75431 EKONOMİK KRİZ, TÜRKİYE’DE AİLELERİN REFAHINI ETKİLİYOR TEPAV, UNICEF VE DÜNYA BANKASI Ekonomik yavaşlama, daha düşük gelir ve daha yüksek kaynaklanan ekonomik yavaşlama şu anda Türkiye’nin işsizlik sebebiyle Türkiye’nin en büyük beş kent kent nüfusunun büyük bir çoğunluğunu, özellikle de merkezindeki ailelerin çoğunluğunun yaşamlarını etkiledi: yoksul aileleri fazlasıyla etkilemiş durumdadır. Adana, Ankara, İstanbul, İzmir ve Kocaeli. Bu kentlerde yaşam koşulları ile ilgili olarak yapılan yeni bir anket İş kayıpları ekonomik krizin en görünür etkisidir – ailelerin neredeyse dörtte üçünün Ekim 2008 ile Haziran ancak özellikle kayıt dışı sektörde çalışanlar ve kendi 2009 arasında gelirlerinde düşüş bildirdiğini hesabına çalışanlar olmak üzere çalışanlarında birçoğu göstermektedir. Krizin başlangıcında en yoksul ailelerin işleri olmasına rağmen gelirlerinde düşüş olduğunu yüzde 90’ından fazlası gelirlerinde bir düşüş bildirdi. bildirmiştir. Kayıt dışı ücret gelirlerine bağlı olan Görüşülen yoksul ailelerin üçte biri kamu hizmet hanehalkının yaklaşık üçte biri gelirlerinde bir düşüş faturalarını ödeyemediklerini, yüzde 9’u ise en azından olduğunu bildirmektedir ve bu oran kayıtlı sektörde geçici süreyle de olsa elektriklerinin kesildiğini çalışanların bildirdiği maaş düşüşlerinden (yüzde 18) bildirmiştir. Aileler –eğitim gibi- diğer yaşamsal çok daha yüksektir. Kendi işlerinden elde ettikleri giderlerini koruyabilmek için gıda harcamalarını azaltarak, gelirlere bağlı olanların üçte ikisi de aile gelirlerinde gelirlerindeki düşüşe uyum sağladıklarını belirtmiştir. azalma olduğunu bildirmiştir. Ekonomik yavaşlama Kentlerde yaşayan yoksul ailelerden çoğu gelirlerini ve öncesindeki en yoksul ailelere bakıldığında; kendi giderlerini dengeleyebilmek için komşularından, dostlarından ailelerinden, topluluklarından ve kamu işlerinden elde ettikleri gelirlere bağlı olan en yoksul programlarından yardım aldıklarını belirtmiştir. Birçok aile yüzde 20’lik dilimdeki ailelerin yüzde 80’inden fazlası de borç aldıklarını bildirmiştir. Ancak aileler bu geçim bu azalmayı bildirmiştir(Şekil 1). zincirlerinin zayıfladığını belirtmektedir. En yoksul ailelerin yaklaşık beşte biri her türlü destekten yoksun Şekil 1: Varlık Dilimlerine göre Önceki Yıldaki kaldıklarını bildirmektedir. Gelir (Hanehalkı reisinin kendi hesabına çalışan olduğu ailelerde) Bu kısa not TEPAV, UNICEF ve Dünya Bankası tarafından Kendi işinden elde edilen gelirin arttığı hanehalkı ortaklaşa desteklenen anketin kilit bulgularını Kendi işinden elde edilen gelirin azaldığıhanehalkı özetlemektedir. Anketin devamında gerçekleştirilecek takip 90 83.7 turlarının Kasım 2009 ile Mayıs 2010 arasında yapılması 80 planlanmaktadır (Metin Kutusu 1). Verilere 70 62.4 60 56.8 www.worldbank.org/tr; www.tepav.org.tr, ve 50 www.unicef.org.tr adreslerinden ulaşılabilir 40 30 Hanehalkı Gelirleri % of house hold s 20 12.9 10 7.4 Adana, Ankara, İstanbul, İzmir ve Kocaeli’de yaşayan 0 0.0 2.102 aile ile gerçekleştirilen ankette (bakınız Metin En Yoksul Üçüncü En zengin Beşte Birlik Dilim Beşte Beşte Birlik Dilim Kutusu 1), hanehalkının neredeyse dörtte üçü birlik gelirlerinde bir azalma olduğunu bildirmiştir. Krizin Dilim başlangıcında en yoksul ailelerin 1 yüzde 90’ından fazlası gelirlerinde bir düşüş olduğunu bildirmiştir. Bir başka deyişle, büyük ölçüde dış sermaye akışları ve Kaynak: Türkiye Refah İzleme Anketi yurt dışında Türk ürünlerine olan talepteki azalmadan Ücretler ve kendi işinden elde edilen gelirler özellikle 1 Hanehalkının kriz öncesindeki refah düzeyini, hanehalkı yoksullar olmak üzere hanehalkının çoğunluğu için özellikleri de dahil olmak üzere hanehalkı servetine bakarak düşerken, hanehalkı diğer transfer gelirlerinin de – belirledik. emekli maaşları, kira ve diğer destekleyici gelirler gibi– ekonomik kriz patlak verdiğinden bu yana Metin Kutusu 1. Türkiye Refah İzleme Anketi . nispeten durağan kaldığını bildirmektedir. mında 2.102 Türk aile arasında hanehalkı özellikleri, Anket kapsamında demografik veriler, işgücü piyasası sonuçları, gelir ve giderg Başa Çıkma Mekanizmaları mekanizmalar ile ilgili bilgiler örüntüleri, ve başa çıkma mekanizmaları toplanmıştır. TEPAV, UNICEF ve Dünya Bankası sponsorluğunda in saha çalışması BAREM International gerçekleştirilen anketin zellikle kriz öncesinde de Kentlerde yaşayan aileler, özellikle tarafından yapılmıştır. Anketin ilk turunda elde edilen veriler yoksul olan aileler bunun gibi bir şokla nasıl başa Mayıs/Haziran 2009’da toplanmıştır) (Mayıs/Haziran toplanmıştır beş kent merkezini temsil çıkıyor? Kent hanehalkı çeşitli uyum mekanizmaları zmir, Ankara, Adana ve Kocaeli). Anket, etmektedir (İstanbul, İzmir, ekonomik yavaşlamanın ailelerin gelirleri ve tüketimleri bildirmiştir –ilk olarak, aileler daha ucuz gıda ürünleri üzerindeki etkilerini değerlendirmeyi ve ailelerin bu değişiklikler alıyor (tüm hanehalkının dörtte üçü), ), gıda dışı amaçlamaktadır Anketin ile nasıl başa çıktıklarını anlamayı amaçlamaktadır. ürünlerin daha ucuzunu tercih ediyor (yüzde yüzde 65) ve örneğin eğitim durumu oranları, örnekleme ilişkin göstergeleri (örneğin oranları bileşimi sağlık işgücüne katılım oranları, sektöre göre istihdam bileşimi, gıda tüketimini azaltıyor (Şekil 2). Diğer yaygın uyum sigortasına erişim) Hanehalkı İşgücü Anketinde (LFS) ve mekanizmaları arasında sosyal etkinliklere yapılan Hanehalkı Bütçe Anketinde (HBS) Türkiye nüfusunun kentsel harcamaların azaltılması, kendi üretiminden gıda mi için elde edilen sonuçlarla uyumludur. kesimi uyumludur 2010 ortasına kadar aynı hanehalkı grubu üzerinde tekrar bir anket (panel) temini (köy bağlantıları yoluyla) ve ulaşım tercihlerinin uygulamayı planlamaktayız. değiştirilmesi yer alıyor. Öte yandan, ailelerin eğitim ve sağlık harcamalarını mümkün n olduğunca korudukları görülüyor. ma Mekanizmaları, Beşte Birlik Şekil 3: Başa Çıkma Dilimlere Göre Şekil 2: Kriz ile başa çıkma mekanizmaları Substituted Daha ucuzinto cheaper gıda food items maddelerine geçiş 73% Aşağıdaki başa çıkma mekanizmalarını Substituted into cheaper Daha ucuz nonfood gıda dışı items ürünlere geçiş 65% kullanan hanehalkı yüzdeleri 80% Gıda tüketimi Decreased miktarının amount of azaltılması food consumption 53% 75% Arkadaşlarla daha Started az görüşmeye meeting başlama with friends less 49% 60% Stopped gıdanon-food buying Tüm products dışı ürünleri all together almayı durdurma 48% Changed Ulaşımtransportation type tercihini değiştirme 31% 40% Bilişim hizmetlerinden daha az yararlanma Less use of information services 30% 29% 32% Koruyucu sağlık hizmetleri Reduced visits to theiçin doktora doctor gitme daha azcare for preventive 26% 20% 14% 14% Reduced the use of health services 21% Sağlık hizmetlerinden daha az yararlanma 5% Left courses of language, Dil ve bilgisayar computer, kurslarını etc. bırakma 10% 0% En yoksul %20 Ortadaki %20 En zengin %20 Okula kayıttan Withdrew/postponed vazgeçme/erteleme admission to school 6% Poorest 20% Middle 20% Richest 20% Varlık Dilimi 0% 20% 40% 60% 80% Bu başa çıkma mekanizmalarını benimseyeen hanehalklarının yüzdesi themiktarını Gıda tüketimi Decreased amount düşürenler of food consumption (ankete katılan hanehalkları arasında) Sağlık hizmetlerinden yararlanmayı Reduced the use of health services azaltanlar Eğitim harcamalarını azaltanlar Kaynak: Türkiye Refah İzleme Anketi Reduced education expenditures En fazla uyum ihtiyacı olanlar kentlerde yaşayan yoksullarolarak ortaya çıkmaktadır. Kent merkezlerinde Kaynak: Türkiye Refah İzleme Anketi yaşayan en yoksul yüzde 20’lik’lik dilimdeki ailelerin dörtte üçü gıda tüketimlerini, aynı gruptaki ailelerin yarıya Kentlerde yaşayan hanehalkının yaklaşık üçte biri son yakını da çocukları için gıda tüketimlerini azalttıklarını aylarda elektrik, su ve gaz gibi yaşamsal hizmetlerin bildirmiştir (Şekil 3). Ayrıca, bu en yoksul nüfusun yüzde faturalarını ödemekte zorlandıklarını bildirmiştir. 29’u sağlık hizmetlerinden en daha az yararlanmaya (Şekil 3). Faturaların ödenememesi ailelerin yaklaşık başladıklarını bildirmiştir. ele yüzde 10’unun en azından geçici olarak elektrik, telefon ve internet hizmetlerindenden mahrum kalmasına yol 3 açmıştır. Öte yandan, her yüz aileden 3-6’sı su ve gaz bildirmiştir hizmetlerinin kesildiğini bildirmiştir. Şekil 4: Temel Hizmet Bağlantılarına Erişim Şekil 5: Kayıtlı ve Kayıt dışı Güvenlik Ağları 100% Fatura ödememe sebebiyle 6% 9% 80% 2,000 bağlantının kesilmesi 60.0% Hanehalkları 9% 60% 47.0% 1,500 3% 40% 10 % 18.5% 1,000 20% 6.6% 1.2% 2.4% 500 0% 1. Beşte 3. Beşte 5. Beşte - Q1 Dilim Birlik Q3 DilimQ5 Birlik (Richest) Birlik Dilim (en zengin) Su Water Electricity Telefon Elektrik Phone Gaz Gas İnternet Internet Varlık Dilimleri Was connected Bağlıydı and had ve ödemelerde yoktu with payments no difficulty sorun Ratio Kişi of formal başına support kayıtlı capita peroranı desteğin // per kişi capita başı income gelir Bağlıydı ancak ödemelerde Was connected çektik; zorluk with but had difficulty yine de bağlantı payments kesilmedi but did not get disconnected Ödemelerdeki zorluk sebebiyle bağlantıin kesildi Kişi Ratiobaşına kayıt dışı of informal desteğin support oranı //kişi per capita per başı gelir capita income Got disconnected because of difficulty payments Kaynak: Türkiye Refah İzleme Anketi Kaynak: Türkiye Refah İzleme Anketi Hanehalkı Destek Ağları Anket verilerine TEPAV, UNICEF ve Dünya Bankası’nın web sitelerinden ulaşılabilir. Daha fazla bilgi için, lütfen Kentlerdeki hanehalkı ve en önemlisi yoksullar hangi TCelasin@worldbank.org), Sema Hosta Tunya Celasin (TCelasin@worldbank.org destek ağlarına güvenebilirler? Anket sonuçları, (SHosta@unicef.org) veya Nesrin Hocaoğlu hanehalkının en yoksul yüzde 10’unun nak nakdi veya ayni kurun (N.Hocaoglu@tepav.org.tr ) ile irtibat kurun. yakacak veya gıda desteği gibi kamu sosyal güvenlik ağı programlarından yararlandığını göstermektedir. Sosyal sigorta mekanizmalarının kapsamının sınırlı olduğu, Şubat 2009 itibariyle Türkiye’de işsizlerin sadece yüzde 7’den biraz fazlasının işsizlik sigortası yardımı aldığını (OECD ülkelerinde bu oran yüzde de 5050-60’tır) ve yaklaşık yüzde 7’sinin de İŞKUR tarafındanfından sunulan aktif işgücü piyasası eğitim programlarından yararlandığını gösteren ren idari veriler ile de doğrulanmaktadır. Kamu desteği alan yoksul aileler ortalama yüzde için, söz konusu destek aile gelirlerinin orta 7’sini oluşturmaktadır. Beş kent merkezindeki hanehalkı çoğunlukla çeşitli kaynaklardan borç alma ve aile ve dostlardan yardım alma gibi başka destek kaynaklarına güvenmektedir (Şekil 5). Özellikle yoksullar ve orta sınıf olmak üzere, hanehalkı gelir ve giderlerini denkleştirmek için yüklü bir borçlanma altına girmiştir ve yeni alınan borçlar toplam gelirlerinin yarısına ulaşmıştır. . Ailelerin görüşmelerde bildirdiğine göre, kredi kartı borçlarının artması ve aile ve dostlardan elde edilen kaynakların önümüzdeki aylarda bu başa daralması ile birlikteönümüzdeki çıkma ağları daha da zayıflayabilir. Refah izleme anketinin sonraki aşamaları, , kamu ve özel güvenlik ağlarına erişim de dahil olmak üzere bu uyum mesine takip edecektir. mekanizmalarını derinlemesine