬مالي کال کي‪ ،‬د نړیوال بانک مدیره هیئت «د هندوکش د غرونو د ځمکني نښلووني پروژه» د ‪ 2۵0‬میلیون‬ ‫‪.4‬‬ ‫امریکایي ډالرو په پانګي او د ګمرکي اصالحاتو او د سوداګرۍ د اسانتیا د دویمي پروژي لپاره د ‪ 21.۵‬میلیون امریکایي ډالرو‬ ‫بودیجي په زیاتوالي سره منظور کړ‪ .‬د افغانستان د بیارغاوني صندوق شپږ نوري پروژي هم تایید کړي دي‪ ،‬چي له هغي ډلې څخه‬ ‫‪ 83‬میلیون امریکایي ډالر د نغلو د اوبو د بریښنا د بند د بیارغوني‪ ۶ ،‬میلیون امریکایي ډالر له بریښنا شرکت سره د تخنیکي مرستو‬ ‫لپاره‪ ۵0 ،‬میلیون امریکایي ډالر د لوړو زده کړو د پراختیا برنامې لپاره‪ ۴.9۵ ،‬میلیون امریکایي ډالر د ځمکو د مدیریت د پروژي‬ ‫د ښه والي لپاره‪ ۵ ،‬میلیون امریکایي ډالر د بریښنایي حکومتولۍ لپاره (‪ )E-Governance‬او ‪ ۵‬میلیون امریکایي ډالر د مالیي له‬ ‫وزارت سره د تخنیکي مرستو د پروژي لپاره‪ .‬د موجوده پروژو لپاره زیاتي شوي پیسي په الندي ډول دي‪ ۴1 :‬میلیون امریکایي ډالر‬ ‫د عامه مالي مدیریت د دویمي پروژي لپاره‪ ۴۵ ،‬میلیون امریکایي ډالر په کرونده کي د اوبو د تنظیم د پروژي لپاره‪ 70 ،‬میلیون‬ ‫امریکایي ډالره د اوبو لګولو د بیارغونې او پراختیا د پروژي لپاره‪ 90 ،‬میلیون امریکایي ډالر د بڼ والۍ او مالدارۍ د پروژي لپاره‪،‬‬ ‫‪ ۵7‬میلیون امریکایي ډالر د ملي پیوستون د درییمي پروژي لپاره‪ .‬د ‪ 201۶‬مالي کال (د جون د میاشتي تر پایه پوري)‪ ،‬ټولټال ‪۵93‬‬ ‫میلیون امریکایي ډالر د افغانستان د بیارغاوني د صندوق د «عادي لګښتونو له کړکۍ» څخه ورکړل شوي دي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک همدا شان خپلو هراړخیزو تحلیلو او مطالعاتو ته ادامه ورکړي او زیات ټینګار یي هم پر پالیسي جوړونکو‬ ‫‪.5‬‬ ‫خبرواترو دی‪ .‬دغه غیرپور ورکوونکي فعالیتونه د نړیوال بانک د نورو پروګرامونو او پروژو په مالتړ کي تر سره کیږي او دولت‬ ‫ته د ستراتیژیکو غوراویو د اطالع رسووني په برخه کي او د افغان دولت او د هغه د نړیوالو شریکانو تر منځ خبرواترو په پر مخ‬ ‫وړلو کي مهم رول لوبولی دی‪ .‬په تیر مالي کال کي‪ ،‬د افغانستان د بیارغونئ د وجهي صندوق کمیټي (د مطالعي او تحلیل پروګرام)‬ ‫تایید کړ‪ ،‬چي موخه یي د پالیسۍ جوړوني او تصمیم نیووني په برخه کي د دولت د اصالحاتو څخه مالتړ کول و‪ .‬دغه پروګرام د‬ ‫پوهي د رامنځته کولو او له دولت‪ ،‬پوهنتونونو او سیمه ایزو څیړنیزو موسسو سره د نوښتګرانه همکاریو د پیژندني په برخه کي ښه‬ ‫فرصت رامنځته کړی دی‪ .‬نړیوال بانک‪ ،‬تر دي پروګرام الندي‪ ،‬پر یو لړ تحلیلي کارونو باندي الس پوري کړی دی تر څو د‬ ‫افغانستان د اقتصادي ودي د ننګوونو او خنډونو په اړه د خلکو عامه پوهاوی زیات شي‪ .‬د همدغو تحلیلونو او مطالعاتو لومړنۍ پایلي‬ ‫د افغانستان په اړه د بروکسیل په کنفرانس کي چي د ‪ 201۶‬کال د اکټوبر په میاشت کي جوړ شوی و‪ ،‬وړاندي شوي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪31‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫په افغانستان کي نړیواله مالي اداره )‪ (International Finance Corporation‬ټولټال پانګه اچوونه له ‪ 2008‬مالي کال‬ ‫‪.6‬‬ ‫را پدیخوا څه باندي دوه برابره ډیره شوي ده – یعني له ‪ ۵8‬میلیون امریکایي ډالرو څخه ‪ 13۵‬میلیون امریکایي ډالرو ته رسیدلي ده‪.‬‬ ‫په اوس وخت کي‪ ،‬د نړیوالې مالي ادارې ټولټال پانګه اچونه شاوخوا ‪ ۵۴‬میلیون امریکایي ډالره دي چي په دي کي د (روشن) په‬ ‫مخابراتي شرکت کي پانګه اچوونه‪ ،‬د )‪ (TPS‬په نوم د هوټل په سکټور کي پانګه اچوونه او دوه پورونو یی په مالي بازارونو کي‬ ‫عملیاتونه ځانګړي شوي دي (د وړو پورونو لومړنی بانک او د افغانستان نړیوال بانک)‪ .‬د نړیوالې مالي ادارې پانګه اچوني ( مالي‬ ‫سرچینو او پرمختګ ته د السرسي له اړخه) په تیره بیا د وړو مالي مرستو او مخابراتو په سکټورونو کي متحول کوونکي اغیزه لرلي‬ ‫ده‪.‬‬ ‫‪ .7‬د څو اړخیزه پانګي اچوني د تضمین اداره (‪ )Multilateral Investment Guarantee Agency‬چي په افغانستان کي ‪1۵۴‬‬ ‫میلیون امریکایي ډالره ناخالصه پانګه لري‪ ،‬د مخابراتي او کرهڼیزو محصوالتو د صنعت په برخه کي مرسته کوي‪ .‬دغه اداره‪ ،‬په‬ ‫‪ 2013‬کال کي‪« ،‬له جګړي څخه د زیانمن شویو هیوادونو پروګرام» په الره واچوه چي د همدي ادارې پانګه اچوونه په افغانستان‬ ‫کي پیاوړي کوي‪ .‬په اوس وخت کي ‪ MIGA‬په افغانستان کي له دریو پروژو سره مرسته کوي‪ ،‬چي یوه یي له ‪ IFC‬سره په ګډه د‬ ‫مخابراتو په برخه کي (د ‪ MTN‬له مخابراتي اپراټور څخه د مالتړ) په برخه کي فعالیت کوي‪ .‬دوه نور عملیات د ‪ MIGA‬اړوند دي‬ ‫چي په هغو کي د لبنیاتي محصوالتو او کشمیره د محصوالتو پروژي شاملیږي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪32‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د‪ ۱‬ضمیمې جدول‪ :‬منتخب اقتصادي شاخصونه‬ ‫‪۱۳۹۹‬‬ ‫‪۱۳۹8‬‬ ‫‪۱۳۹7‬‬ ‫‪۱۳۹6‬‬ ‫‪۱۳۹5‬‬ ‫‪۱۳۹4‬‬ ‫‪۱۳۹۳‬‬ ‫لومړني‬ ‫وړاندې وینې‬ ‫اټکلونه‬ ‫د ملي عوایدو کچه‬ ‫‪1،885‬‬ ‫‪1،736‬‬ ‫‪1،603‬‬ ‫‪1،466‬‬ ‫‪1،338‬‬ ‫‪1،210‬‬ ‫‪1،151‬‬ ‫اسمي ناخالصه کورني تولید (میلیارد افغانی)‪1/‬‬ ‫‪25.6‬‬ ‫‪24.1‬‬ ‫‪22.7‬‬ ‫‪21.2‬‬ ‫‪19.7‬‬ ‫‪19.7‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫اسمي ناخالصه کورني تولید ( میلیارد امریکایی ډالر)‪1/‬‬ ‫‪718‬‬ ‫‪675‬‬ ‫‪650‬‬ ‫‪619‬‬ ‫‪590‬‬ ‫‪606‬‬ ‫‪633‬‬ ‫سړي سر عاید (امریکایی ډالر)‬ ‫‪35.7‬‬ ‫‪35.7‬‬ ‫‪34.9‬‬ ‫‪34.2‬‬ ‫‪33.4‬‬ ‫‪32.5‬‬ ‫‪31.6‬‬ ‫وګړي (میلیون کسه)‬ ‫حقیقي اقتصاد (د سلنې له مخې وده)‬ ‫‪3.6‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫د حقیقي ناخالصه کورني تولید وده ‪1/‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2.0‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪6.0‬‬ ‫‪−5.7‬‬ ‫‪−0.1‬‬ ‫کرهڼه‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪3.0‬‬ ‫‪2.0‬‬ ‫‪−0.8‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫صنعت‬ ‫‪4.1‬‬ ‫‪3.7‬‬ ‫‪3.8‬‬ ‫‪3.3‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫خدمات‬ ‫د ناخالصه کورني تولید جوړښت (سلنه)‬ ‫‪21.0‬‬ ‫‪20.5‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪20.7‬‬ ‫‪21.6‬‬ ‫‪21.7‬‬ ‫‪23.5‬‬ ‫کرهڼه‬ ‫‪21.5‬‬ ‫‪19.9‬‬ ‫‪20.1‬‬ ‫‪20.3‬‬ ‫‪21.1‬‬ ‫‪23.3‬‬ ‫‪22.3‬‬ ‫صنعت‬ ‫‪57.5‬‬ ‫‪53.6‬‬ ‫‪53.5‬‬ ‫‪53.4‬‬ ‫‪52.2‬‬ ‫‪55.0‬‬ ‫‪54.2‬‬ ‫خدمات‬ ‫بیې ( ‪ ،%‬د ‪ 12‬میاشتنۍ سلنې بدلون)‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪6.0‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪−1.5‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫د مصرفي توکو د بیو پړسوب (منځنی دوره)‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪4.0‬‬ ‫‪−1.3‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫اصلي پړسوب (له تیلو او غله جاتو پرته‪ ،‬زماني اوسط)‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫د مصرفي توکو د بیو پړسوب (د دورې پای)‬ ‫بهرنی سکتور (د ناخالصه کورني تولید ‪ ، %‬مګر که چیرته په بل ډول سره بیان شوي وي)‬ ‫‪1،269‬‬ ‫‪1،059‬‬ ‫‪888‬‬ ‫‪769‬‬ ‫‪720‬‬ ‫‪667‬‬ ‫‪783‬‬ ‫د توکو صادرات (میلیون امریکایي ډالر) ‪2 /‬‬ ‫‪9،497‬‬ ‫‪9،044‬‬ ‫‪8،222‬‬ ‫‪7،648‬‬ ‫‪7،284‬‬ ‫‪7،867‬‬ ‫‪8،711‬‬ ‫د توکو واردات (میلیون امریکایي ډالر) ‪3 /‬‬ ‫‪-32.1‬‬ ‫‪-33.1‬‬ ‫‪-32.3‬‬ ‫‪-32.5‬‬ ‫‪-33.3‬‬ ‫‪-36.6‬‬ ‫‪-39.6‬‬ ‫سوداګریز بېالنس‬ ‫‪28.3‬‬ ‫‪29.9‬‬ ‫‪31.4‬‬ ‫‪34.4‬‬ ‫‪39.0‬‬ ‫‪38.2‬‬ ‫‪38.0‬‬ ‫خالص جاري انتقاالت‬ ‫‪-2.7‬‬ ‫‪-1.0‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪5.4‬‬ ‫‪8.0‬‬ ‫د جاري حساب بېالنس‬ ‫‪7،800‬‬ ‫‪7،700‬‬ ‫‪7،600‬‬ ‫‪7،500‬‬ ‫‪7،255‬‬ ‫‪6،682‬‬ ‫‪7،158‬‬ ‫د ناخالصه پیسو زیرمې (میلیون امریکایي ډالر)‬ ‫‪9.9‬‬ ‫‪10.2‬‬ ‫‪11.1‬‬ ‫‪11.8‬‬ ‫‪12.0‬‬ ‫‪10.2‬‬ ‫‪9.9‬‬ ‫د ناخالصه پیسو زیرمې (په میاشت کې واردات)‬ ‫‪5.6‬‬ ‫‪5.9‬‬ ‫‪6.1‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫‪6.3‬‬ ‫‪6.5‬‬ ‫بهرنی پور ‪4/‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪67.9‬‬ ‫‪61.4‬‬ ‫‪57.4‬‬ ‫د راکړې ورکړې بیه(افغانی‪ /‬امریکایي ډالر‪ ،‬منځنی دوره)‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪66.8‬‬ ‫‪68.1‬‬ ‫‪58.1‬‬ ‫د راکړې ورکړې بیه (افغانۍ‪ /‬امریکایي ډالر‪ ،‬د دورې پای)‬ ‫‪98.2‬‬ ‫‪92.5‬‬ ‫‪98.5‬‬ ‫‪103.4‬‬ ‫د راکړې ورکړې حقیقي بیه‪5/‬‬ ‫پولي او مالي شاخصونه ( ناخالصه کورنی تولید‪)%‬‬ ‫‪35.1‬‬ ‫‪34.9‬‬ ‫‪34.7‬‬ ‫‪34.4‬‬ ‫‪34.0‬‬ ‫‪34.3‬‬ ‫‪35.0‬‬ ‫پراخې پیسې (‪)M2‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪19.2‬‬ ‫‪18.2‬‬ ‫‪17.7‬‬ ‫‪17.3‬‬ ‫‪17.4‬‬ ‫‪17.7‬‬ ‫ټولټال امانتي پیسې (سپرده ها)‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪68.0‬‬ ‫‪71.5‬‬ ‫‪66.0‬‬ ‫د ډالري امانتونو ونډه (‪)%‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪4.3‬‬ ‫‪3.8‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫‪3.9‬‬ ‫‪3.8‬‬ ‫خصوصي سکتور ته د پور ورکړه‪ ،‬سوداګریز بانکونه‬ ‫‪27.5‬‬ ‫‪23.6‬‬ ‫‪23.9‬‬ ‫‪21.2‬‬ ‫‪19.7‬‬ ‫‪22.2‬‬ ‫‪21.6‬‬ ‫د امانتونو په پرتله د پور نسبت (‪)%‬‬ ‫یاددښتونه‪ :‬کلونو د افغانستان د مالي کال له مخې – یعنې از له مرغومې څخه د لیندۍ تر میاشتې پورې (د میالدي تقویم له مخې) – مطابقت لري‪.‬‬ ‫‪ /۱‬د ملي محاسباتو ارقام د تریاکو د زیات شوي ارزښت په لري کولو سره ده‪ .‬د ملي محاسباتو ارقام چې د احصائیې د مرکزي ادارې له خوا د هجري شمسي کلونو لپاره خپاره شوي‬ ‫دي‪ ،‬د میالدي کلونو لپاره اټکل شوي دي‪.‬‬ ‫‪ ./2‬په هېواد کې د نه مېشت کسانو باندې د توکو د پلور نه پرته‪/۳ .‬د غیررسمي سوداګرۍ یا اټکلیز قاچاق په ګډون‬ ‫‪ /4‬د پور معافیت هم پکې شامل ده که څه هم تحقق یې نه وي موندلی؛ د روسیې د فدراسیون له پورونو پرته‪.‬‬ ‫‪ /5‬په شاخص کې کمښت د حقیقي مبادلو د بیې د ارزښت د کمښت په مانا ده‪ .‬چې د افغانستان د ‪ ۹‬سترو سوداګریزو شریکانو د اسعارو د موزون کڅوړې له مخې محاسبه شوي دي‪:‬‬ ‫پاکستان‪ ،‬ایران‪ ،‬هند‪ ،‬د یورو حوزه‪ ،‬روسیه‪ ،‬عرب متحده امارات‪ ،‬ترکیه او چین‪ .‬د امریکایي ډالرو وزن د پاتې ټولو سوداګریزو ونډو وزن ده‪ .‬اساس ربع‪ :‬د ‪ 2۰۱۵‬کال دویمه‬ ‫ربع‪.‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د مرکزي احصائیې اداره‪ ،‬مرکزي بانک‪ ،‬د نړیوال پرمختګ شاخصونه‪ ،‬د پیسو د نړیوال صندوق اټکلونه او د نړیوال بانک د کارکوونکو وړاندې وینې‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪33‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د ‪ 2‬ضمیمې جدول‪ :‬منتخب مالي شاخصونه‬ ‫‪۱۳۹۹‬‬ ‫‪۱۳۹8‬‬ ‫‪۱۳۹7‬‬ ‫‪۱۳۹6‬‬ ‫‪۱۳۹5‬‬ ‫‪۱۳۹4‬‬ ‫‪۱۳۹۳‬‬ ‫لومړني‬ ‫وړاند ویني‬ ‫اټکلونه‬ ‫د میلیارد افغانۍ له مخي‪ ،‬مګر دا چي په بل ډول سره بیان شوي وي‪.‬‬ ‫‪225.9 199.6 176.3 157.7 141.2 122.4 100.1‬‬ ‫کورني عواید‬ ‫‪99.6‬‬ ‫‪84.3‬‬ ‫‪77.7‬‬ ‫‪73.9‬‬ ‫‪69.5‬‬ ‫‪59.5‬‬ ‫‪51.8‬‬ ‫مالیاتي عواید‬ ‫‪52.1 46.5‬‬ ‫‪41.5 37.9‬‬ ‫‪31.3‬‬ ‫‪30.4‬‬ ‫‪26.0‬‬ ‫ګمرکي عواید‬ ‫‪74.2‬‬ ‫‪68.8‬‬ ‫‪57.1‬‬ ‫‪45.9 40.4‬‬ ‫‪32.4‬‬ ‫‪22.3‬‬ ‫غیرمالیاتي عواید‬ ‫‪329.4 300.3 277.3 246.7 209.2 181.1 180.7‬‬ ‫مالي بالعوضه مرستي‬ ‫‪216.5 197.9 181.1 160.9 148.5 123.7 119.1‬‬ ‫اختیاري مرستي‬ ‫‪112.9 102.4‬‬ ‫‪96.2 85.8‬‬ ‫‪60.1‬‬ ‫‪57.4‬‬ ‫‪61.6‬‬ ‫غیراختیاري مرستي‬ ‫‪565.6 506.8 455.8 398.5 341.9 318.8 301.0‬‬ ‫ټولټال لګښټ‬ ‫‪396.2 354.1 316.4 279.7 248.0 235.9 228.3‬‬ ‫عادي لګښتونه‬ ‫‪235.3 208.3 184.3 164.2 145.5 143.6 137.4‬‬ ‫امنیتي‬ ‫‪160.9 145.8 132.1 115.5 102.5‬‬ ‫‪92.3‬‬ ‫‪91.0‬‬ ‫ملکي‬ ‫‪86.6‬‬ ‫‪79.8‬‬ ‫‪73.7‬‬ ‫‪66.0‬‬ ‫‪58.6‬‬ ‫‪54.5‬‬ ‫‪52.7‬‬ ‫تنخواوې او مزد‬ ‫‪30.1‬‬ ‫‪27.8‬‬ ‫‪24.0‬‬ ‫‪20.5‬‬ ‫‪18.6‬‬ ‫‪17.3‬‬ ‫‪16.3‬‬ ‫عملیات او ساتنه او پالنه‬ ‫‪7.5‬‬ ‫‪5.2‬‬ ‫‪4.8‬‬ ‫‪2.9‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫پانګه ایزي لګښتونه‬ ‫‪34.8 31.2‬‬ ‫‪28.0‬‬ ‫‪24.9‬‬ ‫‪22.2‬‬ ‫‪17.0‬‬ ‫‪19.2‬‬ ‫د ټولنیزو حقونو انتقاالت‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫د ګټي ورکړه (پرداختونه)‬ ‫‪47.1‬‬ ‫‪43.4 40.1‬‬ ‫‪33.7‬‬ ‫‪29.0‬‬ ‫‪18.0‬‬ ‫‪9.9‬‬ ‫اخیتاري پرمختیایي لګښتونه‬ ‫‪122.4 109.3‬‬ ‫‪99.4 85.0‬‬ ‫‪64.9‬‬ ‫‪64.9‬‬ ‫‪62.8‬‬ ‫غیراختیاري پرمختیایي لګښتونه‬ ‫‪-0.9‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪5.1‬‬ ‫‪12.7‬‬ ‫‪-7.8‬‬ ‫‪-19.0‬‬ ‫اختیاري بیالنس (عادي ‪ +‬اختیاري پرمختیایي)‬ ‫‪-10.4‬‬ ‫‪-6.9‬‬ ‫‪-2.2‬‬ ‫‪5.9‬‬ ‫‪8.5‬‬ ‫‪-15.3‬‬ ‫‪-20.2‬‬ ‫عمومي بیالنس‬ ‫‪-339.8 -307.2 -279.5 -240.8 -200.7 -196.4 -200.9‬‬ ‫پرته له مالي مرستو عمومي بیالنس‬ ‫‪57.0‬‬ ‫‪56.4‬‬ ‫‪55.7‬‬ ‫‪56.4‬‬ ‫‪56.9‬‬ ‫‪51.9‬‬ ‫‪43.8‬‬ ‫عادي لګښتونو ته د عوایدو نسبت‬ ‫سرچیني‪ :‬د مالیي وزارت (‪ )AFMIS‬او د نړیوال بانک د کارکوونکو وړاندویني‬ ‫کلونه د افغانستان د مالي کلونو له مخي – یعني له مرغومي څخه تر لیندۍ پوري (د زیږدیز کالیزي له مخي)‪ -‬مطابقت لري‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪34‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د ‪ ۳‬ضمیمې جدول‪ :‬منتخب مالي شاخصونه‬ ‫د ناخالصه کورني تولید د سلنې له مخې‪ ،‬مګر که چیرته په‬ ‫‪۱۳۹۹‬‬ ‫‪۱۳۹8‬‬ ‫‪۱۳۹7‬‬ ‫‪۱۳۹6‬‬ ‫‪۱۳۹5‬‬ ‫‪۱۳۹4‬‬ ‫‪۱۳۹۳‬‬ ‫بل ډول سره بیان شوی وي‬ ‫لومړني‬ ‫وړاند ویني‬ ‫اټکلونه‬ ‫د ناخالصه کورني تولید د سلنې له مخې‪ ،‬مګر که چیرته په بل ډول سره بیان شوی وي‬ ‫‪12.0‬‬ ‫‪11.5‬‬ ‫‪11.0‬‬ ‫‪10.8‬‬ ‫‪10.5‬‬ ‫‪10.1‬‬ ‫‪8.7‬‬ ‫کورني عواید‬ ‫‪5.3‬‬ ‫‪4.9‬‬ ‫‪4.8‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪5.2‬‬ ‫‪4.9‬‬ ‫‪4.5‬‬ ‫مالیاتي عواید‬ ‫‪2.8‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫ګمرکي عواید‬ ‫‪3.9‬‬ ‫‪4.0‬‬ ‫‪3.6‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪3.0‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫غیرمالیاتي عواید‬ ‫‪17.5‬‬ ‫‪17.3‬‬ ‫‪17.3‬‬ ‫‪16.8‬‬ ‫‪15.6‬‬ ‫‪15.0‬‬ ‫‪15.7‬‬ ‫بالعوضه مالي مرستې‬ ‫‪11.5‬‬ ‫‪11.4‬‬ ‫‪11.3‬‬ ‫‪11.0‬‬ ‫‪11.1‬‬ ‫‪10.2‬‬ ‫‪10.3‬‬ ‫اختیاري مرستې‬ ‫‪6.0‬‬ ‫‪5.9‬‬ ‫‪6.0‬‬ ‫‪5.9‬‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪4.7‬‬ ‫‪5.4‬‬ ‫غیراختیاري مرستې‬ ‫‪30.1‬‬ ‫‪29.2‬‬ ‫‪28.4‬‬ ‫‪27.2‬‬ ‫‪25.6‬‬ ‫‪26.4‬‬ ‫‪26.2‬‬ ‫ټولټال لګښتونه‬ ‫‪21.1‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪19.7‬‬ ‫‪19.1‬‬ ‫‪18.5‬‬ ‫‪19.5‬‬ ‫‪19.8‬‬ ‫عادي لګښتونه‬ ‫‪12.5‬‬ ‫‪12.0‬‬ ‫‪11.5‬‬ ‫‪11.2‬‬ ‫‪10.9‬‬ ‫‪11.9‬‬ ‫‪11.9‬‬ ‫امنیتي‬ ‫‪8.6‬‬ ‫‪8.4‬‬ ‫‪8.2‬‬ ‫‪7.9‬‬ ‫‪7.7‬‬ ‫‪7.6‬‬ ‫‪7.9‬‬ ‫ملکي‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫تنخواوې او مزد‬ ‫‪1.6‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫عملیات او ساتنه او پالنه‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫پانګه ایز لګښتونه‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫د ټولنیزو حقونو انتقاالت‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫د سود یا ګټې ورکړې‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫اختیاري پرمختیایي لګښتونه‬ ‫‪6.5‬‬ ‫‪6.3‬‬ ‫‪6.2‬‬ ‫‪5.8‬‬ ‫‪4.8‬‬ ‫‪5.4‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫غیراختیاري پرمختیایي لګښتونه‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪-0.6‬‬ ‫‪-1.7‬‬ ‫اختیاري بېالنس (عادي ‪ +‬اختیاري پرمختیایي)‬ ‫‪-0.5‬‬ ‫‪-0.4‬‬ ‫‪-0.1‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪-1.3‬‬ ‫‪-1.8‬‬ ‫عمومي بېالنس‬ ‫‪-18.1‬‬ ‫‪-17.7‬‬ ‫‪-17.4‬‬ ‫‪-16.4‬‬ ‫‪-15.0‬‬ ‫‪-16.2‬‬ ‫‪-17.5‬‬ ‫له مالي مرستو پرته عمومي بېالنس‬ ‫‪57.0‬‬ ‫‪55.7‬‬ ‫‪54.6‬‬ ‫‪52.3‬‬ ‫‪51.9‬‬ ‫‪43.8‬‬ ‫‪55.3‬‬ ‫عادي لګښتونو ته د عوایدو نسبت‬ ‫سرچینې‪ :‬د مالیې وزارت (‪ )AFMIS‬او د نړیوال بانک د کارکوونکو وړاندې وینې‬ ‫کلونه د افغانستان د مالي کلونو له مخي – یعني له مرغومي څخه تر لیندۍ پوري (د زیږدیز کلیزي له مخي)‪ -‬مطابقت لري‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪35‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د ‪ 4‬ضمیمي جدول‪ :‬مالي منتخب شاخصونه‬ ‫‪۱۳۹۹‬‬ ‫‪۱۳۹8‬‬ ‫‪۱۳۹7‬‬ ‫‪۱۳۹6‬‬ ‫‪۱۳۹5‬‬ ‫‪۱۳۹4‬‬ ‫‪۱۳۹۳‬‬ ‫لومړني‬ ‫وړاندي ویني‬ ‫اټکلونه‬ ‫د ناخالصه کورني تولید د فیصدي له مخي‪ ،‬مګر دا چي په بل ډول سره بیان شوي وي‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪2.8‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫‪2.0‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫کورني عواید‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫مالیاتي عواید‬ ‫‪0.7‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫ګمرکي عواید‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪0.7‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫غیرمالیاتي عواید‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪3.9‬‬ ‫‪3.6‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪2.9‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫مالي بالعوضه مرستي‬ ‫‪2.9‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪2.0‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫اختیاري مرستي‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫غیراختیاري مرستي‬ ‫‪7.7‬‬ ‫‪7.0‬‬ ‫‪6.5‬‬ ‫‪5.8‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪5.2‬‬ ‫‪5.2‬‬ ‫ټولټال مخارج‬ ‫‪5.4‬‬ ‫‪4.9‬‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪4.0‬‬ ‫‪3.7‬‬ ‫‪3.8‬‬ ‫‪4.0‬‬ ‫عادي لګښتونه‬ ‫‪3.2‬‬ ‫‪2.9‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫امنیتي‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪2.0‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫ملکي‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫تنخواوې او مزد‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫عملیات او ساتنه او پالنه‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫پانګه ایزي لګښتونه‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫د ټولنیزو حقونو انتقاالت‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫د ګټي ورکړه (پرداختونه)‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫اخیتاري پرمختیایي لګښتونه‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫غیراختیاري پرمختیایي لګښتونه‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪-0.1‬‬ ‫‪-0.3‬‬ ‫اختیاري بیالنس (عادي ‪ +‬اختیاري پرمختیایي)‬ ‫‪-0.1‬‬ ‫‪-0.1‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪-0.2‬‬ ‫‪-0.4‬‬ ‫عمومي بیالنس‬ ‫‪-4.6‬‬ ‫‪-4.3‬‬ ‫‪-4.0‬‬ ‫‪-3.5‬‬ ‫‪-3.0‬‬ ‫‪-3.2‬‬ ‫‪-3.5‬‬ ‫پرته له مالي مرستو عمومي بیالنس‬ ‫‪57.0‬‬ ‫‪55.7‬‬ ‫‪54.6‬‬ ‫‪52.3‬‬ ‫‪51.9‬‬ ‫‪43.8‬‬ ‫‪55.3‬‬ ‫عادي لګښتونو ته د عوایدو نسبت‬ ‫سرچیني‪ :‬د مالیي وزارت (‪ )AFMIS‬او د نړیوال بانک د کارکوونکو وړاندویني‬ ‫کلونه د افغانستان د مالي کلونو له مخي – یعني له مرغومي څخه تر لیندۍ پوري (د زیږدیز کلیزي له مخي)‪ -‬مطابقت لري‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د غبرګولي میاشت‬ ‫‪36‬‬ ‫ه‬ ‫‪37‬‬