74362




ÀI��M LAÅI
CÊÅP NHÊÅT TÒNH HÒNH PHA�T TRI��N
KINH T�Ë VI�ÅT NAM


Baáo caáo cuãa Ngên haâng Thïë giúái
Höåi nghõ tû vêën caác nhaâ taâi trúå cho Viïåt Nam

Haâ Nöåi, ngaây 10 thaáng 12, 2012
 ÀI��M LAÅI
 CÊÅP NHÊÅT TÒNH HÒNH PHA�T TRI��N
 KINH T�Ë VI�ÅT NAM


 Baáo caáo cuãa Ngên haâng Thïë giúái
 Höåi nghõ tû vêën caác nhaâ taâi trúå cho Viïåt Nam

 Haâ Nöåi, ngaây 10 thaáng 12, 2012




Báo cáo này do Deepak Mishra và Ä?inh Tuấn Việt soạn thảo vá»›i sá»± đóng góp của
Shubham Chaudhuri, Ä?oàn Hồng Quang, Sameer Goyal, Valerie Kozel, Habib Rab và Triệu
Quốc Việt, dưới sự chỉ đạo chung của Victoria Kwakwa và Sudhir Shetty. Vũ Thị Anh Linh hỗ
trợ v� công tác biên soạn và xuất bản.




                             Bản dịch Tiếng Việt không chính thức
              Công ty dịch thuật: ElitePlus - The Network of Freelance Interpreters
    TỈ GIÃ? Há»?I Ä?OÃ?I CHÃ?NH THỨC: US$ = VND 20,828
    Năm tài khóa của Chính phủ: 1/1 đến 31/12




    TÛ VI�ËT TÙÆT
                       ASEAN               Hiệp há»™i các Quốc gia Ä?ông Nam Ã?
                       CDS                 Lãi suất Hoán đổi Rủi ro Tín dụng
                       CPV                 Ä?ảng Cá»™ng sản Việt Nam
                       EAP                 Ä?ông Ã? – Thái Bình DÆ°Æ¡ng
                       ECB                 Ngân hàng Trung Ương Châu Âu
                       EU                  Liên minh Châu Âu
                       FAI                 Ä?ầu tÆ° Tài sản Cố định
                       FDI                 Ä?ầu tÆ° Trá»±c tiếp NÆ°á»›c ngoài
                       GDP                 Tổng sản phẩm Quốc nội
                       GSO                 Tổng cục Thống kê
                       HUD                 Tập Ä‘oàn Phát triển Nhà và Ä?ô thị
                       IMF                 Quỹ Ti�n tệ Quốc tế
                       MDG                 Các mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ
                       M&E                 Giám sát và Ä?ánh giá
                       MOF                 Bộ Tài chính
                       MOC                 Bộ Xây dựng
                       MOLISA              Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội
                       MPI                 Bá»™ Kế hoạch và Ä?ầu tÆ°
                       NSCERD              Ban chỉ đạo Ä?ổi má»›i và Phát triển Doanh nghiệp
                       ODA                 Hỗ trợ Phát triển Chính thức
                       OOG                 Văn phòng Chính phủ
                       PMI                 Chỉ số Nhà quản trị Mua hàng
                       PPC                 Ủy ban Nhân dân Tỉnh
                       PPP                 Ngang bằng Sức mua Tương đương
                       SBV                 Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
                       SOEs                Doanh nghiệp Nhà nước
                       SEGs                Tập đoàn Kinh tế Nhà nước
                       SGC                 Tổng Công ty Nhà nước
                       VAMC                Công ty Quản lý Tài sản
                       VASS                Viện Khoa h�c Xã hội Việt Nam
                       VAT                 Thuế Giá trị Gia tăng
                       VHLSS               Ä?iá»?u tra Mức sống Há»™ Gia đình
                       VNCI                Tập đoàn Xây dựng Công nghiệp Việt Nam
                       WB                  Ngân hàng Thế giới




2
MUÃ…C LUÃ…C
     PHẦN I: Môi trư�ng Kinh tế Quốc tế                            4

     A.   Bối cảnh Kinh tế Toàn cầu                                4
     B.   Môi trư�ng Kinh tế Khu vực                               6
     C.   Rủi ro                                                   8




     PHẦN II: Cập nhật Tình hình Phát triển Kinh tế Việt Nam      10

     A.   Tình hình Kinh tế Vĩ mô tương đối ổn định               10
     B.   Tăng trưởng GDP thấp ở mức kỷ lục                       11
     C.   Xuất khẩu tăng mạnh bất chấp Kinh tế tăng trưởng chậm   15
     D.   Cán cân Quốc tế đảo chi�u                               19
     E.   Biến động v� lạm phát                                   20
     F.   Chính sách Ti�n tệ                                      21
     G.   Chính sách Tài khóa                                     22
     H.   Triển v�ng trong ngắn hạn                               27




     PHẦN III: Tái cấu trúc và các vấn đ� Xã hội                  30

     A.   Bối cảnh                                                30
     B.   Tái cấu trúc Doanh nghiệp Nhà nước                      31
     C.   Diễn biến khu vực Ngân hàng                             33
     D.   Giảm nghèo                                              35




                                                                       3
    PHÊÌN 1
    MÖI TRÛÚÂNG
    KINH T�Ë QUÖËC T�Ë


    A. BÖËI CAÃNH KINH T�Ë TOAÂN CÊÌU 1

    1.     Trong năm 2012 n�n kinh tế toàn cầu dự báo tăng trưởng với tốc độ thấp nhất trong
    vòng một thập kỷ trở lại gần đây ngoại trừ hai năm khủng hoảng 2008-09. Hoạt động sản xuất
    kinh doanh trên toàn cầu mạnh lên trong quý một, yếu đi trong quý hai và chậm chạp hồi phục trong
    quý ba năm 2012—cho thấy tính chất mong manh và bấp bênh của quá trình hồi phục. Nhìn chung,
    tăng trưởng kinh tế toàn cầu năm 2012 dự kiến vào khoảng 2,3 %, trong đó các nước có thu nhập
    cao tăng trưởng khoảng 1,3 % và các nước đang phát triển khoảng 5,2 % (con số này sẽ là 3,4 %
    nếu không tính Trung Quốc và Ấn Ä?á»™). TÆ°Æ¡ng ứng vá»›i tốc Ä‘á»™ tăng trưởng này, khối lượng thÆ°Æ¡ng
    mại của kinh tế thế thế giới ước tính chỉ tăng 3,6 % trong năm 2012 so với mức 7,3 % trong giai
    đoạn trước khủng hoảng (xem Biểu đồ 1).

                                      Biểu đồ 1: Kinh tế toàn cầu hồi phục yếu ớt

             %
        5        12.8                                                                                    13.0                      15
                                                 11.5
                                                                    9.7      7.6
        4
                                                          8.0                                                                      10
                                         5.8                                                                      6.1
        3
                               3.6                                                     2.9                                 3.6
                                                                                                                                   5
        2                0.4

        1                                                                                                                          0
                 4.2    1.7    2.0       2.7     4.0      3.5       4.0      3.9       1.3               4.3      2.7      2.3
        0
                                                                                                                                   -5
                                                                                               -2.2
        -1
                                          Tăng trưởng GDP (trục trái)                                                              -10
        -2
                                          Khối lượng thương mại Thế giới (trục phải)            -10.5
        -3                                                                                                                         -15
                 2000   2001   2002     2003    2004     2005     2006     2007     2008     2009       2010    2011    2012/e

    Nguồn: Ngân hàng Thế giới




    1
        Phần này dựa trên một số Báo cáo định kỳ của Ngân hàng Thế giới bao gồm cả Tuần báo Tóm tắt Kinh tế Toàn cầu (có thể xem
4   trênwww.worldbank.org/prospects).
2.     Sự phục hồi yếu ớt ở các n�n kinh tế có thu nhập cao chủ yếu do tác động của chính
sách khi các nhà đầu tư và các hộ gia đình vẫn chưa tin rằng các nhà hoạch định chính sách sẽ có
khả năng hành động một cách quyết đoán và dũng cảm để quay trở lại với lộ trình tăng trưởng mạnh
mẽ và ổn định hơn. Ở Mỹ, thị trư�ng lao động và nhà đất có dấu hiệu hồi phục – đây là tin tức tốt
cho các nước như Việt Nam là nước chủ yếu xuất khẩu hàng tiêu dùng sang thị trư�ng Mỹ—song
hoạt động đầu tư và sản xuất công nghiệp lại thể hiện sự yếu ớt bất thư�ng, có lẽ là do các mối
quan ngại v� rủi ro vực thẳm tài khóa đang đe d�a2. Hoạt động sản xuất kinh doanh ở châu Âu không
còn sụt giảm với tốc độ báo động nữa, nhưng tăng trưởng vẫn rất yếu do khả năng có thể xảy ra một
cuộc khủng hoảng lòng tin nghiêm tr�ng ở khu vực đồng Euro là không thể coi nhẹ. Ở Nhật, n�n
kinh tế có dấu hiệu sụt giảm một phần do những tác động đối với hoạt động kinh tế xuất phát từ
tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc v� chủ quy�n trên một số hòn đảo và do chính sách hỗ trợ mua
xe ô tô mới đã chấm dứt.

3.     Các nước đang phát triển đã thành công trong việc lấy cầu trong nước mạnh để bù đắp
cho tác động sụt giảm từ môi trư�ng yếu kém bên ngoài. Mặc dù tăng trưởng xuất khẩu và
nhập khẩu tính đến giữa năm đ�u ở mức thấp, song các nước đang phát triển vẫn là động lực chính
cho tăng trưởng toàn cầu, với kim ngạch nhập khẩu dự kiến ước tính tăng khoảng 5,9% trong năm
2012. Tương tự, doanh thu bán lẻ của các nước này tăng 13,9 % và sản xuất công nghiệp trong quý
3 năm 2012 tăng 5,6 % tính cho cả năm. Kết quả tương đối tốt ở các nước đang phát triển đã góp
phần giảm nhẹ tình trạng suy thoái ở khu vực đồng Euro và các nước thu nhập cao khác. Trên thực
tế, từ năm 2011, các nước đang phát triển tiếp nhận đến hai phần ba mức gia tăng xuất khẩu ra
ngoài châu Âu của các doanh nghiệp Pháp và Ä?ức. Ä?ồng thá»?i, trong xu hÆ°á»›ng tăng cÆ°á»?ng kết nối
Nam-Nam, trên một nửa số hàng xuất khẩu của các nước đang phát triển từ năm 2010 là xuất sang
các nước đang phát triển khác, dần dần làm cho kết quả kinh doanh dài hạn của h� bớt đi sự lệ
thuộc vào các thị trư�ng thu nhập cao.

    Biểu đồ 2: Tốc độ tăng trưởng GDP (%) ở các nước thu nhập cao so với các nước đang phát triển




Nguồn: Ngân hàng Thế giới


4.    Các đi�u kiện được nới l�ng trên thị trư�ng tài chính toàn cầu đã làm giảm mức độ rủi
ro và cải thiện tình hình tài chính ở các nước đang phát triển. Mức độ lạc quan của thị trư�ng
đã được cải thiện nh� vào quyết định của ngân hàng trung ương các nước như Mỹ, khu vực đồng
Euro và Nhật Bản sẽ tiếp tục nới l�ng định lượng, tiến độ đáng kể trong việc tái cấp vốn các ngân
hàng thương mại cả ở Mỹ và châu Âu, th�a thuận thành lập cơ quan giám sát ngân hàng liên Âu và
quyết định của Ngân hàng Trung ương Châu Âu (ECB) sẽ áp dụng m�i biện pháp cần thiết để hỗ trợ
các n�n kinh tế rơi vào khó khăn. Các hành động này đã làm giảm mức độ rủi ro trên toàn cầu, trong
đó có cả các nước đang phát triển như được minh chứng dưới đây:

l       Chênh lệch lợi tức trái phiếu đối với nợ của các nước đang phát triển thấp hơn mức trung bình
        giai đoạn 2000-2010 gần 170 điểm cơ bản. Lãi suất hoán đổi rủi ro tín dụng (CDS) 5 năm của
        Việt Nam xuống gần với mức thấp nhất trong ba năm qua;

2
    Vực thẳm tài khóa nói đến một loạt biện pháp tăng thuế và cắt giảm chi tiêu sẽ tự động có hiệu lực ở Mỹ nếu như các nhà lập pháp
không phê chuẩn một kế hoạch mới để giảm thâm hụt ngân sách trước ngày 1/1/2013.                                                       5
    l       Số lượng các chính phủ đi vay tham gia vào thị trư�ng trái phiếu tăng mạnh, bao gồm chính
            phủ Zambia và Bolivia và các nước khác như Kenya, Paraguay, Rwanda, Tanzania và Uganda
            hiện nay đang chuẩn bị phát hành trái phiếu bằng ngoại tệ lần đầu;
    l       Dòng vốn FDI đổ vào các nước đang phát triển đã khôi phục trong quý 3 năm 2012 và dự kiến
            đến cuối năm sẽ đạt 591 tỉ USD, cao hơn nhi�u so với năm 2009 và 2010;
    l       Ä?ồng thá»?i, luồng vốn từ các nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển đầu tÆ° ra bên ngoài cÅ©ng đạt mức cao ká»·
            lục 406 tỉ USD trong năm 2012, cho thấy sự gia tăng v� ni�m tin và năng lực của các nhà đầu
            tư từ các thị trư�ng mới nổi trong việc mua và quản lý tài sản trên toàn cầu.

    5.     Một số yếu tố cho thấy tăng trưởng sẽ mạnh lên và tăng tốc nhẹ trong giai đoạn 2013-
    2015. Ở Mỹ, việc tái cấu trúc thị trư�ng nhà đất dư�ng như đã đạt được bước ngoặt và dự kiến sẽ
    đóng góp tích vực vào tăng trưởng trong năm 2013 và các năm tiếp theo. Ở khu vực đồng Euro,
    mức độ thắt chặt tài khóa sẽ giảm bớt và qua đó tác động tiêu cực của chính sách này đối với tăng
    trưởng sẽ giảm—góp phần nâng cao tăng trưởng ở mức độ khiêm tốn trong năm 2013. Nhìn chung,
    tăng trưởng toàn cầu trong năm 2013 dự báo sẽ vào khoảng 2,6%và dần dần tăng lên đến khoảng
    3,5 % vào năm 2015 (xem Bảng 1). Tốc độ tăng trưởng của các nước đang phát triển dự báo vào
    khoảng 5,6 % trong năm 2013 và dần dần tăng lên đến 5,9 % vào năm 2015. Ngược lại, tăng trưởng
    GDP ở các nước có thu nhập cao dự báo sẽ tăng không đáng kể, chỉ ở mức 1,5 % năm 2013 và
    tăng lên 2,4 % vào năm 2015.

                                             Bảng 1: Triển v�ng toàn cầu
                                (thay đổi % so với năm trước, trừ lãi suất và giá dầu thô)

                                                             2010         2011        2012e         2013f        2014f        2015f

    Khối lượng thương mại toàn cầu (GNFS) 12,8                             6,1           3,6          6,0          6,7         7,0
    Giá hàng hóa (USD)
    Hàng hoá ngoài dầu thô                22,5                            20,7          -9,1         -3,1          -2,6        -1,9
    Giá dầu thô (US$ /thùng)/1            79,0                           104,0         105,6        105,8         106,5       106,9
    Lãi suất
    $, 6 tháng (%)                         0,5                             0,5           0,7          0,8          1,1          -
    Tăng trưởng GDP thực/2
    Thế giới                               3,9                              2,7          2,3          2,6          3,2         3,4
    Các nước thu nhập cao                  2,8                              1,6          1.3          1,5          2,2         2,4
    Khu vực đồng euro                      1,9                              1,5         -0,3          0,4          1,1         1,4
    Nhật Bản                               4,5                             -0,7          1,9          1,2          1,4         1,5
    Mỹ                                     2,4                              1,8          2,1          1,9          2,8         3,0
    Các nước đang phát triển               7,3                              5,9          5,2          5,6          5,8         5,9
    Ä?ông Ã? - Thái Bình DÆ°Æ¡ng               9,7                              8,3          7,4          7,8          7,6         7,5

    Nguồn: Ngân hàng Thế giới; Ghi chú: e = ước tính; f = dự báo
    1. Trung bình cộng của giá dầu Dubai, Brent and West Texas Intermediate
    2. Tốc độ tăng trưởng tổng hợp được tính theo tr�ng số $ 2005.


    B. MÔI TRƯỜNG KINH TẾ KHU VỰC 3

    6.     Vá»›i nhu cầu từ bên ngoài yếu, các nÆ°á»›c khu vá»±c Ä?ông Ã? và Thái Bình DÆ°Æ¡ng (EAP)
    ngày càng dựa nhi�u hơn vào cầu trong nước để thúc đẩy tăng trưởng. Kết quả thương mại
    ở khu vực EAP khá đa dạng, trong đó Indonesia, Malaysia và Thái Lan suy giảm cán cân thương
    mại trong ba quý đầu năm 2012 so với cùng kỳ năm ngoái, trong khi Trung Quốc và Việt Nam có cán
    cân thÆ°Æ¡ng mại tăng. Ä?ồng thá»?i, ở các nÆ°á»›c lá»›n thuá»™c khu vá»±c ASEAN, cầu ná»™i địa tăng 9,4% trong
    Quý 2/2012, thúc đẩy tốc độ tăng trưởng nói chung. Lý do chính của việc mở rộng chi tiêu đầu tư


    3
6       Phần này dá»±a trên Báo cáo Cập nhật tình hình kinh tế Ä?ông Ã? và Thái Bình DÆ°Æ¡ng, Tháng 12, 2012, Ngân hàng Thế giá»›i.
xuất phát từ các vấn đ� trong nước: chi tiêu liên quan đến bầu cử ở Malaysia, chi tiêu cho hoạt động
tái thiết sau trận lụt năm ngoái ở Thái Lan và đầu tư FDI vào Indonesia tăng v�t. Ngược lại với xu
hướng của cả khu vực, tốc độ đầu tư của Việt Nam giảm, một phần do chính sách chống lạm phát.

7.      Tăng trưởng sẽ ở mức độ vừa phải trong năm 2012, do việc lấy lại thăng bằng sẽ dẫn
đến suy giảm có tính chất cơ cấu ở một số n�n kinh tế lớn ở khu vực EAP. GDP dự kiến tăng
trưởng chậm ở mức 7,4 % trong năm 2012 – chủ yếu là do cầu từ bên ngoài yếu và các hành động
chính sách của Trung Quốc hướng tới đi�u hòa cầu trong nước và kiểm soát lạm phát. Trong tương
lai, tăng trưởng GDP trong khu vực này dự kiến tăng lên 7,8 % trong năm 2013 trước khi bình ổn ở
mức 7,6 % vào năm 2014-2015 – phản ánh chính xác sự tăng tốc khiêm tốn ở Trung Quốc trong
năm 2013, và tiếp theo là tăng trưởng bình ổn đến năm 2015. Tăng trưởng GDP ở các nước khác
trong khu vực dự báo ở mức trung bình 5,8% trong giai đoạn 2013-2015 trên cơ sở tăng trưởng
thương mại toàn cầu và khôi phục cầu trong khu vực hướng đến tiêu dùng. Thu nhập khả dụng trong
khu vực dự báo sẽ tăng nh� tăng tỉ giá thực, tăng trưởng ti�n lương cao ở Trung quốc và ASEAN-4
(Indonesia, Thái Lan, Philippines, Malaysia) và chính sách ti�n tệ đi�u tiết trong bối cảnh lạm phát
thấp trong cả khu vực.

                            Bảng 2: Triển v�ng Tăng trưởng Khu vực
                       (GDP thực tính bằng nội tệ; % thay đổi so với năm trước)

                                     2009       2010       2011      2012/e       2013/f   2014/f

Ä?ông Ã?                                4,9         9,3       7,1        5,8         6,6      6,7
Các nÆ°á»›c Ä?ông Ã? Ä‘ang phát triển       7,5         9,7       8,3        7,4         7,9      7,6
Trung Quốc                            9,2        10,4       9,3        7,9         8,4      8,0
Indonesia                             4.6         6,2       6,5        6,1         6,3      6,6
Malaysia                              -1,6        7,2       5,1        5,1         5,0      5.1
Philippines                           1,1         7,6       3,9        6,0         6,2      6,4
Thái Lan                              -2,3        7,8       0,1        4,7         5,0      4,5
Việt Nam                              5,3         6,8       5,9        5,2         5,5      5,7
Các nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển Ä?ông Ã?       1,5         7,0       4,4        5,6         5,7      5,8
Thái Bình Dương trừ Trung Quốc

Nguồn: Ngân hàng Thế giới



8.     Kinh tế Trung Quốc cho thấy dấu hiệu đã thoát đáy, đi�u này sẽ giúp ích cho các nhà
xuất khẩu hàng hóa cơ bản trong khu vực. Tốc độ tăng trưởng của n�n kinh tế Trung Quốc trong
quý 3 là 7,4% (so với cùng kỳ năm trước), thấp hơn so với xu hướng từ trước đến nay và thấp nhất
trong suốt 14 quý qua. Tuy nhiên, số liệu v� sản xuất công nghiệp, đầu tư tài sản cố định (FAI) và
xuất khẩu cho thấy n�n kinh tế Trung Quốc đang d�i kh�i đáy. Tăng trưởng theo quý (có đi�u chỉnh
theo th�i vụ) tăng từ 8,2% trong quý 2 lên 9,1% trong quý 3. Tác động tiêu cực của xuất khẩu ròng
trên GDP cũng giảm từ -7,1% trong nửa đầu quý 1 xuống còn -5,5% trong ba quý đầu. Hàng sản
xuất công nghiệp nhẹ—lĩnh vực mà Trung Quốc và Việt Nam đôi khi cạnh tranh trên cùng một thị
trư�ng—đóng góp nhi�u nhất và tăng trưởng xuất khẩu, với thị trư�ng là châu � trừ Nhật Bản có tốc
độ tăng trưởng xuất khẩu nhanh nhất. Tăng trưởng gia tăng ở Trung Quốc sẽ tác động tích cực đến
các nhà xuất khẩu hàng hóa cơ bản trong khu vực như Mông Cổ, Lào, Fiji và Papua New Guinea,
do Trung Quốc là thị trư�ng xuất khẩu chính của các nước này.

9.     Ở hầu hết các nÆ°á»›c khu vá»±c Ä?ông Ã? Thái Bình DÆ°Æ¡ng chính sách đã chuyển sang xu
hướng đi�u tiết nhi�u hơn. Hầu hết các ngân hàng trung ương trong năm 2012 đ�u hạ lãi suất
chính sách, một số ngân hàng như Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc đã giảm tỉ lệ dự trữ bắt buộc
trên tổng ti�n gửi của các ngân hàng, và áp dụng các biện pháp khác để tăng cư�ng thanh khoản.
Thanh khoản dồi dào đã góp phần thúc đẩy tăng trưởng tín dụng ở Philippines và Indonesia và kích
thích tăng trưởng tín dụng của Trung Quốc trong những tháng gần đây. Ở Philippines, gia tăng trong
chi tiêu vào cơ sở hạ tầng của Chính phủ đã đóng góp vào kết quả tăng trưởng tốt trong sáu tháng
đầu năm, trong khi tăng doanh thu thuế là nh� vào các cải cách quản lý thuế và tăng trưởng GDP         7
    mạnh. Ở Trung Quốc, một số chính quy�n địa phương đã khởi động chương trình kích thích tài khóa
    của mình, tập trung vào cơ sở hạ tầng, bất chấp những quan ngại v� nợ của chính quy�n địa phương.
    Kết quả được thể hiện trong sự hồi phục mạnh mẽ của đầu tư hạ tầng, vốn bắt đầu giảm với tốc độ
    20% (so với cùng kỳ năm trước) vào cuối năm 2011, song lại tăng trở lại với tốc độ 15% tính đến
    giữa năm 2012. Ở Indonesia, thâm hụt ngân sách chỉ vào khoảng 2,2% GDP, tăng 0,7 điểm % so
    với kế hoạch ban đầu, song nhất quán với ngân sách đã được đi�u chỉnh. Ở Malaysia, thâm hụt
    ngân sách tăng lên 3% GDP trong sáu tháng đầu năm 2012, từ 1% trong cùng kỳ năm 2011, và dự
    kiến tăng đến 4,5% GDP, theo đúng kế hoạch ngân sách.


    C. RỦI RO

    10.    Dự báo tăng trưởng chỉ tăng nhẹ trong năm 2013 còn phụ thuộc vào một số rủi ro đáng
    kể. Mặc dù khả năng xảy ra khủng hoảng kinh tế trên toàn châu Âu đã giảm đi đáng kể, song nó vẫn
    có thể xảy ra—và có khả năng làm cho GDP của các nước đang phát triển giảm đi 4,0% hoặc cao hơn.
    Thứ hai, nếu như n�n kinh tế Mỹ rơi vào vực thẳm tài khóa thì mức độ thâm hụt tài khóa có thể sẽ lên
    đến 4,6% GDP. Trong trư�ng hợp đó, kinh tế Mỹ sẽ rơi vào suy thoái và làm cho sản lượng của các
    nước đang phát triển giảm theo (so với mức cơ sở) từ 0,2 đến 0,8 điểm % tùy thuộc vào quan hệ
    thương mại của các nước này với Mỹ. Cuối cùng, có một rủi ro là chi tiêu đầu tư cố định ở Trung Quốc
    có thể giảm sút đáng kể trong ngắn hạn, với tác động đáng kể đến tăng trưởng trong nước và có thể
    gây ra tác động tiêu cực đối với kinh tế toàn cầu–tăng trưởng toàn cầu sẽ giảm đến 0,6 %.

    11.    Các nhà hoạch định chính sách khu vá»±c Ä?ông Ã?-Thái Bình DÆ°Æ¡ng cần chuẩn bị tâm thế
    đón nhận một môi trư�ng quốc tế tiếp tục bất ổn và tăng trưởng chỉ ở mức yếu ớt trong trung
    hạn. Chuẩn bị sẵn sàng trước khủng hoảng tiếp diễn vẫn là ưu tiên hàng đầu, trong khi m�i dấu hiệu
    v� luồng vốn quay trở lại đ�u phải đặt vào trong bối cảnh chính sách kinh tế vĩ mô và chính sách an
    toàn vĩ mô phù hợp để tránh làm cho rủi ro trong nước gia tăng quá mức. Các nước vốn đã có kinh
    nghiệm tăng trưởng tín dụng cao cần đặc biệt cảnh giác, đồng th�i các nhà nhập khẩu hàng hóa cơ
    bản cần tiếp tục có biện pháp và xây dựng thể chế để tránh lệ thuộc quá mức vào doanh thu từ hàng
    hóa cơ bản và tăng khả năng thích ứng, chống chịu với các cú sốc giá cả đối với các mặt hàng này.
    Triển v�ng kém lạc quan v� các n�n kinh tế tiên tiến tiếp tục cho thấy tầm quan tr�ng của cầu trong
    nước, và qua đó việc tái cân đối vẫn là một ưu tiên quan tr�ng đối với hầu hết các nước trong khu vực.

    12.    Trong trung hạn, tăng năng suất ở Ä?ông Ã? và Thái Bình DÆ°Æ¡ng, khu vá»±c hiện nay Ä‘ang
    trở thành khu vực có thu nhập trung bình, sẽ là động lực cho tăng trưởng. Tiếp tục cải cách cơ
    cấu trên thị trư�ng sản phẩm và hàng hóa, tiếp tục hội nhập khu vực, cải thiện môi trư�ng kinh doanh
    và đầu tư vào cơ sở hạ tầng và hệ thống giáo dục sẽ trở thành những yếu tố quan tr�ng hơn đối với
    tăng trưởng. Trong quá trình chuyển đổi cơ cấu, khu vực EAP sẽ nhanh chóng đô thị hóa, đồng th�i
    sự bất bình đẳng v� thu nhập và áp lực môi trư�ng ngày càng gia tăng và trở nên rõ rệt hơn. Mặc
    dù những quan ngại trước mắt vẫn là những vấn đ� chính trên bàn nghị sự, các nhà hoạch định
    chính sách vẫn cần tập trung vào những vấn đ� mang tính cơ cấu rất quan tr�ng này.




8
9
     PHÊÌN 2
     CÊÅP NHÊÅT TÒNH HÒNH
     PHA�T TRI��N KINH T�Ë VI�åT NAM


     A.TÒNH HÒNH KINH T�Ë VÔ MÖ TÛÚNG ÀÖËI Ö�N ÀÕNH

     13. Ä?ây là năm thứ hai liên tiếp Việt Nam có được tình hình kinh tế vÄ© mô tÆ°Æ¡ng đối ổn
     định. Ä?ất nÆ°á»›c bÆ°á»›c vào năm 2011 trong má»™t giai Ä‘oạn bất ổn kinh tế vÄ© mô tăng cao. NhÆ°ng các
     biện pháp bình ổn (thông qua Nghị quyết 11) được thực hiện trong năm 2011 giúp cho Việt Nam
     dần bình ổn n�n kinh tế. Lạm phát (so cùng kỳ) đã giảm từ đỉnh điểm 23% hồi tháng 8/2011 xuống
     còn 7% trong tháng 10/2012. Tỉ giá không chính thức dao động trong biên độ ±1 % so với tỉ giá
     chính thức hầu như suốt cả năm. Nguồn cung đô-la tăng trên thị trư�ng giúp cho NHNNVN tăng
     cư�ng dự trữ ngoại hối, hiện nay đã lên đến hơn hai tháng nhập khẩu. Trái phiếu chính phủ Việt
     Nam đầu tháng 11 được giao dịch với mức phí bù rủi ro chưa đến 300 điểm cơ bản so với kỷ lục
     600 điểm vào cuối năm 2011. Kể từ khi bắt đầu chu kỳ trồi sụt vào năm 2007, đây là lần đầu tiên
     Việt Nam đạt được và duy trì ổn định kinh tế vĩ mô trong một th�i gian dài trên 18 tháng – một trong
     số ít �i thành tích đạt được trong những năm gần đây.

     14.      Tình hình được cải thiện là nh� các chính sách thắt chặttrong nước và môi trư�ng
     quốc tế khá thuận lợi. Ti�n đồng giảm giá, giảm chỉ tiêu tăng trưởng tín dụng, duy trì lãi suất thực
     dương và cắt giảm một số dự án đầu tư công lãng phí là những ví dụ minh chứng cho quyết tâm
     của Chính phủ trong việc đối phó với những bất ổn kinh tế vĩ mô. Một đi�u không kém phần quan
     tr�ng là Chính phủ không ngừng trấn an bằng thông điệp ổn định kinh tế vĩ mô vẫn là một trong
     những mục tiêu kinh tế quan tr�ng hàng đầu. Hành động và những tuyên bố của Chính phủ giúp
     làm an lòng những nhà đầu tư đang bồn chồn và khôi phục lòng tin đối với ti�n đồng, được minh
     chứng bằng kết quả ti�n gửi tăng mạnh và tỉ tr�ng ti�n gửi bằng ti�n đồng gia tăng trong hệ thống
     ngân hàng. Những thay đổi trong n�n kinh tế Việt Nam được củng cố thêm bằng ni�m tin được cải
     thiện trên thị trư�ng tài chính toàn cầu và phí bù rủi ro giảm xuống, biểu hiện bằng chênh lệch lãi
     suất trái phiếu chính phủ xuống thấp kỷ lục và luồng vốn đầu tư gián tiếp vào Việt Nam tăng lên.
     Nhìn vào cách đi�u hành chính sách ngập ngừng cách đây chưa lâu, thì sự quyết tâm của các cơ
     quan chức năng trong việc duy trì các chính sách kinh tế vĩ mô phù hợp sang năm thứ hai liên tiếp
     là một sự thay đổi đáng hoan nghênh, và chắc chắn sẽ giúp Việt Nam dần dần gây dựng lại được
     ni�m tin như một quốc gia đi�u hành kinh tế vĩ mô có kinh nghiệm.




10
                            Biểu đồ 3: Cải thiện chỉ số kinh tế vĩ mô




Nguồn: SBV, IMF and WB


15.     Tuy nhiên, những thành tựu của Việt Nam trên mặt trận kinh tế vĩ mô vẫn còn rất mong
manh và đối mặt với nhi�u rủi ro. Thứ nhất, lạm phát cơ bản—được tính sau khi đã loại trừ một
số mặt hàng hay biến động giá ra kh�i gi� hàng hóa CPI như lương thực và nhiên liệu—vẫn ở mức
cao là 11%. Thứ hai, mặc dù mức dự trữ ngoại hối trong những năm gần đây đã cải thiện, song vẫn
còn ở mức rất thấp so với chuẩn quốc tế và đặc biệt đối với một nước như Việt Nam với tỉ lệ thương
mại so vá»›i GDP và M2 so vá»›i dá»± trữ ngoại hối thuá»™c diện cao nhất ở khu vá»±c Ä?ông Ã? Thái Bình
Dương. Thứ ba, Việt Nam vẫn còn rất nhạy cảm với việc nới l�ng chính sách quá sớm, đi�u này có
thể làm cho lạm phát quay trở lại. Thứ tư, chất lượng tài sản ở các tổ chức tín dụng đang xấu đi và
mức nợ công hiện tại của Việt Nam tăng mạnh nếu như một số nghĩa vụ nợ ti�m ẩn trong khu vực
ngân hàng và doanh nghiệp nhà nước trở thành nợ thực tế. Cuối cùng, những trì hoãn và khiếm
khuyết trong việc thực hiện chương trình tái cấu trúc trong cả ba lĩnh vực – ngân hàng, DNNN và
đầu tư công – đang bắt đầu ảnh hưởng đến ni�m tin của nhà đầu tư và có thể tiếp tục ảnh hưởng
đến các đi�u kiện kinh tế vĩ mô.


B. TĂNG TRƯỞNG GDP THẤP Ở MỨC KỶ LỤC

16.     Trong năm 2012 kinh tế Việt Nam dự báo sẽ tăng trưởng ở mức thấp kỷ lục kể từ năm
1999. Sự phục hồi mong manh của kinh tế toàn cầu đi đôi với chính sách bình ổn trong nước và tiến
độ cải cách cơ chấu chậm hơn mong đợi đã dẫn đến tình trạng sản xuất kinh doanh đình đốn trong
năm 2012 (Biểu đồ 3a). Quý một năm 2012 bị ảnh hưởng nặng n�, khi GDP chỉ tăng trưởng 4% so
với cùng kỳ năm 2011. Kết quả được dần dần cải thiện, một phần phản ánh những nỗ lực của Chính
phủ trong việc hỗ trợ hoạt động sản xuất kinh doanh và một phần do tính th�i vụ của các số liệu
GDP của Việt Nam (xem Hộp 2). Vào tháng 5/2012, Chính phủ thông qua Nghị quyết 13, bao gồm
một loạt biện pháp từ giãn, hoãn thuế đến bổ sung vốn để thúc đẩy n�n kinh tế đang đình đốn. Bổ
sung cho các biện pháp này là việc NHNNVN mạnh tay cắt giảm lãi suất chính sách, lên đến 500          11
     điểm cơ bản trong sáu tháng đầu năm 2012. N�n kinh tế có hồi đáp với những sáng kiến này, tăng
     trưởng đạt 4,7% vào quý 2 và 5,4% vào quý 3, tăng tốc độ tăng trưởng chung lên 4,73 trong ba quý
     đầu năm. Với kết quả hoạt động quý 4 dự kiến khả quan, Việt Nam sẽ đạt mức tăng trưởng 5,2%
     cho cả năm 2012.



                       Hộp 1: Tăng trưởng và Lạm phát: Góc nhìn của ngư�i dân

         Nhi�u ngư�i cho rằng chính phủ Việt Nam thư�ng coi tr�ng tăng trưởng hơn vấn đ� lạm
         phát, vì việc làm và cải thiện mức sống được coi là những yếu tố quan tr�ng quyết định
         việc duy trì ổn định chính trị và xã hội. Một số nhà phân tích tin rằng đây chính là lý do giải
         thích vì sao Việt Nam thư�ng lựa ch�n chính sách ti�n tệ và tài khóa nới l�ng hơn và chịu
         đựng lạm phát cao hơn. Nhưng thực sự thì ngư�i dân Việt Nam nhìn nhận như thế nào v�
         sự đánh đổi giữa tăng trưởng và lạm phát?

         Một khảo sát gần đây được tiến hành trên 10 quận huyện và trên 2.600 ngư�i đã cho câu
         trả l�i đối với câu h�i trên (khảo sát do Thanh tra Chính phủ và Ngân hàng Thế giới cùng
         thực hiện trong khuôn khổ một nghiên cứu chẩn đoán v� chống tham nhũng). Khi được
         yêu cầu xác định ba vấn đ� nghiêm tr�ng nhất hiện nay đối với Việt Nam (khảo sát được
         thực hiện vào tháng 2-3/2012), 44% ngư�i trả l�i lựa ch�n chi phí sinh hoạt, 21% lựa ch�n
         thu nhập và một tỉ lệ còn thấp hơn, 15% là lựa ch�n việc làm (xem hình dưới)




         Nguồn: Tham nhũng từ cảm nhận của ngư�i dân, Doanh nghiệp và Doanh nghiệp Nhà nước,
         Thanh tra Chính phủ và Ngân hàng Thế giới (2012)


         Có một số lý do hợp lý để tin rằng ngư�i dân Việt Nam ngày càng quan tâm nhi�u hơn đến
         chất lượng tăng trưởng thay vì số lượng tăng trưởng. Khi Việt Nam trở thành nước có thu
         nhập trung bình, và thu nhập bình quân đầu ngư�i lên hơn 1.300USD, ngư�i dân bớt quan
         ngại v� những nhu cầu cơ bản mà ngày càng mong muốn nâng cao chất lượng cuộc sống-
         nhà ở tốt, chất lượng dịch vụ giáo dục và y tế được cải thiện, tiện ích đô thị cao hơn, môi
         trư�ng lành mạnh hơn, vệ sinh an toàn thực phẩm được đảm bảo và ít tham nhũng hơn.




12
17.      Tình trạng trì trệ được cảm nhận rõ nhất trong ngành xây dựng và sản xuất công
nghiệp. Các hoạt động xây dựng bị ảnh hưởng đáng kể bởi sự im ắng của thị trư�ng bất động sản
và tăng trưởng chi tiêu công giảm sút. Ä?ồng thá»?i, trong khu vá»±c sản xuất công nghiệp, đặc biệt là các
doanh nghiệp trong nước kể cả thuộc khu vực nhà nước và ngoài nhà nước, tăng trưởng bị ảnh
hưởng nặng n� bởi cầu trong nước yếu, hàng tồn kho cao, tiếp cận vốn vay ngân hàng khó khăn và
chi phí vốn cao. Chỉ số Quản lý Mua sắm (PMI) ở mức dưới 50 điểm (thể hiện sản lượng thu hẹp)
trong bảy tháng kể từ tháng 3/2012, đã lên trên 50 Ä‘iểm vào tháng 11/2012. Ä?ặc biệt, các doanh
nghiệp ngoài nhà nước bị ảnh hưởng nặng n�, gần 42.000 doanh nghiệp nh� và vừa phải đóng cửa,
thanh lý hoặc tạm th�i ngừng hoạt động trong mư�i tháng đầu năm 2012—tăng 6,7 % so với cùng kỳ
năm 2011. Tiêu dùng trong nước yếu ớt cũng đóng vai trò quan tr�ng, làm hoạt động kinh doanh bán
lẻ giảm sút, ước tính tăng 6,8% trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 10, so với một năm trước đây.


           Biểu đồ 3a: Tốc độ tăng trưởng liên tục giảm sút (%, Q1:2003-Q4:2012(ước))




Nguồn: Tổng cục Thống kê và Ngân hàng Thế giới


18.      Sự sụt giảm trong khu vực sản xuất công nghiệp là một mối quan ngại lớn. Câu chuyện
thành công của Việt Nam là nh� vào ngành sản xuất công nghiệp tăng trưởng nhanh và cạnh tranh,
với lực lượng lao động hơn 7 triệu ngư�i, chiếm khoảng một phần bẩy lực lượng lao động của cả
nước. Mặc dù ngành này lâm vào khốn đốn trong những năm gần đây do các yếu tố mang tính chu
kỳ như cầu thế giới thấp và lãi suất thực cao, song đi�u đáng lo ngại hơn là kết quả hoạt động của
ngành bị tác động bởi những yếu kém mang tính cơ cấu trong n�n kinh tế như chi phí logistics cao,
cơ sở hạ tầng yếu kém và không đủ tin cậy, thiếu lao động có tay ngh�. Theo Biểu đồ 4, xu hướng
tăng trưởng của khu vực sản xuất công nghiệp không những đi theo chi�u hướng đi xuống, mà còn
giảm nhanh hơn so với các khu vực khác của n�n kinh tế. Tăng tốc độ cải cách cơ cấu, trong đó một
số cải cách được bàn luận trong phần III của báo cáo này có thể giúp đảo ngược được xu hướng
sụt giảm của khu vực sản xuất công nghiệp4.




4
    Xem thêm Báo cáo Phát triển Việt Nam (2013) (sắp công bố) để xem thêm chi tiết v� cách thức tăng cư�ng lực lượng lao động có
    tay ngh� trong n�n kinh tế.                                                                                                    13
                                      Hộp 2: Tính th�i vụ trong số liệu GDP

          Cũng giống như hầu hết các nước khác, số liệu kinh tế vĩ mô của Việt Nam chịu ảnh hưởng
          của tính thá»?i vụ. Ví dụ, Tết Nguyên Ä?án rÆ¡i vào quý 1(Q1), cÅ©ng là thá»?i gian mà hầu hết
          các doanh nghiệp và cơ quan chính phủ đ�u không hoạt động nhi�u, do vậy làm cho sản
          lượng của quý này sụt giảm mạnh. Tương tự, quý bốn (Q4) thư�ng là th�i gian bận nhất
          trong năm, khi các doanh nghiệp đ�u gấp rút chuẩn bị sản xuất hàng phục vụ Giáng sinh
          và Tết, do vậy sản lượng tăng mạnh. Trên thực tế, nếu nhìn vào tốc độ tăng trưởng theo
          quý của 10 năm vừa qua, rất dễ nhận thấy xu hướng th�i vụ như sau đối với tốc độ tăng
          trưởng (xem hình):

                (tăng trưởng) Q1 ≤ (tăng trưởng) Q2 ≤ (tăng trưởng) Q3 ≤ (tăng trưởng) Q4

          Khi số liệu GDP thể hiện xu hướng th�i vụ mạnh như vậy, thì TCTK cần công bố số liệu
          sau khi đã đi�u chỉnh theo th�i vụ. Ngoài ra, ngư�i sử dụng số liệu v� tài khoản quốc gia
          cũng cần diễn giải số liệu cho chính xác. Ví dụ, trong năm 2012, khi tăng trưởng quý 1 và
          2 được báo cáo là 4 và 4,7%, thì nhi�u nhà phân tích đã yêu cầu NHNNVN giảm mạnh lãi
          suất. Nhưng nếu h� tính đến xu hướng th�i vụ của tăng trưởng GDP, thì có lẽ h� đã ki�m
          chế hơn trong yêu cầu cắt giảm lãi suất.




          Nguồn:Tổng cục Thống kê và Ngân hàng Thế giới.




                         Biểu đồ 4: Tăng trưởng dài hạn có xu hướng đi xuống (%)




     Nguồn:Tổng cục Thống kê và Ngân hàng Thế giới.
14
19.      Nguyên nhân chính dẫn đến tăng trưởng suy giảm trong th�i gian gần đây là do đầu
tư công và đầu tư tư nhân đ�u trì trệ. Với tình trạng tăng trưởng tín dụng chậm và những nỗ lực
tái cơ cấu đầu tư công, tổng mức đầu tư toàn xã hội đã giảm mạnh – từ 41,9% GDP năm 2010 xuống
còn 34,6% năm 2011 và ước tính vàokhoảng 35% trong 9 tháng đầu năm 2012. Hiện tượng suy giảm
này phổ biến đối với cả đầu tư từ ngân sách, của doanh nghiệp nhà nước và khu vực tư nhân. Và
trong khu vực tư nhân, trong khi các doanh nghiệp tư nhân trong nước cắt giảm kế hoạch đầu tư
của mình thì mức giải ngân của các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài không giảm nhi�u v� giá trị
tuyệt đối. Trong mư�i tháng đầu năm 2012, các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài đã giải ngân 9 tỉ
USD, gần bằng con số giải ngân đầu tư cùng kỳ năm ngoái. Tuy nhiên, mức cam kết của các nhà
đầu tư nước ngoài vẫn tiếp tục giảm trong những năm gần đây. Mặc dù nguồn vốn đầu tư trực tiếp
nước ngoài (FDI) đã trở nên tập trung hơn, chủ yếu từ một số nước như Nhật Bản. Từ đầu năm đến
nay, các nhà đầu tư nước ngoài đã cam kết 10,5 tỉ USD, bằng hai phần ba so với tổng số cam kết
năm ngoái.
                                  Biểu đồ 5: Tổng đầu tư xã hội




    Nguồn:Tổng cục Thống kê và Ngân hàng Thế giới


C. XUẤT KHẨU TĂNG MẠNH BẤT CHẤP KINH TẾ TĂNG TRƯỞNG CHẬM

20.     Thành tích xuất khẩu ấn tượng của Việt Nam tương phản rõ nét với kết quả tăng
trưởng kinh tế nói chungcủa Việt Nam và tình hình xuất khẩu của một số nước trong khu vực.
Như được minh h�a trong Biểu đồ 6, với tăng trưởng 34%, Việt Nam có mức tăng trưởng xuất khẩu
cao nhất trong khu vá»±c Ä?ông Ã? Ä‘ang phát triển trong năm 2011, tiếp theo là Indonesia đứng thứ hai
và Trung Quốc đứng thứ ba. Xu hướng này tiếp tục diễn ra trong hai quý đầu năm 2012. Phần lớn
hàng xuất khẩu là từ các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (bao gồm cả xuất khẩu dầu thô),
đóng góp 63% tổng kim ngạch xuất khẩu và tăng 32% trong mư�i tháng đầu năm 2012. Trong năm
2012, Việt Nam đã vượt qua Braxin để trở thành nước xuất khẩu cà phê lớn nhất thế giới, và vượt
qua Thái Lan trong xuất khẩu gạo5, mặc dù thu nhập từ xuất khẩu hàng hóa cơ bản hơi giảm sút do
đơn giá thấp hơn.

                    Biểu đồ 6: Xuất khẩu của Việt Nam so với một số nước châu � khác (%)
    40                                                     Tăng trưởng xuất khẩu (%)
                        36                  34
                             34
                   31
                                       28             29
    30        27                  26
                                                                         24                        23
                                                 20                                                                            Việt Nam
    20
                                                                14 14                                                          Trung Quốc
                                                                                                        11        10
                                                                              8   7                                            Indonesia
    10                                                                                5   4
                                                                                                                           1   Philippines
                                                                                                                       1
    0                                                                                                                          Malaysia

                                                                                              -4                               Thái Lan
-10                                                        -7                                                -9
                        2010                          2011                        q1-12                      q2-12
    Nguồn: Ngân hàng Thế giới
                                                                                                                                             15
5
         Xuất khẩu gạo của Thái Lan giảm trong năm nay phần nhi�u xuất phát từ các chính sách trong nước chứ không phải do sức cạnh tranh
         của gạo Việt Nam tăng lên.
     21.      Tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam từ tháng 1 đến tháng 10 2012 ước tính đạt
     93,5 tỉ USD, tăng 18,4 % so với cùng kỳ năm ngoái. Xuất khẩu dầu thô tăng 16% nh� khối lượng
     xuất khẩu tăng và giá cũng cao hơn. Xuất khẩu phi dầu tiếp tục tăng trưởng mạnh nh� kết quả tốt
     trong xuất khẩu sản phẩm chế tạo công nghiệp, đặc biệt là các ngành hàng công nghệ cao như điện
     tử, máy tính, điện thoại di động và phụ kiện. Xuất khẩu gạo, mặc dù tăng v� khối lượng—dự kiến đạt
     7,5-7,7 triệu tấn trong năm 2012, song không mang lại nhi�u lợi nhuận cho ngư�i trồng lúa mong
     đợi. Trên thực tế phần lớn doanh thu xuất khẩu tăng từ các mặt hàng nông sản là nh� tăng khối
     lượng chứ không nh� tăng giá, đây cũng là ngành mà vai trò chủ chốt thuộc v� các doanh nghiệp
     xuất nhập khẩu của nhà nước. Các mặt hàng chế tác sử dụng nhi�u lao động như dệt may, giày
     dép, sản phẩm gỗ tiếp tục đạt kết quả tốt. Tuy nhiên, có nhi�u quan ngại rằng tỉ lệ đầu vào nhập
     khẩu trong các sản phẩm này vẫn tiếp tục ở mức cao, ít có tác động lan t�a v� công nghệ từ các
     doanh nghiệp đầu tư nước ngoài sang các doanh nghiệp trong nước và các nhà sản xuất trong nước
     khó có thể dịch chuyển trong chuỗi cung ứng để đạt được giá trị gia tăng cao hơn.


                                Bảng 3: Xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam

                                         Giá trị (tỉ $,                % thay đổi v� giá trị
                                         10T-2012)
                                                             2010            2011          10M-12

     Tổng kim ngạch xuất khẩu                93,5            26,4             34,2             18,4
       Dầu thô                                7,0            -20,0            45,5             15,6
       Ngoài dầu thô                         86,4            32,0             33,4             18,6
           Nông nghiệp
              Gạo                             3,1            21,9             12,6             -3,9
              Nông sản khác                   8,1            35,1             39,9              9,9

             Thủy hải sản                     5,0            18,0             21,9             1,4
          Hàng công nghiệp chi phí lắp
             Quần áo                         12,5            23,7             25,3              8,2
             Giày dép                         5,7            26,0             27,9             10,5
             Sản phẩm gỗ                      3,8            32,3             13,7             19,1
          Công nghệ cao
             Ä?iện tá»­ và máy tính              6,1            29,9             30,1           69.3
             Ä?iện thoại di Ä‘á»™ng và phụ        9,9            138,7            98,4          107,6
             kiện
        Sản phẩm khác                        32,2            33,2             35,6             10,9

     Khu vực kinh tế trong nước              34,9            15,5             28,7              0,8
     Khu vực có vốn đầu tư NN (bao gồm       58,6            41,2             40,3             32,2
     dầu thô)


     Nguồn:Tổng cục thống kê



     22.      Thành tích xuất khẩu đi theo hai hướng - một bên là khu vực doanh nghiệp trong nước
     trì trệ và khu vực đầu tư nước ngoài tăng trưởng mạnh có thể được lý giải bằng ba nguyên
     nhân. Thứ nhất,các chính sách bình ổnvĩ mô bao gồm tăng lãi suất, giảm tăng trưởng tín dụng và
     hạn chế thâm hụt ngân sáchđãtác động đến các doanh nghiệp trong nước mạnh hơn so với các
     doanh nghiệp nước ngoài. Thứ hai, xuất khẩu đặc biệt mạnh khi năng lực sản xuất của một loạt
     doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (đặc biệt trong ngành điện tử) đã vào guồng trong những năm gần
     đây. Và cuối cùng, các doanh nghiệp trong nước, đặc biệt là DNNN, vốn được coi là kém hiệu quả
     hơn so với doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, bị mất thị phần. Quá trình này diễn ra nhanh hơn trong
     những năm gần đây khi n�n kinh tế cố gắng loại b� các doanh nghiệp yếu kém và những hạn chế
     v� cơ cấu cản trở cạnh tranh vẫn chưa được giải quyết.
16
23.     Tình hình tăng trưởng mạnh mẽ của các ngành hàng xuất khẩu chế tác có giá trị cao
từ Việt Nam là một trong những thành công tích cực nhất trong những năm gần đây. Những
mặt hàng này hiện nay chiếm khoảng 17% giá trị xuất khẩu công nghiệp của Việt Nam và có ti�m
năng tăng trưởng hơn nữa trong tương lai. Xuất khẩu điện thoại di động và linh kiện đạt 9,9 tỉ USD
trong 10 tháng đầu năm, tăng 108% so với cùng kỳ năm trước, đưa ngành hàng này lên đứng vị trí
thứ hai sau hàng dệt may và có xu hướng sẽ trở thành ngành xuất khẩu mạnh nhất vào năm 2013.
Thành tích này chủ yếu là của Samsung Việt Nam, năm ngoái đã chiếm đến 70% kim ngạch xuất
khẩu điện thoại di động, trị giá 6 tỉ USD, và năm nay đang xuất khẩu với tốc độ 1 tỉ USD giá trị hàng
hóa má»—i tháng. Ä?ồng thá»?i, xuất khẩu máy tính, các mặt hàng Ä‘iện tá»­ và phụ tùng đứng ở mức 6,1 tỉ
USD, tăng 69% so với cùng kỳ năm ngoái.

   Biểu đồ 7: Xuất khẩu hàng công nghệ cao từ Việt Nam: Giá trị và Thị trư�ng xuất khẩu




Nguồn:Tổng cục Hải quan



24.       Xuất khẩu của Việt Nam tăng mạnh ở cả hai đầu của chuỗi giá trị: hàng hóa công nghệ
cao và hàng nông sản, trong khi tỉ tr�ng của tất cả các ngành hàng khác trong tổng giá trị
xuất khẩu đ�u giảm từ nhẹ đến mạnh. Xuất khẩu dầu thô giảm mạnh trong thập niên vừa qua –
từ gần 20% tổng giá trị xuất khẩu xuống còn khoảng 8% (Biểu đồ 8). Tỉ tr�ng xuất khẩu hàng công
nghệ cao tăng mạnh, từ dưới 4% năm 2003 lên gần 18% năm 2012, trong khi tỉ tr�ng hàng hóa nông
sản chỉ tăng nhẹ. Ä?iá»?u trá»› trêu là khu vá»±c sản xuất công nghiệp thâm dụng lao Ä‘á»™ng bị mất chá»— đứng,
tỉ tr�ng hàng dệt may và giày dép xuất khẩu liên tục giảm theo th�i gian. Nhưng cần lưu ý rằng với
tổng kim ngạch xuất khẩu tăng với tốc độ 20-22%/năm thì hầu hết các ngành xuất khẩu đ�u có tăng
trưởng dương. Tỉ tr�ng hàng hóa nông sản gia tăng chủ yếu là do bùng nổ thị trư�ng hàng hóa toàn
cầu và tăng khối lượng xuất khẩu trong những năm gần đây, chứ ít liên quan đến việc gia tăng chuỗi
giá trị hoặc dành được phần lớn hơn trong giá trị gia tăng.
                                                                                                        17
              Biểu đồ 8: Thay đổi giá trị, khối lượng và đơn giá một số mặt hàng xuất khẩu




     Nguồn:Tổng cục thống kê và Ngân hàng Thế giới


     25. Nhập khẩu đã giảm mạnh theo xu hướng giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế. Tổng kim
     ngạch nhập khẩu ước tính đạt 93,8 tỉ USD trong 10 tháng đầu năm 2012, chỉ tăng 6,8% so với mức
     26% trong cùng kỳ năm 2011. Nhập khẩu bởi các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài vẫn ở mức cao—
     tăng 23,9%. Tuy nhiên, nhập khẩu của các doanh nghiệp trong nước đã giảm 7,3%, phản ánh môi
     trư�ng hoạt động và tài chính khó khăn của các doanh nghiệp này. Nhập khẩu nguyên liệu thô và
     hàng hóa trung gian (phân bón, thức ăn gia súc, bông, vải sợi) cũng yếu ớt, cho thấy cầu trong nước
     giảm sút và hàng tồn kho gia tăng.

                                   Bảng 4: Nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam

                                              Giá trị (tỉ $,                 % thay đổi
                                              10T-2012))
                                                               2010           2011          10M-12

      Tổng giá trị nhập khẩu                         93,8      21,2           25,8            6,8

            Xăng dầu                                  7,9      -2,8           61,6            -6,3
            Máy móc, thiết bị                        13,4      8,0            13,0             5,0
            Nguyên liệu dệt may và da giày            2,6      35,7           12,5             3,4
            Máy tính và hàng điện tử                 10,7      31,7           53,1           77,5
            Thép các loại                             5,1      14,8            4,5            -4,3
            Phân bón                                  1,3      -13,9          46,1            -9,9
            Chất dẻo                                  3,9      34,2           26,1             1,3
            Vải                                       5,7      26,9           25,5             1,5
            Hóa chất                                  2.3      30,4           27,2             4,9
            Sản phẩm hóa chất                         2,0      30,0           16,6             2,8
            Dược phẩm                                 1,5      13,3           19,3           19,8
            Sợi dệt                                   1,1      45,1           30,4           -12,1
            Phân bón                                  0,6      12,4           16,6             7,6
            Bông                                      0,7      71,9           56,1           -20,6
            Giấy                                      0,9      20,1           15,4             8,9
            Ô tô các loại                             1,7      -5,2            6,8           -34,1
            Hàng hóa khác                            31,9      35,1           26,6             5,1

        Khu cực kinh tế trong nước                   47,8      9,0            20,9            -7,3
        Khu vực có vốn đầu tư NN                     37,0      41,8           32,1            23,9
18
     Nguồn: Tổng cục thống kê
D. CÃ?N CÂN QUá»?C TẾ Ä?ẢO CHIỀU

26. Năm 2012, Việt Nam ước sẽ đạt được thặng dư thương mại (tính theo cán cân thanh
toán) và cán cân vãng lai lớn nhất từ trước đến nay. Cách đây không lâu, thâm hụt cán cân
thương mại và tài khoản vãng lai lớn được coi là một trong những nguyên nhân chính gây bất ổn
kinh tế vĩ mô ở Việt Nam. Thực tế đã thay đổi. Nhập siêu (theo định nghĩa v� Cán cân thanh toán)
chỉ ở mức 0,4% GDP trong năm 2011, và cán cân thương mại dự kiến sẽ đạt thặng dư kỷ lục trong
năm nay là 4,7% GDP (Biểu đồ 9). Tương tự, cán cân tài khoản vãng lai từ thâm hụt 11,9% GDP
trong năm 2008 đã đạt kết quả thặng dư nhẹ là 0,2% GDP vào năm 2011, và dự báo đạt thặng dư
kỷ lục là 2,7% GDP trong năm 2012. Kết quả hoạt động tích cực trong lĩnh vực xuất khẩu, giảm tăng
trưởng nhập khẩu và duy trì dòng ki�u hối mạnh đã giúp cho Việt Nam đảo ngược cán cân thanh
toán quốc tế. Ä?iá»?u này cÅ©ng giúp cải thiện tình trạng cán cân thanh toán tổng thể, tăng cÆ°á»?ng nguồn
dự trữ ngoại hối và giảm bớt áp lực đối với tỉ giá hối đoái. Tuy nhiên, kết quả tích cực này có thể
không kéo dài mãi, vì nhập khẩu sẽ tăng trở lại khi n�n kinh tế phục hồi mạnh mẽ trở lại.

                  Biểu đồ 9: Cán cân Thương mại và Cán cân Vãng lai (%GDP)




Nguồn: Tổng cục Hải quan



27. Cán cân thương mại của Việt Nam theo từng thị trư�ng cho thấy Việt Nam đang tham
gia ngày càng nhi�u hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu, kết nối nhà đầu tư ở khu vực với
ngư�i tiêu dùng ở phương Tây. Như trong Biểu đồ10, Việt Nam có thâm hụt thương mại lớn với
các nước láng gi�ng trong khối ASEAN – đây cũng là những nguồn cung cấp nguyên vật liệu thô và
sản phẩm đầu vào trung gian chính cho Việt Nam. Những sản phầm đầu vào này được dùng trong
các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, hầu hết thuộc sở hữu của các nhà đầu tư Nhật Bản,
Hàn Quốc, Singapore, Ä?ài Loan (Trung quốc), vv để sản xuất các mặt hàng có khả năng cạnh tranh
toàn cầu và xuất đi Mỹ và châu Âu. Với lợi thế lao động trẻ tuổi và giá rẻ, Việt Nam có khả năng tham
gia một số chuỗi cung ứng toàn cầu, mặc dù ở quy mô còn nh� hơn nhi�u so với những gì Trung
Quốc đã làm được. Trong bối cảnh các n�n kinh tế phương Tây suy giảm, Việt Nam đã bắt đầu đa
dạng hóa thị trư�ng xuất khẩu của mình hướng sang các nước láng gi�ng và các nước còn lại trên thế
giá»›i. Ä?ây cÅ©ng là lý do giúp cải thiện cán cân thÆ°Æ¡ng mại của Việt Nam trong những năm qua. Việt
Nam đã giảm lượng thâm hụt thương mại với các nước ASEAN từ hơn 9 tỷ USD năm 2008 xuống
khoảng 2,7 tỷ USD năm 2012. Ở các thị trư�ng còn lại trên toàn cầu, Việt Nam cũng thu được kết quả
tÆ°Æ¡ng tá»±.




                                                                                                        19
                         Biểu đồ 10: Cán cân thương mại theo thị trư�ng (triệu USD)




     Nguồn: Tổng cục Hải quan
     Ghi chú: ROW là các nước còn lại


     E. BIẾN Ä?ỘNG VỀ LẠM PHÃ?T

     28.     Lạm phát giảm mạnh trong nửa đầu năm và đạt mức thấp nhất trong tháng 8, sau đó
     tăng chậm trong nửa cuối năm. Việc giảm nhanh chóng và vững chắc tỷ lệ lạm phát từ mức đỉnh
     điểm 23% vào tháng 8/2011 xuống còn 5% chỉ trong 12 tháng đã gây bất ng� cho hầu hết những
     ngÆ°á»?i quan sát (Biểu đồ 11). Ä?á»™ng lá»±c lá»›n nhất cho sá»± thay đổi này là mức giảm đáng kể vá»? giá
     lương thực thực phẩm, từ 34% xuống 2% trong cùng th�i gian nói trên. Việt Nam làm được đi�u này
     chủ yếu là nh� mùa màng thu hoạch tốt và việc giá hàng hóa trên toàn cầu tăng chậm hoặc thậm chí
     còn không tăng, nhất là giá gạo. Tuy nhiên, lạm phát cơ bản —tính bằng cách loại trừ phần lạm phát
     với các mặt hàng dễ biến động như lương thực thực phẩm và nhiên liệu kh�i lạm phát thông thư�ng
     — không những không giảm nhi�u mà còn bắt đầu tăng nhanh trong vài tháng qua. Mức tăng lạm
     phát hàng tháng, được các nhà hoạch định chính sách và giới truy�n thông theo dõi chặt chẽ, đã
     giảm xuống mức âm trong 2 tháng liên tục là tháng 6 và tháng 7. Chính vì đi�u này, một số nhà phân
     tích đã kêu g�i Chính phủ nới l�ng chính sách ti�n tệ. Tuy nhiên, do ở Việt Nam tốc độ lạm phát
     thư�ng biến động lớn vào mùa cuối năm cũ, đầu năm mới (xem thêm ở Hộp 2), chắc chắn trong th�i
     gian tới lạm phát sẽ quay trở và việc kêu g�i giảm lãi suất cũng sẽ khó được thực hiện nếu các cơ
     quan chức năng vẫn còn kiên định với mục tiêu ki�m chế lạm phát. Theo dự kiến, giá cả sẽ tăng trở
     lại trong 3 tháng tá»›i do những hoạt Ä‘á»™ng kinh tế và tiêu dùng gia tăng trong thá»?i gian này. Ä?ây sẽ là
     nguyên nhân làm chậm lại tác động của việc giảm lãi suất và rất nhi�u chính sách quản lý giá đã
     được thực thi hoặc được lên kế hoạch trong nhi�u ngành như y tế, năng lượng, giáo dục.

                                   Biểu đồ 11: Lạm phát tăng - giảm nhanh (%)




20   Nguồn: Tổng cục Thống kê và Ngân hàng Thế giới
29. Các ngành có giá cả do thị trư�ng quyết định thư�ng có tỷ lệ lạm phát thấp hơn và ổn
định hơn các ngành có giá cả do Nhà nước quyết định. Một phân tích nhanh dữ liệu lạm phát
cho thấy các ngành sản xuất hàng hóa và dịch vụ như giáo dục, y tế, vận tải và nhà ở - có giả cả do
Nhà nước quyết định toàn bộ hay một phần, thư�ng có mức lạm phát cao hơn và biến động lớn hơn
những ngành có giá chủ yếu do thị trư�ng quyết định (Biểu đồ 12). Ví dụ, thuốc và phí dịch vụ y tế
giúp duy trì mức giá rất thấp trong một th�i gian dài, làm cho các nhà quản lý lầm tưởng là đã tạo ra
sự ổn định kinh tế vĩ mô bằng các quyết định hành chính kiểm soát giá cả. Tuy nhiên, sau đó các
nhà quản lý buộc phải tăng mạnh giá sau một th�i gian dài kìm hãm. Như vậy, nhìn một cách toàn
cục, lạm phát với những hàng hóa và dịch vụ bị kiểm soát bằng cách quyết định hành chính thư�ng
ở mức cao và có khi còn cao hơn với các hàng hóa và dịch vụ mà giá cả do thị trư�ng quyết định.
.

           Biểu đồ 12: Tỷ lệ lạm phát với các loại hàng hóa và dịch vụ khác nhau (%)




Nguồn: Tổng cục Thống kê và Ngân hàng Thế giới




F.     CH�NH S�CH TIỀN TỆ

30.      Trước n�n kinh tế tăng trưởng chậm và tỷ lệ lạm phát thấp, NHNNVN đã giảm mạnh
lãi suất trong nửa đầu năm 2012. Các lãi suất cơ bản đã giảm 500 điểm trong giai đoạn tháng 3
đến tháng 6 năm 2012 (Biểu đồ 13). Trần lãi suất huy động ti�n đồng cũng giảm từ 14% xuống 11%.
Ä?ồng thá»?i, các quy định cho vay bất Ä‘á»™ng sản và tiêu dùng cá nhân cÅ©ng được ná»›i lá»?ng. NHNNVN
cũng khuyến khích các ngân hàng thương mại giảm lãi suất cho vay và thúc đẩy tín dụng cho sản
xuất, nông nghiệp và phát triển nông thôn, doanh nghiệp vừa và nh�. NHNNVN còn hạ thấp giới hạn
trạng thái ngoại tệ (tỷ lệ của tổng lượng ngoại tệ trên tổng vốn góp của tổ chức tín dụng trong tháng
trước) của các tổ chức tín dụng và chi nhánh ngân hàng nước ngoài vào cuối ngày từ mức hiện tại
là 30% xuống còn 20%. Tuy nhiên, nhi�u chính sách trong số này không mang lại kết quả như mong
muốn do bảng cân đối của các ngân hàng đã bị ảnh hưởng và các ngân hàng này rất thận tr�ng
trong việc cho vay mới.




                                                                                                        21
                                  Biểu đồ 13: Các công chụ chính sách ti�n tệ




      Nguồn: Ngân hàng Nhà nước


     31. Do đó, đến giữa tháng 10, tổng lượng tín dụng chỉ tăng 2,8% so với đầu năm, thấp hơn
     nhi�u mục tiêu tăng trưởng 15% của 2012. Tổng lượng ti�n gửi tăng 14% trong 10 tháng đầu năm.
     Mặc dù hệ thống ngân hàng nói chung có đủ khả năng thanh khoản, các ngân hàng yếu kém vẫn
     tiếp tục gặp khó khăn trong thanh khoản các khoản vay mới từ thị trư�ng liên ngân hàng. Việc giảm
     lãi suất đã giúp giảm bớt gánh nặng cho những ngư�i có được tín dụng, mặc dù hầu hết các doanh
     nghiệp vừa và nh� và ngư�i tiêu dùng không được hưởng lợi nhi�u. Một phần nguyên nhân của tình
     trạng này là vì được vay từ trước rồi. Ngoài ra, vì những quan ngại v� viễn cảnh kinh tế có nhi�u yếu
     tố không chắc chắn, các ngân hàng thận tr�ng hơn khi cho vay. Các doanh nghiệp không muốn vay
     hoặc không có khả năng vay vì thiếu tài sản thế chấp.


     G.    CH�NH S�CH TÀI KHÓA

     32.     Do kinh tế tăng trưởng chậm cùng với việc hỗ trợ thuế cho doanh nghiệp vừa và nh�
     (SME), thu ngân sách trong 9 tháng đầu năm 2012 đạt thấp hơn dự kiến. Trong 3 quý đầu năm,
     thu ngân sách giảm 0,6% v� giá trị danh nghĩa so với cùng kỳ năm trước. Tổng thu ngân sách 9
     tháng 2012 đạt 67% kế hoạch so với mức 84% cùng kỳ 2 năm trước (Biểu đồ 14a). Thuế VAT vốn
     chiếm 1/3 tổng nguồn thu, cũng giảm từ 5,4% GDP trong 9 tháng 2011 xuống 4,8% trong 9 tháng,
     2012. Ä?iá»?u này má»™t phần do các biện pháp há»— trợ thuế áp dụng từ tháng 5 năm nay (Nghị quyết 13),
     cho phép các Doanh nghiệp vừa và nh� chậm nộp thuế VAT. Nộp thuế VAT của doanh nghiệp đầu
     tư nước ngoài và doanh nghiệp trong nước giảm tương ứng 8% và 3% so với cùng kỳ năm trước.
     Ä?ồng thá»?i doanh thu của Hải quan cÅ©ng giảm, má»™t phần do lượng nhập khẩu thấp hÆ¡n, má»™t phần do
     thay đổi trong cơ cấu hàng nhập khẩu giảm dần các mặt hàng nộp thuế cao như xe ô tô cũng như lộ
     trình cắt giảm thuế quan theo các đi�u ước quốc tế. Do tăng xuất khẩu, thu thuế thu nhập doanh
     nghiệp của doanh nghiệp đầu tư nước ngoài vẫn khá cao (tăng 17% từ Quý 3, 2011 đến Quý 3,
     2012), đặc biệt là so với doanh nghiệp tư nhân trong nước.




22
    Biểu đồ 14a: Thu ngân sách 9T-2012                                         Biểu đồ 14b: Chi ngân sách 9T-2012
              (ngàn tỷ VND)                                                              (ngàn tỷ VND)




Nguồn: Bộ Tài chính, Dự báo của NHTG


33. Chi ngân sách trong 9 tháng đầu năm 2012 vẫn đi đúng hướng. Kết quả ở các hạng mục
chi tiêu chính chiếm khoảng 75% chi tiêu trong kế hoạch (Biểu đồ 14b). Ngoài ra, còn có nhi�u minh
chứng cho thấy Chính phủ vẫn duy trì tốt các nguyên tăng chi tiêu vốn, một cam kết chính sách trong
ngân sách năm 2012 trong bối cảnh gia tăng lo ngại vá»? đầu tÆ° công kém hiệu quả. Ä?ến Quý 3, 2012,
Chính phủ đã chi tiêu 71% trong tổng ngân sách 180 nghìn tỷ đồng. Tỷ lệ vốn trên chi tiêu thư�ng
xuyên (chỉ tính chi tiêu trong ngân sách) đạt khoảng 27% trong 9 tháng đầu năm 2012 so với mức
trung bình 29,5% cùng kỳ năm 2010-2011. Ä?iá»?u này cho thấy Chính phủ đã có má»™t số Ä‘iá»?u chỉnh.
Theo báo cáo của Bộ Tài chính, 67% trong tổng số 60 nghìn tỷ đồng vốn chi tiêu theo kế hoạch thông
qua trái phiếu ngoài ngân sách cũng được thực hiện đến 9 tháng đầu năm 2012. Các dự án này
chiếm gần ¼ tổng lượng vốn chi tiêu. Chính phủ đã đưa ra chính sách áp mức trần với chi tiêu vốn
qua trái phiếu ngoài ngân sách là 225 nghìn tỷ đồng trong giai đoạn 2011 - 2015, tức trung bình 45
nghìn tỷ đồng/năm. Theo Quốc hội, Việt Nam có thể huy động tối đa là 60 nghìn tỷ đồng qua trái
phiếu ngoài ngân sách trong năm 2013. Qua đây Chính phủ có thể cấp tạm ứng cho các dự án đầu
tư quan tr�ng đang ngày càng khó vay ti�n từ thị trư�ng. Tuy nhiên, đi�u này đồng nghĩa với việc
Chính phủ sẽ phải hạn chế các dự án dùng trái phiếu ngoài ngân sách xuống tổng mức tối đa là 45
nghìn tỷ trong năm 2014 và 2015.

34. Tác động của việc thu ngân sách thấp hơn với mục tiêu thâm hụt tài khóa năm 2012
của Chính phủ vẫn còn chưa chắc chắn. Trong 9 tháng đầu năm 2012, thâm hụt tài khóa ở mức
5,4% GDP so với ước tính ngân sách cả năm là 5,2%7. Tuy nhiên, mức 5,4% không gồm chi tiêu
ngoài ngân sách, có nghĩa là thâm hụt trong 9 tháng đầu năm 2012 có thể còn cao hơn, nếu việc
thanh toán các khoản nợ này không được đẩy mạnh.8 Việc thu ngân sách đạt thấp còn góp phần
dẫn đến mức thâm hụt tài khóa hiện tại là 0,5% GDP. Ä?iá»?u này khiến thu ngân sách trong 3 quý đầu
của năm không đủ để bù đắp chi phí thư�ng xuyên. Những vấn đ� này có thể được bù đắp phần
nào nh� doanh thu cao hơn kế hoạch từ dầu. Giá dầu dự kiến trong năm 2012 của Ngân sách Nhà
nước là $85/thùng song trên thực tế giá trung bình cả năm tính đến tháng 10/2012 khoảng
$106/thùng.9 Theo báo cáo, doanh thu từ dầu thô đến giữa tháng 10 đã đạt 104% ngân sách. Doanh
thu từ các mặt hàng khác cũng có khả năng tăng lên do tăng trưởng sẽ khả quan hơn trong quý cuối
của năm. Do đó, Chính phủ có thể đạt được mục tiêu doanh thu mà thư�ng vẫn được dự kiến ở
mức thấp hơn thực tế trong kế hoạch ngân sách hàng năm.




7
     Dự báo của chuyên gia NHTG theo dữ liệu công bố trên website Bộ Tài chính.
8
     Chính phủ loại trừ chi tiêu vốn ngoài ngân sách kh�i dự báo chính thức v� cán cân ngân sách.
9
     http://www.worldbank.org/prospects/commodities                                                                 23
     35. Quốc hội đã bày t� một số ý kiến lo ngại từ đầu năm nay v� thuế suất và mức thuế Việt
     Nam so với các quốc gia khác có cùng giai đoạn phát triển. Tuy nhiên, Việt Nam đã giảm tổng
     thuế suất so với mức trung bình ở các nước khác trong khu vực châu � Thái Bình Dương. Doanh
     thu thuế trong GDP cũng tương đồng với các nước Thu nhập Trung bình Thấp và Trung bình Cao
     khác (Biểu đồ 15). Mặc dù mức thuế/GDP hơi cao một chút, đi�u này một phần là do tăng trưởng
     mạnh và cải cách quản lý thuế trong những năm qua. Một nguyên nhân nữa là do thuế dầu khí,
     chiếm trên 25% tổng thu thuế thu nhập doanh nghiệp. Nguồn thuế này sẽ giảm khi việc sản xuất
     giảm dần theo th�i gian. Doanh thu hải quan cũng bắt đầu giảm do cắt giảm thuế quan. Do đó, Việt
     Nam sẽ rất cần duy trì một cơ sở doanh thu vững chắc để đảm bảo tài khóa b�n vững. Việt Nam
     cũng cần tập trung xây dựng hệ thống thuế hiệu quả và công bằng, ví dụ như thông qua hợp lý hóa
     và đảm bảo thống nhất, minh bạch trong ưu đãi thuế.

     36. Liên quan đến vấn đ� này, Chính phủ đang xem xét một số cải cách chính sách thuế
     trong những năm tới. Gần đây nhất, Quốc hội đã thông qua sửa đổi Luật Thuế thu nhập Cá nhân
     tăng mức khởi Ä‘iểm chịu thuế từ 4 triệu đồng/tháng lên 9 triệu đồng/tháng. Ä?iá»?u này làm giảm số
     ngư�i phải nộp thuế từ gần 4 triệu xuống còn khoảng 1 triệu ngư�i. Tuy nhiên, nó cũng giúp Tổng
     cục thuế tập trung vào những ngư�i nộp thuế lớn hơn, và có thể tăng tính hiệu quả của hệ thống.
     Chính phủ cũng đang rà soát Luật Thuế thu nhập Doanh nghiệp và Thuế Giá trị Gia tăng để đơn
     giản hóa cơ cấu thuế, áp dụng các ngưỡng nếu cần thiết để hỗ trợ các doanh nghiệp vừa nh� (SME)
     trong nghĩa vụ thuế, và xem xét lại các thuế suất.

                                      Biểu đồ 15: Tổng thu ngân sách ở một số nước




     Nguồn: IMF, “Thu ngân sách ở các nước đang phát triển - Revenue Mobilization in Developing Countries,� tháng 3/2011


     37. Cải cách quản lý thuế đang tiến triển để nâng cao hiệu quả và tính minh bạch trong quản
     lý thuế và môi trư�ng kinh doanh. Theo báo cáo Mức độ Dễ dàng trong Kinh doanh gần đây nhất
     của NHTG,10 xếp hạng của Việt Nam v� chỉ số th�i gian doanh nghiệp tư nhân cần để tuân thủ các
     nghĩa vụ thuế đã được cải thiện, từ hàng 151 lên 138 trong tổng số 185 quốc gia. Số gi� mà doanh
     nghiệp phải b� ra để tuân thủ nghĩa vụ thuế đã giảm song vẫn còn gần 900 gi�. Ngoài ra, theo báo
     cáo Nộp thuế (Paying Taxes) gần đây nhất do tổ chức PriceWaterhouse Coopers và Công ty Tài
     chính Quốc tế công bố, Việt Nam có hệ thống nộp thuế VAT kéo dài thứ 2 (320 gi�, chỉ sau 480 gi�
     ở Pakistan) và hệ thống nộp thuế thu nhập doanh nghiệp kéo dài thứ 2 (217 gi�, sau 250 gi� ở
     Bhutan)11. Luật Thuế sửa đổi mới được Quốc hội thông qua đã áp dụng các biện pháp sau: (i) đơn
     giản hóa việc quản lý thuế và giảm gánh nặng tuân thủ cho SME; (ii) áp dụng các cách làm hiện đại
     trong kiểm toán dá»±a trên rủi ro và CÆ¡ chế Ä?ịnh giá trÆ°á»›c để đối phó vá»›i vấn Ä‘á»? chuyển giá; và (iii)
     nâng cao hiệu quả và năng suất trong quản lý thuế.




     10
          http://www.doingbusiness.org/
24   11
          http://www.pwc.com/gx/en/paying-taxes/assets/pwc-paying-taxes-2013-full-report.pdf
38.    Chính phủ đã duy trì nợ công ở mức b�n vững dù rủi ro từ các khoản nợ dự phòng vẫn
còn lá»›n. Ä?ến cuối 2011, số liệu cho thấy tổng nợ công chiếm khoảng 53% GDP, trong đó khoảng
60% là nợ nước ngoài và 40% là nợ trong nước. Vay ngắn hạn có khả năng tăng trong 2012 do tình
hình thu ngân sách chậm hơn, song thông tin công bố v� việc này không có nhi�u12 .Trên 80% nợ
công nước ngoài là vay ưu đãi. Theo đánh giá của IMF và NHTG trong báo cáo Phân tích Mức độ
B�n vững Nợ mới nhất, Việt Nam có mức rủi ro thấp v� vỡ nợ nước ngoài. Chi phí vay còn cao do
nhận thức của thị trư�ng v� mức độ rủi ro và các nguồn tài chính ưu đãi đang giảm dần.

39.     Rủi ro từ nợ dự phòng có khả năng cao mặc dù chưa biết chắc chắn mức độ chính
xác. Chính phủ đang đẩy mạnh việc thu thập thông tin đáng tin cậy và cập nhật v� nợ dự phòng
trong các DNNN và giám sát, quản lý nợ tài khóa có thể phát sinh từ khoản vay của DNNN. DNNN
đã được vay khá nhi�u trong giai đoạn 2007 - 2009, tỷ lệ nợ trên vốn góp trung bình là 307% so với
183% của doanh nghiệp ngoài nhà nước và 145% của doanh nghiệp nước ngoài. DNNN cũng có tỷ
lệ nợ trên tài sản cao nhất trong 3 nhóm doanh nghiệp kể trên. Khi n�n kinh tế gặp khó khăn, các
DNNN bị ảnh hưởng sẽ tiếp tục làm trầm trá»?ng thêm cuá»™c khủng hoảng ngành ngân hàng. Ä?ồng
th�i, khủng hoảng ngành ngân hàng lại gây tác động tiêu cực đến toàn bộ n�n kinh tế.

40.    Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định vào tháng 7/2012 để củng cố khung thể
chế cho quản lý nợ và xác định các mục tiêu và ngưỡng tài khóa phù hợp để đảm bảo b�n
vững trong trung hạn (Quyết định 958/QÄ?-TTg). Quyết định này đặt ra chiến lược dài hạn (2011-
2020) v� quản lý nợ công, và lần đầu tiên có đầy đủ thông tin v� cả nợ nước ngoài, nợ trong nước,
nợ địa phương, nợ ngoài ngân sách, nợ DNNN. Cũng theo Quyết định, Việt Nam đã thông qua các
chính sách sau: (i) mục tiêu thâm hụt và giới hạn vay trong trung hạn đến dài hạn; (ii) thay đổi cơ cấu
danh mục nợ để tăng tỷ tr�ng và th�i gian đáo hạn của nợ trong nước; (iii) các ngưỡng v� tổng nợ
công và trả nợ trong trung đến dài hạn. Thông tin tổng hợp được tóm tắt trong Bảng 5 dưới đây.

41.    Tất cả các mục tiêu và ngưỡng mang tính thận tr�ng trong Quyết định 958 nói trên đ�u
cao hơn mức nợ và thâm hụt hiện tại, và Quyết định cũng không đưa ra chế tài chính thức
nào trong trÆ°á»?ng hợp có vi phạm. Ä?iá»?u này má»™t phần phản ánh nhu cầu chi tiêu trung hạn (xem
thêm mục tiêu thâm hụt tài khóa trong Bảng 5) và giảm nguồn tài chính ưu đãi (xem thêm mục tiêu
cơ cấu danh mục nợ ở Bảng 5). Việc thiếu chế tài chính thức cũng không phải là vấn đ� lớn do các
mục tiêu và ngưỡng là để nâng cao tính minh bạch của chính sách tài khóa. Tuy nhiên, Việt Nam
cần thư�ng xuyên công bố tình hình thực hiện so với các ngưỡng và mục tiêu đ� ra qua các báo cáo
v� Ngân sách và Bản tin nợ công bố 2 lần/năm của Chính phủ. Hầu hết thông tin trong Bảng 5 dưới
đây đã được công bố. Các thông tin khác, ví dụ như v� nợ trong nước cũng sẽ sớm được công bố.
Tuy nhiên, một số thông tin như dự trữ ngoại tệ không chắc sẽ được công bố rộng rãi.




12
     Theo 1 báo cáo STOXPLUS “Nợ công Việt Nam Tăng mạnh�, nợ của Việt Nam có
     thể tăng lên 58% GDP vào cuối năm 2012.                                                              25
          Bảng 5: Tổng hợp một số Chính sách trong Quyết định 958 của Thủ tướng Chính phủ




     42. Giữa tháng 11/2012, Quốc hội đã thông qua dự toán Ngân sách 2013. Doanh thu Chính
     phủ dự báo tăng 10% so với Ngân sách 2012 đạt 816 nghìn tỷ đồng, chi tiêu Chính phủ cũng sẽ tăng
     10% đạt 987 nghìn tỷ đồng. Theo dự báo của Chính phủ, tổng thâm hụt ngân sách đạt 4,8% GDP.
     Chính phủ cũng đặt ưu tiên cho việc tăng lương cán bộ công chức. Trong năm 2012 Ngân sách đã
     tăng lương cơ bản từ mức 830.000 đồng/tháng lên 1.050.000 đồng/tháng. Tổng chi phí vào khoảng
     2% GDP. Từ tháng 5/2013, Chính phủ có kế hoạch tăng mức lương này thêm 14% lên 1.300.000
     đồng/tháng. Trong các thông cáo báo chí, Bộ Tài chính đ�u cho biết mức tăng này làm ngân sách
     tốn gần 60 nghìn tỷ đồng, chiếm khoảng 6% chi tiêu Chính phủ13. Ngoài ra, Chính phủ đã đ� xuất
     mức giảm danh nghĩa với chi tiêu vốn từ 180 nghìn tỷ đồng trong ngân sách 2012 xuống còn 170
     nghìn tỷ đồng trong ngân sách 201314. Mặc dù vẫn có mức chi tiêu ngoài ngân sách cao hơn như đ�
     cập ở trên, đây vẫn là lần đầu tiên Chính phủ cắt giảm danh nghĩa ngân sách vốn từ năm 2006 trở
     lại đây. Bá»™ Kế hoạch Ä?ầu TÆ° cho biết có thể còn cắt giảm sâu hÆ¡n nếu thu thuế đất và giao dịch năm
     2013 không đạt chỉ tiêu.




     13
          Thông cáo báo chí
26   14
          Thông cáo báo chí “Giảm Nợ công để Tăng lương,� Diễn đàn Kinh doanh Việt Nam (22/11/2012)
43.    Ä?ánh giá gần đây vá»? minh bạch tài khóa của NHTG đã cho thấy những tiến triển tại Việt
Nam, song cũng chỉ ra Việt Nam còn cần cải thiện nhi�u ở những lĩnh vực như trả lương và
chi tiêu vốn. Trong đợt đánh giá này, NHTG khảo sát các bên liên quan quan tr�ng, trao đổi ý kiến
đánh giá v� các ưu tiên trong cải cách. Kết quả khảo sát cho thấy nhu cầu lớn v� thông tin tài khóa
trong Chính phủ, Quốc há»™i, báo chí, khu vá»±c tÆ° nhân, xã há»™i dân sá»± và các Ä?ối tác Phát triển. Các vấn
đ� cần ưu tiên đẩy mạnh công bố thông tin gồm kết quả chi tiêu công, nợ chính phủ và nợ do chính
phủ bảo lãnh, các mối quan hệ giữa ngân sách nhà nước và DNNN. Báo chí là nguồn thông tin tài
khóa chính với hầu hết các bên liên quan, thay vì các thông báo chính thức v� ngân sách. Tuy nhiên,
bản thân báo chí cũng gặp khó khăn trong việc diễn giải thông tin từ các báo cáo ngân sách gốc.

44.      Phản hồi của các bên liên quan cho thấy Việt Nam cần cải thiện v� mức độ bao phủ, độ
toàn diện và cách thức trình bày báo cáo Ngân sách. Có một số nguyên nhân dẫn tới phản hồi
này. Thứ nhất, các báo cáo công bố rộng rãi ở Việt Nam còn thiếu thông tin v� cơ cấu chi tiêu (ví dụ
nhưchi lương, hàng hóa và dịch vụ, chuyển nhượng) theo đơn vị hành chính. Việc công bố cơ cấu
chi tiết vá»? giá trị sẽ giúp Ä‘Æ°a ra cái nhìn đầy đủ và sâu sắc hÆ¡n vá»? Ngân sách. Ä?iá»?u này có thể giúp
hiểu rõ hơn cải cách lương trong bối cảnh chung của kế hoạch lương mà chính phủ xây dựng. Thứ
2, thông tin v� phân bổ vốn trong các văn bản công bố rộng rãi còn hạn chế. Trừ một số ít ngoại lệ,
thư�ng các văn bản không đưa ra thông tin chi tiêu vốn theo từng chức năng của Chính phủ hoặc
chi tiêu của tất cả các đơn vị hành chính. Do đó, các bên liên quan không thể lấy được thông tin v�
tổng chi tiêu trong bất kỳ lĩnh vực nào từ các văn bản v� Ngân sách. Cuối cùng, Việt Nam có hệ
thống thu chi kết chuyển rất phức tạp, gây ảnh hưởng tiêu cực đến độ tin cậy và minh bạch của
Ngân sách. Các khoản chi được kết chuyển không h� có cơ cấu chi tiết v� giá trị hay theo chức
năng, đồng nghĩa với việc thực hiện ngân sách có thể không được báo cáo đầy đủ. Chính phủ đang
xem xét giải quyết các vấn đ� này khi tiến hành rà soát Luật ngân sách.


H. TRIỂN VỌNG TRONG NGẮN HẠN

45.     Với việc chương trình tái cơ cấu đang được Chính phủ quyết tâm triển khai, chúng tôi
dự kiến Việt Nam sẽ đạt được một số thành công quan tr�ng v� tái cơ cấu trong năm 2013.
Những nỗ lực để thoái vốn kh�i đầu tư ngoài ngành và cổ phần hóa số lượng lớn DNNN có thể là tín
hiệu tích cá»±c đối vá»›i nhà đầu tÆ° vá»? cam kết của Chính phủ. Ä?iá»?u này cÅ©ng có thể gây ra má»™t số tác
động từ việc cắt giảm lao động và tái cơ cấu nợ xấu. Việt Nam dự kiến sẽ có một số chính sách để
giải quyết vấn đ� nợ xấu, mặc dù đây sẽ là quá trình rất lâu dài vì tính chất phức tạp của nó. Nhi�u
chính sách sẽ phải tốn chi phí và đến gi� thì nguồn ti�n thực hiện các chính sách này vẫn chưa rõ
sẽ lấy từ đâu. Nếu chi phí được lấy từ việc bơm thêm vốn vào ngân hàng bằng cách cho phép cả
doanh nghiệp tư nhân trong và ngoài nước đầu tư vào lĩnh vực này, tình hình tài khóa sẽ được ổn
định và nâng cao lòng tin của nhà đầu tư. Trong bối cảnh thị trư�ng tài chính toàn cầu đang có giá
rẻ, Việt Nam có cơ hội đặc biệt để giải quyết một phần nợ xấu thông qua tiếp cận vốn nước ngoài
với chi phí thấp hơn nhi�u so với thông thư�ng.

46.   Kinh tế Việt Nam dự kiến tiếp tục tăng trưởng với tốc độ vừa phải khoảng 5,5% trong
năm 2013. Trong kịch bản cơ sở của chúng tôi, với giả định kinh tế vĩ mô ổn định và tình hình xuất
khẩu khả quan, dự kiến kinh tế Việt Nam sẽ không bị tác động lớn nào có thể làm mất ổn định trong
năm 2013. Theo dự báo, cán cân thương mại và tài khoản vãng lai tiếp tục thặng dư trong 2013, dù
mức thặng dư thấp hơn 2012. Chúng tôi cũng dự kiến các tài khoản tài khóa và thâm hụt tiếp tục ở
mức cao trong giới hạn một con số.

47.    Tuy nhiên, dự báo của chúng tôi cũng có thể có một số rủi ro. Thứ nhất, tình hình kinh tế
quốc tế sẽ phục hồi chậm từ các thị trư�ng Mỹ, khu vực đồng Euro, Nhật Bản. Do đó, xuất khẩu, FDI
và ki�u hối của Việt Nam sẽ tiếp tục ở mức như 2012 hoặc có thể cao hơn. Chúng tôi cũng giả định
giá dầu tiếp tục ở mức khá cao (khoảng 105 USD/thùng) nhưng giá các mặt hàng phi dầu lại giảm
dần —giúp hạn chế phần nào lạm phát trong nước. Chúng tôi cũng dự báo quá trình tái cơ cấu trong
2013 sẽ mạnh mẽ hơn 2012.


                                                                                                        27
                                   Bảng 6: Một số chỉ số kinh tế của Việt Nam


                                                             2009        2010    2011e   2012p   2013f

     Tăng trưởng GDP (%)                                      5,3         6,8     5,9     5,2     5,5
     Chỉ số giá tiêu dùng (%, bình quân năm)                  6,7         9,2    18,6     9,2     8,0


     Thu ngân sách (% GDP)                                   27,3        29,6    27,7    26,1    25,4
     Chi ngân sách (% GDP)                                   34,5        32,7    30,9    31,3    29,2
     Cân đối ngân sách, chính thức (% GDP) /1                -3,9        -0,7    -1,5    -3,7    -2,3
     Cân đối ngân sách, chung (% GDP) /2                     -7,2        -3,1    -3,2    -5,2    -3,8
     Nợ công (% GDP) /3                                      51,2        54,0    55,4    53,7    53,3

     Cán cân thương mại (tỷ USD, tính theo BOP)              -8,3        -5,1    -0,5     6,4     5,8
     Cán cân vãng lai (tỷ USD)                               -6,1        -4,3     0,2     3,7     1,9
     Ä?ầu tÆ° trá»±c tiếp nÆ°á»›c ngoài (thá»±c, tá»· USD)               6,9         7,1     7,1     7,2     7,3
     Nợ nước ngoài (tỷ USD) /4                               38.7        45,4    50,1    54,7    59,8
     Dự trữ ngoại tệ (tháng nhập khẩu)                        2,4         1,8     1,5     2,3      ..


     Mức tăng tổng tín dụng (% )                             39,6         32,4    14,3    6,0     12,0
     GDP danh nghĩa (tỷ USD)                                 93,2        103,6   122,7   135,9   150,0


     Nguồn: IMF và Ngân hàng Thế giới
     e = ước tính, f = dự báo
     1/ Không gồm các khoản chi ngoài ngân sách
     2/ Gồm các khoản chi ngoài ngân sách
     3/ Nợ công và nợ chính phủ bảo lãnh
     4/ Nợ công và nợ bảo lãnh. Dự báo theo phân tích b�n vững nợ 2012




28
29
     PHÊÌN 3
     TA�I CÊËU TRU�C VAÂ
     CA�C VÊËN À�Ì XAÄ HÖÅI


     A.    B�I CẢNH

     48.     N�n kinh tế Việt Nam, từ trước đến nay được biết đến như một điển hình v� tăng
     trưởng và giảm nghèo thì nay đang rơi vào khó khăn: tăng trưởng thấp kéo dài, bất bình
     đẳng gia tăng và phát sinh những lĩnh vực rủi ro mới. Sau th�i kỳ tăng trưởng liên tục ở mức
     8,3 % một năm trong suốt giai đoạn 2003-07, n�n kinh tế dư�ng như kiệt sức, tốc độ tăng trưởng
     giảm xuống dưới 6% trong giai đoạn 2008-11 và giảm tiếp xuống 5,2% trong năm 2012 – mức thấp
     nhất trong vòng mư�i bốn năm vừa qua. Không ai, kể cả Chính phủ, hy v�ng rằng n�n kinh tế có
     thể quay trở lại vá»›i tốc Ä‘á»™ tăng trưởng trên 6% trong má»™t tÆ°Æ¡ng lai gần. Ä?ồng thá»?i, nhiệm vụ giảm
     nghèo của Việt Nam càng trở nên khó khăn hơn. Những ngư�i còn lại trong diện nghèo thư�ng
     sống ở những khu vực xa xôi, hẻo lánh, chủ yếu làm nông nghiệp, trình độ h�c vấn hạn chế và
     chưa được đào tạo ngh�nghiệp phù hợp với chuyển dịch kinh tế nói chung. Trong mư�i triệu hộ gia
     đình Việt Nam đã thoát nghèo trong thập niên vừa qua, nhi�u hộ có mức thu nhập chỉ nhỉnh hơn
     chuẩn nghèo một chút và rất dễ bị tái nghèo khi vấp phải một cú sốc trong gia đình hoặc bị tác động
     bởi các cú sốc của n�n kinh tế nói chung. Bất bình đẳng v� thu nhập và cơ hội giữa các vùng nông
     thôn và thành thị, giữa ngư�i giàu và ngư�i nghèo đang có xu hướng gia tăng nhanh chóng.

     49.    Tình trạng tăng trưởng giảm sút của Việt Nam trong những năm gần đây có thể giải
     thích là do năng suất giảm và năng lực cạnh tranh cũng giảm. Mức độ đóng góp của năng suất
     vào tăng trưởng đã giảm xuống dưới 0,5% kể từ năm 2007 (xem Báo cáo Phát triển Việt Nam,
     NHTG 2012). Xếp hạng của Việt Nam trong một số đánh giá năng lực cạnh tranh giữa các nước
     cũng giảm sút. Việt Nam tụt mư�i sáu bậc trong vòng hai năm vừa qua, xuống vị trí 75 trong số 144
     quốc gia được đánh giá trong Khảo sát Chỉ số Cạnh tranh Toàn cầu của Diễn đàn Kinh tế Thế giới.
     Xếp hạng chung của Việt Nam trong khảo sát Môi trư�ng Kinh doanh cũng giảm trong năm 2013
     so với 2012. Năm 2013, Việt Nam xếp thứ 99 trong số 185 quốc gia, giảm từ vị trí 90 trong năm
     2011 và 98 trong năm 2012, và thấp hÆ¡n so vá»›i mức trung bình của khu vá»±c Ä?ông Ã? Thái Bình
     Dương là vị trí 89. Tương tự, với Chỉ số Hoạt động Logistics của Ngân hàng Thế giới, một chỉ số
     dùng để xem xét các vấn đ� thuận lợi thương mại, Việt Nam luôn được xếp hạng quanh nhóm bách
     phân vị 65, trong khi các nước như Sri Lanka và Philippines đã vượt qua Việt Nam.

     50.   Vấn đ� của Việt Nam chủ yếu xuất phát từ những bất cập trong cải cách cơ cấu trong
     những năm gần đây, xu hướng này đang được đảo ngược bằng quá trình “tái cơ cấu� những
     bộ phận quan tr�ng nhất của n�n kinh tế. Sự kém hiệu quả của doanh nghiệp nhà nước, ngân
     hàng và đầu tư cônglà yếu tố cản trở ti�m năng tăng trưởng lâu dài của Việt Nam. Chính phủ đã
30
đặt ưu tiên cho cải cách trong những lĩnh vực này, và đang dần dần đạt được tiến bộ. Dưới đây,
chúng tôi sẽ bàn v� các công việc đang được thực hiện trong quá trình tái cấu trúc DNNN, phát
triển hệ thống ngân hàng và thảo luận v� một số xu hướng cà thách thức trong công cuộc xóa đói
giảm nghèo ở Việt Nam.


B.    T�I CẤU TRÚC DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC

51.     Kế hoạch hành động thực hiện tái cơ cấu DNNN vốn được ch� đợi từ lâu đã chính
thức được phê duyệt vào giữa năm 2012 với sự ra đ�i của hai quyết định của Thủ tướng.
Quyết định 704 nhắm vào mục tiêu tăng cư�ng quản trị công ty tại các DNNN trong khi Quyết định
929 đưa ra một khuôn khổ tái cấu trúc các tập đoàn kinh tế và tổng công ty nhà nước trong giai
đoạn 2011-2015. Kế hoạch hành động này có hai hợp phần chính. Hợp phần đầu tiên là hoàn thiện
khuôn khổ pháp lý cho công tác quản trị và đi�u hành doanh nghiệp nhà nước, và hợp phần thứ hai
là tái cấu trúc DNNN. Theo hai Quyết định này, Ban Chỉ đạo Ä?ổi má»›i và Phát triển Doanh nghiệp
(NSCERD) được giao nhiệm vụ làm cơ quan đi�u phối tham mưu cho Thủ tướng v� việc thực hiện
các hành động nêu trong Quyết định 704 và 929.

52.     Quyết định 704 đặt ra mục tiêu nâng cao tính minh bạch trong hoạt động của DNNN.
Bá»™ Kế hoạch và Ä?ầu tÆ° có trách nhiệm xây dá»±ng khuôn khổ pháp lý vá»? trách nhiệm công bố thông
tin của các DNNN trách nhiệm hữu hạn một thành viên, bao gồm các công ty mẹ của các tập đoàn
kinh tế và tổng công ty nhà nước. Các DNNN này phải tuân thủ theo các yêu cầu v� công bố thông
tin giống như các công ty niêm yết. Các yêu cầu này bao gồm công báo cáo thư�ng niên và bán
cáo tài chính hàng quý. Bộ Tài chính được giao nhiệm vụ công bố hàng năm trên trang web của bộ
các thông tin tổng hợp v� tình hình hoạt động của các DNNN. Bộ Tài chính cũng có trách nhiệm
chủ trì soạn thảo Báo cáo Thư�ng niên v� DNNN để trình lên Quốc hội, báo cáo này sẽ được công
bố công khai từ năm 2013 trở đi.

53.     Khuôn khổ tái cơ cấu DNNN trong Quyết định 929 liệt kê năm nhóm nhiệm vụ cần thực
hiện. Thứ nhất là phân loại DNNN dựa trên đặc thù hoạt động, vai trò trong n�n kinh tế, những nội
dung này sẽ quyết định mức độ sở hữu nhà nước đối với các doanh nghiệp này. Những thông tin
này tạo cơ sở để xúc tiến quá trình cổ phần hóa DNNN và hợp lý hóa cơ cấu ngành của khu vực
Nhà nước. Yếu tố quyết định đối với công tác phân loại sẽ là vai trò mà Nhà nước dự kiến sẽ đảm
nhiệm trong n�n kinh tế, và xác định các ngành và lĩnh vực mà nhà nước sẽ giảm bớt hoặc rút lui
sự hiện diện của mình. Bốn nhóm nhiệm vụ còn lại là: (i) thoái vốn Nhà nước đã đầu tư vào ngành
không phải kinh doanh chính thông qua các cơ chế thị trư�ng; (ii) trước mắt ưu tiên tái cơ các doanh
nghiệp trong các lĩnh vực thương mại, xây dựng, xổ số, viễn thông, cấp thoát nước, môi trư�ng đô
thị, thủy nông, quản lý và sửa chữa đư�ng bộ; (iii) tái cơ cấu tập đoàn, tổng công ty nhà nước một
cách toàn diện từ mô hình tổ chức quản lý, nguồn nhân lực, ngành ngh� sản xuất kinh doanh, chiến
lược phát triển và tiếp thị sản phẩm; và (v) hoàn thiện thể chế, cơ chế chính sách đi�u chỉnh hoạt
động của DNNN.

54.    Những bước đi gần đây cho thấy xu hướng bố trí lại tổ chức và thắt chặt công tác
quản lý tại các tập Ä‘oàn kinh tế nhà nÆ°á»›c. Ä?ầu tháng 10/2012, Chính phủ quyết định giải thể hai
tập đoàn xây dựng là Tập đoàn Công nghiệp Xây dựng Việt Nam (VNIC) và Tập đoàn Phát triển
Nhà và Ä?ô thị Việt Nam (HUD) sau ba năm thí Ä‘iểm. Các tổng công ty thành viên của tập Ä‘oàn,
trước đó được sát nhập để gia nhập Tập đoàn thì hiện nay được bàn giao trở lại cho Bộ Xây dựng.
Trong một cuộc h�p báo gần đây, Bộ trưởng-Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ đã công bố chính
phủ có kế hoạch giảm số lượng Tập đoàn kinh tế nhà nước xuống còn từ 5-7, và chỉ còn dưới 10
tập đoàn kinh tế và tổng công ty nhà nước sẽ trực thuộc Thủ tướng thay vì khoảng 20 như hiện
nay. Bên cạnh đó, việc quản lý hoạt động của các tập đoàn kinh tế nhà nước sẽ được siết chặt
bằng các văn bản pháp quy mới ban hành, trong đó có Nghị định v� phân quy�n sở hữu doanh
nghiệp nhà nước, Nghị định v� Quản lý Tập đoàn, Tổng công ty và Quy chế Công bố Thông tin.



                                                                                                       31
     B.1    Nhu cầu tái cơ cấu theo định hướng kết quả
     55. Tiến bộ hạn chế của chương trình tái cơ cấu với nhiệm vụ củng cố các ngành và tái cơ
     cấu các doanh nghiệp nhà nước cụ thể. Làm cơ sở cho các hành động này là phân loại chính
     xác các DNNN theo tầm quan tr�ng chiến lược của ngành. Quyết định 14/2011 chính là khuôn khổ
     pháp lý hiện hành v� phân loại DNNN và dự kiến sẽ được sửa đổi dựa trên kinh nghiệm và bài h�c
     rút ra từ những nỗ lực tái cấu trúc hiện nay. Quyết định 14 đưa ra một danh mục các ngành được
     phân loại theo mức độ sở hữu của nhà nước. Cho đến nay vẫn chưa có một kế hoạch hành động
     đáng tin cậy để thực hiện Quyết định 14, mặc dù quyết định này đã có hiệu lực từ tháng 4/2011.
     Cách tiếp cận tái cơ cấu hiện nay dư�ng như là một quy trình đơn lẻ, thiếu hệ thống, và các vấn đ�
     của khu vực DNNN nói chung như kiện toàn ngành, thoái vốn kh�i các hoạt động kinh doanh không
     then chốt, nợ xấu của DNNN và sự kết nối với nỗ lực tái cơ cấu khu vực ngân hàng vẫn chưa được
     quan tâm một cách thích đáng.
     56.    Cổ phần hóa—công cụ chính để tái cơ cấu DNNN trước đây—đã chậm lại trong những
     năm gần đây. Ä?ến cuối năm 2011, khoảng 4.000 DNNN được cổ phần hóa, chủ yếu thuá»™c quyá»?n
     quản lý của chính quy�n địa phương (Biểu đồ 16). Như vậy, từ năm 2008 đến năm 2011 chỉ cổ
     phần hóa toàn bộ được 117 doanh nghiệp. Những lý do thư�ng được đưa ra để giải thích cho tiến
     trình cổ phần hóa chậm chạp này là thị trư�ng chứng khoán hoạt động không hiệu quả, suy thoái
     kinh tế toàn cầu và những cản trở trong khuôn khổ pháp lý hiện hành. Nghị định 59 được ban hành
     cuối năm 2011 để giải quyết những vướng mắc v� pháp lý, và tiếp theo là hai Thông tư được ban
     hành vào đầu năm 2012, song chỉ thay đổi v� quy định, luật pháp cũng không thể đẩy nhanh được
     quá trình cổ phần hóa. Cần phải nỗ lực nhi�u hơn nữa để đạt được mục tiêu tham v�ng đến năm
     2015 là cổ phần hóa hơn 600 DNNN hiện nay do nhà nước nắm giữ 100%. Thậm chí mục tiêu
     khiêm tốn là cổ phần hóa 93 DNNN trong năm 2012, trong đó có nhi�u doanh nghiệp nh� và trung
     bình, cũng khó có thể đạt được.
     57. Quyết định 929 và Quyết định 704 đ� ra th�i hạn rất tham v�ng cho việc xây dựng các
     văn bản pháp quy quan tr�ng, một số mốc th�i gian này đã qua mà không đạt được mục
     tiêu. Ví dụ, đến Quý 3/2012, tất cả các tập đoàn, tổng công ty phải nộp kế hoạch tái cơ cấu của
     mình cho cÆ¡ quan chủ quản. Ä?ầu tÆ° vào các ngành ngoài kinh doanh chính phải chấm dứt vào năm
     2015. Với tính chất phức tạp của quá trình này, rõ ràng đây là các mục tiêu đầy tham v�ng. Theo
     Bộ Tài chính, tính đến tháng 8/2012 đã có 53 tập đoàn, tổng công ty hoàn thành kế hoạch tái cơ
     cấu. Tuy nhiên, nhi�u bản kế hoạch không được xây dựng bởi các chuyên gia v� tái cơ cấu. Bộ Tài
     chính cam kết sẽ công bố thông tin hàng quý v� tiến độ của chương trình tái cơ cấu, mặc dù cho
     đến nay vẫn chưa có nhi�u thông tin. Ngoài ra, cũng không có một cơ chế theo dõi và đánh giá
     được xác định rõ ràng để thư�ng xuyên theo dõi tiến độ thực hiện và đi�u chỉnh khi cần thiết.

                                  Biểu đồ 16: Tiến độ Cổ phần hóa DNNN chậm




     Nguồn: Bộ Tài chính, trình bày tại Hội thảo Cải cách SOE, tháng 2/2012 và Báo cáo NSCERD

     58.     Tiến độ xây dựng các văn bản pháp quy theo Quyết định 704 và 929 diễn ra chậm chạp.
     Theo các Quyết định này đến cuối năm 2012 trên 30 văn bản pháp quy liên quan đến vấn đ� quản
32   trị và hoạt động của DNNN phải được soạn thảo và trình lên Chính phủ. Rõ ràng đây là một mục
tiêu đầy tham v�ng do quá trình xây dựng văn bản pháp quy thư�ng rất mất th�i gian, đặc biệt là
với những văn bản mang tính chất đa ngành. Thêm vào đó, tính chất phụ thuộc lẫn nhau của các
chính sách liên quan đến các văn bản này đòi h�i phải có lộ trình, thứ tự phù hợp, do vậy sẽ cần
phải có nhi�u th�i gian hơn. Tính đến giữa tháng 11/2012 mới chỉ ban hành được một văn bản là
Nghị định 99 v� phân quy�n sở hữu doanh nghiệp nhà nước.

59.    Tổ chức thực hiện Quyết định 704 và 929 đòi h�i việc xây dựng hành lang pháp lý phải
tiến hành song song với việc từng DNNN xây dựng kế hoạch tái cơ cấu cho riêng mình. Việc
kết hợp hai cách tiếp cận từ trên xuống và từ dưới lên như vậy làm nảy sinh mối quan ngại v� khả
năng có sự khập khiễng giữa các kế hoạch tái cơ cấu của DNNN và hành lang pháp lý chung đang
được hoàn thiện cho các DNNN và quá trình tái cơ cấu các doanh nghiệp này. Ở một chừng mực
nào đó, sự bất cập này sẽ được giải quyết trong quá trình thẩm định, khi các kế hoạch tái cơ cấu
được các cơ quan nhà nước xem xét và thông qua. Nhưng sự thiếu vắng một bộ hướng dẫn rõ
ràng cho việc xây dựng kế hoạch tái cơ cấu các DNNN cụ thể sẽ làm cho qúa trình này tốn nhi�u
th�i gian đối với cả doanh nghiệp và các cơ quan nhà nước. Các quyết định tái cơ cấu có thể bị trì
hoãn cho đến khi có sự thống nhất rõ ràng v� các quy định pháp lý. Bên cạnh đó, sẽ có nhi�u cơ
quan khác nhau tham gia thẩm định và phê duyệt các kế hoạch tái cơ cấu (đối với tập đoàn, tổng
công ty 91 là Thủ tướng, đối với các DNNN khác là các bộ chủ quản và Ủy ban nhân dân tỉnh).
Như vậy, cần phải có một cơ chế phối hợp liên ngành mạnh để tránh những mâu thuẫn, thiếu nhất
quán có thể xảy ra.

60.     Cải cách DNNN vẫn là một trong những vấn đ� chính được thảo luận trong Hội nghị
Trung Æ°Æ¡ng 6 Ä?CSVN diá»…n ra vào giữa tháng 10.2012. Ã? kiến kết luận của Há»™i nghị Trung Æ°Æ¡ng
là phải nhanh chóng thoái vốn kh�i các lĩnh vực không phải kinh doanh chính và thoái vốn toàn bộ
kh�i các DNNN hiện nay nhà nước đang nắm giữ dưới 50% cổ phần. Kết luận này cũng nêu rõ vai
trò chủ đạo của DNNN sẽ giới hạn trong bốn lĩnh vực: quốc phòng, độc quy�n tự nhiên, dịch vụ
công thiết yếu và má»™t số ngành công nghệ cao có tính chiến lược có tác Ä‘á»™ng lan tá»?a lá»›n. Ä?ối vá»›i
những ngành này, DNNN chỉ cần hiện diện trong những phân khúc chính của chuỗi cung ứng. Một
chỉ báo quan tr�ng khác cho những thay đổi căn bản là yêu cầu áp dụng cơ chế hợp đồng trên
nguyên tắc thị trư�ng đối với các DNNN thực hiện chức năng làm công cụ quản lý kinh tế vĩ mô và
trách nhiệm xã hội.


C.       DIỄN BIẾN KHU VỰC NGÂN HÀNG

61. Sức kh�e của ngành ngân hàng vẫn tiếp tục gây ra nhi�u lo lắng khi có nhi�u thông tin
gần đây v� chất lượng của các khoản vay ngân hàng ngày càng giảm sút và tiến độ tái cơ
cấu diễn ra chậm chạp. Việc mở rộng tín dụng nhanh chóng trong nhi�u năm, hệ thống quản lý rủi
rovà quản trị doanh nghiệp còn nhi�u hạn chế, đi kèm khả năng giám sát còn khá yếu củacác cơ
quan quản lý nhà nước với một khung pháp lý chưa đủ mạnh đã khiến cho các vấn đ� trong hệ
thống ngân hàng ngày càng chồng chất (ví dụ như diễn biến trong mảng bất động sản và doanh
nghiệp nhà nước). Theo số liệu báo cáo của các tổ chức tín dụng cho NHNNVN thì nợ xấu là 4,93%
tính đến cuối tháng 9/ 2012. Tuy nhiên, NHNNVN đã công bố con số nợ xấu là 8,83% theo tính toán
riêng của cơ quan này. Một số h�c giả và các nhà phân tích độc lập dựa trên chuẩn mực kế toán
quốc tế còn đưa ra con số nợ xấu cao hơn số công bố của NHNNVN rất nhi�u15. Số vênh giữa con
số báo cáo và ước tính đối với nợ xấu hàm ý là các ngân hàng hiện nay vẫn chưa trích lập dự phòng
rủi ro đầy đủ, và đi�u đó có nghĩa là ti�m lực vốn của các ngân hàng thấp hơn con số mà h� công
bố. Một số vụ bắt giữ các cá nhân có liên quan đến một ngân hàng thương mại cổ phần gần đây
khiến dư luận quan tâm đến vấn đ� sở hữu chéo giữa các định chế tài chính và những tác động
ti�m tàng đến tình trạng lành mạnh của các định chế liên quan cũng như đến toàn bộ hệ thống.
Những đi�u này khiến cho m�i ngư�i càng thiếu chắc chắn v� mức độ của các vấn đ� và do vậy
càng quan ngại nhi�u hơn v� tình trạng sức kh�e chung của ngành ngân hàng.


15
     Theo báo cáo, tổng chi phí dự phòng trong hệ thống đạt 75.000 tỷ đồng trong Quý 3, sau khi các ngân hàng đã xử lý 12.000 tỷ đồng nợ
     xấu. Số ti�n dự phòng này vẫn còn xa so với con số nợ xấu được công bố là hơn 200.000 tỷ đồng, mà thực tế cũng còn thấp hơn so với
     ước tính theo tiêu chuẩn quốc tế.                                                                                                     33
     62.    Các cơ quan chức năng đã cố gắng tìm kiếm các giải pháp khả thi cho vấn đ� nợ xấu
     cả trong ngắn hạn và dài hạn, mặc dù hành động thực tế cũng như tiến độ còn nhi�u hạn chế.
     V� ngắn hạn, NHNNV đã ban hành Công văn2871/NHNN-TD vào tháng 5/2012 hướng dẫn Quyết
     định 59/2006/QÄ?-NHNN ban hành năm 2006 cho phép14 ngân hàng thÆ°Æ¡ng mại mua bán các khoản
     nợ xấu, theo đó các ngân hàng có năng lực và có vốn nhi�u có thể mua lại các khoản nợ xấu của
     các ngân hàng yếu hơn sau khi trả một khoản ti�n hợp lý. Cho đến nay giải pháp này có vẻ chưa
     mang lại nhi�u kết quả. NHNNV có kế hoạch ban hành Thông tư thay thế Quyết định 493 theo đó
     quy định chặt chẽ hơn v� việc phân loại nợ và dự phòng rủi ro. Việc áp dụng Thông tư này sẽ khiến
     cho việc phân loại và báo cáo nợ xấu chính xác hơn cũng như việc trích lập dự phòng đầy đủ hơn
     nhằm ứng phó với các rủi ro hệ thống. NHNNVN cũng đang xây dựng phương án xử lý nợ xấu để
     sớm trình Chính phủ xem xét. Việc thành lập một Công ty Quản lý Tài sản (AMC) có thể là một trong
     số những lựa ch�n để ứng phó với vấn đ� nợ xấu. Vẫn còn một số tranh luận chưa được ngã ngũ
     liên quan đến AMC bao gồm các nguồn ti�n có thể huy động cho định chế này, hay v� nguyên tắc
     đối với mức giá chuyển nhượng cũng như quy trình cho việc đảm bảo nghĩa vụ và mức độ chịu
     trách nhiệm phù hợp của những con nợ trong toàn bộ quá trình (đặc biệt là khi hệ thống quy định
     v� phá sản hiện tại chưa tạo được cơ chế hiệu quả cho việc xử lý các tài sản xấu và thực tế cho
     thấy rất hạn chế trong công tác thi hành).

     63.    Các ngân hàng đã và đang rất thận trong trong việc tiếp tục cho vay trong bối cảnh
     sản xuất kinh doanh còn chậm và nợ xấu vẫn tiếp tục gia tăng trong bảng tổng kết tài sản.
     Lần đầu tiên trong th�i gian gần đây, tăng trưởng tín dụng hàng tháng là âm trong Quý 1/2012. Tính
     tới ngày 20/9/2012, tổng tăng trưởng tín dụng toàn hệ thống đạt 2,35% mặc dù NHNNVN liên tục
     cắt giảm lãi suất chủ chốt trong năm. Lãi suất cho vay đã xuống thấp tới mức 9-10% áp dụng đối
     với một số chương trình cho vay nhất định tại một vài ngân hàng, so với mức cho vay cao ở mức18-
     25% trong những tháng đầu năm. Ä?ể bÆ¡m thêm tín dụng vào hệ thống (nhằm vá»±c dậy ná»?n kinh tế
     đang có xu hướng suy giảm), NHNNV đã nới l�ng giới hạn tăng trưởng tín dụng giao cho từng
     ngân hàng (các ngân hàng được phân thành 4 nhóm, với Nhóm 1 được đánh giá là tốt nhất và
     được cấp hạn mức tín dụng17%, và Nhóm 4bao gồm các ngân hàng có vấn đ� với mức tăng trưởng
     tín dụng bằng 0). Cho dù có các nỗ lực trên, mục tiêu tăng trưởng tín dụng đi�u chỉnh từ 8-10% (so
     với mục tiêu ban đầu là15-17%) cho năm 2012 sẽ rất khó đạt được16.

          Biểu đồ 17: Tăng trưởng tín dụng và thanh khoản đã thay đổi đáng kể trong 2 năm qua




     Nguồn: Ngân hàng Nhà nước Việt Nam


     64.    Mặc dù có nhi�u quan ngại đối với ngành ngân hàng, các ngân hàng vẫn nhận được
     ti�n gửi dồi dào và tính thanh khoản của toàn hệ thống đã được tăng cư�ng. Trong 10 tháng
     đầu năm, tổng thanh khoản trong hệ thống (M2) tăng 10,37% và tổng mức ti�n huy động đạt11,23%.
     Ti�n gửi từ doanh nghiệp tăng trong tháng 7/2012 dù có mức tăng âm trong những tháng trước đó
     (-0,46% trong tháng 6, 3,58% tháng 5 và 5,6% tháng 4), cho thấy dấu hiệu phục hồi của các ngành.

     16
          Vào tháng 11, Ngân hàng Nhà nước bắt đầu đưa cả số vốn đầu tư của các ngân hàng vào trái phiếu Chính phủ để tính toán mức tăng
          trưởng tín dụng. Trong 10 tháng đầu năm, các tổ chức tín dụng đã mua 183.000 tỷ đồng trái phiếu Chính phủ, tương đương với khoảng 5%
          tổng dư nợ tín dụng hiện hành. Nếu tính cả trái phiếu Chính phủ, mục tiêu tăng trưởng tín dụng tổng thể có thể đạt được, nhưng có thể bị
34        hiểu nhầm khi so sánh với tốc độ tăng trưởng tín dụng của những năm trước.
Ti�n gửi tiếp tục gia tăng mặc dù NHNNVN có quyết định giảm trần lãi suất ti�n gửi ngắn hạn (dưới
12 tháng) xuống 9% trong tháng 6, 2012 (trong khi trần lãi suất ti�n gửi trung và dài hạn đã được
chính thức loại b� nhằm hỗ trợ các ngân hàng xử lý vấn đ� chênh lệch kỳ hạn). Mức trần lãi suất huy
động USD là 2%/năm vẫn được duy trì không thay đổi. Ngư�i gửi ti�n vẫn có ni�m tin vào đồng nội
tệ, song cũng trở nên ngày càng nhạy cảm hơn v� sự lành mạnh của mỗi ngân hàng cũng như các
động thái chính sách các nhà quản lý.

                              Biểu đồ 18: Cơ cấu ti�n gửi bằng nội tệ và ngoại tệ




Nguồn: Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

65.    Các ngân hàng đã thận tr�ng trong việc sử dụng thanh khoản dư thừa, ghi nhận bởi
số lượng trái phiếu Chính phủ được mua ngày càng tăng. Hiệu quả lưu chuyển vốn giữa các
ngân hàng khá thấp, và các ngân hàng nh� vẫn khó có được thanh khoảncần thiết trên thị trư�ng
liên ngân hàng, đặc biệt với việc NHNNVN ban hành Thông tư 21 vào tháng 8/2012 quy định chặt
chẽ các hoạt động cho vay và gửi ti�n giữa các ngân hàng.Khối lượng giao dịch liên ngân hàng đã
giảm một nửa trong vòng tuần đầu tiên thực hiện Thông tư và sau đó phục hồi chậm trở lại sau đó.
Tỷ lệ dư nợ trên vốn huy động của hệ thống ngân hàng được cải thiện đáng kể trong những tháng
gần đây. Ví dụ, tỷ lệ dư nợ trên vốn huy động từ100-120% trong giai đoạn2009-2011 đã giảm xuống
dưới 90% trong tháng 7/2012, cho thấy xu hướng tìm đến sự an toàn trong hệ thống (con số tương
ứng của Thái Lan là 95,8%, Malaysia 79,3% và In-đô-nê-xi-a 75,5%).

66.    Chính phủ hiện Ä‘ang tham gia vào ChÆ°Æ¡ng trình Ä?ánh giá LÄ©nh vá»±c Tài chính (FSAP)17
do WB-IMF đồng thực hiện nhằm đánh giá một cách tổng thể các vấn đ� phát sinh. Chương
trình FSAP sẽ là cơ hội để Chính phủ đánh giá toàn diện sự ổn định và các vấn đ� phát triển trong
lĩnh vực tài chính vàtăng cư�ng hơn nữa chương trình cải cách cũng như hoạt động thực hiện
chương trình này. Chương trình này giúp tăng cư�ng công tác giám sát tài chính, phát hiện những
khiếm khuyết trong hệ thống so với các chuẩn mực quốc tế và đưa ra các khuyến nghị nhằm tăng
cư�ng năng lực thể chế.


D. GIẢM NGHÈO18

67. Mặc dù đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong công tác giảm nghèo và nâng cao
phúc lợi, Việt Nam vẫn còn phải đối mặt với nhi�u thách thức. Mặc dù đã đạt được những tiến
bộ đáng kể trong công tác giảm nghèo và nâng cao phúc lợi, Việt Nam vẫn còn phải đối mặt với
nhi�u thách thức. Xu hướng tăng trưởng của Việt Nam từ trước đến nay mang đậm nét hướng đến
ngư�i nghèo: GDP bình quân đầu ngư�i tăng trung bình 6,1% mỗi năm trong suốt giai đoạn 1993-
2008, và tỉ lệ nghèo giảm trung bình 2,9 điểm % mỗi năm (Biểu đồ 19). Tính theo chuẩn nghèo “nhu
cầu cơ bản�19 đã thống nhất vào đầu thập niên 1990, tỉ lệ ngư�i nghèo đã giảm từ 58% năm 1993
xuống còn 14,5% vào năm 2008.

17
     FSAP đã được hoàn tất tại gần 150 quốc gia.
18
     Phần này dựa trên báo cáo “Khởi đầu ngoạn mục, Sự nghiệp Chưa thành: Tiến bộ đáng kể của Việt Nam v� Giảm nghèo và những
     Thách thức Mới,� mới được hoàn thành gần đây, Báo cáo No.70798-VN, Ngân hàng Thế giới.
19
     Chuẩn nghèo nhu cầu thiết yếu của Việt Nam được xác định vào giữa thập niên 1990 tương đương với 1,1USD/ngư�i/ngày, thấp hơn   35
     so với chuẩn quốc tế là $1,25/ngư�i/ngày (PPP 2005).
               Biểu đồ 19:Tăng trưởng Kinh tế và Giảm nghèo ở Việt Nam: Hai thập kỷ tiến bộ




     Nguồn: Báo cáo Ä?ánh giá Nghèo của Ngân hàng Thế giá»›i“Khởi đầu Ngoạn mục, Sá»± nghiệp chÆ°a thành: Tiến bá»™
     đáng kể của Việt Nam v� Giảm nghèo và những Thách thức Mới,� 2012.
     HCR là tỉ lệ ngư�i nghèo, hoặc tỉ lệ ngư�i dân nằm dưới chuẩn nghèo


     68.    Các lĩnh vực phúc lợi con ngư�i khác cũng đạt được tiến bộ đáng kể. Ngư�i dân Việt
     Nam ngày nay mạnh kh�e hơn, trình độ h�c vấn cao hơn, tuổi th� cao hơn. Năm 1998, một
     phần tÆ° số ngÆ°á»?i trong Ä‘á»™ tuổi 15-24 chÆ°a há»?c hết tiểu há»?c. Ä?ến năm 2010, chỉ 12 năm sau đó, tỉ
     lệ này giảm xuống chỉ còn 4%, và tỉ lệ h�c trung h�c đã tăng gần gấp đôi (60% đối với h�c sinh nữ,
     và 54% đối với h�c sinh nam). Tỉ lệ tử vong trẻ sơ sinh giảm xuống còn 14 ca tử vong trên 1000 ca
     sinh sống, đây là kết quả rất ấn tượng kể cả tính theo chuẩn mực của quốc gia có thu nhập trung
     bình, và tuổi th� đã tăng lên 75 tuổi. Tiếp cận với cơ sở hạ tầng cũng cải thiện mạnh mẽ: số hộ
     dùng điện lưới tăng từ 77% vào năm 1998 lên gần như toàn bộ (98%) vào năm 2010. Việt Nam đã
     đạt được hầu hết, và trong một số trư�ng hợp còn v� trước hạn, các mục tiêu phát triển thiên niên
     kỷ. Tuy nhiên, vẫn còn một số thách thức quan tr�ng: thấp còi (chi�u cao thấp hơn so với độ tuổi)
     vẫn là một mối quan ngại ở một số vùng và đặc biệt trong các nhóm dân tộc thiểu số, và khoảng
     40% số hộ ở nông thôn vẫn chưa có nước sạch20 hoặc công trình phụ hợp vệ sinh.

     69.    Mặc dù đã đạt được những tiến bộ đáng kể, song công cuộc giảm nghèo ở Việt Nam
     vẫn chưa hoàn thành, và càng trở nên khó khăn hơn xét v� một số mặt. Tăng trưởng kinh tế
     đã chậm lại, và Việt Nam đã phải vật lộn với những giai đoạn bất ổn kinh tế vĩ mô và lạm phát cao.
     Chuẩn nghèo “cơ bản� của Việt Nam (tương đương 1,1USD/ngư�i/ngày theo PPP 2005) thấp hơn
     so với chuẩn quốc tế, và các phương pháp dùng để đánh giá tỉ lệ nghèo từ đầu thập niên 1990 đến
     nay đã lạc hậu. Các chuẩn mực áp dụng cho Việt Nam với thu nhập thấp vào thập niên 1990 đến
     nay không còn phù hợp với một nước Việt Nam thu nhập trung bình. Hơn nữa, mặc dù hàng triệu
     hộ gia đình Việt Nam trong thập niên vừa qua đã thoát nghèo tính theo chuẩn nghèo “cơ bản�,
     nhưng nhi�u hộ có mức thu nhập chỉ nhỉnh hơn chuẩn nghèo một chút, và do vậy vẫn rất dễ bị tổn
     thương và dễ rơi vào tái nghèo nếu gặp phải một cú sốc riêng (như mất việc làm, tai nạn, hay một
     thành viên trong gia đình ốm hoặc chết), hoặc các cú sốc của n�n kinh tế nói chung (như tác động
     của biến đổi khí hậu làm thay đổi lượng mưa và nhiệt độ, cúm ngư�i và cúm gia cầm, tác động của
     cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu gần đây).




     20
36        Nước sạch bao gồm nước máy, nước đóng chai, nước giếng khoan, và nước mưa.
D.1      Chuẩn nghèo mới

70.    Một chuẩn nghèo mới được đưa ra để ước tính cho năm 2010 nhằm phản ánh tốt hơn
bức tranh v� đi�u kiện sống của ngư�i nghèo, và theo cách tính này thì tỉ lệ nghèo của cả
nước trong năm 2010 là 20,7%21. Chuẩn nghèo mới của TCTK-NHTG tương đương với 653.000
VNDngư�i/tháng ($2,25/ngư�i/ngày theo tương đương sức mua 2005), cao hơn so với chuẩn
nghèo chính thức cho đô thị và nông thôn của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội (500.000 VND
ngư�i/tháng đối với thành thị và 400.000VNDngư�i/tháng đối với nông thôn). Tỉ lệ nghèo theo chuẩn
nghèo mới của TCTK-NHTG ở khu vực nông thôn cao hơn hẳn (27% so với 17,4%), song ở đô thị
thì hầu như không khác biệt (6% so với 6,9%) (xem Bảng7). Mặc dù ban đầu có những nỗ lực kết
hợp hai chuẩn nghèo của TCTK-NHTG và chuẩn nghèo chính thức của Bộ Lao động, song hiện
nay Việt Nam có sự thống nhất rộng rãi là nên dùng hai chuẩn nghèo: chuẩn nghèo chính thức
(được g�i là chuẩn để xác định đối tượng hưởng chế độ chính sách) được sử dụng để xác định tiêu
chuẩn được hưởng một số chương trình xã hội). Việc xác định các chuẩn nghèo này chịu tác động
của sự sẵn có nguồn lực, và chúng phù hợp hơn khi dùng để tiếp cận những hộ gia đình nghèo
nhất và dễ bị tổn thương nhất. Ngược lại, chuẩn nghèo của TCTK-NHTG được xác định không phụ
thuộc vào nguồn lực sẵn có, và mục đích sử dụng chính là dùng để đo lư�ng tình trạng nghèo và
theo dõi theo th�i gian.

 Bảng 7: Tỉ lệ nghèo toàn quốc và theo khu vực năm 2010: Chuẩn nghèo của TCTK-NHTG
                               và chuẩn nghèo chính thức

                                             Tỉ lệ nghèo theo chuẩn                            Tỉ lệ nghèo theo chuẩn
                                                   TCTK-NHTG                                      nghèo chính thức

                                       Tỉ lệ (%)       Tỉ tr�ng trên tổng (%)             Tỉ lệ (%)      Tỉ tr�ng trên tổng (%)

Toàn quốc                                 20,7                     100                       14,2                    100

Thành thị                                  6,0                       9                        6,9                     14
Nông thôn                                 27,0                      91                       17,4                     86

Ä?ồng bằng sông Hồng                       11,4                      12                        8,4                     13
Vùng núi Ä?ông Bắc                         37,7                      21                       24,2                     20
Vùng núi Tây Bắc                          60,1                       9                       39,4                      9
Ven biển Bắc Trung Bộ                     28,4                      16                       24,0                     20
Ven biển Nam Trung Bộ                     18,1                       7                       16,9                     10
Tây Nguyên                                32,8                      10                       22,2                      9
Ä?ông Nam Bá»™ (TP HCM)                       8,6                       7                        3,4                      4
Ä?ồng bằng sông Cá»­u Long                   18,7                      17                       12,6                     17

Nguồn: Ngân hàng thế giới, 2012


D.2        Túi nghèo hay Túi giàu?

71.     Nên xác định Việt Nam là một nước có thu nhập trung bình với một số vùng giàu tập
trung, hay một nước có thu nhập trung bình mới nổi vẫn còn tồn tại một số khu vực nghèo
tập trung? Các chỉ số trung bình của quốc gia che khuất những chênh lệch đáng kể v� tỉ lệ nghèo
giữa các vùng và các nhóm dân số. Nghèo là một hiện tượng phổ biến ở khu vực nông thôn Việt




20
     Bắt đầu từ năm 2010, một nhóm chuyên gia trong nước và chuyên gia quốc tế hợp tác với Tổng cục Thống kê và Viện Khoa h�c Xã hội
     Việt Nam (VASS) để cập nhập hệ thống theo dõi nghèo của Việt Nam. Thiết kế của Ä?iá»?u tra mức sống há»™ gia đình VHLSS 2010 đã được
     cải tiến, và một dàn mẫu mới được xây dựng dựa trên cơ sở của cuộc Tổng đi�u tra Dân số và Nhà ở 2009. Chỉ số phúc lợi tổng hợp
     (tiêu dùng trên đầu ngư�i) được sửa đổi để xây dựng một thước đo phúc lợi toàn diện hơn, và các chỉ số giá sinh hoạt theo không gian
     (SCOLIs) được xây dựng trên cơ sở một khảo sát v� giá tiêu dùng được thực hiện trên 1.500 xã cùng với TCTK.                            37
     Nam và ngày càng tập trung vào các vùng cao, nhÆ° vùng miá»?n núi Ä?ông Bắc (37,3%) và Tây Bắc
     (60,1%), một phần khu vực Tây Nguyên (32,8%). Ngược lại, các hộ giàu tập trung chủ yếu ở khu
     vá»±c Ä?ồng bằng sông Hồng (gần Hà Ná»™i) và Ä?ông Nam (gần TP Hồ Chí Minh) và các đô thị dá»?c theo
     vùng duyên hải..

     72. Những hộ nghèo, ngư�i nghèo còn lại khó tiếp cận hơn; h� vẫn đối mặt với nhi�u thách
     thức – sự cô lập, không có tài sản, h�c vấn thấp, sức kh�e kém – và giảm nghèo ngày càng ít đáp
     ứng hơn với tăng trưởng kinh tế. Nghèo đói ở dân tộc thiểu số là mối quan ngại dai dẳng; khoảng
     cách giữa ngư�i dân tộc thiểu số và ngư�i Kinh tiếp tục gia tăng. Mặc dù 53 dân tộc thiểu số của
     Việt Nam chỉ chiếm chưa đầy 15% dân số, song h� chiếm đến 47% số ngư�i nghèo, so với tỉ lệ 29%
     tính đến cuối thập niên 1990. Ä?ến năm 2010, vẫn có hai phần ba ngÆ°á»?i dân tá»™c thiểu số sống dÆ°á»›i
     chuẩn nghèo, so với 12,9% ngư�i Kinh, và ngư�i dân tộc thiểu số vẫn tiếp tục sống ở các vùng sâu,
     vùng xa và vùng núi với năng suất lao động thấp. Ba phần tư tổng thu nhập của ngư�i nghèo thuộc
     dân tộc thiểu số là từ nông nghiệp và các hoạt động liên quan. Ngược lại, ngư�i nghèo là ngư�i dân
     tộc Kinh có hoạt động và nguồn thu nhập đa dạng hơn, và sống ở những vùng đồng bằng và duyên
     hải màu mỡ hÆ¡n. Những ngÆ°á»?i Kinh sống ở vùng núi cao nhÆ° Ä?ông Bắc, Tây Bắc và Tây Nguyên
     nhìn chung ít nghèo hơn so với ngư�i dân tộc thiểu số ở những khu vực này (Biểu đồ 20).

             Biểu đồ 20: tỉ lệ nghèo 2010 đối với ngư�i Kinh/Hoa và ngư�i dân tộc thiểu số

                Ngư�i Kinh/Hoa                                      Ngư�i dân tộc thiểu số




     Nguồn: Ước tính từ Tổng Ä?iá»?u tra Dân số và Nhà ở 2009 và Ä?iá»?u tra mức sống há»™ gia đình 2010 (Ngân hàng Thế giá»›i, 2012).




38
D.3   Bất bình đẳng gia tăng tạo thêm áp lực

73.     Chuyển dịch cơ cấu nhanh chóng và quá trình chuyển đổi sang kinh tế thị trư�ng đã
tạo thêm thách thức cho công tác giảm nghèo. Bất bình đẳng v� thu nhập và cơ hội ngày càng
tăng, thêm vào đó là chênh lệch v� phát triển con ngư�i giữa nông thôn và thành thị và chênh lệch
ngày càng tăng giữa nông thôn và thành thị và giữa các nhóm kinh tế xã hội khác nhau. Tình trạng
bất bình đẳng đặc biệt cao ở các vùng mi�n núi phía Bắc Việt Nam và Tây Nguyên, nơi có nhi�u
ngư�i dân tộc thiểu số sinh sống. Bất bình đẳng thu nhập gia tăng một phần phản ánh quá trình tăng
trưởng đã làm thay đổi mức lợi nhuận tương đối từ các tài sản như giáo dục và vốn sản xuất trong
n�n kinh tế. Tăng trưởng cộng hưởng với tình trạng bất bình đẳng v� cơ hội đang hiện hữu – bất
bình đẳng v� giáo dục, tiếp cận với việc làm tốt, xu hướng không được hưởng các dịch vụ xã hội,
chênh lệch v� đi�u kiện địa lý – làm tăng thêm sự bất bình đẳng v� thu nhập và khoảng cách v�
phúc lợi giữa các hộ giàu và hộ nghèo. Một nghiên cứu mới đây v� “nhận thức v� bất bình đẳng�
(NHTG, 2012) đã nêu bật những quan ngại ngày càng tăng v� bất bình đẳng liên quan đến quy�n
lực, ảnh hưởng và thiếu tiếng nói và sự tham gia.

D.4   Các hình thức nghèo và tình trạng dễ bị tổn thươngở các vùng đô thị

74.     Mặc dù tỉ lệ nghèo thu nhập ở khu vực đô thị khá thấp, song ngư�i dân thành thị vẫn
đang phải chật vật đối phó với tình trạng chi phí sinh hoạt gia tăng (tăng giá điện, giá nước, giá
nhiên liệu) và nhi�u ngư�i hiện đang làm việc cho khu vực không chính thức, không có bảo hiểm xã
há»™i hay các chế Ä‘á»™ phúc lợi việc làm khác. Ä?ô thị hóa ngày càng tăng tốc, và ngÆ°á»?i lao Ä‘á»™ng nông
thôn di chuyển ra thành phố ngày càng nhi�u để làm việc trong các ngành sản xuất và dịch vụ tư
nhân. Nhi�u việc làm trong khu vực này là việc làm không chính thức, ngư�i lao động không được
hưởng các chế độ như trong khu vực nhà nước hay DNNN. Ngư�i lao động di cư ra thành phố gửi
ti�n v� có thể giúp gia đình thoát nghèo ở quê nhà nhưng tình hình công ăn việc làm khó khăn và chi
phí sinh hoạt đắt đ� ở thành thị sẽ ảnh hưởng nhi�u tới các khoản ti�n này. Nghèo đô thị phổ biến
hơn cả ở các thành phố nh� và thị trấn của Việt Nam, các đô thị này tụt hậu khá xa so với các thành
phố lớn cả v� mặt cơ sở hạ tầng, tiện ích đô thị và mức độ bao phủ các dịch vụ cơ bản.




                                                                                                      39
Thiết kế: Golden Sky Co.,Ltd. Tel:84-4-39728458
Ä?KKHXB-CXB số: 463-2012/CXB/34-35/LÄ? và Quyết định xuất bản số: 243 QÄ?LK/LÄ? ngày 01/6/2012
Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam
63 Lý Thái Tổ, Hà Nội
Tel. (84-4) 3934 6600,
Fax (84-4) 3935 0752
Website: www.worldbank.org.vn