B¹o lùc trªn c¬ së giíi: trêng hîp viÖt nam TS. Vò M¹nh Lîi, Phßng X· héi häc Gia ®×nh, ViÖn X· héi häc (XHH) TS. Vò TuÊn Huy, XHH TS. NguyÔn H÷u Minh, XHH Jennifer Clement, T vÊn ®éc lËp C«ng tr×nh ®îc Ng©n hµng ThÕ giíi tµi trî nµy lµ mét ®ãng gãp vµo viÖc chuÈn bÞ B¸o c¸o Nghiªn cøu ChÝnh s¸ch vÒ Giíi vµ Ph¸t triÓn. Bµi viÕt nµy tr×nh bµy c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Þnh tÝnh vÒ b¹o lùc trªn c¬ së giíi ë ViÖt nam do nhãm nghiªn cøu thùc hiÖn trong th¸ng 4 vµ th¸ng 5 n¨m 1999. Chóng t«i c¶m ¬n Beth King, Andrew Mason, Tosca Bruno-van Vijfeijken, vµ Nisha Agrawal v× nh÷ng gãp ý bæ Ých ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu cña cuéc nghiªn cøu. Chóng t«i còng xin c¶m ¬n Sidney Ruth Schuler, Anne Tierney Goldstein vµ nh÷ng ngêi tham dù Héi th¶o cña c¸c t¸c gi¶ v× nh÷ng ®ãng gãp quý b¸u cña hä. i môc lôc B¹o lùc trªn c¬ së giíi: Trêng hîp viÖt nam .................................................................i tãm t¾t.......................................................................................................................................................i Nguyªn nh©n vµ hËu qu¶ cña b¹o lùc...............................................................................................................i NhËn thøc vÒ sù thay ®æi cña b¹o lùc trong gia ®×nh ......................................................................................ii Ph¶n øng cña c¸ nh©n vµ c¸c thiÕt chÕ x héi.................................................................................................ii C¸c khuyÕn nghÞ ............................................................................................................................................iii §ÆT VÊN §Ò................................................................................................................................................1 NhËn thøc quèc tÕ vÒ n¹n b¹o lùc trªn c¬ së giíi............................................................................................ 1 Sù thõa nhËn vÒ n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh ë ViÖt nam.................................................................................. 2 I. VÒ cuéc nghiªn cøu..................................................................................................................4 1. Môc ®Ých nghiªn cøu ..................................................................................................................................4 Ph¬ng ph¸p luËn............................................................................................................................................ 5 Chän mÉu nghiªn cøu............................................................................................................................ 5 C¸c pháng vÊn s©u ................................................................................................................................ 6 Th¶o luËn nhãm tËp trung..................................................................................................................... 6 B¶ng hái ................................................................................................................................................ 7 Ph©n tÝch c¸c bµi viÕt trªn ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng................................................................. 7 Nh÷ng h¹n chÕ vµ tiÒm n¨ng sai lÖch cña kÕt qu¶ nghiªn cøu........................................................................ 8 TÝnh nh¹y c¶m cña ®Ò tµi ...................................................................................................................... 8 Sai lÖch do chän mÉu............................................................................................................................. 8 Sai lÖch do tr¶ lêi theo chuÈn mùc ........................................................................................................ 8 HiÓu nhÇm c¸c kh¸i niÖm...................................................................................................................... 8 Sai lÖch cña pháng vÊn viªn .................................................................................................................. 9 II. kÕt qu¶.............................................................................................................................................9 1. §Þnh nghÜa b¹o lùc trong gia ®×nh ..............................................................................................................9 2. NhËn thøc cña ngêi ®îc hái vÒ møc ®é phæ biÕn, tÇn sè, vµ ®é nghiªm träng cña b¹o lùc............. 11 Ngîc ®i vÒ th©n thÓ vµ lêi nãi ......................................................................................................... 12 Ngîc ®i vÒ t×nh c¶m......................................................................................................................... 13 C¸c ngîc ®i liªn quan ®Õn t×nh dôc................................................................................................. 13 3. Nguyªn nh©n vµ hËu qu¶ cña b¹o lùc.................................................................................................. 14 Khã kh¨n kinh tÕ vµ b¹o lùc................................................................................................................ 14 Häc vÊn vµ b¹o lùc.............................................................................................................................. 15 L¹m dông rîu vµ b¹o lùc................................................................................................................... 16 Cê b¹c vµ nî nÇn ................................................................................................................................ 16 Nh÷ng thµnh kiÕn vÒ giíi vµ b¹o lùc................................................................................................... 17 VÊn ®Ò t×nh dôc vµ b¹o lùc.................................................................................................................. 19 Cìng Ðp lµm t×nh ............................................................................................................................... 20 C¸c mèi quan hÖ gia ®×nh më réng ..................................................................................................... 20 4. NhËn thøc vÒ sù thay ®æi cña n¹n b¹o lùc trong mêi n¨m qua.......................................................... 21 C¶m nhËn c¸ nh©n cña ngêi ®îc pháng vÊn ................................................................................... 21 Ph©n tÝch so s¸nh b¸o chÝ ................................................................................................................... 22 Ph©n tÝch b¸o vµ t¹p chÝ tõ 1983 ........................................................................................................ 24 5. Ph¶n øng cña c¸ nh©n vµ c¸c thÓ chÕ................................................................................................... 26 Ph¶n øng cña c¸ nh©n phô n÷............................................................................................................. 26 Ph¶n øng cña hµng xãm vµ b¹n bÌ...................................................................................................... 27 Ph¶n øng cña c¸c thÓ chÕ.................................................................................................................... 28 Tæ d©n c............................................................................................................................................. 29 Héi phô n÷ vµ tæ hßa gi¶i.................................................................................................................... 29 ii C¸c dÞch vô t vÊn............................................................................................................................... 31 Ph¶n øng trong hÖ thèng luËt ph¸p..................................................................................................... 32 III. kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ......................................................................................................35 KiÕn nghÞ 1: Mét ch¬ng tr×nh vËn ®éng thuyÕt phôc .......................................................................... 36 KiÕn nghÞ 2: N©ng cao nhËn thøc.......................................................................................................... 36 KiÕn nghÞ 3: TËp huÊn........................................................................................................................... 37 KiÕn nghÞ 4: Më réng c¸c dÞch vô t vÊn.............................................................................................. 37 KiÕn nghÞ 5: Nhµ t¹m l¸nh .................................................................................................................... 38 KiÕn nghÞ 6: Nghiªn cøu ....................................................................................................................... 38 KiÕn nghÞ 7: Theo dâi møc ®é phæ biÕn vµ xu híng ........................................................................... 39 tµi liÖu tham kh¶o..........................................................................................................................40 C¸c b¶ng List of Tables................................................................................................................................................iii B¶ng 1: TÇn sè cña ngîc ®·i theo møc thu nhËp tù ph©n h¹ng............................................................15 B¶ng 2: Ngêi cã thu nhËp chÝnh vµ b¹o lùc trong gia ®×nh ...................................................................18 B¶ng 3. C¸c bµi viÕt trªn b¸o chÝ..............................................................................................................23 iii B¹o lùc trªn c¬ së giíi: Trêng hîp viÖt nam tãm t¾t §Þnh nghÜa vµ ®o lêng b¹o lùc trong gia ®×nh ë ViÖt nam lµ c«ng viÖc khã kh¨n. Nh÷ng ngêi kh¸c nhau thêng bµy tá nh÷ng nhËn thøc kh¸c nhau vÒ ®iÒu g× lµ hµnh ®éng ngîc ®i kh«ng thÓ chÊp nhËn ®îc trong gia ®×nh. §èi víi nhiÒu ngêi, xung ®ét thØnh tho¶ng míi x¶y ra lµ chuyÖn b×nh thêng trong cuéc sèng gia ®×nh. Mét bé phËn lín phô n÷ vµ nam giíi còng cho r»ng viÖc thØnh tho¶ng ®¸nh vî còng lµ chøc n¨ng b×nh thêng cña ngêi chång trong vai trß ngêi chñ gia ®×nh vµ ngêi gi¸o dôc vî con. B¹o lùc trong gia ®×nh ë ViÖt nam diÔn ra ë mäi vïng, c¶ ë ®« thÞ lÉn n«ng th«n, vµ trong c¸c gia ®×nh thuéc mäi møc thu nhËp. Tuy nhiªn, tû lÖ b¹o lùc thay ®æi tuú thuéc vµo biÕn sè nµy hoÆc biÕn sè kh¸c. Lý do s©u xa cña sù tån t¹i b¹o lùc trong gia ®×nh lµ nh÷ng th¸i ®é ® ¨n s©u trong tiÒm thøc vÒ c¸c vai trß, c¸c tr¸ch nhiÖm ®îc quy ®Þnh vÒ mÆt v¨n hãa vµ x héi vµ c¸c ®Æc ®iÓm cña nam giíi vµ n÷ giíi. Ngêi ta gi¶ ®Þnh chung r»ng phô n÷ cã tr¸ch nhiÖm duy tr× sù thanh b×nh vµ sù hµi hßa trong gia ®×nh, vµ trong c¸c quan hÖ gia ®×nh phô n÷ ®îc coi lµ lÖ thuéc vµo ®µn «ng. Ngîc l¹i, "sù thiÕu tÝnh kiÒm chÕ" ®îc xem nh mét ®Æc ®iÓm mang tÝnh ®µn «ng. §µn «ng ®îc xem lµ cã ®Æc trng nãng tÝnh vµ hä kh«ng thÓ kiÒm chÕ ®îc ®Æc trng nµy, nhÊt lµ khi uèng rîu. Uèng rîu còng lµ mét ®Æc trng ®îc chÊp nhËn cña ®µn «ng vµ ®îc xem nh lµ mét phÇn cÇn thiÕt cña vai trß nam giíi trong viÖc ®¹i diÖn cho gia ®×nh vÒ mÆt x héi. MÆc dï sù b×nh ®¼ng giíi vµ quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m vÒ th©n thÓ ®îc ph¸p luËt b¶o ®¶m, nh÷ng th¸i ®é dung dìng sù bÊt b×nh ®¼ng vµ b¹o lùc vÉn tån t¹i dai d¼ng trong phÇn lín c¸c céng ®ång vµ trong c¸c thiÕt chÕ cã nhiÖm vô gi¸m s¸t viÖc thi hµnh vµ thi hµnh luËt ph¸p. Nguyªn nh©n vµ hËu qu¶ cña b¹o lùc ViÖt Nam, d luËn réng ri coi b¹o lùc ë møc ®é nÆng lµ kh«ng thÓ chÊp nhËn ®îc. Tuy nhiªn, nghiªn cøu nµy cho thÊy r»ng khi b¹o lùc x¶y ra, c¶ phô n÷ vµ nam giíi ®Òu thêng coi ®ã lµ do lçi cña phô n÷, vµ ngêi ®µn «ng cã lý khi ®¸nh vî m×nh. B¹o lùc bÞ coi lµ bÊt hîp ph¸p vµ kh«ng thÓ chÊp nhËn ®îc vÒ mÆt x héi chØ trong trêng hîp nÕu ngêi phô n÷ ®îc xem nh "kh«ng cã lçi". Nghiªn cøu nµy chØ ra r»ng hai yÕu tè quan träng nhÊt gãp phÇn g©y ra b¹o lùc trong gia ®×nh lµ khã kh¨n vÒ kinh tÕ vµ l¹m dông rîu. Trong nhiÒu trêng hîp hai vÊn ®Ò nµy kÕt hîp víi nhau mét c¸ch chÆt chÏ. Nh÷ng yÕu tè chñ yÕu kh¸c liªn quan ®Õn t×nh dôc (ngo¹i t×nh, ghen tu«ng, sù kh«ng t¬ng thÝch vÒ t×nh dôc); c¸c thãi quen cã h¹i kh¸c nh ®¸nh b¹c vµ nghiÖn hót ma tóy; vµ c¸c bÊt ®ång chÝnh kiÕn trong viÖc nu«i d¹y con c¸i vµ ®èi xö víi b¹n bÌ vµ hä hµng. Nh÷ng ngêi ®îc pháng vÊn thuéc tÊt c¶ c¸c nhãm kinh tÕ ®Òu cho r»ng r»ng b¹o lùc trong gia ®×nh bÞ trÇm träng thªm bëi nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ. kiÕn nµy tá ra ®îc hç trî bëi sè liÖu cña mét kh¶o s¸t ®Þnh lîng nhá ®îc tiÕn hµnh trong cuéc nghiªn cøu nµy. Sè liÖu nµy cho thÊy cã mèi liªn quan gi÷a sù nghÌo khæ (®o b»ng sù tù ph©n h¹ng giµu nghÌo cña ngêi ®îc hái) vµ b¹o lùc trong gia ®×nh. C¸ch lý gi¶i phæ biÕn nhÊt ®èi víi ®iÒu nµy lµ c¸c cÆp vî chång ®ang ph¶i l¨n lén kiÕm sèng lµ nh÷ng ngêi bÞ nhiÒu øc chÕ vÒ thÇn kinh h¬n. Ngîc l¹i, nghiªn cøu ® ph¸t hiÖn ra r»ng, ngêi chång vµ ngêi vî cã häc vÊn cµng cao th× cµng cã tû lÖ thÊp h¬n nh÷ng ngîc ®i díi d¹ng m¾ng chöi, ®¸nh ®Ëp, cÊm ®o¸n vî ®i l¹i hay nhèt, vµ cìng Ðp vî lµm t×nh khi vî kh«ng muèn. Mèi t¬ng quan nµy ®îc cho lµ cã thÓ liªn quan ®Õn viÖc nh÷ng ngêi cã häc vÊn cµng cao th× cµng Ýt bÞ nghÌo khæ h¬n. Tû lÖ b¹o lùc vÒ th©n thÓ ë c¸c hé gia ®×nh n«ng th«n cao h¬n còng ®îc cho lµ chñ yÕu do nghÌo khæ. Thãi quen uèng rîu cña ngêi chång còng lµ ®Ò tµi ®îc l¸y ®i l¸y l¹i trong c¸c pháng vÊn. Mét nöa sè phô n÷ pháng vÊn b»ng b¶ng hái cho biÕt chång hä nghiÖn rîu, tû lÖ nµy cao h¬n ë khu vùc n«ng th«n (vµ cã thÓ ®ãng gãp vµo c¸i vßng trÇm lu©n luÈn quÈn cña vÊn ®Ò nghÌo khæ). Nam giíi thêng cho ®ã lµ lý do mµ c¸c bµ vî dai d¼ng c»n nh»n vÒ hä vµ nghÜ r»ng phô n÷ nªn kiªn nhÉn h¬n khi ngêi chång uèng rîu say. C¸c vÊn ®Ò kh¸c cã liªn quan ®Õn b¹o lùc trong gia ®×nh lµ thãi quen cê b¹c cña ®µn «ng vµ t¸c ®éng cña nî nÇn ®Õn gia ®×nh. N¹n nghiÖn hót ma tóy còng cã liªn quan ®Õn b¹o lùc trong gia ®×nh ë mét sè gia ®×nh. i Trong khi nh×n chung mäi ngêi cho r»ng b¹o lùc gia ®×nh cã gi¶m bít ë c¸c khu ®« thÞ, ngêi ta l¹i tin r»ng nh÷ng xung ®ét vî chång trë nªn trÇm träng h¬n do viÖc nhiÒu «ng chång thêng ®i uèng bia «m vµ ®Õn c¸c nhµ hµng xoa bãp (massage). §µn «ng sèng ë ®« thÞ còng cã kh¶ n¨ng xem c¸c b¨ng h×nh ®åi trôy nhiÒu h¬n. Mét sè ngêi ®îc hái ® g¾n nh÷ng ®iÒu nµy víi viÖc ngêi chång cã nh÷ng ®ßi hái vÒ t×nh dôc lín h¬n ë ngêi vî. Mét sè phô n÷ còng nãi ®Õn sù ghen tu«ng cña nam giíi. Nh÷ng phô n÷ cã giao thiÖp réng--thêng th«ng qua c«ng viÖc--nh×n chung Ýt chÞu b¹o lùc trªn c¬ së giíi h¬n cã lÏ v× hä cã tÝnh ®éc lËp vÒ kinh tÕ. Tuy nhiªn cã nh÷ng trêng hîp nh÷ng phô n÷ nµy bÞ m¾ng chöi vµ/hoÆc ®¸nh ®Ëp v× sù ghen tu«ng cña ngêi chång. N¹n ngo¹i t×nh cña ®µn «ng còng tá ra kh¸ phæ biÕn. Trong mét sè trêng hîp ®iÒu nµy cã liªn quan ®Õn viÖc ®i uèng bia «m nh ® nªu trªn. c¸c trêng hîp kh¸c ®µn «ng cã bå bÞch hay vî bÐ. Nh÷ng phô n÷ ®îc hái g¸n ®iÒu nµy cho viÖc phô n÷ kh«ng cã kh¶ n¨ng sinh con trai hay do ngêi vî kh«ng thÓ tháa mn ngêi chång vÒ mÆt t×nh dôc ®îc. V× thÕ phÇn lín phô n÷ cho r»ng hä kh«ng cã quyÒn tõ chèi khi ngêi chång ®ßi hái t×nh dôc bëi, vµ xem ®ã lµ quyÒn cña ngêi chång. ViÖc tõ chèi ®ã cã thÓ ®Èy ngêi chång ®Õn chç ®i t×m c¸ch tháa mn nhu cÇu t×nh dôc bªn ngoµi h«n nh©n. Nh÷ng yÕu tè kh¸c gãp phÇn g©y ra nh÷ng xung ®ét vî chång vµ b¹o lùc trªn c¬ së giíi bao gåm nh÷ng mèi quan hÖ víi gia ®×nh më réng vµ c¸c quan hÖ víi b¹n bÌ vµ hä hµng nãi chung. C¸c «ng chång vµ c¸c bµ vî còng thêng bÊt hßa víi nhau vÒ viÖc nu«i d¹y con c¸i. Phô n÷ nãi chung ®îc xem lµ ngêi nu«ng chiÒu con c¸i vµ dÞu dµng d¹y b¶o con ®Ó dung hßa vai trß nghiªm kh¾c h¬n cña ngêi bè. B×nh ®¼ng giíi trong hé gia ®×nh tá ra lµ biÕn sè quan träng trong b¹o lùc gia ®×nh. Trong c¸c gia ®×nh mµ c¶ vî vµ chång cïng cã thu nhËp vµ cïng ra c¸c quyÕt ®Þnh chi tiªu th× møc ®é cã b¹o lùc trong gia ®×nh thÊp h¬n. NhËn thøc vÒ sù thay ®æi cña b¹o lùc trong gia ®×nh Tr¸i víi gi¶ thuyÕt ban ®Çu cña chóng t«i, ë c¶ ba vïng ®îc nghiªn cøu ®Òu cã kÕt qu¶ kh¸ bÊt ngê lµ ý kiÕn chung cña nh÷ng ngêi ®îc hái lµ b¹o lùc trong gia ®×nh ®ang gi¶m bít. C¸c lý do ®a ra cho sù gi¶m bít nµy lµ: · tiªu chuÈn sèng ® ®îc c¶i thiÖn dÉn ®Õn sù gi¶m bít møc ®é c¨ng th¼ng vÒ kinh tÕ trong gia ®×nh · ®Þa vÞ phô n÷ trong gia ®×nh vµ trong céng ®ång réng lín h¬n t¨ng lªn · ngµy nay ngêi ta t«n träng ph¸p luËt h¬n vµ cã häc vÊn cao h¬n · phô n÷ ngµy nay cã nhiÒu tiÕp xóc bªn ngoµi gia ®×nh h¬n · phô n÷ tá ra kiªn nhÉn h¬n ®èi víi c¸c «ng chång cña m×nh Ngîc l¹i, mét sè Ýt c¸c bµi b¸o vµ trªn c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng vÒ b¹o lùc trong gia ®×nh cho thÊy r»ng vÊn ®Ò nµy ®ang bÞ bá qua, vµ chÝnh v× thÕ c¸c vô b¹o hµnh thùc tÕ cã thÓ ®ang gia t¨ng. §iÒu nµy thêng ®îc quy lçi cho c¸c luång ¶nh hëng tõ bªn ngoµi vµ sù gia t¨ng cña c¸c "tÖ n¹n x héi" nh v¨n hãa phÈm ®åi trôy vµ c¸c æ mi d©m, ®Æc biÖt ë c¸c vïng ®« thÞ. Tuy nhiªn, kÕt qu¶ cña cuéc nghiªn cøu nµy kh«ng ®a ra ®îc xu híng x¸c ®Þnh vµ cho thÊy kh«ng cã b»ng chøng x¸c thùc hç trî cho c¶ hai gi¶ thuyÕt vÒ sù gia t¨ng vµ sù gi¶m bít tû lÖ b¹o lùc trong gia ®×nh. Ph¶n øng cña c¸ nh©n vµ c¸c thiÕt chÕ x· héi Nh÷ng phô n÷ lµ n¹n nh©n cña b¹o lùc trong gia ®×nh kh«ng cã nhiÒu sù lùa chän. PhÇn lín phô n÷ ph¶i chÞu ®ùng sù ngîc ®i nµy vµ kh«ng muèn nãi cho ngêi ngoµi biÕt. Trong nh÷ng trêng hîp nghiªm träng phô n÷ cã thÓ t×m kiÕm sù gióp ®ì cña hµng xãm, b¹n bÌ, vµ hä hµng ®Ó ng¨n chÆn n¹n b¹o hµnh. Thªm vµo ®ã, hä hµng, vµ nhÊt lµ cha mÑ ®Î cña ngêi vî, cã thÓ lµ n¬i ®Ó ngêi phô n÷ t¹m l¸nh vµ t×m lêi khuyªn. C¸c tæ chøc chÝnh thøc nh tæ/côm d©n c, c¸c tæ/ban hßa gi¶i, héi Phô n÷, vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ( y ban nh©n d©n, c«ng an) chØ can thiÖp nh÷ng trêng hîp nghiªm träng. Theo luËt, chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng cã thÓ ph¹t ngêi ®µn «ng ®¸nh vî. Héi Phô n÷ vµ c¸c tæ/ban hßa gi¶i lµ nh÷ng tæ chøc quan träng cã thÈm quyÒn hßa gi¶i cÆp vî chång trong c¸c trêng hîp cã ®¬n xin ly h«n. Nh÷ng tæ chøc nµy cã thÓ ®a nh÷ng kÎ b¹o hµnh ra tßa, nhng ®iÒu nµy kh«ng phæ biÕn nÕu ngêi phô n÷ kh«ng yªu cÇu. Nh×n chung, nh÷ng ngêi ®¹i diÖn cña c¸c tæ chøc nµy lµm viÖc xuÊt ph¸t tõ lßng nhiÖt t×nh vÒ ®¹o ®øc cña hä. Hä kh«ng ph¶i ii lµ c¸c chuyªn gia ®îc ®µo t¹o. V× thÕ hä thêng khuyªn phô n÷ chÞu ®ùng hoµn c¶nh vµ ®Æt sù toµn vÑn cña gia ®×nh vµ lîi Ých cña con c¸i lªn trªn nhu cÇu c¸ nh©n riªng cña ngêi phô n÷. Ngoµi nh÷ng tæ chøc nµy dêng nh cã Ýt hoÆc kh«ng cã hµnh ®éng tËp thÓ nµo cña phô n÷ ®Ò cËp ®Õn b¹o lùc gia ®×nh trong x héi. Phô n÷ thêng chØ t×m ®Õn luËt ph¸p khi sù ngîc ®i rÊt nghiªm träng vµ kÐo dµi. Ngay c¶ trong trêng hîp nµy phô n÷ còng tá ra rÊt miÔn cìng trong viÖc truy tè chång m×nh. H¬n n÷a, tßa ¸n cã thÓ kh«ng gi¶i quyÕt nÕu tßa kh«ng cho ®ã lµ trêng hîp nghiªm träng. Tuy nhiªn, c¸c c¬ cÊu cho viÖc gi¸m s¸t vµ can thiÖp vµo c¸c trêng hîp cã b¹o lùc trong gia ®×nh tríc khi nã ®îc ®a ®Õn c¸c c¬ quan ph¸p luËt ®îc thiÕt lËp kh¸ tèt. Mét phÇn cña qu¸ tr×nh can thiÖp nµy lµ viÖc cung cÊp c¸c lêi khuyªn, nhng nh÷ng lêi khuyªn nµy thêng bÞ t¸c ®éng bëi c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ kªu gäi phô n÷ sèng thô ®éng vµ chÞu ®ùng hoµn c¶nh cña m×nh. C¸c kÕt qu¶ cña cuéc nghiªn cøu nµy gîi ra r»ng b¹o lùc trong gia ®×nh lµ mét qu¸ tr×nh rÊt phøc t¹p chÞu ¶nh hëng bëi nhiÒu yÕu tè. TÝnh trÇm träng vµ tÇn suÊt cña n¹n b¹o lùc lµ ®iÒu khã ®o lêng v× b¹o lùc cã nhiÒu h×nh thøc vµ víi nhiÒu møc ®é trÇm träng. Tuy nhiªn, c¬ së cña mäi yÕu tè cã thÓ dÉn ®Õn b¹o lùc trong gia ®×nh lµ c¸c vai trß, c¸c tr¸ch nhiÖm, c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng vÒ giíi. Kh«ng lµm ®îc viÖc th¸ch thøc c¸c ®Þnh kiÕn vÒ giíi ® th©m c¨n cè ®Õ vµ cßn ®ang tån t¹i lµ ®iÒu cho phÐp n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh diÔn ra vµ thÈm thÊu vµo mäi tÇng líp cña x héi nh mét phÇn "b×nh thêng" vµ ®îc chÊp nhËn cña c¸c quan hÖ vî chång. Víi nh÷ng nhËn thøc ® b¾t rÔ s©u s¾c nh vËy, ®iÒu kh«ng ng¹c nhiªn lµ c¸c hµnh ®éng mang tÝnh thiÕt chÕ vµ c¸c v¨n b¶n chÝnh s¸ch tiÕp tôc gióp cho viÖc duy tr× t×nh tr¹ng hiÖn cã. C¶m nhËn chung cña nh÷ng ngêi ®îc pháng vÊn lµ tû lÖ b¹o lùc trªn c¬ së giíi lµ t¬ng ®èi thÊp trong c¸c céng ®ång hä ®ang sèng (víi c¸c ®¸nh gi¸ vÒ c¸c vô ®¸nh ®Ëp x¶y ra trong kho¶ng tõ 5 ®Õn 20 phÇn tr¨m sè hé gia ®×nh). Con sè nµy thÊp h¬n ®¸ng kÓ c¸c sè liÖu thu ®îc trªn thÕ giíi vµ cã thÓ ®¬n thuÇn ph¶n ¸nh thùc tÕ lµ mét møc ®é nhÊt ®Þnh cña n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh ®îc coi lµ b×nh thêng theo v¨n hãa ViÖt nam. Tuy nhiªn, còng cã thÓ ®óng lµ b¹o lùc trong gia ®×nh ë ViÖt nam ® ®îc h¹n chÕ ë møc tèi thiÓu nhê c¸c nhãm céng ®ång cã nhiÖm vô duy tr× trËt tù x héi (tæ d©n c, héi phô n÷, v©n v©n). C¸c vô b¹o lùc chèng l¹i phô n÷ phæ biÕn h¬n trong c¸c x héi n¬i mµ b¹o lùc ®îc chÊp nhËn nhiÒu h¬n nh c¸ch thøc gi¶i quyÕt c¸c xung ®ét vµ ë n¬i mµ sù chuyªn quyÒn lµ phæ biÕn chø kh«ng ph¶i gi¶i ph¸p ®èi víi sù bÊt ®ång dùa trªn sù th¬ng lîng (Sanchez & Gonzalez 1997:73). Râ rµng ta cã thÓ lËp luËn r»ng ViÖt nam t¬ng ®èi kh«ng ph¶i lµ mét x héi b¹o lùc vµ v× thÕ ngêi ta cã thÓ chê ®îi r»ng b¹o lùc dùa trªn c¬ së giíi sÏ thÊp mét c¸ch t¬ng øng. Quan ®iÓm lý luËn nµy, tuy nhiªn, kh«ng nªn ®îc hiÓu theo híng lµm lu mê thùc tÕ r»ng b¹o lùc trong gia ®×nh lµ mét vÊn ®Ò rÊt thËt vµ phæ biÕn ë ViÖt nam ®ang t¸c ®éng ®Õn phô n÷ trong mäi nhãm x héi vµ khu vùc ®Þa lý. C¸c khuyÕn nghÞ B¸o c¸o nµy khuyÕn nghÞ r»ng: 1. b¹o lùc trªn c¬ së giíi cÇn ®îc c¸c nhµ lµm chÝnh s¸ch u tiªn chó ý vµ ®îc coi nh mét vÊn ®Ò x héi quan träng. §iÒu nµy sÏ ®ßi hái nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n trong c¸ch mµ ngêi ta nh×n nhËn c¸c vai trß giíi vµ sù b×nh ®¼ng giíi. CÇn cã mét ch¬ng tr×nh vËn ®éng thuyÕt phôc cã hiÖu qu¶ nh»m n©ng cao nhËn thøc cña c¸c nhµ lµm chÝnh s¸ch ë mäi cÊp, nh»m t¹o ra mét m«i trêng cã tÝnh thiÕt chÕ thuËn lîi cho viÖc ®Êu tranh víi n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh. 2. nªn cã mét ch¬ng tr×nh ®îc thiÕt kÕ cÈn thËn nh»m n©ng cao nhËn thøc cña nh©n d©n vÒ b¹o lùc trªn c¬ së giíi th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. C¸c chiÕn dÞch n©ng cao nhËn thøc còng cã thÓ ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c ho¹t ®éng dùa trªn céng ®ång nh c¸c buæi gÆp gì, c¸c buæi th¶o luËn víi c¸c nhãm ®èi tîng vµ viÖc ph©n ph¸t c¸c tµi liÖu truyÒn th«ng nh s¸ch nhá hay tê r¬i. C¸c th«ng ®iÖp nªn ®îc x©y dùng cã ph©n hãa ®èi tîng theo giíi. Trong chiÕn dÞch n©ng cao nhËn thøc nµy, c¸c ®Ò tµi vÒ b¹o lùc trong gia ®×nh nªn ®îc lång ghÐp víi c¸c kh¸i niÖm réng h¬n vÒ sù b×nh ®¼ng giíi vµ nªn ®îc lång ghÐp vµo ch¬ng tr×nh n©ng cao nhËn thøc nh©n d©n vÒ c¸c vÊn ®Ò luËt ph¸p ®ang ®îc triÓn khai. 3. mét ch¬ng tr×nh tËp huÊn cÇn ®îc x©y dùng nh»m n©ng cao n¨ng lùc cña Héi Phô n÷ vµ c¸c nhãm hßa gi¶i nh»m n©ng cao tÝnh nh¹y c¶m vÒ giíi cña hä, hiÓu biÕt vÒ luËt ph¸p vµ vÒ c¸c kü n¨ng t vÊn. Còng cã khuyÕn nghÞ r»ng c¸c héi th¶o tËp huÊn chuyªn biÖt nªn ®îc khëi xíng tæ chøc ë cÊp iii quËn/huyÖn nh»m gióp c¸c quan chøc ngµnh tßa ¸n vµ kiÓm s¸t tr¸nh nh÷ng thiªn lÖch vÒ giíi trong viÖc lý gi¶i ph¸p luËt vµ trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c trêng hîp b¹o lùc trªn c¬ së giíi. Ch¬ng tr×nh tËp huÊn cã thÓ ®îc tæ chøc tríc hÕt ®Ó tËp huÊn cho mét nhãm nhá c¸c chuyªn gia cÊp quèc gia, nh÷ng ngêi mµ sau ®ã sÏ gióp tËp huÊn cho c¸c nhµ ho¹t ®éng thùc tÕ ë cÊp thÊp h¬n. 4. nh÷ng trung t©m t vÊn hiÖn cã nªn ®îc ®Çu t nguån lùc tèt h¬n vµ c¸c dÞch vô t vÊn nªn ®îc më réng ra c¸c vïng kh¸c. Nh÷ng trung t©m hiÖn cã cã thÓ cÇn mét ch¬ng tr×nh tiÕp thÞ tÝch cùc nh»m lµm cho c¸c dÞch vô cña hä ®îc nhiÒu ngêi biÕt ®Õn. Qu¸ tr×nh më réng c¸c dÞch vô t vÊn ra c¸c ®Þa ph¬ng kh¸c cã thÓ mÊt mét thêi gian, vµ c¸c ch¬ng tr×nh tËp huÊn chuyªn biÖt nh»m ®µo t¹o c¸c chuyªn gia t vÊn cã thÓ cÇn ®îc tæ chøc tríc khi c¸c trung t©m t vÊn míi cã thÓ ®îc thiÕt lËp ë c¸c thµnh phè vµ c¸c vïng n«ng th«n kh¸c. 5. viÖc thiÕt lËp c¸c nhµ t¹m l¸nh cho phô n÷ lµ nh÷ng ngêi ®ang t×m sù trî gióp t¹m thêi cÇn ®îc xem xÐt vµ nghiªn cøu. Cã thÓ b¾t ®Çu b»ng nh÷ng dù ¸n thÝ ®iÓm nhá ë mét sè Ýt n¬i trong níc. Kinh nghiÖm vÒ c¸c nhµ t¹m l¸nh ë c¸c níc kh¸c còng cÇn ®îc tham kh¶o. 6. cÇn tiÕn hµnh nghiªn cøu tiÕp nh»m soi s¸ng thªm nhiÒu khÝa c¹nh quan träng cña b¹o lùc trªn c¬ së giíi ë ViÖt nam. Ch¼ng h¹n, ®¸nh gi¸ vÒ sù phæ biÕn, tÇn sè, vµ sù thay ®æi cña c¸c lo¹i b¹o lùc kh¸c nhau trong nghiªn cøu nµy chØ lµ ®¸nh gi¸ bíc ®Çu vµ dùa trªn nhËn thøc cña ngêi ®îc hái. Nghiªn cøu ®Þnh tÝnh nµy chØ gîi ra c¸c c¸ch gi¶i thÝch cã tÝnh gi¶ thuyÕt ®ßi hái cã thªm nh÷ng ®o lêng vµ sù kiÓm chøng chÆt chÏ vµ cÈn thËn h¬n. ®©y cã khuyÕn nghÞ r»ng cÇn tæ chøc mét nghiªn cøu chän mÉu ®¹i diÖn quèc gia vÒ b¹o lùc trªn c¬ së giíi nh»m t×m hiÓu c¸c h×nh thøc b¹o lùc, sù phæ biÕn vµ tÇn sè cña nã, c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh, c¸c nguyªn nh©n vµ hËu qu¶. Nghiªn cøu nµy cã thÓ t¹o nªn mét c¬ së mµ tõ ®ã ®o lêng c¸c biÕn ®æi c¶ vÒ diÖn bao trïm lÉn vÒ cêng ®é cña b¹o lùc vµ vÒ c¸c th¸i ®é x héi ®èi víi n¹n b¹o lùc. Mét nghiªn cøu riªng biÖt vÒ c¸c thùc tÕ ph¸p lý vµ thùc tiÔn cña c¸c tæ chøc x héi tham gia vµo viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô b¹o lùc còng sÏ rÊt cã gi¸ trÞ. 7. c¸c hÖ thèng thèng kª, ph©n tÝch vµ b¸o c¸o vÒ c¸c vô b¹o lùc cña c¸c thÓ chÕ c¬ b¶n nh tßa ¸n, c«ng an, vµ c¸c ñy ban nh©n d©n cÇn ®îc xem xÐt l¹i vµ n©ng cÊp. Chóng t«i còng khuyÕn nghÞ r»ng mét lùc lîng ®Æc nhiÖm cÇn ®îc thµnh lËp trong y ban Quèc gia v× sù tiÕn bé cña phô n÷ nh»m theo dâi thêng xuyªn møc ®é vµ xu híng cña n¹n b¹o lùc trªn c¬ së giíi ë ViÖt nam. iv §ÆT VÊN §Ò NhËn thøc quèc tÕ vÒ n¹n b¹o lùc trªn c¬ së giíi Trong nhËn thøc quèc tÕ trong thËp niªn võa qua n¹n b¹o lùc trªn c¬ së giíi râ rµng ®îc ®Æt trong lÜnh vùc quyÒn con ngêi cña phô n÷. Tríc n¨m 1993 phÇn lín c¸c chÝnh phñ coi b¹o lùc chèng l¹i phô n÷ chñ yÕu lµ vÊn ®Ò riªng t gi÷a c¸c c¸ nh©n (United Nations 1996). Tuy nhiªn, th«ng qua nhiÒu diÔn ®µn quèc tÕ kh¸c nhau, b¹o lùc trong gia ®×nh ngµy cµng ®îc nh×n nhËn nh "mét trë ng¹i ®èi víi sù b×nh ®¼ng, vµ lµ sù vi ph¹m kh«ng thÓ chÊp nhËn ®îc ®èi víi nh©n phÈm con ngêi". Nghiªn cøu quèc tÕ ® cho thÊy r»ng b¹o lùc trong gia ®×nh lµ mét hiÖn tîng cã tÝnh chÊt toµn thÕ giíi ®ang t¸c ®éng ®Õn kho¶ng 20 ®Õn 50% toµn bé sè phô n÷ trªn thÕ giíi. "PhÇn lín b¹o lùc chèng l¹i phô n÷ x¶y ra trong gia ®×nh vµ ngêi g©y ra b¹o lùc gÇn nh lu«n lu«n lµ ®µn «ng, thêng lµ ngêi chång/b¹n ®êi, hoÆc chång cò/b¹n ®êi cò, hay nh÷ng ngêi ®µn «ng quen biÕt cña phô n÷" (WHO 1998:5). Phô n÷ thuéc mäi nhãm téc ngêi, mäi d©n téc vµ tÇng líp ®Òu cã tiÒm n¨ng lµ n¹n nh©n cña b¹o lùc. B¹o lùc kh«ng giíi h¹n ë mét tÇng líp kinh tÕ-x héi ®Æc biÖt nµo mµ cã liªn quan chÆt chÏ tíi sù kiÓm so¸t ®êi sèng t×nh dôc cña phô n÷ vµ c¸c quy ®Þnh vÒ v¨n hãa cña vÞ trÝ phô n÷ trong nÒn v¨n hãa Êy. V× vËy phô n÷ trªn toµn thÕ giíi lµ ®èi tîng cña mét hîp ®ång kh«ng thµnh v¨n mµ theo ®ã c¸c x héi cña hä b¶o ®¶m sù an sinh vÒ kinh tÕ vµ x héi víi ®iÒu kiÖn hä kh«ng vi ph¹m nh÷ng khu«n khæ ®îc thiÕt lËp vÒ mÆt x héi. Ch¬ng tr×nh hµnh ®éng cña héi nghÞ vÒ phô n÷ ë B¾c Kinh cho r»ng "b¹o lùc chèng l¹i phô n÷ lµ biÓu hiÖn cña c¸c quan hÖ quyÒn lùc kh«ng b×nh ®¼ng vÒ mÆt lÞch sö gi÷a nam giíi vµ n÷ giíi, ®iÒu ® dÉn ®Õn sù thèng trÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö cña nam giíi ®èi víi phô n÷ vµ ng¨n c¶n sù tiÕn bé vÒ mäi mÆt cña phô n÷" (United Nations 1995:75). §¬ng nhiªn kh«ng cã phô n÷ nµo ®îc lo¹i trõ khái sù ®e däa b¹o lùc dùa trªn c¬ së giíi. B»ng chÝnh viÖc lµ n÷ giíi, phô n÷ cã nguy c¬ bÞ b¹o lùc. "B¹o lùc trªn c¬ së giíi kh«ng ph¶i lµ b¹o lùc x¶y ra theo c¸ch ngÉu nhiªn mµ trong ®ã n¹n nh©n t×nh cê lµ phô n÷ vµ c¸c c« g¸i; ®óng h¬n 'yÕu tè cã nguy c¬' lµ viÖc hä lµ phô n÷" (Bunch, Carillo vµ Shaw 1998, trÝch tõ UNIFEM 1998) C¸c hµnh ®éng hoÆc sù ®e däa b¹o lùc chèng l¹i phô n÷ ® g©y ra nçi ho¶ng sî vµ tr¹ng th¸i bÊt an trong cuéc sèng cña phô n÷ vµ c¶n trë sù ph¸t triÓn cña hä vµ viÖc ®¹t ®îc sù b×nh ®¼ng. Nçi lo sî b¹o lùc lµ trë ng¹i thêng xuyªn ®èi víi tÝnh c¬ ®éng cña phô n÷ vµ h¹n chÕ kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c nguån lùc vµ c¸c ho¹t ®éng c¬ b¶n cña hä. C¸i gi¸ ®¾t vÒ kinh tÕ, x héi, vµ søc kháe ®èi víi c¸ nh©n vµ x héi còng cã liªn quan 1 ®Õn n¹n b¹o lùc chèng l¹i phô n÷ (United Nations 1995:74). nh÷ng n¬i mµ b¹o lùc ®ang tiÕp diÔn, ngêi phô n÷ sèng trong sù lo sî thêng xuyªn vÒ hµnh ®éng b¹o lùc tiÕp theo vµ sÏ cè g¾ng thÝch øng cuéc sèng cña m×nh víi ®iÒu kiÖn nµy nh»m gi¶m thiÓu n¹n b¹o lùc. Nh vËy, thay v× lµ mét chuçi nh÷ng vô b¹o lùc riªng lÎ, n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh thêng lµ ®iÒu kiÖn l©u dµi vµ kinh niªn cã t¸c ®éng lòy tiÕn thùc sù ®Õn phóc lîi cuéc sèng chung cña phô n÷. NÕu b¹o lùc do mét ngêi cã quan hÖ gÇn gòi víi phô n÷ g©y nªn, nã cµng ®Æt ra nh÷ng trë ng¹i ®¸ng kÓ cho viÖc t×m kiÕm sù gióp ®ì (Njovana 1996:46). Nh÷ng nghiªn cøu trªn thÕ giíi--kÓ c¶ ViÖt nam, c, vµ Zimbabwe ­gîi ra r»ng c¸c n¹n nh©n cã thÓ kh«ng t×m kiÕm sù gióp ®ì trong 10 n¨m hoÆc h¬n sau khi n¹n b¹o lùc b¾t ®Çu (Njovana 1996; Lª ThÞ Ph¬ng Mai 1999; vµ Dang 1999). Trong khi c¸c quan hÖ bÊt b×nh ®¼ng vÒ giíi lµ gèc rÔ cña n¹n b¹o lùc, mét sè yÕu tè nhÊt ®Þnh cã thÓ lµm trÇm träng thªm nguy c¬ vµ thùc tÕ cña n¹n b¹o lùc. C¸c yÕu tè kinh tÕ, x héi, vµ v¨n hãa cã thÓ cñng cè vµ kÕt hîp víi tÖ n¹n nµy. Trong nghiªn cøu vÒ sù giao lu gi÷a giíi, tÇng líp x héi, vµ d©n téc khi xem xÐt n¹n b¹o lùc dùa trªn c¬ së giíi, Saffioti ® kÕt luËn r»ng nÕu ®µn «ng kh«ng thèng trÞ vÒ ph¬ng diÖn tÇng líp x héi, hä cã thÓ dïng quyÒn lùc vÒ giíi ®Ó bï l¹i. Saffioti nh×n nhËn n¹n b¹o lùc trªn c¬ së giíi kh«ng chØ nh sù kh¼ng ®Þnh quyÒn lùc cña nam giíi mµ cßn nh mét ph¶n øng ®èi víi sù bÊt lùc cña nam giíi (Saffioti 1997:75-76). Cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò tÇng líp x héi lµ vÊn ®Ò nghÌo khæ. Sù nghÌo khæ kh«ng ph¶i lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp cña n¹n b¹o lùc vµ nã kh«ng thÓ ®îc ch÷a trÞ chØ thuÇn tóy b»ng c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ, mµ ®óng h¬n lµ n¹n b¹o lùc thêng trë nªn trÇm träng h¬n bëi sù nghÌo khæ (UNIFEM 1998). Ngoµi t¸c ®éng cña sù nghÌo khæ ®Õn c¸c hé gia ®×nh, sù nghÌo khæ ng¨n c¶n m¹nh mÏ kh¶ n¨ng rêi bá mét hé gia ®×nh b¹o lùc cña phô n÷ (Clarke 1997:60). DÜ nhiªn, nh÷ng phô n÷ giµu cã vµ thuéc tÇng líp trung lu còng kh«ng tr¸nh ®îc b¹o lùc trong gia ®×nh, nhiÒu ngêi trong sè hä cã thÓ ©m thÇm chÞu ®ùng v× sî thµnh kiÕn x héi. Sù thõa nhËn vÒ n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh ë ViÖt nam ViÖt nam, b¹o lùc trong gia ®×nh vÉn cha ®îc c¸c nhµ lµm chÝnh s¸ch thõa nhËn nh mét trë ng¹i quan träng ®èi víi sù tiÕn bé cña phô n÷ mÆc dï ViÖt nam ® ký C«ng íc CEDAW vµ ch¬ng tr×nh hµnh ®éng ë héi nghÞ B¾c Kinh. C¶ hai v¨n kiÖn nµy ®Òu kªu gäi cã hµnh ®éng chèng l¹i n¹n b¹o lùc dùa trªn c¬ së giíi cã tÝnh c«ng céng còng nh riªng t. Cho ®Õn nay cã rÊt Ýt nghiªn cøu hay chÝnh s¸ch xung quanh 2 vÊn ®Ò nµy ë ViÖt nam. Mét sè Ýt nghiªn cøu ® tiÕn hµnh vÒ b¹o lùc cã liªn quan ®Õn giíi thêng chØ tËp trung nhiÒu h¬n vµo c¸c vô b¹o lùc cã tÝnh c«ng céng nh bu«n b¸n phô n÷ vµ n¹n mi d©m á trÎ em. Nh÷ng l¹m dông t×nh dôc trÎ em còng chØ ®îc t×m hiÓu ë møc ®é h¹n chÕ. N¨m 1997 Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt nam tiÕn hµnh mét nghiªn cøu vÒ b¹o lùc trong gia ®×nh. §ã lµ mét nghiªn cøu nhá mµ trong ®ã c¸c nhµ nghiªn cøu sö dông sè liÖu thø cÊp lÊy tõ b¸o chÝ vµ c¸c c¬ quan kh¸c nhau t¹i ba tØnh (Hµ néi, Hµ T©y, vµ Th¸i B×nh) lµm c¬ së cho ph©n tÝch cña hä. KÕt qu¶ quan träng nhÊt cña nghiªn cøu nµy lµ b¹o lùc trong gia ®×nh tá ra kh¸ phæ biÕn. Tuy nhiªn, cuéc nghiªn cøu nµy ® kh«ng cung cÊp ®îc mét bøc tranh thùc sù toµn diÖn vÒ n¹n b¹o lùc dùa trªn c¬ së giíi. GÇn ®©y nhÊt, Héi ®ång D©n sè ® chuÈn bÞ mét b¸o c¸o dùa trªn c¸c th«ng tin ®Þnh tÝnh vÒ "B¹o lùc vµ hËu qu¶ ®èi víi søc kháe sinh s¶n: hiÖn tr¹ng cña ViÖt nam" trong ®ã bao gåm c¸c chi tiÕt vÒ c¸c trêng hîp b¹o lùc trong gia ®×nh chñ yÕu lÊy tõ c¸c pháng vÊn phô n÷ lµ nh÷ng ngêi ®Õn Trung t©m t vÊn vµ th«ng qua ®êng ®iÖn tho¹i nãng cña nã ë thµnh phè Hå ChÝ Minh. Bµi viÕt nµy th¶o luËn vÒ hÖ t tëng truyÒn thèng nÒn t¶ng vµ hÖ t tëng Nho gi¸o ® thóc ®Èy sù bÊt b×nh ®¼ng giíi. Th¶o luËn tiÕp vÒ c¸c h×nh thøc kh¸c nhau cña n¹n b¹o lùc dùa trªn c¬ së giíi, kÓ c¶ b¹o lùc trong gia ®×nh, t¸c gi¶ thÊy r»ng "b¹o lùc ®èi víi phô n÷ cã thÓ x¶y ra trong nhiÒu gia ®×nh vµ ë mäi tÇng líp x héi kh¸c nhau" (Lª ThÞ Ph¬ng Mai 1998:37). T¸c gi¶ ®a ra mét sè lý do cã thÓ dÉn tíi b¹o lùc lµ l¹m dông rîu vµ ma tóy, cê b¹c, bÖnh t©m thÇn, sù c¨ng th¼ng thÇn kinh vµ/hoÆc nh÷ng bùc tøc vµ së thÝch cã con trai. Trong c¸c th¶o luËn nhãm nhá nam giíi vµ n÷ giíi, vÊn ®Ò cìng bøc t×nh dôc trong h«n nh©n còng ®îc nªu lªn. §iÒu nµy ®îc xem lµ vÊn ®Ò mµ phô n÷ ph¶i chÞu ®ùng trong khi nam giíi kh«ng coi ®ã lµ vÊn ®Ò nghiªm träng. Lª ThÞ Quý, trong bµi viÕt cña m×nh vÒ b¹o lùc trong gia ®×nh ë ViÖt nam, ® x¸c ®Þnh bèn nguyªn nh©n cña n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh lµ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ; häc vÊn thÊp vµ "tµn d cña chÕ ®é phong kiÕn" mµ theo ®ã ngêi ta träng nam khinh n÷; c¸c thãi quen v¨n hãa vµ x héi nh uèng rîu, cê b¹c, ngo¹i t×nh vµ ghen tu«ng; vµ bÖnh thÇn kinh cña ngêi dïng b¹o lùc. Nh÷ng lÜnh vùc kh¸c dÉn ®Õn tranh ci gi÷a vî vµ chång bao gåm viÖc kh«ng cã con trai vµ tÝnh phøc t¹p trong quan hÖ gi÷a cha mÑ vµ con d©u hay con rÓ cña hä (Lª ThÞ Quý 269). 3 I. VÒ cuéc nghiªn cøu B¸o c¸o nµy dùa trªn nghiªn cøu thùc ®Þa ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh lîng ®îc tiÕn hµnh ë ViÖt nam vµo th¸ng T vµ th¸ng N¨m n¨m 1999. B¸o c¸o nµy còng bao gåm ®iÓm môc c¸c bµi viÕt trªn c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. Cho ®Õn nay, khèi lîng nghiªn cøu vµ sè liÖu thø cÊp vÒ b¹o lùc trªn c¬ së giíi ë ViÖt nam cßn rÊt h¹n chÕ. B¸o c¸o nµy nh»m môc ®Ých t¹o ra mét c¬ héi cho viÖc th¶o luËn s©u h¬n vÊn ®Ò tÕ nhÞ nµy ë ViÖt nam. 1. Môc ®Ých nghiªn cøu Nghiªn cøu nµy tËp trung vµo (a) th¸i ®é cña céng ®ång vµ c¸c thÓ chÕ xung quanh vÊn ®Ò b¹o lùc dùa trªn c¬ së giíi; vµ (b) c¸c ph¶n øng cña c¸ nh©n, céng ®ång, luËt ph¸p vµ c¸c thÓ chÕ ®èi víi n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh. Nghiªn cøu nµy ®îc thiÕt kÕ nh»m: · Xem xÐt sù thiÕu nhÊt qu¸n gi÷a luËt ph¸p hiÖn hµnh vµ viÖc nã ®îc lý gi¶i vµ ®îc thùc hiÖn nh thÕ nµo ë cÊp quËn/huyÖn vµ cÊp phêng/x; · M« t¶ th¸i ®é cña céng ®ång vµ c¸c thÓ chÕ ®èi víi néi dung cña kh¸i niÖm b¹o lùc trong gia ®×nh vµ ®iÒu g× ® g©y ra n¹n b¹o lùc nµy, c¸c th¸i ®é ®ã kh¸c nhau nh thÕ nµo gi÷a phô n÷ vµ nam giíi, gi÷a c¸c nhãm tuæi kh¸c nhau, gi÷a ®« thÞ vµ n«ng th«n vµ gi÷a ba miÒn ®Þa lý; · M« t¶ nhËn thøc vÒ sù thay ®æi--ë cÊp ®é quËn/huyÖn vµ x/phêng-- liªn quan ®Õn møc ®é nghiªm träng vµ tÇn sè cña n¹n b¹o lùc trong kho¶ng 10 n¨m qua vµ nh÷ng lý do cña sù thay ®æi ®ã ®îc ngêi ta nhËn thøc; · Ph©n tÝch ph¶n øng cña c¸c thÓ chÕ nh c«ng an, tßa ¸n, c¸c tæ chøc x héi vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®èi víi c¸c vô b¹o lùc (c¸c vô b¹o lùc ® thu hót sù chó ý cña c¸c nhµ chøc tr¸ch nh thÕ nµo, c¸c thñ tôc vµ hÖ thèng b¸o c¸o hiÖn cã nh»m ®¸p l¹i c¸c vô b¹o lùc, vµ liÖu cã quyÕt ®Þnh g× ®îc ®a ra nh»m ®em nh÷ng vô nµy ra truy tè hay kh«ng); · Ph©n tÝch c¸c bµi viÕt trªn ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng vÒ b¹o lùc trªn c¬ së giíi t¹i thêi ®iÓm 1989 vµ 1999 nh»m xem xÐt vµ so s¸nh sè lîng vµ kiÓu lo¹i cña c¸c vô b¹o lùc ®îc ®Ò cËp tíi; c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng lý gi¶i vµ b¸o c¸o c¸c sù kiÖn nµy nh thÕ nµo; vµ c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng ® h×nh thµnh hay tu©n thñ c¸c chuÈn mùc v¨n hãa vµ x héi nh thÕ nµo; 4 · Nghiªn cøu xem phô n÷, hoÆc víi t c¸ch c¸ nh©n hoÆc theo c¸ch tËp thÓ, ®ang cè g¾ng (hay cã thÓ) gi¶i quyÕt n¹n b¹o lùc trªn c¬ së giíi nh thÕ nµo; · X¸c ®Þnh nh÷ng lÜnh vùc kh¶ dÜ cho nghiªn cøu tiÕp theo (®Æc biÖt lµ nghiªn cøu s©u h¬n vÒ ®Þnh lîng hay theo c¸ch lÞch ®¹i) vµ c¸c ph¶n øng vÒ chÝnh s¸ch, ch¬ng tr×nh, vµ c¸c dù ¸n kh¶ dÜ cã ®îc ®èi víi chÝnh phñ, c¸c tæ chøc quÇn chóng, vµ c¸c nhµ tµi trî (kÓ c¶ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ) nh»m gi¶i quyÕt n¹n b¹o lùc dùa trªn c¬ së giíi. ViÖc nghiªn cøu mäi khÝa c¹nh cña n¹n b¹o lùc dùa trªn c¬ së giíi vît ra ngoµi khu«n khæ cña nghiªn cøu nµy. V× thÕ, nghiªn cøu ®Æt träng t©m vµo n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh chèng l¹i phô n÷ do chång hay thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh tiÕn hµnh. Nghiªn cøu nµy kh«ng ®Ò cËp ®Õn n¹n l¹m dông trÎ em trong gia ®×nh; n¹n b¹o lùc cã tÝnh c«ng céng nh bu«n b¸n phô n÷, hiÕp d©m "c«ng céng" hay n¹n mi d©m; vµ n¹n b¹o lùc do Nhµ níc duy tr×. Tuy nhiªn, nhãm nghiªn cøu vÉn ®Ó m¾t ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò nµy vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c nÕu chóng n¶y sinh trong c¸c pháng vÊn. Ph¬ng ph¸p luËn Mét khÝa c¹nh quan träng cña nghiªn cøu nµy lµ nã nh»m soi s¸ng thªm nh÷ng b»ng chøng cã tÝnh chÊt giai tho¹i vÒ n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh nh»m vµo phô n÷ trong gia ®×nh ë ViÖt nam. V× thêi gian cã h¹n vµ v× tÝnh chÊt nh¹y c¶m cña vÊn ®Ò ®îc bµn, nghiªn cøu nµy chñ yÕu mang b¶n chÊt ®Þnh tÝnh dùa trªn c¸c th«ng tin thu ®îc tõ c¸c pháng vÊn s©u, th¶o luËn nhãm tËp trung, nghiªn cøu trêng hîp vµ ®iÓm môc vµ ph©n tÝch c¸c bµi viÕt trªn ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng ë ViÖt nam. Tuy nhiªn nh÷ng th«ng tin thu ®îc tõ c¸c ph¬ng ph¸p nµy ®îc bæ xung b»ng 601 b¶ng hái ®Þnh lîng, t¹o c¬ héi cho viÖc so s¸nh sè liÖu tõ c¸c nguån kh¸c nhau. Chän mÉu nghiªn cøu ViÖt nam--mét níc dµi vµ hÑp vÒ mÆt ®Þa lý-- ®îc chia ra lµm ba vïng ®Þa lý kh¸c nhau cho môc ®Ých cña cuéc nghiªn cøu nµy, mçi vïng cã c¸c ®Æc trng vÒ kinh tÕ vµ x héi kh¸c nhau. C¸c cuéc ®iÒu tra riªng biÖt ®îc tiÕn hµnh t¹i mçi mét trong ba vïng nµy lµ miÒn Trung (tØnh Thõa Thiªn--HuÕ), miÒn B¾c (Hµ néi), vµ miÒn Nam (thµnh phè Hå ChÝ Minh). Mét quËn ë ®« thÞ vµ mét huyÖn ë n«ng th«n t¹i mçi vïng ® ®îc chän lµm ®iÓm nghiªn cøu. T¹i s¸u quËn/huyÖn nµy, mét x/phêng trong mçi quËn/huyÖn ®îc lùa chän. Nghiªn cøu chØ ®îc thùc hiÖn t¹i c¸c céng ®ång ngêi Kinh (lµ nhãm d©n téc ®a sè ë ViÖt nam). 5 C¸c pháng vÊn s©u T¹i cÊp quËn/huyÖn c¸c pháng vÊn s©u ®îc tiÕn hµnh víi nh÷ng ngêi cã thÓ ph¶i gi¶i quyÕt c¸c trêng hîp b¹o lùc trªn c¬ së giíi trong c«ng viÖc cña m×nh. Nh÷ng ngêi nµy bao gåm ®¹i diÖn cña c¸c y ban nh©n d©n, c«ng an, c¸c quan chøc tßa ¸n, c¸n bé héi Phô n÷ vµ c¸c quan chøc ®iÒu tra téi ph¹m. Nh÷ng pháng vÊn t¬ng tù ®îc tiÕn hµnh víi c¸c c¸n bé cÊp x/phêng, bao gåm c«ng an, Héi phô n÷, vµ c¸c c¸n bé cña c¸c tæ chøc quÇn chóng kh¸c, c¸n bé t ph¸p, vµ ®¹i diÖn cña Uû ban nh©n d©n. §iÒu ®îc gi¶ ®Þnh lµ c¸c quan chøc cÊp quËn/huyÖn cã lÏ chØ gÆp ph¶i nh÷ng trêng hîp x©m ph¹m c¬ thÓ nghiªm träng h¬n cña b¹o lùc dùa trªn c¬ së giíi trong khi c¸c c¸n bé cÊp x/phêng sÏ biÕt nhiÒu h¬n ®Õn c¸c trêng hîp chung cña b¹o lùc t¹i x/phêng. T¹i cÊp x/phêng c¸c pháng vÊn s©u ®îc tæ chøc ®èi víi c«ng an, c¸n bé phô n÷ vµ c¸c tæ chøc quÇn chóng kh¸c, c¸n bé t ph¸p, vµ ®¹i diÖn cña y ban nh©n d©n. Lóc ®Çu, nghiªn cøu dù ®Þnh tæ chøc pháng vÊn s©u 2 phô n÷ ® ly h«n t¹i mçi mét trong s¸u x/phêng ®îc chän. Tæng sè 7 pháng vÊn nh vËy ® ®îc thùc hiÖn. Th¶o luËn nhãm tËp trung Ngoµi nh÷ng pháng vÊn s©u nãi trªn, nhãm nghiªn cøu lËp kÕ ho¹ch tæ chøc 24 th¶o luËn nhãm tËp trung t¹i cÊp x/phêng. Trong mçi nhãm nh÷ng ngêi tham gia ®îc lùa chän trªn c¬ së t×nh tr¹ng h«n nh©n, tuæi vµ giíi. Theo môc ®Ých cña cuéc nghiªn cøu, chØ cã phô n÷ vµ nam giíi ® lËp gia ®×nh ®îc chän cho c¸c th¶o luËn nhãm tËp trung. T¹i mçi x/phêng dù ®Þnh tiÕn hµnh 4 th¶o luËn nhãm tËp trung: nhãm nam giíi díi 30 tuæi nhãm nam giíi trªn 30 tuæi nhãm phô n÷ díi 30 tuæi nhãm phô n÷ trªn 30 tuæi Tuy nhiªn, nh sÏ tr×nh bµy díi ®©y, chØ cã 21 th¶o luËn nhãm tËp trung trong sè 24 nhãm dù kiÕn ® ®îc thùc hiÖn. 6 B¶ng hái §Çu tiªn, nhãm nghiªn cøu lµm viÖc t¹i Hµ néi trong hai ngµy x©y dùng ch¬ng tr×nh híng dÉn pháng vÊn s©u vµ th¶o luËn nhãm tËp trung. Dùa trªn pháng vÊn thö ë Hµ néi, c¸c c©u hái híng dÉn ® ®îc söa ®æi vµ nhãm nghiªn cøu còng quyÕt ®Þnh thiÕt kÕ mét b¶ng hái t¬ng tù ®Ó pháng vÊn 600 phô n÷ cã chång (100 phô n÷ t¹i mçi x/phêng ®îc chän). Nh÷ng phô n÷ nµy ®îc lùa chän theo ph¬ng ph¸p chän mÉu ngÉu nhiªn tõ danh s¸ch tÊt c¶ c¸c phô n÷ cã chång trong ®é tuæi sinh s¶n do c¸n bé kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh cung cÊp. Pháng vÊn ®¹i trµ nµy cã thÓ cung cÊp mét khèi lîng sè liÖu ®Þnh lîng hîp lý nh»m hç trî c¸c sè liÖu ®Þnh tÝnh. Do ®iÒu kiÖn thêi gian h¹n chÕ cho cuéc nghiªn cøu, nhãm nghiªn cøu ® quyÕt ®Þnh chØ pháng vÊn phô n÷ cã chång v× c¸c nhµ nghiªn cøu cho r»ng ý kiÕn cña phô n÷ sÏ cã nhiÒu th«ng tin quý b¸u h¬n ý kiÕn cña nam giíi. Ph©n tÝch c¸c bµi viÕt trªn ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng Ho¹t ®éng kh¸c cña cuéc nghiªn cøu lµ t¹i mçi vïng nhãm nghiªn cøu sÏ ph©n tÝch th«ng tin trªn mét sè tê b¸o chñ yÕu vµ tuÇn b¸o "Phô n÷" Ên hµnh trong mét th¸ng--th¸ng 4 n¨m 1999. Nhãm nghiªn cøu còng dù ®Þnh xem xÐt còng nh÷ng Ên phÈm ®ã vµo cïng th¸ng ®ã 10 n¨m vÒ tríc lµ th¸ng 4 n¨m 1990. TiÕc thay ®iÒu nµy kh«ng thùc hiÖn ®îc trong mäi trêng hîp v× thiÕu c¸c lu tr÷ ®Çy ®ñ. Trong trêng hîp nh vËy, nhãm nghiªn cøu chän mét th¸ng cã ®ñ c¸c sè b¸o gÇn víi th¸ng dù ®Þnh nhÊt cña 10 n¨m vÒ tríc. Tæng céng, cã 55 pháng vÊn s©u c¸n bé cña c¸c c¬ quan chñ yÕu, 21 th¶o luËn nhãm tËp trung t¹i cÊp quËn/huyÖn vµ cÊp x, vµ 7 pháng vÊn s©u víi c¸c phô n÷ ly h«n. Hai nhãm nam díi 30 tuæi (mét ë ®« thÞ vµ mét ë n«ng th«n) ë Hµ néi, vµ mét nhãm phô n÷ díi 30 tuæi ë mét phêng ë thµnh phè HuÕ ® kh«ng ®îc thùc hiÖn. Lý do chñ yÕu lµ do tuæi kÕt h«n cao ®èi víi nam giíi ë Hµ néi, vµ do viÖc nhiÒu thanh niªn ®i t×m viÖc lµm t¹m thêi ë n¬i kh¸c lµm cho viÖc t×m kiÕm mét nhãm nam ® cã vî díi 30 tuæi rÊt khã kh¨n. T¹i phêng ë HuÕ cã Ýt phô n÷ díi 30 tuæi tham gia vµo héi Phô n÷ vµ do ®ã c¸n bé héi Phô n÷ gióp cho nhãm nghiªn cøu kh«ng thÓ mêi ®ñ sè phô n÷ cã chång trÎ ®Ó tham gia th¶o luËn nhãm tËp trung. 7 Nh÷ng h¹n chÕ vµ tiÒm n¨ng sai lÖch cña kÕt qu¶ nghiªn cøu TÝnh nh¹y c¶m cña ®Ò tµi Víi tÝnh nh¹y c¶m s½n cã cña vÊn ®Ò b¹o lùc trªn c¬ së giíi ë ViÖt nam, sù sai lÖch nhÊt ®Þnh cã thÓ x¶y ra khi ngêi ®îc pháng vÊn cã thÓ ng¹i ngïng hoÆc miÔn cìng th¶o luËn vÒ kinh nghiÖm cña riªng m×nh vÒ vÊn ®Ò b¹o lùc víi nhµ nghiªn cøu bªn ngoµi. Mét sè bíc cÇn thiÕt nh»m gi¶m thiÓu tiÒm n¨ng sai lÖch ® ®îc thùc hiÖn. Trong c¸c pháng vÊn s©u víi c¸c c¸n bé vµ c¸c th¶o luËn nhãm, vÊn ®Ò ®îc nªu lªn ®Ó th¶o luËn díi d¹ng "ngêi thø ba" vµ kh«ng hái vÒ kinh nghiÖm cña b¶n th©n ngêi ®ã vÒ b¹o lùc. NÕu ngêi ®ã tù cung cÊp nh÷ng th«ng tin nh vËy nhãm nghiªn cøu còng ghi nhËn. C¸c chi tiÕt vÒ c¸ nh©n cã ®îc hái trong 601 b¶ng hái. Tuy nhiªn, ngêi ®îc hái ®îc th«ng tin ®Çy ®ñ vÒ môc ®Ých nghiªn cøu, vÒ tÝnh khuyÕt danh cña cuéc nghiªn cøu, vµ vÒ b¶n chÊt tù nguyÖn tham gia cña hä (ngêi ®îc hái cã thÓ kh«ng tr¶ lêi bÊt cø c©u hái nµo hay tõ chèi kh«ng tham gia vµo cuéc nghiªn cøu nÕu hä muèn). Sai lÖch do chän mÉu Chän mÉu ngÉu nhiªn lµ mét qu¸ tr×nh rÊt phøc t¹p vµ mÊt nhiÒu thêi gian ë ViÖt nam v× nã liªn quan ®Õn nhiÒu thñ tôc hµnh chÝnh. Trong nghiªn cøu nµy nh÷ng trî lý cho cuéc nghiªn cøu ®îc tuyÓn chän trong héi Phô n÷ vµ §oµn thanh niªn lµ nh÷ng ngêi gióp cho viÖc x¸c ®Þnh ngêi ®îc hái cho c¸c pháng vÊn s©u vµ th¶o luËn nhãm tËp trung. B¶n chÊt cña cuéc nghiªn cøu vµ mèi quan hÖ mµ nh÷ng ngêi nµy cã trong céng ®ång cã thÓ cã ¶nh hëng tíi qu¸ tr×nh chän mÉu. Sai lÖch do tr¶ lêi theo chuÈn mùc NhËn thøc cña ngêi ®îc pháng vÊn vÒ môc ®Ých cña cuéc pháng vÊn vµ mong muèng cung cÊp c¸c th«ng tin mµ hä nghÜ lµ c©u tr¶ lêi "®óng" cã thÓ cã ¶nh hëng ®Õn c¸c c©u tr¶ lêi cña hä. HiÓu nhÇm c¸c kh¸i niÖm Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh nghiªn cøu nhãm nghiªn cøu thÊy râ rµng cã vÊn ®Ò trong c¸ch hiÓu cña ngêi ®îc pháng vÊn vÒ kh¸i niÖm b¹o lùc trong gia ®×nh. §iÒu trë nªn râ rµng lµ mét møc ®é nhÊt ®Þnh cña b¹o lùc trong gia ®×nh ®îc coi lµ chuÈn mùc x héi. §iÒu nµy cã thÓ dÉn ®Õn viÖc b¸o thiÕu c¸c vô b¹o lùc trong c¸c pháng vÊn. 8 Sai lÖch cña pháng vÊn viªn Víi thêi gian h¹n chÕ cña cuéc nghiªn cøu, kh«ng thÓ tËp huÊn pháng vÊn viªn kü ®Õn mét møc thÝch hîp ®îc. MÆc dï pháng vÊn viªn ®îc lùa chän nãi chung lµ nh÷ng ngêi cã kinh nghiÖm nghiªn cøu, mét sè sai lÖch cã thÓ n¶y sinh. Tríc hÕt, v× vÊn ®Ò b¹o lùc trong gia ®×nh kh«ng ®îc hiÓu mét c¸ch réng ri nªn c¸c pháng vÊn viªn ®îc lùa chän cã thÓ kh«ng ®¸nh gi¸ hÕt ®îc môc ®Ých cña cuéc nghiªn cøu vµ nhËn thøc còng nh nh÷ng thiªn lÖch cña riªng hä cã thÓ t¸c ®éng ®Õn kÕt qu¶. §èi víi nh÷ng th¶o luËn nhãm tËp trung vµ pháng vÊn s©u mét khã kh¨n gÆp ph¶i lµ pháng vÊn viªn cha quen thuéc nhiÒu víi c¸c kü thuËt ®Þnh tÝnh vµ kh«ng gîi më hoÆc hái thªm khi cÇn thiÕt. II. kÕt qu¶ C¸c kÕt qu¶ tr×nh bµy díi ®©y chñ yÕu dùa vµo c¸c pháng vÊn ®Þnh tÝnh. C¸c sè liÖu ®Þnh lîng ®îc trÝch dÉn ë mét sè chç nh»m bæ xung cho c¸c sè liÖu ®Þnh tÝnh. 1. §Þnh nghÜa b¹o lùc trong gia ®×nh Nghiªn cøu nµy chän ®Þnh nghÜa vÒ b¹o lùc trong gia ®×nh mét ®Þnh nghÜa ®îc chÊp nhËn réng ri trªn thÕ giíi nªu trong Tuyªn ng«n vÒ lo¹i trõ n¹n b¹o lùc chèng l¹i phô n÷ do §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc th«ng qua n¨m 1993. Theo tµi liÖu nµy, b¹o lùc chèng l¹i phô n÷ ®îc ®Þnh nghÜa lµ "bÊt kú mét hµnh ®éng b¹o lùc dùa trªn c¬ së giíi nµo dÉn ®Õn, hoÆc cã kh¶ n¨ng dÉn ®Õn, nh÷ng tæn thÊt vÒ th©n thÓ, vÒ t×nh dôc hay t©m lý hay nh÷ng ®au khæ cña phô n÷, bao gåm c¶ sù ®e däa cã nh÷ng hµnh ®éng nh vËy, sù cìng bøc hay tíc ®o¹t mét c¸ch tïy tiÖn sù tù do, dï nã x¶y ra ë n¬i c«ng céng hay trong cuéc sèng riªng t" (United Nations 1995: 73; UNIFEM 1998) §iÒu 2 cña Tuyªn ng«n nµy x¸c ®Þnh ba lÜnh vùc mµ trong ®ã b¹o lùc vÒ th©n thÓ, vÒ t×nh dôc vµ vÒ t©m lý thêng x¶y ra lµ 1) gia ®×nh, 2) céng ®ång nãi chung, vµ 3) b¹o lùc ®îc nhµ níc duy tr× hay bá qua (United Nations 1996). 9 Trong nghiªn cøu nµy träng t©m lµ ë lÜnh vùc ®Çu tiªn cña b¹o lùc, cô thÓ lµ b¹o lùc x¶y ra trong gia ®×nh, ®Æc biÖt b¹o lùc do ngêi chång g©y ra cho vî m×nh. B¹o lùc trong gia ®×nh bao gåm ®¸nh vî; l¹m dông t×nh dôc cña trÎ em nam vµ n÷; b¹o lùc liªn quan ®Õn cña håi m«n; hiÕp d©m trong h«n nh©n; viÖc c¾t bá ©m vËt cña phô n÷; m¾ng chöi; l¹m dông vÒ kinh tÕ; sù tíc ®o¹t c¸c nguån tµi chÝnh, x héi, vµ t×nh c¶m; n¹n giÕt trÎ em g¸i vµ n¹o thai cã chän läc theo gi¬i. Nghiªn cøu nµy kh«ng thÊy cã b»ng chøng nµo vÒ b¹o lùc liªn quan ®Õn cña håi m«n, viÖc c¾t bá ©m vËt cña phô n÷, n¹n giÕt trÎ em g¸i vµ n¹o thai cã chän läc theo giíi. Kh¸i niÖm hiÕp d©m trong h«n nh©n tá ra kh«ng tån t¹i ë ViÖt nam mÆc dï ngêi ®îc hái cã cho biÕt nh÷ng trêng hîp cìng Ðp lµm t×nh. Cìng Ðp lµm t×nh x¶y ra khi ngêi chång kh¨ng kh¨ng ®ßi ngêi vî lµm t×nh víi m×nh trong khi ngêi vî ® nãi râ r»ng chÞ ta kh«ng muèn. Ph©n tÝch chi tiÕt h¬n vÒ viÖc cìng Ðp lµm t×nh sÏ ®îc tr×nh bµy trong phÇn sau. Víi ®Þnh nghÜa réng ®îc chÊp nhËn trªn thÕ giíi nµy trong t©m trÝ, nhãm nghiªn cøu th¨m dß cëi më ®iÒu mµ ngêi ViÖt nam coi lµ b¹o lùc chèng l¹i phô n÷. §iÒu trë nªn râ rµng trong c¸c pháng vÊn thö lóc ®Çu vµ sau ®ã ®îc kh¼ng ®Þnh l¹i bëi c¸c pháng vÊn kh¸c lµ ngêi ®îc hái hiÓu b¹o lùc trong khung c¶nh gia ®×nh cã kh¸c. Trong c¸c x/phêng ®îc nghiªn cøu, chØ cã nh÷ng l¹m dông cã hÖ thèng vµ nghiªm träng chèng l¹i phô n÷ lµm tæn h¹i ®¸ng kÓ ®Õn quan hÖ vî chång míi ®îc ngêi ®îc hái coi lµ b¹o lùc. ChuÈn mùc lµ c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh ph¶i yªu th¬ng vµ quan t©m ®Õn nhau vµ gi÷ g×n sù thanh b×nh vµ hµi hßa trong gia ®×nh. Tuy nhiªn, xung ®ét x¶y ra vµ ®«i khi b¹o lùc xuÊt hiÖn trong nhiÒu gia ®×nh. Thùc tÕ lµ nÕu b¹o lùc kh«ng x¶y ra thêng xuyªn ngêi phô n÷ thêng tha thø cho ngêi chång. Trong trêng hîp ®ã, mèi quan hÖ vî chång kh«ng ®îc xem lµ b¹o lùc. Trong nhiÒu trêng hîp ngêi ®îc hái coi b¹o lùc trong gia ®×nh nh mét qu¸ tr×nh ®ang tiÕp diÔn h¬n lµ mét sù kiÖn ®¬n lÎ. Nh vËy, cã vÎ nh cã ba khÝa c¹nh cña ph¶n øng cña ngêi chång trong c¸c xung ®ét gia ®×nh quyÕt ®Þnh viÖc céng ®ång cã xem c¸c hµnh ®éng cña anh ta lµ b¹o lùc hay kh«ng. Nh÷ng khÝa c¹nh nµy lµ (1) tÇn sè cña hµnh vi ®ã, (2) møc ®é tæn th¬ng vÒ th©n thÓ vµ tinh thÇn cña ngêi phô n÷, vµ (3) ai lµ ngêi ®îc xem lµ cã lçi trong viÖc g©y ra xung ®ét. NÕu mét ngêi ®µn «ng ®èi xö tÖ víi vî m×nh mét c¸ch cã hÖ thèng (dï hai tiªu chuÈn kia lµ nh thÕ nµo ®i ch¨ng n÷a) th× anh ta ®îc xem nh mét ngêi ®µn «ng b¹o 10 lùc. Nh÷ng hµnh ®éng cã tÝnh th¶ng hoÆc, kÓ c¶ t¸t tai, nÕu kh«ng ®îc xem lµ nghiªm träng, ®îc coi nh nh÷ng hµnh ®éng kh«ng mong muèn nhng kh«ng nhÊt thiÕt lµ b¹o lùc. Nh÷ng hµnh ®éng cã tÝnh th¶ng hoÆc mµ g©y ra nh÷ng tæn th¬ng nghiªm träng vÒ søc kháe hay t©m lý ®îc coi lµ b¹o lùc. VÝ dô hµnh vi t×nh dôc ngoµi h«n nh©n hay ®¸nh vî nÆng ®îc coi lµ b¹o lùc thËm chÝ chóng chØ x¶y ra mét lÇn. NÕu ngêi vî ®îc coi lµ cã lçi trong viÖc g©y ra r¾c rèi th× hµnh ®éng b¹o lùc cña ngêi chång, mÆc dï kh«ng ph¶i lµ ®iÒu mong muèn vÒ mÆt x héi, ®îc coi lµ "cã thÓ hiÓu ®îc" vµ "cã thÓ biÖn minh ®îc". Ngêi ta nghÜ r»ng ®iÒu nµy [xung ®ét gia ®×nh] lµ kh«ng tr¸nh khái trong ®êi sèng gia ®×nh, nh «ng cha ta tríc ®©y thêng nãi r»ng ®Õn b¸t ®Üa trong tr¹n cßn cã lóc bÞ x« ®i ®Èy l¹i huèng hå quan hÖ vî chång. Hä nghÜ r»ng ®iÒu ®ã lµ b×nh thêng. ChØ khi nµo ngêi vî bÞ ®¸nh thµnh th¬ng tÝch hay khi chÞ ta bÞ ®¸nh thêng xuyªn th× ngêi ta míi nhê ®Õn chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng. NÕu hä chØ chöi m¾ng nhau th× hä kh«ng cÇn sù gióp ®ì. Héi trëng héi Phô n÷ NhiÒu khi chóng t«i [phô n÷] cã lçi. Do ®ã c¸c «ng chång ®¸nh chóng t«i. §iÒu nµy kh«ng sao v× chóng t«i cã lçi. Phô n÷ cã chång, 26 tuæi Nh vËy, thay v× ®a ra mét ®Þnh nghÜa chuÈn vÒ b¹o lùc dùa trªn c¬ së giíi, nghiªn cøu nµy cè g¾ng ®o lêng c¸ch hiÓu chung cña céng ®ång vÒ b¹o lùc chèng l¹i phô n÷ trong gia ®×nh chÊp nhËn ®îc vµ kh«ng chÊp nhËn ®îc. Nghiªn cøu nµy t×m c¸ch ph©n lo¹i b¹o lùc theo møc ®é nghiªm träng vµ theo b¶n chÊt cña hµnh vi b¹o lùc, cô thÓ lµ b¹o lùc b»ng lêi nãi, b¹o lùc vÒ th©n thÓ hay b¹o lùc vÒ t×nh c¶m. B¹o lùc b»ng lêi nãi bao gåm viÖc ngêi chång chöi rña hay dïng ng«n ng÷ th« b¹o vµ xØ nhôc. B¹o lùc vÒ t×nh c¶m bao gåm viÖc cÊm ®o¸n c¸c ho¹t ®éng cña vî (nhèt t¹i nhµ, kh«ng cho vî lµm ®iÒu g× ®ã...), phít lê vî (kh«ng nãi chuyÖn víi vî), vµ ngo¹i t×nh. Trong khi ®ã, b¹o lùc vÒ th©n thÓ bao gåm ®¸nh vµ t¸t vî, ®¸nh g©y th¬ng tÝch, cìng Ðp lµm t×nh, vµ giÕt vî. Trong khi nh×n nhËn r»ng nam giíi còng ®«i khi lµ n¹n nh©n cña c¸c b¹o lùc trong h«n nh©n (b»ng lêi nãi, b»ng t×nh c¶m, vµ b»ng th©n thÓ), träng t©m cña c¸c kÕt qu¶ tr×nh bµy ë ®©y lµ vÒ b¹o lùc trªn c¬ së giíi chèng l¹i phô n÷ v× luËn ®Ò chÝnh lµ phô n÷ cã nguy c¬ cao h¬n nam giíi bëi chÝnh tÝnh chÊt giíi cña hä. 2. NhËn thøc cña ngêi ®îc hái vÒ møc ®é phæ biÕn, tÇn sè, vµ ®é nghiªm träng cña b¹o lùc 11 Nh÷ng thÝ dô vÒ c¸c trêng hîp b¹o lùc vÒ th©n thÓ nghiªm träng ®îc ®Ò cËp ®Õn nhiÒu h¬n trong c¸c pháng vÊn víi c¸c c¸n bé cÊp quËn/huyÖn vµ cÊp x/phêng h¬n lµ víi c¸c thµnh viªn nãi chung cña céng ®ång. Nh÷ng vô nµy bao gåm ®¸nh vî g©y th¬ng tÝch hay mÊt trËt tù x héi t¹i n¬i ë, cÊm ®o¸n hay nhèt vî, ngo¹i t×nh vµ b¹o lùc vÒ th©n thÓ dÉn ®Õn ly h«n. B¹o lùc bªn ngoµi gia ®×nh nh hiÕp d©m hay giÕt ngêi còng ®îc ®Ò cËp ®Õn trong mét sè Ýt pháng vÊn víi c¸c c¸n bé tßa ¸n. §iÒu lý thó lµ c¸c thµnh viªn cña th¶o luËn nhãm ®îc ®¹i diÖn cña céng ®ång lùa chän ngÉu nhiªn (mÆc dï cã thÓ cã sai lÖch nµo ®ã ¶nh hëng ®Õn sù lùa chän cña hä), vµ trong mçi nhãm nam vµ n÷ kh«ng ®îc hái vÒ kinh nghiÖm c¸ nh©n cña hä mµ chØ ®îc hái vÒ nhËn thøc chung. Tuy nhiªn thùc tÕ cho thÊy trong phÇn lín c¸c nhãm hoÆc lµ cã c¸c phô n÷ lµ n¹n nh©n cña b¹o lùc b»ng lêi nãi vµ/hoÆc vÒ th©n thÓ hoÆc lµ cã nam giíi lµ ngêi dïng b¹o lùc chèng l¹i vî m×nh. Trong gia ®×nh t«i, khi chång t«i bùc tøc anh Êy ®¸nh t«i, nhng anh Êy kh«ng hÒ sØ nhôc t«i. Ch¼ng h¹n cã lÇn anh Êy b¶o t«i lµm mét ®iÒu g× ®ã nhng t«i quªn. T«i ci l¹i nªn anh Êy ®¸nh t«i. T«i ph¶i chÊp nhËn v× t«i yÕu h¬n chång t«i. NÕu t«i kháe h¬n, t«i sÏ ®¸nh l¹i. Phô n÷ trong th¶o luËn nhãm ë HuÕ Trong gia ®×nnh t«i, nÕu vî t«i ®èi xö tÖ víi b¹n bÌ t«i ®Õn ch¬i, t«i cã thÓ m¾ng c« Êy sau ®ã. NÕu c« Êy kh«ng nghe th× khã tr¸nh ®îc viÖc cho c« Êy mÊy c¸i t¸t v× giËn d÷. §ã lµ ®iÒu b×nh thêng. §ã lµ cuéc sèng gia ®×nh chóng t«i. Nam c«ng nh©n trong th¶o luËn nhãm ë Hµ néi Ngîc ®i vÒ th©n thÓ vµ lêi nãi Ngêi ®îc hái cho biÕt r»ng hiÕm khi sù ngîc ®i vÒ th©n thÓ vµ lêi nãi nghiªm träng tíi møc thu hót sù chó ý cña hµng xãm. Mét sè ngêi ®îc hái trong c¸c th¶o luËn nhãm cè g¾ng ®¸nh gi¸ tÇn sè cña c¸c h×nh thøc b¹o lùc trong gia ®×nh kh¸c nhau trong céng ®ång cña hä. Trong khi kh«ng cã sù nhÊt trÝ râ rµng, phô n÷ ë thµnh phè Hå ChÝ Minh cho r»ng ngîc ®i vÒ lêi nãi x¶y ra trong kho¶ng 20% gia ®×nh vµ b¹o lùc vÒ th©n thÓ x¶y ra trong kho¶ng díi 10% gia ®×nh. Mét nhãm nam giíi ë HuÕ ®¸nh gi¸ r»ng 50% c¸c «ng chång trong khu ë cña hä cã hµnh ®éng ngîc ®i vÒ lêi nãi ®èi víi vî. Mét nhãm nam giíi ë n«ng th«n ë Hµ néi ®¸nh gi¸ r»ng kho¶ng 10% gia ®×nh trong x cã hµnh ®éng b¹o lùc chèng l¹i ngêi vî díi d¹ng nµy hay kh¸c, vµ ®¸nh vî chØ lµ mét phÇn nhá trong sè ®ã. Mét nhãm phô n÷ ë n«ng th«n ë Hµ néi ®a ra ®¸nh gi¸ díi 5% phô n÷ trong x ph¶i chÞu n¹n b¹o lùc nghiªm träng. Lu ý lµ nh÷ng ®¸nh gi¸ nµy kh«ng tÝnh nh÷ng hµnh ®éng b¹o lùc cã tÝnh chÊt thØnh tho¶ng ®îc coi lµ "b×nh thêng". MÆc dï tÝnh 12 chÝnh x¸c cña nh÷ng ®¸nh gi¸ nµy cã thÓ cßn ph¶i bµn, chóng còng ®a ra ®îc ®iÓm xuÊt ph¸t cho viÖc nghiªn cøu chiÒu s©u cña n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh x¶y ra trong céng ®ång ®ã. Ngîc ®i vÒ t×nh c¶m Ngêi ®îc hái thêng ®Ò cËp ®Õn c¸ch tiÕp cËn "chiÕn tranh l¹nh" ®îc c¶ phô n÷ vµ nam giíi sö dông ®Ó ®èi phã víi xung ®ét. C¸ch tiÕp cËn nµy bao gåm viÖc phít lê nhau vµ kh«ng nãi chuyÖn víi nhau trong mét thêi gian. Tuy nhiªn, ®iÒu nµy nãi chung kh«ng ®îc nh×n nhËn nh mét d¹ng cña b¹o lùc hay ngîc ®i. KÕt qu¶ cña pháng vÊn ®¹i trµ cho thÊy 75% ngêi chång phít lê vî m×nh mét lóc nµo ®ã. ViÖc x¸c ®Þnh s¸ch lîc "chiÕn tranh l¹nh" tõ sù ngîc ®i vµ tíc ®o¹t vÒ t×nh c¶m mét c¸ch cã hÖ thèng h¬n lµ ®iÒu khã ®¸nh gi¸. Tuy nhiªn cã b»ng chøng cho thÊy r»ng sù tíc ®o¹t vÒ t×nh c¶m cã x¶y ra, nhÊt lµ trong c¸c trêng hîp ngêi chång cã nh©n t×nh hay ®ang t×m c¸ch li dÞ vî. C¸c ngîc ®i liªn quan ®Õn t×nh dôc C¸c ngîc ®i liªn quan ®Õn t×nh dôc trong gia ®×nh thêng cã h×nh thøc ngîc ®i vÒ t×nh c¶m (phít lê vî mét c¸ch cã hÖ thèng, ngêi chång cã nh©n t×nh) hay ngîc ®i vÒ th©n thÓ (cìng Ðp lµm t×nh). Trong nÒn v¨n hãa ViÖt nam, còng nh trong nhiÒu nÒn v¨n hãa kh¸c, ngêi ta coi viÖc lµm t×nh víi vî m×nh lµ quyÒn cña ngêi chång. Trong mét th¶o luËn nhãm tËp trung cña phô n÷ ë mét x n«ng th«n, khi ®îc hái "c¸c chÞ nghÜ thÕ nµo nÕu ngêi chång kh¨ng kh¨ng ®ßi lµm t×nh vµ trªn thùc tÕ ® thùc hiÖn ®iÒu ®ã trong khi ngêi vî ® nãi râ cho chång r»ng chÞ kh«ng muèn. LiÖu ®iÒu ®ã cã ph¶i lµ ngîc ®i kh«ng? LiÖu ®iÒu ®ã cã ph¶i lµ bÊt hîp ph¸p kh«ng?" c¸c c©u tr¶ lêi lµ: T«i võa míi lÊy chång, t«i kh«ng biÕt. Nhng t«i nghÜ r»ng nÕu t«i kh«ng muèn vµ chång t«i cø nhÊt ®Þnh cìng bøc t«i lµm t×nh th× ®ã lµ mét d¹ng cìng Ðp t×nh dôc vµ cã thÓ coi lµ sù ngîc ®i vµ lµ hµnh ®éng bÊt hîp ph¸p. Phô n÷ 34 tuæi, néi trî ë ®« thÞ Mét khi hä ® lµ vî chång th× kh«ng thÓ gäi lµ bÊt hîp ph¸p ®îc. §ã lµ quyÒn cña ngêi chång vµ quyÒn ®ã kh«ng thÓ ®îc coi lµ bÊt hîp ph¸p ®îc v× ngêi chång vµ ngêi vî cã quyÒn ®ã. Theo ý t«i, ®ã còng kh«ng ph¶i lµ ngîc ®i... T«i kh«ng nghÜ r»ng viÖc phª ph¸n anh ta lµ ®iÒu tèt. Lµ phô n÷ chóng ta nªn c xö sao cho ngêi chång quan t©m ®Õn chóng ta ®Ó gi¶m bít c¶m gi¸c khã chÞu. NhiÒu b¹n t«i nãi víi t«i "«i dµo, n»m xuèng vµ kÖ cho nã muèn lµm g× th× lµm". Ngêi kh¸c th× tõ chèi ngêi chång ®Ó ®iÒu khiÓn anh ta, muèn anh ta xin xá nhiÒu lÇn vµ høa lµm nh÷ng viÖc kh¸c cho m×nh tríc khi cho anh ta lµm t×nh. Ngîc ®i chØ x¶y ra khi anh ta chöi tôc vµ ®¸nh vî ®Ó cìng bøc vî lµm t×nh. Cßn th× ch¼n ph¶i lµ ngîc ®i. Phô n÷ n«ng d©n 41 tuæi T«i nghÜ r»ng ®ã kh«ng ph¶i lµ bÊt hîp ph¸p. Ngêi chång vµ ngêi vî nªn nãi chuyÖn víi nhau. 13 Phô n÷ n«ng d©n 30 tuæi Theo truyÒn thèng, t×nh dôc kh«ng ph¶i lµ ®Ò tµi th¶o luËn c«ng céng. §iÒu nµy lµm cho viÖc ®¸nh gi¸ ®é phæ biÕn vµ tÇn sè cña cìng Ðp t×nh dôc rÊt khã kh¨n. PhÇn lín c¸c trêng hîp cìng Ðp t×nh dôc ®îc th«ng b¸o cã liªn quan ®Õn ly h«n hay c¸c xung ®ét ®ßi hái sù can thiÖp cña c¸c tæ chøc ë ®Þa ph¬ng. Trong nhiÒu cuéc pháng vÊn c¸c c¸n bé luËt ph¸p cã b»ng chøng vÒ cìng Ðp t×nh dôc trong nhiÒu trêng hîp ly h«n, nhng kh«ng thÓ ®o lêng ®îc møc ®é cña nã. Nh÷ng trôc trÆc vÒ t×nh dôc cã thÓ lµ mét nguyªn nh©n quan träng cña lý do thêng ®îc nªu lªn nhÊt trong c¸c trêng hîp ly h«n lµ "kh«ng phï hîp vÒ tÝnh t×nh gi÷a vî vµ chång". 3. Nguyªn nh©n vµ hËu qu¶ cña b¹o lùc C¸c nghiªn cøu quèc tÕ ®i ®Õn kÕt luËn r»ng gèc rÔ cña n¹n b¹o lùc dùa trªn c¬ së giíi lµ sù bÊt b×nh ®¼ng trong c¸c quan hÖ giíi, tuy nhiªn, cã mét sè yÕu tè ®ãng gãp vµo tÝnh chÊt nghiªm träng vµ tÇn sè x¶y ra cña b¹o lùc dùa trªn c¬ së giíi. Trong nghiªn cøu nµy hai yÕu tè quan träng nhÊt næi lªn lµ khã kh¨n kinh tÕ vµ sù l¹m dông rîu. Trong nhiÒu trêng hîp hai yÕu tè nµy liªn quan chÆt chÏ víi nhau. Nh÷ng yÕu tè chñ yÕu kh¸c liªn quan ®Õn vÊn ®Ò t×nh dôc (ngo¹i t×nh, ghen tu«ng, vµ sù kh«ng hîp nhau vÒ t×nh dôc), sù bÊt ®ång ý kiÕn vÒ nu«i d¹y con c¸i, c¸c truyÒn thèng gia trëng, vµ c¸ch ®èi xö víi b¹n bÌ vµ hä hµng. B¹o lùc trong gia ®×nh cã thÓ x¶y ra ë c¸c cÆp vî chång thuéc mäi nhãm x héi, nhng cã Ên tîng rÊt m¹nh trong c¸c céng ®ång ®îc nghiªn cøu lµ h×nh thøc vµ tÇn sè x¶y ra b¹o lùc trong gia ®×nh cã chiÒu c¹nh giai tÇng x héi. Khã kh¨n kinh tÕ vµ b¹o lùc Cã nhËn thøc chung trong c¸c pháng vÊn ë mäi cÊp lµ b¹o lùc trong gia ®×nh do nh÷ng khã kh¨n kinh tÕ g©y ra. kiÕn nµy tá ra phï hîp víi c¸c sè liÖu ®Þnh lîng cho thÊy r»ng cã mèi t¬ng quan gi÷a sù nghÌo khæ (®o b»ng sù tù ph©n lo¹i cña ngêi ®îc hái vÒ cña c¶i cña hä so víi c¸c gia ®×nh kh¸c trong céng ®ång) vµ n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh. Nh÷ng gia ®×nh "kh¸ gi¶" thêng Ýt cã nh÷ng ngîc ®i b»ng lêi nãi hay ngîc ®i vÒ th©n thÓ, mÆc dï nh÷ng gia ®×nh nµy tá ra cã tû lÖ cìng Ðp lµm t×nh cao h¬n (B¶ng 1). C¸ch gi¶i thÝch chung nhÊt cho hiÖn tîng nµy lµ nh÷ng cÆp vî chång ph¶i b¬n ch¶i vÊt v¶ ®Ó kiÕm sèng thêng cã nhiÒu sù c¨ng th¼ng vÒ thÇn kinh h¬n. 14 [Xung ®ét gia ®×nh] thêng x¶y ra trong c¸c gia ®×nh nghÌo ®ang ph¶i ®¬ng ®Çu víi t×nh c¶nh kh«ng cã cöa tríc cöa sau. Nãi c¸ch kh¸c, khi ®Çu ãc rèi bêi th× ch¼ng t×m ra lèi tho¸t. Khi ®ã dÔ x¶y ra xung ®ét gia ®×nh nÕu anh hay vî anh nãi mét c©u g× ®ã xóc ph¹m hay lµm ®iÒu g× ®ã thiÕu suy nghÜ. Nam, thµnh viªn tæ hßa gi¶i B¶ng 1: TÇn sè cña ngîc ®·i theo møc thu nhËp tù ph©n h¹ng Tù ph©n h¹ng møc Mäi lo¹i ngîc ®·i §¸nh vî Cìng Ðp t×nh dôc thu nhËp NghÌo 86% 25% 25% Trung b×nh 82% 13% 16% Kh¸ gi¶ 74% 10% 18% Häc vÊn vµ b¹o lùc Ngêi ®îc hái còng thêng cho r»ng tÇn sè vµ møc ®é nghiªm träng cña ngîc ®i còng liªn quan ®Õn møc häc vÊn cña cÆp vî chång--häc vÊn cµng cao th× tû lÖ ngîc ®i b»ng lêi nãi hay ngîc ®i vÒ th©n thÓ cµng thÊp. Ch¼ng h¹n, nhËn thøc kh¸ phæ biÕn lµ h×nh thøc "chiÕn tranh l¹nh" x¶y ra nhiÒu h¬n trong c¸c cÆp vî chång trung lu cã häc vÊn cao h¬n. Mét c¸n bé Héi phô n÷ ë mét phêng ë HuÕ tin r»ng c¸c cÆp vî chång cã ®Þa vÞ cao vµ cã häc vÊn cao thêng gi¶i quyÕt xung ®ét b»ng ®èi tho¹i. §iÒu nµy t¬ng ph¶n víi c¸c gia ®×nh mµ trong ®ã ngêi chång cã häc vÊn thÊp h¬n vµ hay sö dông vò lùc ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò. §èi víi trÝ thøc hä cã thÓ ®Ó bông hµng tuÇn lÔ nÕu hä giËn v× ngêi chång dïng lêi lÏ th« b¹o. §èi víi hä, viÖc dïng lêi lÏ th« b¹o ® lµ sù xØ nhôc. §èi víi ngêi lao ®éng b×nh thêng, hä cã häc vÊn thÊp vµ hä nghÜ r»ng ®ã lµ ®iÒu b×nh thêng. Nam c«ng nh©n ë mét phêng ®« thÞ Tuy nhiªn, b¹o lùc vÒ th©n thÓ còng x¶y ra trong nh÷ng cÆp vî chång cã häc vÊn cao. Con rÓ t«i t¸t cho vî nã vµi c¸i tríc mÆt mäi ngêi trong gia ®×nh t«i. §iÒu nµy rÊt thêng x¶y ra mÆc dï ®ã lµ gia ®×nh b¸c sü. Con rÓ t«i lµ b¸c sü, bè nã lµ y sü, vµ hä nghÜ r»ng t¸t vî vµi c¸i lµ b×nh thêng! Mét phô n÷ trong th¶o luËn nhãm ë mét phêng ®« thÞ NhËn thøc nµy, tuy nhiªn, tá ra dùa trªn thùc tÕ lµ nh÷ng ngêi cã häc vÊn thÊp còng thêng lµ nh÷ng ngêi ph¶i ®¬ng ®Çu hµng ngµy víi t×nh tr¹ng nghÌo khæ. C¸c sè liÖu ®Þnh lîng cho thÊy r»ng kh«ng cã 15 mèi quan hÖ tuyÕn tÝnh nµo gi÷a tr×nh ®é häc vÊn cña ngêi chång vµ n¹n ®¸nh vî. Khi xem xÐt trong cïng mét møc thu nhËp th× tr×nh ®é häc vÊn kh«ng tá ra lµ mét yÕu tè quan träng. C¸c sè liÖu cho thÊy r»ng møc häc vÊn cña ngêi chång cµng cao th× kh¶ n¨ng cã ngîc ®i b»ng lêi nãi còng cµng cao, nhng kh¶ n¨ng cã cìng Ðp t×nh dôc l¹i cµng thÊp. L¹m dông rîu vµ b¹o lùc Thãi quen nghiÖn rîu cña ngêi chång lµ ®Ò tµi lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn trong c¸c pháng vÊn vµ thêng ®îc g¾n víi n¹n b¹o lùc vµ nghÌo khæ. §µn «ng cã thÓ uèng rîu nÕu hä nghÌo khæ ®Ó quªn ®i nh÷ng khã kh¨n cña m×nh, vµ ngîc l¹i, mét ngêi chång phung phÝ nguån thu nhËp Ýt ái cña gia ®×nh vµo rîu cã thÓ lµm c¨ng th¼ng thªm cuéc sèng vî chång. Trong khu ë cña t«i cã mét cÆp vî chång, «ng C. vµ bµ L. Hä b¸n phë ngoµi phè. ¤ng C. lµ mét ngêi ®µn «ng hiÒn lµnh khi nµo «ng ta kh«ng uèng rîu say. Nhng mçi khi «ng Êy uèng rîu say «ng Êy thêng m¾ng chöi vî vµ ®¸nh bµ Êy. Hä võa cã ®¸nh nhau trong hai ngµy qua vµ kh«ng b¸n phë nh mäi khi. Mét phô n÷ trong th¶o luËn nhãm ë mét phêng ë Hµ néi Kho¶ng mét nöa sè phô n÷ ®îc pháng vÊn b»ng b¶ng hái ®¹i trµ cho biÕt chång hä cã thãi quen uèng rîu. VÊn ®Ò nµy râ rµng cao h¬n ë c¸c vïng n«ng th«n (53.7%) so víi c¸c vïng ®« thÞ (45.2%) vµ, kh«ng nghi ngê g× n÷a, cã ®ãng gãp cho c¸i vßng luÈn quÈn cña vÊn ®Ò nghÌo khæ ® nªu trªn. Sè phô n÷ cho biÕt r»ng chång hä cã thãi quen uèng rîu lµ cao nhÊt ë miÒn Nam ë thµnh phè Hå ChÝ Minh (53.6%), vµ thÊp nhÊt ë miÒn Trung ë Thõa Thiªn-HuÕ (44.9%). Uèng rîu ®îc nam giíi xem nh mét bé phËn b×nh thêng trong c¸c tr¸ch nhiÖm x héi cña m×nh, nhng c¶ nam giíi lÉn phô n÷ ®Òu chèng l¹i n¹n rîu chÌ bª tha qu¸ ®¸ng vµ triÒn miªn vµ thÊy ®îc mèi liªn hÖ gi÷a say rîu vµ c¸c ngîc ®i b»ng lêi nãi vµ ngîc ®i vÒ th©n thÓ. T«i rÊt bùc m×nh v× chång t«i uèng rîu. Bao nhiªu viÖc ®æ lªn ®Çu t«i, råi häc hµnh cña con c¸i, nhng «ng Êy chØ chó ý ®Õn uèng rîu. ¤ng Êy thêng rñ b¹n bÌ ®Õn nhµ t«i uèng rîu vµ lµm bõa bi nhµ cöa. BÊt ®ång gi÷a vî vµ chång vµ xung ®ét gia ®×nh thêng x¶y ra tõ ®ã. N÷ n«ng d©n 39 tuæi, TP Hå ChÝ Minh Cê b¹c vµ nî nÇn Nh÷ng thãi quen cã thÓ dÉn ®Õn nî nÇn, vµ nh vËy lµm t¨ng thªm sù bÊt an vÒ kinh tÕ trong hé gia ®×nh, còng lµ nh÷ng yÕu tè ®ãng gãp vµo sù c¨ng th¼ng trong gia ®×nh vµ n¹n b¹o lùc. §µn «ng thêng m¾c nî nhiÒu h¬n v× thãi quen cê b¹c. 12,5% phô n÷ cho biÕt r»ng chång hä ch¬i cê b¹c. MÆt kh¸c, phô n÷ 16 thêng r¬i vµo vßng nî nÇn nhiÒu h¬n th«ng qua ch¬i hä. Theo mét ch¸nh ¸n ë quËn 9 ë thµnh phè Hå ChÝ Minh, nî nÇn v× cê b¹c vµ ch¬i hä lµ mét trong nh÷ng lý do chÝnh cña xung ®ét gia ®×nh. Trong nhiÒu trêng hîp, nh÷ng ®Æc trng c¸ nh©n nªu trªn kÕt hîp víi nh÷ng thÊt b¹i vÒ kinh tÕ hay x héi cô thÓ kh¸c. Ch¼ng h¹n, thÊt b¹i trong c«ng viÖc cã thÓ dÔ dµng biÕn thµnh sù giËn d÷ ë nhµ. Cuéc sèng gia ®×nh rÊt phøc t¹p. Kh«ng chØ cã t×nh dôc hay rîu chÌ lµm ®¶o lén cuéc sèng cña mét cÆp vî chång. T«i biÕt mét cÆp vî chång, ngêi chång vµ ngêi vî sèng víi nhau rÊt hîp. Ngêi chång kh«ng nghiÖn rîu, nhng anh ta cã rÊt nhiÒu khã kh¨n ë chç lµm. Anh ta ® thay ®æi viÖc nhiÒu lÇn vµ lÇn nµo còng thÊt väng vÒ c«ng viÖc cña m×nh. Ngêi vî kh«ng cè g¾ng hiÓu t×nh c¶nh cña anh ta. C« ta tr¸ch anh ta v× nh÷ng yÕu ®iÓm cña anh Êy. Tõ ®ã hä hôc hÆc víi nhau. Mét phô n÷ trong th¶o luËn nhãm ë mét phêng ë Hµ néi Nh÷ng thµnh kiÕn vÒ giíi vµ b¹o lùc Nh trªn ta thÊy c¸c ®Æc trng c¸ nh©n thêng ®îc nªu ra nh nh÷ng yÕu tè quan träng dÉn ®Õn hµnh vi b¹o lùc. Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¸ nh©n nµy ®Õn lît m×nh l¹i liªn quan ®Õn nh÷ng thµnh kiÕn vµ c¸c vai trß vÒ giíi. Ch¼ng h¹n trong v¨n hãa ViÖt nam ®µn «ng thêng uèng rîu trong c¸c cuéc héi häp, ®îc coi lµ ngêi kiÕm tiÒn chÝnh vµ lµ chñ hé, vµ ngêi ta tin r»ng ®µn «ng nãng tÝnh h¬n phô n÷. MÆt kh¸c ngêi ta chê ®îi ë phô n÷ lµ ngêi duy tr× sù hµi hßa trong gia ®×nh. Khi nh÷ng thµnh kiÕn nµy bÞ th¸ch thøc cã thÓ x¶y ra ngîc ®i. §iÒu nµy ® thÓ hiÖn ë trªn th«ng qua mèi liªn quan gi÷a b¹o lùc vµ n¹n rîu chÌ, cê b¹c, nî nÇn, vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn c«ng viÖc. H¬n n÷a, mét chñ ®Ó lÆp ®i lÆp l¹i næi lªn trong c¸c th¶o luËn víi nam giíi lµ trong nhiÒu trêng hîp phô n÷ ®îc xem lµ ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ n¹n b¹o lùc. kiÕn nµy ®Æc biÖt m¹nh trong th¶o luËn nhãm nam giíi trÎ ë HuÕ. kiÕn chung cña hä lµ b¹o lùc trong gia ®×nh kh«ng ph¶i lµ ®iÒu phæ biÕn. Tuy nhiªn, nhiÒu trong sè c¸c lý do hä ®a ra ®Ó gi¶i thÝch n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh râ rµng nh»m ®æ lçi cho nh÷ng hµnh ®éng kh«ng thÝch hîp cña phô n÷. Nh÷ng hµnh ®éng nµy bao gåm viÖc phô n÷ c»n nh»n hay nãi dai ®èi víi chång m×nh hoÆc kh«ng thùc hiÖn tèt c¸c nghÜa vô lµm vî lµm mÑ. Kh«ng ai muèn ®¸nh vî m×nh. Lßng kiªn nhÉn cña nam giíi cã h¹n, vµ Ýt phô n÷ hiÓu ®iÒu nµy. ThËm chÝ nÕu ngêi chång lµm ®iÒu g× sai vµ anh ta biÕt r»ng thÕ lµ sai vµ nÕu ngêi vî cø dai d¼ng tr¸ch mãc anh ta, ch¼ng h¹n nãi ®i nãi l¹i 15 lÇn, ch¾c ch¾n c« ta sÏ bÞ ®¸nh. ThØnh tho¶ng t«i còng ® ®¸nh vî t«i v× thÕ. Nam trong th¶o luËn nhãm ë mét phêng ë Hµ néi 17 T¬ng tù nh vËy, c¸c vai trß vÒ giíi bÞ th¸ch thøc khi ngêi vî lµ ngêi kiÕm tiÒn chÝnh. Mét sè ®µn «ng c¶m thÊy r»ng tÝnh ®µn «ng cña m×nh bÞ ®e däa bëi ®iÒu nµy cã thÓ sö dông b¹o lùc--b»ng lêi nãi hoÆc b¹o lùc vÒ th©n thÓ--®Ó duy tr× sù thèng trÞ cña m×nh trong m«i trêng gia ®×nh. Còng cã thÓ nh÷ng phô n÷ lµ nh÷ng ngêi kiÕm tiÒn chÝnh thùc hiÖn vµ kh¼ng ®Þnh vai trß kinh tÕ cña m×nh vµ Ýt thô ®éng h¬n còng nh Ýt chÞu ®ùng h¬n nh÷ng ngêi vî "truyÒn thèng". NhËn xÐt nµy còng phï hîp víi c¸c sè liÖu ®Þnh lîng nh thÓ hiÖn trong b¶ng díi ®©y. B¶ng 2: Ngêi cã thu nhËp chÝnh vµ b¹o lùc trong gia ®×nh Ngêi cã thu nhËp chÝnh lµ: Vî Chång C¶ hai n = 67 n = 224 n = 310 Chång phít lê vî 84 75 73 Chång nãi nÆng víi vî 81 75 63 Chång m¾ng chöi vî 69 57 42 Chång cÊm vî 15 9 4 Chång cìng Ðp lµm t×nh 24 19 15 Chång ®¸nh vî 16 20 12 B¶ng nµy cho thÊy r»ng mäi h×nh thøc b¹o lùc tá ra Ýt h¬n trong c¸c hé gia ®×nh n¬i c¶ hai vî chång ®Òu cã thu nhËp nh nhau (52% hé gia ®×nh). Ngîc ®i tá ra nhiÒu nhÊt trong nh÷ng hé gia ®×nh n¬i phô n÷ lµ ngêi kiÕm tiÒn chÝnh. Trêng hîp ngo¹i lÖ lµ viÖc ®¸nh vî x¶y ra nhiÒu h¬n trong c¸c gia ®×nh cã ngêi chång lµ ngêi kiÕm tiÒn chÝnh. Phô n÷ còng ph¸n xÐt c¸c phô n÷ kh¸c vÒ nh÷ng ®Þnh kiÕn vÒ giíi ®îc chÊp nhËn vÒ mÆt x héi. NhiÒu phô n÷ ®îc hái tin r»ng chÝnh phô n÷ còng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ b¹o lùc trong gia ®×nh hay hä tù chuèc lÊy b¹o lùc b»ng nh÷ng hµnh vi "kh«ng thÝch hîp". Nh÷ng phô n÷ bÞ chång ®¸nh ch¾c ch¾n ph¶i lµm ®iÒu g× sai hay c xö thiÕu tÕ nhÞ th× ngêi chång míi mÊt b×nh tÜnh. Th¶o luËn nhãm phô n÷ ë mét phêng ë Hµ néi 18 Mét c¸n bé Héi phô n÷ ®a ra mét vÝ dô vÒ mét ngêi vî thiÕu kiªn nhÉn nh sau: NÕu t«i lµ chång c« ta cã lÏ t«i còng sÏ ®¸nh c« ta. C« ta thËt hçn l¸o. C« ta chöi c¶ hä nhµ chång vµ däa nÐm hä xuèng s«ng. Ngêi chång kh«ng ®¸nh vî mét c¸ch v« cí. NÕu c« ta kiªn nhÉn h¬n th× chång c« ta kh«ng d¸m ®¸nh c« Êy. kiÕn chung trong c¸c th¶o luËn nhãm cña phô n÷ lµ nÕu ngêi vî cã lçi th× chÞ ta nªn chÊp nhËn bÞ chång m¾ng chöi hoÆc thËm chÝ bÞ chång ®¸nh. §iÒu nµy chØ kh«ng chÊp nhËn ®îc nÕu ®ã kh«ng ph¶i lµ lçi t¹i ngêi vî. Mét nhãm phô n÷ n«ng th«n cã chång ë thµnh phè Hå ChÝ Minh còng tin r»ng khi ngêi chång næi giËn víi vî th× ngêi vî nªn b×nh tÜnh vµ gi÷ g×n hßa khÝ. NÕu ngêi vî thÝch ci cä th× ngêi chång ®¸nh vî lµ chuyÖn b×nh thêng. Nh÷ng niÒm tin nµy cñng cè thªm nh÷ng ®Þnh kiÕn vÒ sù thô ®éng cña phô n÷ v× phô n÷ cã chång râ rµng ® häc ®Ó chÊp nhËn hµnh vi cña ngêi chång ®Ó duy tr× sù thanh b×nh vµ tr¸nh bÞ ngîc ®i. Trong trêng hîp cña t«i, khi chång t«i say rîu t«i thêng nhiÕc mãc anh Êy. Nhng anh Êy sÏ næi giËn vµ chöi rña t«i. B©y giê t«i ® rót ra bµi häc lµ khi anh Êy say rîu t«i ch¼ng nãi g× c¶. Phô n÷ néi trî 21 tuæi, th¶o luËn nhãm ë HuÕ VÊn ®Ò t×nh dôc vµ b¹o lùc Xung ®ét vµ m©u thuÉn còng thêng ®îc g¾n víi vÊn ®Ò t×nh dôc nh ghen tu«ng, ngo¹i t×nh vµ viÖc chång ®i víi g¸i mi d©m. Trong mêi n¨m qua, víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ nhanh chãng lµ sù bïng næ sè lîng c¸c qu¸n karaoke vµ massage ë c¸c vïng ®« thÞ, nhiÒu qu¸n trong sè ®ã lµ nh÷ng nhµ chøa tr¸ h×nh hay qu¸n bia «m mµ trong ®ã nhiÒu n÷ tiÕp viªn lµ g¸i mi d©m. C¸c v¨n hãa phÈm ®åi trôy còng trë nªn dÔ kiÕm h¬n, nhÊt lµ ë nh÷ng khu ®« thÞ. Mét sè ngêi ®îc hái g¾n nh÷ng khÝa c¹nh nµy víi viÖc ®µn «ng vÒ nhµ cã ®ßi hái t×nh dôc nhiÒu h¬n ®èi víi vî dÉn ®Õn tÖ cìng Ðp lµm t×nh trong h«n nh©n. Ngo¹i t×nh còng tá ra phæ biÕn víi viÖc ®µn «ng cã bå hay vî hai (bÊt hîp ph¸p). Phô n÷ ®îc pháng vÊn g¾n ®iÒu nµy cho viÖc phô n÷ kh«ng cã kh¶ n¨ng sinh con trai hay kh«ng lµm cho chång tháa mn vÒ mÆt t×nh dôc. Mét c¸n bé tßa ¸n ë HuÕ kÓ mét trêng hîp trong ®ã ngêi chång cã nh©n t×nh ®Ó sinh con trai, v× thÕ ngêi vî ®a ®¬n xin ly dÞ. Tuy nhiªn, sau khi ngêi vî sinh mét con trai th× ngêi chång ®èi xö víi chÞ ta tèt h¬n vµ chÞ ta ® rót ®¬n xin ly h«n. Mét trêng hîp kh¸c ®îc ®Ò cËp ®Õn ë thµnh phè Hå ChÝ 19 Minh mµ trong ®ã ngêi chång cã nh©n t×nh vµ do ®ã ngîc ®i vî m×nh vÒ th©n thÓ ®Ó lµm cho vî ph¶i ®a ®¬n xin ly dÞ. Cìng Ðp lµm t×nh Cìng Ðp lµm t×nh trong h«n nh©n râ rµng lµ vÊn ®Ò bÊt b×nh ®¼ng giíi mµ trong ®ã phô n÷ thêng kh«ng thÓ tõ chèi ®ßi hái cña ngêi chång. PhÇn nµo ®iÒu nµy ®îc xem nh quyÒn trong h«n nh©n cña ngêi chång. Còng kh¸ phæ biÕn viÖc nhiÒu phô n÷ tin r»ng nÕu hä kh«ng nhêng nhÞn chång th× ngêi chång cã thÓ ngo¹i t×nh hay ®i víi g¸i mi d©m. Anh Êy cã thÓ nãi "nÕu c« kh«ng cho t«i sÏ ®i lµm t×nh víi ngêi phô n÷ kh¸c, t«i sÏ cÇn cÆp bå". T«i kh«ng nghÜ r»ng viÖc phª ph¸n anh ta lµ ®iÒu tèt. Lµ phô n÷ chóng ta nªn c xö sao cho ngêi chång quan t©m ®Õn chóng ta ®Ó gi¶m bít c¶m gi¸c khã chÞu. Phô n÷ n«ng d©n 41 tuæi Kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn r»ng phô n÷ thêng h¬n nam giíi nh×n nhËn c¸c vÊn ®Ò t×nh dôc lµ nguyªn nh©n chÝnh cña xung ®ét gia ®×nh. Cìng Ðp t×nh dôc thêng xuÊt hiÖn trong c¸c trêng hîp ly h«n vµ thêng ®i kÌm theo c¸c d¹ng b¹o lùc kh¸c. T«i lµ ngêi bu«n b¸n nhá. T«i b¸n t¹p hãa ngoµi chî. C«ng viÖc cña t«i ®ßi hái ph¶i nãi chuyÖn víi nhiÒu kh¸ch hµng hµng ngµy. Chång t«i lµ mét ngêi ®µn «ng lêi biÕng vµ thÝch kªu ca. Nã ®¸nh t«i nhiÒu lÇn. Nã ®uæi t«i ra khái nhµ vµo lóc nöa ®ªm nÕu nã muèn. Nã ghen khi thÊy t«i b¸n hµng cho ngêi ta. §ªm nµo nã còng lµm cho t«i ®au ®Çu v× nh÷ng phµn nµn ví vÈn. Nã thêng l¨ng m¹ t«i vµ sau ®ã l«i t«i lªn giõ¬ng. T«i rÊt tøc vµ kh«ng cã tinh thÇn ®©u nghÜ ®Õn chuyÖn ch¨n gèi. T«i ch¸n ngÊy ®Õn tËn cæ. Khi ®ã nã buéc téi t«i lµ nÕu t«i kh«ng thÝch ch¾c ch¾n t«i ph¶i cã nh©n t×nh nh©n b¸nh víi ngêi ®µn «ng kh¸c. T«i lµm viÖc c¶ ngµy vµ rÊt mÖt. §ªm ®Õn t«i chØ muèn ®i ngñ. T«i im lÆng nhêng nhÞn chØ ®Ó mau chãng ®îc ®i ngñ. Sau ®ã nã l¹i nãi "c« kh«ng ®îc ngñ khi t«i cßn thøc". NÕu t«i kh«ng nãi g× nã cã thÓ tiÕp tôc "t¹i sao c« kh«ng nãi chuyÖn víi t«i?". NÕu t«i nãi mét c¸i g× ®ã, nã cã thÓ lËt l¹i "§. mÑ mµy, sao mµy l¹i d¸m nãi vãi tao nh thÕ?". KiÓu g× t«i còng chÕt. T«i xin ly h«n tríc tÕt, nhng t«i míi ly h«n ®îc gÇn ®©y. Mét phô n÷ 26 tuæi ® ly h«n ë Hµ néi C¸c mèi quan hÖ gia ®×nh më réng Nh÷ng yÕu tè kh¸c ®îc nªu lªn lµ cã gãp phÇn vµo c¸c xung ®ét gia ®×nh vµ n¹n b¹o lùc trªn c¬ së giíi trong gia ®×nh lµ c¸c mèi quan hÖ víi gia ®×nh më réng vµ b¹n bÌ nãi chung. Trong trêng hîp cña t«i, chång t«i qu¸ nghe lêi cha mÑ vµ anh chÞ em m×nh. NÕu t«i than phiÒn vÒ ®iÒu nµy cã thÓ dÉn ®Õn bÊt hßa gi÷a chóng t«i. V× thÕ t«i ®µnh chÞu nhÞn hµnh vi cña anh Êy. Sù chÞu nhÞn cña ngêi vî lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó gi÷ cuéc sèng gia ®×nh thanh b×nh. Phô n÷ trong th¶o luËn nhãm ë HuÕ 20 Chång vµ vî cßn bÊt hßa víi nhau vÒ viÖc nu«i d¹y con c¸i. VÒ mÆt v¨n hãa, phô n÷ ®îc coi lµ ngêi nu«ng chiÒu con vµ dÞu dµng ®Ó c©n b»ng víi vai trß nghiªm kh¾c h¬n cña ngêi cha. 4. NhËn thøc vÒ sù thay ®æi cña n¹n b¹o lùc trong mêi n¨m qua Mét trong c¸c môc ®Ých cña nghiªn cøu nµy lµ ®¸nh gi¸ xem cã c¬ së thùc tÕ nµo hç trî cho c¶m nhËn cña mét sè t¸c gi¶ r»ng n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh ® gia t¨ng trong qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ. V× kh«ng cã sè liÖu c¬ së nµo vÒ b¹o lùc trong gia ®×nh, nghiªn cøu nµy dùa trªn hai ph¬ng ph¸p ®Ó ®¸nh gi¸ sù thay ®æi. Thø nhÊt, nh÷ng ngêi ®îc pháng vÊn ®îc hái vÒ c¶m nhËn c¸ nh©n cña hä trong 10 n¨m qua, vµ thø hai, mét ph©n tÝch c¸c bµi trªn b¸o chÝ ®îc thùc hiÖn. ViÖc ph©n tÝch c¸c bµi trªn b¸o chÝ bao gåm sù so s¸nh c¸c bµi viÕt trªn b¸o chÝ trong n¨m 1999 víi c¸c bµi viÕt 10 n¨m tríc ®ã. Nghiªn cøu nµy còng ®iÓm l¹i c¸c bµi b¸o vµ t¹p chÝ ®îc ViÖn X héi häc su tËp, c¾t ra vµ thu thËp tõ n¨m 1983 ®Õn nay. Tuy nhiªn, b»ng chøng cã ®îc trong nghiªn cøu nµy kh«ng kh¼ng ®Þnh ®îc cã sù thay ®æi (t¨ng lªn hay gi¶m ®i) hay kh«ng. C¶m nhËn c¸ nh©n cña ngêi ®îc pháng vÊn §iÒu lý thó lµ nhiÒu pháng vÊn s©u vµ nhãm th¶o luËn tËp trung kh¸c nhau ®Òu g©y Ên tîng chung r»ng b¹o lùc trong gia ®×nh ® gi¶m bít trong mêi n¨m qua. Nh÷ng lý do nªu lªn cho sù gi¶m bít nµy lµ tiªu chuÈn sèng ® ®îc c¶i thiÖn; cã sù gia t¨ng sè lîng viÖc lµm; ®Þa vÞ phô n÷ trong gia ®×nh vµ ngoµi céng ®ång réng lín h¬n ® ®îc n©ng lªn; ngêi ta cã møc häc vÊn tèt h¬n; phô n÷ tiÕp xóc víi bªn ngoµi gia ®×nh nhiÒu h¬n; c¸c chiÕn dÞch truyÒn th«ng ®¹i chóng cña nhµ níc thóc ®Èy "gia ®×nh h¹nh phóc" vµ phô n÷ còng tá ra kiªn nhÉn víi chång h¬n. Mét c¸n bé Héi phô n÷ nghÜ r»ng ngêi ta cã hiÓu biÕt nhiÒu h¬n vÒ LuËt H«n nh©n vµ gia ®×nh. Tuy nhiªn, nh÷ng ngêi ®îc hái kh¸c cho biÕt r»ng b¹o lùc trong gia ®×nh cã thÓ gia t¨ng trªn thùc tÕ nh lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa vµ sù qu¸ ®é sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Cïng víi ®« thÞ hãa lµ sù gia t¨ng c¸c qu¸n cµ-phª vµ bia «m. Tríc ®©y phÇn lín mäi ngêi lµ n«ng d©n. Sau mét ngµy lµm viÖc mÖt nhäc ®µn «ng thêng tô tËp uèng rîu víi b¹n bÌ t¹i nhµ vµo buæi tèi. Ngµy h«m sau hä l¹i tiÕp tôc lµm viÖc ngoµi ®ång. 21 B©y giê hä trë thµnh c«ng nh©n vµ sau ngµy lµm viÖc hä ®i uèng bia ë ngoµi qu¸n. V× thÕ hä bá bÔ gia ®×nh m×nh. N÷ c«ng nh©n viªn nhµ níc sèng ë n«ng th«n, 41 tuæi NhiÒu c¸n bé nhµ níc ®îc pháng vÊn cho r»ng b¹o lùc trong gia ®×nh ®ang gi¶m bít trong khi b¹o lùc chç c«ng céng (nh hiÕp d©m vµ ®Æc biÖt lµ hiÕp d©m trÎ em) vµ ly h«n ®ang gia t¨ng. Thªm vµo ®ã, mét thÈm ph¸n tßa ¸n ë mét quËn ë thµnh phè Hå ChÝ Minh cho r»ng xung ®ét gia ®×nh do uèng rîu ®ang gi¶m trong khi xung ®ét gia ®×nh do nî nÇn vµ ngo¹i t×nh ®ang gia t¨ng. §ång thêi, còng cã nh÷ng c¸n bé kh¸c nghÜ r»ng b¹o lùc ®ang gia t¨ng. Theo mét ngêi lµm viÖc ë mét tßa ¸n quËn ë Hµ néi th× sè lîng c¸c trêng hîp mang ®Õn tßa ¸n quËn gi¶i quyÕt cã liªn quan ®Õn h«n nh©n vµ gia ®×nh vµ ly h«n ®ang gia t¨ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Tuy nhiªn, sù gia t¨ng c¸c trêng hîp ra tßa vµ ly h«n kh«ng nhÊt thiÕt nãi lªn sù gia t¨ng c¸c vô b¹o lùc trong gia ®×nh. §iÒu nµy cã thÓ chØ ®¬n gi¶n lµ v× phô n÷ s½n sµng h¬n vµ cã kh¶ n¨ng h¬n trong viÖc th«ng b¸o c¸c vô b¹o lùc. NhËn thøc x héi vÒ h«n nh©n vµ gia ®×nh, vµ c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc ®ang thay ®æi. Phô n÷ cã thÓ ý thøc ®îc tèt h¬n vÒ quyÒn cña hä vµ ®ßi hái r»ng c¸c c¬ quan ph¸p luËt b¶o vÖ c¸c quyÒn cña hä. C¸c c¸n bé tßa ¸n cho thÊy r»ng ngµy cµng cã nhiÒu phô n÷ ®a ®¬n xin ly h«n tríc h¬n. N¨m 1998 kho¶ng hai phÇn ba ®¬n xin ly h«n lµ cña phô n÷. Mét n÷ c¸n bé ë mét Phßng T ph¸p quËn ë Hµ néi Thùc tÕ (®îc tr×nh bµy ë trªn) r»ng phô n÷ lµ ngêi kiÕm tiÒn chÝnh thêng dÔ bÞ ngîc ®i h¬n cã thÓ lµ mét yÕu tè quan träng cho viÖc tÇn sè vµ tÝnh nghiªm träng cña b¹o lùc trong gia ®×nh tiÕp tôc thay ®æi theo thêi gian nh thÕ nµo. Trong qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ c¸c cÊu tróc thu nhËp truyÒn thèng trong gia ®×nh bÞ th¸ch thøc. C¸c c¬ héi míi n¶y sinh cho phô n÷ ®Ó hä trë thµnh ngêi kiÕm tiÒn chÝnh trong khi mét sè nam giíi cã thÓ ph¶i ®¬ng ®Çu víi n¹n thÊt nghiÖp. §©y lµ mét vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu vµ theo dâi thªm. Ph©n tÝch so s¸nh b¸o chÝ Nhãm nghiªn cøu ® lùa chän ®Ó ph©n tÝch nh÷ng tê b¸o chÝnh trong mçi mét trong ba vïng nghiªn cøu. Hµ néi ®ã lµ Hµ néi míi, An ninh thñ ®«, vµ Phô n÷ thñ ®«; ë HuÕ lµ b¸o Thõa Thiªn-HuÕ; vµ ë thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ Sµi gßn gi¶i phãng, C«ng an thµnh phè Hå ChÝ Minh, vµ Phô n÷ thµnh phè Hå ChÝ Minh. Nh÷ng b¸o nµy ®îc lùa chän v× chóng ®îc xem nh nh÷ng tê b¸o nh¹y c¶m víi c¸c vÊn ®Ò cña phô n÷ 22 hoÆc ®Æc biÖt th«ng tin vÒ c¸c trêng hîp téi ph¹m. §Ó n¾m ®îc sù thay ®æi thÓ hiÖn trªn b¸o chÝ trong mêi n¨m qua, nhãm nghiªn cøu dù ®Þnh ®äc tÊt c¶ c¸c sè b¸o cña nh÷ng tê b¸o nµy xuÊt b¶n vµo th¸ng 4 n¨m 1999 vµ cïng th¸ng ®ã n¨m 1990. ChØ cã mét ngo¹i lÖ. Do nh÷ng khã kh¨n trong viÖc t×m ®ñ tÊt c¶ c¸c sè cña th¸ng ®ã vµo n¨m 1990 cña b¸o Phô n÷ thµnh phè Hå ChÝ Minh, c¸c sè b¸o cña th¸ng 10 n¨m 1992 ®îc lùa chän v× ®ã lµ th¸ng ®Çu tiªn sau th¸ng 4 n¨m 1990 mµ nhãm nghiªn cøu cã thÓ t×m ®îc ®ñ tÊt c¶ c¸c sè b¸o. B¶ng díi ®©y tãm t¾t kÕt qu¶: B¶ng 3. C¸c bµi viÕt trªn b¸o chÝ Tªn b¸o Tæng sè bµi viÕt Sè bµi viÕt vÒ b¹o lùc trªn c¬ së giíi 4/1990 4/1999 4/1990 4/1999 Hµ néi míi 0 0 An ninh thñ ®« 200 500 0 2 Phô n÷ thñ ®« 70 200 1 2 Thõa Thiªn-HuÕ 1500 0 3 Sµi gßn gi¶i phãng 0 0 C«ng an TP HCM 100 550 0 2 Phô n÷ TP HCM 400 (10/92) 180 3 (10/92) 7 Chó ý: NÕu kh«ng t×m ®îc bµi b¸o nµo vÒ b¹o lùc trªn c¬ së giíi, tæng sè bµi trong b¸o kh«ng ®îc ®Õm. Chó ý thªm lµ sè lîng t¬ng ®èi c¸c bµi b¸o cña cïng mét tê b¸o kh«ng nhÊt thiÕt t¬ng tù nhau trong hai n¨m so s¸nh v× mét sè b¸o ® thay ®æi gi÷a chõng tõ tuÇn b¸o hay hai lÇn mét tuÇn sang nhËt b¸o. Nh×n chung, ®iÒu râ rµng tõ b¶ng trªn lµ b¹o lùc trªn c¬ së giíi cha trë thµnh mét ®Ò tµi ®îc thiÕt lËp trªn c¸c b¸o ®îc xem xÐt ë ®©y. B¹o lùc trªn c¬ së giíi gÇn nh v¾ng bãng trong c¸c b¸o vµo n¨m 1990. N¨m 1999 mÆc dï cã nhiÒu bµi b¸o vÒ b¹o lùc h¬n nhng sè lîng Ýt ái c¸c bµi b¸o vÒ b¹o lùc dùa trªn c¬ së giíi cho thÊy r»ng ®ã cßn lµ mét ®Ò tµi kh«ng quan träng trong nh÷ng tê b¸o nµy. ViÖc thiÕu sù ®Ò cËp ®¸ng kÓ vÒ b¹o lùc trªn c¬ së giíi trong c¸c b¸o cña phô n÷ vµ an ninh c«ng céng khiÕn chóng kh«ng thÓ cung cÊp ®îc sù s¸ng tá nµo vÒ sù thay ®æi trong tÇn sè vµ tÝnh phæ biÕn cña n¹n b¹o lùc. §iÒu nµy còng gîi ra r»ng vÉn cha cã tiÕn bé nµo ®¸ng kÓ trong ý thøc c«ng céng vÒ tÇm quan träng cña nh÷ng vÊn ®Ò nµy. 23 Còng nh c¸c pháng vÊn nãi chung, viÖc ®a tin h¹n chÕ trªn ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng còng g¾n b¹o lùc trªn c¬ së giíi víi c¸c vÊn ®Ò kh¸c nh khã kh¨n kinh tÕ, l¹m dông rîu vµ ma tóy, sù v« tr¸ch nhiÖm cña ngêi chång, ngo¹i t×nh, hµnh vi kh«ng thÝch hîp cña ngêi vî vµ tÝnh nãng cña ngêi chång. MÆc dï kh«ng nãi râ, nh÷ng bµi b¸o nµy cã hµm ý r»ng cã mét møc ®é xung ®ét gia ®×nh vµ ngîc ®i trong gia ®×nh lµ ®iÒu b×nh thêng trong gia ®×nh, vµ cã hµm ý r»ng phô n÷ phÇn nµo ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ n¹n b¹o lùc v× nh÷ng hµnh vi kh«ng thÝch hîp cña hä. Nh÷ng gîi ý ®a ra trong nh÷ng bµi b¸o nµy cho phô n÷ lµ hä nªn cè g¾ng hiÓu chång m×nh vµ hßa gi¶i lµ ch×a khãa cho viÖc gi¶i quyÕt c¸c xung ®ét gia ®×nh. Ph©n tÝch b¸o vµ t¹p chÝ tõ 1983 Tõ 1983 ViÖn X héi häc ® thu thËp mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c bµi b¸o in trong c¸c b¸o vµ t¹p chÝ vÒ c¸c vÊn ®Ò h«n nh©n vµ gia ®×nh. Nh÷ng Ên phÈm ®îc thu thËp bao gåm tÊt c¶ nh÷ng tê b¸o quan träng, c¸c tuÇn b¸o, th¸ng b¸o, vµ quý b¸o lu hµnh ë Hµ néi. Su tËp nµy kh«ng bao trïm toµn bé nh÷ng bµi b¸o in trong c¸c Ên phÈm nµy. MÆc dï vËy nã còng cung cÊp mét nguån th«ng tin quý b¸u. Su tËp nµy cho thÊy r»ng b¹o lùc trong gia ®×nh kh«ng ph¶i lµ ®Ò tµi th¶o luËn c«ng céng tríc n¨m 1994. Tríc n¨m 1994 chØ cã mét sè Ýt nh÷ng bµi viÕt lÎ tÎ vÒ mét sè d¹ng b¹o lùc trªn c¬ së giíi nh n¹n mi d©m, n¹n bu«n b¸n phô n÷, ngo¹i t×nh, ngîc ®i vÒ th©n thÓ liªn quan ®Õn ly h«n, vµ n¹n t¶o h«n. ThuËt ng÷ "b¹o lùc" ® kh«ng ®îc sö dông ®Ó m« t¶ nh÷ng ngîc ®i nµy, vµ kh«ng cã tõ chung nµo t¬ng ®¬ng víi tõ "gender-based violence" (b¹o lùc trªn c¬ së giíi) cña tiÕng Anh. Nh÷ng trêng hîp b¹o lùc ®îc ®Ò cËp ®Õn trong c¸c Ên phÈm trong giai ®o¹n nµy thêng lµ vÒ c¸c trêng hîp cùc ®oan, nhiÒu trêng hîp trong sè ®ã liªn quan ®Õn c¸c téi h×nh sù nh giÕt ngêi, dïng hung khÝ tÊn c«ng phô n÷ vµ g©y th¬ng tËt nÆng, hiÕp d©m, hay c¸c trêng hîp ly h«n cã liªn quan ®Õn ®¸nh ®Ëp d man. C¸c t¸c gi¶ cña nh÷ng bµi b¸o nµy tin r»ng nh÷ng hµnh ®éng b¹o lùc nµy chØ x¶y ra trong mét sè phÇn tr¨m rÊt nhá c¸c gia ®×nh. Nh÷ng ngêi dïng b¹o lùc ®îc m« t¶ nh "nh÷ng phÇn tö xÊu", cã b¶n chÊt c«n ®å, Ýt häc, Ých kû, lêi biÕng vµ v« tr¸ch nhiÖm, nh÷ng kÎ nghiÖn rîu vµ/hoÆc ma tóy, cê b¹c hay bu«ng th¶ vÒ t×nh dôc. NhiÒu ngêi trong sè nh÷ng ngêi dïng b¹o lùc cã tiÒn ¸n tiÒn sù. Nh÷ng trêng hîp b¹o lùc Ýt nghiªm träng h¬n chØ ®îc ®Ò cËp tho¸ng qua trong nh÷ng bµi viÕt vÒ ly h«n mµ trong ®ã b¹o lùc vÒ th©n thÓ ®îc xem nh mét nguyªn nh©n cña ly h«n. 24 Trong su tËp n¨m 1994 chØ cã mét bµi b¸o nhan ®Ò "B¹o lùc v« h×nh trong gia ®×nh" cña t¸c gi¶ Lª ThÞ Quý in trong Khoa häc vµ §êi sèng (26 th¸ng 5 n¨m 1994) mµ trong ®ã thuËt ng÷ "b¹o lùc trong gia ®×nh" ®îc sö dông lÇn ®Çu tiªn. Tuy nhiªn t¸c gi¶ tËp trung vµo c¸i mµ t¸c gi¶ gäi lµ b¹o lùc v« h×nh lµ khèi lîng c«ng viÖc nÆng nhäc cña phô n÷, khã kh¨n vÒ kinh tÕ, tÝnh c¬ ®éng theo kh«ng gian h¹n chÕ, vµ c¬ héi häc hµnh h¹n chÕ cña phô n÷. Trong su tËp n¨m 1995, còng t¸c gi¶ Lª ThÞ Quý viÕt bµi "T¨ng cêng kiÓm so¸t x héi, ng¨n ngõa b¹o lùc gia ®×nh" (sè ®Æc biÖt cuèi tuÇn cña b¸o Nh©n d©n, 9 th¸ng 9 n¨m 1995) mµ trong ®ã t¸c gi¶ b¾t ®Çu bµi b¸o b»ng viÖc trÝch dÉn nguyªn v¨n tiÕng Anh thuËt ng÷ "domestic violence" víi lêi dÞch sang tiÕng ViÖt lµ "b¹o lùc trong gia ®×nh". T¸c gi¶ tiÕp tôc bµi b¸o b»ng viÖc gi¶i thÝch r»ng b¹o lùc trong gia ®×nh ® trë thµnh mét chñ ®Ò quan träng t¹i c¸c héi nghÞ quèc tÕ vÒ phô n÷, ®Æc biÖt lµ Héi nghÞ quèc tÕ vÒ b¹o lùc trªn c¬ së giíi tæ chøc ë Bali (Indonesia) vµo th¸ng 8 n¨m 1993, vµ Héi nghÞ quèc tÕ lÇn thø 4 vÒ phô n÷ ë B¾c kinh. Trong c¸c su tËp n¨m 1995 vµ 1996 cã mét sè bµi b¸o ®¸p lêi c¸c tµi liÖu cña Liªn hîp quèc vÒ c¸c vÊn ®Ò giíi vµ gia ®×nh, vµ th¶o luËn vÒ n¹n ®¸nh vî trong c¸c vô ly h«n, ngo¹i t×nh, vµ t¶o h«n. Nãi chung trong kho¶ng 1994-96 mÆc dï b¹o lùc gia ®×nh ®îc ®Ò cËp ®Õn trong mét sè Ýt bµi b¸o, nã vÉn cha ph¶i lµ mét chñ ®Ò quan träng. Kh¸i niÖm b¹o lùc chØ giíi h¹n ë nh÷ng vô b¹o lùc vÒ th©n thÓ nghiªm träng, thêng kÌm theo c¸c téi ph¹m h×nh sù. B¹o lùc trªn c¬ së giíi, vµ cô thÓ h¬n lµ b¹o lùc trong gia ®×nh, xuÊt hiÖn trªn b¸o chÝ nhiÒu h¬n trong su tËp n¨m 1997 vµ 1998. Trong hai su tËp nµy lÇn ®Çu tiªn nh©n viªn th viÖn cña ViÖn X héi häc dµnh riªng mét phÇn ®Ó lu gi÷ nh÷ng bµi b¸o vÒ b¹o lùc trong gia ®×nh (13 bµi cho n¨m 1997 vµ 6 bµi cho n¨m 1998, kh«ng kÓ b¹o lùc trong t¶o h«n vµ ly h«n lµ hai phÇn chuyªn biÖt riªng kh¸c). Trong mét sè bµi b¸o vÒ b¹o lùc, c¸c t¸c gi¶ më réng kh¸i niÖm b¹o lùc ®Ó ®a vµo nh÷ng ngîc ®i Ýt nghiªm träng h¬n mµ hä tin lµ phæ biÕn nhng kh«ng cÇn ®Õn nh÷ng can thiÖp cña c¸c c¬ quan ph¸p luËt. Tuy nhiªn, trong phÇn lín c¸c trêng hîp thuËt ng÷ "b¹o lùc" chØ ®îc dïng ®Ó chØ nh÷ng ngîc ®i vÒ th©n thÓ. Th«ng ®iÖp míi ë ®©y bao gåm (1) b¹o lùc trong gia ®×nh lµ phæ biÕn, (2) b¹o lùc trong gia ®×nh ®ang gia t¨ng, (3) phô n÷ cÇn sù gióp ®ì ®Ó ®îc b¶o vÖ khái b¹o lùc, vµ (4) b¹o lùc trªn c¬ së giíi lµ mét chñ ®Ò quan träng cÇn ®Õn sù chó ý cña ®«ng ®¶o mäi ngêi h¬n. 25 Nh×n chung, c¸c t¸c gi¶ cña c¸c bµi b¸o gÇn ®©y tin r»ng b¹o lùc trong gia ®×nh ®ang gia t¨ng nh lµ hËu qu¶ cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng. Nh÷ng nguyªn nh©n quan träng cña n¹n b¹o lùc ®îc ®Ò cËp ®Õn bao gåm: sù gia trëng phong kiÕn cña ®µn «ng, sù nghÌo khæ, sù kh¸c biÖt gi÷a ngêi giµu vµ ngêi nghÌo, häc vÊn thÊp cña nh÷ng ngêi dïng b¹o lùc, nghiÖn rîu, cê b¹c, l¹m dông ma tóy, ngo¹i t×nh vµ l¹m dông t×nh dôc--tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy ®îc c¸c t¸c gi¶ tin r»ng ®ang gia t¨ng do c¸c t¸c ®éng tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. C¸c t¸c gi¶, tuy nhiªn, kh«ng ®a ra ®îc b»ng chøng nhÊt qu¸n nµo ®Ó hç trî cho kh¼ng ®Þnh vÒ tÝnh phæ biÕn vµ sù thay ®æi cña c¸c ngîc ®i b¹o lùc. PhÇn lín c¸c kÕt luËn cña hä lµ nh÷ng luËn ®iÓm t biÖn dùa trªn mét sè h¹n chÕ c¸c trêng hîp cùc ®oan. Mét sè bµi nªu lªn c¸c thèng kª cña tßa ¸n ë c¸c cÊp kh¸c nhau, tuy nhiªn nh÷ng con sè ®îc trÝch trong nh÷ng bµi kh¸c nhau thêng kh«ng nhÊt qu¸n víi nhau. MÆc dï ®iÒu kh¼ng ®Þnh r»ng b¹o lùc trong gia ®×nh ®ang gia t¨ng ®îc ®a ra nhiÒu lÇn trong c¸c bµi b¸o nµy, c¸c t¸c gi¶ kh«ng cung cÊp ®îc b»ng chøng ch¾c ch¾n nµo vÒ ®iÒu nµy. Tãm l¹i, viÖc ph©n tÝch c¸c bµi trªn b¸o chÝ cho thÊy r»ng ®Ò tµi b¹o lùc trong gia ®×nh chØ míi xuÊt hiÖn gÇn ®©y trªn c¸c b¸o vµ t¹p chÝ, cã lÏ do ¶nh hëng cña c¸c héi nghÞ quèc tÕ vµ c¸c Ên phÈm quèc tÕ ® nªu lªn vÊn ®Ò nµy. §ång thêi bÒ næi cña c¸c vÊn ®Ò nµy trªn mÆt b¸o cßn rÊt h¹n chÕ vµ chóng cha trë thµnh mét ®Ò tµi u tiªn cho c¸c th¶o luËn c«ng céng. Trong khi viÖc ph©n tÝch c¸c bµi viÕt trªn b¸o chÝ ®em l¹i sù hiÓu biÕt thªm vÒ c¸c chuÈn mùc v¨n hãa liªn quan ®Õn n¹n b¹o lùc, nã cho ta biÕt rÊt Ýt vÒ tÝnh phæ biÕn vµ tÇn sè cña b¹o lùc còng nh sù thay ®æi cña nã theo thêi gian. 5. Ph¶n øng cña c¸ nh©n vµ c¸c thÓ chÕ Ph¶n øng cña c¸ nh©n phô n÷ Mäi ngêi, c¶ nam giíi vµ phô n÷ ®îc pháng vÊn, ®Òu bµy tá mét c¸ch m¹nh mÏ tÇm quan träng cña viÖc duy tr× sù toµn vÑn cña gia ®×nh. V× thÕ ngêi ta nhÊn m¹nh ®Õn kh¶ n¨ng vµ sù cÇn thiÕt cña phô n÷ trong viÖc chÞu nhÞn ngîc ®i trong h«n nh©n. ChØ khi b¹o lùc ®e däa nghiªm träng sù hµi hßa vµ danh dù cña gia ®×nh th× ngêi phô n÷ míi buéc ph¶i hµnh ®éng. Phô n÷ tá ra chÞu nhÞn nh÷ng ngîc ®i Ýt nghiªm träng vµ kh«ng thêng xuyªn mµ hä coi lµ "b×nh thêng", hoÆc nÕu hä tin r»ng chÝnh hä ® tù chuèc lÊy b¹o lùc. 26 §èi víi nh÷ng ngîc ®i nghiªm träng h¬n vµ kÐo dµi, phô n÷ ph¶n øng kh¸c nhau. Mét nhãm phô n÷ nãi r»ng cã mét sè phô n÷ dÔ tÝnh vµ sÏ quªn chuyÖn bÞ ®¸nh. "Tuy nhiªn, ®èi víi nh÷ng phô n÷ sèng b»ng néi t©m nhiÒu hä kh«ng thÓ quªn ®îc sù chöi m¾ng vµ ®¸nh ®Ëp cña chång" (Th¶o luËn nhãm phô n÷ ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh). NhiÒu phô n÷, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ngêi cã häc vÊn cao vµ sèng ë ®« thÞ, cè t×nh kh«ng nãi chuyÖn víi chång trong nhiÒu ngµy (chiÕn thuËt "chiÕn tranh l¹nh") ®Ó bµy tá sù ph¶n ®èi cña m×nh. Nh÷ng phô n÷ kh¸c ph¶n øng l¹i b»ng lêi nãi víi hy väng thu hót sù chó ý cña hµng xãm ®Ó hä ®Õn gióp. Mét sè phô n÷ chñ ®éng nhê b¹n bÌ vµ hä hµng gióp ®ì, ®Æc biÖt lµ cha mÑ m×nh lµ ngêi cã thÓ cho t¹m l¸nh vµ khuyªn b¶o hai vî chång nh»m gióp hä hßa gi¶i vµ tr¸nh sù ®¸nh vî trong t¬ng lai. C¸c tæ chøc x héi nh Héi phô n÷, ban hßa gi¶i còng lµ n¬i phô n÷ cã thÓ nhê cËy lóc khã kh¨n. hai thµnh phè chÝnh, nhiÒu phô n÷ cã ®iÖn tho¹i hoÆc sèng ë gÇn thµnh phè t×m lêi khuyªn th«ng qua ®êng d©y t vÊn nãng hay c¸c trung t©m t vÊn míi ®îc thiÕt lËp. Mét ph¶n øng kh¸ phæ biÕn kh¸c trong nh÷ng trêng hîp nghiªm träng lµ ly h«n. Theo mét luËt s cña Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao, n¨m 1994 cã 17.897 phô n÷ ®a ®¬n vµ ®îc chÊp nhËn ly h«n v× hä lµ n¹n nh©n cña b¹o lùc vÒ th©n thÓ do chång hä g©y ra. Con sè nµy cho n¨m 1995 vµ 1996 t¬ng øng lµ 24.992 vµ 19.828 (Xem Ly h«n: Mét vÊn ®Ò kªu gäi sù chó ý do luËt s Hoa Cóc viÕt ®¨ng trªn b¸o Phô n÷ ViÖt nam sè ra ngµy 4 th¸ng 8 n¨m 1997). Tuy nhiªn, ly h«n ®îc xem nh lèi tho¸t cuèi cïng khi ngêi vî kh«ng thÓ chÞu ®ùng thªm ngîc ®i n÷a. PhÇn lín phô n÷ ph¶i chÞu ®ùng sù ®au khæ, kh«ng biÕt ph¶i lµm g×. Hä sèng cho con hä. Ly h«n lµ ®iÒu kh«ng ai muèn. NÕu ngêi phô n÷ cßn trÎ, hä cã thÓ khæ së v× ly h«n Ýt h¬n. Cã ngêi phô n÷ ® 40 tuæi, cã con vµ bÞ chång ®¸nh ®Ëp. NÕu chÞ ta ly h«n, con chÞ sÏ mÊt cha nÕu chóng sèng víi mÑ hoÆc mÊt mÑ nÕu chóng sèng víi cha. Con chÞ cã thÓ h háng. NhiÒu cÆp vî chång ly h«n cã con h háng. NÕu ngêi chång t¸i gi¸, mÎ ghÎ cã thÓ xö tÖ víi ®øa trÎ. V× thÕ nhiÒu phô n÷ nghÜ r»ng hä nªn chÞu ®ùng sù ®au khæ vµ gi÷ gia ®×nh cho con c¸i m×nh. Th¶o luËn nhãm phô n÷ ë mét x n«ng th«n ë Hµ néi Ph¶n øng cña hµng xãm vµ b¹n bÌ Trong nhiÒu trêng hîp xung ®ét gia ®×nh, phô n÷ im lÆng chÞu nhÞn khi ngêi chång tá ra tøc giËn. Toµn bé ®iÒu nµy x¶y ra kÝn ®¸o trong nhµ. Chõng nµo xung ®ét gia ®×nh kh«ng nghiªm träng l¾m ®Ó cã thÓ thu hót sù chó ý cña hµng xãm th× kh«ng cã ai can thiÖp c¶. Hµng xãm vµ hä hµng qu¶ thËt lµ nh÷ng nhãm quan träng nhÊt tíi gióp phô n÷ trong nh÷ng trêng hîp nghiªm träng. Trong c¸c trêng hîp kh¸c phô n÷ 27 bÞ chång ngîc ®i cã thÓ nãi chuyÖn riªng víi hä hµng hay b¹n bÌ ®Ó nhê hä can thiÖp vµ nãi víi ngêi chång. Th«ng thêng phô n÷ chÞu ®ùng [ngîc ®i] vµ im lÆng. Khi hä kh«ng thÓ chÞu ®îc th× hä hµng nhµ chång sÏ tham gia gi¶i quyÕt m©u thuÉn. Nam 38 tuæi trong th¶o luËn nhãm ë mét x ë Hµ néi Khi phô n÷ bÞ ngîc ®i, ®iÒu ®Çu tiªn lµ hä nhê cha mÑ vµ anh chÞ em gióp ®ì. Héi phô n÷ cã thÓ tham gia sau ®ã. Th¶o luËn nhãm n÷ ë mét x n«ng th«n NhiÒu ngêi ®îc hái nãi r»ng hµng xãm rÊt quan träng trong viÖc chÆn ®øng b¹o lùc trong gia ®×nh. Nhng hµng xãm thêng chØ biÕt ®Õn nh÷ng trêng hîp nghiªm träng cã g©y ra mÊt trËt tù trong khu ë. TÊt c¶ mäi ngêi ®îc hái ®Òu ®ång ý r»ng nh÷ng ngêi chång ®¸nh vî d man cÇn ph¶i bÞ ®a ra xÐt xö, tuy thÕ cã mét sè ngêi còng ®a ra ®¸nh gi¸ vÒ ®¹o ®øc vÒ viÖc ai lµ ngêi cã lçi g©y ra sù b¹o lùc. Lµ mét ngêi ®µn «ng, t«i kh«ng ®ång ý nÕu ngêi nµo ®ã ®¸nh vî m×nh bëi v× nh thÕ lµ vi ph¹m [ph¸p luËt]. Chóng ta sÏ c¶m thÊy thÕ nµo nÕu mét ngêi nµo ®ã kháe h¬n chóng ta ®¸nh chóng ta? Tuy nhiªn, nÕu mét trong c¸c hµng xãm cña t«i ®¸nh vî anh ta v× chÞ ta kh«ng tèt, t«i kh«ng quan t©m. Nhng nÕu chÞ ta lµ ngêi tèt, t«i sÏ c¶m thÊy tøc giËn vÒ ®iÒu ®ã. Th¶o luËn nhãm nam ë HuÕ Nh÷ng ngêi ®µn «ng kh¸c trong th¶o luËn nhãm ë HuÕ nµy bµn ®Õn c¸c gi¶i ph¸p cã liªn quan nhiÒu ®Õn sù can thiÖp tõ bªn ngoµi. Hä nãi r»ng trong trêng hîp ®µn «ng say rîu ®¸nh vî th× hµng xãm nªn ®Õn can ng¨n c¶ hai vî chång. Trong nh÷ng trêng hîp kh¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng nh tæ trëng tæ d©n c nªn can thiÖp. Ph¶n øng cña c¸c thÓ chÕ Lµ mét níc x héi chñ nghÜa, ViÖt nam ® x©y dùng mét hÖ thèng cÊu tróc vÒ thÓ chÕ m¹nh ®Õn tËn cÊp x/phêng. NhiÒu thÓ chÕ nµy can thiÖp vµo c¸c vÊn ®Ò gia ®×nh. Tuy nhiªn, nh÷ng ph¶n øng cña c¸c thÓ chÕ kh¸c nhau ®èi víi b¹o lùc trong gia ®×nh n¶y sinh tõ thÈm quyÒn cña hä nh»m duy tr× sù hµi hßa trong céng ®ång h¬n lµ mèi quan t©m ®Õn c¸c quyÒn c¸ nh©n cña n¹n nh©n. cÊp x/phêng cã c¸c côm d©n c víi kho¶ng 25 ®Õn 80 hé gia ®×nh vµ ë mét sè x/phêng nh÷ng côm d©n c nµy cã tæ d©n c cã tr¸ch nhiÖm duy tr× trËt tù x héi trong céng ®ång. Nh÷ng tæ d©n c nµy cã thÓ 28 hîp t¸c víi c«ng an cã nhiÖm vô tuÇn tra ®iÓm d©n c nhÊt ®Þnh, vµ còng hîp t¸c víi tæ hßa gi¶i ®îc thiÕt lËp t¹i mçi khu phè hay lµng x ë n«ng th«n. Mçi tæ hßa gi¶i thêng bao gåm mét ®¹i diÖn cña Héi phô n÷, mét ®¹i diÖn cña MÆt trËn tæ quèc, vµ mét c¸ nh©n ®¸ng kÝnh trong khu d©n c. Th«ng thêng ngêi phô n÷ duy nhÊt trong c¸c tæ nµy lµ ®¹i diÖn cña Héi phô n÷. Tæ d©n c Vai trß cña tæ d©n c tá ra m¹nh nhÊt ë tØnh miÒn Trung vµ gÇn nh kh«ng ®îc ngêi ®îc hái ®Ò cËp ®Õn ë miÒn B¾c hay miÒn Nam. Trong c¶ ba th¶o luËn nhãm tËp trung ë HuÕ ta thÊy cã vai trß vµ tr¸ch nhiÖm ®îc mäi ngêi nh×n nhËn lµ m¹nh cña c¸c thÓ chÕ ®Þa ph¬ng. T«i lµ tæ trëng tæ d©n c. Mét lÇn cã cÆp vî chång ®¸nh chöi nhµu t«i ®Õn ®Ó can thiÖp nhng ngêi chång ®uæi t«i ®i. Tuy nhiªn, t«i nghÜ r»ng ®ã lµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh vµ khi hä lµm lµnh víi nhau hä th«ng c¶m víi c¬ng vÞ cña t«i. Cã nhiÒu trêng hîp nh vËy. NÕu kh«ng cã ai cã tr¸ch nhiÖm can thiÖp vµo nh÷ng t×nh huèng nh vËy th× x héi sÏ lo¹n v× mÊt trËt tù. Nam trÎ trong th¶o luËn nhãm ë HuÕ Cha t«i lµ tæ trëng tæ d©n c nªn t«i biÕt lµ khi cã ngêi chång ®¸nh vî m×nh th× cha t«i ®Õn khuyªn gi¶i hä ®iÒu hay lÏ ph¶i vµ ai lµ ngêi cã lçi. Mét phô n÷ trong th¶o luËn nhãm ë HuÕ H¬n n÷a, nh÷ng thÓ chÕ cña céng ®ång nµy--ngoµi qu¸ tr×nh luËt ph¸p chÝnh thøc ra--cã quyÒn ph¹t tiÒn hay ph¹t viÖc nh lao ®éng c«ng Ých. Trong tæ cña t«i cã mét gia ®×nh cã ngêi chång giËn vî m×nh vµ ®èt hÕt quÇn ¸o cña chÞ Êy. Tæ an ninh ® mêi anh ta ®Õn häp víi hä 5-6 lÇn vµ ph¹t anh ta kho¶ng 50 ngh×n ®ång. Nhng anh ta vÉn tiÕp tôc ®¸nh vî cho nªn anh ta ph¶i lµm lao ®éng c«ng Ých trong khu ë. Phô n÷ trªn 30 tuæi trong th¶o luËn nhãm ë HuÕ Héi phô n÷ vµ tæ hßa gi¶i Trõ phi ®îc ngêi phô n÷ hay gia ®×nh hä mêi tíi can thiÖp, Héi phô n÷ vµ tæ hßa gi¶i thêng chØ can thiÖp vµo nh÷ng trêng hîp b¹o lùc trong gia ®×nh rÊt nghiªm träng, vµ hä thêng chØ can thiÖp ®Ó chÊm døt ngay lóc ®ã sù ngîc ®i. Nãi chung kh«ng cã t vÊn tiÕp theo cho cÆp vî chång ®ã. Tæ hßa gi¶i vµ Héi phô n÷ còng tham gia vµo c¸c vô ly h«n v× qu¸ tr×nh hßa gi¶i ®îc luËt ph¸p quy ®Þnh tríc khi Tßa ¸n cã thÓ mang vô xin ly h«n ®ã ra xö. Tæ hßa gi¶i can thiÖp chØ khi t×nh h×nh rÊt nghiªm träng, nh trong qu¸ tr×nh ly h«n, hay khi hai vî chång cã x« s¸t lín. Hä kh«ng quan t©m tíi nh÷ng vô chöi bíi nhau th«ng thêng. 29 Mét phô n÷ trÎ trong th¶o luËn nhãm ë mét phêng V× phÇn lín c¸c trêng hîp x¶y ra ®»ng sau c¸nh cöa ®ãng kÝn nªn Héi phô n÷ vµ tæ hßa gi¶i rÊt khã biÕt vÒ nh÷ng hoµn c¶nh xung ®ét. Ch¼ng h¹n, ë mét phêng ®« thÞ, c¸c c¸n bé cho biÕt trong n¨m 1998 chØ cã ba vô b¹o lùc gia ®×nh trong phêng mµ trong ®ã tæ hßa gi¶i ph¶i can thiÖp. Con sè Ýt c¸c trêng hîp ghi nhËn ®îc cã thÓ lµ do tÝnh riªng t cña c¸c gia ®×nh cã xung ®ét vµ/hoÆc do sù thiÕu ph¶n øng cña tæ. T«i kh«ng nghÜ r»ng cã ai ®ã trong phêng nµy ® tõng bao giê tiÕp xóc víi tæ hßa gi¶i hÕt. Tæ hßa gi¶i ® kh«ng thùc hiÖn tèt chøc n¨ng cña m×nh. T«i kh«ng biÕt nãi g× vÒ hä v× khi cã ®iÒu bÊt æn x¶y ra t«i kh«ng bao giê thÊy hä ®Õn gióp. Mét ngêi ®µn «ng trong th¶o luËn nhãm ë mét phêng T«i kh«ng biÕt ai trong tæ hßa gi¶i. DÜ nhiªn tæ hßa gi¶i kh«ng thÓ biÕt hÕt mäi trêng hîp v× phÇn lín xung ®ét gia ®×nh chØ lµ xung ®ét nhá vµ kÐo dµi kh«ng l©u. Hä kh«ng biÕt hÕt mäi trêng hîp ®Ó mµ can thiÖp. Mét ngêi ®µn «ng kh¸c trong th¶o luËn nhãm ë mét phêng Mét khã kh¨n thêng ®îc nªu lªn víi c¸c tæ hßa gi¶i lµ nh÷ng ngêi ë cÊp x/phêng kh«ng biÕt hÕt c¸c quyÒn vµ nghÜa vô hîp ph¸p cña m×nh trong khi c¸c thµnh viªn cña tæ hßa gi¶i vµ Héi phô n÷ kh«ng ®îc ®µo t¹o chuyªn nghiÖp vÒ viÖc t vÊn vµ cho lêi khuyªn nh thÕ nµo. Cã khã kh¨n lµ trong qu¸ tr×nh hßa gi¶i c¸c thµnh viªn cña tæ hßa gi¶i chØ lµm viÖc b»ng lßng nhiÖt t×nh cña m×nh. Hä kh«ng cã chuyªn m«n ®Ó lµm ®iÒu nµy. §iÒu nµy gi¶i thÝch t¹i sao hä cã Ýt søc thuyÕt phôc. Hä kh«ng thÓ ph©n tÝch t×nh h×nh vµ gi¶i thÝch ph¶i tr¸i. Th¶o luËn nhãm nam ë mét x n«ng th«n H¬n n÷a, lêi khuyªn do c¸c tæ chøc can thiÖp nµy ®a ra dùa theo c¸ch truyÒn thèng trªn quan niÖm vÒ viÖc duy tr× sù hµi hßa x héi vµ tÝnh toµn vÑn cña gia ®×nh. Th«ng thêng nhÊt lµ lîi Ých cña con c¸i ®îc ®Æt trªn lîi Ých c¸ nh©n cña mçi ngêi trong cÆp vî chång. Ngêi ta tin mét c¸ch réng ri r»ng nh÷ng ®øa trÎ v« téi cña c¸c gia ®×nh tan vì kh«ng nhËn ®îc sù ch¨m sãc vµ gi¸o dôc tèt. Do ®ã phô n÷ trong c¸c h«n nh©n nhiÒu tr¾c trë ®îc ®îc khuyªn nªn hy sinh v× con c¸i m×nh. Héi phô n÷ vµ tæ hßa gi¶i nh vËy thêng khuyªn phô n÷ kh«ng nªn t×m c¸ch ly h«n. Mét ®¹i diÖn cña Héi phô n÷ ë tØnh miÒn Trung kÓ mét trêng hîp mµ chÞ ® can thiÖp. ChÞ khuyªn ngêi phô n÷ r»ng chÞ ta nªn kiÒm chÕ khi chång tøc giËn, vµ ®Ò nghÞ hµng xãm gióp ®ì lµm dÞu t×nh h×nh. Mét ®¹i diÖn cña Héi phô n÷ trong Nam còng kÓ r»ng chÞ còng khuyªn ®èi tîng cña m×nh mét c¸ch t¬ng tù nh: 30 Xin hy kiªn nhÉn th× chÞ vÉn cßn cã chång vµ c¸c con chÞ vÉn cßn cã cha. NÕu chÞ ly dÞ anh Êy lóc nµy th× cuéc sèng cña chÞ sÏ khã kh¨n h¬n. C¸c dÞch vô t vÊn Trong mÊy thËp kû, tuÇn b¸o Phô n÷ ViÖt nam ® cã chuyªn môc hái-®¸p dµnh ®Ó gióp c¸c phô n÷ trong c¸c gia ®×nh khã kh¨n gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vµ xung ®ét cña m×nh. Sù thµnh c«ng cña b¸o Phô n÷ ViÖt nam ® khÝch lÖ nh÷ng tê b¸o kh¸c noi theo. C¸c trung t©m t vÊn còng xuÊt hiÖn ë hai thµnh phè lín lµ Hµ néi vµ TP Hå ChÝ Minh. S¸u n¨m vÒ tríc, mét trung t©m t vÊn ®Çu tiªn, Trung t©m T vÊn vÒ T×nh yªu, h«n nh©n, vµ gia ®×nh, ® ®îc HiÖp héi Thanh niªn ViÖt nam thiÕt lËp ë TP Hå ChÝ Minh. Trung t©m nµy cung cÊp c¸c dÞch vô th«ng qua t vÊn trùc tiÕp, ®êng ®iÖn tho¹i nãng, vµ th«ng qua th tõ th«ng thêng. C¸c luËt s, b¸c sü, chuyªn gia tõ nhiÒu ngµnh khoa häc x héi, vµ c¸c c¸n bé cña §oµn Thanh niªn vµ Héi phô n÷ lµ nh©n viªn cña trung t©m. Trong nh÷ng n¨m ho¹t ®éng cña m×nh trung t©m nµy ® cung cÊp dÞch vô cho ngµy cµng nhiÒu phô n÷ ®ang chÞu ®ùng n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh. Mét chuyªn gia cao cÊp cña trung t©m ® ph¸t biÓu r»ng: Trong c«ng t¸c t vÊn cña chóng t«i, chóng t«i thÊy r»ng b¹o lùc trªn c¬ së giíi trong gia ®×nh lµ mét hiÖn tîng x héi phæ biÕn mét c¸ch ®¸ng b¸o ®éng. Nã cã hµng ngh×n h×nh thøc. Nã x¶y ra víi c¸c cÆp vî chång trong mäi ®é tuæi vµ víi tr×nh ®é häc vÊn còng nh t«n gi¸o kh¸c nhau. ChØ cã mét kh¸c biÖt lµ nh÷ng «ng chång cã häc vÊn cao thêng cã nhiÒu ngîc ®i vÒ t×nh c¶m h¬n vµ ®µn «ng cã häc vÊn thÊp thêng cã d¹ng b¹o lùc vÒ th©n thÓ th« b¹o vµ tr¾ng trîn h¬n. Cã nhiÒu lý do cña n¹n b¹o lùc, nhng trong sè nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa lµ ¶nh hëng cña t tëng phong kiÕn r»ng ngêi chång lµ «ng chñ vµ ngêi vî lµ kÎ hÇu, lµ d©n trÝ thÊp, sù tiÕp thu kh«ng ®ång ®Òu lèi sèng ph¬ng t©y gi÷a chång vµ vî, sù thiÕu hiÓu biÕt vÒ b×nh ®¼ng giíi vµ quyÒn cña phô n÷ vÒ phÝa chÞ em phô n÷, vµ sù thiÕu c¸c biÖn ph¸p thiÕt chÕ h÷u hiÖu ®Ó b¶o vÖ phô n÷. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ c¸c quan hÖ x héi më hiÖn nay, c¸c t¸c ®éng tiªu cùc [cña kinh tÕ thÞ trêng] tù do ho¹t ®éng trong x héi díi d¹ng g¸i mi d©m, ngo¹i t×nh, l¹m dông ma tóy, cê b¹c, lõa ®¶o, vµ lèi sèng Ých kû vµ v« tr¸ch nhiÖm. Nh÷ng tÖ n¹n x héi nµy ®i kÌm víi c¸c nguyªn nh©n nªu trªn ® dÉn ®Õn sù gia t¨ng vµ ®a d¹ng hãa b¹o lùc trong gia ®×nh. §iÒu nµy ® tíc ®o¹t cña nhiÒu phô n÷ quyÒn b×nh ®¼ng vÒ giíi cña hä mµ hä cÇn ph¶i cã trong cuéc sèng trong hßa b×nh vµ ®Æc biÖt trong hÖ thèng chÝnh trÞ tiÕn bé ë ViÖt nam. HiÖn nay trung t©m nµy ®ang th¶o luËn vÒ viÖc cã nªn thiÕt lËp mét nhµ t¹m l¸nh cho c¸c n¹n nh©n cña n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh. Theo mét b¸o c¸o cña b¸o §êi sèng gia ®×nh (sè 29, th¸ng 8 ngµy 12-19, 1999), ý tëng vÒ mét nhµ t¹m l¸nh cho phô n÷ ® lµm næi lªn nhiÒu tranh luËn trong sè c¸c chuyªn gia t vÊn vµ c¸c nhµ ho¹t ®éng thùc tiÔn. Trong khi ý tëng vÒ nhµ t¹m l¸nh nµy nh×n chung ®îc ñng hé vµ thêng 31 ®îc coi lµ cøu c¸nh cuèi cïng ®èi víi nhiÒu phô n÷ trong nh÷ng hoµn c¶nh tuyÖt väng, mét sè chuyªn gia lo ng¹i vÒ tÝnh kh¶ thi vÒ mÆt kinh tÕ vµ tÝnh hîp ph¸p vÒ mÆt luËt cña nh÷ng nhµ t¹m l¸nh nh vËy. Ph¶n øng trong hÖ thèng luËt ph¸p Nh ® nªu trªn, c¸c trêng hîp b¹o lùc thêng bÞ l«i ra tßa nh nh÷ng trêng hîp téi ph¹m hay ly h«n. Tuy nhiªn mét c¸n bé t ph¸p cho biÕt phÇn lín c¸c trêng hîp b¹o lùc trong gia ®×nh kh«ng ®Õn ®îc cöa tßa. ChØ trong c¸c trêng hîp khi n¹n b¹o lùc lÆp ®i lÆp l¹i vµ nghiªm träng th× cuéc h«n nh©n míi kÕt thóc b»ng ly h«n. Còng cã nhiÒu trêng hîp cÆp vî chång hßa gi¶i víi nhau tríc khi tßa xö. Nh×n chung, nguyªn t¾c quan träng nhÊt trong sù ph¸n xÐt cña tßa vÒ c¸c trêng hîp liªn quan ®Õn luËt H«n nh©n vµ gia ®×nh lµ b¶o vÖ sù toµn vÑn cña gia ®×nh vµ "b¶o vÖ bµ mÑ vµ trÎ em, gióp ®ì c¸c bµ mÑ thùc hiÖn tèt chøc n¨ng cao quý cña ngêi mÑ" (§iÒu 3, LuËt H«n nh©n vµ gia ®×nh 1986). C¸c c¸n bé tßa ¸n ®îc pháng vÊn tin r»ng phô n÷ chÞu nhiÒu thiÖt thßi h¬n nam giíi trong ly h«n. Do ®ã, viÖc b¶o vÖ lîi Ých cña phô n÷ vµ b¶o vÖ tÝnh toµn vÑn cña gia ®×nh cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. MÆt kh¸c, ®a mét ngêi chång cã hµnh vi ngîc ®i ra tßa xö lµ mét sù kiÖn cã tÝnh chÊt bÊt æn ®èi víi gia ®×nh. Mét hËu qu¶ cña nguyªn t¾c nµy lµ nÕu kh«ng cã ®Ò nghÞ cña n¹n nh©n th× khã cã thÓ ®a ngêi dïng b¹o lùc ra tßa xö thËm chÝ nÕu anh ta vi ph¹m luËt. N¨m ngo¸i kh«ng cã vô nµo ngêi chång g©y th¬ng tÝch cho vî. ChØ cã mét sè Ýt vô ®ßi hái truy tè mµ trong ®ã ngêi chång vi ph¹m chÕ ®é mét vî mét chång. Nhng rÊt khã buéc téi ngêi chång theo luËt nµy. Thø nhÊt, khã cã ®îc b»ng chøng. Téi ph¹m h×nh sù cÇn b»ng chøng rÊt râ rµng. Thø hai, thËm chÝ nÕu cã ®ñ b»ng chøng th× trong qu¸ tr×nh truy tè ngêi vî cã thÓ thay ®æi ý vµ xin th«i kh«ng truy tè. Trong trêng hîp ®ã, tßa sÏ kh«ng can thiÖp. Nh vËy bëi v× ®êng lèi quan träng nhÊt ®Ó ph¸n xö sù vi ph¹m luËt vÒ chÕ ®é mét vî mét chång lµ ®Ó b¶o vÖ tÝnh toµn vÑn cña gia ®×nh. N÷ c¸n bé ë mét Phßng T ph¸p quËn ë Hµ néi Hai n¨m vÒ tríc mét phô n÷ b¸o c¸o r»ng ngêi chång thø hai cña chÞ lµm t×nh víi con g¸i riªng 16 tuæi cña chÞ, vµ c« con g¸i còng b¸o c¸o nh vËy. Chóng t«i b¾t ®Çu ®iÒu tra nh»m ®a ngêi ®µn «ng ra tßa xö v× ® vi ph¹m luËt h×nh sù. Trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra, ngêi phô n÷ vµ c« g¸i ®æi ý vµ kh¨ng kh¨ng ®ßi dõng truy tè. C« g¸i phñ nhËn b¸o c¸o tríc ®ã vÒ trêng hîp nµy. Chóng t«i kh«ng cã ®ñ b»ng chøng v× chØ cã c« g¸i vµ ngêi phô n÷ biÕt ®Ých x¸c ®iÒu g× ® x¶y ra. Trêng hîp ®ã sau ®ã ph¶i hñy. N÷ c¸n bé ë mét Phßng T ph¸p quËn ë Hµ néi Mét khÝa c¹nh kh¸c cña nguyªn t¾c b¶o vÖ sù toµn vÑ cña gia ®×nh lµ hßa gi¶i lµ b¾t buéc tríc khi bÊt kú mét quyÕt ®Þnh ly h«n nµo cã thÓ ®îc thùc hiÖn. Th«ng thêng hßa gi¶i ®îc thùc hiÖn mét sè lÇn. Trong qu¸ tr×nh nµy, nhiÒu cÆp vî chång ®æi ý vµ hßa gi¶i víi nhau vµ nh vËy hñy ®¬n xin ly h«n. §iÓm yÕu cña 32 qu¸ tr×nh hßa gi¶i lµ nã coi cÆp vî chång lµ b×nh ®¼ng trong khi ngêi phô n÷ thêng ë vÞ trÝ yÕu h¬n ngêi chång ®Ó cã thÓ th¬ng lîng vÒ quyÒn cña m×nh. Trong c¸c trêng hîp ly h«n, viÖc b¶o vÖ quyÒn cña phô n÷ vµ t¹o cho hä c¬ héi cã chç ë, cã tiÒn nu«i con, vµ ®îc phÇn tµi s¶n gia ®×nh c«ng b»ng lµ mèi quan t©m chÝnh cña tßa. Trong NghÞ quyÕt sè 01- NQ/HDTP ngµy 20 th¸ng 1 n¨m 1998 cña Héi ®ång thÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao: Híng dÉn ¸p dông mét sè quy ®Þnh cña LuËt H«n nh©n vµ gia ®×nh cã quy ®Þnh r»ng "Khi chia tµi s¶n [trong ly h«n], ph¶i b¶o vÖ quyÒn lîi cña ngêi vî vµ cña con c¸i cha thµnh niªn" (xem Ph¸p luËt v× sù tiÕn bé cña phô n÷ ViÖt nam, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, trang 129). Tiªu chuÈn chÝnh mµ c¸c quan chøc chÝnh phñ ®îc pháng vÊn sö dông trong viÖc liÖu cã ®a mét trêng hîp ra tßa hay kh«ng lµ tÝnh nghiªm träng cña vi ph¹m. Cã Ýt c¶m nhËn r»ng c¸c yÕu tè bªn ngoµi kh¸c cã t¸c ®éng ®Õn quyÕt ®Þnh cña ngêi phô n÷ ®a ®¬n ra tßa nh c¸c m¹ng líi hç trî, tÝnh ®éc lËp vÒ kinh tÕ vµ kh¶ n¨ng cã ®îc t vÊn ph¸p lý. Khi cã ®¬n xin ly h«n, tßa ¸n sÏ pháng vÊn cÆp vî chång ®Ó ®¸nh gi¸ xem liÖu trêng hîp ®ã cã ®ñ nghiªm träng ®Ó cho phÐp ly h«n hay kh«ng. Tßa cã thÓ quyÕt ®Þnh kh«ng cho phÐp ly h«n. VÒ lý thuyÕt, nh÷ng ngêi chång mµ hµnh ®éng ngîc ®i cña hä g©y th¬ng tÝch cho ngêi vî cã thÓ bÞ buéc téi theo bé LuËt h×nh sù. Trªn thùc tÕ cã hai ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ®iÒu ®ã cã thÓ thùc hiÖn ®îc. Thø nhÊt, th¬ng tÝch ph¶i trªn 10% søc kháe cña ngêi vî1, vµ thø hai, ngêi vî ph¶i ®a ®¬n ®Ò nghÞ truy tè. Tßa ¸n nãi chung kh«ng mang ngêi chång ra tßa mµ kh«ng cã yªu cÇu cña ngêi vî, thËm chÝ ngay c¶ khi møc th¬ng tæn lín h¬n 10% søc kháe ngêi vî. NÕu ngêi chång ®¸nh vî nhiÒu lÇn vµ cã hÖ thèng, ngêi ®ã cã thÓ bÞ buéc téi "ngîc ®i vî" thËm chÝ c¶ trong trêng hîp møc th¬ng tæn søc kháe díi 11% vµ ngêi vî kh«ng ph¸t ®¬n kiÖn. §iÒu nµy chØ cã thÓ x¶y ra nÕu c«ng an ®Þa ph¬ng cã ®ñ b»ng chøng vÒ viÖc ®¸nh vî cã hÖ thèng. ViÖc cã ®îc b»ng chøng nh vËy rÊt khã kh¨n, vµ cã rÊt Ýt trêng hîp mµ trong ®ã c¸c nhµ chøc tr¸ch ®a ngêi ®µn «ng ra tßa. 1§iÒu nµy dùa trªn b¶n Quy ®Þnh cña chÝnh phñ sè 12/TTLB trong ®ã cã liÖt kª c¸c lo¹i th¬ng tæn cô thÓ ®èi víi søc kháe con ngêi vµ g¸n cho th¬ng tæn nµy mét tû lÖ phÇn tr¨m ®Ó ph¶n ¸nh møc ®é th¬ng tæn. 33 Mét ®iÒu tra viªn ë cÊp quËn ë HuÕ nªu lªn mét thÝ dô mµ theo ®ã ngêi vî bÞ ngîc ®i vÒ th©n thÓ nhiÒu lÇn cho ®Õn khi cuèi cïng chÞ ta ph¶i ®i bÖnh viÖn v× thñng mµng nhÜ. Khi ®ã chÞ ®a ®¬n xin ly h«n. Tßa quyÕt ®Þnh r»ng ®ã lµ téi h×nh sù h¬n lµ mét trêng hîp d©n sù vµ do ®ã ®Ò nghÞ c¸n bé ®iÒu tra chuÈn bÞ thñ tôc ®Ó truy tè. Vµo thêi ®iÓm nghiªn cøu, trêng hîp h×nh sù nµy vÉn cha ®îc gi¶i quyÕt. Trong khi ®ã vô ly h«n vÉn bÞ treo vµ ngêi vî vÉn sèng trong cïng ng«i nhµ víi ngêi chång th« b¹o cña m×nh. MÆc dï theo luËt, nhµ cöa vµ c¸c tµi s¶n kh¸c ®îc chia c«ng b»ng gi÷a ngêi vî vµ ngêi chång, trong nhiÒu trêng hîp ®èi víi ngêi vî viÖc thiÕt lËp mét cuéc sèng gia ®×nh míi rÊt cam go. Khi cã con nhá, th«ng thêng ngêi vî cã quyÒn nu«i con vµ ngêi chång ph¶i ®ãng gãp tiÒn ®Ó gióp cho vî cò cña m×nh. Tuy nhiªn, nh c¸c c¸n bé tßa ¸n vµ phô n÷ ly h«n cho biÕt, nhiÒu «ng chång ® bá qua tr¸ch nhiÖm ch¨m sãc con c¸i cña m×nh sau khi ly h«n. NhiÒu ngêi ®µn «ng ly h«n nµy cã thu nhËp thÊp vµ cã Ýt kh¶ n¨ng cung cÊp cho con m×nh. Thªm vµo ®ã, nhiÒu «ng chång cò tiÕp tôc g©y rèi víi vî cò cña m×nh. Theo mét quan chøc tßa ¸n n÷ trong mét quËn ë Hµ néi, kho¶ng mét phÇn ba c¸c «ng chång ® ly h«n ë quËn nµy kh«ng ®ãng gãp tiÒn nu«i con. Còng quan chøc nµy cho biÕt r»ng trong thêi gian gÇn ®©y viÖc chia tµi s¶n gia ®×nh trong c¸c trêng hîp ly h«n trë nªn dÔ dµng h¬n khi tiªu chuÈn sèng chung ® ®îc c¶i thiÖn. VÒ nh÷ng trë ng¹i chÝnh trong viÖc thùc hiÖn luËt vÒ b¹o lùc trong gia ®×nh, ngêi ta nªu lªn c¸c vÊn ®Ò nh kho¶ng c¸ch gi÷a luËt thùc tÕ vµ viÖc thùc hiÖn luËt, vµ sù thiÕu hiÓu biÕt vµ gi¸o dôc vÒ luËt nµy cña nh©n d©n. Mét quan chøc tßa ¸n ®îc pháng vÊn cho r»ng vÊn ®Ò kh«ng ph¶i ë viÖc thiÕu c¸c luËt thÝch hîp mµ lµ ë c¶m gi¸c chung vÒ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm tu©n thñ luËt ph¸p vµ viÖc lµm luËt cßn yÕu. NhiÒu luËt ® ®îc ®a ra nhng cßn thiÕu sù chó ý ®Õn viÖc lµm cho c¸c ®¹o luËt nµy cã hiÖu lùc. QuÇn chóng nãi chung kh«ng ®¸nh gi¸ hÕt ®îc luËt vµ nh÷ng ngêi vi ph¹m luËt kh«ng nhÊt thiÕt lµ nh÷ng kÎ téi ph¹m mµ cã thÓ chØ lµ do thiÕu hiÓu biÕt. Nhµ níc hiÖn nay b¾t ®Çu triÓn khai mét chiÕn dÞch gi¸o dôc luËt ph¸p, vµ chØ míi gÇn ®©y (gi÷a n¨m 1999) chÝnh phñ trung ¬ng ® thiÕt lËp c¸c héi ®ång luËt cã tr¸ch nhiÖm phæ biÕn tri thøc vÒ luËt ph¸p. Phã chñ tÞch thµnh phè HuÕ cho r»ng c¸ch tèt nhÊt ®Ó gi¶i quyÕt c¸c hµnh vi b¹o lùc trong gia ®×nh kh«ng chØ b»ng luËt mµ cßn b»ng viÖc n©ng cao vai trß cña céng ®ång v× kh«ng ph¶i mäi hµnh ®éng x¶y ra trong gia ®×nh ®Òu cã thÓ ®îc ®Þnh nghÜa vµ ®iÒu chØnh b»ng luËt. Møc ®é th¬ng tæn chØ cã thÓ ®îc ®¸nh gi¸ bëi mét Héi ®ång ®¸nh gi¸ th¬ng tæn søc kháe ë cÊp tØnh vµ 34 III. kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ C¸c kÕt qu¶ cña nghiªn cøu nµy gîi ra r»ng b¹o lùc trong gia ®×nh lµ mét qu¸ tr×nh rÊt phøc t¹p chÞu ¶nh hëng bëi nhiÒu yÕu tè. TÝnh nghiªm träng vµ tÇn sè cña b¹o lùc rÊt khã ®o lêng v× b¹o lùc cã thÓ cã nhiÒu h×nh thøc vµ víi c¸c møc ®é c¨ng th¼ng kh¸c nhau. Tuy nhiªn, c¸i lµm nÒn cho mäi yÕu tè t¸c ®éng ®Õn b¹o lùc trong gia ®×nh lµ c¸c gi¸ trÞ, vai trß, vµ tr¸ch nhiÖm vÒ giíi truyÒn thèng. C¶ ®µn «ng vµ phô n÷ ë ViÖt nam coi lµ ®¬ng nhiªn mét hÖ thèng gi¸ trÞ mµ vÒ b¶n chÊt lµ gia trëng. Mét hËu qu¶ cña ®iÒu nµy lµ ngêi ta ®¸nh ®ång b×nh ®¼ng giíi víi viÖc tu©n thñ hßa b×nh c¸c vai trß vÒ giíi ® ®îc ®Þnh s½n vÒ mÆt x héi nµy, vµ viÖc c¶i thiÖn ®Þa vÞ cña phô n÷ ®îc hiÓu nh lµ viÖc gióp phô n÷ thùc hiÖn vai trß nµy tèt h¬n. ViÖc kh«ng th¸ch thøc nh÷ng gi¸o ®iÒu vÒ giíi hiÖn tån vµ ®îc b¶o vÖ nµy cho phÐp b¹o lùc trong gia ®×nh x¶y ra vµ thÈm thÊu vµo mäi tÇng líp cña x héi nh mét phÇn "b×nh thêng" vµ chÊp nhËn ®îc cña c¸c quan hÖ vî chång. Víi b¶n chÊt ® b¾t rÔ s©u cña nhËn thøc nµy, kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn r»ng c¸c hµnh ®éng cã tÝnh thÓ chÕ duy tr× t×nh tr¹ng hiÖn cã. NhËn ®Þnh chung cña nh÷ng ngêi ®îc pháng vÊn lµ b¹o lùc vÒ giíi t¬ng ®èi thÊp trong céng ®ång cña hä (víi c¸c ®¸nh gi¸ vÒ b¹o lùc vÒ th©n thÓ x¶y ra trong kho¶ng tõ 5 ®Õn 20% hé gia ®×nh). Con sè nµy thÊp h¬n ®¸ng kÓ c¸c sè liÖu thu ®îc trªn thÕ giíi vµ cã thÓ ®¬n gi¶n ph¶n ¸nh thùc tÕ r»ng møc ®é nhÊt ®Þnh cña b¹o lùc trong gia ®×nh ®îc chÊp nhËn nh mét chuÈn mùc v¨n hãa ë ViÖt nam. Tuy nhiªn, còng cã thÓ ®óng lµ b¹o lùc trong gia ®×nh ®îc gi¶m thiÓu v× sù thÓ chÕ hãa c¸c nhãm céng ®ång cã nhiÖm vô duy tr× trËt tù x héi. Mét yÕu tè kh¸c lµ c¸c chØ sè b¹o lùc chèng l¹i phô n÷ cao h¬n thêng thÊy ë c¸c x héi n¬i mµ b¹o lùc ®îc chÊp nhËn nhiÒu h¬n nh c¸ch thøc ®Ó gi¶i quyÕt xung ®ét (Sanchez & Gonzalez 1997:73). Hoµn toµn cã thÓ lËp luËn r»ng ViÖt nam t¬ng ®èi kh«ng ph¶i lµ mét x héi b¹o lùc vµ nh vËy ngêi ta cã thÓ chê ®îi n¹n b¹o lùc trªn c¬ së giíi thÊp h¬n mét c¸ch t¬ng øng. §iÓm nµy, tuy nhiªn, kh«ng nªn lµm lu mê thùc tÕ r»ng b¹o lùc trong gia ®×nh lµ mét vÊn ®Ò rÊt thùc tÕ vµ phæ biÕn ®ang t¸c ®éng ®Õn phô n÷ trong mäi nhãm x héi vµ ®Þa lý. cÊp trung ¬ng. 35 C¸ch tiÕp cËn bÊt kú nµo ®èi víi viÖc kh¾c phôc n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh còng cÇn ph¶i lµ c¸ch tiÕp cËn lång ghÐp. Møc ®é cña vÊn ®Ò nµy ë ViÖt nam cßn cÇn ®îc thõa nhËn. §iÓm xuÊt ph¸t lµ lµm cho céng ®ång réng lín ý thøc ®îc r»ng b¹o lùc kh«ng ph¶i lµ c¸ch cã thÓ chÊp nhËn ®îc ®Ó gi¶i quyÕt xung ®ét vµ t¹o ra nhËn thøc r»ng vÊn ®Ò nµy ®ang tån t¹i. Nh÷ng chiÕn lîc kh¸c cã thÓ xuÊt ph¸t tõ ®©y, ch¼ng h¹n nh c¶i thiÖn c¸c quy ®Þnh ph¸p lý vµ sù hiÓu biÕt còng nh c¸c kü n¨ng t vÊn tèt h¬n trong c¸c tæ chøc cña céng ®ång. Nh÷ng thÓ chÕ cã nhiÖm vô can thiÖp vµo c¸c xung ®ét gia ®×nh cung cÊp mét ®iÓm nhËp cuéc gi¸ trÞ cho hµnh ®éng. Nh÷ng kiÕn nghÞ n¶y sinh tõ cuéc nghiªn cøu nµy ®îc tr×nh bµy díi ®©y. Nªn lu ý lµ UNIFEM ® phª chuÈn trªn nguyªn t¾c mét dù ¸n vÒ b¹o lùc trªn c¬ së giíi sÏ ®îc Héi Phô n÷ triÓn khai. Dù ¸n nµy sÏ bao gåm nhiÒu trong sè c¸c kiÕn nghÞ díi ®©y vÒ tËp huÊn vµ n©ng cao nhËn thøc. KiÕn nghÞ 1: Mét ch¬ng tr×nh vËn ®éng thuyÕt phôc MÆc dï kh¸ phæ biÕn, n¹n b¹o lùc trªn c¬ së giíi cho ®Õn nay vÉn cha ®îc thõa nhËn trong sè c¸c nhµ lµm chÝnh s¸ch trong khi nã cÇn ph¶i ®îc chó ý u tiªn. §iÒu nµy ®ßi hái nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n trong c¸ch mµ ngêi ta nh×n nhËn c¸c vai trß giíi vµ sù b×nh ®¼ng giíi. Do ®ã, sù bÊt b×nh ®¼ng vµ b¹o lùc dùa trªn c¬ së giíi nªn ®îc c©n nh¾c kü lìng trong viÖc lµm chÝnh s¸ch. Mét ch¬ng tr×nh vËn ®éng thuyÕt phôc lµ cÇn thiÕt ®Ó n©ng cao nhËn thøc cña c¸c nhµ lµm chÝnh s¸ch ë mäi cÊp vµ ®Ó t¹o ra mét m«i trêng thÓ chÕ thuËn lîi cho viÖc ®Êu tranh chèng b¹o lùc trong gia ®×nh. KiÕn nghÞ 2: N©ng cao nhËn thøc Nh kÕt qu¶ cña cuéc nghiªn cøu nµy cho thÊy, nhiÒu nam giíi vµ phô n÷ chÊp nhËn b¹o lùc trªn c¬ së giíi nh mét chuÈn mùc. ViÖc gi¶i quyÕt xung ®ét gia ®×nh b»ng b¹o lùc vÉn cßn ®îc biÖn minh nÕu ngêi phô n÷ cã lçi. B¹o lùc trong gia ®×nh chèng l¹i phô n÷ vÉn ®îc nhiÒu ngêi xem nh vÊn ®Ò riªng t vµ kh«ng cã c¶m gi¸c r»ng phô n÷ ®ang cã hµnh ®éng tËp thÓ ®Ó ®Êu tranh víi vÊn ®Ò nµy. MÆc dï b×nh ®¼ng giíi ®îc luËt ph¸p quy ®Þnh, nhiÒu phô n÷ vÉn bÞ tíc ®o¹t khái quyÒn rÊt c¬ b¶n cña m×nh lµ ®îc t«n träng vµ b¶o vÖ vÒ th©n thÓ. Hä tiÕp tôc chÞu ®ùng n¹n b¹o lùc trong im lÆng. §iÒu nµy x¶y ra mét phÇn v× thiÕu hiÓu biÕt vÒ c¸c quyÒn cña phô n÷ vµ thiÕu sù lªn ¸n c«ng céng mäi h×nh thøc b¹o lùc. §Ó thay ®æi t×nh h×nh nµy vµ ®Ó t¹o ra mét m«i trêng trong ®ã mäi h×nh thøc b¹o lùc chèng l¹i phô n÷ bÞ lªn ¸n sÏ ®ßi hái mét chiÕn dÞch n©ng cao nhËn thøc tÝch cùc. §ã nªn lµ mét ch¬ng tr×nh ®îc thiÕt kÕ cÈn thËn nh»m 36 n©ng cao nhËn thøc cña nh©n d©n th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. C¸c chiÕn dÞch n©ng cao nhËn thøc còng cã thÓ ®îc tiÕn hµnh th«ng qua c¸c ho¹t ®éng trªn c¬ së céng ®ång nh c¸c cuéc häp, c¸c th¶o luËn nhãm chñ ®Ých vµ sù ph©n ph¸t c¸c s¸ch nhá vµ tê r¬i. C¸c th«ng ®iÖp nªn ®îc ph©n hãa theo giíi. Trong chiÕn dÞch n©ng cao nhËn thøc nµy, c¸c th«ng ®iÖp vÒ b¹o lùc trong gia ®×nh nªn ®îc lång ghÐp víi c¸c kh¸i niÖm réng h¬n vÒ b×nh ®¼ng giíi vµ lång ghÐp víi ch¬ng tr×nh ®ang triÓn khai vÒ n©ng cao nhËn thøc c«ng céng vÒ c¸c vÊn ®Ò ph¸p lý. Nghiªn cøu nµy cho thÊy kh«ng cã b»ng chøng vÒ hµnh ®éng tËp thÓ cña phô n÷ nh»m ®Êu tranh víi n¹n b¹o lùc trªn c¬ së giíi. Mét qu¸ tr×nh cña hµnh ®éng vµ sù t¨ng quyÒn n¨ng nh vËy cã thÓ cßn lµ mét qung ®êng dµi cÇn ph¶i ®i ë ViÖt nam, nhng ®iÓm xuÊt ph¸t cã thÓ lµ sù thõa nhËn réng ri vÊn ®Ò nµy vµ mét chiÕn dÞch n©ng cao nhËn thøc nh©n d©n ®îc ®a ra. KiÕn nghÞ 3: TËp huÊn C¸i hay cña t×nh tr¹ng hiÖn nay lµ mét m¹ng líi x héi m¹nh ® ®îc thiÕt lËp ë cÊp x/phêng víi c¸c tæ chøc nh Héi phô n÷ vµ c¸c tæ hßa gi¶i. Tuy nhiªn, nh nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy, viÖc thiÕu sù nh¹y c¶m vÒ giíi vµ tri thøc còng nh kü n¨ng t vÊn ® h¹n chÕ tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c tæ chøc nµy. Chóng t«i kiÕn nghÞ r»ng cÇn x©y dùng mét ch¬ng tr×nh tËp huÊn nh»m n©ng cao n¨ng lùc cña Héi phô n÷ vµ c¸c tæ hßa gi¶i trong lÜnh vùc nµy. Chóng t«i còng kiÕn nghÞ r»ng c¸c héi th¶o tËp huÊn ®Æc biÖt cÇn ®îc tæ chøc cho c¸c c¸n bé tßa ¸n vµ kiÓm s¸t cÊp huyÖn ®Ó gióp hä tr¸nh c¸c c¸ch lý gi¶i luËt cã tÝnh chÊt thiªn lÖch vÒ giíi trong viÖc xö lý c¸c trêng hîp b¹o lùc trªn c¬ së giíi. Ch¬ng tr×nh tËp huÊn nµy tríc tiªn cã thÓ ®îc tæ chøc ®Ó ®µo t¹o mét nhãm nhá c¸c chuyªn gia cÊp quèc gia, nh÷ng ngêi sau ®ã sÏ gióp ®µo t¹o nh÷ng nhµ ho¹t ®éng thùc tÕ ë c¸c cÊp thÊp h¬n. KiÕn nghÞ 4: Më réng c¸c dÞch vô t vÊn Kinh nghiÖm cña c¸c trung t©m t vÊn hiÖn ®ang ho¹t ®éng ë Hµ néi vµ TP Hå ChÝ Minh cho thÊy r»ng phô n÷ lµ n¹n nh©n cña b¹o lùc ®¸nh gi¸ cao c¸c dÞch vô t vÊn. TiÕc thay, c¸c dÞch vô t vÊn chuyªn nghiÖp chØ cã s½n ë Hµ néi vµ TP Hå ChÝ Minh. Chóng t«i kiÕn nghÞ r»ng c¸c trung t©m hiÖn nay cÇn ®îc cñng cè tèt h¬n vÒ nguån lùc vµ c¸c dÞch vô t vÊn cÇn ®îc më réng ra c¸c ®Þa ph¬ng kh¸c ë ViÖt nam. 37 Nh÷ng trung t©m hiÖn nay cã thÓ cÇn ®Õn mét ch¬ng tr×nh tiÕp thÞ tÝch cùc nh»m lµm cho c¸c dÞch vô cña hä ®îc nhiÒu ngêi biÕt ®Õn. Qu¸ tr×nh më réng c¸c dÞch vô t vÊn tíi c¸c n¬i kh¸c cã thÓ mÊt nhiÒu thêi gian vµ c¸c ch¬ng tr×nh ®Æc biÖt cho viÖc tËp huÊn t vÊn viªn cã thÓ cÇn ®îc triÓn khai tríc khi thiÕt lËp c¸c trung t©m t vÊn ë nh÷ng thµnh phè kh¸c vµ ë c¸c vïng n«ng th«n. KiÕn nghÞ 5: Nhµ t¹m l¸nh NhiÒu trêng hîp b¹o lùc vÒ th©n thÓ x¶y ra vµo buæi ®ªm vµ khi nh÷ng ngêi sö dông b¹o lùc say rîu. Trong c¸c trêng hîp nµy n¹n nh©n cã thÓ cÇn mét nhµ t¹m l¸nh ®Ó tr¸nh bÞ ®¸nh. Trong mét sè trêng hîp phô n÷ bÞ cìng bøc ra khái nhµ. Ngêi ®îc hái cho biÕt r»ng cã mét sè phô n÷ ph¶i ®Õn nhµ cha mÑ m×nh ®Ó l¸nh n¹n vµi h«m. Kh¶ n¨ng nµy kh«ng ph¶i s½n cã cho tÊt c¶ phô n÷ cã nhu cÇu vÒ nhµ t¹m l¸nh v× nhiÒu phô n÷ sèng ë xa gia ®×nh gèc cña m×nh. §iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng ®èi víi mét sè lîng ngµy cµng t¨ng nh÷ng ngêi di c ®Õn c¸c tØnh kh¸c ®Ó lµm ¨n vµ lËp gia ®×nh. Nh ® nãi trªn, viÖc thiÕt lËp nhµ t¹m l¸nh cã thÓ ®ßi hái mét lo¹t c¸c dµn xÕp vÒ hµnh chÝnh vµ ph¸p lý ngoµi viÖc ®¸p øng c¸c chi phÝ kinh tÕ. Tuy nhiªn chóng t«i kiÕn nghÞ r»ng ®iÒu nµy cÇn ®îc xem xÐt, cã thÓ b¾t ®Çu b»ng nh÷ng dù ¸n thö nghiÖm ë mét vµi n¬i trong níc. Kinh nghiÖm cña nh÷ng nhµ t¹m l¸nh ë c¸c níc kh¸c còng cÇn ®îc tham kh¶o. KiÕn nghÞ 6: Nghiªn cøu C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i gîi ra r»ng cÇn cã thªm c¸c nghiªn cøu kh¸c nh»m soi s¸ng nhiÒu khÝa c¹nh quan träng cña n¹n b¹o lùc trªn c¬ së giíi ë ViÖt nam. Ch¼ng h¹n, viÖc ®¸nh gi¸ møc ®é phæ biÕn, tÇn sè, vµ sù thay ®æi cña c¸c lo¹i b¹o lùc kh¸c nhau trong nghiªn cøu nµy chØ lµ bíc ®Çu vµ dùa trªn c¬ së nhËn thøc cña ngêi ®îc hái. Nghiªn cøu ®Þnh tÝnh nµy chØ gîi ra nh÷ng c¸ch gi¶i thÝch cã tÝnh gi¶ thuyÕt ®ßi hái nh÷ng ®o lêng vµ viÖc kiÓm chøng chÆt chÏ vµ kü cµng h¬n. Chóng t«i kiÕn nghÞ cÇn tiÕn hµnh mét nghiªn cøu chän mÉu ®¹i diÖn quèc gia vÒ b¹o lùc trªn c¬ së giíi nh»m t×m hiÓu c¸c h×nh thøc b¹o lùc, møc ®é phæ biÕn vµ tÇn sè cña nã còng nh nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh, nguyªn nh©n vµ hËu qu¶ cña nã. Nghiªn cøu ®ã cã thÓ lµ nghiªn cøu c¬ së ®Ó tõ ®ã ®o lêng sù thay ®æi c¶ vÒ ph¹m vi lÉn vÒ cêng ®é cña b¹o lùc vµ c¸c th¸i ®é x héi ®èi víi b¹o lùc. Mét nghiªn cøu riªng biÖt kh¸c vÒ c¸c thùc tiÔn luËt ph¸p vµ c¸c ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc x héi tham gia vµo viÖc xö lý c¸c vô b¹o lùc còng sÏ rÊt cã gi¸ trÞ. 38 KiÕn nghÞ 7: Theo dâi møc ®é phæ biÕn vµ xu híng §Ó c¸c nhµ lµm chÝnh s¸ch vµ c¸c nhµ nghiªn cøu ®Êu tranh cã hiÖu qu¶ víi n¹n b¹o lùc trªn c¬ së giíi, hä cÇn cã nh÷ng c«ng cô ®¸ng tin cËy vµ nhËy c¶m vÒ giíi ®Ó theo dâi møc ®é phæ biÕn vµ xu híng cña b¹o lùc. Mét c¸ch lµm ®iÒu nµy lµ c¶i thiÖn hÖ thèng thèng kª d©n sù hiÖn cã cña c¸c c¬ quan h÷u quan. MÆc dï c¸c vô b¹o lùc ®îc y ban nh©n d©n, c«ng an, c¸c c¬ quan ®iÒu tra, tßa ¸n vµ c¸c c¬ së y tÕ thèng kª thêng xuyªn, nh÷ng thèng kª nµy kh«ng ph©n t¸ch theo giíi. Ch¼ng h¹n, trong biÓu thèng kª chuÈn cña tßa ¸n c¸c lo¹i h×nh ly h«n kh«ng ph©n chia nguyªn nh©n theo giíi, mµ chØ ®¬n thuÇn nªu c¸c lo¹i "ngo¹i t×nh", " cìng Ðp h«n nh©n", "®¸nh vµ b¹o lùc vÒ th©n thÓ", v.v... ChÝnh v× thÕ chóng t«i kiÕn nghÞ r»ng nªn xem xÐt vµ hoµn thiÖn l¹i c¸c hÖ thèng cã liªn quan ®Õn viÖc thèng kª, ph©n tÝch, vµ b¸o c¸o. Chóng t«i còng kiÕn nghÞ r»ng cÇn lËp mét lùc lîng ®Æc nhiÖm trong y ban v× sù tiÕn bé cña phô n÷ ®Ó thêng xuyªn theo dâi møc ®é vµ xu híng cña n¹n b¹o lùc trªn c¬ së giíi ë ViÖt nam. 39 tµi liÖu tham kh¶o Carrillo, Roxanna. 1997. "Introduction: Violence Against Women" in Brasileiro, Ana Maria (Ed) Women Against Violence: Breaking the Silence UNIFEM. Clarke, Roberta. 1997. "Combating Violence Against Women in the Caribbean" in Brasileiro, Ana Maria (Ed) Women Against Violence: Breaking the Silence UNIFEM. Dang K and Alcorso, C. 1990. Violence in Indo-Chinese Communities: Better on Your Own? In Refractory Girl: A feminist journal Issue No 36 August 1999. Doan Bao Chau "Silent Suffering" Vietnam Investment Review, Timeout, November 2 - 8, 1998. Domestic Violence Advocacy Service .1991. 1986-91 The First Five Years. Sanchez, Patricia Duarte and Gonzalez, Gerardo. 1997. "Unequal Status, Unequal Development: Gender Violence in Mexico" in Brasileiro, Ana Maria (Ed) Women Against Violence: Breaking the Silence UNIFEM. El-Bushra, Judy and Lopez, Eugenia Piza. 1993. Gender-related violence" its scope and relevance" Focus of Gender Vol1, No.2 June 1993, pp 1-9, Oxfam. Heyzer, Noeleen. 1998. "Working towards a world free from violence against women: UNIFEM's contribution" Gender and Development Volume 6 No.3 pp17- 26. IWTC/UNIFEM. 1992. Fact sheet on: Gender Violence, October 1992, New York Jacobson, Ruth. 1993. "Domestic violence as a development issue" Focus of Gender Vol1, No.2 June 1993, pp 37-39 Oxfam. Landsberg-Lewis, Ilana (Ed). 1998. Bringing Equality Home: Implementing the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women (CEDAW), UNIFEM, New York. Le Thi Phuong Mai. 1998. "Violence and its Consequences for Reproductive Health: The Vietnam Case" South & East Asia Regional Working Papers No.12, Hanoi, Vietnam. Le Thi Phuong Mai and Landfield Katharine. 1999. "Report on an Intervention Project: Developing Counselling Materials on Domestic Violence for the Ho Chi Minh City Hotline", internal document to the Population Council, Hanoi. Le Thi Quy, "Domestic Violence in Vietnam and Efforts to Curb it," in Kathleen Barry (Ed) Vietnam's Women in Transition. Le Thi Quy. 1999. Domestic Violence in Vietnam. Unpublished. Liljestrom R and Tuong Lai (eds.). 1991. Sociology Studies on the Vietnamese Family, National Centre for Social Sciences, Hanoi. Njovana, Eunice and Watts, Charlotte. 1996. Gender Violence in Zimbabwe: A Need for Collaborative Action, Reproductive Health Matters, No.7 May 1996 pp 46 ­ 52. Saffioti, Heleieth. 1997. "The Power Axis: Gender Violence in Brazil" in Brasileiro, Ana Maria (Ed) Women Against Violence: Breaking the Silence UNIFEM. Seitz, A and Kaufman, T. 1993. Too Shameful to Talk About: Ethnic Communities' Perceptions of Family Violence and Child Sexual Abuse. Vic Health Foundation. 40 Socialist Republic of Vietnam. 1995. Vietnam's Country Report to the Fourth World Conference on Women: For Equality, Development and Peace Tran Thi Van Anh and Le Ngoc Hung. 1997. Women and doi moi in Vietnam, Women's Publishing House Hanoi UNIFEM A Life Free of Violence, Its our Right, UNIFEM Asia-Pacific Campaign on Elimination of Violence Against Women, UNIFEM Bangkok United Nations. 1995. Platform for Action and the Beijing Declaration, Fourth World Conference on Women, Beijing China 4-15 September 1995. United Nations. 1996. Human Rights: Women and Violence, United Nations Backgrounder, United Nations Department of Public Information. United Nations Development Programme. 1995. Vietnam Through the Lens of Gender: An Empirical Analysis using Household Survey Data, The Abstract, Hanoi. United Nations Development Program. 1996. Gender and Development Briefing Kit, Hanoi. The Socialist Republic of Vietnam. 1999. The Second National Report on the Implementation of the UN Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women, Women's Publishing House, Hanoi. 41