TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM ANONİM ŞİRKETİ (TEİAŞ) YENİLENEBİLİR ENERJİ ENTEGRASYONU PROJESİ- EK FİNANSMAN Arazi Edinimi Politikası Çerçevesi TASLAK 12/11/2019 İçindekiler KISALTMALAR ................................................................................................................................................ 2 TANIMLAR ..................................................................................................................................................... 3 1. Projenin Tanımı ..................................................................................................................................... 6 2. Arazi Edinimi Politikası Çerçevesi’nin Amacı ............................................................................................. 7 3. Projenin Muhtemel Etkileri ve Etkilenen İnsanlar .................................................................................... 8 3.1 Projeden Etkilenebilecek İnsan Grupları ....................................................................................... 11 3.2 Son Tespit Tarihi ............................................................................................................................ 11 4. Arazi Edinimi İçin Türk Yasal Çerçevesi ................................................................................................... 12 4.1 Arazi Edinimi İçin Kanunlar ve Prosedürler ....................................................................................... 12 4.3 Acele Kamulaştırma .......................................................................................................................... 15 5. Dünya Bankası Gönülsüz Yeniden Yerleşim Politikası OP 4.12 Mevzuatı ............................................... 17 5.1 OP 4.12 Bünyesinde Amaçlar ve Gerekli Önlemler ........................................................................... 17 5.2 Boşluk Analizi .................................................................................................................................... 18 6. Arazi Edinimine Yönelik Uygulama İçin Prosedürler ............................................................................... 20 6.1 Hak Sahipliği Matrisi...................................................................................................................... 21 6.2 SAEP’in Hazırlanması ve Onaylanması için Süreç .......................................................................... 23 6.3 Geçmiş Arazi Edinimlerinin Durum Tespitine İlişkin Uygulama Süreci ......................................... 26 6.4 Arazi Edinim Finansmanı ............................................................................................................... 27 6.5 Arazi Edinim Planlarının Uygulanması ve İzlenmesi ile ilgili Birimler ............................................ 27 7. Şikayet ve Talep Bildirim Mekanizması ................................................................................................... 27 8. İstişare ve Katılım .................................................................................................................................... 28 9. İzleme Uygulaması ve Raporlama ........................................................................................................... 30 Ek 1 – Örnek Şikayet Formu .................................................................................................................... 31 Ek 2 – Geçmişe Dönük Arazi Edinimlerinde uygulanacak Sosyal Denetleme Formu .............................. 35 Ek 3 – Paydaş Katılım Toplantısı, Tutanağı ve Katılımcı Listesi................................................................ 37 1 KISALTMALAR 1. AEP Arazi Edinim Planı 2. AEPÇ Arazi Edinimi Politika Çerçevesi 3. DB Dünya Bankası 4. PEK Projeden Etkilenen Kişi 5. SAEP Sadeleştirilmiş Arazi Edinimi Planı 6. ŞBM Şikayet Bildirim Mekanizması 7. TEİAŞ Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi 8. USD ABD Doları 2 TANIMLAR Tazminat, arazi, su veya diğer kritik doğal kaynaklar ve gelir kaynaklarına erişiminin kısıtlanması veya topluluk üyelerinin her tür bireysel veya ortak varlıklarına kasıtlı veya kasıtsız olarak zarar verilmesi veyahut bu varlıkların tahrip edilmesi sonucu mağdur olan kişilere bu belirlenmiş ve üzerinde anlaşılmış zarara sebep olan kişiler tarafından yapılan ödemeleri ifade eder. Kamulaştırma, bir mülkün piyasa değerine denk bir tazminat karşılığında mülk üzerindeki sahiplik hakkına el konulması veya bu hakkın sınırlandırılmasını ifade eder. Ekonomik olarak yerinden edilme, bir Projenin yapımı işletme veya bağlantılı tesis ve işlemleri neticesinde, arazi edinimi nedeniyle gelir veya geçim kaynaklarının ortadan kalkması veya kaynaklara (arazi, su vb.) erişimin kısıtlanmasını ifade eder. İzinsiz kullanıcı, ikametgâh, iş yeri ve/veya başka sebeplerle işgal ettikleri arazi üzerinde tanınan herhangi bir yasal hak veya talebi olamayacak kimseleri ifade eder. Arazi tazminatı almaya uygun olmamakla beraber bu kişilerin yapı, ıslah ve mahsul kayıplarına ilişkin tazminat ve geçici geçim desteğinden yararlanma hakkı bulunmaktadır. Gönüllü olmayan yeniden yerleştirme, Projenin uygulanması sebebiyle arazi veya varlıklara maliklerin rızası veya tercih hakkı olmadan adli süreçle el konulması ve neticesinde yer değişikliği veya konut kaybı, varlık veya varlıklara erişimin veya gelir ve geçim kaynaklarının kaybına neden olan sosyal veya ekonomik etki doğuran her türlü durumu ifade eder. Geçim kaynaklarının eski haline getirilmesi, fiziksel veya ekonomik olarak yerinden edilen Projeden Etkilenen Kişilerin (PEK) geçim durumlarının ve yaşam standartlarının iyileştirilmesi veya en azından bunlardan hangisinin daha iyi durumda olduğu dikkate alınmak suretiyle yerinden edilme veya projenin uygulama safhasından önceki seviyeye geri getirilmesine yönelik her türlü destek ve yardımı kapsar. Geçim kaynağının ikamesi için verilecek destek için bir geçis dönemi tespit edilerek bu doğrultuda makul bir süre belirlenecektir. Azaltıcı önlem, etkilenen kişilerin geçim kaynakları üzerindeki olumsuz etkilerin en aza indirgenmesine yönelik olarak alınan önlemleri ifade eder. Arazi, bina ve ürünler gibi arazinin üzerinde yetişen veya kalıcı olarak araziye bağlı bulunan her şeyi ifade eder. AEP (Arazi Edinimi Planı), bir Projeden etkilenen kişi ve topluluklar için olumsuz etkilerin azaltılması, kayıpların tazmin edilmesi ve kalkınmaya yönelik faydalar sağlamak üzere izlenecek usuller ve yapılması gerekenleri ifade eder. Bu belge, yasal mevzuatta dikkate alınarak Dünya Bankasının OP 4.12 No.lu Operasyonel Politikasında geçen ilke ve amaçlar ve Arazi Edinimi Politika Çerçevesi (AEPÇ) dikkate alınarak hazırlanacaktır. 3 AEPÇ (Arazi Edinimi Politika Çerçevesi), Proje uygulama sürecinde hazırlanacak alt-projelerde (sulama projeleri) uygulanacak arazi edinimi ilkelerini, yapısal düzenlemeler ve tasarım kriterlerini ifade eder. AEPÇ'ne uygun alt-proje AEP'leri planlamaya ilişkin özel diğer bilgilerin açıklık kazanmasını müteakip onay için Banka'ya sunulacaktır. Proje, bütün alt-projeleri (planlar), bileşenleri ve fazları dahil olmak üzere Türkiye Yenilenebilir Enerkji-Ek Finansman Projesini ifade eder. Projeden Etkilenen Kişi (PEK), projenin uygulanması sonucunda inşa edilmiş bir yapıya, araziye (yerleşim, tarım vb.), yıllık veya çok yıllık ürün ve ağaçlara veya diğer her türlü sabit veya taşınabilir varlığa tamamen veya kısmen sahip olma, bunları kullanma veya bunlardan başka bir biçimde faydalanma hakkını kaybeden kişileri ifade eder. Fiziksel olarak yerinden edilme, Projeyle ilgili arazinin kamulaştırılmasının sonucunda PEK'lerin evinden, iş yerinden veya iş alanından başka bir yere taşınması ve böylelikle konut ve varlıklarının kaybını ifade eder. İkame bedeli, kaybedilen varlıkların ikamesi ve işlem bedellerinin karşılanmasına yetecek miktarın belirlenmesine yardımcı olan değer takdir yöntemini ifade eder. Bu değer takdir yönteminin uygulanmasında yapı ve varlıklarının eşdeğerinin ikame edilecek kadar değer öngörülmektedir. Kıymet takdiri kolay olmayan veya parasal olarak tazmin edilmesi mümkün olmayan kayıplar (ör. kamu hizmetlerine, müşterilere ve tedarikçilere veya balıkçılık vb. alanlarına erişim gibi) için eşdeğer ve kültürel olarak kabul edilebilir kaynaklara ve geçim olanaklarına erişim sağlamaya yönelik çaba gösterilir. Tarım arazileri için bu bedel, etkilenen araziye komşu ve eşdeğer üretim potansiyeline sahip veya kullanım açısından eşdeğer özellikte bir arazinin projeden veya yerinden edilme durumundan önceki (hangisi daha iyiyse) piyasa fiyatına ek olarak söz konusu arazinin koşullarının etkilenen araziyle aynı düzeye getirilmesiyle ilgili maliyetler ve tapu ve devir harç ve vergisi maliyetlerinin toplamını karşılayacak kadar bir tutarı ifade eder. Kentsel alanlarda yer alan araziler için bu bedel, etkilenen araziye komşu ve benzer veya iyileştirilmiş kamusal altyapı olanak ve hizmetlerine sahip bir arazinin yerinden edilme durumundan önceki piyasa fiyatına ilaveten tapu ve devir harç ve vergi maliyetlerinin toplamıdır. Konutlar ve diğer yapılar için bu bedel, etkilenen yapıyla benzer veya bu yapıdan daha büyük bir alan ve daha iyi nitelikteki ikame bir yapının inşası veya kısmen etkilenmiş bir yapının onarılması için gereken malzemelerin piyasa fiyatına ilaveten bu yapı malzemelerinin inşaat sahasına nakliye maliyeti, işçilik ve müteahhitlik bedelleriyle tapu ve devir harç ve vergi maliyetlerinin toplamını karşılayacak kadar tutardır. Yeniden yerleştirme, fiili bir yer değişikliği, arazi, konut, varlık kaybı, ekonomik olarak yerinden veya diğer geçim kaynaklarından edilme olup olmadığına bakılmaksızın arazi edinimi ve varlık kaybının tazminiyle ilgili bütün halleri ifade eder ve tazminat, yer değişikliği (varsa) ve rehabilitasyon dahil olmak üzere Projenin PEK'in mülkü ve/veya geçim kaynağı üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmaya yönelik, alınan bütün tedbirleri içerir. Fiziksel yer değişikliğinden ayrı olarak ürün ve gelir kaybı da yeniden yerleştirmenin etkileri arasında yer alır. 4 Paydaş, bir proje tarafından etkilenme veya bir projeyi etkileme ihtimali bulunan ve bu projeyle ilgili kişi, grup, kurum ve kuruluşları ifade eder. Hassas grup, yoksulluk sınırının altında yaşayan, arazi sahibi olmayan kişilerle yaşlılar, kadınlar, çocuklar ve cinsiyetleri, etnik kökenleri, yaşları, fiziksel veya zihinsel engelleri, ekonomik dezavantajları veya sosyal statüleri nedeniyle yeniden yerleştirmeden diğer kişilere kıyasla daha olumsuz etkilenebilecek veya yeniden yerleştirme yardımından ve bununla ilgili kalkınma faydalarından yararlanma ve bunları elde etme kabiliyeti sınırlı olabilen kişileri ifade eder. 5 1. Projenin Tanımı Enerji iletim tesislerinin amacı, üretim tesislerinde üretilen elektrik enerjisinin ekonomik ve kesintisiz olarak iletilmesini temin etmektir. Eski tesislerde kapasite artırımı ve yeni tesislerin inşaatı yapılarak bu amaç yerine getirilmektedir. Elektrik sistemlerinin yenilenmesi, performansının iyileştirilmesi, enterkonnekte sistemde üretim ve tüketim bölgeleri arasında iletim kapasitelerinin artırılarak elektrik siteminin güvenli ve güvenirliliğini sağlamak amacıyla Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi’nce (TEİAŞ) tarafından (ana görevleri arasında yer alan ülkenin enterkonnekte sisteminin planlanması, projelendirilmesi, tesisi, işletimi ve bakımını sağlamak amacıyla) Trafo Merkezleri, Enerji İletim Hatları, Yeraltı Kabloları, Denizaltı Kabloları ile malzeme ve teçhizat donanımları yatırımlarının büyük bir kısmı tamamlanmış, bir kısmının ise tesis faaliyetleri devam etmektedir. Yenilenebilir Enerji Entegrasyonu Ek Finansman (REIP AF) projesi bileşenlerinin, Türkiye'deki rüzgâr enerjisinin daha hızlı gelişmesini engelleyen önemli sorunları kısmen hafifletmesi beklenmektedir. Arazi edinimi ve yeniden REIP AF için teklif edilen alt projeler aşağıdaki gibidir: Bileşen-a: Rüzgâr Enerjisi Santralleri’nin daha hızlı gelişimini kolaylaştırmak için iletim altyapısının gelişimi (20.4 milyon USD): Bu bileşen, Güney Marmara bölgesindeki rüzgâr enerjisi santrallerinden enerji toplamak ve aktarmak amacıyla Çitlikköy’de bir 380 kV istasyonunun gelişimini içermektedir. Bu projelerden gelen enerji Bursa, İstanbul ve Kocaeli’deki tüketicilere aktarılacaktır. Bileşen-b: Türkiye’nin diğer kısımlarıyla rüzgar enerjisi lokasyonlarını daha iyi bir şekilde birbirine bağlamak için denizaltı güç kabloları (252.1 milyon USD): i. Lapseki 3-Sütlüce 3 380 kV Denizaltı Güç Kablosu (91.2 milyon USD): Çanakkale Boğazı boyunca 4.75 km uzunluğuna sahip olan üçüncü çift devre denizaltı kablosu güzergahı gibi bu kablo da Türkiye’nin Anadolu yakası ile Trakya’yı birbirine bağlayacaktır. APL-6 ve REIP projeleri altındaki ilk ve ikinci denizaltı kabloları ile birlikte Çanakkale boğazı boyunca devam eden toplam denizaltı kablosu kapasitesi Güney Marmara ve batı Anadolu illerindeki trafo merkezlerine rüzgâr enerjisinin bağlanmasıyla artacaktır. Bu alt bileşenin sonucunda İstanbul Boğazı ve Çanakkale boğazı boyunca İstanbul’a 380kV toplu iletim ağı, Marmara denizi etrafında güvenli bir güçlü döngü ağı oluşturacaktır. ii. İzmit 380 kV Denizaltı Güç Kablosu ve onun Bağlantı Yapıları (160.9 milyon USD): Güney Marmara ve Batı Anadolu’nun yüksek rüzgâr enerji potansiyeli bulunmaktadır. Bazı yeni rüzgâr enerjisi santrallerinin Çanakkale ve Balıkesir’de (toplamda yaklaşık 1,600 MW) ve İzmir ve Manisa’da (toplamda yaklaşık 1,250 MW) yakın zamanda işletmeye girmesi beklenmektedir. İzmit 380 kV denizaltı güç kablosu ve onun bağlantı yapıları yeni rüzgâr enerjisini Kocaeli ve İstanbul’a bağlayacaktır. Bu alt proje aşağıdaki bölümlerden oluşacaktır: 1. Hersek - Dilovası Denizaltı Kablosu (fiber optik), 380 kV, 2x1600 mm² Kablo, 4.75 km 2. Deri OIZ GIS – Tepeören Kara Kablosu, 380 kV, 2000 mm² Kablo, 11.3 km 3. Gebze GIS – Kroman Çelik GIS Kara Kablosu, 380 kV, 2000 mm ² Kablo, 12 km 4. Kroman Çelik GIS - Deri OIZ GIS Kablo (fiber optik), 380 kV, 2000 mm² Kablo, 11 km 5. Gebze GIS - Dilovası Kablosu (fiber optik), 380 kV, 2000 mm ² Kablo, 9.65 km 6. Diliskelesi GIS - Dilovası Kablosu (fiber optik), 380 kV, 2000 mm² Kablo, 4.5 km 7. İzmit Körfez Geçişi Arayüz Noktası - Hersek Kablosu (fiber optik), 380 kV, 2x2000 mm² Kablo, 2.4 km 6 Bileşen-c: Türkiye’deki artan elektrik arz ve talebinin sağlanması için İletim Ağlarının Güçlendirilmesi (38.2 milyon USD): Bu bileşen, Marmara bölgesinde hızla artan talep ve arzı karşılamak amacıyla toplu iletim ağı genişlemesi için yatırım ihtiyaçlarını sağlayacaktır. Bu bileşen Deri OSB GIS (23.1 milyon USD, 380/154 kV, 2*250 MVA), ve Gebze GIS (15.1 milyon USD, 380/33 kV, 2*125 MVA) ismindeki iki 380 kV gaz izoleli trafo merkezinden (GIS) oluşmaktadır. 2. Arazi Edinimi Politikası Çerçevesi’nin Amacı Enerji iletim tesislerinin amacı, üretim tesislerinde üretilen elektrik enerjisinin ekonomik ve kesintisiz olarak iletilmesini temin etmektir. Eski tesislerde kapasite artırımı ve yeni tesislerin inşaatı yapılarak bu amaç yerine getirilmektedir. Enerji iletim tesislerinin yerlerinin/güzergâhlarının seçilmesinde; TEİAŞ olabildiğince yerleşim alanları ve meskun mahalden kaçınılmakta ev ve diğer yapıların üzerinden geçilmemeye çalışılmakla birlikte, bunun mümkün olmaması halinde kamulaştırma, teknik gereklilikler ölçüsünde minimum düzeyde tutulmakta, çevre, orman, sit, v.b. doğal yapının korunmasında ulusal politikalar ve iyi uygulanan örneklerin devamına gerekli özen gösterilmektedir. Arazi edinimiyle ilgili ilkeler, arazi edinimi sonucunda arazi ve geçim kaynakları üzerinde beklenen etkileri azaltmaya yönelik olacaktır. Bu çerçeve dokümanında sunulan prosedürler Türk yasa ve mevzuatları ile Dünya Bankası OP 4.12 Gönülsüz Yeniden Yerleşim politikasına uygun şekilde tasarlanmış olup, REIP AF kapsamında gönülsüz yeniden yerleşime konu olmayan sadece sınırlı bir alanın kamulaştırması söz konusudur. Bu Arazi Edinimim Politika Çerçevesi’nin amacı, REIP AF’den etkilenecek olan taşınmazların Dünya Bankası politika ve mevzuatına uygunluğunu temin edecek uygulama, süreç ve faaliyetleri detaylandırmaktadır. Bu çerçeve doküman aynı zamanda ilgili yasal mevzuata dair genel görünümü ortaya koyduğu gibi projeden etkilenebilecek kişileri, hak sahipliği ve tazminat hükümlerini, ve OP 4.12 ile uyumu sağlamaya yönelik adımları tanımlamaktadır. Proje için önerilen yatırım listesinin yerleşim yeri projelerine göre arazi edinim çalışmaları yürütülecektir. Dünya Bankası kredisi ile TEİAŞ tarafından uygulanan ve şu anda devam etmekte olan REIP ilerleme kaydetmiş, ve Proje Gelişim Hedefi olan ‘Türkiye’nin artan enerji ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak elektrik iletim hatlarının güçlendirilmesi ve büyük ölçekli yenilenebilir enerji üretimine dönük projelerin hızlandırılarak gerçekleştirilmesi’ne ulaşmak üzeredir. REIP kapsamındaki alt projelerden bazıları arazi edinimini gerektirmiş, bu projeler için Sadeleştirilmiş Arazi Edinimi Planları (SAEP’ler) Banka’nın koruma önlemi politikalarına uygun şekilde hazırlanmıştır. Bazı projelerde ise, arazi kullanımı konusunda sorunu bulunmayan (resmi ya da resmi olmayan kullanıcıların var olmadığı) kamu arazileri kullanılmıştır. Bu sebeple, bu koşullara sahip alt projeler için SAEP hazırlanmamıştır. Bu AEPÇ, ana proje olan REİP için Mart 2014 tarihinde hazırlanmış olan Arazi Edinim Planı’nın revize edilmiş halidir. Her bir alt proje için TEİAŞ, Dünya Bankası tarafından gözden geçirilecek, onaylanacak ve 7 yayınlanacak bir AEP veya SAEP hazırlayacaktır (etkilerin büyüklüğüne bağlı olarak). Hazırlanacak olan raporların nihai taslak hali, halka duyurulmak üzere TEİAŞ tarafından internet ortamında yayınlanacak, kopyası ise asılması için ilgili muhtarlıklara verilecek ve ilgili paydaşlar çerçeve dokümanında açıklandığı şekilde bilgilendirecektir. TEİAŞ ve Dünya Bankası arazi alımının bu prensipler uyarınca yapıldığını teyid etmek için saha ziyaretleri sırasında gözlemler yaparak kontrolde bulunacaklardır. Bu Arazi Edinimi Politikası Çercevesi Bileşen 1 içerisindeki (i) ve (İİ) şunları kapsamaktadır: 1) Trafo merkezi ve Denizaltı Hatları 2) Bileşen B içerisinde bir deniz altı kablolarının karaya çıkış noktaları olan interface sahaları, yer almaktadır. TEİAŞ, REIP AF kapsamında özel kullanıcılardan arazi alımını gerektirecek 4 alt proje belirlemiştir. Etkilenen toplam parsellerin aşağıda özetle görüleceği gibi 50'den az olduğu tahmin edilmektedir: i. Lapseki 3 Interface noktası (AF): 10 parsel, 23 taşınmaz sahibi, ii. Sütlüce 3 Interface noktası (AF): 5 parsel olduğu tahmin edilmektedir, ancak kamulaştırma planları henüz sonuçlanmadığı için değişebilir iii. İzmit Körfezi Geçidi, Güney Arayüz Noktası (AF): 4 parsel, toplam etkilenen arazi sahibi 1; ve arayüz noktasına erişim yolu için 11 parsel iv. Çiftlikköy Trafo Merkezi: Hazine Taşınmazı olan 13 parsel, 1 yasal malik ve 12 kullanıcı (Gayri resmi kullanıcılar) Arazi ediniminin henüz başlamadığı alt projeler için, tüm alt projeleri (Sütlüce 3 ve Banka'nın dahil etmesi gereken diğer ilgili tesisler) kapsayacak bir Arazi Edinim planı (LAP) hazırlanacaktır. Dünya Bankası OP 4.12'ye uyumun sağlanması amacıyla, arazi ediniminin daha önce tamamlandığı (geçmiş arazi edinimi) (Lapseki 3, Çiftlikköy Trafo Merkezi ve İzmit Körfezi Geçişi güney arayüz noktası) alt projeleri için bir sosyal denetim yapılacaktır. Bu sosyal denetim TEİAŞ tarafından yapılacak olup tek Arazi Edinim Planına eklenecektir. Sosyal denetimin yer alacağı Arazi Edinim Planında (veya etkilerin boyutuna bağlı olarak ALAP) ayrıca TEİAŞ'ın, Dünya Bankası'nın koruma politikalarına uymak ve varsa boşlukları doldurmak için nasıl düzeltici önlemler alacağını da belirtecektir. Dünya Bankası tarafından onaylanan tüm arazi edinimi ile ilgili planların / raporların son halleri, TEİAŞ'ın internet sitesinde kamuya açıklanacak ve ilgili köy muhtarlığına kamuya açıklanması amacıyla gönderilecektir. İlgili paydaşlara çerçeve belge ve planlar hakkında zamanında bilgi verilebilir. TEİAŞ ve Dünya Bankası, arazi ediniminin bu ilkelere uygun olarak yapıldığını doğrulamak için saha ziyaretleri sırasında istişareler ve kontroller yapacaktır. Yukarıda belirtilen kapsamda yapılacak olan tüm kamulaştırmaları çerçeve doküman uyarınca yapacaktır. 3. Projenin Muhtemel Etkileri ve Etkilenen İnsanlar Projeden etkilenen insanlar; enerji iletim hattı tesisleri, trafo merkezlerinin yerleri ve denizaltı kablosunun bağlandığı kara parçası güzergâhına isabet eden direk olarak etkilenecek olan taşınmazların sahipleri, 8 dolaylı olarak etkilenecek olan kiracı veya kullanıcılardır. Projenin konumlanacağı yerler arazı kullanımını ve kişiler üzerindeki etkiyi en aza indirmeye çalışılarak seçilmiştir. Bu kişiler yatırıma alınan projenin uygulama ve kamulaştırma planlarının hazırlanması sonucunda belirlenmektedir. Bu kişiler, 1 adet trafo merkezinin kurulacağı (Çiftlikköy) ve denizaltı kablolarının bağlanacağı bölgede (Lapseki, Sütlüce ve Hersek) ikamet eden kişilerdir. Projelerin kamulaştırma planlarının hazırlanmasının ardından projeden etkilenecek insanlar belirlenecektir. REIP AF için ayrıca hazırlanacak olan Paydaş Katılım Planı ile uyumlu şekilde, projeden etkilenen kişiler ve paydaşlar için AEP kapsamında etki değerlemesi yapılacaktır. Bununla birlikte, proje bütünlüğünün sağlanması ve tesisin sağlıklı bir şekilde işletilebilmesi adına ilave arazi edinimi söz konusu olması halinde, bu saha (Trafo Merkezine ilave taşınmaz seçimi, ulaşımı sağlayacak yol kamulaştırması gibi) için de Arazi Edinimi Politikası Çerçevesi maddelerine göre sadeleştirilmiş arazi edinim planı hazırlanacak ve uygulanacaktır. Teklif edilen trafo merkezleri ve iletim hatlarının etkilerinin ciddi boyutlarda olması beklenmemektedir. Saha seçimi esnasında tesis edilecek enerji iletim tesislerinin en kısa ve en ekonomik şekilde naklinin sağlanmasının yanı sıra diğer kamu kurum ve kuruluşlarının o yöredeki yatırımlarını da etkilemeyecek şekilde belirlenmektedir. Trafo Merkezinin ve direk yerlerinin isabet ettiği alanlar mülkiyet kamulaştırması şeklinde tel altına isabet eden yerlerde irtifak hakkı şeklinde yapılacak olup tel altının kullanımını sınırlamayacaktır. Tel altında kalan taşınmazlar öncelikle tarım ve otlak için kullanılmaktadır. Buna ek olarak, bu bölgelerdeki arazilerin çoğu, toprak üzerinde veya yakın çevresinde ikamet etmeyen çok sayıda hissedar ve mirasçıya sahip olabilmektedir. Arazi sahipleri bölgede yaşamıyorsa 1) Muhtar ve köylülerden yerel soruşturma ile 2) Tapu kadastro müdürlükleri ile kolluk kuvvetlerindeki kayıtlar ile T.C. kimlik numarası ile güncel adreslerine ulaşılmaya çalışılır. Hala vatandaşa ulaşılamıyorsa 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun 10. Maddesi uyarınca gazete ilanı verilmek suretiyle duyurulur. Uzlaşma yoluyla anlaşma sağlanamayan veya adresleri tespit edilemeyen hak sahipleri ile mülkiyeti ihtilaflı olan araziler için; Kamulaştırma Kanunu Madde 10 uyarınca ilgili asliye hukuk mahkemesinde kıymet takdiri ve tescil için dava açılmaktadır. Kamulaştırma bedelinin tespiti için açılan davanın dört ay içinde sonuçlandırılamaması halinde, tespit edilen bedele bu sürenin bitiminden itibaren kanuni faiz işletilir. Açılan dava sonucu mahkemece belirlenen kamulaştırma bedeli kamulaştırılan gayrimenkulün sahibine ödenmek üzere bir banka hesabına yatırılır. Mülkiyeti ihtilaflı veya davaya konu olmuş gayrimenkullerin kamulaştırma bedelleri ise 3’er aylık vadeli bir hesaba yatırılarak malik kesinleştikten sonra hak sahibine ödeme yapılmaktadır. Ev sahiplerinin fiziksel yeniden yerleşimi veya yapılar üzerinde herhangi bir etki olması öngörülmemektedir. TEİAŞ kamulaştırması, yerinden etme veya yeniden yerleşimi kapsamayacaktır. Kamulaştırma yalnızca trafo merkezleri ve direk yeri alanlarını ve trafo merkezlerine bağlantıyı sağlayacak yolları kapsamaktadır. Direkler arası tel altındaki araziler mülkiyet şeklinde kamulaştırılmamakta sadece havai irtifak hakkı kurulmaktadır. Arazi sahipleri araziyi kullanmaya devam edebilir, ancak teknik yönetmelikler kapsamında elektrik direklerine zarar vermeden tel altında belirli yükseklikte yapı yapılabilir, ağaç dikilebilirler. Aksine, havai irtifak hakkı, mevcut tarımsal faaliyetleri aksatmadan yürütülmesine olanak sağlamaktadır. Dahası, arazi sahiplerine eşdeğer başka bir arazi satın alabilmeleri için yeterli miktarda tazminat ödenir. Bu nedenle, etkilenen kişi olarak arazi sahibi mağdur edilmez. Eğer, arazisi kamulaştırılan çiftçi tarımsal faaliyetlerine devam etmek isterse, çiftçiye kendisine ödenen kamulaştırma bedeli ile alternatif araziler alabileceği konusunda bilgi verilir. 9 TEİAŞ yerel mevzuat hükümleri uyarınca Dünya Bankası Yeniden Yerleşim Politikası OP 4.12 hükümlerini de dikkate alarak; taşınmaz maliklerine ödenecek kamulaştırma bedeli maliği aynı yerde kamulaştırılan taşınmazına eşdeğer bir taşınmazı satın alabilecek şekilde hesaplanmaktadır. Kamulaştırılacak taşınmazın değer tespitleri kamulaştırma kanununun 11. Maddesinde belirlenen kriterler göz önünde bulundurularak yapılmaktadır. Kamulaştırma bedelleri, Kamulaştırma Kanunu Madde 11’de belirtilen ölçütlere göre taşınmazın değerine etki eden bütün unsurlar dikkate alınmak suretiyle tespit edilmektedir. DSİ Kıymet Takdir Komisyonları, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu Madde 11 uyarınca kamulaştırılacak taşınmaz mal veya kaynağın; a. Cins ve nev’ini, b. Yüzölçümünü, c. Kıymetini etkileyebilecek bütün nitelik ve unsurlarını ve her unsurun ayrı ayrı değerini, d. Varsa vergi beyanını, e. Kamulaştırma tarihindeki resmi makamlarca yapılmış kıymet takdirlerini, f. Arazilerde, taşınmaz mal veya kaynağın mevkii ve şartlarına göre ve olduğu gibi kullanılması halinde getireceği net gelirini, g. Arsalarda, kamulaştırılma gününden önceki özel amacı olmayan emsal satışlara göre satış değerini, h. Yapılarda, resmi birim fiyatları ve yapı maliyet hesaplarını, i. Bedelin tespitinde etkili olacak diğer objektif ölçüleri, Değerleme Komisyonu, taşınmaz bir malın değerini gerekçeli bir raporda belirleyerek, bu unsurların her birinin cevaplarını ayrı ayrı sağlar ve ayrıca Sermaye Piyasası Kurulu tarafından kabul edilen standartlara uygun olarak ilgili kişilerin beyanlarını dikkate alır. Türk kamulaştırma mevzuatı, kiracılara, hissedarlara ve iyileştirilmemiş mülklerin gayrı resmi kullanıcılarına tazminat ödenmesini gerektirmez (bina ve / veya ağaç dikme). Ancak, resmi belgeleri veya mahkeme yoluyla mülkiyeti kanıtlayabilecek kişilere ödeme yapılabilir. Dünya Bankası’nın OP 4.12 uyarınca yapılan hesaplamalarda ikame maliyeti de dikkate alınacaktır. Mülkteki ürünler ve ağaçlar, arazi değerlemesi sırasında dikkate alınmamışsa, maliyetleri inşaat sırasında zarar ve ziyan tazminatı olarak ödenecektir. Arazi edinimi/kamulaştırma dışında, hayvan otlakçıları ve diğer köylülerin otlak arazileri ve ulaşım yolları üzerinde bulunan bazı meyve ağaçları; inşaat aşamasında büyük kamyonlar tarafından ilgili işler için geniş miktarda malzemenin taşımacılığından kaynaklı hasar görebilir. Bu gibi durumlarda, zarar derhal ilgili yüklenici tarafından telafi edilir ve/veya (mümkünse) eski haline getirilir. Kamulaştırma işlemleri sürecinde, TEİAŞ bölge ofisi kamulaştırma personeli arazi sahipleri ile bedel konusunda uzlaşmak ve kamulaştırma sürecini açıklamak için görüşmeler yapmaktadır. Bu görüşmeler sırasında, TEİAŞ bölge ofisi kamulaştırma personeli arazi sahiplerini mevzuat ve süreç hususlarında bilgilendirerek görüşlerini alacak ve Arazi Edinim Plani için gereken sosyo-ekonomik girdileri edinmek için bilgi edinme çalışmalarında bulunacaklardır. (Bu sosyo-ekonomik bilgiler etkilerin büyüklüğüne göre değişir. Trafo merkezleri gibi araziler için APL 6 ve REİP projelerinin örneğinde mutabık kalındığı şekilde 10 olacak, elektrik iletim hatları için etkilere orantılı olarak daha sade olacaktır.) Yapılan tüm istişare çalışmaları proje için hazırlanmış olan Paydaş Katılım Planı’na sadık kalınarak düzenlenecektir. Eğer arazisi kısmi olarak kamuşlaştırılan arazi sahiplerinin arazilerinin geri kalanı, ekip biçmek icin yeterli verimlilikte değilse, arazinin tamamının kamulaştırılması gündeme gelebilir. Kamulaştırma sonrası mağdur olacağı tespit edilecek kişiler mevcut ise, bu görüşmeler sırasında bu kişilere tavsiye ve alternatifler konusunda bilgi verilerek proje sebebiyle hayat standartlarının düşmemesine emek verilecektir. Bölüm 6 ‘daki Hak Sahipliği Matrisi, proje bünyesinde etkilenecek olan kişiler için muhtemel etkilerin temel kategorilerini listelemektedir. 3.1 Projeden Etkilenebilecek İnsan Grupları Yukarıda bahsedildiği ve Ek’teki Matriste özetlendiği üzere, proejeden etkilenebilecek insan grupları aşağıda listelenmiştir:  Kamulaştırılan arazilerin yasal sahipleri  Kamulaştırılan arazilerde varolan kiracılar ve diğer kullanıcılar  Enerji iletim hatlari için arazilerinden irtifak hakkı alınanacak kişiler  Edinilecek kamu arazilerini mera olarak kullanan kişiler  Devlet Hazine arazisi, orman arazisi veya mera arazisi kullanan gayri resmi kullanıcılar Kamulaştıma kararı verildikten sonra etkilenecek kişiler tapu ve kadastro kayıtlarından tespit edilecektir. Bu kişilere kamulaştırma yapılmadan pazarlığa çağrı duyurusu ve/veya mahkeme çağrısı ile ulaşılacaktır. Bu projedeki hassas insanlar, yaşlı, engelli, tek başlı haneler, kadın başlı haneler, etkilenen insanlar arasında proje alanı içinde bulunan düşük gelirli gruplar olarak tanımlanmaktadır. Proje bölgelerinde hassas kırılgan gruplara rastlanılmamıştır. 3.2 Son Tespit Tarihi Mevcut Dünya Bankası politikası çerçevesinde, belirlenen bir kesinti tarihinden sonra proje alanına yerleşen kişiler herhangi bir tazminat veya yardım için uygun değildir. Kesinti tarihi, “Tanımlanan alana ilişkin bilgilerin kamuya açık bir şekilde yayılması ve daha fazla nüfus akışını önlemek için yapılan açıklamaların ardından sistematik ve sürekli yayılması” durumlarını saptayabilmektedir. Bu haktan çıkarılmanın ardındaki mantık, “işgalcileri” ve rant arayışını, bunun gibi pratik değere sahip davranışları caydırmaktır. Genel olarak, Türk kamulaştırma uygulamasında, kesinti tarihi, PEİ ve varlık envanterinin tamamlandığı tarihe karşılık gelmektedir. TEİAŞ, kıymet takdiri tarihini kullanır. Herhangi bir ek istek veya soru varsa, şikayet mekanizması, PEİ'lerin kesinti tarihi ile ilgili konularda öne çıkmalarını sağlayacaktır. 11 4. Arazi Edinimi İçin Türk Yasal Çerçevesi 4.1 Arazi Edinimi İçin Kanunlar ve Prosedürler Türk yasal çerçevesi kapsamında, arazi edinimi/kamulaştırma, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu'na dayalıdır (2001 yılında 4650 sayılı Kanun ile değişiklik yapılmıştır).Buna ek olarak, Türk Anayasası 46.Madde’sine göre; Devlet ve kamu tüzelkişileri; kamu yararının gerektirdiği hallerde, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunla gösterilen esas ve usullere göre, kamulaştırmaya ve bunlar üzerinde idari irtifaklar kurmaya yetkilidir. Diğer bir deyişle; Anayasa şunu ima etmektedir: Kamulaştırma bedeli nakden ve peşin olarak ödenmediği sürece kamulaştırma yapılamaz. Aşağıdaki bir veya birkaç mevzuat da TEİAŞ tarafından kamulaştırma için kullanılır: 1. 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu 2. 4721 sayılı Medeni Kanun 3. Kamu İktisadi Teşebbüsleri hakkında 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname, 4. 29.06.2001 tarihinde yayınlanan TEİAŞ Ana Mevzuatı 5. İmar Kanunu, Kadastro Kanunu, Orman Kanunu, Mera Kanunu, Organize Sanayi Bölgeleri Kanunuvb. 6. Çevre Kanunu, Tarım Reformu Kanunu ve diğer ilgili mevzuat Taşınmaz mal maliklerinden adresleri tespit edilenler ile öncelikle pazarlık usulü ile satın alınma yoluna gidilmekte, pazarlıkta anlaşma sağlanamayanlarla, adresleri bulunamayan ve mülkiyeti ihtilaflı olan taşınmaz mallar için Kamulaştırma Kanunu’nun 10. Maddesine göre ilgili mahkemesinde bedel tespit ve tescil davası açılmakta olup, dava sırasında mahkemece belirlenen kamulaştırma bedeli hak sahibine ödenmek üzere bankaya yatırılmaktadır. Hak sahibi belirlenemeyen taşınmazlara ilişkin kamulaştırma bedelleri üçer aylık vadeli hesaba dönüştürülmekte olup, taşınmazın ileride kesinleşecek olan malik ve hak sahipleri açısından bir hak kaybına meydan verilmemektedir. Kiracı ve gayri resmi kullanıcılara tazminat verilmesi mevzuatımızda yer almamaktadır. Ancak, başkasının arazisi/arsası üzerinde emek ve para karşılığı yapılmış/dikilmiş şeyler için ilgilisinin zararı tazmin edilmektedir. Kamulaştırma sürecinden etkilenen mülk sahibinin şikâyet hakkı; ulusal mevzuatta gerek idari anlamda gerekse adli anlamda saklıdır. Buna göre, etkilenen mülk sahibi hem idari açıdan projenin başka yerde yapılmasını isteyebilme hakkına, hem de maddi açıdan kendisine ödenecek bedeli kabul etmediğine dair talepte bulunabilme hakkına sahiptir. Etkilenen mülk sahibi gerek yerin değiştirilmesi anlamında gerekse bedel konusunda TEİAŞ’tan istediğini alamaması halinde, idari ve adli mahkemelerde dava açma hakkına sahiptir. 12 Gerek güzergâh üzerinde oluşan, gerekse güzergâha ulaşım sırasında verilecek zarar ziyanlar, gerekli durum tespitlerinin ardından etkilenen kişilere ödenmektedir. Ödenen bu tazminatlar taşınmazın eski haline getirilmesini de kapsamaktadır. Kamulaştırma sürecinin uygulama adımları aşağıdaki paragraflarda açıklanmıştır. Kamulaştırmanın Başlaması: Kamulaştırma işlemleri, hazırlanan teknik belgeler çerçevesinde, TEİAŞ Yönetim Kurulu tarafından alınan kararın Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanınca onaylanmasının ardından oluşan kamu yararı kararı ile başlatılır. 4.2 Kıymet Takdiri: TEİAŞ tarafından atanan, en az 3 kişiden oluşan Kıymet Takdir Komitesi; uzman kişiler, kurum kuruluşlar, gerekli görüldüğü durumlarda Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve Kamulaştırma Kanunu 8. Maddesi uyarınca yerel emlak ajanslarından elde edilen bilgi ve belgeler dikkate alınarak kamulaştırılacak taşınmaz malın kıymet takdirini yaparlar. Kıymet takdir komisyonu, kamulaştırma alanında taşınmaz malların tahmini tavan değerini belirler. Taşınmaz varlıkların veya kaynakların kıymet takdiri sırasında takdir komisyonu Kamulaştırma Kanunu'nun 11.maddesinde belirtilen aşağıdaki kıymet takdir kriterlerini dikkate almak zorundadır: a) Cins ve nevini, b) Yüzölçümünü. c) Kıymetini ektileyebilecek bütün nitelik ve unsarlarını ve her unsurun ayrı ayrı değerini, d)Varsa vergi beyanını, e) Kamulaştırma tarihindeki resmi makamlarca yapılmış kıymet takdirlerini, f) Arazilerde, taşınmaz mal veya kaynağın kamulaştırma tarihindeki mevkii ve şartlarına göre ve olduğu gibi kullanılması halinde getireceği net gelirini. g) Arsalarda, kamulaştırılma gününden önceki özel amacı olmayan emsal satışlara göre satış değerini, h) Yapılarda, resmi birim fiyatları ve yapı maliyet hesaplarını ve yıpranma payını, ı) Bedelin tespitinde etkili olacak diğer objektif ölçüleri, İlan: TEİAŞ, müzakereler sonucu söz konusu araziyi satın alma ve arazinin bedelini ödeme veya irtifak hakkını nakit ödeme isteğini belirten resmi taahhütlü yazı yoluyla, kamulaştırılacak olan arazinin sahiplerine bildirir. Üzerinde mülkiyet anlaşmazlığı bulunan taşınmaz mallar için, ilgili mahkemeler en az bir kez yerel ve ulusal gazetede kamulaştırma belgelerinin özetini yayınlar. Anlaşma ile Satın alma/Bedelin Ödenmesi/Tescil Teşekkülümüzce belirlenen ve en az üç kişiden oluşan uzlaşma komisyonu, (KK.Mad.8) çağrı bildirimine cevap veren ve anlaşmaya katılacak maliklerle pazarlık görüşmelerini yaparak sonucunu bir tutanağa bağlar. Görüşmeler sonucunda uzlaşma sağlanan malikler ile tapuda tescil işlemi yapılır ve kamulaştırma bedeli maliklere ödenir. (KK.Mad.8) 13 Uzlaşma komisyonu, kamulaştırmadan sorumlu kurum tarafından kendi bünyesinde kurulur ve bu komisyon mal sahipleriyle uzlaşma konusunda görevlidir. Her bir uzlaşma komisyonu en az üç kişiden oluşur. Uzlaşma evresinden önce, komsiyon; taşınmaz mallar hususunda önceki mallar için kıymet takdir komisyonu tarafından belirlenen tahmini bedeli belirtmeden mal sahibine bir resmi davet mektubu gönderir. Sonrasında uzlaşma dönemi, belirlenen bir tarihte başlar. Eğer kamulaştırma bedeli konusunda mutabık olunursa, kamulaştırma prosedürleri ödemesi 45 gün içinde para hazır hale getirilir. Arazi edinimi rızaen sağlanır. Mülk sahibi bu anlaşmalı yerleşim sürecinden sonra itiraz hakkına sahip değildir. Anlaşmazlıklar: Müzakereler sırasında anlaşma sağlanamazsa, arazi ediniminden sorumlu kurum, gerekli belgeler ile Asliye Hukuk Mahkemesi'ne başvurur.Mahkeme, bu başvuruyu izleyen 30 gün içerisinde duruşma için bir gün belirler ve tarafları bedel konusunda uzlaşmak için çağırır (kurum ve mülk sahibi).Taraflar bedel konusunda anlaşmaya varamazlarsa, hakim 10 gün içerisinde saha araştırması ve ardından 30 gün içerisinde duruşma görülmesi üzere bağımsız uzmanlardan oluşan bir komisyon tayin eder.Taşınmazın değerlendirme süreci tüm tarafların katılımıyla muhtarı ve bu bağımsız uzman komisyon tarafından üstlenilmiştir.Kadastro ile ilgili saha ziyaretinin ardından, uzman komisyon 15 gün içinde mahkemeye raporunu sunar.Rapor, mülk için belirlenen değeri açıkca ifade eder. Ardından bu rapor, mahkeme yoluyla ilgili taraflara gönderilir. Tarafların duruşmada bu değer üzerinde tekrar anlaşamamaları halinde, hakim 15 gün içinde aynı prosedürü tamamlamak üzere yeni bir uzman komisyon tayin eder ve bir sonraki duruşma gününde kamulaştırma değerini belirler. Kamulaştırma bedeli daha sonra verilen mahkeme kararı ile arazi sahibi adına açılan banka hesabına yatırılır, makbuzun bir örneği ise mahkemeye sunulur. Verilen tescil kararı kesindir. Tüm bu mahkeme masrafları, Kamulaştırma Kanunu'na göre sorumlu kurum tarafından karşılanır. Mahkeme, söz konusu taşınmaz malların tazmini konusunda nihai kararı verirken, mal sahibi hala kamulaştırmanın iptali değil de bedel itirazı konusunda Temyiz mahkemesine başvurabilir. Son olarak, tescil ve kamulaştırma tazminatının ödenmesi mahkeme kararı ile 15 gün içerisinde tamamlanır. Ek olarak, eğer arazi kısmi olarak kamulaştırılıyorsa ve kalan bölümü kullanılabilir durumda değilse, kamulaştırma kararının takip eden 30 gün içinde arazi sahibinin isteği ile bu kısım da kamulaştırılabilir (K.K madde 12) Bu sürecin uygulaması esnasında TEİAŞ şunları taahhüt eder:  Bu prosedürler TEİAŞ mevzuatına uygundur;  Kişilerin mülkiyet ve miras hakları korunur ve saygı duyulur; 14  Süreç şeffaf ve kamuya açık halde ilerler;  Kamulaştırma bedeli adil olarak belirlenir, peşin ve nakit olarak ödenir;  Türk Milli mevzuatına göre bedel ödenip kamulaştırma işlemi tamamlandıktan sonra araziye girilir.  Kamulaştırma bedeli konusunda tatmin olmayan kişiler, bedel konusunda itirazda bulunabilir ve mahkemeye başvurabilirler;  Bu işlem sırasında tüm prosedürler resmi olarak belgelenir. 4.3 Acele Kamulaştırma Kamulaştırma Kanunu'nun 27. Maddesi kamulaştırmadan sorumlu kuruma normal kamulaştırma sürecinden daha erken gerekli olduğu durumlarda taşınmazlara el koyma yetkisi verir. 27. Madde uyarınca belirlenen bedel avans bedel olup nihai bedel değildir.Taşınmaz sahibinin hakkı saklıdır. Kıymet takdir süreci bir hafta içinde mahkeme tarafından atanan mahkeme ve kıymet takdir uzmanları tarafından yapılır. Temel olarak, Kanun’un 27. Maddesine göre; 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına veya aceleliğine Bakanlar Kurulunca karar alınacak hallerde veya özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlarda gerekli olan taşınmaz malların kamulaştırılmasında kıymet takdiri dışındaki işlemler sonradan tamamlanmak üzere ilgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gün içinde o taşınmaz malın 10. madde esasları dairesinde ve 15. madde uyarınca seçilecek bilirkişilerce tespit edilecek değeri, idare tarafından mal sahibi adına 10. maddeye göre yapılacak davetiye ve ilanda belirtilen bankaya yatırılarak o taşınmaz mala el konulabilir. 15 16 5. Dünya Bankası Gönülsüz Yeniden Yerleşim Politikası OP 4.12 Mevzuatı 5.1 OP 4.12 Bünyesinde Amaçlar ve Gerekli Önlemler Gönülsüz Yeniden Yerleşime ilişkin Dünya Bankası OP 4.12; kalkınma projeleri bünyesindeki gönülsüz yeniden yerleşimden doğan riskleri belirlemek ve azaltmak için güvenlik önlemleri ve herhangi gönülsüz arazi edinimini kapsar.1 Gönülsüz yeniden yerleşim ile ilgili Banka’nın genel politikası şunlardır: (a) Tüm alternatif proje tasarımları araştırılarak gönülsüz yeniden yerleşimden mümkün olduğunca uygun bölgelerde kaçınılmalı veya minimum seviyede tutulmalıdır. (b) Proje yararlarını paylaşmak adına proje tarafından yerinden edilen insanlar için yeterli yatırım kaynakları sağlayarak, yeniden yerleşimi önlemenin mümkün olmadığı hallerde, sürdürülebilir kalkınma programları gibi yerleşim faaliyetleri tasarlanmalı ve yürütülmelidir. Yerinden edilen insanlara ciddi boyutlarda danışmanlık sağlanmalı ve planlanma ve uygulanma esnasında yeniden yerleşim programlarına katılma fırsatı verilmelidir. (c) Yerinden edilen kişilerin geçim ve yaşam standartlarını iyileştirmek ya da en azından eski haline getirmek için gerçek anlamda, göç öncesi seviyelere veya öncesinde hangisi daha yüksekse proje uygulamasının başında geçerli olan seviyelere getirmek için yardımcı olunmalıdır. Bu politikanın istemsiz yerleşim kapsamında etkilerini gidermek için, politika, uygulama ajansı olan TEİAŞ için aşağıdakileri kapsayan bir yeniden yerleşim planı veya yeniden yerleşim politikası çerçevesi hazırlamasını gerektirir: (a) Yeniden yerleşim planı veya yeniden yerleşim politikası çerçevesi, yerinden edilen insanlara şunların sağlanmasını temin etmelidir: (i) yeniden yerleşim ile ilgili konularda seçenekleri ve hakları konusunda bilgilendirilmeli; (ii) sunulan seçenekler üzerine danışmanlık sağlanmalı ve teknik ve ekonomik açıdan uygun yeniden yerleşim alternatifleri sunulmalı; ve (iii) doğrudan projeye atfedilebilecek varlıkların kayıpları için tam ikame maliyeti hızlı ve etkin olarak tazmin edilmelidir. (b) Eğer etkiler içerisinde fiziksel yeniden yerleşim varsa, yeniden yerleşim planı veya yeniden yerleşim politikası çerçevesi, yerinden edilmiş kişilerin şu konular da mağdur edilmediğini içeren önlemler almalı; (i) yeniden yerleşim sırasında destek sağlama (taşınma ödenekleri gibi); ve 1 Uygulamaya ilişkin politika ve rehberlik hususunda tam metne şuradan ulaşılabilir: http://go.worldbank.org/ZDIJXP7TQ0 17 (ii) İkametgâh konutları veya konut sahaları veya gerekliyse üretkenlik potansiyeline sahip tarım sahaları; yerel avantajları olan, tam yenileme maliyetini kapsayan, eski yaşam standartlarına uygun, gelir getirici kapasite ve üretim düzeylerini artırıcı ya da en azından onları geri geliştirmeye yardımcı tazminat ödemesi ve diğer faktörler en azından eski şartlara uygun olmalıdır. OP 4.12 (Dünya Bankası Operasyon Politikası) şartlarına göre hiçbir toprak, etkilenen şahıslara tam ödemesi yapılmadan önce ele geçirilemez. Ayrıca OP 4.12, Proje için; hazırlık süreci gönülsüz yeniden yerleşimi ve evsahipliğini içeren bir yeniden yerleşim planı oluşturmayı ve uygulamayı gerektirir. Bu bağlamda, Proje için OP 4.12; sistematik yerleşim planının hazırlanması sırasında kendi seçenekleri ve hakları konusunda etkilenen kişileri bilgilendirmek ve danışmanlık sağlamak hususlarını gerektirir. “Yeniden yerine koyma bedeli” OP 4.12 politikasi tarifindan arazi bedel tespiti konusunda belirlenen metoddur. Tarım arazileri için bu bedel, “kamulaştırılan arazi ile aynı muhitte bulunan ve aynı verimlilik potansiyeline sahip bir arazinin proje öncesinde belirlenen piyasa fiyati, artı yeni araziyi kamulastırılan arazi ile aynı duzeyde hazırlamak için gereken bedel, artı yeni arazinin alınmasındaki kayıt ve vergi ücretleri” olarak tanımlanmaktadır. OP 4.12 aynı zamanda şunu belirtir; kamu hizmetleri, müşteri ve tedarikçi ve otlama veya orman alanlarına ulaşım gibi bazı tür kayıplar, parasal açıdan kolay telafi edilemez bu nedenle Proje; eşdeğer ve kabul edilebilir kaynak ve kazanç fırsatlarına erişim sağlamayı veya bunları kurmaya teşebbüs etmeyi gerektirir. OP 4.12 etkilenen tüm kişileri kapsarken, iskan edilecek yoksul grupların ihtiyaçlarına özellikle dikkat edilmesi için Proje'yi destekler ve şunu özellikle belirtir; tapu eksikliği; yerli gruplar, etnik azınlıklar ve arazi veya proje için alınan kaynaklara intifa veya alışılmış haklara sahip olan kırsalcılar, projeden olumsuz etkilenen nüfus için tazminat ödemesini menetmez. Ayrıca OP 4.12 şu hususları sağlar; Arazi Edinimi Planı; yerli halk, topraksız veya yarı topraksız kişiler ve kadın tarafından yönetilen haneler gibi hassas grupların geçim kaynağını korumak için arazi edinimini veya kültürel olarak kabul edilebilir alternatif gelir kapısı stratejileri içermelidir çünkü yerinden edilmiş dahi olsalar ulusal arazi edinimi tazminat mevzuatıyla korunmuyor olabilirler. 5.2 Boşluk Analizi Arazi edinimi ile ilgili ulusal mevzuat ve süreçler Türkiye'de uzun süreli bir geçmişe sahiptir. Bu süreçte karşılaşılan sorunları çözmek ve uluslararası iyi uygulamaları bazı gereklilikler çerçevesinde geliştirmek için yıllar içerisinde bu uygulamalar güncellenmiştir. Fakat yine de hala Türk mevzuatı ve Dünya Bankası OP 4.12 gereklilikleri arasında farklar mevcuttur. Bu bağlamda, en önemli farklar şu şekilde özetlenebilir:  Halkı bilgilendirme toplantısı, istişaresi ve katılımı  Kiracı, ortakçı ve mülkiyetin diğer kullanıcıları için tazminat/yardım  Mera kullanıcılarına tazminat ödemesi 18  Kamulaştırılacak taşınmaz mallar için yeniden yerleşim değeri / maliyet değerlendirmesi  Arazi Edinimi planlarının hazırlanması ve arazi ediniminin kapsamı  İzleme  Şikâyet Temin Mekanizması Halkı Bilgilendirme, İstişare ve Katılım Türk kamulaştırma mevzuatında halkı bilgilendirme toplantısı için yeterli hükümler bulunmamaktadır. Yasaya göre, kamulaştırmayı yürüten kurum Etkilenen Kişilere kamulaştırma kararını bildirmekle yükümlüdür. Müzakere ve kıymet takdiri süreçleri de yine kamulaştırmayı yapan kurum tarafından yerine getirilir. Acele kamulaştırma uygulanması durumunda, bu boşluk herhangi bir kamu bilgisi faaliyetinin eksikliği nedeniyle daha da büyük bir hale gelmektedir. Normal kamulaştırma prosedürü kapsamında, hak sahibinin bilgilendirilmesi ve görüşmelere davet edilmesi amacıyla, bir davet mektubu mülk sahiplerine gönderilir ve mülk sahibi de 15 gün içinde Kuruma geri dönüş yapar. Böylece hak sahipleri kamulaştırma hususunda bilgilendirilmiş olurlar. Genel olarak, mevzuatta olmamakla birlikte çevre mevzuatı uyarınca yapılan halkın katılımı toplantılarına TEİAŞ yerel kamulaştırma ekibi de katılmaktadır. Kamulaştırma ekibi yürütülecek kamulaştırma işlemleri hakkında bilgi vermektedir. Mülk sahibi olmayan projeden etkilenen kişiler için Tazminat/Destek Mülk sahibi olmayan kiracı, ortakçı ve mülkiyetin diğer kullanıcıları için tazminat ödemeyi içeren bir yasal hüküm yoktur. Kamulaştırılacak araziyi tarım için kullanan kiracılara, arazi ediniminden önce hasat edilmediyse mahsul tazminatı ödenecektir. Ortakçı ve mülkiyetin diğer kullanıcılarına da sözleşme kapsamında mevcut ise zarar ve ziyan ödenir. Kamulaştırılan arazi çevresinde kiralanacak tarım arazisi olup olmadığı araştırılır. Bu konuda bilgilere SAEP’te yer verilir ve kiracıların geçim kaynaklarının zarar görmemelerine özen gösterilir. Mera Kullanıcıları Kamu mallarının kullanımından yararlanan projeden etkilenen kişiler (ör. Besi hayvanını kamu otlaklarından besleyen veya ormanlık alanlarda tıbbi aromatik bitkiler toplayan/hasat eden kişiler), doğrudan kamulaştırma tazminatına tabi değillerdir. Kamu meralarının bedelleri, 20 yıllık ot bedeli olarak ve mevzuat hükümleri doğrultusunda devlete (Gıda, Tarım Hayvancılık Bakanlığı) ödenir. Civarda yeteri kadar mera olup olmadığı hususu araştırılır. Eğer civarda kullanılabilecek mera yok ise etkilenen kişilere geçim kaynaklarının etkilenmemesine özen göstermek için alternatif mera alanları ya da olanaklar ile ilgili bilgi verilir. Bu konuda bilgilere SAEP’te yer verilir. 19 Kamulaştırılacak Taşınmazlar için Bedel Değerlendirmesi Türk yasalarına göre kıymet takdiri; uzmanlar tarafından gelir metodu ve/veya emsal yöntemi baz alınarak yapılır ve uygulama kısmında kıymet takdiri için bazı adımlar uygulanır. Araziler için kıymet takdir, değerlendirme komisyonu tarafından münavebe sistemi, bölgesel avantajlar ve kamulaştırılacak araziye ait bazı özel faktörler göz önüne alınarak yapılır. Alım satım sırasında oluşacak harçlar kurum tarafından karşılanır. Arazi sahiplerine eşdeğer başka bir arazi satın alabilmeleri için yeterli miktarda tazminat ödenir. Bu nedenle, etkilenen kişi olarak arazi sahibi mağdur edilmez. TEİAŞ, etkilenen kişilere, eşit değerde yeni bir arazi satın almalarının maliyetini karşılamak için yeterli olacak miktarda tazminat sağlayacaktır. Arazi Edinimi Planlarının Hazırlanması ve Kapsamı Dünya Bankası OP 4.12 mevzuatında her ne kadar yeniden yerleşim denilmekte ise de TEİAŞ kamulaştırma uygulamalarında yeniden yerleşim konu olmadığından AEP hazırlanacaktır. İzleme Kamulaştırma yoluyla gerçekleştirilen arazi edinimlerinin izleme ve değerlendirilmesine yönelik özel bir uygulama bulunmamaktadır. Ancak, Türk hukuk çerçevesinde, arazi ediniminin tamamlanıp tamamlanmadığı hususunda TEİAŞ izleme yapacaktır. Bu izlemelerde edinilen bilgiler altı ayda bir Dünya Bankası’na bildirilecektir. 6. Arazi Edinimine Yönelik Uygulama İçin Prosedürler Proje yatırımları için arazi edinim süreci, TEİAŞ Yönetim Kurulu tarafından alınan kararın Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı tarafından onaylanmasından sonra başlatılır. Kamulaştırma, ilgili faaliyet yılına ait işletme bütçesinden finanse edilir ve takdir ücretleri varılan anlaşma veya verilen mahkeme kararı doğrultusunda ilgili kişilere ödenir. 20 6.1 Hak Sahipliği Matrisi Proje Bileşenleri Unsur Projenin Etkileri Projeden Sahip Olunan Hak Ek Hükümler Etkilenen Şahısların Sınıfı Trafo merkezleri Trafo Merkezi Arazi Edinimi Malik Maliklere, eşit Bölgede benzer ve Denizaltı Sahası / Bağlantı (bütün) değerde arazi satın nitelik ve Kabloları Bağlantı Noktası sahası alması için yeterli büyüklükte toprak Noktaları tazminat ödemesi olduğundan emin (yenileme olunmalı arazi maliyetinde); kıymet takdir Hasat edilmemiş komisyonunun gelir ürün için tazminat yöntemine gore değerlendirme yaparak tazminat belirlemesi Arazi Edinimi Malik Maliklere, eşit Kanun uyarınca (kısmi) değerde arazi satın eğer arazinin geri alması için yeterli kalanı kullanım için tazminat ödemesi yetersizse, (yenileme tamamının maliyetinde); kamulaştırılması Hasat edilmemiş ürün için tazminat Arazi Edinimi Kiracı(izinsiz Hasat edilmemiş Bölgede kiralanacak kullanıcılar dahil) ürün için tazminat benzer nitelik ve büyüklükte toprak olduğundan emin olunmalı;(kiracının mal sahibine ödediği bedel kişisel kontrat hukuku çerçevesinde kiracı tarafından geri alınır) Mera sahası Kullanıcı Geçim kaynağı Bölgede yeteri kaybı önemli ölçüde kadar aletrnatif etkilenirse TEİAŞ otlak olduğundan kamulaştırma ekibi emin olunmalı kayıplar ve zararları değerlendirecektir. TEİAŞ ek tazminat önlemleri alır Konut harici Taşınmaz Bu yapıları İstekliler için yıkım- yapılar (ahırlar, sahipleri ve mevzuata uygun sökümü takiben sulama taşınmaz olarak inşa etmek hafriyat veya kalan düzenekleri, kullanıcıları için gerekli ek malzemelerin hak çitler, vs.) (izinsiz masrafları içeren sahiplerine kullanıcılar dahil) benzer bir alana ve bırakılması kaliteye sahip yedek bir yapı inşa etmeyi sağlayacak malzemelerin eşdeğer piyasa maliyetleri üzerinden mevzuata uygun nakit tazmini 21 gerekmesi halinde malzemelerin taşınması Ağaçlar Taşınmaz Kayıp yıllık / çok İstekliler için yıkım- sahipleri ve yıllık mahsuller sökümü takiben taşınmaz veya bitkiler için hafriyat veya kalan kullanıcıları nakit tazminat malzemelerin hak (izinsiz (uzman bir sahiplerine kullanıcılar dahil) komisyon bırakılması tarafından değerlemeden sonra mahsul ve ağaçların piyasa değerine dayanarak) İletim hatları Direk Arazi Edinimi Malik Maliklere, eşit Arazinin inşaat Kamulaştırma (kısmi) değerde arazi satın öncesi durumunda Alanı alması için yeterli bırakılması tazminat ödemesi (yenileme maliyetinde); Hasat edilmemiş ürün için tazminat; ekinlere ve ağaçlara verilen zararın tazmini (yüklenici) Havai İletim Hattı İrtifak hakkı Malik Kıymet düşüklüğü Arazinin inşaat kıymet takdir öncesi durumunda komisyonunca bırakılması belirlenmesi ile zarar ziyan tazmini Kırılgan gruplar yaşlı, engelli, tek PEİ'lerin ciddi Alternatif bir arazi başlı haneler, şekilde etkilenmesi yoksa ve geçim kadın başlı durumunda, şartlarının haneler,etkilenen etkilenenlerin ana iyileştirilmesi insanlar arasında gelir kaynağı gerekiyorsa, TEİAŞ, proje alanı içinde oldukları anlamına sosyal yardım bulunan düşük gelir, geçim ihtiyacını gelirli gruplar kaynaklarının değerlendirmek yenilenmesine üzere il çalışma, aile yardımcı olmak ve sosyal hizmetler için yardım müdürlüğüne sağlanacaktır. yönlendirecektir. Aşağıdakileri içerebilecek azaltma önlemleri alınacaktır: yeni bir arazi satınalma/kiralama hakkında bilgilendirilecektir. 22 Tahmini maliyetler de dahil olmak üzere bu kategoriler ve eylemler, arazi edinimi ve irtifak hakkı gerektiren her bir alt proje için SAEP hazırlığında kullanılacaktır. 6.2 SAEP’in Hazırlanması ve Onaylanması için Süreç Dünya Bankası tarafından finanse edilen Yenilenebilir Enerji Entegrasyonu Projesinin Ek Finansmanı kapsamında, TEİAŞ arazi edinimi açısından Sadeleştirilmiş Arazi Edinimi Planı (SAEP) hazırlanmasından sorumlu olacaktır. Ana projede, etkilenen insanlar 100'den az olduğundan ve arazi ediniminin büyüklüğü sınırlı olduğundan, Kısaltılmış Arazi Edinim Planları hazırlandı. REIP AF'de belirlenen alt projeler için 2 adet denizaltı kablo projesi ve 3 adet trafo merkezi bulunmaktadır. 2 denizaltı kablosu (Lapseki 3 ve Sutluce 3'ün arayüz noktaları ve İzmit Gül geçişi denizaltı projelerinin Hersek arayüzü) ve Çiftlikköy'deki 1 adet trafo merkezi istemsiz arazi edinimi gerektirecektir. Gebze ve Deri OSB trafo projeleri sırasıyla orman arazisinde ve belirlenmiş organize sanayi bölgesinde yer almaktadır ve özel kullanıcı sorunlarına sahip değildir. Önerilen yatırım listesinin (Yalova-Çiftlikköy'deki trafo merkezleri ve İzmit ve Çanakkale'deki (Lapseki-Sütlüce) denizaltı iletim hatları) toprak satın alma etkilerinin önemli olması beklenmemektedir, ancak varlıkların kaybı ve yapıların ve varlıkların fiziksel taşınması olarak ekonomik yeniden yerleşim yapılacaktır. yer, yerleştirmek. Toplamda yaklaşık 100 PEİ'den daha azının kullandığı 50 parselin etkilenmesi bekleniyor ve trafo merkezleri için küçük ölçekli araziler kamulaştırılacak. İsale hattı için, uzun vadeli ihaleler, bina inşaatları dışında, isale hatları altında tarımsal faaliyetlere izin verildiğinden arazi kullanımını sınırlamayacaktır. Hanelerin fiziksel olarak yer değiştirmesi beklenmemektedir, ancak yapılar üzerindeki etkiler gerçekleşecektir. Çevresinde satın alınacak alternatif alanlar var, arazileri kamulaştırılan çiftçiler tarıma devam etmek istiyorsa. Bu alanlarda otlatma için topraklarda herhangi bir etkisi olması beklenmemektedir. Hazırlık sırasında tanımlanan alt projeler, verimli tarım arazileri ve yoğun sanayileşmiş alanlarla dolu ülkenin en zengin bölgesi olan Türkiye'nin Marmara bölgesine odaklanacaktır. Bankanın değerlendirilmesinden önce ayak izlerinin ve fizibilitelerin bilindiği alt projeler için TEİAŞ tarafından TEİAŞ tarafından geçmiş veya yakın zamanda kamulaştırma yoluyla gerçekleştirilen tüm arazi etkilerini içerecek şekilde bir Arazi Alım ve Yeniden Yerleşim Eylem Planı (LARAP) kabul edilmiş ve hazırlanmıştır. Farklı alt projeler için, TEİAŞ kredi uygulama süresi boyunca SAEP hazırlayarak SAEP'i sunacaktır. SAEP, OP 4.12 hedeflerine uygun etkilenen parsellerin sayısı, mülkiyet veya irtifak hakkı sözleşmelerine tabi olması, arazilerin tahmini bedeli ve parselde olabilecek diğer etkenleri kapsayacak şekilde yapılır. Türk Milli mevzuatına göre bedelller ödenip kamulaştırma işlemi tamamlandıktan sonra araziye girilir. SAEP’in nihai hali kamulaştırmadan sorumlu olan yerel TEİAŞ ofisinde ya da websitesinde yayımlanır. Proje kapsamında finanse edilecek yeni alt projeler olması durumunda, bu LARPF, gerektiğinde yeni alt projeler için yeni arazi edinimi için rehberlik edecektir. Bu durumda, Dünya Bankası OP 4.12 politikasına uygun olarak, TEİAŞ özel kullanıcılardan istemsiz arazi edinimi gerektiren alt projeler için ilgili ALAP'ı hazırlayacaktır. TEİAŞ, proje uygulama planı AEP ile tamamen uyumlu olma ve aynı zamanda AEPnında belirtilen faaliyetlerin yeterli izlenmesi ve raporlanmasını sağlama sorumluluğuna sahiptir. AEP uygulamasının bir parçası olarak TEİAŞ her altı ayda bir Dünya Bankası'na kamulaştırmanın izlenmesi sonucunda elde edilen bilgileri sunacaktır. Raporlama etkilenen parsellerin sayısı, mülkiyet veya irtifak hakkı sözleşmelerine tabi 23 olması, arazilerin tahmini bedeli ve parselde olabilecek diğer etkenleri kapsayacak şekilde olacaktır. Bilgilerin kapsamı etkilerin büyüklüğüne oranla değişecektir. Projenin sonunda ve proje tamamlama raporunun bir parçası olarak, TEİAŞ bu konuda bir kapanış raporu sağlayacaktır. Dünya Bankası’nın değerlendirme karar toplantısı öncesinde, Sütlüce’nin kamulaştırma planları hazır olmadığından, TEİAŞ daha sonra Lapseki Sütlüce 3 kablosunun Sütlüce interface noktası için Dünya Bankası kriterlerince bir Sadeleştirilmiş arazi edinim planı (SAEP) hazırlayıp, Banka görüş ve onayına sunup halkla da paylaşacaktır. Banka kuralları gereği, Dünya Bankası’nın onaylı bir SAEP’i olmadan TEİAŞ herhangi bir arazi edinim sürecine başlayamaz. Dünya Bankası, TEİAŞ tarafından yapılan kamulaştırma işlemlerinin OP 4.12 ile uygunluğunu teyit etmek adına SAEPleri değerlendirecektir. Onaylanan SAEPler TEİAŞ tarafından yayımlanacaktır. Gerekli görülürse, Dünya Bankası; geçerliliğini onaylamak ve sürecin/çıktıların OP 4.12 ile uyumluluğunu belirlemek için projeyle ilgilenen veya projeden etkilenen kişiler ile iletişim kurabilir. Dünya Bankası SAEP uygulamasını, OP 4.12 ile uyumluluğu hususunda düzenli olarak izleyecek ve TEİAŞ ile iletişim halinde olacaktır. SAEP’nın nihai hali; yerel birimler ile TEİAŞ websiteleri ve Dünya Bankası’nın websitesinde yayınlanacaktır. TEİAŞ aşağıdaki tabloya göre kamulaştırma yapılacak yerler için tek SAEP hazırlayacaktır ve ayrıca kamulaştırması gerçekleşmiş yerlerde de sosyal denetim formu kapsamında bu çerçevede bilgi sağlayacaktır: Kamulaştırmaya AEP Halkın Katılımı NO Alt proje Proje Karakteristiği gerek olup Toplantıları olmadığı Lapseki-3 - Interface AEP Sütlüce-3 merkezlerine ait 1 Denizaltı 380 kV, 2x1600 mm² Cable, (4.75 km) sahaların Kablosu (Fiber kamulaştırılması Optik) gerekecektir. Izmit Körfez geçişi ve 2 bağlantı yapıları - Hersek - - Dilovası Kamu yollarını Denizaltı 380 kV, 2x1600 mm² Cable (4.2 km) takip edecek Kablosu (Fiber Optic) Kamu yollarını - Deri OSB - 380 kV, 2000 mm² Cable (11.3 km) takip edecek Tepeören 24 Kablo (Fiber Optic) - Gebze GIS – Kroman Kamu yollarını Çelik GIS 380 kV, 2000 mm ² Cable (12.25 km) takip edecek Kablo (Fiber Optic) - Kroman Çelik GIS – Kamu yollarını Deri OSB GIS 380 kV, 2000 mm² Cable (11 km) takip edecek Kablo (Fiber Optic) - Gebze GIS - Kamu yollarını Dilovası Kablo 380 kV, 2000 mm ² Cable (9.65 km) takip edecek (fiber optic) - Diliskelesi GIS - Dilovası Kamu yollarını 380 kV, 2000 mm² Cable (4.5 km) Kablo (fiber takip edecek optic) - İzmit AEP Körfez Geçiş Hersek interface İnterface merkezi Noktası- 380kV, 2x2000 mm² Cable (2.4 km) sahanının Hersek kamulaştırılması Kablosu (fiber gerekecektir. optic) 380/154 kV, 2x250 MVA + 420 kV, 160- Gerek OSB sahası 250 MVAr Adjustable Reactor + 380/33 bulunmamaktadır. 3 Deri OSB GIS içinde tahsisi kV, 2x125 MVA + 154/33 kV, 1st and sağlanmıştır. 2nd Transformer Feeder AEP 26.04.2019 Trafo Merkezi tarihinde görüşme 380/154 kV, 2x250 MVA + 420 kV, 160- sahasının yapılmış olup, 4 Çiftlikköy GIS 250 MVAr Adjustable Reactor + 154/33 kamulaştırılması görüşler ve kV, 50 MVA + 2nd Transformer Feeder şikayetler gerekecektir. dinlenilmiştir. 380/33 kV, 2x125 MVA + 3rd TBD Orman arazisi 5 Gebze GIS Transformer Feeder + 420 kV, 160-250 kullanıcı yok MVAr Adjustable Reactor 25 6.3 Geçmiş Arazi Edinimlerinin Durum Tespitine İlişkin Uygulama Süreci Projede Dünya Bankası finansmanı gerçekleşmeden önce kamulaştırma yoluyla arazi edinimi gerçekleştirmiş olabilir. Bu durumda, OP 4.12’ye uyum için bir sonradan sosyal denetim gerçekleştirilmesi ve OP 4.12 gerekliliklerinin karşılanmasında tespit edilen açıkların giderilmesi gerekir. Sonradan denetim , projeden etkilenen tüm kişilerin tam yenileme maliyeti üzerinden tazminat almasını, projeden etkilenen kişilerin AEPÇ kapsamındaki haklarından haberdar olmalarını, olası talepleri için başvurabilecekleri şikayet giderme mekanizması hakkında bilgi sahibi olmalarını ve buna erişebilmelerini ve kırılgan ya da ciddi şekilde etkilenen kişilerin durumlarını daha da kötüleşmemesini sağlayacaktır. Sosyal denetim, bu ciddiyeti, kayıpların ciddiyetini anlamak için sosyo-ekonomik bilgi toplayarak tanımlayabilecektir. Bu projedeki hassas insanlar, yaşlı, engelli, tek başlı haneler, kadın başlı haneler, etkilenen insanlar arasında proje alanı içinde bulunan düşük gelirli gruplar olarak tanımlanmaktadır. Bu çerçevenin geriye dönük olarak uygulanabilmesi ve tüm bireysel tazminat ödemelerinin yenileme maliyeti üzerinden veya belirlenmiş başka standartlara uygun olarak gerçekleştirilmesini sağlamak için, aşağıdaki prosedür uygulanacaktır: Uygulama sonrası sosyal denetim raporu (expost social audit) hazırlanacak ve onay için DB ile paylaşılacaktır. Sosyal denetim raporunun örneği EK 2’de sunulmaktadır. - Projenin açıklaması ve kilit bileşenleri. - Arazi Edinimi tablosunda, projeden etkilenen kişilerin bir listesi, parsel sayıları, alt proje kapsamında etkilenen veya edinilen parsel yüzdesi, arazi türü (kurak alan, incir ağacı, vs.), arazi üzerindeki varlıklar, projenin tahmini tesis bedeli ve ödenen kamulaştırma bedelleri, vs. Arazi edinimi tablosu (Excel formatında) sosyal denetim raporunun bir eki olacaktır. - Hak Sahipliği Matrisine göre etki kategorileri. - Projeden etkilenen insanların sosyo ekonomik durumlarının proje öncesine göre olumsuz yönde etkilenip etkilenmediğine dair bilgiler - Kırılganlık kategorisine giren bireylerin olup olmadığını tespit etmeye yardımcı olacak bilgiler (Aile birey sayısı, yaş, cinsiyet vb). (İnşaat aşamasında Trafo Merkezleri Tesis Dairesi Başkanlığınca yapılacak işlemler olacaktır) - Gerek ÇED çalışmaları kapsamında gerekse de kamulaştırma kanunu mevzuatı uyarınca yapılan istişarelerin gerçekleştirmiş olması halinde, projeden etkilenen kişiler, muhtarlar ve varsa başka paydaşlar ile yapılan istişarelerin açıklamaları (örneğin tarihler, içerik, katılım düzeyi, dile getirilen endişeler, vs.). - Şikayet Giderme Mekanizması, Şikayetlerin Yönetimi, ve kaydedilen şikayet olup olmadığı 26 Sonradan sosyal denetim kapsamında uyumsuzlukların / uyuşmazlıkların tespit edilmesi halinde, etki azaltma önlemleri alınacaktır ve bu, alt projenin Çevre Sosyal Etki Değerlendirmesi ya da ÇSYP raporlarına ekli eylem planının bir parçasını oluşturacaktır. 6.4 Arazi Edinim Finansmanı Proje yatırımları için arazi edinim süreci, TEİAŞ Yönetim Kurulu tarafından alınan kararın Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı tarafından onaylanmasından sonra başlatılır. Finansman faaliyet yılı içerisindeki işletme bütçesinde yer almakta ve takdir edilen bedeller üzerinden anlaşma ile veya mahkemelerce çıkartılan kararlar dogrultusunda ilgililerine ödemeler yapılmaktadır. Bununla birlikte, arazi edinimine konu tüm işler inşaat faaliyetleri başlamadan önce tamamlanacak olup, Dünya Bankası’nın OP 4.12 politikasına da uygun şekilde tazmin edilecektir. Buna ek olarak, gayrı resmi kullanıcılara tazminatın ulusal yasalar kapsamında sağlanmadığından, ancak Bankanın istem dışı yeniden yerleşim politikası olan OP 4.12 politikası nedeniyle TEİAŞ gerekli bütçe ayrımı konusunda çalışmalar yapacak olup, proje çalışmaları başlamadan taşınmaz maliklerine ödeme yapılacaktır. Bugüne kadar, Dünya Bankası kredisinin onayından önce, Çiftlikköy trafo projesi için kamulaştırmadan etkilenen 29 kullanıcının tamamı yapılan kamulaştırma sürecinden ve tazminat tutarları hakkında bilgilendirilmiştir. SAEP’te de açıklandığı gibi hesaplanan ekonomik zararlar ve tüm kullanıcıların, yaşadıkları zararlar için toplam 116.720 TL’lik miktar için TEİAŞ gerekli bütçe ayrımı konusunda çalışma yapmakta olup, proje çalışmaları başlamadan taşınmaz maliklerine ödeme yapılacaktır. 6.5 Arazi Edinim Planlarının Uygulanması ve İzlenmesi ile ilgili Birimler Ankara’da TEİAŞ Genel Müdürlüğü’nde yer alan TEİAŞ Çevre ve Kamulaştırma Dairesi, Dünya Bankası’nın Çevresel ve Sosyal Gereklilik Politikaları gereği Ek Kredi Finansman projesinin ilgili tüm çevresel ve sosyal dokümanlarını hazırlamaktan, uygulamaktan ve de izlemesinden sorumludur. Dairede, Dünya Bankası projesiyle ilgilenen bir kamulaştırma müdürü bir de teknik şef yer almaktadır. Aynı zamanda TEİAŞ’ın bölge müdürlüklerinin (DB Ek Kredi Finansman projesinde 2. Ve 4.bölge müdürlükleri yer alacaktır) sahada hem projelerin çevre ve sosyal dokümanların hazırlığında hem de uygulama ve izlemede yer alan çevre mühendisleri ve kamulaştırma uzmanları yer almaktadır. Bölgede Kamulaştırma şefleri ve uzmanlar doğrudan vatandaşlarla uzlaşma görüşmelerini yürütüp, aynı zamanda onların istek ve taleplerini de toplamaktadır. Projedeki SAEP(ler)in uygulama ve izleme sorumluluğu, ilgili bölge müdürlüklerinin de katkılarıyla, Çevre ve Kamulaştırma dairesinin yürütücülüğünde olacaktır. 7. Şikayet ve Talep Bildirim Mekanizması Projeden etkilenen kişiler gerek şifahi olarak TEİAŞ yetkililerine gerekse deilgili mevzuatlar (2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu, 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun, 4982 sayılı Bilgi Edinme Kanunu) uyarınca şikayetlerini TEİAŞ’a bildirirler. Buna göre, etkilenen kişi veya paydaşlar itiraz ve şikayetlerini TEİAŞ yetkililerinden herhangi birisine e-posta/telefon yoluyla veya CİMER (Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi) gibi ulusal şikâyet bildirim mekanizmaları üzerinden bizzat başvuru yoluyla iletebilecektir. Proje sırasında şikayetlerin hangi yerel ve merkezi TEİAŞ mercilerinde giderilebileceği SAEP’te belirtilecektir. Örnek şikayet kayıt alma ve kapama formları bu AEPÇ’nin Ek’inde sunulmuştur. Projeye dair gelen tüm şikayetler ve cevaplar belgelenecektir. 27 Şikâyet giderim mekanizması projeden etkilenen kişiler tarafından ifade edilen soruların zamanında ilgililere iletilmesi ve çözüme kavuşturulmasını amaçlamaktadır. Kişilerin proje ile ilgili soru ve şikâyetlerinin zamanında giderilmesi, yanlış anlaşılmaların önlenmesi ve telafi edilmesi çok zor olan maddi- manevi kayıpların önlenmesi açısından son derece önemlidir. Proje süreci boyunca işlevini sürdürecektir. Düzey Merci Başvuru Şekli Yapılanlar Süreç 1. Yerel TEİAŞ Ofisi (telefon Yüz yüze – telefon – Soru ya da şikayet değerlendirilir. 1 hafta – adres) Evren SERPİL 0 yazı ile Kişiye geri bildirimde bulunulur. 224 243 13 30 Gerekli ise hukuki yollara yönlendirilir. 2. Merkezi TEİAŞ Ofisi Telefon – yazı – eposta Soru ya da şikayet değerlendirilir. 2 hafta (telefon – adres - eposta) ile Kişiye geri bildirimde bulunulur. Aisegul Arslan: 0 530 524 Gerekli ise hukuki yollara 32 37 yönlendirilir 3. Gerekli Asliye Hukuk Yazı ile Hukuki mevzuat çerçevesinde yürürç Hukuki süreç Mahkemesi (adres) çerçevesinde Şikâyetçinin adı soyadı; Şikâyetin konusu; Şikâyetin yeri; İletişim bilgileri (telefon/cep telefonu, adres, e- posta vb.) bilgiler ile tabloda belirtilen yolların herhangi biriyle başvuru yapıldığında TEİAŞ kayıt altına alacak ve konuyu en kısa zamanda çözüme kavuşturacaktır. Şikâyet giderim mekanizması tabloda belirtildiği şekilde yapılabilmekle birlikte ayrıca ekte yer alan şikayet formu ile de şikayetler iletilebilir. TEİAŞ ana proje kapsamında ek finansman alt projeleri için de kullanılacak bir GRM kurmuştur. Şikayetlerin toplanmasını ve ele alınmasını sağlayan üç aşamalı bir mekanizma yerel düzeyde, Genel Müdürlük düzeyinde ve nihayetinde yasal sistem aracılığıyla mevcuttur.Eğer şikayetler Proje ile ilgili değil ise şikâyetçiye ilgili taraf ile iletişime geçmesi için kılavuzluk edilir. 8. İstişare ve Katılım Dünya Bankası’nın arazi edinimi ve tazminat ödemesi konusunda en önemli adımı halkı bilgilendirilmesidir. Genel olarak, mevzuatta olmamakla birlikte çevre mevzuatı uyarınca yapılan halkın katılımı toplantılarına TEİAŞ yerel kamulaştırma ekibi de katılmakta ve gerekli bilgi katılanlara verilmektedir. TEİAŞ Arazi Edinimi Politikasi Çerçevesini bu toplantılarda halkın bilgisine sunacaktır. Bu toplantılara olan katılım ve sorulan sorular çevre mevzuatı uyarınca belgelenecektir. Kamulaştırma işlemleri sürecinde, TEİAŞ bölge ofisi kamulaştırma personeli arazi sahipleri ile bedel konusunda uzlaşmak ve kamulaştırma sürecini açıklamak için zaten görüşmektedirler. Bu görüşmeler sırasında, TEİAŞ bölge ofisi kamulaştırma personeli arazi sahiplerini mevzuat ve süreç hususlarında bilgilendirerek görüşlerini alacak ve SAEP için gereken sosyo-ekonomik girdileri edinmek için bilgi edinme çalışmalarında bulunacaklardır. Çevre mevzuatı uyarınca halkın katılımı toplantılarına gerek olmadığı durumlarda ya da bu toplantılara ek olarak, TEİAŞ arazi etüt çalışmaları sırasında, SAEP için gerekli bilgileri toplarken ve uzlaşma toplatılarında halkı mevzuat ve süreç konusunda bilgilendirerek danışılan konulardaki soruları cevaplayacaktır. SAEP’nın nihai hali; yerel birimler ile TEİAŞ websiteleri ve Dünya Bankası’nın websitesinde yayınlanacaktır. 28 Bu proje için, etkilenen kişiler veya paydaşlar şikayetlerini ve itirazlarını e-posta / telefon yoluyla veya Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER) gibi ulusal şikayet raporlama mekanizmaları yoluyla TEİAŞ'ın herhangi bir memuruna rapor edebilirler. ALAP, proje sırasında şikayetlerin rapor edilebileceği yerel ve merkezi TEİAŞ birimlerini belirleyecektir. Örnek şikayette bulunma ve kapanma formları bu LAPF ekinde verilmiştir. Proje ile ilgili olarak bildirilen tüm şikayetler ve bunlara verilen cevaplar belgelendirilecektir. Kamulaştırma süreci başlayan projeler de muhtelif tarihlerde uzlaşma görüşmeleri esnasında projeden etkilenen kişilere kamulaştırma süreci ve kişilerin itiraz hakları konusunda bilgi verilmiştir. Ayrıca, Genel Müdürlük nezdinde Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü, Karayolları Genel Müdürlüğü katılımıyla 25.10.2019 tarihinde paydaş katılım toplantısı gerçekleştirilmiştir. Paydaş istişare toplantısı TEİAŞ tarafından 25 Ekim 2019 tarhinde Ankara'da gerçekleştirilmiştir. KGM ve Tapu ve Kadastro Genel Müdürlükleri görevlileri de toplantılara katılmışlardır. Toplantıda, REIP-AF kredi paketi kapsamında hazırlanmış olan çerçeve belgeler ile planlanan projelerin çevresel ve kamulaştırma süreçleri ve çevresel ve sosyal belgeler sunulmuştur. Paydaş katılım toplantı tutanakları, katılımcı listeleri ve fotoğraflar Ek-D'de yer almaktadır. Çevre ve Kamulaştırma Dairesi Başkanlığınca toplantıya katılanlara YEEP-EF projesi için hazırlanan çerçeve doküman ve TEİAŞ projelerinin dahil olduğu DB politikaları hakkında sunum yapıldı. Toplantıda;  YEEP-EF paketine dahil olan projeler ve projeler için hazırlanacak ÇSYP ve ÇSED raporlarından  İzmit’te halkın katılımı toplantısı düzenleneceğinden  DAK projeleri için deniz altı flora fauna çalışması yaptırıldığından  Ulusal mevzuat kapsamındaki projeler için ÇED Yönetmeliği gereğince “ÇED Gerekli Değildir” kararlarının alındığından  Projelerin inşaat ve işletme aşamalarında her türlü güvenlik, çevresel ve sosyal tedbirin alınacağından,  Projelerin inşaat süreleri boyunca her 3 ayda bir yüklenici tarafından uygulama raporları hazırlanacağından ve TEİAŞ Bölge Müdürlüklerince yerinde kontrolünün sağlanmasının ardından Genel Müdürlükçe tetkik edileceğinden,  Projelerle ilgili her türlü öneri ve şikayet için TEİAŞ iletişim yollarının sahada halkın erişimine sunulacağından,  Çerçeve dokümanın nihai halinin TEİAŞ ve DB web sitelerinde yayımlanacağından toplantıya katılan paydaşlara bahsedildi. 29 Planlanan projelerin uydu görüntüleri paydaşlar ile paylaşıldı. Bunların yanı sıra, 380 kV Çiftlikköy TM için halkı bilgilendirme sürecinde, muhtar başkanlığında yöre halkı 21.01.2019 tarihinde Bölge Müdürlüğü ve Çiftlikköy Kaymakamlığı’na trafo merkezinin atıl durumda olan başka bir yere yapılması hususunda dilekçe ile başvuruda bulunmuştur. Kaymakamlık 25.01.2019 tarihinde ilgili dilekçeyi TEİAŞ Genel Müdürlüğü’ne iletmiştir. Bu süreçte muhtar ile görüşülerek 08.02.2019 tarihinde halkın katılımı ile proje hakkında bilgilendirme toplantısı yapılmıştır. Yenilenebilir Enerji Entegrasyonu Ek Finansman (REIP AF) kapsamındaki projelerin rüzgâr enerjisi santrallerinden toplanan enerjiyi bir an önce trafo merkezlerine bağlantısının yapılarak proje bölgelerindeki enerji kapasitesinin artacağı amaçlanmaktadır. Projelerin amacı ve kapsamı, gereklilikleri, tesis ve yapım aşamasının yanı sıra yapılan/yapılacak kamulaştırma işlemleri hakkında bilgilendirme yapmak için Sütlücede ve ÇSED için de Gebze 9 ve 10 Aralık 2019 tarihlerinde birer toplantı organize edilmiştir. Detayları ilgili SAEPte yer almaktadır. 9. İzleme Uygulaması ve Raporlama Arazi Edinimi Planının izlemesinin amacı şunları doğrulamak içindir:  SAEP’nda belirtilen eylem ve taahhütler tam olarak ve zamanında uygulanmıştır  Tazminat ödemesi yapılacak uygun kişiler, belirtilen süre zarfında tazminatlarını almışlardır  Projeden etkilenen kişiler tarafından yöneltilen şikâyet ve kaygılar takip edilmiş, gerekli görülen durumlarda uygun sorun çözücü eylemler tanımlanan zamanlar içinde yerine getirilmiştir. İzleme sorumluluğu TEİAŞ’a ait olacaktır. TEİAŞ, proje uygulama planı SAEP ile tamamen uyumlu olma ve aynı zamanda SAEP'nında belirtilen faaliyetlerin yeterli izlenmesi ve raporlanmasını sağlama sorumluluğuna sahiptir. TEİAŞ her altı ayda bir arazi edinimi faaliyetlerinin özeti olarak Dünya Bankası’na raporlama sunacaktır. Projenin bitiminde, TEİAŞde bir arazi edinimi tamamlama raporu sunacaktır. 30 Ek 1 – Örnek Şikayet Formu Sayfa 1 yerel halktan yazılı şikayetlerin alınabilmesi için proje sahasında ve muhtarlıkta askıya çıkarılmalıdır. Şikayetin telefon yoluyla veya toplantılar ve sponsor ziyareti sırasında sözlü olarak alınması halinde (ofiste veya sahada) şikayet formu sorumlu şikayet komitesi tarafından doldurulmalıdır. Şikayetin posta veya e-posta yoluyla alınması halinde, şikayet formu sorumlu şikayet komitesi tarafından doldurulabilir veya posta ya da e-posta çıktısı kapanış formuna eklenebilir. Şikayet sahibi şikayetini isterse isim vermeden, anonim olarak bildirebilir ancak kendisine ulaşılması isteniyorsa hangi kanaldan ulaşılmasını tercih ettiğini görevliye bildirmekle yükümlüdür. ŞİKAYET FORMU Şikayeti alan kişinin adı: Tarih: Unvanı ŞİKAYET SAHİBİ İLE İLGİLİ BİLGİLER Şikayetin hangi yolla alındığı Adı – Soyadı Telefon □ Telefon Numarası Toplantılar □ Adres Ofise bizzat başvuru □ Köy Posta/e-posta □ Şikayet Sahibinin İmzası (mümkün ise) Saha ziyareti □ ŞİKAYETİN AYRINTILARI 31 32 ÖRNEK ŞİKAYET KAPANIŞ FORMU Kapanış formu sorumlu şirket tarafından doldurulmalıdır. ŞİKAYET KAPANIŞ FORMU Hanehalklarına veya geçim □ kaynaklarına verilen zarar Çevresel ve sosyal □ ŞİKAYETİN DEĞERLENDİRMESİ Kamulaştırma □ İstihdam □ Diğer □ Tazminat gerekiyor mu?: □EVET □HAYIR SONUÇ 33 KAPANIŞ Bu bölüm, tazminatı aldığında veya dosya kapatıldığında şikayet sahibi ve sorumlu şirket tarafından doldurulacak ve imzalanacaktır. (Şikayet sahibinin imzasını almak yerine, banka dekontu forma eklenebilir) Sorumlu Şikayet Sahibi Adı-Soyadı Adı-Soyadı Tarih ve İmza Tarih ve İmza (Mümkün ise. Neden imzalanmadığı açıklanmalıdır) 34 Ek 2 – Geçmişe Dönük Arazi Edinimlerinde uygulanacak Sosyal Denetleme Formu 1. Proje Hakkında Bilgiler Alt Projenin Adı ve Yeri Proje Sponsoru Proje Maliyeti Kurulu Üretim Kapasitesi Kilit Uygulama Tarihleri Proje Bileşenleri ve Arazi Gereklilikleri 2. Hak Sahipliği Matrisi Etkilenen Proje Kişi Proje Etkisi Hak Sahipliği İlave Önlemler Bileşeni Kategorisi 3. Özel Mülk Sahiplerinden Edinilen Arazi ve Varlık Envanteri (Tamamen Gönüllü Satın Alınan) (Excel Belgesi olarak sunulacak) 3.1. Özel Mülk Sahiplerinden Edinilen Arazi ve Varlık Envanteri (Kamulaştırma) Maliklerin / Arazi Kullanıcılarının Adları Proje Bileşeni: Edinilen alan(lar) / arsa(lar) (ha) Malikin/Kullanıcının toplam alanının (ha) yüzde kaçının proje için alındığı(%) Arazi kullanımı: mera, tarım, konut, vs. Etkilenen yapı veya başka sabit varlık ya da üretim varlığı envanteri (kuyular, çitler, ağaçlar, tarım ürünleri, vs.) Arazi başka bir tarafça kiralanmış mı veya kayıt dışı olarak kullanılıyor mu? Malik olmayan kullanıcıların etkilenen varlıkları, ağaçları, ürünleri, vs. var mı? 35 Araziye dayalı faaliyetin malik veya arazi kullanıcısı için önemli bir gelir kaynağı olup olmadığını belirtiniz Ödenen tazminat (işlem ücretini ekleyiniz) Teslim edilen tarihler Malikin geliri üzerindeki etki 3.2 Edinilen Kamu, Topluluk veya Devlet Arazilerinin Envanteri Edinilen arazi parselleri / arsalar (ha) Arazi türü / arazi kullanımı: Orman, ortak mera, diğer Mülkiyet: Devlet, topluluk, diğer. Yapılar veya diğer sabit varlıklar Arazi kullanıcısı üzerindeki etkileri azaltmak için ödenen tazminat, arazi devri veya başka önlemler. Önlemleri ve teslim tarihlerini belirtiniz 4. İstişare, İletişim, Şikayet Yönetimi ve Uygulama Sorunları Proje ve Proje Alanı Hakkında Genel Bilgi: İstişare, İletişim ve Şikayet Yönetimi: Projeden Etkilenen Kırılgan Grupların Tespiti: 36 Ek 3 – Paydaş Katılım Toplantısı, Tutanağı ve Katılımcı Listesi 37 38 39 40 41 42 43 44